Effectiviteit in de residentiële jeugdzorg Evaluatie van de ontwikkeling na een jaar residentiële behandeling in Horizon

Effectiviteit in de residentiële jeugdzorg Evaluatie van de ontwikkeling na een jaar residentiële behandeling in Horizon

Prof. Dr. E.M. Scholte Prof. Dr. J.D. van der Ploeg

m.m.v. mw. Drs H. Leloux-Opmeer mw. R. van Keulen, BSc December 2011

1

Inhoudsopgave 1

Inleiding en onderzoeksopzet .........................................................................................................3 1.1

Inleiding .................................................................................................................................3

1.2

Probleemstelling ....................................................................................................................3

1.3

Uitgangspunten ......................................................................................................................4

1.4

Opzet van het onderzoek en rapportages ...............................................................................5

1.5

Onderzoeksinstrumentarium ..................................................................................................6

1.6

Bepaling van de ontwikkeling ................................................................................................7

1.7

Indeling tussenrapportage ......................................................................................................7

2

3

4

Doelrealisatie ..................................................................................................................................9 2.1

Inleiding ..................................................................................................................................9

2.2

Doeldomeinen .........................................................................................................................9

2.3

Belangrijkste bevindingen .....................................................................................................12

Methodiekkenmerken ....................................................................................................................13 3.1

Inleiding ................................................................................................................................13

3.2

Gehanteerde methodiek.........................................................................................................13

3.3

Vier basisdimensies ...............................................................................................................14

3.5

Mogelijke verschillen in methodiek tussen Rijnhove en Bergse Bos ....................................16

3.6


De ontwikkeling van de jeugdigen volgens de behandelaars ........................................................19 4.1

Inleiding ................................................................................................................................19

4.2

De leefgroep ..........................................................................................................................19

4.3

Contacten binnen en buiten Horizon ....................................................................................20

4.4

Contacten met de (pleeg)ouders ...........................................................................................21

4.5

De school...............................................................................................................................21

4.6

Problematiek .........................................................................................................................22

4.7

Ingrijpende gebeurtenissen ...................................................................................................24

4.8

Evaluatie ...............................................................................................................................24

4.8

Welke jeugdigen ontwikkelden zich positief? ........................................................................27

4.9


Universiteit Leiden – Afdeling Orthopedagogiek

2

5

6

7

8

Ontwikkelingen volgens testuitslagen ..........................................................................................31 5.1

Inleiding ................................................................................................................................31

5.2

Gedragsontwikkeling volgens de ouders...............................................................................32

5.3

Gedragsontwikkeling volgens de groepsleiding ...................................................................33

5.4

Gedragsontwikkeling volgens de jeugdigen ..........................................................................34

5.5

Gedragsontwikkeling volgens de leerkrachten .....................................................................34

5.6

De gedragsontwikkeling van meerdere bronnen naast elkaar gezet ....................................35

5.7

Sociale vaardigheden ............................................................................................................36

5.9

Overeenkomsten en verschillen tussen de afdelingen ...........................................................38

5.10


Het vertrek .....................................................................................................................................41 6.1

Inleiding ................................................................................................................................41

6.2

Verblijfplaats na vertrek .......................................................................................................41

6.3

Hoe zijn de jeugdigen vertrokken?........................................................................................42

6.4

Prognose ...............................................................................................................................42

6.5

Enkele verschillen tussen positief en negatief vertrokken jeugdigen ....................................43

6.6

Enkele verschillen tussen Bergse Bos en Rijnhove ...............................................................44

6.7


Cliënttevredenheid van de vertrokken jeugdigen en hun ouders ...................................................47 7.1

Inleiding ................................................................................................................................47

7.2

Exit-vragenlijst ......................................................................................................................47

7.3

Cijfermatige waardering .......................................................................................................49

7.4


Samenvatting en conclusies ...........................................................................................................51 8.1

Inleiding ................................................................................................................................51

8.2

Doelen ...................................................................................................................................51

8.3

Methodiek ..............................................................................................................................51

8.4

Ontwikkeling .........................................................................................................................52

8.5

Vertrokken jeugdigen ...........................................................................................................54

8.6

Tevredenheid .........................................................................................................................55

8.7

Tot slot...................................................................................................................................55


3

1

1.1

Inleiding en onderzoeksopzet

Inleiding

Horizon is een residentiële instelling voor jeugdigen bij wie de sociaal emotionele ontwikkeling ernstig is verstoord. Zij geven evidente regulerings- en structureringsproblemen te zien. Behalve ontwikkelingsproblemen is er doorgaans ook sprake van verstoorde relaties met de ouders of de omgeving. De jeugdigen zijn ondergebracht in verschillende leefgroepen waar zij een aangepaste behandeling krijgen. De leefgroepen zijn verdeeld over twee afdelingen: de Bergse Bos te Rotterdam voor kinderen van vier tot twaalf jaar en Rijnhove te Alphen aan de Rijn voor jongeren van twaalf tot achttien jaar. De laatste jaren dient zich in de jeugdzorg steeds nadrukkelijker de vraag aan wat er van de jeugdigen terechtkomt. Hoe effectief is de behandeling geweest? Er wordt wel hard gewerkt om de jeugdigen en hun gezinnen te helpen hun problemen te overwinnen, maar slaagt men daar ook in? Over de resultaten van de hulp aan jeugdigen met ernstige sociaal-emotionele gedragsproblemen is nog te weinig bekend. Er bestaan wel indrukken en vermoedens dat de hulpverlening effect heeft, maar zeker weten doen we het niet. Horizon heeft het initiatief genomen om via een onafhankelijk onderzoek na te gaan hoe de jeugdigen zich tijdens hun verblijf in hun residentiële afdelingen ontwikkelen. Hoe succesvol is het door Horizon toegepaste behandelingsprogramma? Ook de vraag naar de aard van de doelgroepen staat centraal, zodat duidelijk wordt voor wie dit programma meer en minder geschikt is. Deze uitkomsten kunnen worden gebruikt als richtsnoer voor de toekomstige diagnostiek en indicatiestelling bij jeugdigen met bepaalde ernstige problemen. Daarmee wordt tevens voor andere jeugdhulpverleningsinstellingen en de overheden duidelijk waar de residentiële hulpverlening van Horizon voor staat.

1.2

Probleemstelling

Het onderzoek valt uiteen in drie hoofdvragen en enkele deelvragen: 1. Welke doelgroepen krijgen hulp van de residentiële afdelingen van Horizon? . welke problemen/hulpvragen hebben de jeugdigen? . wat is hun achtergrond (gezin, hulpverleningsgeschiedenis) 2. Welke interventiemiddelen worden ingezet?


4

. . .

welke behandeldoelen worden nagestreefd en wat zijn de verwachtingen? welke behandelingsvormen/hulpvarianten worden ingezet? in welke mate en hoe worden het gezin en de school bij de behandeling betrokken?

3. . . . . .

Welke ontwikkelingen doen zich voor tijdens, en enige tijd na, de hulpverlening? in hoeverre worden de gestelde doelen en de beoogde resultaten gehaald? welke jeugdigen reageren positief op de interventie (boeken vooruitgang)? welke jeugdigen vallen tussentijds uit en waar gaan zij heen? hoe hebben de cliënten de hulp ervaren? hoe vergaat het de jeugdigen en de gezinnen na de residentiële hulpverlening?

1.3

Uitgangspunten

Voor het bepalen van de kenmerken van jeugdigen met sociaal-emotionele problemen en hun gezinnen zijn in de loop der tijd verscheidene instrumenten ontwikkeld. Dat geldt ook voor het vaststellen van de doelen en middelen. Bij het instrumentarium hebben de onderzoekers zich laten leiden door: . de visie op hulpverlening van Horizon . de gangbare visie op sociaal-emotionele problematiek . het meervoudig risicomodel. De visie van Horizon komt tot uitdrukking in de door haar gebruikte uitgangspunten. In de hulpverlening aan jeugdigen met gedrags- en emotionele problemen wordt door Horizon een contextuele benadering toegepast1. Vertrekpunt is dat de in biologische aanleg aanwezige kwetsbaarheden en stoornissen in gedrag, cognitie en emotie door ongunstige omgevingsreacties worden versterkt en door gunstige omgevingscondities worden verminderd of ondervangen. Daarbij is niet alleen het gezin van belang. Ook risico- en beschermende factoren op school, in de vriendengroep, het sociale netwerk en in de vrije tijd spelen een rol. In de methodiek van de hulpverlening worden al deze niveaus betrokken. Daarbij wordt de nadruk gelegd op onderwijs, want scholing biedt de meeste garantie op succesvolle en duurzame integratie in de samenleving. Verder werkt de instelling vraag- en resultaatgericht. Vraaggericht wil zeggen dat men uitgaat van de hulpvraag van kind en ouders, en dat de begeleiding, behandeling en het onderwijs samen met de (pleeg)ouders en jeugdigen wordt vormgegeven. Resultaatgericht wil zeggen dat er duidelijke afspraken worden gemaakt over welke doelen haalbaar zijn op het gebied van het gedrag, het leren, de opvoeding en de vrije tijdsbesteding en over de termijn waarbinnen deze doelen zullen worden bereikt. 1

www.horizon-jeugdzorg.nl/visiedocument


5

Voor de gangbare visie op ernstige gedragsproblemen sluit het onderzoek aan bij de vigerende diagnostische protocollen van sociaal emotionele gedragsproblematiek (DSM-IV, ASEBA). Deze beschrijven de gedragsverschijnselen enerzijds als op de buitenwereld gerichte gedragsproblematiek, zoals agressief, hyperactief en regel- en normovertredend gedrag, en anderzijds op het eigen innerlijk gerichte gedragsproblematiek, zoals angsten en depressie. Het meervoudig risicomodel gaat er vanuit dat gedragsproblemen de resultante zijn van een aantal risicogebieden2: de persoonlijkheid, het primaire milieu (gezin), het secundaire milieu (school) en het tertiaire leefmilieu (vrije tijd). Meer specifiek worden de volgende aspecten onderscheiden: . persoonlijkheidsaspecten: zelfbeeld en zelfcontrole . gezinsaspecten: relaties, wijze van opvoeden en problemen van de ouders zelf . schoolaspecten: motivatie, schoolprestaties en relaties met leerlingen en leerkrachten. . vrijetijdsbesteding: omgang met leeftijdgenoten en activiteiten.

1.4

Opzet van het onderzoek en rapportages

Het onderzoek omvat twee delen: een inventariserend deel (doelgroepen en interventiemiddelen) en een follow-up gedeelte (korte en lange termijn ontwikkelingen). Het eerste gedeelte houdt een inventarisatie in van alle kenmerken van jeugdigen die gebruik maken van de residentiële jeugdzorg, evenals van de begeleiding die hen door Horizon geboden wordt. Het tweede gedeelte betreft een follow-up onderzoek waarbij gedurende één à twee jaar de sociaal emotionele ontwikkeling van de opgenomen jeugdigen wordt gevolgd, die uit Horizon zijn vertrokken. Van het onderzoek naar de doelgroepen en de interventiemiddelen van Horizon werd enige tijd geleden al verslag gedaan3. In deze eerste tussenrapportage kwam tevens de opzet van het onderzoek uitgebreid aan bod. In deze rapportage wordt verslag gedaan van de bevindingen van de eerste follow-up. Nagegaan zal worden of de doelen van de hulpverlening gedurende het eerste jaar van het residentiële verblijf bereikt werden, en welke ontwikkelingen zich in die periode bij de jeugdigen en de gezinnen hebben voorgedaan.

2

Van der Ploeg, J.D. (2007). Gedragsproblemen; ontwikkelingen en risico's. Rotterdam Lemniscaat. Scholte, E.M. & Ploeg, J.D. van der (2002). Hulpverlening bij meervoudige psychosociale problemen van jeugdigen. In: Vyt, A. e.a., (Eds.), Jaarboek ontwikkelingspsychologie, orthopedagogiek en kinderpsychiatrie 5 (pp. 80-117). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.


6

1.5

Onderzoeksinstrumentarium

Voor het follow-up onderzoek zijn de volgende instrumenten gebruikt (zie voor een uitgebreide beschrijving van de onderzoekinstrumenten de in noot 3 genoemde tussenrapportage). 1.5.1 Doelstellingen, methodiek- en ontwikkelingsvragenlijst (DMV/OVL) De behandelingsdoelen die de residentiële afdelingen nastreefden zijn samen met de toegepaste behandelingen in kaart gebracht via een doelstellingen- en methodiekvragenlijst (DMV). Deze lijst is door de behandelcoördinatoren van de deelnemende afdelingen ingevuld. Hiernaast is de behandelcoördinatoren gevraagd de ontwikkeling van de jeugdigen en de gezinnen globaal te taxeren met behulp van een Ontwikkelingsvragenlijst (OVL) 4. 1.5.2 Achenbach System of Empirically Based Assessment (ASEBA) De algemene gedrags- en emotionele problematiek is bepaald met de ASEBA, voorheen de CBCL genoemd5. Om een gedetailleerd beeld te verkrijgen is in dit follow-up onderzoek gebruikt gemaakt van de rapportages van ouders (Child Behavior Checklist), leerkrachten (Teacher Report Form) en jongeren (Youth Self Report, vanaf 9 jaar). 1.5.3 Vragenlijst Algemene Vaardigheden Jeugdigen (AVJ) Met behulp van de vragenlijst Algemene Vaardigheden Jeugdigen (AVJ) is over een breed terrein inzicht verkregen in de sociale vaardigheden van de jeugdigen6. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de rapportages van de groepsleiding. 1.5.4 Gezinsvragenlijst (GVL) De Gezinsvragenlijst (GVL) is recent ontworpen om de kwaliteit van de gezins- en opvoedingsomstandigheden van kinderen in de leeftijd van 4 tot en met 18 jaar te bepalen7. Deze vragenlijst is ingevuld door de ouders.

1.5.5 Exit-vragenlijst (GVL) Tot slot is aan alle jeugdigen en hun ouders bij vertrek nog een vragenlijst voorgelegd om de cliënttevredenheid te bepalen, de zogeheten Exit-vragenlijst. 3 E.M. Scholte & J.D. van der Ploeg (2010). Effectiviteit in de residentiele jeugdzorg Doelgroepen en werkwijze van Horizon. Leiden: Universiteit Leiden, afdeling Orthopedagogiek. 4 Van der Ploeg, J.D. & Scholte, E.M. (1988). Tehuizen in beeld. Leiden: COJ; Boendermaker, L. (1999). Justitiële behandelinrichtingen voor jongeren. Populatie en werkwijze. Leuven/Amersfoort: Garant. 5 Achenbach, T. M. & Rescorla, L. A. (2000). Manual for the ASEBA school-age forms & profiles. Burlington: University of Vermont, Research center for children, youth & families 6 Scholte, E.M. & van der Ploeg, J.D. (2009). Vragenlijst Adaptief Functioneren jeugdigen. Amsterdam: Nederlands Instituut voor Pedagogisch en Psychologisch Onderzoek (Nippo).


