Eerste Kas zonder Gas

Paradijsweg 49 2461 TL Ter Aar Tel. 0297 391600 [email protected]

Eerste Kas zonder Gas

Deelnemende bedrijven

Open Dag

VA Venema Advies ict business solutions

Colofon Dit magazine is uitgegeven ter gelegenheid van de officiële opening van Van der Hoorn Orchideeën op 1 september 2007.

Algehele coördinatie en verkoop: Telstar Media: Gaby Eenschoten

Teksten en eindredactie: Sjaak Oudshoorn

Fotografie: Cok van den Berg

Vormgeving/druk: Telstar Media

Oplage: 3.500 ex.

verhoudingen aanhouden

Open Dag in de eerste Kas Zonder Gas Wij hebben in 2006 aan de Paradijsweg 49 in Ter Aar een nieuwe kwekerij laten bouwen met 15.000 vierkante meter kassen voor de teelt van Phalaenopsis. Op zich niet zo heel bijzonder, maar we houden onze kassen en gewassen jaarrond op temperatuur zonder aardgas. Bij ons in Ter Aar staat dus de eerste Kas Zonder Gas van Nederland. We verwarmen en koelen door gebruik te maken van grondwater dat zich op een diepte tussen de tachtig en de honderd meter in de bodem bevindt. In de zomer wordt koud water naar boven gehaald waarmee de kas wordt gekoeld. Het komt er met elf graden Celsius uit en het gaat opgewarmd tot ongeveer twintig graden weer terug de grond in. In de winter halen we het opgewarmde water naar boven om de kassen te verwarmen. In de kas heeft Van Zaal Totaal Techniek dé oplossing bedacht voor het koelen en verwarmen met behulp van ventilatoren. Ter aanvulling op deze wijze van koelen en verwarmen met grondwater, maken we gebruik van een elektrische warmte/koude-pomp die tegelijk kan verwarmen en koelen. Deze pomp warmt het water verder op tot een temperatuur van maximaal vijftig graden. Deze elektropomp draait alleen tijdens goedkope uren, zodat de elektriciteitskosten ervan tot een minimum beperkt blijven. Het opgewarmde water wordt bewaard in een buffer met een maximale capaciteit van 400 kuub. Met deze onze wijze van klimaatbeheersing denken we zeker veertig procent energie te besparen. De belangstelling voor de Kas Zonder Gas is van begin af aan enorm groot. Reden voor ons om in samenwerking met de bouwers en installateurs een Open Kas Zonder Gas te organiseren. Dat gebeurt op zaterdag 1 september van 11.00 tot 17.00 uur. Na de officiële opening in de ochtend krijgt iedere belangstellende de gelegenheid om kennis te nemen van de Kas Zonder Gas. Alles is te zien en ter plaatse geven we uitleg. Onze bouwers, installateurs, leveranciers en andere relaties zijn aanwezig met een stand. Ter informatie is hebben we samen met Telstar Media in Pijnacker, de organisator van de Open Dag, dit magazine samengesteld, met allerhande informatie over ons bedrijf en de bouwers, installateurs en leveranciers die de Open Dag het Openingsmagazine mede mogelijk hebben gemaakt. Het magazine is van tevoren verstuurd naar een groot aantal kwekers en relaties. En het wordt tijdens de Open Dag gratis uitgereikt. Dank aan iedereen die dit magazine en de Open Dag mede mogelijk heeft gemaakt. We wensen iedereen veel plezier tijdens de Open Dag en natuurlijk alle leesgenoegen met dit magazine.

Maurice van der Hoorn in de Kas Zonder Gas met zijn zoon Tim van 2,5.

Van der Hoorn Orchideeën, Maurice van der Hoorn, mede namens familie en medewerkers

Magazine vd Hoorn Orchideeën

3

De historie van het bedrijf door de ogen van Harry en Nelly van der Hoorn:

“Vroeger deden we altijd alles zelf”

Harry en Nelly van der Hoorn: “Daags na onze huwelijksdag zaten we op onze knietjes anjers te poten. De huwelijksreis hebben we nog tegoed.”

Van der Hoorn is een veel voorkomende naam in Ter Aar en omgeving. Veel ‘dragers’ van deze naam zijn van oudsher actief in de landen tuinbouw. Ook de voorvaderen van Maurice van der Hoorn.

Het hele jaar waren ze hard aan het werk, de Van der Hoornen, met de nadruk op de lente, de zomer en de herfst. In de winter bonden ze zo mogelijk de schaatsen onder in de waterrijke regio rond Ter Aar.

Daar raken ze in de 21ste eeuw niet veel tijd meer aan kwijt. “Het vriest bijna nooit meer, dus kunnen we jaarrond Phalaenopsis kweken”, zegt de 59-jarige Harry van der Hoorn lachend. Hij is de vader van Maurice, die in 2005 het bedrijf van zijn vader overnam. Vader Harry kreeg het tuinbouwbloed mee van zijn ouders en ook ma Nelly stamt uit een tuinbouwfamilie. Haar broer Mart werd kassenbouwer maar de andere broers kweker. De vader van Harry, Gerard van der Hoorn, teelde nog in de vollegrond. In Ter Aar en omgeving overheerst zwarte veengrond. “Alles groeit in die grond als het spoor”, merkt Harry op. Dat is een variant op de uitdrukking: als een trein.


5

tilden we de teelt naar een hoger plan. Dat was heel nuttig en ook nodig. Er komt namelijk heel wat voor kijken om dit product goed te kweken”, aldus Harry van der Hoorn.

Opa Gerard van der Hoorn teelde vooral groenten en moest met zijn kwekerij een gezin van twaalf kinderen zien te onderhouden.

Van alles “We teelden allerlei groenten: sla, erwten, bonen, peen, augurken, je kunt het zo gek niet bedenken. Later zijn we kasjes gaan bouwen. Ongeveer dertig jaar geleden gingen we ook bloemen kweken, onder meer anjers. Zo’n 25 jaar terug ben ik overgestapt op de Phalaenopsis. In 1982 eerst snij-phalaenopsis en ongeveer vijf jaar later potplanten. Wij waren een van de eerste kwekers van dit product in Nederland. Moesten dus echt het wiel nog uitvinden. We werkten in die beginjaren heel veel samen met andere kwekers die ook net waren begonnen. We wisselden op alle mogelijke terreinen informatie uit en deden met elkaar bijvoorbeeld koelproeven. Samen

Broer won Elfstedentocht Harry komt uit een gezin met twaalf kinderen: vijf meisjes en zeven jongens. Een van zijn broers is Jan van der Hoorn die nu 75 is en in 1956 met een aantal anderen de Elfstedentocht won. Ze sprintten niet maar gingen naast elkaar over de streep. Harry schaatst ook maar alleen op natuurijs. Maurice doet het ook graag, maar het ijs moet wel naar hem toe komen. Harry en Nelly zijn op latere leeftijd nog gaan skiën, dat bevalt ze heel goed. Andere hobby’s zijn: fietsen en fotograferen.

6


Hij was de jongste in een gezin met twaalf kinderen. “Ik heb zes broers en die zijn ook stuk voor stuk de tuinbouw in gegaan. We hadden allemaal een bescheiden kwekerij en werkten veelal zonder personeel. Onze instelling is zo: als je het met 4.000 meter kunt verdienen waarom zou je dan 40.000 meter neerzetten?” Harry van der Hoorn is van oudsher gevestigd aan de Westkanaalweg nummer 16, waar sinds 1990 een kas staat met 4.000 vierkante meter breedkappers. “Dat hebben we gedaan toen Maurice vanaf school in het bedrijf kwam. Hij was toen 17 en is nu 34. Ik vond 4.000 meter groot genoeg. We hebben er altijd goed van kunnen eten, maar Maurice had al lang in zijn hoofd om nog een stap voorwaarts te maken. Daarom hebben we een jaar acht geleden al land gekocht aan de Paradijsweg. Er staat nu 15.000 meter glas met een uitbreidingsmogelijkheid tot 20.000 meter. Een omvang van 15.000 meter is in vergelijking met andere nieuwe bedrijven nog niet eens zo heel groot, maar voor ons is het een hele stap.”

Familiebedrijf Van der Hoorn Orchideeën is een echt familiebedrijf. Nelly van der Hoorn–Van Diemen werkt ook sinds haar eerste huwelijksdag mee in het bedrijf. “Huwelijksreis? Nee, die heb ik nog tegoed. Komt nog wel. In het verleden was dat heel anders. Alles stond in het teken van het bedrijf. Op de eerste dag na ons huwelijk zat ik op mijn knietjes anjers te poten. Ik denk dat we de eerste twintig jaar van ons huwelijk maar vijf dagen zijn weg geweest. We hoefden ook niet per se: hier lag onze bestemming. Nu we wat meer vrijheid hebben, gaan we wel wat vaker op stap”, aldus Nelly, die jarenlang de administratie heeft gedaan maar dat nu langzaam gaat afbouwen en overdragen aan Mariëlle, de vrouw van Maurice. Ook de kinderen hebben altijd van jongsafaan meegewerkt in het ‘gezinsbedrijf’. Harry en Nelly hebben er vier: Maurice van 34, Sandra van 32, Joris van 25 en Andrea van 23. Ook de dochters hebben veel meegewerkt en Andrea doet dat nog als haar werk in de zorg dat toelaat. Er zijn intussen drie kleinkinderen in de familie. Maud en Mike van Sandra en Tim van Maurice.

Harry van der Hoorn regelt de zaken op de ‘oude’ kwekerij aan de Westkanaalweg.

Jonge planten De kwekerij aan de Westkanaalweg blijft voorlopig fungeren als opkweekkas van jonge planten. Ook dit bedrijf is modern van opzet, er is onder meer ook groeilicht. Harry is druk met het oppotten en loopt de opkweek na. Al met al staan er in de oude kas ook nog zo’n 230.000 planten. Jonge planten staan immers dicht bij elkaar. Op iedere tafel staan er na het oppotten 832. Verder is Harry bezig met het selecteren van nieuwe eigen soorten. Van der Hoorn kweekt ongeveer 150 soorten, met heel veel verschillende kleuren. Over de soorten later meer. Tot vorig jaar deed Harry ook de handel, maar dat onderdeel neemt nu zoon Joris voor zijn rekening. Hij is wat meer verkoper en handelaar dan Maurice wiens talenten onder meer op het terrein van teelt en techniek liggen. Ook Harry was en is altijd een techneut. “Denk maar niet dat er vroeger ooit een monteur op het erf kwam. Dat deden ze allemaal zelf”, aldus Nelly. Harry: “Wij hadden ook meer tijd. Teelden niet jaarrond maar altijd van januari tot mei. Dat was de natuurlijke bloeitijd. Later zijn we de

teelt meer gaan manipuleren en nu hebben we probleemloos het hele jaar door deze planten in bloei staan. Dus voor reparatiewerk is minder tijd dan voorheen”, aldus Harry die iedere dag ook in het nieuwe bedrijf aanwezig is om mee te denken, mee te praten en af toe nuttige informatie te geven. “Ik ben blij dat ik niet meer direct verantwoordelijk ben maar vind het wel prachtig waar Maurice mee bezig is. Het draait, er zijn minder kinderziektes dan verwacht en de planten vinden die constante luchtbeweging en die ideale temperatuur heerlijk!”

Mecanodoos Maurice van der Hoorn is een echte techneut en dat zit in de familie. Ook alle broers van Harry regelden hun technische zaakjes zonder monteur te hoeven inschakelen. Harry zette vroeger al van alles in elkaar met zijn Mecanodoos.


7

Joris van der Hoorn en de zijnen zijn zeer te spreken over het totale systeem voor de kantoorautomatisering dat Dick Venema en zijn medewerkers hebben ontwikkeld: één centrale server die draadloos de twee vestigingen en de diverse werkstations met elkaar ‘verbindt’.

Totaalpakket bedrijfsautomatisering

Voor Venema Advies is the sky the limit Van huis uit was de pas 31 jaren jonge Dick Venema rozenkweker, met als hobby computers. Die hobby is echter danig uit de hand gelopen. De laatste acht jaar heeft Dick geen roos meer geknipt. Onder de naam Venema Advies heeft hij een florerend en rijk bloeiend automatiseringsbedrijf met een team van zeven jonge en enthousiaste medewerkers. Venema Advies is vooral thuis in kantoor- en bedrijfsautomatisering. De bedrijfsfilosofie wordt het beste verwoord met de slogan: the sky is the limit. De moderne tuinbouw is slechts een van de sectoren waar Venema Advies actief in is. Heel breed en ruim gezegd bestrijkt deze onderneming het midden- en kleinbedrijf. Of er vier of honderd medewerkers zijn: Venema zorgt voor een geautomatiseerd systeem op maat. Ook Van der Hoorn Orchideeën heeft bij de opzet en inrichting van het nieuwe bedrijf graag gebruik gemaakt van de uitgebreide dienstverlening van Dick Venema en zijn medewerkers.

“We hebben bij Maurice een Small Business Server van Microsoft geleverd en geïnstalleerd. Daar kan hij zijn totale bedrijfsvoering mee regelen. Maurice heeft ongeveer tien werkstations, maar dat hadden er ook 75 kunnen zijn. Dat is ongeveer de bovengrens van één Small Business Server, maar daarboven houdt het niet op. Je kunt dan een tweede server installeren en koppelen aan de eerste. In principe is dit systeem dus eindeloos uit te breiden. The sky is the limit.”


