EFFECTIEF BEHANDELEN EN BEGELEIDEN VAN KINDEREN EN JONGEREN MET DYSLEXIE: 1+1 IS MEER

EFFECTIEF BEHANDELEN EN BEGELEIDEN VAN KINDEREN EN JONGEREN MET DYSLEXIE: ” 1+1 IS MEER” Astrid Geudens i.s.m. Ellen Meersschaert, Eline Van Kerckhove, & Jolien De Brauwer Lezing naar aanleiding van het Jubileumcongres SDN 2013

INHOUD • De basis bij uitstek: communicatie tussen alle actoren en centrale rol van de leerkracht/docent • Bedenkingen bij een “best practice protocol” • Inhoudelijke aspecten: de centrale rol van woordspecifieke kennis • En wat met de doelgroep jongeren en volwassenen? • Tot slot: kwaliteit versus kwantiteit

2

SDN Jubilieumcongres 2013

De basis bij uitstek: communicatie tussen alle actoren en de centrale rol van leerkracht/docent

BASISVOORWAARDEN Enkele bedenkingen • Basisvoorwaarde = sterke communicatie tussen alle actoren (Verhoeven & Wentink, 2008, De Brauwer et al., 2012)

Ouders

Hulpverlener

Cliënt

Zorgcoördinator/ leerlingbegeleiding

4


Leerkracht/ Docent

BASISVOORWAARDEN Enkele bedenkingen • Basisvoorwaarde sterke communicatie tussen alle actoren • Centrale rol van de school/leerkracht/docent − Alle wegen laten bewandelen (preventie, doelgerichte systematische methode, expliciete & intensieve instructie, continue zorg volgens RTI, remediëring)

5


BASISVOORWAARDEN Enkele bedenkingen • Basisvoorwaarde sterke communicatie tussen alle actoren • Centrale rol van de school/leerkracht/docent • Effectieve behandeling = ingebed in de alledaagse schoolse didactische praktijk (Slavin et al., 2011; Snow, Burns & Griffin, 1998)

• Inhoud van buitenschoolse interventies aanpassen aan de situatie op school en thuis (zie Steenbeek-Planting & Kleijnen, 2011)

MEER MEER

6


MEER

BASISVOORWAARDEN Enkele bedenkingen • Basisvoorwaarde sterke communicatie tussen alle actoren • Centrale rol van de school/leerkracht/docent • Effectieve behandeling = ingebed in de alledaagse schoolse didactische praktijk • Inhoud van buitenschoolse interventies aanpassen aan de situatie op school en thuis Knelpunt: zeer onduidelijk hoe die aansluiting verloopt – vaak behandelprogramma’s die eerder los staan van dan wel ingebed zijn in … 7


Illustratie: kwalitatief onderzoek jongvolwassenen en hun netwerk (De Brauwer, Meersschaert, Aerts, Loncke & Geudens, 2012)

“Ja, toen kreeg ik van iedereen andere regeltjes om de spelling te doen. En daardoor kreeg ik alles door elkaar (lacht).” (jongvolwassene., hoger onderwijs)

8


Bedenkingen bij een “best practice protocol”

RICHTING GEVEN OF IN 1 RICHTING DUWEN? Een protocol binnen EBP kader is een hulpmiddel MAAR: • Voldoende ruimte voor individuele invulling: (Ruijjssenaars, Bron, Loykens, van Mameren-Schoehuizen, 2009)

− Rol van de omgeving  transactioneel ontwikkelingsproces (Pennington, 2008)

− Meer aandacht voor functionele analyse in handelingsgerichte diagnostiek − Sterke-zwakte analyse − Leeftijd − Motivatie − Combinatie met mogelijke andere problemen − …

10


RICHTING GEVEN OF IN 1 RICHTING DUWEN? PDDB

(Blomert, 2006):

‘best practice’ behandeling:

• “is in principe hetzelfde voor iedereen (zie boven), met aandacht voor individuele kenmerken” - Aandacht voor individuele kenmerken = zwak uitgedrukt - Handvatten voor behandeling op basis van ‘dyslexie typerend cognitieve profiel’?? - Centraal stellen van functionele analyse in handelingsgerichte en indicerende diagnose 11


RICHTING GEVEN OF IN 1 RICHTING DUWEN? Een protocol binnen EBP kader is een hulpmiddel MAAR: • Voldoende ruimte voor individuele invulling (Ruijjssenaars, Bron, Loykens, van Mameren-Schoehuizen, 2009)

• Gebrek empirische evidentie • Nood aan verdere doorontwikkeling theoretisch kader - Theorie toetsen in praktijk en vanuit praktijk theorie terug bijstellen - Ervaringen vanuit praktijk in EBP kader > protocol - Good practice > EBP 12