7

1.6

Bepaling van de ontwikkeling

De hulpverlening van Horizon beoogt de ontwikkeling van de jeugdigen positief te beïnvloeden door de inzet van bepaalde pedagogische middelen en specifieke behandelingen. Dit onderzoek beoogt na te gaan of men daarin slaagt. Daartoe is nagegaan hoe de jeugdigen zich tijdens hun verblijf in Horizon ontwikkelen, c.q. vooruitgaan. In dit verband is soms ook wel gewag gemaakt van de aanduiding: effectonderzoek. Strikt genomen kan een effect van een interventie echter alleen worden vastgesteld als alle variabelen die van invloed kunnen zijn onder controle worden gehouden. Dat is in de praktijk echter niet uitvoerbaar. Evenmin is het mogelijk te voldoen aan de voorwaarde om een controlegroep samen te stellen met jeugdigen met dezelfde problemen die vervolgens geen behandeling krijgen. Dat is ethisch lastig uitvoerbaar. De gecompliceerde werkelijkheid van alledag laat zich nu eenmaal niet omvormen tot een realiteit zoals sociale wetenschappers die graag voor hun onderzoek wensen. Daarom dient het onderzoek omschreven te worden als een follow-up onderzoek. Dat houdt in dat wordt onderzocht of de jeugdigen tijdens het verblijf in Horizon al of niet vooruit zijn gegaan in hun ontwikkeling. Over de vraag wanneer nu precies kan worden gesproken van vooruitgang kan men langdurig strijden. Om die reden geven de onderzoekers hier expliciet aan wat zij onder vooruitgang of succes verstaan. De mate van succes wordt bepaald aan de hand van vijf uitkomsten: 1. de aanvangs- en eindscores op de ASEBA (ouders, jeugdigen, groepsleiding en leerkrachten) 2. de aanvangs- en eindscores op de AVJ (groepsleiding) 3. de mate waarin de gestelde doelen zijn bereikt c.q. de verwachtingen zijn uitgekomen volgens de scores op de DMV 4. de scores op de OVL (directe beoordelingen van de behandelcoördinatoren over de ontwikkeling van de jeugdigen) 5. de uitslagen van de cliëntevaluatie. Door op individueel niveau zowel de begin- en eindscores op de diverse onderzoeksinstrumenten met elkaar te vergelijken kan ook op individueel niveau worden bepaald welke jeugdigen zich meer en minder succesvol hebben ontwikkeld. 1.7

Indeling tussenrapportage

Het voorliggende tussenrapport beschrijft de situatie van de jeugdigen in Horizon na een jaar. In feite gaat het hier om de eerste follow-up meting. 7 Van der Ploeg, J.D. & Scholte, E.M. (2008). Gezinsvragenlijst (GVL). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.


8

Deze rapportage heeft betrekking op 115 jeugdigen met een gemiddelde leeftijd van 12.9 jaar. De onderzoeksgroep bestaat voor 62% uit jongens en voor 38% uit meisjes. Van de onderzoeksgroep bevindt 55% zich in Rijnhove en 45% in Bergse Bos. De rapportage is als volgt ingedeeld. Allereerst is in hoofdstuk één beschreven in hoeverre de doelen van de hulpverlening tijdens het eerste jaar van het verblijf zijn bereikt. In hoofdstuk twee is onderzocht in hoe intensief de behandeling is geweest en welke accenten daarin zijn aangebracht. In het derde hoofdstuk is bepaald hoeveel jeugdigen waarom en waarheen zijn vertrokken In hoofdstuk vier geven de pedagogische medewerkers hun waarnemingen weer van de gedragingen van de jeugdigen in hun dagelijkse doen en laten. Vervolgens is in hoofdstuk vijf via gestandaardiseerde meetinstrumenten een beeld verkregen van de ontwikkeling van de jeugdigen en hun gezinnen. Onderwerpen die hier aan de orde komen zijn de gedrags- en emotionele problemen, de sociale vaardigheden en het functioneren van het gezin. Tot slot zijn de bevindingen van het onderzoek in een afsluitend hoofdstuk samengevat. Hier worden tevens enkele conclusies en aanbevelingen gepresenteerd.


9

2

Doelrealisatie

2.1

Inleiding

Tijdens de tweede meetgolf is opnieuw de doelstellingen en methodiekvragenlijst (DMV) afgenomen. Nu is echter gevraagd aan te geven in hoeverre de bij de aanvang van het onderzoek beoogde doelen zijn bereikt. Net als in de eerste tussenrapportage zijn de doelen opgesplitst in 5 domeinen waarbinnen een aantal specifieke doelen zijn opgenomen. Voor elk van deze doelen - voorzover van toepassing is nu nagegaan in hoeverre er voortgang is geboekt in het bereiken van dat doel. Er is gewerkt met een vierpuntsschaal met de kwalificaties: achteruit (-1), gelijk (0), enige vooruitgang (1) en sterke vooruitgang (2).

2.2

Doeldomeinen

Kindgerichte doelen We geven in de volgende tabel weer in hoeverre er vooruitgang is gerealiseerd met de jeugdigen in het bereiken van de verschillende doelen. Het betreft hier doelen die specifiek zijn gericht op het kind. We brengen dat in beeld door vermelding van de percentages jeugdigen die wel/geen vooruitgang hebben geboekt. Tabel 2.1 Mate waarin kindgerichte behandelingsdoelen zijn bereikt (N=107) Achteruit

Gelijk

Enigszins vooruit

Sterk vooruit

1. versterken van de basale redzaamheid

0%

13%

56%

31%

2. verminderen van emotionele problemen

4%

17%

51%

28%

3. verminderen van gedragsproblemen

5%

15%

42%

38%

4. vergroten van de sociale competentie

2%

14%

57%

27%

5. versterken van het sociale inzicht

0%

21%

60%

19%

6. versterken van cognitieve vaardigheden

0%

24%

63%

13%

7. versterken van de taakgerichtheid

0%

23%

57%

21%

8. versterken van de persoonlijkheid

3%

16%

58%

24%

9. versterken van het moreel functioneren

1%

29%

53%

18%

Doelen:


10

Gemiddeld is voor 80% van de jeugdigen geconstateerd dat er vooruitgang is geboekt in het nastreven van de gestelde doelen. Bij de helft van de jeugdigen is sprake van enige vooruitgang, terwijl bij een kwart van de jeugdigen een sterke vooruitgang is geconstateerd. De meeste vooruitgang is geboekt met betrekking tot het versterken van de zelfredzaamheid en het verminderen van de gedragsproblemen. De minste vooruitgang was te zien in het versterken van het moreel functioneren. Als we bedenken dat het verminderen van de gedragsproblemen als de meest belangrijke doelstelling werd gezien (zie eerste tussenrapportage blz. 16) dan kan worden geconcludeerd dat met betrekking tot deze doelstelling ook de meeste vooruitgang is geboekt. Gezinsgerichte doelen In de volgende tabel geven we aan in welke mate de gezinsgerichte doelen zijn gerealiseerd. We geven de percentages weer van het aantal jeugdigen dat al of niet vooruitgang heeft geboekt met betrekking tot de gestelde gezinsgerichte doelen. Tabel 2.2 Mate waarin gezinsgerichte behandelingsdoelen zijn bereikt (N=107) Achteruit

Gelijk

Enigszins vooruit

Sterk vooruit

1. verbeteren van de gezinsomstandigheden

6%

36%

45%

13%

2. bemiddelen van persoonlijke problemen bij ouders

9%

51%

34%

6%

3. versterken van de opvoedingsvaardigheden

3%

38%

44%

15%

4. optimaliseren van de gezinsrelaties

6%

26%

48%

21%

5. verbeteren van het gezinsklimaat

7%

27%

49%

17%

Doelen:

De vooruitgang die is geboekt met betrekking tot de gezinsgerichte doelen is aanzienlijk minder dan de op het kind gerichte doelen. Gemiddeld is bij 58% van de jeugdigen het doel om de gezinssituatie ten gunste te veranderen redelijk in gang gezet, maar bij slechts 14% is sprake van sterke vooruitgang. Vooruitgang is vooral te zien met betrekking tot de doelstelling om de gezinsrelaties te optimaliseren. Deze doelstelling werd ook het meest benadrukt om na te streven (zie eerste tussenrapportage). Het minst is het gelukt om te bemiddelen bij persoonlijke problemen van de ouders. School/werk gerichte doelen Binnen dit domein zijn drie doelstellingen geformuleerd. In de volgende tabel laten we zien in welke mate de jeugdigen deze doelen hebben bereikt. Gemiddeld boekt 70% van de jeugdigen hier enige vooruitgang. Voor slechts 15% van de jeugdigen is dat in sterke mate het geval. Tabel 2.3 Mate waarin school/werk gerichte behandelingsdoelen zijn bereikt (N=107)


11

Achteruit

Gelijk

Enigszins vooruit

Sterk vooruit

1. bevorderen van basale cognitieve vaardigheden

0%

16%

70%

14%

2. optimaliseren van de leer/werk voorwaarden

3%

12%

71%

14%

3. verbeteren school/werk relaties

4%

11%

68%

17%

Doelen:

Omgevingsgerichte doelen Onder deze noemer zijn een drietal doelstellingen gebracht die beogen te anticiperen op het toekomstig functioneren van de jeugdigen. Tabel 2.4 Mate waarin omgevingsgerichte behandelingsdoelen zijn bereikt (N=107) Achteruit

Gelijk

Enigszins vooruit

1. versterken van het sociaal netwerk

2%

37%

51%

10%

2. inzetten van het professioneel netwerk

1%

44%

45%

10%

3. bevorderen van een zinvolle vrijetijdsbesteding

1%

18%

66%

15%

Doelen:

Sterk vooruit

Met betrekking tot de gestelde doelen is hier door de jeugdigen relatief weinig vooruitgang behaald. Dat geldt vooral het inzetten van het professioneel netwerk. Bij aanvang van de behandeling was dit ook het minst benadrukte doel (zie eerste tussenrapportage). Hulpverleningsgerichte doelen Deze doelen liggen in het verlengde van de voorgaande doelstellingen. Hier valt de nadruk vooral op het werken aan een toekomstperspectief voor de jeugdigen. Tabel 2.5 Mate waarin hulpverleningsgerichte behandelingsdoelen zijn bereikt (N=107) Achteruit

Gelijk

Enigszins vooruit

Sterk vooruit

1. handelingsgerichte diagnostiek

0%

46%

47%

7%

2. ontwikkelen toekomstperspectief (wonen/financiën)

2%

14%

43%

40%

3. ontwikkelen toekomstperspectief (school/werk)

1%

14%

49%

36%

Doelen:

Gemiddeld is hier voor 46% van de jeugdigen enige vooruitgang vastgesteld, terwijl voor 28% van de jeugdigen dat in sterke mate het geval is. Wanneer we de doelstelling om handelingsgerichte diagnostiek te bedrijven achterwege laten dan is het werken aan het toekomstperspectief bij 84% van de jeugdigen vooruitgegaan. Bij 38% van het totaal aantal jeugdigen is dat in sterke mate het geval. Deze doelstellingen behoorden bij aanvang van de behandeling tot de meest benadrukte doelen.


12

2.3

Belangrijkste bevindingen

1.

De op het kind gerichte doelen evenals de op de toekomstgerichte doelen laten de meeste vooruitgang zien. Vier van elke vijf jeugdigen boekt hier vooruitgang.

2.

Van alle doelstellingen blijken het meest succesvol: - versterking van de basale zelfredzaamheid - verminderen van het probleemgedrag - het ontwikkelen van een toekomstperspectief (wonen/financiën) - het ontwikkelen van een toekomstperspectief (school/werk).

3.

Van alle doeldomeinen werden de op het gezin gerichte doelen verhoudingsgewijs het minst verwezenlijkt.

4.

Op gezinsgebied is de minste vooruitgang te zien met betrekking tot: - het verbeteren van de basale gezinsomstandigheden - het bemiddelen bij persoonlijke problemen van de ouders.

5.

Op omgevingsgebied ligt het accent vooral op het werken aan het toekomstperspectief.


13

3 Methodiekkenmerken

3.1

Inleiding

De vraag die in dit hoofdstuk aan de orde komt betreft de mate van consistentie in de gehanteerde methodiek. Dat wordt vastgesteld door een vergelijking te maken tussen de bij de aanvang van de behandeling aangebrachte accenten en de accentuering die een jaar later terugkijkend is aangebracht. We maken derhalve een vergelijking tussen de accentuering van de voorgenomen en de werkelijk gehanteerde methodiek. Tevens geven we een beschrijving van de inzet van de deskundigen tijdens de voorbij periode.

3.2

Gehanteerde methodiek

De methodiek bestaat uit 13 kenmerken. Voor elk kenmerk kan een accentuering worden aangebracht die bestaat uit geen accent (0), enig accent (1), veel accent (2), erg veel accent (3). Hoe hoger de score hoe meer accent het betreffende methodiekkenmerk krijgt. Wij presenteren nu de gemiddelde scores zoals die werden verkregen bij aanvang en een jaar later tijdens de eerste follow-up. Tabel 3.1 Gemiddelde accenten op methodiekkenmerken (N=107) Methodiekkenmerk

bij aanvang

bij follow-up

1. regulering, houden aan regels

2.33

1.75**

2. belonen, benadrukken van gewoon gedrag

2.62

1.92**

3. bieden van affectieve ondersteuning

2.25

2.15

4. ordenen, structureren van de leefomgeving

2.17

1.95*

5. sociaal vaardig leren omgaan met groepsgenoten

2.24

1.87**

6. vertrouwensrelatie opbouwen

1,82

1,75

7. leren persoonlijke verantwoordelijkheid te dragen

1.92

1.92

8. waarderen van persoonlijke kwaliteiten

2.20

1.91**

9. inzicht geven in eigen situatie

2.23

2.02**

10. confronteren met eigen situatie

2.04

1,80**

* p<0.05, t-toets; ** p<0.01; t-toets


14

Vervolg tabel 3.1 Gemiddelde accenten op methodiekkenmerken (N=107) Methodiekkenmerk

bij aanvang

bij follow-up

11. vergroten van het sociale netwerk

1,51

1.41

12. sociale situaties uitleggen

2.26

1,95**

13 communicatieve vaardigheden leren

2.02

1.74**

* p<0.05, t-toets; ** p<0.01; t-toets

De voorgaande tabel leidt tot de volgende bevindingen. In de eerste plaats merken we op dat als we de mate van accentuering opvatten als de mate van intensiteit van de behandeling, de behandeling minder intensief is geweest dan men aanvankelijk voor ogen had. Het valt op dat bij aanvang de methodiekaspecten gemiddeld evident meer nadruk krijgen dan achteraf tijdens de follow-up het geval blijkt. Terugkijkend komt men kennelijk tot de conclusie dat de verschillende methodiekaspecten minder nadruk hebben gekregen dan aanvankelijk het plan was. Dat kan een aantal oorzaken hebben. Het kan betekenen dat er minder inzet noodzakelijk was omdat de problematiek uiteindelijk minder ernstig bleek te zijn. Het kan echter ook inhouden dat de voorgenomen accentuering niet was waar te maken omdat het bijvoorbeeld aan voldoende ondersteuning en middelen ontbrak. Ten tweede blijkt dat - terugkijkend op de aangebrachte accenten - er van de verschillende methodiekaspecten één aspect is dat verhoudingsgewijs het meeste accent (aandacht) krijgt. Dat betreft het bieden van affectieve ondersteuning. Ook bij aanvang kreeg dit aspect als veel accent en dat is tijdens de behandeling vrijwel zo gebleven in tegenstelling tot veel andere begeleidingsaspecten die tijdens de behandeling significant minder accent kregen dan aanvankelijk was voorgenomen. In de derde plaats merken we op dat het vergroten van het sociaal netwerk veruit het minste accent krijgt. Dat was bij aanvang ook al het geval. Dit roept de vraag op of dit aspect van de methodiek wel voldoende tot zijn recht komt. Mogelijk is dit methodiekaspect in de praktijk lastig te realiseren, evenals het doel om het professionele netwerk in te schakelen. 3.3

Vier basisdimensies

In de eerste tussenrapportage kon het aantal methodiekkenmerken via factoranalyses worden gereduceerd tot de volgende vier dimensies: de jeugdigen leren zich sociaal vaardig te gedragen de jeugdigen leren zoveel mogelijk zelfstandig te laten functioneren de jeugdigen empathisch-ondersteunend benaderen de jeugdigen benaderen met een gedragstherapeutisch gekleurde aanpak.


