Effecten vrijmaken digitaal dividend op PMSE

Effecten vrijmaken digitaal dividend op PMSE Detailstudie naar draadloze microfoons in de band 470 MHz - 862 MHz

Aan

:

DGET

Van

:

Agentschap Telecom

Nummer :

1.2

Datum

december 2009

:

Copyright :

Onderdeel Ministerie van Economische Zaken

Agentschap Telecom ©2009

Inhoudsopgave Samenvatting 1 Inleiding 2 PMSE in het banddeel 470 - 862 MHz

4 6 8

2.1 Soorten PMSE in het banddeel 470-862 MHz

8

2.2 Het PMSE gebruik in het banddeel 790-862 MHz

9

3 Behoefte aan frequentieruimte voor PMSE in 470 – 862 MHz 10 4 Internationale ontwikkelingen 12 5 De beschikbare ruimte voor draadloze microfoons 13 5.1 Vereenvoudigingen

14

5.1.1 Vereenvoudiging 1: de gehele band

14

5.1.2 Vereenvoudiging 2: blokken van ongeveer 100 MHz

14

5.1.3 Vereenvoudiging 3: blokken van 24 MHz

14

5.1.4 Vereenvoudiging 4: blokken van 8 MHz

15

5.2 Situaties

15

5.2.1 Methode

15

5.2.2 “Actuele” situatie

18

5.2.3 “100% DVB-T” situatie

20

5.2.4 “DD-worst case” situatie

23

5.2.5 “DD-optimaal” situatie

25

5.3 Scenario’s

29

5.3.1 Methode

29

5.3.2 “actueel” vs “100% DVB-T” scenario

29

5.3.3 “actueel” vs “DD-worst case” scenario

31

5.3.4 “actueel” vs “DD-optimaal” scenario

34

5.3.5 “100% DVB-T” vs “DD-worst case” scenario

38

5.3.6 “100% DVB-T” vs “DD-optimaal” scenario

40

6 Analyse, conclusies en aanbevelingen 44 Bijlage 1: gebruikte afkortingen en verklarende woordenlijst 49 Bijlage 2: referenties 50 Bijlage 3: overzicht gebruikte DVB-T allotments en assignments in de diverse situaties. 51 Bijlage 4: beschikbare hoeveelheid frequentieruimte per kanaal voor draadloze microfoons in de diverse situaties 55 Bijlage 5a: “actuele” situatie: overzicht inzetbare frequentieruimte voor draadloze microfoons binnenshuis per kanaal 58 Bijlage 5b: “actuele” situatie: overzicht inzetbaarheid van draadloze microfoons buitenshuis per kanaal 63 Bijlage 5c: “actuele” situatie: vereenvoudiging 2 68 Bijlage 5d: “actuele” situatie: vereenvoudiging 3 70 Bijlage 6a: “100% DVB-T” situatie: overzicht inzetbaarheid van draadloze microfoons binnenshuis per kanaal 78

Bijlage 6b: “100% DVB-T” situatie: overzicht inzetbaarheid van draadloze microfoons buitenshuis per kanaal 81 Bijlage 6c: “100% DVB-T” situatie: vereenvoudiging 2 84 Bijlage 6d: “100% DVB-T” situatie: vereenvoudiging 3 86 Bijlage 7a: “DD-worst case” situatie: vereenvoudiging 2 94 Bijlage 7b: “DD-worst case” situatie: vereenvoudiging 3 96 Bijlage 8a: “DD-optimal” situatie: vereenvoudiging 2 104 Bijlage 8b: “DD-optimal” situatie: vereenvoudiging 3 106 Bijlage 9a: “actuele” vs “100% DVB-T” scenario: vereenvoudiging 2 114 Bijlage 9b: “actuele” vs “100% DVB-T” scenario: vereenvoudiging 3 118 Bijlage 10a: “actuele” vs “DD-worst case” scenario: vereenvoudiging 2 134 Bijlage 10b: “actuele” vs “DD-worst case” scenario: vereenvoudiging 3 138 Bijlage 11a: “actuele” vs “DD-optimaal” scenario: vereenvoudiging 2 154 Bijlage 11b: “actuele” vs “DD-optimaal” scenario: vereenvoudiging 3 158 Bijlage 12a: “100% DVB-T” vs “DD-worst case” scenario: vereenvoudiging 2 174 Bijlage 12b: “100% DVB-T” vs “DD-worst case” scenario: vereenvoudiging 3 178 Bijlage 13a: “100% DVB-T” vs “DD-optimaal” scenario: vereenvoudiging 2 194 Bijlage 13b: “100% DVB-T” vs “DD-optimaal” scenario: vereenvoudiging 3 198

Op de bijgevoegde CD-ROM is het gehele rapport inclusief bijlage als pdf-bestand te vinden. Bijlage 5 t/m 13 zijn niet op papier afgedrukt.

Agentschap Telecom

Samenvatting De toewijzing van het “digitaal dividend” (790-862 MHz) aan mobiele communicatiesystemen heeft gevolgen voor de beschikbare frequentieruimte door medegebruik van de huidige PMSE (Programme Making and Special Events)-gebruikers in dit banddeel. Het gaat hier om draadloze microfoons en soortgelijke verbindingen (intercomverbindingen, regieverbindingen en “in-ear” monitoring). Dit rapport analyseert een aantal situaties en scenario’s om inzichtelijk te maken wat de effecten zijn op de beschikbare frequentieruimte voor draadloze microfoons. Er is een onderscheid te maken tussen het waargenomen verlies van frequentieruimte en het feitelijke verlies van frequentieruimte. In de eerste situatie wordt gekeken naar het verlies ten opzichte van de actuele situatie, waarbij niet alle DVB-T rechten in gebruik zijn genomen, terwijl in de tweede situatie wordt gekeken naar het verlies indien wel alle DVB-T rechten in gebruik zijn genomen. Het waargenomen verlies aan frequentieruimte is groter dan het feitelijke verlies aan frequentieruimte. Het waargenomen verlies aan frequentieruimte in de gehele band 470 – 862 MHz bedraagt voor de meeste locaties in Nederland minder dan 30% binnenshuis en minder dan 40% buitenshuis. Het feitelijk verlies bedraagt zowel binnenshuis als buitenshuis minder dan 25%. Het beschikbaar stellen van aanvullende frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 38 (medegebruik met radioastronomie) en kanaal 65 (digitaal dividend FDD duplex-gap) vermindert het verlies aan frequentieruimte. Hiermee wordt het feitelijke verlies aan frequentieruimte voor de meeste locaties gereduceerd tot minder dan 20% binnenshuis en minder dan 15% buitenshuis. Het gebruik van draadloze microfoons op locaties en tijdstippen waarbij veel draadloze microfoons tegelijkertijd worden gebruikt (evenementen, grote voorstellingen), is over het algemeen alleen mogelijk met een nauwkeurige planning en afstemming tussen de gebruikers. Met het verminderen van de beschikbare frequentieruimte voor draadloze microfoons is te verwachten dat deze situaties zullen toenemen en dat gebruikers een grotere inspanning dienen te leveren en het gebruik meer onderling dienen af te stemmen om de draadloze microfoons storingsvrij te laten werken. Het verlies aan frequentieruimte voor PMSE concentreert zich met name in het bovenste deel van de band 470 – 862 MHz. Dit bovenste deel wordt volgens de leveranciers momenteel veel gebruikt door zogenaamde ‘prosumers’. Het inzetten van de digitaal dividend band voor mobiele communicatie op korte termijn, zal gevolgen hebben voor deze (volgens de PMSE vertegenwoordigers) grote groep ‘prosumers’ die draadloze microfoons gebruiken die werken boven kanaal 60. Deze categorie gebruikers dient een redelijke termijn (waarschijnlijk enkele jaren) te krijgen voor afschrijving en vervanging van hun apparatuur. In dit rapport is gebruik gemaakt van een aantal vereenvoudigingen met betrekking tot de mogelijkheden van de draadloze microfoons. Het verdient aanbeveling om op basis van een inventarisatie en/of overleg met de markt, inzicht te krijgen in de mogelijkheden en aantallen van de daadwerkelijk op de markt zijnde apparatuur. De analyse van het verlies van frequentieruimte door de inzet van het digitaal dividend voor mobiele communicatie kan vervolgens voor deze specifieke apparatuur inzichtelijk worden gemaakt. Daarnaast zou inzicht in de locaties waar permanent en/of tijdelijk grote behoefte bestaat aan het gebruik van draadloze microfoons, een detailanalyse voor deze locaties mogelijk maken. Het beschermen van deze gebieden tegen verlies van frequentieruimte voor draadloze microfoons zal dan ook tot de mogelijkheden gaan behoren. Bij de bestemming van het digitaal dividend voor mobiele communicatie, is het verlies aan frequentieruimte voor draadloze microfoons te compenseren door aanvullende frequentieruimte beschikbaar te stellen, zoals medegebruik met radioastronomie (kanaal 38) en gebruik van de duplexgap. Hier kan rekening mee worden gehouden bij (beleids)beslissingen en tijdens overleggen.

4

Effecten vrijmaken digitaal dividend op PMSE

Zowel om het verlies aan frequentieruimte te compenseren als om tegemoet te komen aan een nieuw landelijk inzetbaar kanaal voor draadloze microfoons, kan de inzet van een deel van de kanalen 32 t/m 40 (558 – 630 MHz) voor draadloze microfoons onderzocht worden. Hiervoor is wel overleg met en nader onderzoek nodig naar de huidige PMSE gebruikers van deze kanalen, de gebruikers van reportageverbindingen. Deze laatste categorie gebruikers zal dan immers hun mogelijkheden juist zien afnemen. Een dergelijk onderzoek heeft nauwe samenhang met de digitaal dividend ontwikkelingen en de ontwikkelingen in band III (waar ook reportageverbindingen worden gebruikt). Dit onderzoek dient te resulteren in een planmatige aanpak om tot oplossingen voor PMSE gebruikers te komen.

5

Agentschap Telecom

1 Inleiding De digitalisering van de toepassingen in het frequentiespectrum is reeds vele jaren aan de gang. De digitalisering van televisieomroep vormt daarop geen uitzondering. Reeds in 1997 is binnen de CEPT een multilaterale overeenkomst (Chester 1997) gesloten over de mogelijke introductie van digitale televisie (DVB-T) binnen het op dat moment geldende ITU verdrag uit 1961 (Stockholm 1961). In de jaren na 1997 heeft deze digitalisering zich verder doorgezet. Internationaal is vervolgens de behoefte ontstaan om een nieuw frequentieplan voor digitale omroep op te stellen zodat optimaal gebruik kan worden gemaakt van de efficiencywinst door digitalisering. Tijdens twee ITU Regionale Radio Conferenties (RRC 2004 en RRC 2006) is voor ITU regio 1 een nieuw digitaal omroepfrequentieplan opgesteld (Genève 2006). Het oude frequentieplan uit 1961 is hiermee voor (analoge) omroep komen te vervallen. Dit rapport richt zich op de frequentiebanden IV en V (470 MHz – 862 MHz). Deze frequentiebanden zijn in het digitale frequentieplan gepland voor DVB-T. Nederland heeft rechten verworven voor 6 volledige DVB-T bedekkingen1 en 1 DVB-T bedekking met beperkingen. Één van de bedekkingen is toegespitst op provinciale verzorging, terwijl de indeling van de andere bedekkingen is gebaseerd op (frequentie-)technische randvoorwaarden. De digitalisering van televisieomroep via aardse zenders brengt een forse spectrumefficiency met zich mee. Bij analoge televisie uitzendingen waren de gehele banden IV/V2 nodig voor de verspreiding van 3 landelijke televisieprogramma’s en een aantal regionale televisieprogramma’s. Voor de verspreiding van 3 landelijke televisieprogramma’s en een regionaal televisieprogramma in elke provincie via DVB-T is slechts 1 bedekking nodig. De resterende ruimte (bestaande uit 5 volledige DVB-T bedekkingen en 1 DVB-T bedekking met beperkingen) wordt het digitaal dividend genoemd. In Nederland is reeds in 2002 een vergunning aan Digitenne verleend voor een viertal DVB-T bedekkingen in Nederland. Daarnaast heeft de Publieke Omroep ook 1 DVB-T bedekking voor de 3 landelijke programma’s en voor elk regionaal programma in de desbetreffende provincie. Vanaf 1 december 2006 zijn in Nederland dan ook 5 DVB-T bedekkingen gerealiseerd. Hiermee is dus reeds een groot deel van het digitaal dividend ingezet voor DVB-T en resteert er 1 volledige DVB-T bedekking en 1 DVB-T bedekking met beperkingen als digitaal dividend. Dit resterende digitaal dividend ligt geheel verspreid door de banden IV en V (470 – 862 MHz). Vanaf 2006 is de discussie over de inzet van het digitaal dividend actueel in Europa. De EC is van mening dat (een deel van) het digitaal dividend moet worden bestemd voor andere toepassingen dan omroep3. De EC heeft via een tweetal mandaten4 aan de ECC verzocht om onderzoek te doen naar de harmonisatie van het digitaal dividend. ECC/TG4 heeft hierover een aantal rapporten opgeleverd. Belangrijkste conclusie is dat het banddeel 790 – 862 MHz het meest aannemelijk is om in te zetten voor andere diensten dan omroep. Belangrijke kanttekening hierbij is dat dit dan wel op vrijwillige basis dient te gebeuren. In dit rapport zal aan deze band (790 – 862 MHz) worden gerefereerd als “digitaal dividend band”, in tegenstelling tot het algemenere begrip “digitaal divdend”. Ook op ITU niveau is dit onderwerp actueel. Tijdens de WRC07 is besloten om het banddeel 790 – 862 MHz in 2011 naast een primaire bestemming omroep, ook een primaire bestemming mobiel te geven5. Ondertussen hebben een groot aantal ons omringende landen reeds te kennen gegeven het banddeel 790 – 862 MHz in te willen gaan zetten voor mobiele diensten. Het gaat om een aantal Scandinavische landen, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

1

Deze bedekkingen worden ook wel lagen of ‘layers’ genoemd. Zie voor een toelichting bijlage 1. Daarnaast waren ook frequenties nodig uit banden I en III om analoge verzorging te realiseren. In de praktijk worden daarmee mobiele diensten bedoeld. 4 RSCOM06-89 en RSCOM08-06. 5 Praktisch gezien heeft dit voor Nederland geen invloed, aangezien dit banddeel voor Nederland d.m.v. een voetnoot in de RR reeds een co-primair bestemming voor mobiel heeft. 2 3

6


Het banddeel 790 – 862 MHz wordt van oudsher niet alleen voor omroep gebruikt6. Naast omroep is deze band ook deels in gebruik voor PMSE en dan met name voor draadloze microfoons. Dit rapport gaat in op de effecten op dit andere gebruik, indien het betreffende banddeel wordt vrijgemaakt voor uitgifte aan mobiele diensten. Het gebruik van dit banddeel door draadloze microfoons is dan niet meer mogelijk. Om een goed inzicht te krijgen in de mogelijkheden en beperkingen, zullen de volgende aspecten worden onderzocht: • Hoe worden PMSE toepassingen gebruikt in Nederland? • Wat zijn de internationale ontwikkelingen? • Welke gevolgen heeft het vrijmaken van de band 790 – 862 MHz voor PMSE? • Zijn er mogelijkheden om voldoende spectrum te behouden voor PMSE? Om de diverse aspecten goed te kunnen analyseren, is in hoofdstuk 2 van dit rapport een beschrijving opgenomen van de PMSE gebruik in het banddeel 470-862 MHz. De onderwerpen in dit hoofdstuk zijn de diverse soorten PMSE in het banddeel 470-862 MHz, het PMSE gebruik in het specifieke ‘Digitaal Dividend’ banddeel van 790-862 MHz en het bijbehorende vergunningsregime. Hoofdstuk 3 gaat in op de informatie die beschikbaar is met betrekking tot de behoefte aan frequentieruimte voor PMSE. In dit hoofdstuk wordt verklaard waarom de categorie draadloze microfoons de categorie is die het meest getroffen wordt door de inzet van mobiele communicatie in de band 790 – 862 MHz en waarom de categorieën reportageverbindingen en intercomverbindingen niet verder zullen worden behandeld in dit rapport. Hoofdstuk 4 gaat kort in op de diverse internationale ontwikkelingen die mogelijk invloed kunnen hebben op de frequentieruimte voor draadloze microfoons. In hoofdstuk 5 zal inzichtelijk worden gemaakt hoeveel frequentieruimte er in Nederland beschikbaar is voor draadloze microfoons in een aantal verschillende situaties en scenario’s. Hoofdstuk 6 bevat tenslotte de analyse, conclusies en aanbevelingen. In de bijlagen is, naast de gebruikte afkortingen in dit rapport, ook andere relevante achtergrondinformatie opgenomen die gebruikt is bij het samenstellen van dit rapport. Tevens zijn diverse figuren in de bijlagen opgenomen op basis waarvan in het rapport conclusies zijn getrokken. Dit rapport bevat een zeer grote hoeveelheid bijlagen met gedetailleerde afbeeldingen. Hoewel slechts een deel van de afbeeldingen relevant is voor de analyse van de diverse situaties en scenario’s, is er toch voor gekozen om alle afbeeldingen in dit rapport op te nemen. Dit rapport kan daarmee een naslagwerk vormen indien lezers zelf meer detail inzicht willen verkrijgen in de situatie en scenario’s. Het volledig printen van dit rapport inclusief de bijlagen 5 en verder zal echter voor ‘normaal’ gebruik niet nodig zijn!