9

Maurice van der Hoorn kan de leverancier van de klimaatcomputer of de robotarmen - om maar wat te noemen - wel inloggen op dat wat hij zelf heeft geleverd, maar het is onmogelijk dat hij doordringt tot het systeem van Maurice zelf. Wij hebben het zodanig beveiligd dat dit nooit gebeurt.”

Mailen en bellen

Het systeem is zeer gebruikersvriendelijk: een kind kan – met een muisklik – de was doen!

Het nieuwe werken De genoemde server van Microsoft is zeer gebruiksvriendelijk en zit vol met technologieën die tot voor kort alleen aan grote bedrijven waren toebedeeld. E-mail, het delen van elkaars agenda’s, het beveiligd delen van bestanden, interne webpagina’s zijn maar enkele voorbeelden hiervan. De combinatie van Microsoft Windows, Microsoft Office en Small Business Server zorgt voor een naadloze integratie van de verschillende onderdelen. Venema Advies werkt leverancieronafhankelijk wat betreft de hardware. “We kunnen de hardware van diverse merken leveren, maar we kiezen wel voor A-merken. Een professionele aanpak vereist namelijk kwaliteit leveren, ook wat betreft de hardware. We werken met de merken Dell, HP en Fujitsu Siemens. Verder leveren we de nieuwste telefooncentrale van SwyxWare.”

Maatwerk Venema Advies levert en installeert een samenhangend systeem en levert bij het installeren maatwerk. De gemotiveerde medewerkers van Dick Venema kunnen specifieke software maken voor de gewenste toepassingen. Ook het onderhoud en beheer wordt - op afstand - door Venema Advies geregeld. Zes dagen per week zijn ze bij dit bedrijf in touw. Zodra iets niet werkt, komen de medewerkers in actie om het betreffende euvel zo snel mogelijk te verhelpen. “Bij ieder bedrijf moet alles altijd draaien. Daarvoor zijn we tegenwoordig bij het totale gebeuren in een bedrijf te afhankelijk van het computersysteem. Als dat uitvalt, staat bijna alles stil. Daarom is het belangrijk om het systeem goed te beheren en regelmatig onderhoud te plegen. Met onderhoud op afstand zijn we vaak op zaterdag in touw.” Een ander aspect is: beveiliging. “Het mag nooit gebeuren dat anderen van buitenaf kunnen inbreken in jouw bedrijfssysteem. We dekken dat goed af. Bij

Ook internet en e-mail zijn heel gebruiksvriendelijk een deel van het geheel, evenals de vaste telefonie. “Het is zo geregeld dat je overal vandaan kunt inloggen. Ook de mobiele telefonie van het bedrijf is aan het netwerk te koppelen. Verder zijn qua interne communicatie binnen het bedrijf de mogelijkheden oneindig groot. Bij Maurice hebben we het zo geregeld dat de twee vestigingen - de oude en de nieuwe - draadloos over een afstand van één kilometer hemelsbreed met elkaar in verbinding staan, inclusief de woonhuizen. Ook die koppeling van in totaal zo’n tien werkstations is honderd procent beveiligd en beschermd.”

Vertaling naar de klant Dick Venema vindt het van groot belang dat je als ‘computerman’ in de contacten met de klanten niet nodeloos ingewikkeld gaat praten met een wirwar van Engelse termen erdoorheen. “Het zo uitleggen dat de klant begrijpt wat je bedoelt. Hij of zij moet er immers mee werken.” Aan het project bij Van der Hoorn Orchideeën bewaart Dick Venema goede herinneringen. “Het is prachtig dat wij bij zo’n aansprekend nieuw project van de partij mogen zijn. We zijn blij met iedere klant - binnen of buiten de tuinbouw - maar de eerste Kas Zonder Gas is wel echt iets aparts. We hebben ook de site www.kaszondergas.nl gemaakt evenals de site www.vdhoornorchideeen.nl. Websites bouwen en onderhouden doen we namelijk ook. Het voordeel van ons bedrijf is dat we affiniteit hebben met de tuinbouw. We weten wat er speelt, wat een kweker nodig heeft en hoe hij denkt. Het is leuk om als oudrozenkweker op deze manier toch bij de sector betrokken te blijven, op een heel andere manier. Maar we doen dus veel meer dan alleen tuinbouw. Wij zijn overal inzetbaar en daardoor blijft het werk veelzijdig en afwisselend.”

Venema Advies ICT Bedrijfsoplossingen Hoofdweg 53 achter 1424 PC De Kwakel Telefoon: 0297 – 367 787 Fax: 0297 – 365 143 ict business solutions E-mail: [email protected] Internet: www.venema-advies.nl

VA Venema Advies


11

Frits van Duyn legt aan medewerkers uit wat het voordeel is van de nieuwe trays: de pot zakt er makkelijker in.

Modiform gaat voorop in de ontwikkeling van nieuwe ‘plantvervoermiddelen’

Marktleider transporttray’s staat open voor klantspecifieke producten Bij Modiform weten ze al dertig jaar van aanpakken, beetpakken, verpakken en vervoeren. Sinds 1980 is dit familiebedrijf actief in het ontwikkelen en produceren van tray’s, draagtasjes enzovoort en sinds kort ook van gethermoformeerde potten. Dit alles voor de meest uiteenlopende producten in het perkgoed, de potplantenteelt en de boomkwekerij. In de eigen fabrieken in Leusden en Scherpenzeel gaat de fabricage van zo’n 700 verschillende producten dag en nacht door. De mentaliteit van het bedrijf is: gas erop en zo snel mogelijk voldoen aan de wensen van de klant. Een kweker die door zijn tray’s

heen is, wil niet pas volgende week de bestelling binnen hebben, maar liefst vandaag of uiterlijk morgen. Modiform is een internationaal opererend bedrijf dat overal in de wereld afzetgebieden heeft. Van Ter Aar tot Australië. Productkwaliteit staat buiten kijf. Een tray moet stevig zijn. Het moet gewoon in de eerste plaats goed zijn. De kracht van het bedrijf is dat het heel dicht bij de klant/afnemer staat. Regelmatig wordt rechtstreeks in opdracht van een kweker of een groep kwekers een nieuw product tot ontwikkeling gebracht. Gert-Jan Smal weet er alles van. Zijn bureau ligt bomvol met dossiers over nieuwe producten die in ontwikkeling zijn. “Ik heb wekelijks veel nieuwe producten onder handen. Soms moet het snel en soms wordt maanden de tijd genomen om het rustig uit te testen. Doordat wij veel nieuwe producten ontwikkelen, hebben we op dit vlak een enorme ervaring opgebouwd.”


13

Joris van der Hoorn met een zending planten die klaar zijn voor vertrek. Er wordt veelal gebruik gemaakt van transporttray’s van Modiform.

Phalaenopsis Modiform is ook in de wereld van de Phalaenopsis zeer actief met het ontwikkelen van nieuwe kweeken transporttray’s. Sales manager Wubbo Wind laat samen met ‘ontwikkelaar’ Gert-Jan Smal een nieuwe kweektray zien die bij de Hortifair in 2006 is geïntroduceerd. Samen met kwekers is deze tray ontwikkeld. Op vier niveaus zijn gaten en gaatjes te ontwaren, juist omdat goede doorluchting heel belangrijk is bij Phalaenopsis. Wubbo: “We werken niet alleen samen met kwekers, die met bepaalde wensen komen, maar indirect ook met machinefabrikanten. Ook de automatisering speelt een belangrijke rol. Kwekers zetten steeds met robots in voor het oppotten, sorteren en afleveren van hun product. Dat stelt eisen aan de tray’s.” Wubbo laat een voorbeeld zien van een tray waar robotarmen de Phalaenopsis-planten in zetten. “Kijk, we hebben na veel uitproberen en testen de binnenwand aan de bovenkant van de cup wat meer taps laten toelopen, omdat de plant dan zichzelf gaat centreren. Het is uiteraard de bedoeling dat de planten er allemaal netjes recht in staan. Het geheel moet ogen en schade als gevolg van er uit vallen, moeten we helemaal niet hebben. Zeker niet bij zo’n waardevolle en duur betaalde plant als Phalaenopsis.”

Uiterlijk Het product moet niet alleen ‘inhoudelijk’ goed zijn, wordt ook steeds meer uiterlijk en uitstraling verwacht. Kwekers en groepen kwekers onderscheiden

Familiebedrijf Modiform is eigendom van de broers Jan en Dick van Heugten. Zij zijn zoons van oprichter Jan van Heugten senior, de zoon van de uitvinder van de vierkante Heuga-tapijttegel. Via de verpakking van onder meer koekjes, is de familie Van Heugten in 1977 in de wereld van perkgoed, potplanten en boomkwekerij terechtgekomen, de onderneming werkt al 27 jaar onder de naam Modiform. Met een personeelsbestand van ongeveer 120 man worden talloze producten ontwikkeld, gefabriceerd en wereldwijd naar de afnemers geloodst.

14


zich in de markt met een bepaalde kleur, een bepaald beeldmerk. Ook op dat vlak loopt Modiform voorop en staat men volledig open voor klantspecifieke productontwikkeling. Veel producten tegelijk in ontwikkeling: het lijkt allemaal niet zo ingewikkeld maar de werkelijkheid is anders. Een nieuw product ontwikkelen kost veel geld, er moeten matrijzen en ponsgereedschappen worden gemaakt, productiemachines moeten worden aangepast, enzovoort. Pas na veel nadenken, uitproberen, testen en nog eens nadenken, gaat het licht op groen. Gert-Jan Smal geniet van de directe samenwerking met kwekers. Daardoor blijft hij direct op de hoogte van wat er speelt in de markt en waar kwekers vooral behoefte aan hebben. Zijn ervaring is dat deze beroepsgroep heel goed duidelijk kan maken wat men wil. Er worden niet meer woorden vuilgemaakt dan nodig is en men denkt en handelt resultaatgericht.

Service Dat Modiform in deze markt zo gegroeid is, komt door een combinatie van factoren. Het is op alle fronten een bedrijf van aanpakken en servicegericht werken. Dat geldt ook voor de productie en het transport naar de klant. “Door de service is dit bedrijf groot geworden”, zegt Gert-Jan. Wubbo Wind voegt daar aan toe: “Voor 12.00 uur bestellen betekent: de volgende dag leveren. Veel kwekers houden geen enorme voorraden aan. Ineens zien ze dat een bepaald product bijna op is. Ze grijpen meteen de telefoon en dan willen ze het ook snel hebben.”

Handelaren Ook Van der Hoorn Orchideeën werkt al vele jaren tot volle tevredenheid met producten van Modiform. Het bedrijf levert bij Van der Hoorn transporttray’s. Accountmanagers van Modiform ondersteunen de klanten. Voor het gebied boven de A12 is Ronald Dirksen de vertegenwoordiger voor Phalaenopsis en andere orchidee-achtigen en daaronder is Frits van Duijn de man. Het team is verder compleet met Leo Swart, de verkoopdirecteur. Hij bewerkt samen met Wubbo Wind ook het buitenland. Daar is Modiform al heel breed actief met agenten in verschillende landen. In Engeland en Frankrijk heeft Modiform eigen mensen in dienst. Kortom: er ligt voor Modiform in binnenen buitenland een wereld open...

Ambachtsweg 15 3831 KA Leusden Telefoon: 033 – 43 43 166 Fax: 033 – 43 43 167 E-mail: [email protected] Internet: www.modiform.com

Maurice van der Hoorn, de man van de teelt en de techniek

“Een nieuwe kas zonder gas had ik al langere tijd in mijn hoofd”

Maurice en Mariëlle met hun zoon Tim.

Warmtewisseling per kap/tralie.

Maurice van der Hoorn had geen zin om heel lang te studeren, maar wilde snel aan het werk in het bedrijf van zijn vader. Toen hij zeventien was, verruilde hij de schoolbanken voor de kas aan de Westkanaalweg 16 in Ter Aar en ging hij zijn vader helpen. Die maakte meteen van de gelegenheid gebruik om het bedrijf te vernieuwen en uit te breiden. Van Diemen bouwde in 1990 een zeer degelijke breedkapkas (met gas) die er na zeventien jaar nog prima bij staat. In de oude kas broedde Maurice op nieuwbouw- en uitbreidingsplannen. Die zijn vorig jaar werkelijkheid geworden in de vorm van een nieuw bedrijf met 15.000 meter breedkapkas aan de Paradijsweg 49, waar Maurice zelf ook woont met zijn vrouw Mariëlle en hun zoon Tim van 2,5. De nu 34 jaren jonge kweker - hij werkt dus al zijn halve leven in de Phalaenopsis - is wat je noemt: een self made man. Hij had geen zin om lang te studeren, maar heeft zich ‘werkende weg’ wel op allerlei terreinen geschoold, via cursussen over van alles en nog

wat. Maurice is een zeer moderne kweker die de zaken zo exact en wetenschappelijk mogelijk aanpakt, met daarbij een bovengemiddelde interesse voor alle techniek die niet is weg te denken uit het tuinbouwbedrijf van nu. En dan gaat het over zaken als licht, scherming, klimaat en natuurlijk energieverbruik. Dit alles met de bedoeling om optimaal te kweken.

Perceel De familie Van der Hoorn heeft een kleine tien jaar geleden al een perceel van ongeveer 2,5 hectare weiland gekocht, aan de Paradijsweg, voor de toekom-


15

Nelly van der Hoorn draagt de administratie steeds meer over aan haar schoondochter Mariëlle.