15

De eerste twee categorieën hebben betrekking op het leren de jeugdigen meer sociaal vaardig en autonoom te laten functioneren, terwijl de laatste twee categorieën verwijzen naar een aanpak gebaseerd op een meevoelende en regulerende aanpak. In de volgende tabel geven we aan hoe sterk deze 4 dimensies bij aanvang werden benadrukt en hoe sterk dat ook werkelijk het geval was. Tabel 3.2 Gemiddelde accenten op de basiscategorieën van de methodiek (N=107) Methodiekdimensie

bij aanvang

bij follow-up

leren zich sociaal vaardig te gedragen

2.17

1,85**

leren zich zelfstandig te gedragen

2.06

1.91*

empathische benadering

2.09

1.94*

gedragstherapeutisch getinte benadering

2.37

1.97**

* p<0.05, t-toets; ** p<0.01; t-toets

We maken bij tabel 3.2 de volgende kanttekeningen. Ten eerste wordt duidelijk dat alle vier de basisdimensies van de methodiek tijdens de behandeling significant minder accent krijgen dan aanvankelijk was voorgenomen. Ten tweede blijkt dat de gedragstherapeutisch gekleurde benadering waarbij zowel regulerend als belonend wordt opgetreden het meeste accent krijgt. Dat was bij aanvang ook het geval. In de derde plaats moet worden geconcludeerd dat er tussen de accentuering van de vier basisdimensies niet zo heel veel verschil bestaat.

3.4

Inzet deskundigen

Bij opname is een inschatting gemaakt van de mate waarin de jeugdigen aanvullende hulp nodig hebben van deskundigen. Tijdens de follow-up is de omvang van de aanvullende hulp opnieuw onderzocht, maar nu op basis van de werkelijk gegeven hulp door deskundigen. In het overzicht van tabel 3.3 brengen we in beeld in welke mate de verschillende deskundigen zijn ingezet. Tabel 3.3 Maandelijkse inzet van deskundigen (N=105) Niet

1 tot 3 maal

4 maal en meer

Gedragswetenschapper

0%

23%

77%

Psychiater

80%

19%

1%

Creatief therapeut

81%

2%

17%

Activiteitenbegeleider

21%

8%

71%

Gezinsbegeleider

10%

14%

76%

Sportleider

70%

5%

25%


16

Er zijn meer deskundigen beschikbaar dan in de voorgaande tabel zijn genoemd. Maar de bewegingstherapeut, de remedial teacher, de psychotherapeut, de vertrektrainer en de systeembegeleider zijn tijdens het voorbije jaar nauwelijks in actie gekomen bij de onderzochte jeugdigen. Hun bijdrage beperkte zich tot slechts enkele malen per maand. Het meest zijn de gedragswetenschapper, de gezinsbegeleider en de activiteitenbegeleider ingezet. In vergelijking met de bij aanvang ingeschatte inzet van de deskundigen is er weinig verschil. Alleen de activiteiten begeleider is minder ingezet dan in het voornemen lag en dat geldt ook voor de gezinsbegeleider en de sportleider. Hoeveel jeugdigen krijgen eigenlijk een aanvullende behandeling op de basisaanpak? Het blijkt dat minder dan de helft van de jeugdigen (44%) specifieke additionele hulp krijgt. Deze aanvullende hulp is voor het merendeel gericht op uitsluitend de jeugdige (55%), voor een ander deel uitsluitend op het gezin (22%) en gedeeltelijk op de jeugdige én het gezin (23%).

3.5

Mogelijke verschillen in methodiek tussen Rijnhove en Bergse Bos

Aan het einde van dit hoofdstuk staan we stil bij de vraag of de gehanteerde methodiek in Rijnhove verschilt van die in Bergse Bos. Gelet op het verschil in leeftijd ( de jeugdigen in Bergse Bos zijn gemiddeld 9.7 jaar, terwijl de jeugdigen van Rijnhove gemiddeld 14.2 jaar zijn), is het niet onwaarschijnlijk dat er onderlinge verschillen bestaan. Voor deze vergelijking maken we gebruik van de in het eerste rapport vermelde vier basale methodiekdimensies: de jeugdigen leren zich sociaal vaardig te gedragen, de jeugdigen leren zoveel mogelijk autonoom te laten functioneren, de jeugdigen empathisch-ondersteunend benaderen, de jeugdigen benaderen met een gedragstherapeutisch gekleurde aanpak. Voor elk dimensie is een accentuering aangebracht die bestaat uit geen accent (0), enig accent (1), veel accent (2), erg veel accent (3). Hoe hoger de score hoe meer accent het betreffende methodiekkenmerk krijgt. We geven in tabel 3.4 aan hoe de accenten waren, zowel bij aanvang als tijden de follow-up. Tabel 3.4 Gemiddelde accenten op de basisdimensies van de methodiek (N=107) Aanvang

Follow-up

Rijnhove

Bergse Bos

Rijnhove

Bergse Bos

leren zich sociaal vaardig te gedragen

2.23

2.13

1.81

1.91

leren zich zelfstandig te gedragen

2.26

1.79

1.96

1.85

empathisch-ondersteunende benadering

1.93

2.35**

1.75

2.21

gedragstherapeutisch getinte benadering

2.34

2.53

1.80

1.97*

* p<0.05, t-toets; ** p<0.01; t-toets


17

Een paar uitslagen vallen op. Allereerst is de belangrijkste bevinding dat zowel bij aanvang als tijdens de follow-up in de Bergse Bos verhoudingsgewijs veel nadruk wordt gelegd op een empathisch-ondersteunende benadering van de jeugdigen. Verder blijkt dat in Bergse Bos aanvankelijk het voornemen bestond om de jeugdigen via een gedragstherapeutisch gekleurde aanpak te begeleiden. Bij toetsing blijkt echter dat daar minder van is gerealiseerd. Vervolgens stellen we vast dat in Rijnhove de empathische benadering zowel bij aanvang als tijdens de follow-up verhoudingsgewijs het minst is benadrukt. . En tenslotte lijkt het er op dat in Rijnhove aanvankelijk de gedragstherapeutisch gekleurde aanpak sterk is benadrukt, maar dat in de praktijk het accent meer is komen te liggen op het zelfstandig leren te functioneren.

3.6


1.

De verschillende methodiekaspecten krijgen bij aanvang meer accent dan achteraf (na een jaar) blijkt te zijn gegeven. Als we de mate van accentuering opvatten als de mate van intensiteit van de behandeling dan moet worden geconcludeerd dat de behandeling / begeleiding minder intensief is geweest dan men aanvankelijk voor ogen had.

2.

Het voorbije jaar viel de meeste nadruk op het bieden van affectief-emotionele ondersteuning en kreeg het vergroten van het sociale netwerk het minste accent.

3.

Van de deskundigen zijn het meest de gedragswetenschapper, de gezinsbegeleider en de activiteiten begeleider ingezet.

4.

In Bergse Bos valt de nadruk sterk op een empathisch-ondersteunende benadering van de jeugdigen; veel meer dan in Rijnhove. Daar vindt meer accentuering plaats van het leren de jeugdigen meer autonoom en zelfstandig te laten functioneren.


18


19

4

De ontwikkeling van de jeugdigen volgens de behandelaars

4.1

Inleiding

Een jaar na opname is de ontwikkeling van de jeugdigen in Horizon in kaart gebracht aan de hand van gestandaardiseerde testinstrumenten, zoals de ASEBA, en met behulp van een ontwikkelingsvragenlijst. Deze zogeheten OVL bestaat uit vragen die betrekking hebben op het doen en laten van de jeugdigen tijdens het voorbije jaar. De vragenlijst is door de behandelcoördinator in samenspraak met de groepsleiding ingevuld op basis van dagelijkse waarnemingen. In dit hoofdstuk rapporteren we eerst over de gegevens van de OVL. De uitslagen van de testinstrumenten komen in het volgende hoofdstuk aan bod.

4.2

De leefgroep

Omdat de jeugdigen veel tijd in de groep doorbrengen, is het belangrijk te weten hoe elke jeugdige zich binnen de leefgroep manifesteert. De bedoeling is dat elke jeugdige zoveel mogelijk participeert in de onderlinge interacties en profijt trekt van het verblijf in de groep. Overplaatsingen naar een andere leefgroep kunnen dat belemmeren. Het blijkt dat het afgelopen jaar één op de vijf jeugdigen is overgeplaatst naar een andere leefgroep. Dat was ten dele op positieve gronden (de andere groep bood meer ontwikkelingskansen) en ten dele op negatieve gronden (de jeugdige was niet langer te hanteren in de groep vanwege bijvoorbeeld agressief gedrag). Het blijkt dat de meeste jongens en meisjes goede relaties hebben met zowel hun groepsgenoten als hun groepsleiding. De relaties zijn beoordeeld op een vijf-puntsschaal lopend van erg goede naar erg slechte relaties. De volgende tabel geeft daarover meer gedetailleerde informatie. Tabel 4.1 Relaties in de groep (N=107) Kwalificatie

groepsleiding

groepsgenoten

erg goed

27%

13%

tamelijk goed

49%

51%

gaat wel

21%

29%

tamelijk slecht

2%

6%

erg slecht

1%

2%


20

De tabel laat zien dat ‘overall’ de relaties duidelijk positief zijn. Dat is belangrijk omdat juist het omgaan met leeftijdgenoten en volwassenen bij veel jeugdigen een probleem was. Vergelijkenderwijs hebben de jeugdigen iets meer positieve relaties met de groepsleiding dan met de groepsgenoten. Dat is niet onbegrijpelijk omdat het immers tot de taak van de groepsleiding hoort om met alle jeugdigen zo veel mogelijk positieve relaties te ontwikkelen en te onderhouden. En dat lukt bij ruim driekwart van de jeugdigen ook. Er zijn echter ook een paar jeugdigen die slechte relaties hebben met zowel de groepsleiding als de groepsgenoten. Hoe liggen de verhoudingen nu binnen de groep? Veel van de opgenomen jeugdigen hebben in het verleden meegemaakt dat zij buiten de groep vielen. Ten dele omdat zij werden afgewezen en ten dele omdat zij zichzelf buiten de groep plaatsten. Het blijkt dat de meeste jeugdigen in de leefgroep een middenpositie innemen (54%).Verder geldt dat een aantal jeugdigen veel populariteit geniet (22%) en dat een aantal jeugdigen als leider wordt beschouwd (16%). Helaas is er ook een klein aantal jeugdigen dat buiten de groep valt (8%). Deze jeugdigen worden door hun groepsgenoten genegeerd of afgewezen en vragen bijzondere aandacht van de groepsleiding. Binnen de leefgroep zijn er meerdere activiteiten mogelijk. Een deel wordt door de groepsleiding georganiseerd, maar voor een ander deel behoort de jeugdige ook zelf invulling te geven aan zijn vrije tijd. Dat lukt niet iedereen. Het blijkt dat bijna een kwart (23%) van de jongens en meisjes zich nooit verveelt en altijd wel met iets bezig zijn. Voor de meerderheid (71%) geldt echter dat zij zich van tijd tot tijd weleens verveelt en niet goed raad weet met haar vrije tijd. Er is ook een klein deel (7%) dat op dit punt echt een probleem heeft en zich vaak verveelt. Deze bevindingen geven aan dat het stimuleren van de jeugdigen om hun vrije tijd zinvol in te vullen een belangrijk aandachtspunt dient te blijven van de groepsleiding.

4.3

Contacten binnen en buiten Horizon

Naast de relaties binnen de leefgroep zijn er uiteraard ook contacten mogelijk met andere jeugdigen in Horizon. Om daar enig zicht op te krijgen, is de groepsleiding gevraagd aan te geven of een jeugdige ook ‘echte’ vrienden heeft in Horizon. Dan blijkt dat de helft (49%) geen echte vriend heeft. Dat is een opvallend groot percentage. Een kwart (25%) heeft één echte vriend in Horizon, terwijl een vrijwel even groot percentage (24%) twee of meer vrienden heeft binnen Horizon. Een belangrijk contact kan ook een club of vereniging zijn die buiten Horizon is gelegen. Maar voor een groot deel van de jeugdigen (44%) is dat niet aan de orde. Zij beperken zich tot de activiteiten die door Horizon worden aangeboden. Meer dan de helft van de jeugdigen (56%) blijkt


21

wel van tijd tot tijd deel te nemen aan vrijetijdsactiviteiten buiten de instelling. De vraag dient zich aan of hier sprake is van een bewust beleid om de vrijetijdsactiviteiten zoveel mogelijk binnen Horizon te laten plaats vinden of wordt het aan de individuele situatie over gelaten? Hoe worden de externe contactmogelijkheden in de vorm van externe clubs of activiteiten benut in het kader van de ontwikkeling van de jeugdigen?

4.4

Contacten met de (pleeg)ouders

De contacten bestaan niet alleen uit contacten met leeftijdgenoten en groepsleiding, maar ook uit contacten met de (pleeg)ouders. Komen die geregeld op bezoek of ziet de jeugdige zijn ouders zelden of nooit op bezoek komen? Het blijkt dat 17% van de jeugdige zelden of nooit bezoek krijgt. Voor 31% geldt dat zij ongeveer één maal per maand bezoek krijgt van hun (pleeg)ouders, terwijl het merendeel van de jeugdigen (52%) vaak tot heel vaak hun (pleeg)ouders in de instelling ontmoeten. In lijn met deze bevindingen wekt het geen verbazing dat ongeveer tweederde van de jongens en meisjes (68%) goede tot zeer goede relaties heeft met hun ouders. Bij een aantal jeugdigen (18%) is de relatie van middelmatige aard en bij een iets kleiner aantal (15%) is de relatie tamelijk slecht. Lukt het ook om de (pleeg)ouders bij de behandeling te betrekken? Samenwerking met de primaire opvoeders is immers een belangrijk onderdeel van de begeleiding/behandeling. Volgens de behandelaars wordt bijna driekwart van de ouders (71%) intensief bij de behandeling betrokken. Voor een kwart van de ouders (24%) is dat enigszins het geval, terwijl bij een heel klein aantal (5%) dat niet of nauwelijks lukt.

4.5

De school

Zoals tijdens de eerste tussenrapportage al naar voren kwam, volgde meer dan de helft van de jeugdigen (53%) vóór opname een vorm van Speciaal Onderwijs en bezochten de overige jeugdigen andere vormen van (Voortgezet) Onderwijs. Na opname blijkt dat alle jeugdigen hun scholing/opleiding hebben voortgezet al of niet in combinatie met werk. Voor veel jeugdigen is deelname aan het onderwijs altijd een lastige opgaaf geweest en waren deze jeugdigen niet erg gemotiveerd om naar school te gaan. Dat lijkt nu anders. Het blijkt dat de helft van de jeugdigen volgens de behandelaars graag naar school gaat. Een iets kleiner aantal (44%) gaat met matige zin naar school, terwijl 6% met grote tegenzin naar school/opleiding gaat. De relaties op school zijn overwegend positief, zoals tabel 4.2 laat zien.