6

Tot 26 februari 2008 had een deel van deze band ook een militaire bestemming.

7

Agentschap Telecom

2 PMSE in het banddeel 470 - 862 MHz 2.1 Soorten PMSE in het banddeel 470-862 MHz Momenteel zijn de volgende drie PMSE toepassingen toegestaan in de band 470-862 MHz: 1. Laagvermogens draadloze audioverbindingen 2. Reportageverbindingen 3. Intercomverbindingen De laagvermogens draadloze audioverbindingen worden ook wel draadloze microfoons genoemd. Ze kunnen vergunningsvrij worden toegepast met een maximum vermogen van 50 mW e.r.p. en een kanaalbreedte van 200 kHz. Deze verbindingen mogen worden toegepast in de volgende deelbanden: • 470-557 MHz (kanalen 21 t/m een deel van 31); • 630-637 MHz (een deel van kanaal 41); • 638-701 MHz (kanalen 42 t/m een deel van 49); • 702-862 MHz (kanalen 50 t/m 69). Naast draadloze microfonen vallen ook andere soorten verbindingen onder deze categorie. Het gaat hier om verschillende soorten laagvermogens draadloze audioverbindingen zoals regieverbindingen, “talk-back” verbindingen en intercomverbindingen. De reportageverbindingen omvatten de verbindingen tussen een mobiele reporter, een reportagewagen en/of een studio. Deze categorie is vergunningsgebonden, waarbij de vergunningen de gebruiker de mogelijkheid geven om een frequentie te kiezen uit alle genoemde frequenties. Het vermogen bedraagt maximaal 10 W e.r.p. bij een kanaalbreedte van 200 kHz in de volgende deelbanden: • 557-606 MHz (een deel van kanaal 31 t/m 37); • 614-630 MHz (kanalen 39 en 40); • 637-638 MHz (een deel van kanaal 41); • 701-702 MHz (een deel van kanaal 49). Een speciale subcategorie reportageverbindingen zijn de zogenaamde STL-verbindingen (Studio Transmitter Link) tussen de studio’s van de regionale publieke omroepen en hun (FM-) zendlocaties. Momenteel worden de vergunningen voor de reportageverbindingen aangepast om deze STL-verbindingen toe te staan in het bandeel 607-608 MHz (een deel van kanaal 38). In situatie waarbij de genoemde frequenties voor reportageverbindingen niet afdoende zijn, is het mogelijk om een tijdelijke vergunning te verlenen voor reportageverbindingen in de band 606-607 MHz (een deel van kanaal 38). Naast de hierboven genoemde frequenties in band IV/V, omvatten de vergunningen voor reportageverbindingen ook diverse frequentiebanden in band III. De categorie intercomverbindingen is een vergunningsgebonden categorie. Het gaat om een beperkt aantal vergunningen (7 stuks) in de deelband 855-856 MHz (een deel van kanaal 69). De categorie intercomverbindingen omvat ook de frequentiebanden 202,650 – 205,150 MHz en 206,900 – 208,100 MHz (band III). In het verleden werden deze banden ook gecombineerd gebruikt voor full-duplex intercomverbindingen, mogelijk dat dit nog steeds het geval is. Het maximum vermogen voor deze verbindingen is 10 mW e.r.p. bij een kanaalbreedte van 50 kHz en deze categorie is opgenomen als onderdeel van grotere vergunningen voor meer toepassingen (zoals reportageverbindingen en hoogvermogens intercomverbindingen op andere frequenties).

8


De deelband 855 – 856 MHz overlapt momenteel met de laagvermogens draadloze audioverbindingen die o.a. zijn toegestaan in de band 702 – 862 MHz. Deze overlap is het gevolg van de recente wijziging van de ‘regeling gebruik van frequentieruimte zonder vergunning 2008’, artikel 2, 2e lid onder l. Deze regeling is op 26 februari 2008 in werking getreden [3]. Hiermee ontstaat de situatie waarbij het vergunningsvrije gebruik van laagvermogens draadloze audioverbindingen met meer vermogen en bandbreedte (50 mW/200 kHz) is toegestaan dan de vergunningsgebonden intercomverbindingen (10 mW/50 kHz). De lopende vergunningen voor intercomverbindingen zullen niet worden verlengd. Het gebruik van de intercomverbindingen in de deelband 855 – 856 MHz valt onder het vergunningsvrije gebruik van de draadloze audio verbindingen. Het toegestane frequentiebereik van deze laatste vergunningsvrije categorie is zelfs veel ruimer, maar met de mogelijke inzet van de subband 790 – 862 MHz voor mobiele diensten, vervalt wel een (aanzienlijk) deel. Aangezien de vergunningen voor intercomverbindingen meerdere toepassingen omvatten, is het niet duidelijk of de vergunninghouders ook daadwerkelijk apparatuur in deze frequentieband gebruiken. Één van de vergunningen loopt tot 2014. Nader overleg met de vergunninghouders moet uitwijzen of en hoeveel apparatuur in gebruik is en welke alternatieven door deze partijen kunnen worden ingezet, ook in relatie tot de frequenties voor intercomverbindingen in band III.

2.2 Het PMSE gebruik in het banddeel 790-862 MHz Het banddeel 790-862 MHz (kanalen 61 t/m 69) wordt gebruikt door vergunningsgebonden intercomverbindingen en laagvermogens draadloze audioverbindingen (draadloze microfoons). De categorie intercomverbindingen omvat slechts een zeer beperkt aantal gebruikers en wordt uitgefaseerd. Het gebruik van draadloze microfoons is vergunningsvrij volgens de ‘regeling gebruik van frequentieruimte zonder vergunning 2008’, artikel 2, 2e lid onder l. Deze regeling is op 26 februari 2008 in werking getreden [3]. Tot 26 februari 2008 waren de frequentiebanden 790 - 806 MHz (kanalen 61 en 62) en 846 – 855 MHz / 856 – 862 MHz (vrijwel de gehele kanalen 68 en 69) gereserveerd voor het Ministerie van Defensie. Deze reservering is komen te vervallen en de frequentiebanden hebben de bestemming ‘omroep’ gekregen. Medegebruik van deze frequentiebanden door draadloze microfoons is vervolgens ook toegestaan. De kanalen 63 t/m 67 zijn dus reeds enige tijd beschikbaar voor draadloze microfoons, terwijl de kanalen 61, 62, 68 en 69 dus pas vrij recent beschikbaar gekomen zijn voor draadloze microfoons. In het verleden hebben de diverse leveranciers van draadloze microfoons te kennen gegeven dat het wenselijk is om één frequentieblok voor landelijk gebruik te hebben. Tijdens de DVB-T planningsconferentie in 2006 (RRC-06) heeft Nederland het frequentieblok 806 - 814 MHz (kanaal 63) vrijgehouden van DVB-T, om op deze manier een landelijk inzetbaar frequentieblok voor de draadloze microfoon gebruikers te realiseren. Overigens wordt in dit rapport de term “draadloze microfoon” ook gebruikt voor (vergunningsvrije) intercomverbindingen, regieverbindingen en “in-ear”-monitoring, voor zover zij vallen onder de huidige regeling voor het gebruik van frequenties zonder vergunning [3].

9

Agentschap Telecom

3 Behoefte aan frequentieruimte voor PMSE in 470 – 862 MHz Zoals in hoofdstuk 2 beschreven zijn er 3 categorieën PMSE te onderscheiden in de band 470 – 862 MHz. De categorie intercomverbindingen komt te vervallen. Aangezien het een beperkt aantal vergunningen betreft (7 stuks), zal in overleg met de vergunninghouders worden gekeken naar de alternatieve mogelijkheden. De vergunningen voor reportageverbindingen omvatten diverse deelbanden van band IV/V tot 702 MHz. De vergunningen voor reportageverbindingen omvatten dus niet de digitaal dividend band van 790 – 862 MHz. Met de inzet van de digitaal dividend band voor mobiele communicatie, zullen de vergunningen voor reportageverbindingen in band IV/V ongewijzigd kunnen blijven. Om het banddeel 790 – 862 MHz vrij te kunnen maken van DVB-T, zullen echter alle DVB-T rechten in het banddeel 470 – 790 MHz in gebruik worden genomen. Hierdoor vervalt slechts een klein deel van de frequentieruimte voor reportageverbindingen in een deel van Nederland in kanaal 40 (622 – 630 MHz) en een deel van kanaal 49 (het deel 701 – 702 MHz) voor de reportageverbindingen. De behoefte aan reportageverbindingen is verspreid over band III (174 – 230 MHz) en banden IV/V (470 – 862 MHz). Momenteel wordt het daadwerkelijk gebruik nader onderzocht en zal er een apart advies over de spectrumbehoefte voor reportageverbindingen in zowel band III als banden IV/V worden opgesteld. De categorie reportageverbindingen zal in dit rapport niet nader worden behandeld. De draadloze microfoons worden wel gebruik in de gehele band IV/V, inclusief de digitaal dividend band van 790 – 862 MHz. Deze categorie zal dus impact kunnen ondervinden van het beschikbaar stellen van de digitaal dividend band aan mobiele communicatiesystemen waarbij medegebruik door draadloze microfoons niet meer mogelijk is. In het kader van de werkzaamheden die ECC/TG4 heeft uitgevoerd op basis van het mandaat van de EC met betrekking tot het digitaal dividend, is een onderzoek uitgevoerd naar de gevolgen voor PMSE. Dit heeft geresulteerd in CEPT rapport 32 [1]. In dit rapport wordt een aantal voorbeelden aangehaald, waarbij programma producties of theatershows in bepaalde situaties tot ongeveer 60 draadloze microfoons gebruiken. Om intermodulatie tussen de draadloze microfoons te voorkomen is het huidige gebruik om tot 8 draadloze microfoons te gebruiken per 8 MHz TV-kanaal. Tegenwoordig is het mogelijk om voor kleinere producties en met gebruik van geoptimaliseerde apparatuur voor draadloze microfoons, tot 12 draadloze microfoons in één 8 MHz TVkanaal toe te passen. In dit rapport wordt onderscheid gemaakt tussen normaal gebruik en piekbehoefte van draadloze microfoons. De piekbehoefte kan vervolgens tijdsgebonden of geografisch gebonden zijn. Elk land heeft een aantal vaste locaties waar er een grote permanente behoefte is aan spectrum voor draadloze microfoons. Dit is meestal in gebieden waar veel programma’s of shows worden gemaakt. Op deze locaties is dus permanent de meeste beschikbare frequentieruimte nodig om aan deze behoefte te voorzien. Tijdsgebonden piekbehoefte komt voor tijdens speciale evenementen zoals bij nationale gebeurtenissen, concerten en festivals. Vanuit de PMSE industrie wordt aangegeven dat in sommige gevallen tussen de 250 en 800 draadloze audioverbindingen gebruikt worden. Gedurende speciale evenementen met een zeer hoge spectrum behoefte voor draadloze microfoons en ook indien evenementen plaatsvinden op locaties waarbij ook een zeer hoge permanente behoefte is aan spectrum voor draadloze microfoons (zoals een evenementen in de omgeving van studio’s), is dit alleen mogelijk met een goede planning, een gecontroleerde toegang tot het spectrum en een kort hergebruik van de frequenties voor draadloze microfoons.

10


De volgende tabel komt uit CEPT report 32 [1] en geeft een indicatie van de ‘reguliere’ spectrum behoefte: Total number of channels 12 12 32 42 42 53 62 62 85 98

Wireless Microphones 12 10 32 42 32 53 62 52 85 98

IEM7

TV channels needs to be interference free 2

10

10

1 2 5 7 9 9 11 13 15 18

TV channels x 8 MHz needs to be interference free 8 MHz 16 MHz 40 MHz 56 MHz 72 MHz 72 MHz 88 MHz 104 MHz 120 MHz 144 MHz

In bovenstaande tabel met de hoogste spectrumbehoefte bedraagt deze behoefte 144 MHz. Dit is meer dan 1/3 deel van het beschikbare spectrum in de band 470 – 862 MHz. In veel locaties zal de spectrumbehoefte ook groter zijn dan de beschikbare ruimte en is het gebruik door draadloze microfoons alleen mogelijk met een zorgvuldige planning. Tijdens speciale evenementen waarbij de behoefte aan draadloze microfoons in een beperkt geografisch gebied nog groter is, is het gebruik van draadloze microfoons alleen mogelijk met een speciale en zorgvuldige planning. Hierbij is afstemming tussen de diverse partijen in dat betreffende geografische gebied noodzakelijk, zodat een zeer kort hergebruik van frequenties tussen de diverse partijen mogelijk is.

7

“In Ear Monitoring” een draadloze verbinding naar een ontvanger in het oor voor monitoring of regieaanwijzingen.