De planten groeien en bloeien goed in de nieuwe kas, waar het klimaat ideaal is.

stige realisering van een nieuw bedrijf. Maurice had dus tijd genoeg om na te denken en mooie plannen te maken. Dit leidde tenslotte tot de bouw van een breedkapkas van 15.000 vierkante meter, te verdelen in 7.500 vierkante meter voor de opkweek van jonge planten en 7.500 vierkante meter voor de koeling en de afkweek. Dit geheel is later eventueel nog uit te breiden met twee kappen tot 20.000 vierkante meter. Van Diemen heeft een kas gebouwd met een traliebreedte van 12.80 meter en een poothoogte van zes meter. Het kasdek wordt gevormd door sterk isolerend acrylaatplaat. Verder wordt gebruik gemaakt van drie schermen: een gevelscherm, een dakrolscherm en een vlakscherm. Deze eveneens door Van Diemen geleverde schermen isoleren en houden desgewenst buitenlicht buiten en binnenlicht binnen. Van der Hoorn wil een perfecte plant kweken en werkt daarom natuurlijk met groeilicht. In de

Teeltvloer op de verdieping waar jonge plantjes extra warmte en licht krijgen.

16


opkweekkas hangt 5.500 lux en in het afkweekdeel 11.000 lux. De door Hortilux geleverde lampen zijn individueel stuurbaar, op basis van de lichtvraag van de planten. In de kas zijn overal parlichtmeters aangebracht die aangeven hoe veel licht er nodig is. De lichtsterkte kan per lamp variëren. Als de zon doorkomt, is het dus: ‘effe dimme’ . De klimaatsturing met de computer van Hoogendoorn gebeurt heel exact. Zo kunnen de schermdoeken met behulp van de zeer geavanceerde sturing van de motoren van Ridder Drive Systems tot op de millimeter open en dicht.

Lucht Maurice van der Hoorn: “Het hoofddoel is natuurlijk: een zo gelijkmatig mogelijk klimaat in de kas, ondanks de voortdurend wisselende weersomstandigheden in ons land en de wisselende seizoenen. Verder voelt de Phalaenopsis-plant zich prettig bij een constante gelijkmatige luchtstroom. Dat bereiken we met ons systeem van klimaatregeling in de kas. We kunnen met verwarmen en koelen altijd de optimale temperatuur realiseren en tegelijk voortdurend lucht langs de planten blazen.” De kweker legt dit nader uit: “Je bereikt de optimale temperatuur door te koelen of te verwarmen. Daarvoor maken we gebruik van grondwater dat we op een diepte van tussen de tachtig en de honderd meter oppompen uit de grond. We hebben drie koude bronnen en drie warme bronnen. Die staan twee aan twee met elkaar in verbinding, steeds een koude met een warme. De koude bronnen zitten aan de voorzijde van het bedrijf en de warme aan de achterzijde.” In een apart artikel elders in dit magazine wordt uitgelegd hoe het hele systeem precies werkt. Hier vertelt Maurice het in grote lijn. “Met koud water koelen we de kas en met warm water verwarmen we.

Het verwarmingssysteem in het ketelhuis met links de warmte/koude-pomp.

Het systeem is gebaseerd op warmtewisseling. Per tralie hebben we een convectorblok met een buizensysteem en ventilatoren die zich onder de teelttafels bevinden en de kaslucht voortdurend langs de buisjes met warm of koud water blazen en langs de planten. Daardoor verwarmen of koelen we de kaslucht, zodat we de ideale temperatuur bereiken. We hebben op het oude bedrijf daarmee eerst een proef gedaan en toen bleek al dat de planten die gelijkmatige luchtstroom erg prettig vinden. We besloten de stap te wagen en de ervaringen in de nieuwe kas bevestigen het eerdere beeld. Er zijn natuurlijk altijd kinderziektes te overwinnen maar in grote lijn is de groei uitstekend.”

Energiebesparing Het systeem is door Frans van Zaal Totaal Techniek zo uitgekiend uitgewerkt, dat een besparing op energiekosten met minimaal veertig procent wordt bereikt. Van Zaal zelf denkt aan 75 procent, maar dat moet de toekomst maar uitwijzen, vindt Maurice. Veertig tot vijftig procent vindt hij al heel wat. Het gebruik van fossiele brandstoffen wordt met de helft verminderd. Uit oogpunt van duurzaam en milieuvriendelijk produceren is dit dus een heel sterk punt. Ter aanvulling op het systeem van koelen en verwarmen met behulp van grondwater, wordt gebruik gemaakt van een warmtepomp, die net als een gewone koelkast zowel warmte als kou produceert. Deze pomp verwarmt het CV-water tot maximaal vijftig graden Celsius. Dat gebeurt tijdens de goedkope uren, dus meestal ’s nachts. Dat kan dankzij een warmtebuffer van 400 kuub waar het opgewarmde water tijdelijk wordt opgeslagen, totdat de kas er om vraagt. Elders wordt de werking van de warmtepomp uitgelegd. Maurice van der Hoorn heeft in zijn eerste Kas Zonder Gas een uniek systeem. “Ik had steeds al in mijn

Maurice met Nick van der Hoorn bij het ‘stokken’.

hoofd dat een ketel of een WKK-installatie op basis van aardgas niet de ideale oplossing was voor een teelt waar je tegelijkertijd zowel verwarmt als koelt. Dat moest anders en beter op te lossen zijn, omdat de kas in de zomer een grote zonnecollector is waar je wat mee moet doen. Alle energie door de open luchtramen weer laten ontsnappen, dat is eigenlijk toch te simpel. Nu oogsten we in de zomer warmte die we in de grond opslaan om het er in de winter weer uit te halen. Toch moesten ook de installateurs wennen aan het idee, dat een Kas Zonder Gas te doen moest zijn. Heel lang drongen ze aan op een WKK, omdat ik met mijn groeilicht ook behoorlijk wat elektriciteit nodig heb. Maar al rekenend en tekenend, ontdekten we met elkaar, dat koelen en verwarmen met grondwater in combinatie met de warmte/koude-pomp verreweg de beste oplossing was voor deze teelt. Niet alleen wat betreft het energieverbruik maar ook qua klimaatbeheersing in de kas. We kunnen nu op alle fronten heel precies sturen en dat met relatief heel weinig energiegebruik.”

Twintig euro werd tien Bij Van Zaal hebben ze wat gerekend en getekend. Werd het een WKK of een warmtepomp? Qua stookkosten was een warmtepomp verreweg het goedkoopst: 4,70 per vierkante meter ten opzichte van ongeveer 10 euro. Maar Van der Hoorn belicht ook. Daarvoor is een WKK weer gunstiger. Qua totaalkosten liepen de twee systemen niet ver uiteen. Onderaan de streep: twintig euro energiekosten per meter per jaar. Omdat de prijzen van het gas én de elektra dit jaar plotseling zijn gedaald, komt Maurice van der Hoorn nu uit op tien euro energiekosten per meter. Dat is dus de eerste winst.


17

Van der Hoorn kiest voor de beste kwaliteit meststoffen van Scotts Scotts is een beursgenoteerd, wereldwijd opererend Amerikaans bedrijf dat gespecialiseerd is in meststoffen. In Waardenburg (NL) staat het hoofdkantoor voor de professionele afnemers en van daaruit worden dochterondernemingen en distributeurs in diverse Europese landen aangestuurd en ‘gevoed’.

Scotts is veel meer dan een leverancier. Samen met de kweker sleutelen Riny Westdijk en zijn collega’s voortdurend aan het ideale menu voor de planten.

Onder de professionele afnemers zijn drie segmenten te onderscheiden: 1. De container boomkwekerij en de potplantenteelt onder glas 2. Golfterreinen, sportvelden en openbaar groen 3. Vollegrondsteelten als kleinfruit en bloembollen In het eerste segment is Phalaenopsis voor Scotts een heel belangrijke markt. “Scotts heeft al jarenlang ervaring in de teelt van Phalaenopsis en is qua bemesting marktleider in deze teelt”, aldus Riny Westdijk, Scotts adviseur voor onder meer Phalaenopsis. Deze enthousiaste vakman is dus regelmatig bij Van der Hoorn Orchideeën tussen de planten te vinden.

Recept op maat De meststoffen van Scotts staan onmiskenbaar al jarenlang op het hoogste niveau. In de meststoffen wordt een onderscheid gemaakt tussen gecoate en wateroplosbare meststoffen. Gecoat wil zeggen dat de meststofkorrels van een omhulsel zijn voorzien, zodat de meststoffen over lan-

gere tijd worden afgegeven, waardoor ze efficiënt door de plant kunnen worden opgenomen. Met dit type meststoffen wordt in de container boomkwekerij veel gewerkt. In de potplantenteelt neemt het gebruik van gecoate meststoffen toe, maar wateroplosbare meststoffen voeren nog steeds de boventoon. Voor Phalaenopsis is Peters Professional het meest geschikt, mede dankzij de toegevoegde gepatenteerde samenstelling M-77. M-77 bevat verschillende actieve stoffen die de opneembaarheid van de voedingselementen vergroten en ervoor zorgen dat de planten minder gevoelig zijn voor stress omstandigheden. Riny Westdijk: “Vanuit de basis van Peters Professional gaan we voor iedere kweker op zoek naar de beste voedingsoplossing. Afhankelijk van de teeltomstandigheden, de soorten en de teeltwensen van de kweker zoeken we naar de ideale oplossing. Bij Van der Hoorn worden enorm veel soorten orchideeën gekweekt. We maken voor de opkweek en de koeling/afkweek een basisrecept. Dit basisrecept verfijnen we op basis van de ontwikkeling van het gewas, zowel ondergrondse- als bovengrondse plantendelen. Na iedere watergift wordt de pH en de EC waarde gemeten. Iedere vier tot zes weken worden er monsters genomen van het drainwater. Op basis van de bevindingen passen we de recepten eventueel aan. Zo zoek je dus met elkaar naar de ideale samenstelling, waarbij ook het water en het groeimedium een rol spelen.” Westdijk wijst er nog op dat Phalaenopsis een plant is met een lage voedingsbehoefte. In gewoon Nederlands: hij heeft niet zo veel nodig. Daarom is het des te meer van belang dat de voeding zuiver is.

Nieuw bedrijf Uiteraard is Scotts adviseur Riny Westdijk nauw betrokken bij het bepalen van de voedingssamenstelling op het nieuwe bedrijf van Van der Hoorn. In een nieuwe kas, met een nieuwe teeltmethodiek en totaal andere omstandigheden dan op de oude kwekerij, moet bij wijze van spreken het wiel weer opnieuw worden uitgevonden. “We zijn nog volop aan het bijsturen. Zelf ben ik nog niet helemaal tevreden, maar het gaat zeker goed komen”, zegt Riny Westdijk die net zoals Maurice van der Hoorn vindt dat alleen het beste goed genoeg is.

Postbus 40 4190 CA Geldermalsen Telefoon: 0418 – 655 780 Fax: 0418 – 655 785 E-mail: [email protected] Internet: www.scottsprofessional.com


19

Kandelaar Elektrotechniek allround en servicegericht thuis in tuinbouw De complete elektrische installatie en automatisering bij Van der Hoorn Orchideeën is geïnstalleerd door Kandelaar Elektrotechniek, het bedrijf van vader Jan en zoon Richard Kandelaar. Een onderneming met 35 jaar ervaring die zowel actief is in de tuinbouw als in de utiltiteits- en woningbouw. “Verreweg het meeste werk hebben wij in de tuinbouw, maar we doen veel meer. Ook de aanleg van beveiligingssystemen, datanetwerken, telefooninstallaties en airconditioning”, aldus Richard Kandelaar in het fraaie bedrijfspand aan de Bedrijvenweg in De Kwakel. Toch wordt het meeste werk in de tuinbouw verricht, ongeveer 95 procent. Of een project nu klein is of groot, ingewikkeld of relatief eenvoudig, Kandelaar neemt het met daadkracht ter hand. Naast het veelzijdige installatiewerk van alle denkbare besturingen en componenten, is Kandelaar Elektrotechniek ook bijzonder servicegericht. Storingen worden met de grootst mogelijke snelheid verholpen. Het is een no nonsense bedrijf met korte lijnen, zonder ingewikkelde verhalen en toestanden. “We zijn een bedrijf van meteen aanpakken en uitvoeren”, zegt Richard Kandelaar. Kandelaar Elektrotechniek is sterdealer van Hoogendoorn Automatisering. Ook bij het nieuwe project van Van der Hoorn

Maurice van der Hoorn is zeer te spreken over het elektrotechnische installatiewerk van Richard Kandelaar (rechts) en zijn mensen.

Orchideeën heeft Hoogendoorn in samenwerking met Kandelaar Elektrotechniek de klimaatcomputer geleverd. Het is een hypermoderne kwekerij met veel processen, onder andere: - De bronnen en warmtepomp; - Het totale convectiesysteem met koelen en verwarmen; - De aansturing met 135 motoren Ridder Logic Link; - Het watergeefsysteem met de overgewaswagen; - Diverse gewas- en parlichtmetingen, Enzovoort. Allemaal geïnstalleerd en aangesloten door Kandelaar Elektrotechniek en bestuurd met een Hoogendoorn Economic. Richard Kandelaar: “Van der Hoorn was ook voor ons een mooi en uitdagend project met veel nieuwe technieken. De tuinbouw is enorm in ontwikkeling en hetzelfde geldt voor de elektrotechniek. Het is belangrijk dat je het vak goed bijhoudt, er zijn steeds weer nieuwe vindingen en toepassingen. Maar, als je aan zulke mooie projecten als Van der Hoorn Orchideeën mag meewerken, dan blijf je vanzelf bij de tijd.” “Wij verzorgen de installaties vooral in de omgeving rond Aalsmeer en De Kwakel, voor veel grote nieuwe tuinbouwprojecten en daarnaast zijn we dus ook buiten de tuinbouw actief. Bij Levarth, een groothandel in groenten en fruit, hebben we een kantorencomplex en een bedrijfshal van 20.000 meter van koeling- en klimaatregeling voorzien. Ook in het buitenland pakken wij het één en ander aan. In Ierland hebben we in een kwekerij van 3.1 hectare de complete elektrische installatie en automatisering aangelegd. Zo blijven we lekker bezig!”, aldus Richard Kandelaar die met plezier terug kijkt op het vlot en prettig verlopen nieuwbouwproject van Van der Hoorn Orchideeën.