22

Tabel 4.2 Relaties op school (N=102) kwalificatie

leerkracht

medeleerlingen

erg goed

10%

2%

tamelijk goed

62%

59%

gaat wel

24%

35%

tamelijk slecht

2%

4%

De jeugdigen hebben in meerderheid goede tot erg goede relaties met de leerkrachten. Er zijn eigenlijk maar enkele leerlingen die het niet kunnen vinden met de leerkracht. Ook de relaties met de medeleerlingen zijn voor het merendeel (tamelijk) goed te noemen. Slechts enkele jeugdigen hebben een uitgesproken slechte relatie met hun klasgenoten. De relaties op school zijn vergelijkbaar met die in de leefgroep, met dien verstande dat de in de leefgroep iets meer positieve relaties bestaan.

4.6

Problematiek

Bij opname deden zich veel problemen voor. Zijn deze problemen het voorbije jaar afgenomen? In tabel 4.3 laten we zien in hoeverre zich nog probleemgedragingen voordeden. Tabel 4.3 Probleemgedragingen tijdens het voorbije jaar (N=105) problemen

niet

soms

vaak

vechten

71%

25%

4%

vernielen

74%

20%

6%

weglopen

69%

23%

9%

spijbelen

78%

15%

7%

diefstal

84%

13%

3%

te laat terug van verlof

83%

11%

7%

teruggetrokken

54%

41%

5%

angstig

72%

22%

6%

somber

54%

40%

6%

De behandelaars maken er melding van dat bij veruit de meeste jeugdigen geen probleemgedragingen meer voorkwamen. Dat betreft vooral externaliserende problemen zoals vechten, ver


23

nielen, diefstal, spijbelen en te laat thuis komen. Daar staat tegenover dat problemen als zich terugtrekken en piekeren nog bij iets meer dan de helft van de jeugdigen zijn gesignaleerd. Het lijkt er op dat tijdens het verblijf in Horizon geëxternaliseerde problemen gemakkelijker zijn terug te dringen dan geïnternaliseerde problemen. Onder invloed van de behandelingsomgeving die opname in een tehuis met zich meebrengt, is het moeilijker om met openlijk onaangepast gedrag verder te gaan. Daarentegen is het veel lastiger om greep te krijgen op de innerlijke toestand van de jongens en meisjes. Toch is er ook binnen een tehuisomgeving nog voldoende ruimte om je openlijk te misdragen door je bijvoorbeeld niet te houden aan de gestelde regels. We hebben daarom de groepsleiding gevraagd aan te geven in hoeverre de jeugdigen zich het afgelopen jaar wel/niet hebben gehouden aan de gestelde regels. Het blijkt dat 61% van de jongens en meisjes zich redelijk tot erg goed aan de regels heeft gehouden, terwijl voor 22% de kwalificatie geldt: gaat wel. Er is echter ook een groep jeugdigen (17%) die zich slecht aan de regels wist te houden het voorbije jaar. Een belangrijke graadmeter voor een positieve ontwikkeling is het zelfbeeld. In het algemeen geldt dat het bij de meeste jeugdigen met gedragsproblemen schort aan een positief zelfbeeld. Hoe beoordeelt de groepsleiding dat na een jaar? De volgende tabel geeft het antwoord. Tabel 4.4 Zelfbeeld (N=100) kwalificatie

Percentage

zeer positief

1%

positief

26%

gaat wel

37%

negatief

33%

zeer negatief

3%

Uit de voorgaande tabel kan men concluderen dat het zelfbeeld van de jeugdigen nog te wensen overlaat. Volgens de behandelaars heeft na een jaar behandeling 27% van de jeugdigen een (zeer) positief zelfbeeld, terwijl 36% nog steeds een (zeer) negatief beeld heeft van zichzelf. De overige jeugdigen zitten tussen positief en negatief in. Bij veruit de meeste jeugdigen is het zelfbeeld duidelijke voor verbetering vatbaar. Tot slot van deze paragraaf maken we melding van het feit dat volgens de groepsleiding een kwart van de jeugdigen medicijnen gebruikt vooral bedoeld om ADHD-verschijnselen te reguleren.


24

4.7

Ingrijpende gebeurtenissen

Hebben de jeugdigen het voorbije jaar ook gebeurtenissen meegemaakt die van grote invloed kunnen zijn geweest op hun verblijf in Horizon. Dat kunnen voorvallen zijn die binnen Horizon hebben plaats gevonden, maar die zich ook daarbuiten kunnen hebben afgespeeld. We hebben een aantal mogelijke ingrijpende gebeurtenissen voorgelegd aan de behandelaars met de vraag of die ook zijn voorgekomen bij de onderzochte jongens en meisjes. Het blijkt dat ingrijpende gebeurtenissen niet zo heel vaak aan de orde zijn geweest. Zo is gemeld dat 3% zelf een ongeval of een ziekenhuisopname heeft meegemaakt en dat 14% van de jeugdigen ziekte of een ongeval in de familie heeft ondervonden. Het meest komen heftige ruzies met thuis voor. Dat is bij 28% van de jeugdigen het geval. Of al deze ruzies ook als evenzoveel ingrijpende gebeurtenissen worden ervaren, valt moeilijk te zeggen. Binnen de leefgroep deden zich nu en dan ook heftige ruzies en conflicten voor, maar dat geldt voor minder jeugdigen (15%). Een iets groter percentage jeugdigen heeft een interne overplaatsing meegemaakt. Ook hier geldt dat het moeilijk valt te bepalen of deze gebeurtenissen als ingrijpend zijn ervaren door de betrokkenen. We hebben deze voorvallen echter geïnventariseerd om aan te geven dat er een klein aantal jeugdigen bestaat dat extra aandacht verdient om de eventuele gevolgen van ingrijpende gebeurtenissen op te vangen.

4.8

Evaluatie

Om de voortgang van de jeugdigen te bepalen worden de behandelplannen in Horizon regelmatig geëvalueerd. Het afgelopen jaar gebeurde dat bij driekwart van de jeugdigen twee maal. Bij één op de tien jeugdigen vond dat drie tot vier maal plaats. Het onderzoek laat echter ook zien dat er een klein aantal jeugdigen is (16%) bij wie de evaluatie van het behandelplan minder dan twee maal in het afgelopen jaar werd uitgevoerd. Teneinde een meer direct zicht te krijgen op de ontwikkeling van de jeugdigen is aan de groepsleiding een aantal vragen voorgelegd. Waargenomen vooruitgang De eerste vraag gaat over de mate van vooruitgang. Het gaat hier om de overall indruk die de behandelaars van de ontwikkeling van elke jeugdige hebben. We geven in tabel 4.5 het antwoord weer voor zowel de gehele groep als voor de jeugdigen in Rijnhove respectievelijk Bergse Bos. Het is duidelijk dat de groepsleiding in de gehele onderzoekspopulatie bij acht op de tien jeugdigen vooruitgang waarneemt. Voor een deel betreft dat een duidelijke vooruitgang en voor een ander deel van de jeugdigen is de vooruitgang beperkter van aard. De verschillen tussen Bergse Bos en Rijnhove zijn niet groot.


25

Er is echter ook een aantal jeugdigen voor wie geen vooruitgang maar stilstand en zelfs achteruitgang is geconstateerd. Dat betreft bijna één op de vijf jeugdigen. Tabel 4.5 Mate van vooruitgang afgelopen jaar kwalificatie

Totaal (N=97)

Rijnhove (N58)

Bersge Bos (N=39)

duidelijk vooruit gegaan

41%

42%

39%

enigszins vooruit gegaan

40%

37%

44%

stil blijven staan

15%

12%

18%

achteruit gegaan

1%

2%

0%

onduidelijk

4%

7%

0%

Prognose vooruitgang De tweede vraag die in dit verband aan de groepsleiding is voorgelegd heeft betrekking op de toekomstige ontwikkeling. Hoe schat de groepsleiding de ontwikkeling in voor het komende jaar? Het blijkt dat de groepsleiding voor bijna een derde van de jeugdigen (32%) een duidelijke vooruitgang verwacht. Voor de meeste jeugdigen (57%) echter is de verwachting dat de vooruitgang bescheiden van aard zal zijn, terwijl de groepsleiding voor 12% van de jeugdigen in het komende jaar geen vooruitgang voorziet. Ook wat de prognose van de vooruitgang betreft zijn er geen grote verschillen tussen Rijnhove en Bergse Bos. Geschiktheid voorziening De derde vraag die in het kader van de evaluatie is gesteld, betreft de vraag naar de mate van geschiktheid. Hoe goed waren achteraf gezien de jeugdigen in Horizon op hun plaats? Bij aanmelding is een inschatting gemaakt of de betreffende jeugdige profijt zal kunnen hebben van het programma dat Horizon te bieden heeft. Een jaar later kan men terugblikkend nagaan of de opname van de jeugdige destijds terecht is geweest en in hoeverre de jeugdige geschikt was voor Horizon. Achteraf komt de groepsleiding tot het volgende oordeel. Tabel 4.6 Mate van geschiktheid Horizon kwalificatie

Totaal (N=97)

Rijnhove (N=58)

Bergse Bos (N=39)

zeer geschikt

39%

28%*

51%*

geschikt

32%

31%

33%

gaat wel

14%

17%

13%

ongeschikt

8%

14%

0%

zeer ongeschikt

7%

10%

3%

* P<0.05, chi-kwadraat test.


26

Tabel 4.6 laat zien dat bij bijna drie kwart van de jeugdigen de behandeling van Horizon als (zeer) geschikt is beoordeeld. Daar staat tegenover dat de problematiek van zeker één op de 6 tot 7 jeugdigen na een jaar eigenlijk niet geschikt bleek voor de aanpak van Horizon. Bij uitsplitsing naar afdeling blijkt dat de geschiktheid voor de behandeling met name in Rijnhove significant minder vaak positief uitvalt. Waar het bij het Bergse Bos een verwaarloosbaar percentage is, gaat het bij Rijnhove om bijna een kwart van de jongeren. Hieruit kan overigens niet de conclusie worden getrokken dat met deze jeugdigen geen resultaat is geboekt, maar het laat wel zien dat eerste inschatting mogelijk voor verbetering vatbaar is. De behandelprogramma’s die Horizon te bieden heeft, zullen immers niet voor alle jeugdige even geschikt zijn. Belangrijkste aspecten van vooruitgang Aan de groepsleiding is vervolgens gevraagd in eigen woorden aan te geven op welke punten zij de meeste vooruitgang bij iedere jeugdige heeft waargenomen tijdens het voorbije jaar. Dat levert een gevarieerd beeld op. De belangrijkste aspecten waarop de groepsleiding vooruitgang heeft geconstateerd zijn: - vergroting van de zelfredzaamheid en zelfstandigheid - beter omgaan met emoties (uiten en reguleren van emoties) - verbetering van het uiterlijke gedrag - meer zelfbeheersing (meer controle over eigen agressie) - verbeterde relaties met (één van) de ouders - acceptatie van gezag (beter omgaan met gezag). Daarnaast zijn nog andere aspecten genoemd zoals meer inzicht in eigen situatie, meer zelfvertrouwen, sociaal vaardiger, betere relaties met groepsgenoten en grotere weerbaarheid. Belangrijkste problemen tijdens de behandeling De groepsleiding is tevens gevraagd aan te geven wat zij lastige punten vond tijdens de begeleiding. Waar lagen de knelpunten? Als veruit belangrijkste onderwerp kwam naar voren dat (één van) de ouders de begeleiding van de jeugdigen bemoeilijkten. Hier kwam een scala aan problemen aan het licht uiteenlopend van een gebrek aan samenwerking en relatieproblemen met de kinderen tot persoonlijke problemen van ouders zoals depressie en delinquentie. Kennelijk beïnvloeden een aantal ouders het begeleidingsproces in nogal negatieve zin. In dit verband is ook genoemd dat wisselende gezinsbegeleiders hier geen goed aan doen. Naast de problematische relatie met (één van) de ouders zijn nog de volgende kindgebonden onderwerpen genoemd: - beheersen van agressie (brutaliteit, impulsiviteit, conflicten) - moeilijk te motiveren - moeilijk benaderbaar, dwars, gesloten - bieden van een passend toekomstperspectief.


27

Verder is nog gewezen op de moeilijkheid om jeugdigen inzicht in hun eigen situatie bij te brengen, hen leren gezag te accepteren, kritiek te verdragen en leren eerlijk te zijn.

4.8

Welke jeugdigen ontwikkelden zich positief?

Omdat het hier een tussenrapportage betreft, is het nog te vroeg om al een definitief oordeel te formuleren omtrent de kenmerken van jeugdigen die er volgens de groepsleiding duidelijk op vooruit zijn gegaan. Er kan echter wel een voorlopig worden geschetst. Zo hebben we voor een beperkt aantal relevante variabelen onderzocht in hoeverre die correleren met de mate van vooruitgang zoals die door de groepsleiding is bepaald. In de eerste plaats onderzochten we de leeftijd. Welnu er blijkt geen duidelijke samenhang te bestaan tussen leeftijd en vooruitgang. De jongere jeugdigen doen het ‘overall’ gezien dus niet beter of slechter dan de oudere jeugdigen. In de tweede plaats hebben we bezien of er een verband bestaat tussen vooruitgang en sekse. Ook daartussen is geen samenhang vastgesteld. Met andere worden de jongens doen het ‘overall’ even goed of slecht als de meisjes. Ten derde gingen we na in hoeverre de mate van doelrealisatie verband houdt met de mate van vooruitgang. Uit een correlationele analyse blijkt dat er een zeer significante samenhang bestaat tussen alle doelen en vooruitgang. Dat betekent dat de jeugdigen bij wie sprake is van een positieve doelrealisatie ook de jeugdigen zijn die de meeste vooruitgang boeken. Eigenlijk een voor de hand liggende bevinding, want jeugdigen bij wie de doelen meer zijn gehaald zullen er ook meer op vooruit gaan. Ten vierde hebben we een correlationele analyse uitgevoerd om de samenhang tussen vooruitgang en methodiek te onderzoeken. Dan blijkt dat er aanzienlijk minder samenhang bestaat tussen de gehanteerde methodiek en de mate van vooruitgang. Veel methodiekkenmerken vertonen géén samenhang. Enkele methodiekkenmerken laten echter wel een systematische samenhang zien. De jeugdigen die er op vooruitgingen kregen een begeleiding met de volgende kenmerken: - bieden van affectief-emotionele steun - waarderen van persoonlijke kwaliteiten - beperkte nadruk op het reguleren van gedrag. Ten vijfde onderzochten we een mogelijke samenhang tussen vooruitgang en de vier eerder door ons onderscheiden basisdimensies van de methodiek. Ook hier blijkt dat de onderlinge samenhang niet groot is. Voor één van de vier basismethodiekkenmerken is er echter wel een duidelijke Universiteit Leiden – Afdeling Orthopedagogiek

28

significante samenhang. De jeugdigen die meer vooruit zijn gegaan kregen tijdens het verblijf in Horizon een empathisch-ondersteunende behandeling. Tot slot gingen we nog na of de kwaliteit van de relaties in de leefgroep een rol speelt. Dat blijkt inderdaad het geval te zijn. Naarmate de relatie met de groepsleiding en de groepsgenoten beter is, zien we een sterkere afname van externaliserende gedragsproblemen bij de jeugdige.

4.9


1.

Driekwart van jongens en meisjes heeft goede relatie met de groepsleiding, terwijl ongeveer tweederde van de jeugdigen goede maatjes is met zijn/haar groepsgenoten.

2.