11

Agentschap Telecom

4 Internationale ontwikkelingen Er zijn een aantal internationale ontwikkelingen die mogelijk invloed kunnen hebben op de ruimte voor PMSE in de band 470 – 862 MHz. In dit hoofdstuk zullen deze ontwikkelingen en hun mogelijke invloed op de ruimte voor PMSE kort worden behandeld. Cognitieve radio, SE43, ETSI Binnen de CEPT is de werkgroep SE43 bezig met het onderzoeken naar mogelijk gebruik van zogenaamde “white spaces” binnen het spectrum 470 – 790 MHz door cognitieve radio’s. Deze “white spaces” is de vrije ruimte die beschikbaar is tussen de huidige DVB-T allotments in deze frequentieband. Deze ruimte wordt momenteel juist gebruikt door PMSE. Er dient voor gewaakt te worden dat een eventuele inzet van deze cognitieve radio’s het gebruik van PMSE in deze zelfde “white spaces” beschermt. Agentschap Telecom neemt deel aan de werkgroep SE43 en zal bovenstaande punt tijdens de vergaderingen bewaken. Binnen ETSI wordt gewerkt aan een studie naar cognitieve mogelijkheden voor PMSE apparatuur om vrije ruimte in het spectrum te zoeken en om storing door en op andere gebruikers te voorkomen8. Reparatie DVB-T verzorging, WEDDIP In een aantal landen rondom Nederland is reeds besloten om het banddeel 790 – 862 MHz in te zetten voor mobiele communicatie. Hierdoor verliezen deze landen ruimte voor DVB-T. Afhankelijk van de nationale situatie in die landen, wordt er voor gekozen om dit verlies aan frequentieruimte voor DVB-T te ‘repareren’ of ‘herstellen’ door extra frequentieruimte voor DVB-T te verwerven in de band 470 – 790 MHz. Hierover wordt onder andere gesproken in het WEDDIP overleg (Western European Digital Dividend Implementation Platform), een overleg tussen 8 landen in West- Europa9. Het gevolg van het verwerven van aanvullende DVB-T rechten door buurlanden heeft mogelijk tot gevolg dat de “equitable access” situatie in het banddeel 470 – 790 MHz wordt verstoord. Dit is te herstellen door ook aanvullende (DVB-T) rechten te verwerven voor Nederland. Het inzetten van deze aanvullende rechten voor DVB-T zal (los van de verdelings- en toewijzingsvraagstukken) tot gevolg hebben dat de ruimte voor PMSE kan afnemen. Een bewuste keuze kan echter zijn om wel aanvullende DVB-T rechten te verwerven, maar deze niet te bestemmen voor DVB-T. De PMSE verbindingen kunnen dan werken onder de ‘paraplu’ van de DVB-T rechten. Agentschap Telecom zal in de diverse bi- en multilaterale overleggen bovenstaande punten bewaken. Europese Commissie Binnen de diverse commissies van de Europese Commissie wordt gesproken over de inzet van de het Digitaal Dividend voor ECN, mobiele netwerken. Het is momenteel niet duidelijk of een mogelijke implementatie van het DD vrijblijvend zal blijven en indien de introductie van ECN in het DD wordt verplicht, wat voor termijnen hiervoor gelden. Deze ontwikkelingen zijn van invloed op de ruimte voor PMSE en met name op de periode waarbinnen PMSE gebruik moet gaan maken van alternatieven

8

De ETSI ERM-TG17-STF UB steering groep, heeft een “Special Task Force” opgericht die onderzoekt doet naar "Methods, parameters and test procedures for cognitive interference mitigation techniques for use by PMSE devices (Programme Making and Special Events)". 9 Het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Duitsland, België, Luxemburg, Zwitserland, Frankrijk en Nederland.

12


5 De beschikbare ruimte voor draadloze microfoons Het is niet erg eenvoudig om een indicatie te geven van de beschikbare ruimte voor draadloze microfoons, zonder een aantal vereenvoudigingen, situaties en scenario’s te introduceren. Alvorens in detail de beschikbare ruimte voor draadloze microfoons inzichtelijk te maken, zullen in dit hoofdstuk eerst een aantal begrippen worden geïntroduceerd: vereenvoudigingen, situaties en scenario’s. Vereenvoudigingen Het gaat hier om vereenvoudigingen met betrekking tot de zogenaamde ‘tuning range’ (het afstembereik) van de apparatuur. Deze ‘tuning range’ bepaalt in grote mate of het mogelijk is dat de apparatuur eenvoudig anders kan worden afgestemd op verschillende frequenties en hiermee bruikbaar blijft, ondank het feit dat één of meerdere specifieke kanalen binnen de ‘tuning range’ van de apparatuur vervalt. De volgende vereenvoudigingen zullen worden gehanteerd: 1. de gehele frequentieband van 470 – 862 MHz; 2. frequentieblokken van ongeveer 100 MHz; 3. frequentieblokken van ongeveer 24 MHz en 4. frequentieblokken van 8 MHz. De in dit rapport gehanteerde vereenvoudigingen zijn in hoofdstuk 5.1 nader uitgewerkt. Situaties Met het begrip situaties worden in dit rapport de verschillende situaties bedoeld met betrekking tot de ingebruikname van DVB-T en/of de band 790 – 862 MHz voor mobiele systemen. De volgende 4 situaties zullen worden gebruikt: 1. de ‘actuele’ situatie; 2. de ‘100% DVB-T’ situatie; 3. de ‘DD-worst case’ situatie (Digitaal Dividend-worst case) en 4. de ‘DD-optimaal’ situatie (Digitaal Dividend-optimaal). Met de ‘actuele’ situatie wordt de situatie bedoeld die is gebaseerd op de werkelijk in Nederland uitgegeven DVB-T vergunningen en alle buitenlandse DVB-T rechten. Voor de ‘100% DVB-T’ situatie wordt aangenomen dat alle Nederlandse en buitenlandse DVB-T rechten in gebruik zijn genomen. Voor de ‘DD-worst case’ situaties is het uitgangspunt dat alle Nederlandse en buitenlandse DVB-T rechten in de frequentieband 470 – 790 MHz in gebruik zijn genomen en dat het banddeel 790 – 862 MHz (de digitaal dividend band) in gebruik is genomen voor mobiele communicatie. Bij de ‘DD-optimaal’ situatie is het uitgangspunt dat draadloze microfoons daarbij rechten krijgen in kanaal 38 en kanaal 65. De situaties zijn in hoofdstuk 5.2 nader uitgewerkt. Scenario’s Op basis van de situaties zullen een aantal scenario’s worden behandeld. Een scenario is een vergelijking tussen twee van bovenstaande situaties. De volgende scenario’s worden behandeld: 1. “actuele situatie” vs “100% DVB-T situatie”; 2. “actuele situatie” vs “DD-worst case”; 3. “actuele situatie” vs “DD-optimaal”; 4. “100% DVB-T situatie” vs “DD-worst case”; 5. “100% DVB-T situatie” vs “DD-optimaal”. De eerste 3 scenario’s geven inzicht in het ervaren verlies van frequentieruimte voor PMSE ten opzichte van de actuele situatie, zowel als gevolg van de verdere uitrol van DVB-T als van de inzet van het DD voor mobiele communicatie. De laatste 2 scenario’s geven inzicht in het verlies van frequentieruimte voor PMSE als gevolg van de beslissing om het DD in te zetten voor mobiele communicatie, er van uitgaande dat de frequentieruimte anders toch zal worden uitgegeven aan DVB-T. De scenario’s zijn verder uitgewerkt in hoofdstuk 5.3.

13

Agentschap Telecom

5.1 Vereenvoudigingen Er zijn diverse types draadloze microfoons en bijbehorende ontvangers beschikbaar. Om een generiek overzicht te krijgen van de frequentieruimte die voor draadloze microfoons beschikbaar is, is er voor gekozen om een aantal vereenvoudigingen door te voeren. Deze vereenvoudigingen geven inzicht in de beschikbare frequentieruimte, maar komen niet noodzakelijkerwijs overeen met de mogelijkheden van specifieke apparatuur op en in de markt. Er is voor een viertal vereenvoudigingen gekozen. Deze zullen in dit hoofdstuk nader worden uitgewerkt. 5.1.1

Vereenvoudiging 1: de gehele band De meest eenvoudige manier om snel inzichtelijk te maken hoeveel frequentieruimte er beschikbaar is voor draadloze microfoons is om de gehele band 470-862 MHz in één keer te bekijken. Dit geeft een indruk van de hoeveelheid beschikbare frequentieruimte in de hele band. Er zijn echter geen draadloze microfoons beschikbaar die over het gehele band kunnen worden afgestemd. Dit overzicht geeft dus alleen een absolute indicatie.

5.1.2

Vereenvoudiging 2: blokken van ongeveer 100 MHz Een tweede manier om iets meer inzicht te geven in de beschikbare frequentieruimte voor draadloze microfoons is om de gehele band 470-862 MHz in grote stukken op te knippen. Moderne draadloze microfoons zijn afstembaar over een groot bereik (van 30 tot 155 MHz, zie CEPT rapport 32 [1]). Hoewel de gekozen indeling mogelijk niet overeenkomt met het werkelijke afstembereik van de op de markt beschikbare draadloze microfoons, geeft deze vereenvoudiging wel een inzicht in de ontwikkelingen en mogelijkheden op hoofdlijnen. Er is voor deze vereenvoudiging gekozen voor vier frequentieblokken. Om de grens tussen twee blokken precies op een kanaalgrens te laten vallen, is er voor gekozen om 3 blokken van 96 MHz en één blok van 104 MHz te kiezen: Blok 1 2 3 4

5.1.3

Frequentieband 470-566 566-662 662-758 758-862

Kanalen

Afmeting

21-32 33-44 45-56 57-69

96 MHz 96 MHz 96 MHz 104 MHz

Vereenvoudiging 3: blokken van 24 MHz Om inzicht te kunnen geven in de beschikbare frequentieruimte voor draadloze microfoons met een kleiner afstembereik dan bij vereenvoudiging 2 (zie CEPT rapport 32 [1]), is er bij deze vereenvoudiging gekozen voor steeds drie aaneensluitende frequentieblokken van 24 MHz. Dit zijn precies drie TV-kanalen. Ook voor deze indeling geldt dat de gekozen indeling mogelijk niet overeenkomt met het werkelijke afstembereik van de op de markt beschikbare draadloze microfoons. Toch geeft ook deze vereenvoudiging wel een inzicht in de ontwikkelingen en mogelijkheden op hoofdlijnen. Aangezien de beschikbare frequentieruimte niet exact deelbaar is door 24, is er voor gekozen om het laatste blok 32 MHz te maken: Blok FrequentieKanalen Afmeting Band 1 470-494 MHz 21-23 24 MHz 2 494-518 MHz 24-26 24 MHz 3 518-542 MHz 27-29 24 MHz 4 542-566 MHz 30-32 24 MHz 5 566-590 MHz 33-35 24 MHz

14


6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 5.1.4

590-614 MHz 614-638 MHz 638-662 MHz 662-686 MHz 686-710 MHz 710-734 MHz 734-758 MHz 758-782 MHz 782-806 MHz 806-830 MHz 830-862 MHz

36-38 39-41 42-44 45-47 48-50 51-53 54-56 57-59 60-62 63-65 66-69

24 MHz 24 MHz 24 MHz 24 MHz 24 MHz 24 MHz 24 MHz 24 MHz 24 MHz 24 MHz 32 MHz

Vereenvoudiging 4: blokken van 8 MHz De laatste vereenvoudiging is om een indeling te kiezen die overeenkomt met de TVkanalen. Hiermee kan een indruk worden gekregen van de ontwikkelingen en mogelijkheden van draadloze microfoons die niet afstembaar zijn of slechts afstembaar zijn binnen één TV-kanaal. Dit komt overeen met het minimale afstembereik zoals genoemd in CEPT rapport 32 [1].

5.2 Situaties 5.2.1

Methode Voor het visualiseren van de ruimte voor PMSE in de diverse situaties is gebruik gemaakt van een aantal tools en methodes. In eerste instantie is een selectie gemaakt van alle relevante DVB-T allotments en assignments in het banddeel 470-862 MHz, de kanalen 2169. Hiervoor is gebruik gemaakt van de actuele database op 21 juli 2009. Er is alleen gekeken naar DVB-T stations, aangezien op termijn alle analoge televisie-stations zullen worden uitgeschakeld. In een groot aantal situaties zijn de rechten van de allotments reeds ingevuld met assignments. Om de hoeveelheid rekenwerk te beperken zijn in al deze gevallen alleen de allotments gebruikt en niet de daadwerkelijke invulling. Ook zijn er tijdens de RRC06 in een aantal gevallen alleen assignments gecoördineerd zonder bijbehorende allotments. In deze gevallen zijn de assignments wel meegenomen in de berekeningen. Allotments en assignments zijn aangemerkt als relevant voor de berekeningen indien zij een veldsterkte van meer dan 68 dBµV/m op Nederlands grondgebied veroorzaken. De waarde van 68 dBµV/m is gebaseerd op de waarde in [1] en [6] voor buitenshuis gebruik van draadloze microfoons en is genormeerd naar 10 meter ontvangsthoogte buitenshuis voor een 8 MHz DVB-T kanaal en voor 1% van de tijd. Voor binnenshuis gebruik van draadloze microfoons is deze waarde genormeerd naar een maximaal stoorsignaal van 75 dBµV/m, buitenshuis berekend op 10 meter ontvangsthoogte, ook voor een 8 MHz DVB-T kanaal en voor 1% van de tijd. Voor een overzicht van alle gebruikte allotments en assignments wordt verwezen naar bijlage 3. In een aantal situaties zoals beschreven in de hoofdstukken 5.2.2, 5.2.3, 5.2.4 en 5.2.5 zijn minder of andere allotments en/of assignments relevant voor de berekening. Zo is in hoofdstuk 5.2.2 de situatie uitgewerkt die als “actuele” DVB-T situatie is aangenomen. Hierbij wordt uitgegaan van alle relevante buitenlandse DVB-T rechten en voor Nederland slechts de DVB-T rechten die daadwerkelijk in gebruik zijn genomen. In hoofdstuk 5.2.3 is de situatie uitgewerkt die als “100% DVB-T” situatie is gekenmerkt. Hierbij worden naast alle relevante buitenlandse DVB-T rechten, ook alle Nederlandse DVB-T rechten meegenomen.

15

Agentschap Telecom

Hoofdstukken 5.2.4 en 5.2.5 beschrijven vervolgens twee situaties waarbij de kanalen 6169 ingezet worden voor digitaal dividend. In hoofdstuk 5.2.4 (“DD-worst case”) wordt er van uitgegaan dat er geen extra ruimte beschikbaar komt voor draadloze microfoons. In hoofdstuk 5.2.5 (“DD-optimaal”) wordt er van uitgegaan dat een deel van kanaal 38 en een deel van de zogenaamde duplex-gap van de digitaal dividend band, beschikbaar komt voor draadloze microfoons. In elke situatie is vervolgens per kanaal berekend welk gebied niet meer kan worden gebruikt voor draadloze microfoons. Dit is zowel uitgevoerd voor het gebruik van draadloze microfoons buitenshuis als binnenshuis. Onderstaande figuren geven een indruk van de uitgevoerde berekeningen.