Bedrijvenweg 18 1424 PX De Kwakel Telefoon: 0297 - 34 33 34 Fax: 0297 - 32 10 03 E-mail: [email protected] Internet: www.kandelaar.com


23

Joris van der Hoorn doet de aansturing van de productie en de verkoop:

“Een perfecte plant waar de mensen blij van worden, daar draait het om”

24


Heel veel aandacht gaat uit naar de techniek van de eerste Kas Zonder Gas. Je zou bijna denken dat het een doel is in plaats van een middel om zo goed mogelijk Joris van der Hoorn: “Ons aanbod is ook te vinden op onze site.”

Het doel is en blijft: tegen een zo laag mogelijke kostprijs een kwalitatief zo hoogwaardig mogelijke plant kweken. Een rijk gevulde compacte plant in de categorie multiflora van 40 tot 45 centimeter, in een twaalf centimeter pot met minimaal twee en liefst drie of zelfs vier takken, die rijk gevuld zijn met bloemen. “Een perfecte, lang bloeiende plant waar de mensen blij mee zijn en lange tijd plezier van hebben. Daar gaat het om”, aldus de 25-jarige Joris van der Hoorn. Joris is de jongere broer van Maurice. Ooit was zijn plan om vrachtwagenchauffeur te worden, maar nu is hij zeer gemotiveerd werkzaam in het bedrijf van zijn broer. Net als de andere kinderen werkte hij ‘thuis’ van jongsafaan volop mee in het bedrijf. Phalaenopsis met de paplepel dus! Joris is in loondienst en of hij ooit medefirmant wordt, dat is nu nog niet bekend. De cultuur bij de familie Van der Hoorn is, dat ieder zijn eigen ‘toko’ heeft en dat niet twee of drie broers met elkaar eigenaar zijn van één bedrijf. “Ik zie wel hoe het in de toekomst loopt en of ik ooit nog eens voor mezelf begin. Voorlopig bevalt deze constructie me prima en heb ik hier nog uitdaging genoeg”, aldus de uiterlijk zeer rustige Joris die onlangs in het huwelijk is getreden met Babette. Zij werkt als basisschoolleerkracht in Alphen a/d Rijn.

Phalaenopsis te kweken.

grijpgrage robots en een camera van Createch, maar daarnaast moet er nog heel veel werk handmatig worden verricht binnen het bedrijf dat toewerkt naar een jaarproductie van zo’n 800.000 planten van heel veel verschillende soorten en kleuren. De afnemer kan dus een gevarieerd pakket kwaliteitsplanten laten samenstellen.

Flexibel maatwerk Zeker negentig procent van de verkoop gaat via bemiddeling. Er komen zo weinig mogelijk planten voor de klok. Joris heeft dagelijks contact met zijn afnemers. Dat zijn exporteurs, groothandelsbedrijven en lijnrijders die de planten in heel Europa afzetten. Duitsland, Zwitserland, Frankrijk, de Scandinavische landen, Italië, de planten gaan overal naar toe en staan maanden prachtig te bloeien. Joris van der Hoorn: “Als ze hier weg gaan, bloeit nog maar een deel van de bloemen. Veel knoppen moeten nog open gaan. Dat is het mooie van dit product. Het bloeit mooi en overvloedig, dus je hebt er heel lang plezier van. Het onderhoud is ook niet zo heel moeilijk. Paar keer per week water geven, af en toe dompelen, eventueel een beetje Pokon erbij. Veel liefde en licht geven maar geen direct licht, dan blijft deze plant je heel lang trouw. En daar komt bij dat je een enorm arsenaal aan verschillende maten, vormen en kleuren hebt. Het aanbod is heel gevarieerd, ik

Aansturing Maurice is vooral de man van de techniek en de teelt, hoewel hij daarover veel overleg heeft met zijn vader en zijn broer. Joris is verantwoordelijk voor de aansturing van de productie en de arbeid in het bedrijf en voor de afzet en de verkoop. De tijd dat al het werk door het gezamenlijke gezin kon worden gedaan is voorbij. Het nieuwe bedrijf heeft al zo’n 34 mensen op de loonlijst staan: zeven man/vrouw fulltime, vijftien parttime en twaalf scholieren. Dat is een ‘tussenstand’ die begin juli is genoteerd. Het oppotten en wijderzetten van de planten is geautomatiseerd. Dat gebeurt met behulp van

Bijna alle orders komen via de telefoon binnen.


25

denk dat dit een van de redenen is waarom Phalaenopsis het nog steeds zo goed doet in de markt.” Van der Hoorn is gericht op de twaalf centimeter pot en maakt bij de afzet gebruik van twee soorten fust: de zesgaats tray 706 voor de Cash & Carry-markt en de tiengaats tray 410 voor de groothandel. Joris: “We werken met ongeveer dertig tot veertig vaste afnemers die we zo goed mogelijk van dienst proberen te zijn. We leveren maatwerk, we zijn best redelijk flexibel met de aantallen en we streven naar snelle levering. Je probeert de wensen van de klant zo goed en snel mogelijk waar te maken. Als een klant voor vijf uur ’s middags belt, kan de bestelling vaak ’s avonds nog mee. Het voordeel is dat we redelijk dicht bij de veiling van Aalsmeer zitten. We hebben ook klanten in het Westland maar het merendeel zit in Aalsmeer en omgeving. We werken met twee transportbedrijven, Van Es en Severin.”

Joris in gesprek met Marianne, zij is ook verantwoordelijk voor de verkoop.

nog steeds bezig met finetunen, maar het klimaat is met de nieuwe methodiek perfect en de planten groeien uitstekend”, aldus Joris die het verdere verhaal over de teelt en de techniek graag overlaat aan zijn oudere broer Maurice. Die moet ook nog wat doen… en te vertellen hebben…

Finetunen De kick in het nieuwe bedrijf is het kweken en in de markt zetten van een steeds betere en rijker bloeiende plant. “De markt neemt geen genoegen meer met één tak. Twee takken is het minimum. De uitdaging van onze nieuwe manier van kweken is om zo veel mogelijk planten met drie takken te kweken. Tot nu toe gaat het kweken in de nieuwe kas heel goed. We zijn

Aanbod op site Van der Hoorn Orchideeën probeert het aanbod zo veel mogelijk te laten zien op de site: www.vdhoornorchideeen.nl

Meedenken Nog heel even terug naar de afzet en de verkoop. Van der Hoorn werkt toe naar een gemiddelde weekproductie van 16.000 tot 18.000 planten. Daarvoor zijn per soort periodeprijzen vastgesteld als uitgangspunt. De handel fluctueert en is altijd in beweging, dus overal is over te praten. “We proberen zo veel mogelijk mee te denken met onze klant vanuit de situatie van de klant van de klant, de eindafnemer dus. Wat wil die, wat is zijn verkoopsituatie? Hoe kunnen we het zo in het vat gieten, dat we de eindafnemer, de bloemist, zo goed mogelijk van dienst zijn? Maar de basis is en blijft het kweken van de beste plant, want kwaliteit verkoopt altijd zichzelf.”

Het team van Van der Hoorn Orchideeën: intussen staan er al 34 mensen op de loonlijst.

26


Slingerland Potgrond ziet omzet in Phalaenopsis spectaculair stijgen

Accountmanager Geert-Jan van der Zon van Slingerland Potgrond (rechts) in ‘barkoverleg’ met Wilko Verlaan van Van der Hoorn.

De schors als groeimedium voor Phalaenopsis-planten is bij Slingerland Potgrond bijna niet aan te slepen. Dat heeft enerzijds te maken met de spectaculaire toename van het areaal, maar het tekent ook de sterke positie van de marktleider in deze teelt. Samen met Lentse Potgrond bundelt het in Zoeterwoude gevestigde bedrijf de krachten, waarmee de marktpositie in kwaliteit en kwantiteit nog sterker wordt. Ook Van der Hoorn Orchideeën betrekt het basismateriaal voor de opkweek - het groeimedium - al een jaar of tien bij Slingerland Potgrond. Mart Slingerland onderhoudt als accountmanager van Slingerland Potgrond nauwe contacten met de kweker. Slingerland Potgrond richt zich in de bedrijfsvoering op kwaliteit en leverzekerheid voor een goede prijs/ kwaliteit verhouding.

Slingerland Potgrond heeft in de loop van de jaren samen met de sector het groeimedium ontwikkeld en voor de verwerking daarvan zelf machines gebouwd. De basis is bark: schors van pijnbomen. Deze dennenboom, de Pinus Pinaster, groeit doorgaans in Zuid-Europa. Ben van der Geest, manager potgrond bij Slingerland Potgrond: “We proberen lange termijn samenwerking aan te gaan met houtzagerijen in Zuid-Europa. We kopen onze grondstoffen onder meer in Frankrijk, Portugal en Spanje. Een groot gebied, maar dat is noodzakelijk voor de spreiding van de risico’s. Het is van belang om een goed en uniform product naar Nederland te halen. Dat houdt in dat we vooral gebaat zijn bij aaneengesloten productiebossen met dennenbomen van een gegarandeerd goede en gelijke kwaliteit.”

Stappen “Er moeten heel wat stappen worden gezet voordat het product op ons bedrijf in Zoeterwoude arriveert. Slingerland Potgrond zoekt samenwerking met goede zagerijen ter plaatse. De bark wordt op kwaliteit geselecteerd waarna deze in de zagerijen op de juiste wijze wordt gezeefd en bewaard. Zeker nu


27

De planten worden opgepot met bark ofwel boomschors dat wordt aangeleverd door Slingerland Potgrond. Dit bedrijf werkt samen met de kweker aan het optimale groeimedium: de beste mix.

we steeds meer bark nodig hebben om al onze klanten te bevoorraden, kost het best veel inspanning om de productie te vergroten. Wij zijn dan ook constant op zoek naar nieuwe gebieden om onze grondstoffen in te kopen. Dat gaat niet van de ene op de andere dag. Het is een complex proces waar meerdere partijen bij betrokken zijn”.

Maatproduct Slingerland Potgrond is sinds een jaar of tien actief in de teelt van Phalaenopsis. “We werden benaderd door kwekers die de productie - onder meer het oppotten - wilden gaan automatiseren. Ze zochten naar een leverancier die in staat was de bark in fijnere vorm aan te leveren. Daarvoor moesten nieuwe machines worden ontwikkeld. Omdat Slingerland Potgrond regelmatig met innovatieve ontwikkelingen komt, kwamen zij al snel bij ons terecht. Wij zagen er wel toekomst in. Vooral ook omdat wij ons graag richten op hoogwaardige producten voor hoogwaardige teelten. Phalaenopsis is een kostbaar product en dan worden aan het groeimedium ook hoge eisen gesteld. Uitval moet je namelijk zo veel mogelijk beperken. Gaandeweg hebben we in deze teelt een sterke positie weten te verwerven.” Het basismateriaal moet goed zijn en vervolgens wordt samen met de kweker gezocht naar het ideale substraat. Ben van der Geest: “Het mengen van de bark met andere bestanddelen, zoals spagnum – veenmosveen – is individueel maatwerk. Per kweker varieert de precieze samenstelling van het product, afhankelijk van de omstandigheden en de teeltwensen. In samenspraak tussen onze accountmanagers en de kweker komt ‘de ideale mix’ tot stand. Niet voor altijd. Zeker niet. Steeds weer wordt bekeken of er veranderingen en verbeteringen aangebracht moeten worden. Je ziet

nu bijvoorbeeld een ontwikkeling bij veel kwekers dat ze proberen wat natter te gaan kweken. Dat stelt weer nieuwe eisen aan het groeimedium. Stilstand is altijd achteruitgang. Je moet blijven sleutelen aan optimale kwaliteit en nooit denken dat je er bent. Zo zijn we vanwege de steeds grotere vraag naar bark ook aan het kijken naar alternatieven. Een voorbeeld hiervan is de vorig jaar geïntroduceerde lijn met nieuwe generatie orchideeënmengsels.” De manager potgrond vindt het steeds zoeken naar nieuwe mogelijkheden ook de uitdaging van het werk. “Wij hebben graag kritische klanten die niet zomaar tevreden met wat wij leveren. Dat houdt ons wakker en scherp”, aldus Ben van der Geest.

Derde deel Het substraat voor Phalaenopsis is ongeveer een derde van de productie van Slingerland Potgrond, dat ook actief is in de teelt van potplanten en boomkwekerijproducten.

Dr Kortmannstraat 3a 2381 BJ Zoeterwoude Telefoon: 071 – 58 03 600 Fax: 071 – 58 02 810 E-mail: [email protected] Internet: www.slingerlandpotgrond.nl


29

AB Midden Holland voorziet Van der Hoorn van prima functionerende medewerkers van Poolse herkomst.