Inhoudelijke aspecten: de centrale rol van woordspecifieke kennis

ELEMENTEN EFFECTIEVE BEHANDELING Elementen van effectieve behandeling die in de brochure van SDN (SDN, 2008) o.a. vermeld worden: Uitgangspunt: inzicht in relatie orthografie – fonologie Vaardigheden grafemen benoemen; fonemen schrijven Kennis klankstructuur; analyse en synthese op alle niveaus Inzicht correspondenties met letterclusters Automatiseren van teken-klankkoppelingen op woorden zinsniveau • Aandacht voor leessnelheid (woorden en zinnen) en herhaald lezen • • • • •

14


ELEMENTEN EFFECTIEVE BEHANDELING Enkele recente inzichten hierbij: • Uitgangspunt: inzicht in relatie orthografie – fonologie Op alle niveaus voor – – achter en • Vaardigheden grafemen benoemen;midden fonemen schrijven rekening houdend • Kennis klankstructuur; analyse en synthese op allemet eigenschappen klanken niveaus (Geudens, 2006) • Inzicht correspondenties met letterclusters • Automatiseren van teken-klankkoppelingen op woorden zinsniveau • Aandacht voor leessnelheid (woorden en zinnen) en herhaald lezen

15


ONDERZOEK MK-KM: POO VS. OOP (GEUDENS ET AL., 2004)

Kleuters 5j

Niet-lezers 6j

Beg. lezers 6j

% 90

90

90

80

80

80

70

70

60

60

50 40

< POO

OOP

50 40

<

70 OOP

60 OOP POO

<

50 40

POO

OOT

TOO

0.1923

0.1947

0 0

-0.2365 0

0.622585 Time (s)

-0.2087 0

0.529705 Time (s)

ELEMENTEN EFFECTIEVE BEHANDELING Enkele recente inzichten hierbij: • • • • •

Herhalen van alle TKK Uitgangspunt: inzicht in relatie orthografie fonologiein clusters,– eenheden Vaardigheden grafemen benoemen; fonemen schrijven woorden (MK, KM syllabe,op morfeem …) Kennis klankstructuur; analyse en synthese alle niveaus met systematische Inzicht correspondenties met letterclusters opbouw; geen evidentie Automatiseren van teken-klankkoppelingen op woordvoor specifieke en zinsniveau verwerkingseenheden (Geudens, 2003; Marinus & De

• Aandacht voor leessnelheid (woordenJong, en 2008) zinnen) en herhaald lezen

18


Aanbieden in woordcontext; individueel trainen weinig effectief (Marinus & De Jong, 2010)

Woordspecifieke kennis

naam

orthografie

semantiek

naam

fonologie

orthografie

semantiek

noem

braam

neem raam naar

naast naam

fonologie

na

ELEMENTEN EFFECTIEVE BEHANDELING Enkele recente inzichten hierbij: Inzicht in relatie orthografie – fonologie Klankstructuur bekend Grafemen en fonemen Analyse en synthese op alle niveaus Correspondenties met clusters Automatiseren van teken-klankkoppelingen op woorden Woordniveau: rijtjes met zinsniveau hoogfrequente woorden • Aandacht voor leessnelheid (woorden en zinnen) en nieuwe rijtjes en opmaken vanuit herhaald lezen • • • • • •

samenstellende delen

22


zes

min

daar

been

hiel

pet

haan

ziek

mier

maat mus

buil

vis

lees

riet

tien

rug

ruik

zet

vin

haar

leen

ziet

hier

maan beek

mug

zien

zool

buik

keek

zoon

toon

Voorbeeld uit Van den Broeck, 2004

ELEMENTEN EFFECTIEVE BEHANDELING Enkele recente inzichten hierbij: Uitgangspunt: inzicht in relatie orthografie – fonologie Vaardigheden grafemen benoemen; fonemen schrijven Kennis klankstructuur; analyse en synthese op alle niveaus Inzicht correspondenties met letterclusters Automatiseren van teken-klankkoppelingen op woorden zinsniveau • Aandacht voor leessnelheid (woorden en zinnen) en herhaald lezen • • • • •

Verbeteren leessnelheid MKM versus accuratesse meerlettergrepige woorden (Steenbeek-Planting,

24


van Bon, & Schreuder, 2012)

EFFECTIEVE BEHANDELING IN PDDB PDDB

(Blomert, 2006):

‘best practice’ behandeling:

• “geïmplementeerd in een programma dat vrijwel altijd computerondersteund zal worden aangeboden”

Argumenten te onduidelijk om bepaalde zaken voor te schrijven, bv. meerwaarde van computerondersteuning blijkt uit literatuur maar behandelingsvorm beperken?

25


En wat met de doelgroep jongeren en volwassenen?