Het zinvol invullen van de vrije tijd is voor veel jeugdigen (70%) nu en dan een probleem.

3.

Bijna de helft van de jeugdigen heeft binnen de instelling geen echte vrienden.

4.

De meeste jeugdigen krijgen regelmatig bezoek van hun (pleeg)ouders. Er is echter een deel (17%) dat zelden of nooit bezoek krijgt. Een vergelijkbaar deel heeft slechte relaties met thuis.

5

Met zeven van de tien ouders valt goed samen te werken. Met drie op de tien ouders is dat niet of minder het geval.

6.

De helft van de jeugdigen gaat graag naar school; de andere helft heeft daar moeite mee en is minder gemotiveerd om naar school te gaan.

7.

Bij ongeveer driekwart van de jeugdigen komen geëxternaliseerde gedragsproblemen als vechten, vernielen, diefstal en spijbelen (vrijwel) niet (meer) voor. Dat geldt niet voor geïnternaliseerde problemen als zich terugtrekken en somberen. Daar heeft bijna de helft van de jeugdigen (nog) last van.

8.

Het zelfbeeld van de jeugdigen laat nog flink te wensen over. Ruim een derde heeft volgens de behandelaars te kampen met een (zeer) negatief zelfbeeld.

9.

Volgens de behandelaars zijn acht van de tien jeugdigen (enigszins) vooruit gegaan. Daarentegen gaat één op de vijf jeugdigen niet vooruit.


29

10.

Achteraf gezien lijkt 15% van de jeugdigen niet of minder geschikt voor Horizon. Deze ongeschiktheid van de instelling is vooral door de behandelaars van Rijnhove gerapporteerd.

11.

De drie belangrijkste aspecten waarop vooruitgang is waargenomen zijn: - verbeteringen in het uiterlijke gedrag, - het beter omgaan met emoties - meer zelfstandig en autonoom functioneren.

12.

Als belangrijkste hindernis in de begeleiding is gewezen op de gebrekkige samenwerking met een deel van de (pleeg)ouders.

13.

De vooruitgang hangt niet samen met de leeftijd en evenmin met de sekse.

14.

De vooruitgang hangt vooral samen met: - de mate waarin de gestelde doelen zijn bereikt - een empathisch-ondersteunende benadering - een goede relatie met de groepsleiding en groepsgenoten.


30


31

5

Ontwikkelingen volgens testuitslagen

5.1

Inleiding

In het vorige hoofdstuk is gerapporteerd over de ontwikkeling van de jeugdigen en de gezinnen op basis van de Ontwikkelingsvragenlijst (OVL). Het betrof hier globale beoordelingen die gebaseerd zijn op de directe observaties van de behandelcoördinatoren. De vraag is nu of de gerapporteerde ontwikkelingen ook zichtbaar zijn in de uitslagen van testinstrumenten die de sociaalemotionele ontwikkeling van jeugdigen en het functioneren van gezinnen beschrijven. Deze testbepalingen geven een geobjectiveerd beeld en vormen daarmee een zinvolle aanvulling op de directe observaties van de behandelcoördinatoren. Om de sociaal-emotionele ontwikkeling te toetsen is het gedrag met het Achenbach System of Empirically Based Assessment (ASEBA) gemeten en zijn de sociale vaardigheden bepaald met de vragenlijst Algemene Vaardigheden Jeugdigen (AVJ). Het functioneren van de gezinnen is onderzocht met behulp van de Gezinsvragenlijst (GVL). Genoemde instrumenten zijn door ouders, jeugdigen, groepsleiding en/of leerkrachten ingevuld bij de start van het onderzoek en bij de follow-up een jaar later. Bij de jeugdigen die vlak voor de follow-up vertrokken uit de instelling vonden de metingen plaats bij vertrek en daarmee bij de beëindiging van de behandeling. Voor het vaststellen van de mate van ontwikkeling c.q. vooruitgang kunnen verschillende wegen worden behandeld. Zo kan men er voor kiezen om voor de gehele groep jeugdigen de gemiddelde scores op de verschillende meetinstrumenten, verkregen bij de aanvang en na een jaar later, met elkaar te vergelijken. Dat is echter een tamelijk globale benadering. Een nauwkeuriger werkwijze is na te gaan hoe de jeugdigen die bij aanvang een klinische score te zien geven bij een bepaalde problematiek (dus daar echt een probleem hebben) zich ontwikkelen gedurende een jaar verblijf in Horizon. Immers bij opname is niet iedereen even problematisch op alle aspecten. Zo scoren bepaalde jeugdigen hoog op angst, maar laag op agressie en geven andere jeugdigen hoge scores te zien op impulsiviteit en sommigen scoren weer laag op onthechting. We presenteren hierna eerst de oordelen over de gedragsontwikkeling van de jeugdigen, zoals gemeten met de ASEBA. Daarna volgt aan de hand van de AVJ het beeld van de ontwikkeling van de sociale vaardigheden. Tot slot wordt nog een beeld geschetst van de ontwikkeling van het functioneren van de gezinnen, zoals vastgesteld met de GVL.


32

5.2

Gedragsontwikkeling volgens de ouders

De ASEBA is ontworpen om de gedragsproblematiek van jeugdigen in kaart te brengen. Om een zo gedifferentieerd mogelijk beeld te krijgen, wordt de problematiek onderverdeeld in acht subcategorieën. Deze worden vervolgens ondergebracht in twee hoofdcategorieën: externaliserend en internaliserend probleemgedrag. Verder wordt er een totale probleemscore berekend. De ASEBA kent een versie voor primaire opvoeders (CBCL), leerkrachten (TRF) en jeugdigen (YSR). In deze paragraaf wordt een indicatie verkregen van hoe de ouders denken over de gedragsontwikkeling van de jeugdigen. Daartoe staan de oordelen van 46 ouders ter beschikking, die zowel bij de start als bij de follow-up het CBCL-onderdeel van de ASEBA-test invulden. De ontwikkeling is door ons in beeld gebracht door na te gaan hoeveel (sub)klinische jeugdigen er op individueel niveau op vooruit of op achteruit zijn gegaan, en hoeveel er gelijk gebleven zijn. We gebruiken hierbij de ‘Reliable Change Index’8 om te bepalen of individuele kinderen een statistisch aantoonbare klinisch significante verandering hebben doorgemaakt. Dit leidt tot de uitslagen van tabel 5.1. Tabel 5.1 Ontwikkeling klinische jeugdigen op individueel niveau (CBCL ouders) Problematiek

N-(sub)klinisch

Vooruit

Gelijk

Achteruit

1. Teruggetrokken gedrag

16

69%

31%

-

2. Lichamelijke klachten

11

73%

14%

-

3. Angstig/depressief gedrag

12

83%

17%

-

4. Sociale problemen

21

52%

43%

5%

5. Denkproblemen

17

53%

41%

6%

6. Aandachtsproblemen

25

69%

31%

-

7. Regelovertredend gedrag

26

46%

50%

4%

8. Agressief gedrag

19

68%

32%

-

9. Geïnternaliseerd gedrag

34

53%

32%

15%

10. Geëxternaliseerd gedrag

33

58%

33%

9%

11. Totaalscore

35

54%

37%

9%

8

Oosterlaan, J. & Veerman, J.W. Vragenlijsten voor het vaststellen van emotionele en gedragsproblemen. In: Kievit, Th., Tak, J.A. & Bosch, J.D. Handboek psychodiagnostiek voor de behandeling van kinderen (pp. 255300). Utrecht: De Tijdstroom.


33

Uitgaande van de totale probleemscore blijkt nu dat ruim de helft van de klinische jeugdigen er volgens de ouders in grote lijnen op vooruit is gegaan tijdens het verblijf in Horizon, dat een tiende achteruit is gegaan, terwijl de ontwikkeling van een derde gelijk is gebleven. Bestudering van de subdimensies van de ASEBA laat zien dat op vrijwel alle gebieden meer dan de helft tot bijna driekwart van de klinische jeugdigen vooruitgang heeft geboekt. Bij angstig- depressief gedrag is de vooruitgang met vier vijfde verhoudingsgewijs het grootst, bij regelovertredend gedrag is de vooruitgang met tweevijfde het geringst.

5.3

Gedragsontwikkeling volgens de groepsleiding

Vervolgens gaan we na welke ontwikkelingen de groepsleiding bij de kinderen heeft waargenomen. Van 85 jeugdigen werden zowel bij de start als bij de follow-up testgegevens verkregen. Tabel 5.2 geeft de uitslagen van de groepsleiding weer. Tabel 5.2 Ontwikkeling klinische jeugdigen op individueel niveau (CBCL groepsleiding) Problematiek

N-(sub)klinisch

Vooruit

Gelijk

Achteruit

1. Teruggetrokken gedrag

21

52%

38%

10%

2. Lichamelijke klachten

14

43%

57%

0%

3. Angstig/depressief gedrag

26

62%

38%

0%

4. Sociale problemen

31

36%

64%

0%

5. Denkproblemen

18

39%

55%

6%

6. Aandachtsproblemen

25

56%

36%

8%

7. Regelovertredend gedrag

30

20%

63%

17%

8. Agressief gedrag

33

27%

61%

12%


47

45%

40%

15%


63

27%

54%

19%

11. Totaalscore

60

33%

55%

12%

Uitgaande van de totale probleemscore blijkt nu dat een derde van de klinische jeugdigen er op vooruit is gegaan tijdens het verblijf bij Horizon, dat een tiende een terugval heeft doorgemaakt, terwijl bij de helft van de klinische jeugdigen de situatie gelijk is gebleven. Uit de tabel is verder af te leiden hoe het beeld er uitziet op de subaspecten van de ASEBA. Meer dan de helft van de klinische jeugdigen laat verbetering zien wat betreft teruggetrokken gedrag, angstig-depressief gedrag en met aandachtstekort samenhangende problematiek.


34

Bij regelovertredend en agressief gedrag beperkt het aantal jeugdigen dat er op vooruitging zich tot ongeveer een kwart, terwijl deze gedragingen bij tweederde in gelijke mate aanwezig bleven.

5.4

Gedragsontwikkeling volgens de jeugdigen

Naast de primaire opvoeders – ouders en groepsleiders – is ook de jeugdigen van 9 jaar en ouder gevraagd de ASEBA in te vullen. Aan deze zogeheten YSR-afname namen 44 jeugdigen deel. Tabel 5.3 geeft weer hoe de jeugdigen zelf over hun ontwikkeling denken. Tabel 5.3 Ontwikkeling klinische jeugdigen op individueel niveau (YSR Jeugdigen) Problematiek

N(sub)klinisch

Vooruit

Gelijk

Achteruit


16

63%

31%

6%


15

69%

23%

8%

3. Totaalscore

15

67%

27%

6%

De voorgaande tabel geeft weer dat ruim twee derde van de jeugdigen meent er tijdens het verblijf in Horizon significant op vooruit te zijn gegaan, terwijl het aantal dat aangeeft achteruit te zijn gegaan minder dan tien procent bedraagt. Dat geldt zowel voor de totale probleemschaal, als voor de hoofdschalen die de aanwezigheid van internaliserende respectievelijk externaliserende gedragsproblemen uitdrukken.

5.5

Gedragsontwikkeling volgens de leerkrachten

Tot slot is naast de ouders, de groepsleiders en de jeugdigen ook de leerkrachten nog gevraagd de ASEBA in te vullen. Deze zogeheten TRF-gegevens werden voor beide metingen van 72 jeugdigen verkregen. Tabel 5.4 geeft de uitslagen weer. Tabel 5.4 Ontwikkeling klinische jeugdigen op individueel niveau (TRF Leerkrachten) Problematiek

N-(sub)klinisch

Vooruit

Gelijk

Achteruit


26

54%

27%

19%


41

29%

39%

32%

3. Totale probleemscore

40

28%

42%

30%


35

De totale probleemscore laat zien dat de leerkrachten bij twee vijfde geen veranderingen waarnemen. Het gedrag van ongeveer een kwart van de jeugdigen ging vooruit. Daar staat tegenover dat bij eveneens ruim een kwart van de jeugdigen het gedrag achteruitgang vertoonde. Uit de subschalen blijkt dat de leerkrachten vooral vooruitgang bespeuren op het gebied van het internaliserende probleemgedrag.

5.6

De gedragsontwikkeling van meerdere bronnen naast elkaar gezet

Voor de overzichtelijkheid zijn de gegevens van de diverse informatiebronnen in tabel 5.5 naast elkaar gezet. Tabel 5.5 Ontwikkeling klinische jeugdigen volgens meerdere bronnen (ASEBA) Gedragspoblematiek

Ouders

Groepsleiding

Jeugdigen

Leraren

D*

vooruit

D

vooruit

D

vooruit

D

vooruit

1. Geïnternaliseerd

-0.6

53%

-0.6

45%

-0.11

63%

-0.3

54%

2. Geëxternaliseerd

-0.7

58%

-0.1

27%

-0.10

69%

-0.1

29%

3. Totaalscore

-0.6

54%

-0.3

33%

-0.10

67%

0.0

28%

* Effect-size volgens Cohen’s D: vanaf 0.2 =klein effect; vanaf 0.5 = middelgroot effect; vanaf 0.8 = groot effect

De tabel maakt duidelijk dat ruim tweederde van de jeugdigen zelf na een jaar verblijf in Horizon veel vooruitgang waarnemen. Ook de ouders maken bij ruim de helft van de gevallen melding van een flinke verbetering in de gedragsproblematiek. Hiernaast blijkt dat de professionals minder vooruitgang waarnemen dan de cliënten. De groepsleiders en leraren zien weliswaar bij ongeveer de helft van de klinische jeugdigen een klinisch significante vooruitgang op het gebied van de internaliserende problemen, bij de externaliserende gedragsproblemen is het aantal jeugdigen dat een klinisch significante verbetering laat zien met een derde geringer dan het aantal van meer dan de helft dat de cliëntgroepen rapporteren. Overigens houdt de uitslag dat aanzienlijke aantallen jeugdigen vooruitgang in gedrag laten zien niet automatisch in dat de gedragsproblematiek geheel verdwenen is, want bij de follow-up vallen de ouderlijke CBCL-totaalscores bij 68% van de jeugdigen nog steeds in het (sub)klinische gebied. Bij de leerkrachten en de groepsleiders zijn deze cijfers 72%, respectievelijk 78%. Deze uitslagen duiden er enerzijds op dat de klinische gedragsproblematiek van een kwart tot een derde van de (sub)klinische jeugdigen tijdens de follow-up periode normaliseerde, maar dat bij tweederde tot driekwart van deze jeugdigen nog een verdere behandeling nodig is.