Bedrijfsverzorging, uitzenden, detacheren en payroll

AB Midden Holland staat voor continuïteit en flexibiliteit in ‘arbeidsfilm’ Harry van der Hoorn was altijd lid van ‘de bedrijfsverzorging’ en ook Maurice en Joris zijn aangesloten bij deze voorziening van AB Midden Holland. Als een kweker of een bedrijfsleider door ziekte, vakantie of een andere reden, kortere of langere tijd zijn werk niet kan doen, heeft AB Midden Holland een reservoir met onder meer oud-kwekers die met hun kennis en ervaring meteen inzetbaar zijn om zo de continuïteit van het bedrijf niet in gevaar te laten komen. Dit is een van de producten van AB dat in heel Nederland aanwezig is met in totaal twaalf zelfstandig opererende vestigingen. De agrarische bedrijfsverzorging is de basis van AB - de afkorting is er nog in te herkennen - maar de organisatie doet tegenwoordig veel meer. AB Midden Holland heeft een eigen uitzendbureau met productiemedewerkers. “Op dit mo-

ment hebben we er zo’n zeshonderd aan het werk. Voor tachtig procent in de tuinbouw en de bollenteelt en daarnaast in aanverwante groene sectoren, zoals hoveniersbedrijven, exporteurs en grondwegen waterbouw”, zegt Corina van Leeuwen, verkoopleider en marketingverantwoordelijke bij AB Midden Holland dat in Rijsenhout is gevestigd.


31

Detacheren De derde ‘poot’ van AB Midden Holland is: detacheren. Daarbij zijn medewerkers in loondienst bij AB maar wel inzetbaar op een vast adres. “Hier gaat het meestal om mensen met wat meer scholing en ervaring, die langere tijd bij een bedrijf werkzaam zijn en blijven. Bijvoorbeeld voor ziektevervanging of bij drukte door seizoengebonden teelt waar de werkzaamheden meer ervaring en kennis vereisen.”

Payroll

Corina van Leeuwen: “We doen veel meer dan alleen bedrijfsverzorging.”

AB Midden Holland werkt met Poolse uitzendkrachten. “Poolse mensen willen over het algemeen hard werken. Ze worden in het land van herkomst zorgvuldig geselecteerd door bureaus waarmee we samenwerken. Door alleen met Polen te werken, kunnen we ons richten op één cultuur. We proberen de mensen zo gemotiveerd mogelijk te krijgen en te houden door zaken als huisvesting en vervoer optimaal te regelen. We zijn gericht op maatwerk, zowel aan de vraagkant als de aanbodzijde. De werknemers geven aan of ze fulltime of parttime willen werken en in welke teelt. Indien ze voldoen aan de wens van de opdrachtgever komen ze naar Nederland. En ook de werkgevers, de kwekers, maken hun eigen keuzes: het aantal uitzendkrachten, mannen of vrouwen, jong of wat minder jong, fulltime of parttime. Je ziet in de tuinbouw steeds meer flexibiliteit ontstaan in de arbeidsfilm. Daar spelen wij op in met pasklare oplossingen.”

Heel tevreden Van der Hoorn Orchideeën heeft in het nieuwe bedrijf twee Poolse vrouwen aan het werk die onder meer betrokken zijn bij het oppotten en het stokken. Maurice van der Hoorn is heel content met hun inzet en nette werkwijze. “Ze werken hard en wat ze moeten doen, doen ze goed. Wij hebben nooit met veel personeel gewerkt en zeker niet met buitenlandse krachten, maar het gaat tot nu toe echt boven verwachting”, aldus Van der Hoorn. AB Midden Holland werkt volgens de officiële regels en beschikt over alle mogelijke erkenningen en certificeringen op dit gebied. “Betrouwbaarheid en degelijkheid staan hoog in het vaandel. De mensen krijgen een goede beloning. Ook dat is belangrijk om de mensen te motiveren en te binden.”

32


Het vierde product van AB Midden Holland wordt aangeduid met de fraaie naam: payroll. Dit product betekent dat AB de verloning voor zijn rekening neemt en de afdracht van lasten, bijvoorbeeld voor de tijdelijke medewerkers of de scholieren. Het scheelt de kweker een berg administratieve rompslomp. Corina: “De kweker logt in op ons systeem, voert de gegevens van de diverse medewerkers in en de rest regelen wij.”

Steeds meer Door de verbreding van het dienstenpakket en door in te spelen op de behoefte vanuit de markt - flexibele kwaliteit - en door de positieve mond tot mond reclame, heeft AB Midden Holland de laatste jaren een flinke groei doorgemaakt. “We worden nog te veel geassocieerd met het onderdeel bedrijfsverzorging maar we doen veel meer”, zegt Corina van Leeuwen tot slot. Marianne Vlak doet sinds kort de PR bij AB Midden Holland. Een van haar taken is: potentiële klanten duidelijk maken dat ze bij AB aan het goede adres zijn voor een breed scala van arbeidsdiensten. Voor alle niveaus en functies binnen een tuinbouwbedrijf heeft AB een passende oplossing, voor kortere of langere tijd.

Konnetlaantje 10 1435 HW Rijsenhout Telefoon: 0297 – 383 400 Fax: 0297 – 347 629 E-mail: [email protected] Internet: www.abmiddenholland.nl

De planten gaan na het oppotten voor een periode van ongeveer 26 weken naar de opkweekkas.

Planten staan een jaar in de kassen van Van der Hoorn Als de Phalaenopsis-planten bij Van der Hoorn op de kwekerij komen, zijn zij zo’n anderhalf jaar oud. Ze zijn dan gemiddeld tien centimeter groot en hebben doorgaans drie bladeren. Het plantmateriaal wordt in hoofdzaak geleverd door Floricultura en Anthura. “Daarnaast proberen we ook bij andere leveranciers soorten te vinden die bij ons passen”, zegt Maurice. Een flink deel van de ruim honderd soorten is door Van de Hoorn zelf ontwikkeld. De planten staan gemiddeld ruim een jaar in de kassen van Van der Hoorn, voordat ze groeiend en bloeiend richting de handel en vervolgens de consument gaan. De kleine plantjes gaan na het oppotten eerst 26 tot 30 weken naar de afdeling opkweek. Er staan in die fase 832 planten op een tafel. De opkweek gebeurt onder tropische omstandigheden. Gemiddeld moet het dan 28 graden zijn. Daarbij voelt de plant zich optimaal. Na een half jaar gaan de planten langs de camera, die vaststelt of ze groot genoeg zijn voor de koelfase en vervolgens de afkweek. Maurice: “De planten die groot genoeg zijn, worden meteen wijder gezet. Dat

werk wordt gedaan door robotarmen. In de afkweek staan er nog 480 planten op een tafel. De planten die nog niet groot genoeg zijn, gaan nog een week of acht terug de opkweek in. Nu is dat nog tien tot twintig procent, maar dit percentage moet nog omlaag. De bedoeling is: gelijkmatig kweken en zo veel mogelijk uniformiteit in de groei en de plant.” Bij Van der Hoorn zijn ze gemiddeld anderhalve dag per week aan het oppotten en vier dagen aan het sorteren en wijder zetten. Dat werk wordt zo veel mogelijk door ‘apparaten’ gedaan. Voor het neerzetten op de tafels na het oppotten en het sorteren/wijderzetten worden dezelfde robots gebruikt. De capaciteit


33

per uur is ongeveer 1.600 planten. Er staan nu nog twee mensen bij voor de aansturing en de begeleiding van het sorteren, maar in de toekomst – als alle kinderziektes genezen zijn - moet dit werk door één persoon gedaan kunnen worden. Bij de oppotmachine staan vier medewerkers. Het oppotten is deels handwerk en gebeurt deels machinaal. Oppotten.

Koeling Vanuit de opkweekkas van 7.500 meter gaan de planten na gemiddeld 26 tot 30 weken naar de koeling/afkweek. Van der Hoorn heeft daarvoor één grote ruimte van 7.500 meter gemaakt waar het klimaat per kap gestuurd kan worden. In de koelfase van vier tot vijf weken moet de temperatuur ongeveer negentien graden zijn. Daarbij gaat de planten takken aanmaken.

Daarna volgt nog een afkweekfase van plusminus twintig weken, waarbij de plant gaan bloeien. In die fase is de temperatuur rond de 21 graden. Na ongeveer een jaar zijn de plant en de tijd ‘rijp’ voor vertrek. Op deze wijze kweekt Van der Hoorn straks zo’n 800.000 planten per jaar, waarbij voor de opkweek nog gebruik wordt gemaakt van de oude kas van 4.000 vierkante meter aan de Westkanaalweg. Daar houdt pa Harry van der Hoorn de zaken in de peiling en de groeiomstandigheden optimaal, ook daar met behulp van groeilicht. In de oude kas worden de teelttafels nog handmatig verplaatst, in de nieuwe kas is dit proces zo veel mogelijk geautomatiseerd. De tafels worden automatisch op de werkplek afgeleverd. Van Zaal Totaal Techniek heeft ook dit bewegende systeem ontworpen geïnstalleerd.

Automatisch transport langs camera’s voor sortering op grootte.

Stokken.

De volautomatische gietboom waarmee de planten van water en voeding worden voorzien. Ook de gewasbescherming wordt met dit apparaat gedaan. Verzendklaar maken.


35

afdeling 4

afdeling 3

verwerking temp.=20˚C

afdeling 6

klimaat

laad-/losruimte

kantoor

verdi e

ketelhuis

elektra/WKK

pings

vloer

(500k 60

g/m2

)

water ruimte

Afdeling moerkas: hier staan de moerplanten waar wij ons stek van af halen. Wij leveren een tak in bij het laboratorium waar ze via weefselkweek worden vermeerderd.

een baan en deze afdeling telt acht banen. Na 26 tot 30 weken hier gestaan te hebben, worden de planten bij de uitzetrobot weer gesorteerd om naar de koeling te gaan.

Afdeling potgrond: hier worden de planten van de verschillende leveranciers opgepot. Dan worden ze via het camerasysteem gesorteerd in twee maten, groot en klein.

Afdeling 3 is de koelafdeling. Hier is de temperatuur 19 graden en de luchtvochtigheid 70 tot 80 procent. De lichthoeveelheid moet tussen de 10.000 en de 12.000 lux zijn. Boven deze waarden wordt er geschermd. Hier staan ze ongeveer vier weken en dan schuiven ze door naar afdeling 4, de koeling/afkweek waar ze een tak gaan aanleggen. Na 14 tot 16 weken zijn de takken groot genoeg om van een stok te worden voorzien. Dit gebeurt onder de tweede teeltlaag. Het stokken is nog allemaal handwerk.

De kleine planten gaan de afdeling 1 van de opkweek in, naar boven op de tweede teeltlaag waar het 28 graden is en waar een luchtvochtigheid heerst van 70 tot 80 procent en een lichthoeveelheid van 5000 lux. Boven deze waarden wordt er geschermd. Na ongeveer zestien weken komen ze naar beneden toe en gaan ze afdeling 2 in. De grote sortering die bij het oppotten uit de robot komt, gaat meteen afdeling 2 opkweek in. In deze afdeling is de temperatuur 28 graden en er heerst een luchtvochtigheid van 70 tot 75 procent en een lichthoeveelheid van 5.000 tot 6000 lux. Boven deze waarden wordt er geschermd. Er staan 66 containers op

36


Dan gaan de planten terug afdeling 4 in, waar ze nog 4 tot 6 weken staan voordat ze de bloeiende voorraad in gaan. Dat is afdeling 6, de bloeiende hoek/winkel van waaruit we onze bestellingen klantspecifiek kunnen rapen. Vervolgens worden ze naar de wensen van de klant verpakt en op transport gezet in de laad/los-ruimte.

afdeling 2

2e teeltlaag = afdeling 1 temp.=28˚C

ontl.

spr.k.

klimaat

kleedr. ontl.

kantoor

kantoor

hal

kantine

potgrond

moerkas

entree Oppervlakte kas Kapmaat Aantal kas afdelingen Goottype Goothoogte Dek Glas Warmtepomp Koeling Aquifers Bronnen Warmteafgiftesysteem

Warmtewisselaars

Actieve ontvochtiging Verlichting Luchting Gevelscherm CO2 voorziening Plantdichtheid Dekrolscherm Vlakscherm Electra

15.000 m² + 1.500 m² 2e teeltlaag. Geschikt voor 2-lagen teelt op het complete oppervlak 12,80m 3 teeltafdelingen (stekafdeling (2e teeltlaag ‘zwevend’ teeltsysteem), opkweek en afkweek) Aluminium kokergoot van Alcomij 6 meter 16 mm aluminium dek van Alcomij (stegdoppelplaten) Nagenoeg niet, een klein stuk isolatieglas, in het dek is Acrylaat toegepast met een lichtdoorlatendheid van ca 91% en in de gevels Polycarbonaat Ammoniak warmtepomp van 1500kW, zorgt voor benodigde warmte en koude. Er is geen ketel of WKK nodig voor productie van extra warmte. In zomer wordt kas gekoeld met water uit aquifers Koude wordt opgeslagen in aquifers waarvoor 6 bronnen zijn geslagen, 3 warme en 3 koude, op 95 meter diepte in de 2e watervoerende zandlaag Totale capaciteit 180 m3 water per uur Warmte wordt via laagwaardig net met een temperatuur van 50 graden afgegeven aan de kas. Voor korte termijn opslag van warmte zijn er 2 bovengrondse warmteopslagtanks met elk een inhoud van 200 m3. Warmtewisselaars met apart gemonteerde ventilatoren. Koeling en verwarming van de kas gaan volledig via deze warmtewisselaars, warmteoverdracht vraagt op deze manier 80 procent minder elektriciteit dan standaard lamellenwisselaars. Niet nodig, warmte of koude in het water wordt via lamellen afgegeven aan lucht. In opkweek wordt belicht met 5.500 lux, in afkweek met 10.000 lux 2-zijdig doorlopende nokluchting Rondom ILS Hortiroll Revolux (brandwerend schermmateriaal) Niet van toepassing, tot op heden is er altijd aangenomen dat CO2 geen effect heeft in de teelt van Phalaenopsis. 50 planten/m² in koeling; 80 planten/m2 in de opkweek ILS 70/70F Revolux Trek-/duwinstallatie met XLS 15F/16 Revolux Aansluiting van net 2 mva. Nu in gebruik 1400 kW voor belichting en warmtepomp


37

Brinkman: tuinbouwtoeleverancier met breed pakket voor Phalaenopsis Brinkman is een tuinbouwtoeleveringsbedrijf met landelijke dekking. Het bedrijf telt acht vestigingen en is in alle grote tuinbouwgebieden direct en dichtbij aanwezig: Aalsmeer, Bleiswijk, Breda, Emmen, De Lier, ’s Gravenzande, Venlo en Gameren. Brinkman heeft een breed pakket voor de kweker van Phalaenopsis. Ook Van der Hoorn Orchideeën is al lange tijd klant bij Brinkman en afnemer van meerdere producten. Brinkman is een totaalleverancier, ook voor de teelt van Phalaenopsis. We noemen een paar belangrijke producten die Brinkman voor deze teelt in haar pakket heeft: • de transparante teeltpotten 12 en 15 centimeter (specifiek ontwikkeld in samenwerking met kwekers); • gewasbescherming (scouting en advisering in biologische en chemische middelen); • desinfectiemiddelen voor teelttafels, tray’s, Deense karren enzovoort; • wateroplosbare vaste meststoffen; • bamboestokken, clips en twiststrips; • hangen steeketiketten; • bedrukte hoezen in speciale foliesoorten.