Allotments op kanaal 21

Gebied waarin geen draadloze microfoons meer kunnen worden gebruikt buitenshuis op kanaal 21

Gebied waarin geen draadloze microfoons meer kunnen worden gebruikt binnenshuis op kanaal 21

De twee rechter plaatjes kunnen als volgt gelezen worden: • Wit: er is 8 MHz bruikbaar voor draadloze microfoons (niet in alle gevallen is 8 MHz beschikbaar, dit zal later worden toegelicht). • Oranje (en ook in het blauwe gebied): in dit gebied kunnen draadloze microfoons niet gebruikt worden. Bovenstaande plaatjes zijn in werkelijkheid vereenvoudigd, maar bevatten dezelfde informatie:


In hoofdstuk 5.1 zijn de vereenvoudigingen beschreven die zullen worden toegepast. Een voorbeeld hiervan zal nader worden toegelicht. We gaan hierbij uit van de vereenvoudiging van een type draadloze microfoon die kan werken over 3 TV-kanalen, kanalen 21, 22 en 23 (vereenvoudiging 3). In het ideale geval is er dus 24 MHz beschikbaar voor dit type draadloze microfoon.

16


In onderstaande figuur is voor elke van de drie kanalen aangeven waar deze microfoon gebruikt kan worden.




Door nu de drie bovenstaande figuren over elkaar heen te leggen en bewerkingen met de kleuren uit te voeren, kan inzichtelijk worden gemaakt hoeveel frequentieruimte voor dit type microfoon nu beschikbaar is:

Er zijn dus locaties in Nederland waar geen ruimte in kanalen 21, 22 en 23 beschikbaar is voor draadloze microfoons (donkerrood), maar er zijn ook locaties waarbij alle kanalen beschikbaar zijn voor draadloze microfoons (24 MHz, licht-oranje) Soortgelijke berekeningen zijn uitgevoerd voor de vereenvoudigingen 1 en 2.

17

Agentschap Telecom

Op basis van de huidige regeling [3] is niet in elk kanaal 8 MHz aan frequentieruimte beschikbaar voor draadloze microfoons. De daadwerkelijk beschikbare frequentieruimte per kanaal zal in de verschillende situatie worden meegenomen. Een overzicht hiervan is te vinden in bijlage 4.

5.2.2

“Actuele” situatie Met deze situatie wordt de situatie beschreven waarbij alle buitenlandse DVB-T rechten in gebruik zijn genomen. Voor Nederland zijn slechts de in gebruik zijnde Nederlandse DVB-T rechten meegenomen in de berekeningen (peildatum 15 juli 2009). De berekeningen voor deze situatie zijn uitgevoerd met de allotments en assignments in bijlage 3, waarbij de allotments en/of assignments die in deze bijlage met ‘*’ zijn gemerkt, niet zijn meegenomen (de met een ‘*’ gemarkeerde allotments zijn in Nederland op de peildatum niet in gebruik). De berekeningen zijn uitgevoerd voor alle kanalen en voor zowel het binnenshuis gebruik van draadloze microfoons als het buitenshuis gebruik van draadloze microfoons. Zoals in hoofdstuk 5.2.1 is beschreven, is op basis van de huidige regeling [3] niet in alle kanalen 8 MHz aan frequentieruimte beschikbaar voor draadloze microfoons. In bijlage 4 is aangegeven hoeveel frequentieruimte in elk kanaal voor draadloze microfoons beschikbaar is in de actuele situatie. In bijlage 5a zijn de resultaten te zien van de berekeningen per kanaal. De oranje vlakken in de figuren geven aan dat in die gebieden te veel storing door DVB-T wordt veroorzaakt om op dat kanaal draadloze microfoons binnenshuis te gebruiken. Bijlage 5b geeft eenzelfde soort inzicht als bijlage 5a, maar dan voor buitenshuis gebruik van draadloze microfoons. De resultaten in bijlage 5a en 5b komen overeen met ‘vereenvoudiging 4’ zoals beschreven in hoofdstuk 5.1. Vereenvoudiging 1 Onderstaande figuren geven inzicht in de totaal voor draadloze microfoons beschikbare frequentieruimte in de frequentieband 470-862 MHz volgens vereenvoudiging 1. Voor binnenshuis gebruik (linker figuur) is beschikbaar: • minimaal 111 MHz en • maximaal 293 MHz. Voor buitenshuis gebruik (rechter figuur) is beschikbaar: • minimaal 32 MHz en • maximaal 261 MHz. Overigens is in beide figuren voor een goede vergelijking dezelfde schaalverdeling aangehouden, waarbij opgemerkt dient te worden dat door de gekozen presentatiemethode slechts 250 kleuren beschikbaar zijn. Hierdoor is, indien de beschikbare frequentieruimte groter dan 250 MHz, deze gelijk gekleurd aan de beschikbare ruimte van 250 MHz.

18


Vereenvoudiging 2 De resultaten van vereenvoudiging 2 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 5c. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen het blok van kanalen 33 t/m 44 (566 – 662 MHz) minder ruimte beschikbaar is dan in de andere blokken (zowel binnenshuis als buitenshuis). Dit is te verklaren doordat (een deel van) de kanalen 31 t/m 40 (557 – 630 MHz) volgens de huidige regeling [3] niet gebruikt mogen worden voor draadloze microfoons. Deze kanalen zijn bestemd voor reportageverbindingen en radioastronomie. De minimaal en maximaal beschikbare hoeveelheid spectrum is in de volgende tabel samengevat voor de bij deze vereenvoudiging behorende blokken:

Blok 1 (k.21-32) 2 (k.33-44) 3 (k.45-56) 4 (k.57-69)

Beschikbare ruimte voor draadloze microfoons in de “actuele” situatie Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Min. beschikbaar Max. beschikbaar Min. beschikbaar Max. beschikbaar 24 MHz 80 MHz 8 MHz 72 MHz 0 MHz 31 MHz 0 MHz 31 MHz 16 MHz 87 MHz 0 MHz 79 MHz 24 MHz 104 MHz 16 MHz 96 MHz

Vereenvoudiging 3 De resultaten van vereenvoudiging 3 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 5d. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat er binnen de volgende blokken een beperkte of geen ruimte beschikbaar is voor draadloze microfoons (zowel binnenshuis als buitenshuis): • Kanalen 30 t/m 32 (542 – 566 MHz); • Kanalen 33 t/m 35 (566 – 590 MHz); • Kanalen 36 t/m 38 (590 – 614 MHz); • Kanalen 39 t/m 41 (614 – 638 MHz). Dit is te verklaren doordat (een deel van) de kanalen 31 t/m 40 (557 – 630 MHz) volgens de huidige regeling [3] niet gebruikt mogen worden voor draadloze microfoons. Deze kanalen zijn bestemd voor reportageverbindingen en radioastronomie.

19

Agentschap Telecom

De minimaal en maximaal beschikbare hoeveelheid spectrum is in de volgende tabel samengevat voor de bij deze vereenvoudiging behorende blokken:

Blok 1 (k.21-23) 2 (k.24-26) 3 (k.27-29) 4 (k.30-32) 5 (k.33-35) 6 (k.36-38) 7 (k.39-41) 8 (k.42-44) 9 (k.45-47) 10 (k.48-50) 11 (k.51-53) 12 (k.54-56) 13 (k.57-59) 14 (k.60-62) 15 (k.63-65) 16 (k.66-69)

Beschikbare ruimte voor draadloze microfoons in de “actuele” situatie Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Min. beschikbaar Max. beschikbaar Min. beschikbaar Max. beschikbaar 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 8 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 15 MHz 0 MHz 15 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 7 MHz 0 MHz 7 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 23 MHz 0 MHz 23 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 0 MHz 32 MHz 0 MHz 32 MHz

Vereenvoudiging 4 De resultaten van vereenvoudiging 4 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 5a (binnenshuis) en 5b (buitenshuis).

5.2.3

“100% DVB-T” situatie Met deze situatie wordt de situatie beschreven waarbij alle Nederlandse en buitenlandse DVB-T rechten in gebruik zijn genomen. De berekeningen voor deze situatie zijn uitgevoerd met de allotments en assignments in bijlage 3, waarbij de allotments en/of assignments die in deze bijlage met “*” zijn gemerkt, wel zijn meegenomen (hierdoor worden alle rechten, inclusief de rechten die momenteel nog niet in gebruik zijn genomen, meegenomen in de berekeningen). De berekeningen zijn uitgevoerd voor alle kanalen en voor zowel het binnenshuis gebruik van draadloze microfoons als het buitenshuis gebruik van draadloze microfoons. Zoals in hoofdstuk 5.2.1 is beschreven, is op basis van de huidige regeling [3] niet in alle kanalen 8 MHz aan frequentieruimte beschikbaar voor draadloze microfoons. In bijlage 4 is aangegeven hoeveel frequentieruimte in elk kanaal voor draadloze microfoons beschikbaar is in de “100% DVB-T”-situatie. In bijlage 6a zijn de resultaten te zien van de berekeningen per kanaal. De oranje vlakken in de figuren geven aan dat in die gebieden te veel storing door DVB-T wordt veroorzaakt om op dat kanaal draadloze microfoons binnenshuis te gebruiken. Bijlage 6b geeft eenzelfde soort inzicht als bijlage 6a, maar dan voor buitenshuis gebruik van draadloze microfoons. De resultaten in bijlage 6a en 6b komen overeen met ‘vereenvoudiging 4’ zoals beschreven in hoofdstuk 4.1.

20


Vereenvoudiging 1 Onderstaande figuren geven inzicht in de totaal voor draadloze microfoons beschikbare frequentieruimte in de frequentieband 470-862 MHz volgens vereenvoudiging 1. Voor binnenshuis gebruik (linker figuur) is beschikbaar: • minimaal 71 MHz en • maximaal 277 MHz. Voor buitenshuis gebruik (rechter figuur) is beschikbaar: • minimaal 16 MHz en • maximaal 238 MHz. Overigens is in beide figuren voor een goede vergelijking dezelfde schaalverdeling aangehouden, waarbij opgemerkt dient te worden dat door de gekozen presentatiemethode slechts 250 kleuren beschikbaar zijn. Hierdoor is, indien de beschikbare frequentieruimte groter dan 250 MHz, deze gelijk gekleurd aan de beschikbare ruimte van 250 MHz.

Vereenvoudiging 2 De resultaten van vereenvoudiging 2 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 6c. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen het blok van kanalen 33 t/m 44 (566 – 662 MHz) minder ruimte beschikbaar is dan in de andere blokken (zowel binnenshuis als buitenshuis). Dit is te verklaren doordat de kanalen 32 t/m 40 (558 – 630 MHz) volgens de huidige regeling [3] niet gebruikt mogen worden voor draadloze microfoons. De minimaal en maximaal beschikbare hoeveelheid spectrum is in de volgende tabel samengevat voor de bij deze vereenvoudiging behorende blokken: Beschikbare ruimte voor draadloze microfoons in de “100% DVB-T” situatie Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. beschikbaar Max. beschikbaar Min. beschikbaar Max. beschikbaar 1 (k.21-32) 8 MHz 72 MHz 8 MHz 72 MHz 2 (k.33-44) 0 MHz 31 MHz 0 MHz 31 MHz 3 (k.45-56) 0 MHz 79 MHz 0 MHz 79 MHz 4 (k.57-69) 16 MHz 96 MHz 8 MHz 80 MHz

21

Agentschap Telecom

Vereenvoudiging 3 De resultaten van vereenvoudiging 3 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 6d. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat er binnen de volgende blokken een beperkte of geen ruimte beschikbaar is voor draadloze microfoons (zowel binnenshuis als buitenshuis): • Kanalen 30 t/m 32 (542 – 566 MHz); • Kanalen 33 t/m 35 (566 – 590 MHz); • Kanalen 36 t/m 38 (590 – 614 MHz); • Kanalen 39 t/m 41 (614 – 638 MHz). Dit is te verklaren doordat (een deel van) de kanalen 31 t/m 40 (557 – 630 MHz) volgens de huidige regeling [3] niet gebruikt mogen worden voor draadloze microfoons. Deze kanalen zijn bestemd voor reportageverbindingen en radioastronomie. De minimaal en maximaal beschikbare hoeveelheid spectrum is in de volgende tabel samengevat voor de bij deze vereenvoudiging behorende blokken: Beschikbare ruimte voor draadloze microfoons in de “100% DVB-T” situatie Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. beschikbaar Max. beschikbaar Min. beschikbaar Max. beschikbaar 1 (k.21-23) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 2 (k.24-26) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 3 (k.27-29) 8 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 4 (k.30-32) 0 MHz 15 MHz 0 MHz 15 MHz 5 (k.33-35) 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 6 (k.36-38) 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 7 (k.39-41) 0 MHz 7 MHz 0 MHz 7 MHz 8 (k.42-44) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 9 (k.45-47) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 10 (k.48-50) 0 MHz 23 MHz 0 MHz 23 MHz 11 (k.51-53) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 12 (k.54-56) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 13 (k.57-59) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 14 (k.60-62) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 16 MHz 15 (k.63-65) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 16 (k.66-69) 0 MHz 32 MHz 0 MHz 32 MHz Vereenvoudiging 4 De resultaten van vereenvoudiging 4 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 6a (binnenshuis) en 6b (buitenshuis).

22


5.2.4

“DD-worst case” situatie Met deze situatie wordt de situatie beschreven waarbij alle Nederlandse en buitenlandse DVB-T rechten in gebruik zijn genomen en waarbij kanalen 61-69 geheel niet meer gebruikt kunnen worden voor draadloze microfoons. De berekeningen voor deze situatie zijn uitgevoerd met de allotments en assignments in bijlage 3, waarbij de allotments en/of assignments die in deze bijlage met ‘*’ zijn gemerkt, wel zijn meegenomen (hierdoor worden alle rechten, inclusief de rechten die momenteel nog niet in gebruik zijn genomen, meegenomen in de berekeningen). De berekeningen zijn uitgevoerd voor alle kanalen en voor zowel het binnenshuis gebruik van draadloze microfoons als het buitenshuis gebruik van draadloze microfoons. Zoals in hoofdstuk 5.2.1 is beschreven, is op basis van de huidige regeling [3] niet in alle kanalen 8 MHz aan frequentieruimte beschikbaar voor draadloze microfoons. In bijlage 4 is aangegeven hoeveel frequentieruimte in elk kanaal voor draadloze microfoons beschikbaar is in de ‘DD-worst case’-situatie. De berekeningen per kanaal zijn gelijk aan die in hoofdstuk 5.2.3, met dien verstande dat de beschikbare ruimte voor de kanalen 61 t/m 69 is vervallen. De resultaten van kanalen 21 t/m 60 zijn te vinden in bijlage 6a voor binnenshuis gebruik en bijlage 6b voor buitenshuis gebruik van draadloze microfoons. De oranje vlakken in de figuren in de bijlage geven aan dat in die gebieden te veel storing door DVB-T wordt veroorzaakt om op dat kanaal draadloze microfoons binnenshuis te gebruiken. Vereenvoudiging 1 Onderstaande figuren geven inzicht in de totaal voor draadloze microfoons beschikbare frequentieruimte in de frequentieband 470-862 MHz volgens vereenvoudiging 1. Voor binnenshuis gebruik (linker figuur) is beschikbaar: • minimaal 63 MHz en • maximaal 221 MHz. Voor buitenshuis gebruik (rechter figuur) is beschikbaar: • minimaal 16 MHz en • maximaal 190 MHz.