36

5.7

Sociale vaardigheden

Jeugdigen die gebruik maken van jeugdhulpverlening hebben vaak problemen met hun sociale vaardigheden. Dat brengt hen vaak in botsing met hun omgeving9. Met behulp van de Vragenlijst Algemene Vaardigheden Jeugdigen (AVJ) kan nader inzicht worden verworven in deze vaardigheden. De lijst wordt door de groepsleiding ingevuld en omvat de volgende dimensies: - omgang met leeftijdgenoten (vriendschappen, contacten, communicatie) - omgang met volwassenen (ouders, volwassenen, acceptatie gezag) - houding tegenover school/werk (inzet, motivatie) - autonomie (zelfbewustzijn, zelfsturing) - redzaamheid (zelfverzorging, oplossen van problemen). Bij het startonderzoek kwam naar voren dat een deel van de jeugd die in Horizon wordt opgenomen gebrekkig ontwikkelde vaardigheden had op bovengenoemde gebieden. Het meest zwakke punt was de omgang met volwassenen. Veel jeugdigen hadden niet alleen moeite met hun ouders, maar ook met andere volwassenen zoals de leerkrachten. Het viel hen ook moeilijk om gezag te erkennen en naar volwassenen te luisteren. Ook de autonomie liet bij een substantieel deel te wensen over. Een belangrijk onderwerp is daarom de ontwikkeling van de sociale vaardigheden van de jeugdigen tijdens het verblijf in Horizon. Tabel 5.6 toont hoe dit verloop is geweest. Tabel 5.6 Ontwikkeling sociale vaardigheden op individueel niveau (AVJ groepsleiding) Problematiek

N-(sub)klinisch

Vooruit

Gelijk

Achteruit

1. Omgang leeftijdgenoten

25

60%

36%

4%

2. Ouders, volwassenen en gezag

56

46%

38%

16%

3. School/werk en toekomst

35

51%

40%

9%

4. Autonomie & zelfsturing

45

56%

27%

18%

5. Redzaamheid

38

53%

29%%

18%

Nu blijkt dat op alle vijf de vaardigheidsgebieden ruim de helft van de jeugdigen een significante toename aan sociale vaardigheden laat zien.

9

Van der Ploeg, J.D. (2010). De sociale ontwikkeling van het schoolkind. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.


37

5.8

Gezinsfunctioneren

In de ontwikkeling van jeugdigen speelt de opvoeding in het gezin een sleutelrol. Om zicht te krijgen op het functioneren van de gezinnen van de jeugdigen die in Horizon zijn opgenomen is de ouders gevraagd de Gezinsvragenlijst (GVL) in te vullen. Dit instrument onderscheidt de volgende 5 dimensies: - responsiviteit (gevoeligheid van ouders voor de behoeften van hun kind) - communicatie (de wijze waarop ouders zich tot hun kind richten) - organisatie (het reilen en zeilen binnen het gezin) - partnerrelatie (de verhouding tussen beide ouders) - sociaal netwerk (het geheel van relaties rond het gezin). De eerst twee dimensies geven inzicht in de wijze van opvoeden, de derde dimensie geeft de context weer waarin de opvoeding plaats vindt, het vierde aspect wijst op de kwaliteit van de partnerrelatie en de vijfde dimensie heeft betrekking op de relatie van het gezin met de buitenwereld. Bij het startonderzoek kwam naar voren dat bij een deel van de gezinnen het functioneren op bovengenoemde dimensies in de (sub)klinische range lag, wat duidt of voor de ontwikkeling van jeugdigen minder gunstige omstandigheden. Een belangrijke vraag is daarom hoe het beloop van het functioneren in de klinische gezinnen is geweest. In tabel 5.7 staan daartoe de GVL-gegevens van de start en follow-up metingen vermeld. Tabel 5.7 Ontwikkeling gezinsfunctioneren op individueel niveau (GVL ouders) Problematiek

N-(sub)klinisch

Vooruit

Gelijk

Achteruit

1. Responsiviteit

29

48%

34%

17%

2. Communicatie

33

70%

24%

6%

3. Organisatie

28

43%

43%

14%

4. Partnerrelatie

15

33%

34%

33%

5. Sociaal netwerk

27

67%

30%

4%

6. Totaal functioneren

30

57%

33%

10%

Uit het totaal functioneren blijkt dat in meer dan de helft van de gezinnen een klinisch significante verbetering van het totaal functioneren plaats heeft gevonden. Bij de subaspecten komt naar voren dat in meer dan twee derde van de gezinnen de gezinscommunicaties en het functioneren van het sociale netwerk klinisch significant verbeterden.


38

5.9

Overeenkomsten en verschillen tussen de afdelingen

Een vraag die vervolgens voorligt, is in hoeverre het geschetste beeld van de ontwikkelingen van toepassing is op beide afdelingen van Horizon. We bezien daartoe de ontwikkelingen uitgesplitst naar de afdelingen Bergse Bos en Rijnhove. Tabel 5.8 geeft de uitslagen weer. Omwille van het overzicht is de weergave beperkt tot de drie hoofdschalen van de ASEBA. Daarnaast worden alleen de oordelen van de ouders, de groepsleiding en de leraren gegeven, dit omdat veel jeugdigen van het Bergse Bos vanwege de jonge leeftijd niet aan de zelfrapportage van het gedrag konden deelnamen. De schuingedrukte regel ‘Horizon’ geeft de waarden voor de totale organisatie weer (ter referentie). In de regels daaronder worden de afdelingswaarden genoemd. Verder staan in de tabel alleen de percentages klinische jeugdigen die vooruitgingen vermeld. Tabel 5.8 ASEBA ontwikkelingen binnen de afdelingen volgens meerdere bronnen ASEBA

Ouders

Leiding

Leraren

GVL

Geïnternaliseerd gedrag

Geëxternaliseerd gedrag

Totale Probleemscore

Totaal Functioneren

vooruit

vooruit

vooruit

vooruit

Horizon

53%

58%

54%

57%

Bergse Bos

69%

60%

60%

61%

Rijnhove

47%

54%

50%

50%

Horizon

45%

27%

33%

-

Bergse Bos

52%

26%

34%

-

Rijnhove

36%

29%

33%

-

Horizon

54%

29%

28%

-

Bergse Bos

67%

39%

40%

-

Rijnhove

36%

22%

15%

-

Statistische toetsing wijst uit dat de resultaten niet opvallend van elkaar verschillen. Bij de percentages jeugdigen die zijn vooruit gegaan blijkt wel de tendens dat ouders, groepsleiding en leerkrachten van het Bergse Bos bij meer jeugdigen een klinisch significante vooruitgang bespeuren in het geinternaliseerde probleemgedrag dan hun tegenhangers van Rijnhove.


39

Bij het geexternaliseerde probleemgedrag ontlopen de percentages van beide afdelingen elkaar niet veel voor wat betreft de ouders en de groepsleiding. Bij de totale probleemscore komt naar voren dat de leerkrachten van de school van Rijnhove wat het globale probleemgedrag betreft bij minder jeugdigen een klinisch significante verbetering bespeuren dan de leerkrachten op de school van het Bergse Bos. Verder verschilt het percentage gezinnen dat een verbetering van het totale functioneren laat zien gedurende de follow-up periode van één jaar niet opvallend tussen beide afdelingen.

5.10


1.

De ouders zien na een jaar residentiële hulpverlening volgens de ASEBA-test klinisch significante gedragsverbeteringen bij ruim de helft van de jeugdigen.

2.

De ouders rapporteren bij regelovertreding en sociale angsten significante verbeteringen, bij agressief gedrag, aandachtstekort en angstig-depressief gedrag zijn de verbeteringen aanzienlijk te noemen. Het betreft hier telkens zo’n zeventig tot tachtig procent van de pupillen die bij de aanvang op genoemde gebieden klinische problemen hadden.

3.

De oordelen van de jongeren sluiten aan bij die van de ouders. Ruim twee derde ziet op alle ASEBA-gebieden het gedrag significant verbeteren.

4.

Ook de groepsleiding maakt na een jaar residentiële hulp op de ASEBA-test melding van significante gedragsverbetering bij de jeugdigen. Bij hen is het beeld echter meer gedifferentieerd. Enerzijds signaleert men bij bijna de helft verbeteringen op internaliserend gebied, anderzijds is men over de externaliserende problematiek, zoals regelovertredend en agressief gedrag, minder positief. Hier neemt men bij een kwart verbetering waar.

5.

Het oordeel van de leerkrachten sluit aan bij dat van de groepsleiding. Ook zij nemen op internaliserend gebied de meeste vooruitgang waar, terwijl het effect bij externaliserend gebied beperkt van omvang is.

6.

Dat jeugdigen vooruitgang in gedrag hebben geboekt, betekent niet automatisch dat de problematiek geheel verdwenen is. De uitslagen wijzen erop dat een kwart tot derde van de jeugdigen met (sub)klinische gedragsproblemen normaliseerde, maar dat de rest nog een continuering van de gedragsbehandeling nodig heeft.

7.

Ruim de helft van de jeugdigen is er volgens de groepsleiding wat betreft de sociale vaardigheden significant op vooruitgegaan. Deze positieve ontwikkelingen deden zich op alle gebieden voor, maar vooral in de omgang met leeftijdgenoten. Universiteit Leiden – Afdeling Orthopedagogiek

40

8.

In ruim de helft van de klinische gezinnen rapporteren de ouders verbetering van het gezinsfunctioneren. Dat betrof vooral de ouder-kind communicatie en het sociaal netwerk. Op het gebied van de partnerrelatie was de vooruitgang nihil.

9.

De gerapporteerde gedragsverbeteringen op de testinstrumenten zijn bij beide afdelingen van Horizon van dezelfde orde van grootte. Dat geldt eveneens voor de door de ouders gerapporteerde vooruitgang in het gezinsfunctioneren.


41

6

6.1

Het vertrek

Inleiding

In dit hoofdstuk wordt gerapporteerd over de jeugdigen die inmiddels zijn vertrokken. Dat gebeurt aan de hand van vragen die zijn gesteld bij het vertrek van de jeugdigen. Op het moment van de eerste follow-up beschikken we over de gegevens van 43 vertrokken jeugdigen. De vertrokken jeugdigen verbleven gemiddeld 18 maanden in Horizon. De verblijfsduur loopt echter uiteen van 3 tot 39 maanden. De meeste jeugdigen (52%) verbleven er 12 tot 18 maanden.

6.2

Verblijfplaats na vertrek

In de eerste plaats staan we stil bij de vraag waar de jeugdigen heen zijn gegaan. De volgende tabel laat dat zien. Tabel 6.1 Verblijfplaats na vertrek Verblijfplaats:

Percentage (N=43)

het eigen gezin

61%

een tehuis

19%

zelfstandige woonplek

2%

een pleeggezin

2%

overige verblijfplaatsen

16%

De overige verblijfplaatsen betreffen onder meer Kamertrainingscentra, Projectgezinnen en gezinsgroepen. Het blijkt dat zes op elke tien jeugdigen naar huis terugkeert (61%). Dat is opvallend te noemen omdat bij opname werd verondersteld dat een terugkeer naar het oorspronkelijke gezin er slechts in zou zitten voor drie tot vier op elke tien jeugdigen (35%). Correlationele analyse laat zien dat dit mogelijkerwijs kan komen doordat de ouders een afname van de gedragsproblematiek bij hun kind hebben waargenomen (r=0.45), terwijl volgens hen ook het gezinsfunctioneren verbeterde (r=0.45).


42

6.3

Hoe zijn de jeugdigen vertrokken?

Het is een bekend gegeven dat lang niet iedere jeugdige de behandeling afmaakt. Dat is niet alleen in de ambulante sector het geval maar ook in de residentiële zorg. Zo is het voor Horizon eveneens van belang te weten hoeveel jeugdigen de behandeling hebben afgemaakt en volgens plan zijn vertrokken. De volgende tabel geeft meer inzicht in deze kwestie. Tabel 6.2 Hoe zijn de jeugdigen vertrokken? Reden vertrek

Percentage (N=43)

het behandelingsplan is uitgevoerd

36%

het behandelingsplan is ten dele uitgevoerd

27%

het behandelingsplan is onvoldoende uitgevoerd

2%

de jeugdige is doorverwezen naar een meer geschikte setting

16%

de jeugdige behoort niet tot de doelgroep

7%

Diversen

13%

Voor ruim een derde van de jeugdigen is de behandeling geheel volgens plan verlopen. Bij een iets kleiner deel is het behandelingsplan weliswaar niet helemaal uitgevoerd, maar is wel het maximaal haalbare bereikt. Er kan derhalve worden gesteld dat voor bijna tweederde van de jeugdigen het verblijf in Horizon met succes is afgesloten. Voor de overige jeugdigen is het verblijf niet helemaal volgens plan verlopen. De beëindiging van het verblijf is niet overeenkomstig de aanvankelijke bedoelingen. Dat wil niet per se zeggen dat er sprake is van een mislukking, maar Horizon heeft met deze jeugdigen niet kunnen bereiken wat haar voor ogen stond.

6.4

Prognose

Aan de groepsleiding is bij het vertrek van elke jeugdige gevraagd in te schatten hoe het met de jeugdige verder zal gaan. Wie gedurende langere tijd een bepaalde jeugdige onder zijn/haar hoede heeft, ontwikkelt op den duur een bepaald beeld van deze jeugdige en daarmee ook een veronderstelling of het deze jeugdige zal lukken zich in de toekomst te handhaven. In de volgende tabel geven we weer hoe groot de groepsleiding de kans inschat dat de jeugdige het in de toekomst zal redden.


43

Tabel 6.3 Kans dat de jeugdige het in de toekomst zal redden Kans van slagen

Percentage (N=43)

0 - 25%

14%

25 - 50%

16%

50 - 75%

34%

75 - 100%

36%

De groepsleiding ziet voor veruit de meeste jeugdigen (70%) de toekomst tamelijk rooskleurig in. Voor één op de drie jeugdigen is men zelfs uitgesproken positief, terwijl men voor vrijwel een gelijk aantal een redelijk vertrouwen heeft dat deze jeugdigen het in de toekomst zullen redden. Maar voor bijna één op de drie jeugdigen is de groepsleiding duidelijk minder optimistisch. Voor deze jeugdigen acht men de kans van slagen minder groot.

6.5

Enkele verschillen tussen positief en negatief vertrokken jeugdigen

Omdat het onderzoek nog gaande is, is het niet mogelijk om nu al conclusies te trekken over mogelijke verschillen tussen jeugdigen die volgens plan vertrokken en jeugdigen die (voortijdig) niet volgens plan Horizon verlieten. Niettemin hebben we voor enkele relevante variabelen onderzocht of er indicaties zijn voor mogelijke opvallende verbanden met de wijze van vertrek. Leeftijd, sekse, IQ en culturele gezinsachtergrond We stelden middels een correlationele analyse vast dat er géén verschillen zijn met betrekking tot de sekse. Dat houdt in dat er onder de negatief vertrokken jeugdigen niet meer of minder meisjes voorkomen dan onder de positief vertrokken jeugdigen. Wel zijn de negatieve vertrekkers gemiddeld anderhalf jaar ouder dan de positief vertrokken jeugdigen (15.1 versus 13,6 jaar, p<0.05, ttest). De negatief vertrokken jeugdigen scoren gemiddeld een lager IQ (83 versus 92, p<0.05, ttest) en hebben verhoudingsgewijs vaker een niet-Nederlandse gezinsachtergrond (85% versus 57%, p<0.05, Chi-kwadraat-test). Problematiek Afgaande op de ASEBA-scores van de groepsleiding vertoonden de negatief vertrokken jeugdigen bij de start van het onderzoek verhoudingsgewijs meer externaliserende gedragsproblemen dan de positief vertrokken jeugdigen (r=.34, p<0.05). Volgens de dossiers speelden somberheid, achterdocht, zwerven en drugsproblematiek in de opname significant vaker een rol. De problematiek van de negatief vertrokken jeugdigen wordt door de behandelaars bij de start van het onderzoek daarnaast verhoudingsgewijs vaker slecht hanteerbaar genoemd (42% versus 15%). Realisatie doelen


44

Er is verder een duidelijke samenhang met de gerealiseerde doelstellingen. Zo blijkt dat de positief vertrokken jeugdigen op alle gestelde doelen vooruitgang hebben geboekt. Dit in tegenstelling tot de negatief vertrokken jeugdigen. Methodiek Met betrekking tot de methodiek is gebleken dat de negatief vertrokken jeugdigen een aanpak kregen met veel nadruk op: - reguleren en zich houden aan regels - ordenen en structureren van de leefomgeving en geen nadruk op: - dragen van persoonlijke verantwoordelijkheid - vergroten of herstellen van het sociale netwerk. De negatief vertrokken jeugdigen zijn vooral sterk regulerend en structurerend benaderd met weinig ruimte voor eigen verantwoordelijkheid. Kennelijk maakten de hiervoor geschetste externaliserende gedragsproblemen van deze jeugdigen de genoemde aanpak noodzakelijk. Uiteindelijk leidde dit - zo blijkt - niet tot het gewenste resultaat.