Brinkman Brinkman levert niet alleen een groot scala bestaande producten, maar denkt ook mee bij de ontwikkeling van nieuwe producten. De transparante plantpot “MCP12Z” van Teku is daarvan een mooi voorbeeld.

Albert van Hoeven (links) en Ronald van Dijk (rechts) kijkend naar een bodem van een transparante Phaleanopsis-container voor een betere afwatering.

Dit is een pot met een zogeheten “thule”, een verhoging in de bodem, die is voorzien van sleuven die zijn doorgetrokken tot in de bodem van de pot. Een buitenstaander zal zeggen: waar gaat dit over? Het gaat er om dat het substraat (bark ofwel boomschors in dit geval) waarin de plant groeit zo snel mogelijk ontwatert ofwel droogtrekt. Daarom zijn drie van de zes sleuven voorzien van een speciale ontwateringsnok, zodat er sprake is van een actieve uitdrain. In gewoon Nederlands: het water loopt er versneld uit. De wortels van een Phalaenopsis-plant houden niet van veel water maar wel van lucht en licht. Bark is als substraat luchtig en vanwege het transparante karakter van de pot, komt er licht bij de wortels en daar worden ze sterker van. Aan alles is gedacht bij de ontwikkeling van de pot. De hoge voet onderaan is uitgevoerd met een ronde naar binnen gezette voetrand, zodat de folie bij het hoezen niet scheurt. Brinkman denkt en ontwikkelt ook mee bij de totstandkoming van handige en kleurrijke ‘vervoer-, verpakkings- en presentatiemiddelen’ die de bloeiende Phalaenopsis-planten nog meer doen schitteren: overpotten, draagtassen, enzovoort. Kwekers of groepen kwekers maken hun wensen kenbaar bij de verpakking- en communicatie-adviseurs van Brinkman om op dit vlak eigen producten te laten ontwikkelen, waarmee ze zich kunnen onderscheiden in de markt.

Van der Hoorn Ook aan Van der Hoorn Orchideeën gaat Brinkman niet voorbij. Heel belangrijk zijn de Peters-meststoffen van Scotts waarover elders in dit blad meer. Verder levert Brinkman bamboestokken, die geen verf achterlaten op de handen van de stekers. En Maurice van der Hoorn betrekt bij Brinkman zijn teeltpotten. Tot op heden nog de transparante teeltpot zonder thule, maar Maurice doet nu een proef met de bovengenoemde teeltpot met thule, de eerder genoemde verhoging in de bodem dus. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Maurice van der Hoorn: “Ik ben blij met Brinkman. Het is een bedrijf met een breed productenpakket en kennis van zaken op veel terreinen. Ze denken en doen mee bij de ontwikkeling van nieuwe producten, zoals die nieuwe pot. Dat spreekt mij wel aan.” Brinkman Agro BV Postbus 301, 2690 AH ‘s-Gravenzande Telefoonnummer: 0174 - 446100 Fax: 0174 – 446150 E-mail: [email protected] Internet: www.brinkman.nl


39

Hoe werkt de Kas Zonder Gas?

Overzicht van de kas. Op de voorgrond de verwerkingsruimte, die onderdeel uitmaakt van de kas.

Om te snappen hoe de Kas Zonder Gas precies werkt, moet je het eigenlijk in werking zien. Dat kan tijdens de Open Dag! Niet alleen het oppompen van grondwater uit drie warme en drie koude bronnen is een zeer ingenieus gebeuren, dat geldt evenzeer voor het systeem van ‘warmtewisseling’ in de kas. En bij dit alles speelt de warmte/koude-pomp tevens een belangrijke rol. Phalaenopsis is een teelt waarbij je moet verwarmen en koelen. Tijdens de opkweek is het 28 graden Celsius, bij de koeling negentien en in de afkweek moet het gemiddeld 21 graden zijn. In de Kas Zonder Gas kan Maurice van der Hoorn met een relatief zeer

laag energieverbruik zowel verwarmen als koelen. De grootste winst boekt hij bij het koelen. Standaard koelmachines gebruiken gemiddeld negen watt per vierkante meter per uur, terwijl Van der Hoorn hetzelfde resultaat bereikt met één watt.

Grondwater Hij pompt grondwater op vanuit een zogenoemde watervoerende laag die zich tussen de tachtig en de honderd meter onder het maaiveld bevindt. Ook op veertig meter hadden de bronnen ‘gehuisvest’ kunnen worden, maar dat stond de provincie niet toe. Er moest dieper worden geboord. Het water op die diepte heeft van zichzelf een temperatuur van ongeveer elf graden Celsius. Met water van die temperatuur kan in de zomer worden gekoeld. Niet dit grondwater zelf gaat de kas in. Via een warmtewisselaar in het ketelhuis wordt de kou of de warmte overgedragen aan CV-water. Dat gaat de kas in. Midden in iedere kap van 12.80 meter breed, is daar-


41

Het ketelhuis met links de warmtepomp en rechts de hoofdleidingen voor het ‘verwarmingswater’.

Midden in iedere kap van 12.80 meter breed en 110 meter lang bevindt zich een convector met een looprooster en daaronder een luchtkanaal. Door dit systeem circuleert er voortdurend lucht langs de planten.

42


De kern van het wamtewisselingssysteem in de kas: de convector met het luchtkanaal, met aan de zijkant per

voor over een lengte van 110 meter, een zogenoemde convector gemaakt. De plaatjes maken duidelijk wat dat is. Onder een veertig centimeter breed looprooster liggen acht dunne buisjes met dwars daarop zogeheten lamellen, dunne ijzertjes. Die zijn nodig voor de overdracht van warmte of kou. Het CV-water gaat door de buisjes en tegelijkertijd wordt er constant lucht langs de buisjes en de lamellen geblazen. Dat gebeurt met heel veel ventilatoren die onder de tafels met de planten, zijn aangebracht. Per meter is één ventilator geïnstalleerd, om en om. Dan weer één links en dan weer één rechts. Onder het looprooster is een luchtkanaal gemaakt. De ventilatoren zuigen de lucht aan van boven naar beneden, door het looprooster en het luchtkanaal heen en blazen het naar links of naar rechts, net waar de ventilator zit. De lucht gaat door de planten heen naar boven en wordt vervolgens weer door het rooster heen aangezogen. Zo ontstaat een constante circulatie van de kaslucht door de planten, door het rooster en langs de buisjes waar het water doorheen gaat. Het water geeft warmte of kou af aan de lucht en andersom draagt de lucht haar temperatuur over aan het water. Met dit systeem stuurt de kweker heel precies het klimaat in de kas, waarbij de constante luchtstroom bevorderlijk is voor de groei van de plant. Het bijzondere van dit door Van Zaal ontworpen systeem van warmtewisseling is, dat het nauwelijks geluid maakt en zeer weinig energie verbruikt. Dat komt omdat er nauwelijks weerstand zit in het hele luchtcirculatie- en warmtewisselingsysteem. De ventilatoren blazen en zuigen de lucht heel gelijkmatig over een kleine afstand rond, ook in de hoogte. Het gaat om het klimaat ter hoogte van de tafels. Dat het bijvoorbeeld vier meter boven de tafels veel warmer of kouder is dan bij de planten, dat doet er niet toe.

meter een ventilator, die de lucht van bovenaf aanzuigt en vervolgens naar de zijkant wegblaast.

Maurice, Mariëlle (niet op de foto), Nel, Joris en Harry van der Hoorn staan helemaal achter het gekozen Kas Zonder Gas-concept. Het finetunen van de klimaatregeling in de kas en de opkweek van de planten is nog steeds bezig, maar ze zijn vol vertrouwen dat het honderd procent in orde komt.

Koelen en verwarmen Het koelwater van elf graden wordt opgewarmd tot achttien of zelfs twintig graden, een beetje afhankelijk van het weer. Hoe zonniger en warmer het is, des te harder er gekoeld moet worden en des te meer het koelwater wordt opgewarmd. Het opgewarmde koelwater gaat terug de grond in, uiteraard in de warme bron. Er zijn drie bronparen die met elkaar in verbinding staan. Aan de voorzijde van de kas zijn drie koude bronnen en aan de achterzijde drie warme. De gezamenlijke capaciteit is zestig kuub per bron per uur, in totaal dus 180 kuub per uur. Bij lage buitentemperaturen gaat het andersom. Dan wordt er water uit de warme bronnen opgepompt voor het opwarmen van de kas. Dat is dan water van achttien tot twintig graden. Dat is op zichzelf niet warm genoeg om de afkweekkas op 20 graden te krijgen of te houden. Daarom is ter aanvulling een warmtepomp aan het systeem toegevoegd. Deze pomp heeft een capaciteit van 1.500 Kw en produceert net als een koelkast tegelijkertijd warmte en kou. Deze pomp kan het water opwarmen tot maximaal vijftig graden. Dat is ruim voldoende om ook in de opkweekkas de temperatuur op 28 graden te krijgen of te houden. Gemiddeld is water van 34 graden voor de opkweek voldoende en bij de afkweek is de benodigde gemiddelde CV-watertemperatuur zo’n 28 graden Celsius. Het komt er dus op neer dat het warme grondwater van twintig graden gemiddeld nog acht of veertien graden bijgewarmd moet worden. Bij dit systeem wordt zo veel mogelijk gebruik gemaakt van de zomerse zonne-energie. In de zomer wordt warmte ‘geoogst’ en in de grond bewaard om ’s winters te worden gebruikt. Bij het verwarmen van de kas wordt winst geboekt, maar vooral dus ook bij het koelen. ‘Gewone’ koelmachines die

andere kwekers (nog!) gebruiken, ‘vreten’ veel meer energie dan het systeem van Maurice van der Hoorn. De warmte/koude-pomp produceert tegelijkertijd warmte en kou. Aan de warme kant wordt het water maximaal vijftig graden en aan de kouwe kant wordt het grondwater gekoeld tot ten laagste zes graden Celsius.

Fossiele brandstoffen Het gebruik van fossiele brandstoffen is in de Kas Zonder Gas vijftig procent minder dan bij het gebruik van een ketel of een WKK in combinatie met koelmotoren. In geld kan de besparing volgens Van Zaal oplopen tot 75 procent. De warmte/koudepomp draait namelijk alleen of zo veel mogelijk tijdens de goedkope uren, dus in de nacht. Het tijdelijk overschot aan warmte wordt opgeslagen in een buffertank met een capaciteit van 400 kuub.

Maurice en Harry bekijken of de planten zich goed ontwikkelen.


43

Martien Klein heeft bij Van Zaal het vele rekenwerk voor het project Van der Hoorn voor zijn rekening genomen.