23

Agentschap Telecom

Vereenvoudiging 2 De resultaten van vereenvoudiging 2 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 7a. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de blokken van kanalen 33 t/m 44 (566 – 662 MHz) en 57 t/m 69 (758 – 862 MHz) minder ruimte beschikbaar is dan in de andere blokken (zowel binnenshuis als buitenshuis). Dit is te verklaren doordat de kanalen 32 t/m 40 (558 – 630 MHz) volgens de huidige regeling [3] niet gebruikt mogen worden door draadloze microfoons en de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz, de digitaal dividend band) ook niet meer beschikbaar zijn voor draadloze microfoons. De minimaal en maximaal beschikbare hoeveelheid spectrum is in de volgende tabel samengevat voor de bij deze vereenvoudiging behorende blokken: Beschikbare ruimte voor draadloze microfoons in de “DD-worst case” situatie Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. beschikbaar Max. beschikbaar Min. beschikbaar Max. beschikbaar 1 (k.21-32) 24 MHz 80 MHz 8 MHz 72 MHz 2 (k.33-44) 0 MHz 31 MHz 0 MHz 31 MHz 3 (k.45-56) 16 MHz 87 MHz 0 MHz 79 MHz 4 (k.57-69) 0 MHz 32 MHz 0 MHz 32 MHz Vereenvoudiging 3 De resultaten van vereenvoudiging 3 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 7b. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat er binnen de volgende blokken een beperkte of geen ruimte beschikbaar is voor draadloze microfoons (zowel binnenshuis als buitenshuis): • Kanalen 30 t/m 32 (542 – 566 MHz); • Kanalen 33 t/m 35 (566 – 590 MHz); • Kanalen 36 t/m 38 (590 – 614 MHz); • Kanalen 39 t/m 41 (614 – 638 MHz); • Kanalen 60 t/m 62 (782 – 806 MHz); • Kanalen 63 t/m 65 (806 – 830 MHz); • Kanalen 66 t/m 69 (830 – 862 MHz), Dit is te verklaren doordat (een deel van) de kanalen 31 t/m 40 (557 – 630 MHz) volgens de huidige regeling [3] niet gebruikt mogen worden voor draadloze microfoons. Deze kanalen zijn bestemd voor reportageverbindingen en radioastronomie. Tevens zijn de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz, de digitaal dividend band) ook niet meer beschikbaar zijn voor draadloze microfoons. De minimaal en maximaal beschikbare hoeveelheid spectrum is in de volgende tabel samengevat voor de bij deze vereenvoudiging behorende blokken: Beschikbare ruimte voor draadloze microfoons in de “DD-worst case” situatie Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. beschikbaar Max. beschikbaar Min. beschikbaar Max. beschikbaar 1 (k.21-23) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 2 (k.24-26) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 3 (k.27-29) 8 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 4 (k.30-32) 0 MHz 15 MHz 0 MHz 15 MHz 5 (k.33-35) 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 6 (k.36-38) 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 7 (k.39-41) 0 MHz 7 MHz 0 MHz 7 MHz 8 (k.42-44) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 9 (k.45-47) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 10 (k.48-50) 0 MHz 23 MHz 0 MHz 23 MHz 11 (k.51-53) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 12 (k.54-56) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz

24


13 (k.57-59) 14 (k.60-62) 15 (k.63-65) 16 (k.66-69)





Vereenvoudiging 4 De resultaten van vereenvoudiging 4 voor deze situatie zijn te vinden in bijlage 6a (binnenshuis) en 6b (buitenshuis), voor de kanalen 21 t/m 60.

5.2.5

“DD-optimaal” situatie Met deze situatie wordt de situatie beschreven waarbij alle Nederlandse en buitenlandse DVB-T rechten in gebruik zijn genomen en waarbij kanalen 61-69 niet meer gebruikt kunnen worden voor draadloze microfoons. Hieraan zijn de zogenaamde duplex-gap en het radioastronomie-kanaal 38 toegevoegd als beschikbaar voor draadloze microfoons. De berekeningen voor deze situatie zijn uitgevoerd met de allotments en assignments in bijlage 3, waarbij de allotments en/of assignments die in deze bijlage met “*” zijn gemerkt, wel zijn meegenomen (hierdoor worden alle rechten, inclusief de rechten die momenteel nog niet in gebruik zijn genomen, meegenomen in de berekeningen). Met betrekking tot kanaal 38 is er van uitgegaan dat hierin 6 MHz beschikbaar is van 608614 MHz. Het banddeel 606-608 MHz is in gebruik voor reportageverbindingen en back-up verbindingen. Er is rondom de radioastronomielocatie een afstand van 30 km vrijgehouden om het stoorniveau en eventuele cumulatieve effecten van draadloze microfoons laag genoeg te houden10. Hiermee komt de beschikbaarheid van kanaal 38 er als volgt uit te zien:

Overigens dient de daadwerkelijke beschikbaarheid nog besproken te worden met de radioastronomie en dient het NFP hiertoe aangepast te worden.

10

De afstand waarbij een draadloze microfoon net zoveel signaal veroorzaakt als het sterkst storende Franse DVB-T allotment ‘SUD-OUEST (F__00906)’ op de locatie Westerbork, bedraagt nog geen 15 km. Door nu ruim de dubbele afstand aan te houden (30 km), wordt de kans op storing door draadloze microfoons geminimaliseerd. De afstand waarbinnen de draadloze microfoons storing kunnen veroorzaken dienen nog wel met de radioastronomie te worden afgestemd.

25

Agentschap Telecom

Met betrekking tot de duplex-gap van 82111-832 MHz wordt aangenomen dat hiervan minimaal 6 MHz beschikbaar is voor draadloze microfoons, landelijk dekkend. Dit is gebaseerd op het liaison statement van SE42 aan TG4 met betrekking tot het PMSE gebruik in de duplex-gap [4]. In dit liaison statement wordt aangegeven dat de onderste 200 kHz en de bovenste 1 MHz van de duplex-gap niet bruikbaar is voor draadloze microfoons. Uitgaande van de kleinste duplex-gap van 10 MHz, kunnen draadloze microfoons gebruikt worden in ruim 8 MHz van de duplex gap (10 MHz – 200 kHz – 1 MHz). Door nu voor een beschikbare ruimte van 6 MHz te kiezen, wordt extra marge aangehouden. Overigens is een duplex-gap alleen beschikbaar indien de digitaal dividend band wordt gebruikt voor een FDD-systeem. Bij inzet d.m.v. een TDD-systeem is er mogelijk een guard-band voor draadloze microfoons beschikbaar van 790-ca. 800 MHz. Dit is niet nader uitgewerkt in dit rapport. De berekeningen zijn uitgevoerd voor alle kanalen en voor zowel het binnenshuis gebruik van draadloze microfoons als het buitenshuis gebruik van draadloze microfoons. Zoals in hoofdstuk 5.2.1 is beschreven, is op basis van de huidige regeling [3] niet in alle kanalen 8 MHz aan frequentieruimte beschikbaar voor draadloze microfoons. In bijlage 4 is aangegeven hoeveel frequentieruimte in elk kanaal voor draadloze microfoons beschikbaar is in de “DD-optimaal”-situatie. De berekeningen per kanaal zijn gelijk aan die in hoofdstuk 5.2.3, met dien verstande dat de beschikbare ruimte voor de kanalen 61 t/m 69 is vervallen, kanaal 38 (zie figuur hierboven) en 6 MHz duplex-gap in kanaal 65 met landelijke dekking zijn toegevoegd. De resultaten van kanalen 21 t/m 60 zijn te vinden in bijlage 6a voor binnenshuis gebruik en bijlage 6b voor buitenshuis gebruik van draadloze microfoons. De oranje vlakken in de figuren geven aan dat in die gebieden te veel storing door DVB-T wordt veroorzaakt om op dat kanaal draadloze microfoons binnenshuis te gebruiken. De resultaten in bijlage 6a en 6b, kanalen 21 t/m 60, komen overeen met ‘vereenvoudiging 4’ zoals beschreven in hoofdstuk 5.1. Vereenvoudiging 1 Onderstaande figuren geven inzicht in de totaal voor draadloze microfoons beschikbare frequentieruimte in de frequentieband 470-862 MHz volgens vereenvoudiging 1. Voor binnenshuis gebruik (linker figuur) is beschikbaar: • minimaal 75 MHz en • maximaal 232 MHz. Voor buitenshuis gebruik (rechter figuur) is beschikbaar: • minimaal 28 MHz en • maximaal 202 MHz.

11

Afhankelijk van internationale ontwikkelingen kan de duplex-gap ook lopen van 822-832 MHz. De beschikbaarheid van de duplex-gap voor draadloze microfoons is momenteel onderwerp van discussie binnen diverse internationale gremia.

26


Vereenvoudiging 2 De resultaten van vereenvoudiging 2 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 8a. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de blokken van kanalen 33 t/m 44 (566 – 662 MHz) en 57 t/m 69 (758 – 862 MHz) minder ruimte beschikbaar is dan in de andere blokken (zowel binnenshuis als buitenshuis). Dit is te verklaren doordat een groot deel van de kanalen 32 t/m 40 (558 – 630 MHz) in deze situatie niet gebruikt worden door draadloze microfoons en de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz, de digitaal dividend band) ook grotendeels niet meer beschikbaar zijn voor draadloze microfoons. Door het extra beschikbaar stellen van 6 MHz in kanaal 38 en 6 MHz in kanaal 65, is er vrijwel landelijk dekkend 12 MHz extra aan frequentieruimte beschikbaar ten opzichte van de “DD-worst case” situatie. De minimaal en maximaal beschikbare hoeveelheid spectrum is in de volgende tabel samengevat voor de bij deze vereenvoudiging behorende blokken: Beschikbare ruimte voor draadloze microfoons in de “DD-optimaal” situatie Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. beschikbaar Max. beschikbaar Min. beschikbaar Max. beschikbaar 1 (k.21-32) 24 MHz 80 MHz 8 MHz 72 MHz 2 (k.33-44) 6 MHz 37 MHz 6 MHz 37 MHz 3 (k.45-56) 16 MHz 87 MHz 0 MHz 79 MHz 4 (k.57-69) 6 MHz 38 MHz 6 MHz 38 MHz Vereenvoudiging 3 De resultaten van vereenvoudiging 3 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 8b. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat er binnen de volgende blokken een beperkte of geen ruimte beschikbaar is voor draadloze microfoons (zowel binnenshuis als buitenshuis): • Kanalen 30 t/m 32 (542 – 566 MHz); • Kanalen 33 t/m 35 (566 – 590 MHz); • Kanalen 36 t/m 38 (590 – 614 MHz); • Kanalen 39 t/m 41 (614 – 638 MHz); • Kanalen 60 t/m 62 (782 – 806 MHz); • Kanalen 63 t/m 65 (806 – 830 MHz); • Kanalen 66 t/m 69 (830 – 862 MHz),

27

Agentschap Telecom

Dit is te verklaren doordat (een deel van) de kanalen 31 t/m 40 (557 – 630 MHz) volgens de huidige regeling [3] niet gebruikt mogen worden voor draadloze microfoons. Deze kanalen zijn bestemd voor reportageverbindingen en radioastronomie. Tevens zijn de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz, de digitaal dividend band) in deze situatie ook niet beschikbaar voor draadloze microfoons. Door het extra beschikbaar stellen van 6 MHz in kanaal 38 en 6 MHz in kanaal 65, is er in de kanalen 36 t/m 38 en 63 t/m 65 nu wel vrijwel landelijk dekkend 6+6 MHz extra aan frequentieruimte beschikbaar ten opzichte van de “DD-worst case” situatie. De minimaal en maximaal beschikbare hoeveelheid spectrum is in de volgende tabel samengevat voor de bij deze vereenvoudiging behorende blokken: Beschikbare ruimte voor draadloze microfoons in de “DD-optimaal” situatie Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. beschikbaar Max. beschikbaar Min. beschikbaar Max. beschikbaar 1 (k.21-23) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 2 (k.24-26) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 3 (k.27-29) 8 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 4 (k.30-32) 0 MHz 15 MHz 0 MHz 15 MHz 5 (k.33-35) 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz 6 (k.36-38) 0 MHz 6 MHz 0 MHz 6 MHz 7 (k.39-41) 0 MHz 7 MHz 0 MHz 7 MHz 8 (k.42-44) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 9 (k.45-47) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 10 (k.48-50) 0 MHz 23 MHz 0 MHz 23 MHz 11 (k.51-53) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 12 (k.54-56) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 13 (k.57-59) 0 MHz 24 MHz 0 MHz 24 MHz 14 (k.60-62) 0 MHz 8 MHz 0 MHz 8 MHz 15 (k.63-65) 6 MHz 6 MHz 6 MHz 6 MHz 16 (k.66-69) 0 MHz 0 MHz 0 MHz 0 MHz Vereenvoudiging 4 De resultaten van vereenvoudiging 4 voor deze situatie zijn te vinden in bijlage 6a (binnenshuis) en 6b (buitenshuis), voor de kanalen 21 t/m 60.

28


5.3 Scenario’s 5.3.1

Methode Op basis van de in hoofdstuk 5.2 berekende situaties, is een aantal scenario’s samengesteld. Hierbij zijn steeds twee verschillende situaties vergeleken en is het verschil zichtbaar gemaakt, om op deze manier een inzicht te krijgen in de veranderingen. De verschillen zijn zichtbaar gemaakt in MHz voor een absolute indicatie,maar ook in percentage verlies voor een relatieve indicatie (verlies in de nieuwe situatie ten opzichte van de oude situatie). Alle berekeningen zijn weer uitgevoerd voor de 4 vereenvoudigingen uit hoofdstuk 5.1 en voor zowel binnenshuis als buitenshuis gebruik van draadloze microfoons.

5.3.2

“actueel” vs “100% DVB-T” scenario In dit scenario wordt inzichtelijk gemaakt hoeveel spectrum niet meer beschikbaar is als gevolg van een verdere uitrol van DVB-T, in vergelijking met de actuele situatie. Hiertoe worden de resultaten uit de “100% DVB-T” situatie afgetrokken van de “actuele” situatie. Een positief getal geeft in dat geval aan dat er minder spectrum beschikbaar is in de “100% DVB-T” situatie dan in de “actuele” situatie. Vereenvoudiging 1 Onderstaande figuren geven inzicht in het verlies van spectrum voor binnenshuis gebruik van draadloze microfoons in de frequentieband 470-862 MHz, in dit scenario en volgens vereenvoudiging 1. Voor binnenshuis gebruik is het verlies: • minimaal 0 MHz (0%) en • maximaal 48 MHz (40%).

Voor buitenshuis gebruik van draadloze microfoons is het verlies: • minimaal 0 MHz (0%) en • maximaal 55 MHz (50%).

29

Agentschap Telecom

Vereenvoudiging 2 De resultaten van vereenvoudiging 2 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 9a. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de blokken van kanalen 45 t/m 56 (662 – 758 MHz) en 57 t/m 69 (758 – 862 MHz) frequentieruimte verloren gaat in dit scenario (zowel binnenshuis als buitenshuis). Dit is te verklaren doordat de volgende kanalen (waar wel DVB-T rechten voor zijn verworven) in de “actuele” situatie nog niet in gebruik zijn genomen: • 46 (670 – 678 MHz); • 49 (694 – 702 MHz); • 51 (710 – 728 MHz); • 61 en 62 (790 – 806 MHz); • 67 t/m 69 (838 – 862 MHz). In de volgende tabel staat het verlies voor de diverse blokken van deze vereenvoudiging samengevat: Verlies van ruimte voor draadloze microfoons in het “actueel” vs “100% DVB-T” scenario Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. verlies Max. verlies Min. verlies Max. verlies 1 (k.21-32) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.33-44) 0 MHz (0%) 8 MHz (50%) 0 MHz (0%) 8 MHz (35%) 3 (k.45-56) 0 MHz (0%) 23 MHz (59%) 0 MHz (0%) 23 MHz (100%) 4 (k.57-69) 0 MHz (0%) 40 MHz (67%) 0 MHz (0%) 40 MHz (80%) Vereenvoudiging 3 De resultaten van vereenvoudiging 3 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 9b. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de volgende blokken frequentieruimte verloren gaat in dit scenario (zowel binnenshuis als buitenshuis): • 45 t/m 47 (662 – 686 MHz); • 48 t/m 50 (686 – 710 MHz); • 51 t/m 53 (710 – 734 MHz); • 60 t/m 62 (782 – 806 MHz); • 66 t/m 69 (830 – 862 MHz).