BEGELEIDING BIJ JONGVOLWASSENEN Onderzoeksproject Code

(De Brauwer et al., in preparation)

• Onderzoek naar werkzame aspecten rekening houdend met ervaringen jongvolwassene en zijn/haar netwerk

ouder

jongere studenten begeleider

Hulpverlener

• Wetenschappelijk onderbouwd begeleidingsprogramma op maat van jongvolwassenen (cf. Steenbeek-Planting, Kleijnen & Verhoeven, 2011; Tijms & De Gelder, 2011)

• Onderzoek naar effectiviteit van het ontwikkelde programma (tot op heden weinig onderzoek, zie Hellendoorn & Ruijssenaars, 2000; Nalavany, Williams Carawan & Rennick, 2011)

27


BEGELEIDING BIJ JONGVOLWASSENEN Onderzoeksproject Code

(De Brauwer et al., in preparation)

• Onderzoek naar werkzame aspecten rekening houdend met ervaringen jongvolwassene en zijn/haar netwerk • Wetenschappelijk onderbouwd begeleidingsprogramma op maat van jongvolwassenen (cf. Steenbeek-Planting, Kleijnen & Verhoeven, 2011; Tijms & De Gelder, 2011)

• Onderzoek naar effectiviteit van het ontwikkelde programma

28


METHODIEK

(DE BRAUWER ET AL., IN PREPARATION)

Literatuur Wetenschappelijke evidentie Interviews jongvolwassenen & ouders “Patient values”

Interviews SSB en HV Klinische expertise

29


Vragenlijst Kwantitatief onderzoek

Begeleidingsprogramma Implementatie

Effectiviteit Evaluatie

IMPACT VAN DYSLEXIE Grote verscheidenheid

(Gerber, 2009;

Ruijssenaars & van den Bos, 2011)

• • • • • • •

30

Spelling Technisch lezen (snelheid) Vreemde talen Schrijven (structuur) Planning Begrijpend lezen Socio-emotionele impact (studies, dagelijks leven)


Inhoud ‘Wijzer op Weg’: • Psycho-educatie (dyslexie, inzicht in sterktes en zwaktes, lotgenotencontact) • Lezen en studeren (m.i.v. lessen volgen, verwerken van leerstof, examens, timemanagement) • Schrijven (m.i.v. lessen volgen, teksten schrijven, timemanagement)

NODEN VAN JONGVOLWASSENEN • Aangepaste ondersteuning op het vlak van studiemethode: one size does not fit all (Gerber, 2009)

Inhoud en werkwijze ‘Wijzer op Weg’: • Geprotocolleerd programma met individuele invulling op basis van sterktes/zwaktes (CHC) • Uiteindelijke keuze tussen wel/geen gebruik van compenserende hulpmiddelen (bv. voorleessoftware, woordvoorspeller) • Eindpunt = individueel aangepast studieplan

31


IMPACT VAN DYSLEXIE Grote verscheidenheid

(Gerber, 2009;

Ruijssenaars & van den Bos, 2011)

• • • • • • •

32

Spelling Technisch lezen (snelheid) Vreemde talen Schrijven (structuur) Planning Begrijpend lezen Socio-emotionele impact (studies, dagelijks leven)


Inhoud ‘Wijzer op Weg’: • Psycho-educatie (dyslexie, inzicht in sterktes en zwaktes, lotgenotencontact) • Lezen en studeren (m.i.v. lessen volgen, verwerken van leerstof, examens, timemanagement) • Schrijven (m.i.v. lessen volgen, teksten schrijven, timemanagement)

WAT WERKT BIJ JONGEREN? • Directe en strategie-instructie • • • • •

(Goetry et al., 2006; Swanson, 1999)

Opsplitsing in kleine deelstappen + integratie Aanleren van strategieën ‘Think aloud’ model Onmiddellijke, gerichte, individuele feedback Sterke focus op metacognitie

• Motivatie

(Roberts et al., 2008; Ruijssenaars et al., 2009)

• Directe transfer naar eigen studiemateriaal • Studieplan op basis van sterktes/zwaktes • Geïntegreerde aanpak

33


Tot slot: kwaliteit versus kwantiteit

VAN “1+1=2” NAAR “1+1=3” Geen standaardprocedure van doorverwijzen en behandelen: Afstemming met schoolcontext Individuele invulling  functionele analyse, motivatie … “Geen diagnose, geen middelen voor hulp”??? Inhoudelijke elementen behandeling in ontwikkeling  geen voorschriften maar adviezen vanuit consensusvisie • Investeren in verdere ontwikkeling, kwaliteitsvol onderzoek naar effectieve en efficiënte aanpakken en behandelingen + ervaringen leerkracht, hulpverlener, cliënt … om kwaliteit te verhogen • • • •

35


Met dank! Contact Astrid Geudens Ellen Meersschaert

Eline Van Kerckhove Jolien De Brauwer

• Tel. 03 241 08 09 |[email protected] • www.codelessius.eu

EFFECTIEF BEHANDELEN EN BEGELEIDEN VAN KINDEREN EN JONGEREN MET DYSLEXIE: 1+1 IS MEER

Recommend Documents