Van Zaal Totaal Techniek het brein achter de Kas Zonder Gas Bij het nieuwe bedrijf van Maurice van der Hoorn gaat de meeste aandacht uit naar de noviteit dat hij zijn kas ‘op temperatuur’ houdt zonder gebruik te maken van aardgas. De Eerste Kas Zonder Gas trekt overal de aandacht en is een belangrijke primeur voor de Nederlandse tuinbouw. Toch is dat voor Van Zaal nog niet eens het meest bijzondere aspect. Dat is volgens commercieel directeur Gerard Peek de warmtewisseling in de kas. Van Zaal is er in geslaagd een ‘ventilatiesysteem’ te ontwikkelen dat één watt elektriciteit per uur verbruikt, terwijl conventionele koelsystemen gemiddeld negen watt per meter per uur nodig hebben. Bij het koelen wordt

qua energiebesparing relatief de grootste winst geboekt. Van Zaal Totaal Techniek is al bijna veertig jaar bezig met innovatie en installatie in de tuinbouw. Oprichter Frans van Zaal - nog steeds superactief - is destijds begonnen met verwarming. Daarna volgde de move naar bewegende teeltsystemen en de daarbij behorende automatisering. Ook op dat terrein is het bedrijf uit De Kwakel wereldwijd actief. Zo ontwikkelde Van Zaal voor de rozenteelt het mobiele teeltsysteem. Omdat rozenkwekers sinds enkele jaren niet altijd op rozen zitten, is de aanleg van dit soort systemen na het laatste project bij Ernst Olieman in Bleiswijk even tot stilstand gekomen, maar Gerard Peek is er van overtuigd dat het mobiel kweken weer in beweging gaat komen. “De kwekers die er mee werken, doen het naar verhouding buitengewoon goed. Wij weten zeker dat mobiel kweken van rozen en andere snijbloemen de toekomst is. Het kweken, oogsten en verwerken van de bloemen gaat zo veel beter en prettiger. En wat te


45

Van Zaal heeft ook de volautomatische gietboom geleverd.

denken van de gewasbescherming. Dat gebeurt volledig geautomatiseerd met spuitbomen die wij ook ontwikkelen, produceren en leveren. Daar waar andere kwekers ‘s avonds nog de warme kas in moeten, laten de mobiele kwekers de spuitboom het werk doen.”

Afleversysteem Op vele terreinen verricht Van Zaal baanbrekend werk. Een ander voorbeeld is het volledig geautomatiseerde unieke verwerkings- en afleversysteem voor de teelt van Phalaenopsis, dat bij Pannekoek Orchideeën in Berkel en Rodenrijs tot stand is gekomen. Bij Orchids 4 All en L. van der Weijden worden nu soortgelijke systemen gebouwd, inclusief automatische inhoesmachines. In Kenia heeft Van Zaal voor Van Kleef Rozen een enorme zonnecollector van 3.200 vierkante meter gebouwd. Daarmee wordt overdag 800 kuub CVwater verwarmd waarmee in de nachtelijke uren de kassen op temperatuur worden gehouden. Het bevalt zo goed dat er binnenkort nog 4.200 vierkante meter bij komt. In eigen land is Van Zaal op dit moment bezig met het ontwikkelen van voorzieningen voor meerlaagse teelt van stekmateriaal voor de teelt van Phalaenopsis. Eerst ging het om vierlagenteelt en het laatste nieuws is dat een kweker een voorziening met zes lagen wil gaan realiseren. Hoezo meervoudig ruimtegebruik? Van Zaal is thuis in alles wat met energie/verwarming/koeling, intern transport en teelten

Tweede Kas Zonder Gas De belangstelling voor de eerste Kas Zonder Gas en de diverse aspecten daarvan is enorm groot. Gerard Peek laat regelmatig met belangstellenden de ins en outs van het systeem zien bij Van der Hoorn op de nieuwe tuin. Intussen is de opdracht voor de tweede Kas Zonder Gas al binnen. “Er is op allerlei gebieden zo veel gaande in de tuinbouw, zeker ook op energiegebied, dat we ons zeker nog niet hoeven te vervelen.”

46


verwerkingssystemen te maken heeft. Het bedrijf bestrijkt daarmee een heel breed terrein en gaat geen uitdaging uit de weg. Gerard Peek: “Vaak komt een kweker of een groep kwekers met een bepaalde vraag: ik heb een idee in mijn hoofd, zou dat te realiseren zijn? Zo is het met Maurice van der Hoorn ook gegaan. Hij wilde in zijn nieuwe bedrijf de klimaatregeling zonder gebruik van aardgas, dus zonder een ketel of een WKK. Wij hebben ons lange tijd afgevraagd of het toch niet beter was om met een WKK te werken, omdat hij namelijk veel elektriciteit gebruikt voor zijn belichting. Je kunt dat vaak beter zelf produceren dan inkopen. Hij bleef echter vasthouden aan zijn ideeën over warmte- en koude-opslag in de grond, in combinatie met een warmte/koude-pomp. We zijn gaan rekenen en kwamen tot de conclusie dat het inderdaad een goed haalbaar verhaal was.” Van der Hoorn had zijn ideeën bij een viertal installateurs gedropt, maar bij Van Zaal beschikten ze over de langste adem en gingen ze bij het uitwerken en concretiseren van de plannen tot het gaatje... in de grond waaruit het grondwater wordt opgepompt en weer teruggevoerd.

Koelen en verwarmen Gerard Peek: “In geld kwamen de totale energiekosten op hetzelfde neer: een WKK in combinatie met een koelmachine enerzijds en de Kas Zonder Gas met warmtepomp anderzijds. In beide gevallen kwamen de kosten uit op twintig euro per vierkante meter. Maar als je alleen de kosten van verwarmen en koelen neemt, kwamen de kosten bij de Kas Zonder Gas uit op 4,70 tegenover 11 euro bij de ketel met

Eerste elektrische ketel

Martien Klein en Gerard Peek bij het ingenieuze warmtewisselingsysteem in de kas.

koeling. In de praktijk zijn de kosten per meter dit jaar voor Van der Hoorn niet meer dan tien euro per vierkante meter omdat de prijs van elektriciteit, al dan niet tijdelijk, een stuk lager uitvalt.” De techneuten van Van Zaal hebben het totale systeem van de Kas Zonder Gas berekend, ontworpen en geïnstalleerd: bij de warme en koude bronnen, in het ketelhuis en in de kas. Elders in dit magazine wordt tot in detail beschreven wat het systeem is en hoe het werkt. In grote lijn nog even: op een diepte van tachtig meter wordt grondwater van elf graden opgepompt, waarmee de kas wordt gekoeld. Het zoute grondwater gaat niet zelf de kas in. Daarvoor is in het ketelhuis een grote warmtewisselaar geïnstalleerd. Het water waarmee de kas in de zomer wordt gekoeld, gaat terug de grond in, maar dan met een temperatuur van rond de twintig graden. Dat wordt in de winter weer naar boven gehaald voor het verwarmen van de kas. Het grondwater zelf is daarvoor niet voldoende. Daarom wordt ter aanvulling gebruik gemaakt van een warmte/koude-pomp. Dit is een pomp die tegelijkertijd warmte en koude produceert. Met de warmte wordt het water tot maximaal vijftig graden Celsius verwarmd en met de koude wordt het water afgekoeld tot een minimumtemperatuur van zes graden, wat in de winter wordt opgeslagen in de bodem voor de koeling (= warmte oogsten) in de zomer.

In de kas Gerard Peek legt vooral de nadruk op de warmtewisseling in de kas. “We hebben daar een uniek systeem

Van der Hoorn is via Van Zaal de eerste kweker met warmte/koudepomp maar dus zonder WKK en ketel, behalve dan de reserve-olieketel. Cactuskweker Hans de Vries is de eerste met een elektrische ketel. Ook via Van Zaal! Deze ketel wordt verwarmd door elektra die wordt afgenomen via de onbalansmarkt. De ketel komt alleen in actie als de stroom goedkoop is. Er zijn zelfs momenten dat er geld wordt toegegeven als je stroom afneemt.

voor bedacht waar we echt trots op zijn. Midden in de kap van 12.80 meter hebben we ter hoogte van de teelttafels een convector gemaakt met een looprooster dat op een aluminium profiel rust met daaronder een luchtkanaal. Net onder het rooster bevinden zich acht dunne buisjes met dwars daarop een groot aantal lamellen. Onderaan dat luchtkanaal zit om de meter een ventilator. Die zuigt de lucht van bovanaf door het rooster het luchtkanaal in, langs de buisjes met de lamellen. De lucht wordt aan weerszijden van het luchtkanaal opzij geblazen. De lucht stijgt natuurlijk op en wordt daarna door het luchtkanaal weer teruggezogen. Zo ontstaat een rustige, gelijkmatige en permanente luchtstroom door de tafels met de planten heen. De planten vinden deze circulerende luchtstroom prettig. Het water in de buizen geeft kou of warmte af aan de lucht en andersom gebeurt hetzelfde. En zo blijft de temperatuur precies op peil. Het bijzondere van ons systeem is de geruisloosheid, de gelijkmatigheid van de luchtverdeling en de zeer geringe weerstand in het systeem, waardoor het stroomverbruik heel gering is. Bovendien bevindt het hele systeem zich onder de teelttafels, zodat er geen schaduwwerking en lichtverlies plaatsvindt.”

Bedrijvenweg 10 1424 PX De Kwakel Telefoon: 0297 - 344 344 Fax: 0297 – 326 280 E-mail: [email protected] Internet: www.vanzaal.com


47

48


Ondergrondse bassins en strakke teeltvloer voor Van der Hoorn Orchideeën

ErfGoed maakt ook van wateropslag grondig werk ErfGoed heeft het druk in binnenen buitenland. “We hebben op dit moment negen ploegen aan het werk, die onder leiding staan van zeer ervaren uitvoerders”, zegt directeur Hugo Paans in alle rust. Geen stress bij ErfGoed, want alle projecten worden bij dit bedrijf tot in de puntjes gepland, voorbereid en uitgevoerd door vakmensen met de vereiste vaardigheid, met kennis van zaken en de nodige ervaring. “Wij leiden onze eigen mensen zorgvuldig op”, zo kiest Hugo Paans eens een andere insteek. Met name in tijden van schaarste is het belangrijk om te kunnen beschikken over gedreven en bedreven medewerkers. Gemotiveerde mensen die allround zijn opgeleid en dus breed inzetbaar. Zeker als je zoals ErfGoed heel veelzijdig bezig bent en met vaste teams werkt, moeten de medewerkers veel kunnen. “Wij hebben binnen ons bedrijf een intern opleidingstraject waarbij iedere aanstaande vakman een eigen coach heeft. Er zit in de opleiding een logische opbouw met regelmatig momenten van terugkoppeling en evaluatie. Wat gaat er al goed en wat kan er nog beter? Gemiddeld is een medewerker in opleiding na anderhalf jaar redelijk volleerd en kan hij volwaardig meedraaien binnen een team”, aldus Paans die meldt dat ErfGoed intussen met zo’n veertig à vijftig grondig geschoolde medewerkers in binnenen buitenland actief is met het aanleggen van teeltvloeren en het realiseren van wateropslagsystemen. Dat zijn de hoofdproducten van deze onderneming, met daarbij de toevoeging dat ‘de concrete uitwerking’ van algemene termen als bassin en vloer in de praktijk heel gevarieerd is. “Het hangt helemaal af van de wensen van de kweker, de teelt, de omstandigheden ter plaatse, de gesteldheid van de bodem enzovoort, hoe en wat we precies ten uitvoer gaan brengen, wat voor vloer er wordt gemaakt, hoe de wateropvang en -afvoer wordt geregeld, enzovoort. Daarom is het goed dat we voor ondergrondse wateropslag in de kas meerdere opties hebben, afhankelijk van de behoefte en de omstandigheden.”

Hot Ondergrondse wateropslag onder de kas is ‘hot’. Ook letterlijk, want ErfGoed realiseert ook voorzieningen voor de opslag/buffering van ‘verwarmingswater’. Dan zijn de vaak niet al te fraaie en veel ruimte vergende

Projectleider Alex de Jong van ErfGoed en Maurice van der Hoorn.

horizontale en verticale buffertanks niet meer nodig. Wateropslag ondergronds gaat dus verder dan het bergen van regenwater voor de teelt. “Grond wordt steeds schaarser en als dubbel gebruik kan, moet je daar gebruik van maken. Bovendien komt het de uitstraling van je bedrijf ten goede. Ook buitenbassins verdienen vaak niet de schoonheidsprijs. Bovendien is de opslagcapaciteit onder de kas niet aan beperkingen onderhevig.”

Van der Hoorn Bij Van der Hoorn heeft ErfGoed - net als bij veel kwekers van Phalaenopsis - een prachtige strakke waterdichte teeltvloer aangelegd, met een uitgekiende opvang en afvoer van drainwater. Verder zijn in de kas pal onder het maaiveld cq de teeltvloer bassins gemaakt voor het ‘teeltwater’. Het betreft hier een standaard bassin dat aan de bovenzijde waterdicht is afgewerkt, zodat boven de bassins probleemloos wordt gekweekt, met daarbij alle Kas Zonder Gas-voorzieningen. Hugo Paans: “Vanwege de zachte veengrond onder de kas van Maurice is ervoor gekozen alle teeltvoorzieningen, zoals de roltafels, aan de kasconstructie te hangen in plaats van die op de bodem te laten rusten. Daarom zijn traliebreed onder de tafels dwarsbalken gemaakt en bevestigd aan de kolommen. Dat was voor ons werk een complicerende factor maar door een zorgvuldige planning en een goede afstemming met kassenbouwer Van Diemen is het probleemloos gegaan.”

Bredeweg 59 2751 GH Moerkapelle Telefoon: 079 – 593 3800 Fax: 079 – 593 1958 E-mail: [email protected] Internet: www.erfgoed.nl


49

Adri Bremmer en Anke Boerefijn van SynCount hebben niet alleen de ‘bedrijfsopvolging’ adviserend begeleid maar ook gezorgd voor een optimale fiscale en subsidietechnische aanpak van de nieuwbouw.

Het is april 2004 als Harry van der Hoorn op aanraden van zijn zwager contact opneemt met SynCount. Harry zoekt een adviseur die hem begeleidt bij de opvolging binnen zijn onderneming. De orchideeënkwekerij is eigendom van Harry, Nel en zoon Maurice. Allen participeren door middel van een eigen BV in de kwekerij. Tijdens de kennismaking blijkt al snel dat de opvolging niet het enige vraagpunt is.