30


Dit is te verklaren doordat de volgende kanalen (waar wel DVB-T rechten voor zijn verworven) in de “actuele” situatie nog niet in gebruik zijn genomen: • 46 (670 – 678 MHz); • 49 (694 – 702 MHz); • 51 (710 – 728 MHz); • 61 en 62 (790 – 806 MHz); • 67 t/m 69 (838 – 862 MHz). In de volgende tabel staat het verlies voor de diverse blokken van deze vereenvoudiging samengevat: Verlies van ruimte voor draadloze microfoons in het “actueel” vs “100% DVB-T” scenario Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. verlies Max. verlies Min. beschikbaar Max. beschikbaar 1 (k.21-23) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.24-26) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 3 (k.27-29) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 4 (k.30-32) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 5 (k.33-35) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 6 (k.36-38) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 7 (k.39-41) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 8 (k.42-44) 0 MHz (0%) 8 MHz (50%) 0 MHz (0%) 8 MHz (50%) 9 (k.45-47) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 10 (k.48-50) 0 MHz (0%) 7 MHz (100%) 0 MHz (0%) 7 MHz (100%) 11 (k.51-53) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 12 (k.54-56) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 13 (k.57-59) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 14 (k.60-62) 0 MHz (0%) 16 MHz (100%) 0 MHz (0%) 16 MHz (100%) 15 (k.63-65) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 16 (k.66-69) 0 MHz (0%) 16 MHz (100%) 0 MHz (0%) 16 MHz (100%) Vereenvoudiging 4 De resultaten van vereenvoudiging 4 voor deze situatie zijn te vinden in bijlage 6a (binnenshuis) en 6b (buitenshuis), voor de kanalen 21 t/m 60.

5.3.3

“actueel” vs “DD-worst case” scenario In dit scenario wordt inzichtelijk gemaakt hoeveel spectrum niet meer beschikbaar is als gevolg van de inzet van de digitaal dividend band (worst case) in vergelijking met de actuele situatie. Hiertoe worden de resultaten uit de “DD-worst case” situatie afgetrokken van de “actuele” situatie. Een positief getal geeft in dat geval aan dat er minder spectrum beschikbaar is in de “DD-worst case” situatie dan in de “actuele” situatie. Dit scenario geeft inzicht in het door de draadloze microfoongebruikers ervaren verlies aan frequentieruimte. Dit scenario maakt immers het verschil inzichtelijk tussen wat er op dit moment beschikbaar is en de ruimte die nog beschikbaar is indien de gehele digitaal dividend band wordt ingezet voor andere diensten, waarbij alle DVB-T rechten in het banddeel 470-790 MHz in gebruik is genomen. Vereenvoudiging 1 Onderstaande figuren geven inzicht in het verlies van spectrum voor binnenshuis gebruik van draadloze microfoons in de frequentieband 470-862 MHz, in dit scenario en volgens vereenvoudiging 1. Voor binnenshuis gebruik is het verlies: • minimaal 8 MHz (4%) en • maximaal 88 MHz (50%).

31

Agentschap Telecom


Vereenvoudiging 2 De resultaten van vereenvoudiging 2 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 10a. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de blokken van kanalen 45 t/m 56 (662 – 758 MHz) en 57 t/m 69 (758 – 862 MHz) frequentieruimte verloren gaat in dit scenario (zowel binnenshuis als buitenshuis).

32


Dit is te verklaren doordat de volgende kanalen (waar wel DVB-T rechten voor zijn verworven) in de “actuele” situatie nog niet in gebruik zijn genomen: • 46 (670 – 678 MHz); • 49 (694 – 702 MHz); • 51 (710 – 728 MHz). Daarnaast vervallen in dit scenario de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz) voor draadloze microfoons. In de volgende tabel staat het verlies voor de diverse blokken van deze vereenvoudiging samengevat: Verlies van ruimte voor draadloze microfoons in het “actueel” vs “DD-worst case” scenario Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. verlies Max. verlies Min. verlies Max. verlies 1 (k.21-32) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.33-44) 0 MHz (0%) 8 MHz (50%) 0 MHz (0%) 8 MHz (35%) 3 (k.45-56) 0 MHz (0%) 23 MHz (59%) 0 MHz (0%) 23 MHz (100%) 4 (k.57-69) 8 MHz (25%) 72 MHz (100%) 8 MHz (33%) 64 MHz (100%) Vereenvoudiging 3 De resultaten van vereenvoudiging 3 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 10b. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de volgende blokken frequentieruimte verloren gaat in dit scenario (zowel binnenshuis als buitenshuis): • 45 t/m 47 (662 – 686 MHz); • 48 t/m 50 (686 – 710 MHz); • 51 t/m 53 (710 – 734 MHz); • 60 t/m 62 (782 – 806 MHz); • 63 t/m 65 (806 – 830 MHz); • 66 t/m 69 (830 – 862 MHz). Dit is te verklaren doordat de volgende kanalen (waar wel DVB-T rechten voor zijn verworven) in de “actuele” situatie nog niet in gebruik zijn genomen: • 46 (670 – 678 MHz); • 49 (694 – 702 MHz); • 51 (710 – 728 MHz). • Daarnaast vervallen in dit scenario de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz) voor draadloze microfoons. In de volgende tabel staat het verlies voor de diverse blokken van deze vereenvoudiging samengevat: Verlies van ruimte voor draadloze microfoons in het “actueel” vs “DD-worst case” scenario Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. verlies Max. verlies Min. verlies Max. verlies 1 (k.21-23) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.24-26) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 3 (k.27-29) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 4 (k.30-32) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 5 (k.33-35) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 6 (k.36-38) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 7 (k.39-41) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 8 (k.42-44) 0 MHz (0%) 8 MHz (50%) 0 MHz (0%) 8 MHz (50%) 9 (k.45-47) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 10 (k.48-50) 0 MHz (0%) 7 MHz (100%) 0 MHz (0%) 7 MHz (100%) 11 (k.51-53) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 12 (k.54-56) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 13 (k.57-59) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%)

33

Agentschap Telecom

14 (k.60-62) 15 (k.63-65) 16 (k.66-69)

0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%)

16 MHz (100%) 24 MHz (100%) 32 MHz (100%)

0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%)

16 MHz (100%) 24 MHz (100%) 32 MHz (100%)


5.3.4

“actueel” vs “DD-optimaal” scenario In dit scenario wordt inzichtelijk gemaakt hoeveel spectrum niet meer beschikbaar is als gevolg van de inzet van de digitaal dividend band (optimaal) in vergelijking met de actuele situatie. Hiertoe worden de resultaten uit de “DD-optimaal” situatie afgetrokken van de “actuele” situatie. Een positief getal geeft in dat geval aan dat er minder spectrum beschikbaar is in de “DD-optimaal” situatie dan in de “actuele” situatie. Dit scenario geeft inzicht in het door de draadloze microfoongebruikers ervaren verlies aan frequentieruimte bij de inzet van de digitaal dividend band voor mobiele communicatie. Dit scenario maakt immers het verschil inzichtelijk tussen wat er op dit moment beschikbaar is en de ruimte die nog beschikbaar is indien de gehele digitaal dividend band wordt ingezet voor andere diensten, waarbij alle DVB-T rechten in het banddeel 470-790 MHz in gebruik is genomen. Er is in dit scenario echter rekening gehouden met het beschikbaar komen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in de zogenaamde ‘duplex-gap’ (6 MHz in 821832 MHz) en in kanaal 38 (6 MHz van 608-614 MHz). Vereenvoudiging 1 Onderstaande figuren geven inzicht in het verlies van spectrum voor binnenshuis gebruik van draadloze microfoons in de frequentieband 470-862 MHz, in dit scenario en volgens vereenvoudiging 1. Voor binnenshuis gebruik is het verlies: • minimaal -4 MHz (-4%)12 en • maximaal 76 MHz (40%).

12

Een negatief verlies betekent een toename (winst) van de frequentieruimte die beschikbaar is voor draadloze microfoons. Dit is mogelijk in verband met het toevoegen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 38 en kanaal 65. Deze toename is niet zichtbaar in de afbeeldingen op deze pagina en de afbeeldingen in de bijlage.

34


35

Agentschap Telecom

Voor buitenshuis gebruik van draadloze microfoons is het verlies: • minimaal -4 MHz (-13%)12 en • maximaal 75 MHz (46%).

Vereenvoudiging 2 De resultaten van vereenvoudiging 2 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 11a13. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de blokken van kanalen 45 t/m 56 (662 – 758 MHz) en 57 t/m 69 (758 – 862 MHz) frequentieruimte verloren gaat in dit scenario (zowel binnenshuis als buitenshuis). Dit is te verklaren doordat de volgende kanalen (waar wel DVB-T rechten voor zijn verworven) in de “actuele” situatie nog niet in gebruik zijn genomen: • 46 (670 – 678 MHz); • 49 (694 – 702 MHz); • 51 (710 – 728 MHz). Daarnaast vervallen in dit scenario de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz) voor draadloze microfoons. Wel komt er 12 MHz extra beschikbaar voor draadloze microfoons, bestaande uit 6 MHz in kanaal 38 (medegebruik met de radioastromomie) en 6 MHz in kanaal 65 (in de duplex-gap). Hierdoor valt het verlies lager uit dan in het “actuele” vs “DD-worst case” scenario (hoofdstuk 4.3.3).

13

Een negatief verlies in de bijlage betekent een toename (winst) van frequentieruimte die beschikbaar is voor draadloze microfoons. Dit is mogelijk in verband met het toevoegen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 38 en kanaal 65. Deze toename is niet zichtbaar in de afbeeldingen op deze pagina en de afbeeldingen in de bijlage.

36


In de volgende tabel staat het verlies voor de diverse blokken van deze vereenvoudiging samengevat: Verlies van ruimte voor draadloze microfoons in het “actueel” vs “DD-optimaal” scenario Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. verlies Max. verlies Min. verlies Max. verlies 1 (k.21-32) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.33-44) -6 MHz ( -600%)14 2 MHz (13%) -6 MHz ( -600%)14 2 MHz (9%) 3 (k.45-56) 0 MHz (0%) 23 MHz (59%) 0 MHz (0%) 23 MHz (100%) 4 (k.57-69) 2 MHz (6%) 66 MHz (89%) 2 MHz (8%) 58 MHz (88%) Vereenvoudiging 3 De resultaten van vereenvoudiging 3 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 11b13. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de volgende blokken frequentieruimte verloren gaat in dit scenario (zowel binnenshuis als buitenshuis): • 45 t/m 47 (662 – 686 MHz); • 48 t/m 50 (686 – 710 MHz); • 51 t/m 53 (710 – 734 MHz); • 60 t/m 62 (782 – 806 MHz); • 63 t/m 65 (806 – 830 MHz); • 66 t/m 69 (830 – 862 MHz). Dit is te verklaren doordat de volgende kanalen (waar wel DVB-T rechten voor zijn verworven) in de “actuele” situatie nog niet in gebruik zijn genomen: • 46 (670 – 678 MHz); • 49 (694 – 702 MHz); • 51 (710 – 728 MHz). Daarnaast vervallen in dit scenario de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz) voor draadloze microfoons. Wel komt er 12 MHz extra beschikbaar voor draadloze microfoons, bestaande uit 6 MHz in kanaal 38 (medegebruik met de radioastromomie) en 6 MHz in kanaal 65 (in de duplex-gap). Hierdoor valt het verlies lager uit dan in het “actuele” vs “DD-worst case” scenario (hoofdstuk 5.3.3). In de volgende tabel staat het verlies voor de diverse blokken van deze vereenvoudiging samengevat: Verlies van ruimte voor draadloze microfoons in het “actueel” vs “DD-optimaal” scenario Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. verlies Max. verlies Min. verlies Max. verlies 1 (k.21-23) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.24-26) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 3 (k.27-29) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 4 (k.30-32) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 5 (k.33-35) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 6 (k.36-38) -6 MHz (-600%)14 0 MHz (0%) -6 MHz (-600%)14 0 MHz (0%) 7 (k.39-41) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 8 (k.42-44) 0 MHz (0%) 8 MHz (50%) 0 MHz (0%) 8 MHz (50%) 9 (k.45-47) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 10 (k.48-50) 0 MHz (0%) 7 MHz (100%) 0 MHz (0%) 7 MHz (100%) 11 (k.51-53) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 0 MHz (0%) 8 MHz (100%) 12 (k.54-56) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 13 (k.57-59) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 14 (k.60-62) 0 MHz (0%) 16 MHz (100%) 0 MHz (0%) 16 MHz (100%) 14

Een negatief verlies in de bijlage betekent een toename (winst) van frequentieruimte die beschikbaar is voor draadloze microfoons. Dit is mogelijk in verband met het toevoegen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 38. Indien in de “actuele” situatie geen ruimte beschikbaar was voor draadloze microfoons, is de toename in procenten formeel oneindig. In dit geval is de toename begrenst tot 600%.

37

Agentschap Telecom

15 (k.63-65) 16 (k.66-69)

-6 MHz (-600%)15 0 MHz (0%)

18 MHz (75%) 32 MHz (100%)

-6 MHz (-600%)15 0 MHz (0%)

18 MHz (75%) 32 MHz (100%)


5.3.5

“100% DVB-T” vs “DD-worst case” scenario In dit scenario wordt inzichtelijk gemaakt hoeveel spectrum niet meer beschikbaar is als gevolg van de inzet van de digitaal dividend band (worst case) in vergelijking met de situatie waarbij alle DVB-T rechten in gebruik zijn genomen. Hiertoe worden de resultaten uit de “DD-worst case” situatie afgetrokken van de “100% DVB-T” situatie. Een positief getal geeft in dat geval aan dat er minder spectrum beschikbaar is in de “DD-worst-case” situatie dan in de “100% DVB-T” situatie. Dit scenario geeft inzicht in het door de draadloze microfoongebruikers ervaren verlies aan frequentieruimte bij de inzet van de digitaal dividend band voor mobiele communicatie in vergelijking met een volledige uitrol van het DVB-T netwerk. Dit scenario maakt immers het verschil inzichtelijk tussen wat er beschikbaar is bij een volledige inzet van DVB-T en de ruimte die nog beschikbaar is indien de gehele digitaal dividend band wordt ingezet voor andere diensten. Vereenvoudiging 1 Onderstaande figuren geven inzicht in het verlies van spectrum voor binnenshuis gebruik van draadloze microfoons in de frequentieband 470-862 MHz, in dit scenario en volgens vereenvoudiging 1. Voor binnenshuis gebruik is het verlies: • minimaal 8 MHz (4%) en • maximaal 64 MHz (36%).