6.6

Enkele verschillen tussen Bergse Bos en Rijnhove

Zoals bekend bestaat de oorspronkelijke onderzoeksgroep uit jeugdigen van twee locaties: Bergse Bos in Rotterdam (N=57) en Rijnhove in Alphen a/d Rijn (N=66). Het blijkt nu dat van de vertrokken jeugdigen er 26 afkomstig zijn van Rijnhove en 15 van Bergse Bos. Dat betekent dat er tijdens de onderzoeksperiode relatief en absoluut meer jeugdigen zijn vertrokken vanuit Rijnhove. Om precies te zijn vertrok 26% tijdens de onderzoeksperiode vanuit Bergse Bos en 39% vanuit Rijnhove. Dat wijst op een snellere doorstroomtijd in Rijnhove. Minstens zo belangrijk is de constatering dat de jeugdigen uit Bergse Bos op één jeugdige na allemaal positief zijn vertrokken, terwijl de jeugdigen uit Rijnhove slechts voor de helft positief vertrokken. Voor de andere helft is het verblijf niet positief afgesloten. In de tabel 6.4 geven we weer hoe de jongens en meisjes vanuit Rijnhove en Bergse Bos vertrokken.


45

Tabel 6.4 Positief en negatief vertrokken jeugdigen vanuit Rijnhove en Bergse Bos N

positief vertrokken

negatief vertrokken

jongens van Rijnhove

13

44%

56%

meisjes van Rijnhove

13

60%

40%

jongens van Bergse Bos

10

100%

0%

meisjes van Bergse Bos

5

80%

20%

Hier wordt duidelijk dat de jeugdigen die zijn vertrokken uit Bergse Bos slechts voor een klein deel op negatieve gronden vertrokken. Bij de meisjes was dat zelfs niemand. Daarentegen vertrekt vanuit Rijnhove ruim de helft van de jongens op negatieve gronden en blijken ook veel meisjes (40%) hun verblijf niet succesvol te hebben afgesloten. We kunnen hier nog aan toevoegen dat de gemiddelde verblijfsduur van de uit Rijnhove vertrokken jeugdigen bijna 14 maanden bedraagt en dat voor jeugdigen die vertrokken zijn uit Bergse Bos een gemiddelde verblijfsduur geldt van 23 maanden. Dat is dus aanzienlijk langer. Bezien we de verschillen tussen positief en negatief vertrokken jeugdigen dan is er voor de vertrekkers uit Rijnhove weinig verschil (15 maanden voor de positieve en 13 maanden voor de negatieve vertrekkers). Omdat er maar één jeugdige in Bergse Bos negatief vertrok, is het verschil tussen positieve en negatieve vetrekkers hier niet relevant. Tot slot van deze paragraaf staan we stil bij de vraag hoe de groepsleiding de toekomst van de vertrokken jeugdigen inziet. Hoe groot schat zij de kans in dat deze jeugdigen het in de toekomst zullen redden? Zoals viel te verwachten, wordt de toekomst voor de negatief vertrokken jeugdigen minder positief ingeschat. Het blijkt dat op één jeugdige na alle negatief vertrokken jeugdigen uit Rijnhove een kans van minder dan 50% wordt gegeven op een gunstig toekomstperspectief. Dat gaat ook op die ene jeugdige die negatief is vertrokken uit Bergse Bos. Voor alle positief vertrokken jeugdigen uit Horizon oordeelt de groepsleiding dat de helft van hen een kans van 50 tot 75% heeft om in de toekomst te slagen en dat de andere helft een kans van 75 tot 100% heeft.

6.7


1.

Het grootste deel van de vertrokken jeugdigen (61%) keert terug naar huis. Dat is aanzienlijk meer dan bij opname werd ingeschat (35%)


46

2.

Bijna tweederde van de jeugdigen is positief vertrokken. Van hen is de grootste helft geheel volgens plan vertrokken en is een kleiner deel niet geheel volgens plan vertrokken, maar is wel het maximaal haalbare resultaat gehaald

3.

De groepsleiding schat voor 70% van de jeugdigen in dat zij meer dan 50% kans hebben om in de toekomst te slagen.

4.

De negatief vertrokken jeugdigen hebben verhoudingsgewijs vaker een niet-Nederlandse culturele gezinsachtergrond, vertoonden volgens de leiding een lastig te hanteren vorm van externaliserende gedragsproblematiek (achterdocht, weglopen, drugsgebruik en somberheid), en kregen tijdens hun verblijf vaker een sterk regulerende en structurerende aanpak.

5.

Er zijn het afgelopen jaar relatief en absoluut meer jeugdigen vertrokken uit Rijnhove. De helft van hen vertrok niet volgens plan. In Bergse Bos daarentegen vertrokken alle jeugdigen op één na volgens plan.

6.

De vertrokken jeugdigen uit Rijnhove verbleven er gemiddeld 14 maanden terwijl de vertrokken jeugdigen uit Bergse Bos daar gemiddeld 23 maanden verbleven.


47

7

Cliënttevredenheid van de vertrokken jeugdigen en hun ouders

7.1

Inleiding

Om een indruk te krijgen van de mate van tevredenheid met de behandeling in Horizon is zowel aan de ouders als aan de jeugdigen een Exit-Vragenlijst voorgelegd. Deze vragenlijst is ingevuld door de vertrokken jeugdigen en hun ouders. We beschikken tot dus verre over de gegevens van 25 jeugdigen en hun ouders. Behalve de door hen ingevulde vragenlijsten zijn we ook in het bezit van het cijfer dat de betrokkenen hebben vermeld als hun beoordeling van het verblijf in Horizon. In dit hoofdstuk maken we tevens melding van mogelijke systematische verbanden tussen de mate van tevredenheid en enkele relevante variabelen. De groep waarover in dit hoofdstuk wordt gerapporteerd vormt een beperkte afspiegeling van de oorspronkelijke onderzoeksgroep. De meeste jeugdigen die aan het onderzoek deelnemen zijn nog niet uit Horizon vertrokken. Hierdoor dienen de onderstaande bevindingen met het nodige voorbehoud te worden beschouwd.

7.2

Exit-vragenlijst

Deze vragenlijst bestaat uit 10 items die elk een uitspraak over Horizon bevatten zoals bijvoorbeeld ‘De hulp van Horizon is goed verlopen’ en ‘Men heeft mij geholpen met de dingen die ik belangrijk vond’. Elke uitspraak is beoordeeld op een vierpuntsschaal lopend van 1 (oneens) naar 4 (eens). Hoe hoger de score hoe groter de tevredenheid. Het blijkt dat de ouders van de vertrokken jeugdigen gemiddeld 3.24 (sd=0.57) scoren en dat de jeugdigen een gemiddelde laten zien van 3.12 (sd=0.54).Volgens de handleiding die de MOgroep bij deze lijst heeft samengesteld duiden scores van 2.75 of lager op een onvoldoende beoordeling. Scores die liggen tussen 2.75 en 3.00 wijzen op een voldoende beoordeling, terwijl scores van 3.00 of meer duiden op een goede beoordeling. Dat betekent dat de onderzoeksgroep (ouders en jeugdigen) duidelijk tevreden is met de behandeling/begeleiding van Horizon. Jeugdigen Het blijkt dat de aard van de beoordeling niet samenhangt met de verblijfsduur of de sekse. Korter of langer verblijf, jongen of meisje, het maakt voor de beoordeling geen verschil. Evenmin maakt het verschil of men op positieve of negatieve grond is vertrokken.


48

Wel is er sprake van een lichte systematische samenhang met culturele gezinsachtergrond, leeftijd en instelling. Dat houdt in dat jeugdigen verhoudingsgewijs een iets positiever oordeel hebben over Horizon naarmate ze: - een niet-Nederlandse culturele achtergrond hebben - jonger zijn - afkomstig zijn uit Bergse Bos. Ook is er een systematische samenhang met enkele doelen. Zo blijkt dat de jeugdigen die meer tevreden zijn over hun verblijf in Horizon vooral vooruit zijn gegaan (volgens de groepsleiding) met betrekking tot de volgende doelen: - verminderen van emotionele problemen - vergroten van de sociale competentie - versterken van taakgerichte vaardigheden - bevorderen van basale cognitieve vaardigheden via scholing/opleiding. Met de methodiekaspecten zijn geen betekenisvolle relaties gevonden. We kunnen derhalve niet stellen dat jeugdigen met een bepaalde aanpak meer tevreden zijn over hun verblijf. Tenslotte merken we nog op dat er met de scores van de GVL geen verbanden zijn gevonden. De aard van de gezinssituatie hangt niet samen met het oordeel over het verblijf in Horizon, althans bij de jeugdigen. Dat geldt niet voor de problematiek zoals die is vastgesteld door de groepsleiding met behulp van de CBCL en de AVJ. Daaruit blijkt dat jeugdigen met een positief oordeel over Horizon vooral jeugdigen zijn waarvan de totale gedragsontwikkeling een positiever beoordeling meekreeg van de groepsleiding. Ook maakten deze jeugdigen volgens hun groepsleiding een positievere ontwikkeling door op het gebied van de sociale vaardigheden. Ouders De ouders van de vertrokken jeugdigen die minder tevreden zijn, zijn overwegend ouders van jeugdigen van wie de groepsleiding melding heeft gemaakt dat er geen of weinig vooruitgang is geboekt. Hierbij speelt de leeftijd, de etniciteit, de verblijfsduur, de sekse en de wijze van vertrek geen directe rol. Verder blijkt dat de ouders met een positief oordeel over Horizon vooral de ouders zijn van jeugdigen waarvan de groepsleiding vindt dat zij met betrekking tot de volgende doelen vooruit zijn gegaan: - vermindering van emotionele problemen - verbetering van basale gezinssituatie - bevordering van basale cognitieve vaardigheden via scholing/opleiding - optimalisering leervoorwaarden - verbetering van school/werkrelaties. Het lijkt er op dat de ouders met het positieve oordeel vooral oog hebben gehad voor de vooruitgang op het gebied van de school / het werk.


49

Bezien we de methodiekaspecten dan blijkt dat de meer tevreden ouders kinderen hebben die van de groepsleiding leren zich socialer en communicatiever te gedragen. Wanneer we tenslotte de gegevens van de GVL onder de loep nemen dan blijkt dat de totaalscore systematisch samenhangt met de tevredenheid van de ouders. Dat betekent dat de meer tevreden ouders uit gezinnen komen waarvan het algeheel functioneren tijdens de follow-up periode verbeterde en in het bijzonder de communicatie tussen ouders en kinderen.

7.3

Cijfermatige waardering

Zowel de jeugdigen als hun ouders zijn gevraagd hun oordeel over het verblijf in Horizon uit te drukken in een cijfer tussen 1 en 10. Het blijkt dat de ouders gemiddeld komen tot het cijfer 7.6 (sd=1.4) en de jeugdigen tot 6.7 (sd=2.4). De ouders geven Horizon daarmee gemiddeld een duidelijk hoger cijfer dan de jeugdigen. Bovendien is de spreiding rondom het gemiddelde cijfer van de jeugdigen tamelijk groot, hetgeen er op wijst dat de cijfers sterker uiteen lopen. Tussen de gegevens cijfers en de tevredenheidsscores bestaat - zoals te verwachten - een duidelijke samenhang. Het door de ouders gegeven cijfer laat in grote lijnen dezelfde samenhangen zien als bij de ExitVragenlijst. Dat geldt eveneens voor het cijfer van de jeugdigen. Het meest opvallend is eigenlijk dat de jeugdigen een lager cijfer geven dan de ouders. Die trend was ook zichtbaar in de tevredenheidvragenlijst, maar het verschil was daar kleiner.

7.4


1.

Zowel de jeugdigen als de ouders laten via de Exit-Vragenlijst zien dat zij duidelijk tevreden zijn met de behandeling/begeleiding die zij van Horizon hebben gekregen.

2.

Het blijkt dat vooral de jeugdigen van het Bergse Bos significant meer tevreden zijn dan die van Rijnhove. Bovendien zijn zij jonger en hebben zij verhoudingsgewijs vaker een nietNederlandse culturele gezinsachtergrond. Bij de ouders zijn deze verbanden niet gevonden.

3.

De meer tevreden jeugdigen blijken de jeugdigen te zijn die de meeste groei hebben doorgemaakt wat betreft gedragsproblematiek en sociale vaardigheden. Tijdens het verblijf laten zij ook meer vooruitgang zien op vooral de kindgerichte behandelingsdoelen.

4.

De tevredenheid van de ouders hangt niet samen met leeftijd, culturele gezinsachtergrond, sekse, wijze van vertrek of verblijfsduur van hun kind, maar wel en vooral met de vooruitgang op het terrein van de school/opleiding.


50

5.

6.

De meer tevreden ouders komen uit gezinnen waarvan tijdens het verblijf het algeheel functioneren verbeterde, in het bijzonder de ouder-kind communicatie. Het cijfer dat de ouders geven over de behandeling/begeleiding van Horizon bedraagt gemiddeld 7.6. Dat van de jeugdigen ligt duidelijk lager; zij komen tot gemiddeld een 6.7.


51

8

Samenvatting en conclusies

8.1

Inleiding

Deze tussenrapportage heeft betrekking op de ontwikkeling van de jeugdigen in Horizon. Een jaar na opname is deze ontwikkeling is in kaart gebracht aan de hand van gegevens die zijn verkregen via de OVL, DMV, ASEBA en AVJ. Deze tussenrapportage heeft betrekking op 115 jeugdigen met een gemiddelde leeftijd van 12.9 jaar. De onderzoeksgroep bestaat voor 62% uit jongens en voor 38% uit meisjes. Van de onderzoeksgroep bevindt 55% zich in Rijnhove en 45% in Bergse Bos. Van de onderzoeksgroep zijn er inmiddels 43 vertrokken. Ook over hen wordt in deze tussen rapportage verslag gedaan. In dit hoofdstuk zetten we de belangrijkste bevindingen nog eens op een rij.

8.2

Doelen

De meeste doelen zijn gericht op verbetering van de jeugdigen. Met betrekking tot deze kindgerichte doelen stelt de groepsleiding vast dat acht van de tien jeugdigen enige tot sterke vooruitgang laten zien in het bereiken van de gestelde doelen. Ruim de helft boekte enige vooruitgang en bijna een kwart toonde sterke vooruitgang. Ook de doelen gericht op het verbeteren van de school/opleidingssituatie laten een vergelijkbare progressie zien. Daar staat tegenover dat de doelen gericht op het verbeteren van de algehele gezinssituatie de minste vooruitgang laten zien. Voor zes van de tien jeugdigen is sprake van (enige) verbetering, maar voor vier van de tien jeugdigen is dat niet het geval. Vooral het bemiddelen bij persoonlijke problemen van de ouders en het verbeteren van de basale gezinsomstandigheden laten weinig progressie zien.