15

Een negatief verlies in de bijlage betekent een toename (winst) van frequentieruimte die beschikbaar is voor draadloze microfoons. Dit is mogelijk in verband met het toevoegen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 65. Indien in de “actuele” situatie geen ruimte beschikbaar was voor draadloze microfoons, is de toename in procenten formeel oneindig. In dit geval is de toename begrenst tot 600%.

38



Vereenvoudiging 2 De resultaten van vereenvoudiging 2 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 12a. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de blokken van kanalen 57 t/m 69 (758 – 862 MHz) frequentieruimte verloren gaat in dit scenario (zowel binnenshuis als buitenshuis). Dit is te verklaren doordat in dit scenario de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz) voor draadloze microfoons komen te vervallen. In de volgende tabel staat het verlies voor de diverse blokken van deze vereenvoudiging samengevat: Verlies van ruimte voor draadloze microfoons in het “100% DVB-T” vs “DD-worst case” scenario Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. verlies Max. verlies Min. verlies Max. verlies 1 (k.21-32) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.33-44) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 3 (k.45-56) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 4 (k.57-69) 8 MHz (25%) 72 MHz (100%) 0 MHz (0%) 56 MHz (100%) Vereenvoudiging 3 De resultaten van vereenvoudiging 3 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 12b. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de volgende blokken frequentieruimte verloren gaat in dit scenario (zowel binnenshuis als buitenshuis): • 60 t/m 62 (782 – 806 MHz); • 63 t/m 65 (806 – 830 MHz); • 66 t/m 69 (830 – 862 MHz). Dit is te verklaren doordat in dit scenario de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz) voor draadloze microfoons komen te vervallen.

39

Agentschap Telecom

In de volgende tabel staat het verlies voor de diverse blokken van deze vereenvoudiging samengevat: Verlies van ruimte voor draadloze microfoons in het “100% DVB-T” vs “DD-worst case” scenario Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. verlies Max. verlies Min. verlies Max. verlies 1 (k.21-23) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.24-26) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 3 (k.27-29) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 4 (k.30-32) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 5 (k.33-35) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 6 (k.36-38) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 7 (k.39-41) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 8 (k.42-44) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 9 (k.45-47) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 10 (k.48-50) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 11 (k.51-53) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 12 (k.54-56) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 13 (k.57-59) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 14 (k.60-62) 0 MHz (0%) 16 MHz (100%) 0 MHz (0%) 16 MHz (100%) 15 (k.63-65) 0 MHz (0%) 24 MHz (100%) 0 MHz (0%) 24 MHz (100%) 16 (k.66-69) 0 MHz (0%) 32 MHz (100%) 0 MHz (0%) 32 MHz (100%) Vereenvoudiging 4 De resultaten van vereenvoudiging 4 voor deze situatie zijn te vinden in bijlage 6a (binnenshuis) en 6b (buitenshuis), voor de kanalen 21 t/m 60.

5.3.6

“100% DVB-T” vs “DD-optimaal” scenario In dit scenario wordt inzichtelijk gemaakt hoeveel spectrum niet meer beschikbaar is als gevolg van de inzet van de digitaal dividend band (optimaal) in vergelijking met de situatie waarbij alle DVB-T rechten in gebruik zijn genomen. Hiertoe worden de resultaten uit de “DD-optimaal” situatie afgetrokken van de “100% DVB-T” situatie. Een positief getal geeft in dat geval aan dat er minder spectrum beschikbaar is in de “DD-optimaal” situatie dan in de “100% DVB-T” situatie. Dit scenario geeft inzicht in het door de draadloze microfoongebruikers ervaren verlies aan frequentieruimte bij de inzet van de digitaal dividend band voor mobiele communicatie in vergelijking met een volledige uitrol van het DVB-T netwerk. Dit scenario maakt immers het verschil inzichtelijk tussen wat er beschikbaar is bij een volledige inzet van DVB-T en de ruimte die nog beschikbaar is indien de gehele digitaal dividend band wordt ingezet voor andere diensten. Er is in dit scenario echter rekening gehouden met het beschikbaar komen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in de zogenaamde ‘duplex-gap’ (6 MHz in 821-832 MHz) en in kanaal 38 (6 MHz van 608-614 MHz). Vereenvoudiging 1 Onderstaande figuren geven inzicht in het verlies van spectrum voor binnenshuis gebruik van draadloze microfoons in de frequentieband 470-862 MHz, in dit scenario en volgens vereenvoudiging 1. Voor binnenshuis gebruik is het verlies: • minimaal -4 MHz (-6%)16 en • maximaal 58 MHz (28%).

16

Een negatief verlies betekent een toename (winst) van de frequentieruimte die beschikbaar is voor draadloze microfoons. Dit is mogelijk in verband met het toevoegen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 38 en kanaal 65. Deze toename is niet zichtbaar in de afbeeldingen en de afbeeldingen in de bijlage.

40


Voor buitenshuis gebruik van draadloze microfoons is het verlies: • minimaal -12 MHz (-75%)16 en • maximaal 44 MHz (32%).

41

Agentschap Telecom

Vereenvoudiging 2 De resultaten van vereenvoudiging 2 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 13a17. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de blokken van kanalen 57 t/m 69 (758 – 862 MHz) frequentieruimte verloren gaat in dit scenario (zowel binnenshuis als buitenshuis). Dit is te verklaren doordat in dit scenario de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz) voor draadloze microfoons komen te vervallen. Wel komt er 12 MHz extra beschikbaar voor draadloze microfoons, bestaande uit 6 MHz in kanaal 38 (medegebruik met de radioastromomie) en 6 MHz in kanaal 65 (in de duplexgap). Hierdoor valt het verlies lager uit dan in het “actuele” vs “DD-worst case” scenario (hoofdstuk 5.3.5). In de volgende tabel staat het verlies voor de diverse blokken van deze vereenvoudiging samengevat: Verlies van ruimte voor draadloze microfoons in het “actueel” vs “DD-optimaal” scenario Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. verlies Max. verlies Min. verlies Max. verlies 1 (k.21-32) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.33-44) -6 MHz (-600%)18 0 MHz (0%) -6 MHz (-600%)18 0 MHz (0%) 3 (k.45-56) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 4 (k.57-69) 2 MHz (6%) 66 MHz (85%) -6 MHz (-75%)19 50 MHz (81%) Vereenvoudiging 3 De resultaten van vereenvoudiging 3 voor deze situatie zijn zichtbaar gemaakt in bijlage 13b17. In de afbeeldingen is goed zichtbaar dat binnen de volgende blokken frequentieruimte verloren gaat in dit scenario (zowel binnenshuis als buitenshuis): • 60 t/m 62 (782 – 806 MHz); • 63 t/m 65 (806 – 830 MHz); • 66 t/m 69 (830 – 862 MHz). Dit is te verklaren doordat in dit scenario de kanalen 61 t/m 69 (790 – 862 MHz) voor draadloze microfoons komen te vervallen. Wel komt er 12 MHz extra beschikbaar voor draadloze microfoons, bestaande uit 6 MHz in kanaal 38 (medegebruik met de radioastromomie) en 6 MHz in kanaal 65 (in de duplex-gap). Hierdoor valt het verlies lager uit dan in het “actuele” vs “DD-worst case” scenario (hoofdstuk 5.3.5). In de volgende tabel staat het verlies voor de diverse blokken van deze vereenvoudiging samengevat: Verlies van ruimte voor draadloze microfoons in het “100% DVB-T” vs “DD-optimaal” scenario Binnenshuis gebruik Buitenshuis gebruik Blok Min. verlies Max. verlies Min. verlies Max. verlies 1 (k.21-23) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.24-26) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 3 (k.27-29) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 4 (k.30-32) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 5 (k.33-35) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 17

Een negatief verlies in de bijlage betekent een toename (winst) van frequentieruimte die beschikbaar is voor draadloze microfoons. Dit is mogelijk in verband met het toevoegen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 38 en kanaal 65. Deze toename is niet zichtbaar in de afbeeldingen en in de afbeeldingen in de bijlage. 18 Een negatief verlies in de bijlage betekent een toename (winst) van frequentieruimte die beschikbaar is voor draadloze microfoons. Dit is mogelijk in verband met het toevoegen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 38. Indien in de “actuele” situatie geen ruimte beschikbaar was voor draadloze microfoons, is de toename in procenten formeel oneindig. In dit geval is de toename begrenst tot 600%. 19 Een negatief verlies in de bijlage betekent een toename (winst) van frequentieruimte die beschikbaar is voor draadloze microfoons. Dit is mogelijk in verband met het toevoegen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 65. Indien in de “actuele” situatie geen ruimte beschikbaar was voor draadloze microfoons, is de toename in procenten formeel oneindig. In dit geval is de toename begrenst tot 600%.

42


6 (k.36-38) 7 (k.39-41) 8 (k.42-44) 9 (k.45-47) 10 (k.48-50) 11 (k.51-53) 12 (k.54-56) 13 (k.57-59) 14 (k.60-62) 15 (k.63-65) 16 (k.66-69)

-6 MHz (-600%)18 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) -6 MHz (-600%)19 0 MHz (0%)

0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 16 MHz (100%) 18 MHz (75%) 32 MHz (100%)

-6 MHz (-600%)18 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) -6 MHz (-600%)19 0 MHz (0%)

0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 16 MHz (100%) 18 MHz (75%) 32 MHz (100%)


43

Agentschap Telecom

6 Analyse, conclusies en aanbevelingen Analyse In dit rapport is inzichtelijk gemaakt hoeveel frequentieruimte er absoluut (in MHz) beschikbaar is voor draadloze microfoons in de diverse situaties. Tevens is inzichtelijk gemaakt hoeveel frequentieruimte er absoluut (in MHz) en relatief (in procenten) minder beschikbaar komt voor het gebruik door draadloze microfoons in de diverse scenario’s, als gevolg van de uitgifte van de digitaal dividend band (790 – 862 MHz) voor mobiele communicatie. Met betrekking tot de absolute beschikbaarheid van frequentieruimte versus de frequentiebehoefte van draadloze microfoons, is er zelfs in de actuele situatie (waarbij niet alle DVB-T in Nederland in gebruik is genomen) niet op alle locaties voldoende ruimte beschikbaar om op eenvoudige wijze (zonder nauwkeurige planning) grotere producties of evenementen te realiseren. Zo is op sommige locaties in de actuele situatie slechts 111 MHz binnenshuis en 32 MHz buitenshuis beschikbaar (hoofdstuk 5.2.2). Indien alle Nederlandse DVB-T rechten in gebruik zullen worden genomen, dan resteert er op sommige locaties nog 71 respectievelijk 16 MHz (hoofdstuk 5.2.3). Wel moet opgemerkt worden dat op de meeste locaties meer frequentieruimte beschikbaar is dan de minimale ruimte die hier is genoemd. Er is een onderscheid te maken tussen twee soorten verlies van frequentieruimte indien het banddeel 790 – 862 MHz (kanalen 61 t/m 69) beschikbaar wordt gesteld voor mobiele diensten. Het gaat hier om het verlies dat kan worden waargenomen door gebruikers van draadloze microfoons en het feitelijke verlies aan frequentieruimte. Het waargenomen verlies van frequentieruimte kan worden gedefinieerd als het verlies tussen de actuele situatie (waarbij in Nederland nog niet alle DVB-T in gebruik is genomen) en de situatie waarbij alle DVB-T rechten onder de 790 MHz in gebruik zijn genomen en het banddeel 790 – 862 MHz is ingezet voor mobiele communicatie. Het feitelijke verlies kan worden gedefinieerd als het verlies tussen de situatie waarbij Nederland alle DVB-T rechten in gebruik heeft genomen in de gehele band 470 – 862 MHz en de situatie waarbij alle DVB-T rechten onder de 790 MHz in gebruik zijn genomen en het banddeel 790 – 862 MHz is ingezet voor mobiele communicatie. De begrippen waargenomen en feitelijk verlies voor de band 470 – 862 MHz zijn in onderstaande figuur inzichtelijk gemaakt: Huidige situatie: 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 Kanaal # NL DVB-T allotm. 2 1 1 2 1 1 2 1 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 3 1 1 1 1 2 2 1 2 Bruikbaar voor Micr.? M M M M M M M M M M D X X X X X X X X X D M M M M M M M D M M M M M M M M M M M M M L M M M M M M

Waargenomen verlies Digitaal dividend situatie: Kanaal 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 # NL DVB-T allotm. 2 1 1 2 1 1 2 1 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 1 1 2 Bruikbaar voor Micr.? M M M M M M M M M M D X X X X X X X X X D M M M M M M M D M M M M M M M M M M M X X X X X X X X X

Feitelijk verlies 100% DVB-T situatie: Kanaal 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 # NL DVB-T allotm. 2 1 1 2 1 1 2 1 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 1 1 2 3 2 2 1 2 1 2 2 Bruikbaar voor Micr.? M M M M M M M M M M D X X X X X X X X X D M M M M M M M D M M M M M M M M M M M M M L M M M M M M M D L M D M D X X

: medegebruik met DVB-T toegestaan, niet gedeeld met Nederlandse DVB-T : medegebruik met DVB-T toegestaan, niet gedeeld met Nederlandse DVB-T, minder dan 8 MHz beschikbaar : medegebruik met DVB-T toegestaan, geen Nederlandse DVB-T allotments gepland, vrijwel landelijk inzetbaar : medegebruik met DVB-T toegestaan, gedeeld met 1 Nederlands DVB-T allotment : medegebruik met DVB-T toegestaan, gedeeld met 1 Nederlands DVB-T allotment, minder dan 8 MHz beschikbaar : medegebruik met DVB-T toegestaan, gedeeld met 2 of meer Nederlandse DVB-T allotments : medegebruik met DVB-T toegestaan, gedeeld met 2 of meer Nederlandse DVB-T allotments, minder dan 8 MHz beschikbaar : medegebruik niet toegestaan : medegebruik niet toegestaan, mogelijk wel (deels) beschikbaar te maken ("DD-optimaal" situatie)

Met betrekking tot het waargenomen verlies is gekeken naar twee situaties, één waarbij het banddeel 790 – 862 MHz volledig vervalt voor draadloze microfoons (“DD-worst case”) en één waarbij aanvullende ruimte voor draadloze microfoons beschikbaar komt (“DD-optimaal”) in kanaal 38 (medegebruik met radioastronomie) en kanaal 65 (in de digitaal dividend band duplex-gap) Dit waargenomen verlies is zichtbaar gemaakt in de “actueel” vs “DD-worst case” (H5.3.3) en “actueel” vs “DD optimaal” (H5.3.4) scenario’s. Deze afname is locatieafhankelijk.