8.3

Methodiek

Tijdens de follow-up blijkt dat de verschillende methodiekaspecten minder accent hebben gekregen dan bij aanvang was voorgenomen. Dat betekent dat achteraf bezien de behandeling / begeleiding gemiddeld genomen mogelijk minder intensief is geweest dan was bedoeld.


52

Van de 13 verschillende methodiekaspecten viel de meeste nadruk op het bieden van affectieve steun. Het vergroten van het sociale netwerk kreeg het minste accent. Wanneer we een vergelijking in methodiek maken tussen Bergse Bos en Rijnhove dan blijkt dat in Bergse Bos het accent vooral valt op een empathisch-ondersteunende benadering (affectieve steun geven, vertrouwen geven en persoonlijke kwaliteiten benadrukken), terwijl in Rijnhove de nadruk meer valt op het leren zelfstandig te functioneren (aanspreken op eigen verantwoordelijkheid en confronteren met de eigen situatie en gevolgen van gedrag). Dit is een inzichtelijke bevinding omdat de jeugdigen in Bergse Bos evident jonger zijn dan de jeugdigen in Rijnhove.

8.4

Ontwikkeling

Algemeen Volgens de groepsleiding is ’overall’ gezien 41% van de jeugdigen duidelijk vooruit gegaan en heeft 40% zich enigszins verbeterd. Dat betekent dat acht van de tien jeugdigen (enigszins) vooruit zijn gegaan. Daarentegen staat bij 15% de ontwikkeling stil en gaat 4% er op achteruit of is dat onduidelijk. Al met al gaat één op de vijf jeugdigen niet vooruit. Volgens de CBCL zoals die is ingevuld door de ouders is er eveneens vooruitgang geboekt door de jeugdigen, maar minder. Uitgaande van de totaalscore is 54% er in klinisch opzicht aantoonbaar op vooruitgegaan, is 37% blijven stil staan en is 9% achteruit gegaan. De groepsleiding heeft tevens de CBCL ingevuld en komt dan tot iets minder florissante bevindingen dan bij de ‘overall’-beoordeling. Zij geeft aan dat in totaal 33% van de (sub)klinische jeugdigen vooruitgang heeft geboekt, dat 55% gelijk is gebleven en dat 12% achteruit is gegaan. Ook bij de leerkrachten is het beeld over de gedragsontwikkeling wisselend. Zij signaleren met de TRF bij 28% een vooruitgang, bij 42% geen verandering en bij 30% een achteruitgang. Dat de jeugdigen vooruitgang in gedrag hebben geboekt betekent niet automatisch dat de problematiek geheel verdwenen is. De uitslagen wijzen erop dat een kwart tot derde van de jeugdigen met (sub)klinische gedragsproblemen normaliseerde, maar dat de rest nog continuering van de gedragsbehandeling nodig heeft. Als de groepsleiding wordt gevraagd in eigen woorden aan te geven op welke aspecten zij vooral vooruitgang heeft waargenomen dan zijn de drie belangrijkste aspecten: - verbeteringen in het uiterlijke gedrag - het beter omgaan met emoties - meer zelfstandig en autonoom functioneren. Als belangrijkste probleem in de begeleiding wordt door de groepsleiding de (pleeg)ouders genoemd. Deze kunnen om uiteenlopende redenen de hulpverlening bemoeilijken, variërend van een gebrek aan samenwerking tot relationele conflicten zowel met de jeugdigen als met de groepsleiding. Naast de problematische rol van een aantal ouders is er ook op gewezen dat in de


53

begeleiding van de jeugdigen het soms lastig is om de jeugdigen bij te brengen dat zij hun agressie en impulsen dienen te beheersen. Als moeilijk punt wordt ook vaak genoemd: het bieden van een goed toekomstperspectief voor de jeugdigen. Volgens de CBCL blijkt dat de groepsleiding de minste vooruitgang ziet in het agressieve en regel overtredende gedrag. Dat spoort grotendeels met de bovengenoemde bevindingen. Ook de ouders geven aan dat zij de minste vooruitgang waarnemen met betrekking tot het regelovertredende gedrag, alhoewel zij bij het agressief gedrag meer verbetering waarnemen dan de leiding.. De jeugdigen gaan er volgens de groepsleiding en de ouders unaniem het meest op vooruit met hun angstig-depressieve gedrag. De vooruitgang zoals de groepsleiding die vaststelt via de OVL hangt niet samen met de leeftijd en evenmin met de sekse of met de locatie (Bergse Bos of Rijnhove). Wel blijkt dat de jeugdigen die vooruit zijn gegaan meer de gestelde doelen hebben bereikt en meer een empathischondersteunende behandeling hebben gekregen.. Wanneer we de uitslagen op de gestandaardiseerde vragenlijst CBCL bezien (ingevuld door de groepsleiding) dan blijkt er evenmin een opvallend verschil in vooruitgang te bestaan tussen Bergse Bos en Rijnhove. Ouders We wezen er al op dat de behandelaars het niet zelden lastig vinden om de ouders zo in te schakelen dat het een positieve ontwikkeling van de jeugdigen bevordert. Dat blijkt eveneens uit de OVL waar men aangeeft dat met drie op de tien ouders niet goed is samen te werken. Ook het onderzoeksgegeven dat bijna een vijfde van de jeugdigen zelden of nooit bezoek krijgt, belemmert mogelijk de samenwerking met de ouders. Het gezinsfunctioneren gaat er volgens de GVL overigens wel op vooruit. Bij 57% van de (sub)klinische gezinnen is sprake van vooruitgang, terwijl 33% gelijk blijven en 10% er op achteruit gaat. De meeste vooruitgang wordt geconstateerd met betrekking tot de communicatie, terwijl de partnerrelatie de minste verbetering laat zien. Leefgroep en school De meeste jeugdigen onderhouden goede relaties met hun groepsleiding en groepsgenoten. Dat is ook op school het geval. Ongeveer driekwart van de jeugdigen kan het goed vinden met de groepsleiding en leerkrachten, terwijl ongeveer tweederde van de jeugdigen tamelijk tot erg goede relaties heeft met zijn groepsgenoten. Buiten hun leefgroep en schoolklas heeft ongeveer de helft van de jeugdigen op het terrein van Horizon geen echte vrienden. Alle jeugdigen zetten tijdens de opname hun scholing/opleiding al of niet in combinatie met werk voort. Dat betekent overigens niet dat elke jeugdige even graag naar school gaat. De helft van de jeugdigen heeft daar moeite mee en is matig gemotiveerd. Verder signaleren de leerkrachten bij ruim een kwart verbetering in gedrag, vooral op het gebied van het internaliserend gedrag. Het aantal leerlingen dat vooruit gaat is bij het Bergse Bos hoger dan bij Rijnhove (40% versus 15%).


54

Binnen de instelling worden veel activiteiten ontplooid. Toch heeft een substantieel deel van de jeugdigen (70%) af en toe problemen met het zinvol invullen van de vrije tijd. Participatie in clubs buiten de instelling komt weinig voor. Persoonlijke ontwikkeling Het blijkt dat geëxternaliseerde problemen (zoals vechten, vernielen, diefstal, spijbelen) zich bij een kwart van de jeugdigen tijdens de afgelopen maanden (nog) voordoen, maar bij driekwart niet meer. Dat geldt echter niet voor de geïnternaliseerde problemen. Bijna de helft van de jeugdigen heeft daar (nog) last van. Deze problemen laten zich niet zo gemakkelijk beteugelen gedurende het verblijf in Horizon. Dit is niet in overeenstemming met de eerdere bevinding dat ouders en groepsleiding via de CBCL aangeven dat juist met betrekking tot angstig-depressief gedrag de meeste vooruitgang is geconstateerd en dat regelovertredend gedrag het minst is verbeterd. De sociale vaardigheden zoals vastgesteld met behulp van de AVJ en ingevuld door de groepsleiding laten bij ruim de helft van de jeugdigen vooruitgang zien. Het meest is de omgang met leeftijdgenoten verbeterd (60%). De omgang met volwassenen en het accepteren van gezag is relatief het minst vooruitgegaan (46%) Het zelfbeeld van de jeugdigen is niet optimaal. Ongeveer één op de drie jeugdigen heeft een (zeer) lage dunk van zichzelf. Dat is in het algemeen een slechte basis om op te bouwen.

8.5

Vertrokken jeugdigen

Er zijn inmiddels 43 jeugdigen vertrokken. Van deze jeugdigen is 61% naar het eigen gezin terug gekeerd. Dat is aanzienlijk meer dan bij opname werd ingeschat. Toen veronderstelde men dat 35% van de jeugdigen naar het eigen gezin zou terug keren. Dat er uiteindelijk zo veel jeugdigen toch naar het eigen gezin terugkeren, kan samenhangen met de door de ouders waargenomen afname van de gedragsproblematiek bij het kind en de verbetering van het gezinsfunctioneren. Verder gaat ook een deel van de vertrokken jeugdigen naar een ander tehuis dat meer perspectief op een positieve ontwikkeling biedt (19%). Een even groot aantal gaat naar verschillende vervolgadressen uiteenlopend van een pleeggezin en zelfstandig wonen tot een gesloten setting (20%). De groepsleiding schat in dat 70% van de jeugdigen meer dan 50% kans hebben om in de toekomst te zullen slagen. Voor de andere 30% ziet men de toekomst somber in. De meeste jeugdigen zijn volgens plan vertrokken (63%). Dat betekent dat de overige jongens en meisjes niet volgens plan Horizon hebben verlaten. Voor de meeste van hen is gekozen voor een meer geschikte setting. Er zijn aanwijzingen dat de niet volgens plan vertrokken jeugdigen lastig te behandelen externaliserende gedragsproblemen hebben (cognitief beperkte mogelijkheden, achterdocht, weglopen en drugsgebruik, en vooral een aanpak kregen die gekenmerkt werd door reguleren en structureren. Het lijkt er op dat het hier om jeugdigen gaat voor wie een dergelijke aanpak nodig was; jeugdigen die moeilijk in de hand te houden waren.


55

Verder verdient het aandacht dat vanuit Bergse Bos alle jeugdigen op één na positief vertrokken en dat in Rijnhove slechts de helft van de jeugdigen positief de instelling verliet. Eveneens is het opvallend te noemen dat de vertrokken jeugdigen in Bergse Bos daar gemiddeld 23 maanden bleven, terwijl de jeugdigen in Rijnhove daar veel korter verbleven: 14 maanden. Het heeft er alle schijn van dat vooral de negatief vertrokken jeugdigen in deze kortere verblijfsduur hebben bijgedragen door al snel na opname Rijnhove (al of niet gedwongen) te verlaten.

8.6

Tevredenheid

Voor 24 jeugdigen en hun ouders beschikken we over gegevens die de mate van tevredenheid aangeven. De afgenomen Exit-Vragenlijst laat scores zien die als ruim voldoende kunnen worden gekwalificeerd. Op een vierpuntsschaal lopend van 1 naar 4 scoren de ouders 3.24 en de jeugdigen 3.12. Ook het overall cijfer is aan de positieve kant, zij het iets minder gunstig. De ouders geven gemiddeld het cijfer 7.6 en de jeugdigen 6.7. Hier wordt ook duidelijk dat de jongeren vergelijkenderwijs minder positief zijn over hun verblijf dan hun ouders. De meer tevreden jeugdigen onderscheiden zich van de minder tevreden jeugdigen doordat zij - het afgelopen jaar minder problematisch waren - meer de gestelde doelen bereikten - meer afkomstig zijn uit Bergse Bos - jonger zijn - een niet-Nederlandse culturele achtergrond hebben. Voor de meer tevreden ouders zijn deze en andere verschillen niet gevonden met ontevreden ouders. Wel komen de tevreden ouders meer uit gezinnen waarvan het gezinsfunctioneren tijdens de follow-up periode duidelijk verbeterde, in het bijzonder wat betreft de communicatie tussen ouder en kind.

8.7

Tot slot

De onderzoeksbevindingen van deze tussenrapportage moeten worden gelezen in het licht van de volgende overwegingen. Ten eerste betreft het hier een tussentijds verslag van de ontwikkeling van de jeugdigen in Horizon. Het gaat hier derhalve om voorlopige onderzoeksresultaten. De definitieve uitslagen worden pas in het eindrapport vermeld. Ten tweede dient te worden bedacht dat de jeugdigen die er niet op vooruit zijn gegaan en nog in het behandelingstraject zitten, de komende tijd alsnog vooruit kunnen gaan. Veranderingsprocessen zijn immers lang niet altijd direct zichtbaar. Zelfs jeugdigen die achteruit zijn gegaan kunnen later vooruitgang te zien geven (volgens het principe van één stap achteruit en daarna twee stappen voorwaarts). Ten derde moet


56

er rekening mee worden gehouden dat het beeld dat nu wordt geschetst van de vertrokken jeugdigen niet het definitieve beeld is. De bevindingen van dit rapport geven ons aanleiding tot het formuleren van de volgende voorlopige punten. Bij het startonderzoek naar de doelgroep kwam naar voren dat de jeugdigen die in Horizon worden opgenomen, evenals hun gezinnen, met ernstige problemen te kampen hebben. Niet allen is sprake van ernstige sociale en emotionele gedragsproblemen bij de jeugdigen en disfunctioneren op school en in de vrije tijd, ook zijn in de gezinnen nogal eens ernstige stoornissen in opvoedingsklimaat, gezinscommunicaties en gezinsrelaties aangetroffen. Het follow-up onderzoek laat zien dat de jeugdigen en de gezinnen na ongeveer een jaar verblijf bij Horizon merendeels positieve ontwikkelingen hebben doorgemaakt. Zo gingen vier van de vijf jeugdigen er volgens hun pedagogische begeleiders op vooruit wat betreft hun psychosociale en schoolse functioneren, en liet ruim een derde (groepsleiding) tot de helft (ouders) van de jeugdigen een verbetering zien van het ernstige probleemgedrag dat bij de start van het onderzoek aanwezig was. Hiernaast ging het communicatieve functioneren in meer dan de helft van de gezinnen er volgens de ouders klinisch significant op vooruit. Van de jeugdigen die tijdens de follow-up periode vertrokken heeft tweederde de instelling om positieve redenen verlaten, terwijl eveneens tweederde van hen weer keerde in het oorspronkelijke gezin. Bij vertrek zijn de jeugdigen en de ouders gemiddeld genomen tevreden over de hulpverlening van de instelling. Bovenstaande punten zijn positief te duiden. Dat betekent echter niet dat alle ontwikkelingen even voorspoedig waren. Zo laten de uitslagen ook zien dat externaliserend probleemgedrag bij jeugdigen lastiger succesvol te behandelen is. Verder is er een kleine groep oudere jeugdigen met een niet-westerse culturele achtergrond die hardnekkig regelovertredend gedrag vertoont waarop de instelling geen greep krijgt. Ook is er een klein aantal gezinnen dat weinig vooruitgang in functioneren laat zien en is er sprake van een aantal (pleeg)ouders die de hulpverlening eerder frustreren dan bevorderen. Het onderzoek maakt aldus tevens duidelijk dat er enkele bijzondere subgroepen zijn waar nog verbetering te behalen valt. De uitslagen laten echter vooral zien dat de ontwikkelingen in de levens van de jeugdigen die vanwege ernstige gedrags-, gezins- en/of schoolproblemen in de residentiële voorzieningen van Horizon verbleven grotendeels een gunstig beloop hebben gehad.


Effectiviteit in de residentiële jeugdzorg Evaluatie van de ontwikkeling na een jaar residentiële behandeling in Horizon

Recommend Documents