44


De vraag is echter of de afname alleen maar toegeschreven kan worden aan de inzet van de digitaal dividend band voor mobiele communicatie: in de actuele situatie zijn immers ook nog niet alle DVB-T rechten in Nederland in gebruik genomen. Indien de digitaal dividend band zal worden behouden voor omroep (en daarmee dus ook medegebruik door draadloze microfoons mogelijk blijft), dan zullen op termijn (na 2012) waarschijnlijk alle DVB-T rechten in Nederland in gebruik worden genomen. Daarmee ontstaat ook een afname van frequentieruimte voor draadloze microfoons ten opzichte van de actuele situatie. Dit “actuele” vs “100% DVB-T” scenario (H5.3.2) geeft ook een afname van de beschikbare ruimte voor draadloze microfoons: • Indoor: maximaal 48 MHz of 40%, waarbij voor een meerderheid van de locaties geldt dat de relatieve afname minder dan 15% bedraagt; • Outdoor: maximaal 55 MHz of 50%, waarbij voor een meerderheid van de locaties geldt dat de relatieve afname minder dan 25% bedraagt; Bovenstaande afname in de “100% DVB-T” situatie vindt dus sowieso plaats indien de digitaal dividend band wordt aangewend voor omroep. Om de afname van frequentieruimte te kunnen beoordelen als gevolg van de keuze om de digitaal dividend band te bestemmen voor mobiele communicatie (in plaats van voor omroep), dient de “100% DVB-T” situatie te vergeleken te worden met de digitaal dividend situaties. Dit feitelijk verlies is zichtbaar gemaakt in de “100% DVB-T” vs “DD-worst case” (H5.3.5) en “100% DVB-T” vs “DD-optimaal” (H5.3.6) scenario’s. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het waargenomen en feitelijk verlies voor de gehele band 470 – 862 MHz:

Indoor

Outdoor

Waargenomen en feitelijk verlies voor diverse scenario’s Waargenomen verlies: Feitelijk verlies: actuele situatie vs 100% DVB-T situatie vs DD-worst case DD-optimaal DD-worst DD-optimaal case Minimaal 8 MHz (4%) -4 MHz (-4%)20 8 MHz (4%) -4 MHz (-6%)20 Meerderheid vd locaties < 30% < 25% < 25% < 20% Maximaal 88 MHz (50%) 76 MHz (50%) 64 MHz (36%) 58 MHz (28%) Minimaal 8 MHz (7%) -4 MHz (-13%)20 0 MHz (0%) -12 MHz (-75%)20 Meerderheid vd locaties < 40% < 30% < 25% < 15% Maximaal 87 MHz (58%) 75 MHz (46%) 56 MHz (45%) 44 MHz (32%)

Bovenstaande tabel is samengesteld op basis van de gehele frequentieband 470 – 862 MHz. In onderstaande tabel is het maximale verlies weergegeven voor de scenario’s, waarbij de band 470 – 862 MHz in 4 stukken is verdeeld conform H. 5.1.2. Dit maximale verlies is locatieafhankelijk en is op de meeste locaties lager : Maximaal waargenomen en feitelijk verlies voor diverse scenario’s, verdeeld in 4 deelbanden Waargenomen verlies: Feitelijk verlies: actuele situatie vs 100% DVB-T situatie vs Blok DD-worst case DD-optimaal DD-worst case DD-optimaal 1 (k.21-32, 470-566 MHz) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.33-44, 566-662 MHz) 8 MHz (50%) 2 MHz (13%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) Indoor 3 (k.45-56, 662-758 MHz) 23 MHz (59%) 23 MHz (59%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 4 (k.57-69, 758-862 MHz) 72 MHz (100%) 66 MHz (89%) 72 MHz (100%) 66 MHz (85%) 1 (k.21-32, 470-566 MHz) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 2 (k.33-44, 566-662 MHz) 8 MHz (35%) 2 MHz (9%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) Outdoor 3 (k.45-56, 662-758 MHz) 23 MHz (100%) 23 MHz (100%) 0 MHz (0%) 0 MHz (0%) 4 (k.57-69, 758-862 MHz) 64 MHz (100%) 58 MHz (88%) 56 MHz (100%) 50 MHz (81%)

20 Een negatief verlies betekent een toename (winst) van frequentieruimte die beschikbaar is voor draadloze microfoons. Dit is mogelijk in verband met het toevoegen van frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 38 en kanaal 65.

45

Agentschap Telecom

De kanalen 31 (deels) t/m 40 (557 – 630 MHz) zijn momenteel niet beschikbaar voor het gebruik door draadloze microfoons aangezien deze momenteel bestemd zijn voor reportageverbindingen en radioastronomie. Ook een klein deel van kanalen 41 en 49 zijn bestemd voor reportageverbindingen. In sommige landen is deze band wel beschikbaar voor draadloze microfoons [5]. Kanaal 63 is momenteel een landelijk beschikbaar kanaal voor draadloze microfoons. Dit is gerealiseerd door tijdens de DVB-T planningsconferentie in 2006 (de RRC06), geen Nederlandse DVBT rechten in dit kanaal te verwerven. Indien de digitaal dividend band beschikbaar wordt gesteld aan mobiele communicatie, dan vervalt dit kanaal in het geheel voor draadloze microfoons. Een mogelijk alternatief hiervoor vormt (een deel van) het ‘duplex-gap’ tussen 821 – 832 MHz. Tenslotte zijn de kanalen 61, 62, 68 en 69 pas met ingang 26 februari 2008 beschikbaar gekomen voor gebruik door draadloze microfoons [3] terwijl de kanalen 63 t/m 67 ook voor die tijd beschikbaar waren voor draadloze microfoons. Mogelijk is er een aanzienlijke hoeveelheid apparatuur op de markt die ook werkt in kanalen 61, 62, 68 en 69. De Nederlandse vertegenwoordigers van de PMSE industrie hebben aangegeven dat er een aanzienlijke hoeveelheid draadloze microfoons op de markt is die werkt boven kanaal 60, met name in de zogenaamde ‘prosumer’ markt. Vanuit de markt bestaat de wens om 1 TV kanaal landelijk beschikbaar te hebben voor draadloze microfoons. Momenteel is kanaal 63 hiervoor vrijgehouden, waarbij opgemerkt moet worden dat onze buurlanden in de grensgebieden rechten voor DVB-T op dit kanaal hebben verworven. Kanaal 63 zou met de inzet van de digitaal dividend band voor mobiele communicatie komen te vervallen. Mogelijke alternatieven voor een landelijk inzetbaar kanaal voor draadloze microfoons zouden kunnen zijn: • Kanaal 37 (alleen Nederlandse DVB-T rechten voor Den Helder); • Kanaal 38 (Radioastronomie, STL verbindingen en reportageverbindingen); • Kanaal 41 (alleen Nederlandse DVB-T rechten voor de waddeneilanden); • Kanaal 43 (alleen Nederlandse DVB-T rechten voor Den Helder) en • Kanaal 59 (geen Nederlandse DVB-T rechten). Van bovenstaande kanalen zijn kanalen 37 en 41 (deels) momenteel bestemd voor reportageverbindingen en kanaal 38 is bestemd voor radioastronomie, STL verbindingen en reportageverbindingen. Kanalen 43 en 59 mogen momenteel al door draadloze microfoons worden ingezet. Hiermee is een forse hoeveelheid spectrum reeds in grote delen van Nederland inzetbaar voor draadloze microfoons (behoudens de regio’s met buitenlandse DVB-T rechten in de grensstreek). Een mogelijke inzet van kanaal 38 zou hier nog bij kunnen komen, indien dit kan worden afgestemd met de radioastronomie. De inzet van kanalen 37 en 41 (deels) zou ten koste gaan van de mogelijkheden voor reportageverbindingen en dient nader te worden onderzocht. Vanuit de behoefte van de markt voor een landelijk inzetbaar kanaal zijn er alternatieven voor kanaal 63 te vinden. Belangrijk punt hierbij is om een eventueel alternatief landelijk kanaal vast te leggen voor langere tijd, zodat duidelijk is dat dit kanaal niet kan worden gebruikt voor bijvoorbeeld aanvullende of kleinschalige DVB-T. Tenslotte zijn er diverse internationale ontwikkelingen zichtbaar die mogelijk effecten hebben op de voor PMSE in te zetten vrije frequentieruimte. Het is belangrijk om deze ontwikkelingen te bewaken en er voor te zorgen dat er voldoende mogelijkheden zijn om het PMSE gebruik op langere termijn te (blijven) faciliteren.

Conclusie Bij het analyseren van de effecten van de keuze om de digitaal dividend band in te zetten voor mobiele communicatie en daarmee medegebruik van draadloze microfoons te laten vervallen voor de band 790 – 862 MHz, is een verschil te maken tussen het waargenomen verlies in frequentieruimte en het feitelijke verlies aan frequentieruimte.

46


In de eerste situatie wordt gekeken naar het verlies ten opzichte van de actuele situatie, waarbij niet alle DVB-T rechten in gebruik zijn genomen, terwijl in de tweede situatie wordt gekeken naar het verlies indien wel alle DVB-T rechten in gebruik zijn genomen. Het waargenomen verlies aan frequentieruimte is groter dan het feitelijke verlies aan frequentieruimte. Het verlies aan frequentieruimte voor PMSE concentreert zich met name in het bovenste deel van de band 470 – 862 MHz. Dit bovenste deel wordt volgens de leveranciers momenteel veel gebruikt door zogenaamde ‘prosumers’. Het inzetten van de digitaal dividend band voor mobiele communicatie op korte termijn, zal gevolgen hebben voor deze (volgens de PMSE vertegenwoordigers) grote groep ‘prosumers’ die draadloze microfoons gebruiken die werken boven kanaal 60. Deze categorie gebruikers dient een redelijke termijn (waarschijnlijk enkele jaren) te krijgen voor afschrijving en vervanging van hun apparatuur. Het verlies van frequentieruimte voor draadloze microfoons, is deels te compenseren door het beschikbaar stellen van aanvullende frequentieruimte voor draadloze microfoons in kanaal 38 (medegebruik met radioastronomie) en kanaal 65 (digitaal dividend FDD duplex-gap). Hiermee wordt het feitelijke verlies aan frequentieruimte voor de meeste locaties gereduceerd tot minder dan 20% binnenshuis en minder dan 15% buitenshuis. Het verlies van kanaal 63 als landelijk inzetbaar kanaal voor draadloze microfoons is deels op te vangen door het (grotendeels) landelijk beschikbaar stellen van de kanalen 38 en 65. De voorwaarden hiervoor dienen echter nog te worden onderzocht (o.a. met de radioastronomie). Het gebruik van draadloze microfoons op locaties en tijdstippen waarbij veel draadloze microfoons tegelijkertijd worden gebruikt (evenementen, grote voorstellingen), is over het algemeen alleen mogelijk met een nauwkeurige planning en afstemming tussen de gebruikers. Met het verminderen van de beschikbare frequentieruimte voor draadloze microfoons is te verwachten dat deze situaties zullen toenemen en dat gebruikers een grotere inspanning dienen te leveren en het gebruik meer onderling dienen af te stemmen om de draadloze microfoons storingsvrij te laten werken.

Aanbevelingen In dit rapport is gebruik gemaakt van een aantal vereenvoudigingen met betrekking tot de mogelijkheden van de draadloze microfoons. Het verdient aanbeveling om op basis van een inventarisatie en/of overleg met de markt, inzicht te krijgen in de mogelijkheden en aantallen van de daadwerkelijk op de markt zijnde apparatuur. De analyse van het verlies van frequentieruimte door de inzet van de digitaal dividend band voor mobiele communicatie kan vervolgens voor deze specifieke apparatuur inzichtelijk worden gemaakt. Daarnaast zou inzicht in de locaties waar permanent en/of tijdelijk grote behoefte bestaat aan het gebruik van draadloze microfoons, een detailanalyse voor deze locaties mogelijk maken. Het beschermen van deze gebieden tegen verlies van frequentieruimte voor draadloze microfoons zal dan ook tot de mogelijkheden gaan behoren. Overleg met de markt zou inzicht kunnen geven in deze locaties, om op deze wijze te komen tot vastgestelde gebieden waar deze categorie gebruikers extra worden beschermd. Bij de bestemming van de digitaal dividend band voor mobiele communicatie, is het verlies aan frequentieruimte voor draadloze microfoons te compenseren door aanvullende frequentieruimte beschikbaar te stellen, zoals medegebruik met radioastronomie en gebruik van de duplex-gap. Hier kan rekening mee worden gehouden bij (beleids)beslissingen en tijdens overleggen. Met betrekking tot de wens vanuit de markt voor een landelijk inzetbaar kanaal zijn er mogelijk alternatieven voor kanaal 63. Het is wel wenselijk om de keuze voor een dergelijk kanaal vast te leggen voor langere tijd. Zowel om het verlies aan frequentieruimte te compenseren als om tegemoet te komen aan een nieuw landelijk inzetbaar kanaal voor draadloze microfoons, kan de inzet van een deel van de kanalen 32 t/m 40 (558 – 630 MHz) voor draadloze microfoons onderzocht worden. Hiervoor is wel overleg met en nader onderzoek nodig naar de huidige PMSE gebruikers van deze kanalen, de gebruikers van

47

Agentschap Telecom

reportageverbindingen. Deze laatste categorie gebruikers zal dan immers hun mogelijkheden juist zien afnemen. Een dergelijk onderzoek heeft nauwe samenhang met de digitaal dividend ontwikkelingen en de ontwikkelingen in band III (waar ook reportageverbindingen worden gebruikt). Dit onderzoek dient te resulteren in een planmatige aanpak om tot oplossingen voor PMSE gebruikers te komen. Aangezien er volgens de leveranciers momenteel door ‘prosumers’ veel gebruik wordt gemaakt van het bovenste deel van de band 470 – 862 MHz en juist in dit bovenste deel veel spectrum verloren zal gaan, is het wenselijk om een redelijke uitfaserings en migratietermijn aan te houden voor de PMSEgebruikers in dit bovenste deel van het spectrum. Een tijdige communicatie over een eventuele inzet van de digitaal dividend band voor mobiele systemen is noodzakelijk om de industrie en gebruikers de gelegenheid te geven om de draadloze microfoons die werken in de digitaal dividend band, uit te faseren. Wellicht is meer en gedetailleerde informatie van deze vergunningsvrije groep te verkrijgen door middel van een specifieke publieke consultatie. Tevens is nader onderzoek wenselijk naar de termijn die als redelijk moet worden beschouwt voor het uitfaseren van de draadloze microfoons in de digitaal dividend band. Het lijkt wenselijk om bij de industrie aan te dringen op een maximale flexibiliteit en spectrumefficiency van de diverse PMSE apparatuur, om zo optimaal in te spelen op de wijzigen radio-omgeving. Vanuit de industrie zijn reeds dergelijke initiatieven gestart, bijvoorbeeld binnen ETSI. Toekomstige ontwikkelingen zoals DVB-T2 en cognitieve radio en het aanvullend verwerven van frequentierechten voor omroep, kunnen tot gevolg hebben dat de resterende ruimte voor PMSE verder afneemt. Het is belangrijk om de effecten en de eventuele inzet van deze ontwikkelingen ook te toetsen op effecten voor draadloze microfoons. Inzicht in de hoeveelheid ruimte die beschikbaar is voor PMSE, zoals voor draadloze microfoons is gedaan in dit rapport, wordt door de gebruikers van het spectrum erg op prijs gesteld. De ontwikkeling van tools die dit geautomatiseerd uitvoeren en beschikbaar stellen aan het publiek, kan een goede dienstverlening zijn richting de vergunningsvrije categorie gebruikers. Tevens kan dan eenvoudig inzichtelijk worden gemaakt wat de effecten zijn van ontwikkelingen en/of keuzes. De ontwikkeling van dergelijke tools wordt dan ook geadviseerd.

48

Effecten vrijmaken digitaal dividend op PMSE

Recommend Documents