De fiscale en financiële aspecten Het gaat goed in de orchideeënteelt en zoon Maurice heeft plannen voor de nieuwbouw van een kas. Dit betekent een aanzienlijke investering. Harry en Nel staan achter die plannen, maar vinden het anderzijds een geschikt tijdstip om een stapje terug te doen en Maurice de ruimte te geven. SynCount stippelt in overleg met de aandeelhouders een opvolgingstraject uit. De BV van Maurice neemt de aandelen in de kwekerij BV over. Natuurlijk onder reële voorwaarden, want de andere kinderen van Harry en Nel mogen geen nadeel ondervinden van de opvolging door Maurice. Zo ontstaat de basis voor de nieuwe investering die geheel voor rekening van Maurice zal komen. De grond voor de nieuwe kwekerij is nog in bezit van Harry in privé. Op een fiscaal uitgekiend moment draagt Harry de grond vrij van overdrachtsbelasting over aan de BV van Maurice. SynCount zorgt voor de goedkeuring daarvan bij de Belastingdienst.

Financiering In een vervolggesprek ontvouwt Maurice zijn plannen. Het moet een bijzondere kas worden, met een innovatief energiesysteem. Met de investering is een groot bedrag gemoeid. Het is dan ook van belang de financieringskosten zo laag mogelijk te houden. Maurice besluit

50


verschillende banken uit te nodigen voor een offerte. SynCount maakt een financieringsaanvraag op basis van de prognoses en stuurt die op naar drie banken. De banken zijn enthousiast en komen met scherpe offertes. Maurice besluit met de huisbankier, de Rabobank, in zee te gaan.

Fiscale aspecten en planning SynCount verzorgt een inventarisatie van de fiscale faciliteiten voor de plannen van Maurice. Zij adviseren Maurice zodat optimaal gebruik wordt gemaakt van de energie-investeringsaftrek (EIA), de milieu-investeringsaftrek (MIA) en willekeurige afschrijving voor milieu-investeringen (VAMIL). De kas kwalificeert voor een MIA/ VAMIL voor het maximum van 100 per m2. Daarnaast geeft de investering in kasdek en kasgevels recht op EIA en kwalificeren de lichtschermen voor MIA/VAMIL. SynCount onderzoekt samen met een externe subsidieadviseur alle specifieke subsidiemogelijkheden. Maurice kan daardoor enkele subsidiepotjes aanspreken en hierdoor komt de investering in het energiesysteem ook nog eens in aanmerking voor een toepassing van extra (generieke) EIA. De vraag rijst nu hoe deze faciliteiten zo gunstig mogelijk om te zetten in belastingbesparing. Daarvoor is planning vereist. Eind 2005 beslist Maurice

n

van de kas zonder gas welke bedrijven de kas met toebehoren gaan bouwen. Het is van belang om dan voor het eind van het jaar de verplichtingen aan te gaan, officieel met opdrachtbevestiging. Maar dat niet alleen, om de EIA en MIA/VAMIL te kunnen verzilveren is het ook nodig dat er al in 2005 een betaling plaatsvindt. Is dat niet eng, zo’n vooruitbetaling aan een aannemer? Misschien wel, maar met een bankgarantie van de aannemer is het risico weg. Bij vooruitbetaling kunnen de fiscale faciliteiten alvast worden toegepast ook al is er nog geen spade de grond in gegaan. Bijkomend voordeel is dat door de directe toepassing van al die faciliteiten het fiscaal resultaat van de BV negatief wordt. Dit zorgt weer voor een verliesverrekening naar voorgaande jaren. SynCount begeleidt deze planning en zorgt ervoor dat de aangifte vennootschapsbelasting over 2005 spoedig wordt ingediend. Na indiening verzoekt SynCount om een voorlopige verliesverrekening en met medewerking van de Belastingdienst ontvangt de BV al snel een groot bedrag aan vennootschapsbelasting terug. Al met al is er op deze wijze een aanzienlijk gedeelte van de investering ten laste van de fiscus gekomen. Dit helpt natuurlijk de financieringslast te drukken. De aanvragen EIA en MIA/VAMIL voor de investeringen

krijgen veel belangstelling van SenterNovem en ook de belastingdienst wil het fijne ervan weten. SynCount beantwoordt zowel de vragen van SenterNovem als de vragen van de belastingdienst naar tevredenheid. Nagenoeg zonder correcties accepteren beide instanties de verzoeken en de aangiften. Maurice: “Ik heb meer kaas gegeten van orchideeën kweken, dan van belastingen. Het is onvoorstelbaar hoeveel daar nog in kan zitten. Ik ben erg blij dat ik SynCount heb ingeschakeld voor de begeleiding. Het heeft mij veel geld bespaard en ik heb de indruk dat zij alle mogelijkheden hebben benut. Het is ook prettig dat het contact met Administratiekantoor Nieuwenburg goed verloopt. De heer Nieuwenburg blijft gewoon mijn administratie doen en voor het fiscale heeft hij overleg met SynCount. Mijn belangen zijn in goede handen.”

Spoorlaan 2b Postbus 98 2410 AB Bodegraven Tel. 0172 - 61 93 17 Fax. 0172 - 61 78 47

Buitenkerk 13 Postbus 302 2410 AH Bodegraven Tel. 0172 - 61 92 24 Fax. 0172 - 61 50 06

[email protected]

www.syncount.nl


51

Samen werken aan innovatie Dynamiek in energie

Innovatie en duurzaamheid vormen speerpunten in ons beleid.

Een vooruitstrevende kweker die een methode ontwikkelt waarmee hij geen gas nodig heeft voor zijn bedrijfsvoering, dat moet een netbeheerder, die verantwoordelijk is voor het transport van gas, toch jammer vinden. Maar niets is minder waar voor Continuon Netbeheer, verantwoordelijk voor de gas- en elektriciteitsnetten in de regio van Maurice van der Hoorn. Continuon is juist erg onder de indruk van zijn innovatiekracht en de ontwikkeling van de Kas zonder Gas, vertelt accountmanager Gerard van Veldhoven. Continuon is een netbeheerder die energie brengt bij particulieren, bedrijven en instellingen in Gelderland, Flevoland, Noord-Holland en een deel van Zuid-Holland. Bij ruim 2,7 miljoen huishoudens, bedrijven en instellingen wordt elektriciteit bezorgd, gas bij zo’n 2,1 miljoen adressen. Van Veldhoven: “Continuon Netbeheer wil zich ontwikkelen tot de duurzaamste netbeheerder van Nederland en daarmee bijdragen aan de totstandkoming van een duurzame energievoorziening in de toekomst. Innovatie en duurzaamheid vormen dan ook speerpunten in ons beleid. Wij zijn er van overtuigd dat samenwerking daarbij tot de beste resultaten leidt. Samenwerking met de overheid, met energieleveranciers en niet in de laatste plaats met klanten. Kwekers vormen in dat opzicht de voorhoede, bijvoorbeeld door het toenemende gebruik van WKK-installaties (warmte-kracht-koppeling).”

“Innovaties zoals de Kas zonder Gas en WKK-installaties vragen veel dynamiek van de netbeheerder”, vervolgt Van Veldhoven. “Het verbruik van gas en elektriciteit wordt immers minder en teruglevering van energie wordt mogelijk, waardoor tweerichtingsverkeer ontstaat. In de toekomst kan er zelfs op lokaal niveau worden samengewerkt om pieken en dalen in energiebehoefte onderling op te vangen. Het is aan de netbeheerder om mee te gaan in dergelijke ontwikkelingen en ze zelfs voor te zijn. Kwekers als Maurice van den Hoorn laten zien dat de markt al klaar is voor dergelijke innovaties. Wij moeten daar op inspelen en voortdurend in dialoog zijn met betrokken partijen.” Tijdens de Open Dag voor de Kas zonder Gas van Maurice van den Hoorn, op zaterdag 1 september, is Continuon aanwezig om met kwekers en andere belangstellenden van gedachten te wisselen over alle mogelijke verbeteringen in de energievoorziening; bijvoorbeeld over warmtekracht-koppeling en teruglevering, maar ook over biogas, veiligheid en recente innovaties van Continuon.

Dagcontract Gas en andere diensten Continuon beperkt zich in de dagelijkse praktijk niet tot aandacht voor innovatie en duurzaamheid. Ook de bestaande dienstverlening aan klanten wordt voortdurend onder de loep genomen en verbeterd. Zo is speciaal voor kwekers het Dagcontract Gas ontwikkeld. Dit biedt belangrijke voordelen aan tuinders die een beperkt aantal dagen per jaar een piekbelasting hebben, bijvoorbeeld voor het stomen van de grond in kassen. Daarover, en over de overige diensten van Continuon, is ook meer informatie te verkrijgen tijdens de Open Dag voor de Kas zonder Gas.

Postbus 5086 6802 EB Arnhem Telefoon.: 0900-3262633 Internet: www.continuon.nl


55

Steeds meer aanvragen voor ondergrondse energie-opslag

Fugro is de specialist voor o Fugro is in Nederland en ook ver daarbuiten dé specialist bij vraagstukken over grond en grondwater. Sinds jaar en dag verricht Fugro met de welbekende sondeerwagens funderingsonderzoek, dat vooraf gaat aan de bouw van nieuwe tuinbouwbedrijven. De laatste jaren gaat Fugro in de tuinbouw nog veel dieper de bodem in. Ondergrondse energieopslag is vanwege de stijgende aardgasprijzen meer en meer een hot item. “We krijgen zo veel aanvragen, dat we het er gewoon druk mee hebben”, zegt Noor Hogeweg ontspannen lachend. Zij is als Adviseur Geohydrologie van Fugro Ingenieursbureau B.V. ook nauw betrokken geweest bij de voorbereiding van het Kas Zonder Gas-project van Maurice van der Hoorn. Fugro Ingenieursbureau B.V. was ooit het begin en de basis van Fugro (FUnderingstechniek en GROndmechanica), dat nu een internationale beursgenoteerde onderneming is met in 2006 een omzet van meer dan één miljard euro. “We doen als ingenieursbureau heel veel maar op het grote geheel van de Fugro Groep zijn we nog maar twee procent van het geheel”, zegt Noor Hogeweg over het grote verband waarin Fugro Ingenieursbureau vanuit Leidschendam actief is. Fugro werkt voor heel veel verschillende takken

Zout water Uit het onderzoek van Fugro kwam naar voren dat het ‘bronnenwater’ van Van der Hoorn op tachtig meter diepte gemiddeld 11,5 graden Celsius is en dat dit behoorlijk zout is. Dat is geen probleem. Dat is echter geen probleem aangezien het water niet verder komt dan de warmtewisselaar in het ketelhuis en niet het CV-systeem in gaat.Het tot ongeveer twintig graden Celsius opgewarmde water blijft in de ondergrond goed op temperatuur. Er vindt wel wat verlies plaats maar dat is niet meer dan enkele graden. Het water vormt rond de bron een bel. Vanuit het hart van de bel wordt gepompt en juist daar blijft de temperatuur het meest op peil.

56


Noor Hogeweg krijgt veel verzoeken en aanvragen van kwekers over gebruik en opslag van ‘ondergrondse energie’.

van bedrijvigheid en ook voor overheden. Fugro geldt namelijk als dé kenner van de Nederlandse bodem en die kennis gaat in veel opzichten heel diep. Bij alle mogelijke bouwprojecten wordt gebruik gemaakt van de kennis, ervaring en vaardigheden van Fugro.

Van der Hoorn Laten we het in dit artikel beperken tot de tuinbouw, die dus steeds vaker een beroep doet op Fugro. “Van allerlei kwekers hebben we aanvragen op ons bureau. Ze zijn allemaal bezig met ondergrondse opslag van water en/of energie. Overheden zien die ontwikkeling ook en scherpen hun regelgeving daarom aan. Aan ons de taak om de mogelijkheden te onderzoeken, het hele verhaal in kaart te brengen met een cijfermatige onderbouwing en de vergunningaanvraag bij de provincie voor te bereiden en op te stellen, aan de hand van een informatief rapport met alle benodigde informatie.” Noor Hogeweg licht dit proces nader toe aan de hand van het project Kas Zonder Gas van Van der Hoorn. “De eerste vraag was wat de mogelijkheden zijn van ondergrondse energie-opslag. Het kan niet overal. Je hebt een laag nodig met grof zand waar het water gemakkelijk doorheen gaat. De bodem van Nederland is redelijk in kaart gebracht, dus deze vraag was op basis van ar-

r ondergrondse vraagstukken chiefgegevens te beantwoorden. Bij Ter Aar zit op veertig meter een watervoerende laag maar de provincie stond opslag in die laag niet toe. Vanaf zeventig meter diepte is er nog een dikke laag met grof zand, daar hebben we de aanvraag op gericht. Wij hebben alle gegevens op een rij gezet en daarvan een informatief rapport gemaakt, waarin we onder andere moeten aantonen dat er in de omgeving geen noemenswaardige verzakking van de bodem gaat optreden en dat er ook geen sprake zal zijn van bodemverontreiniging. Het water wordt uit de grond gehaald en gaat daar zonder verdere behandeling weer in terug. Het is een gesloten systeem. Het enige wat tijdelijk verandert is de temperatuur van het water, maar op de langere termijn is er evenwicht tussen koud en warm. Dat was een eis en we hebben kunnen aantonen dat Van der Hoorn daaraan gaat voldoen. De provincie wil vooral ook weten wat de gevolgen kunnen zijn na twintig jaar. We hebben in het rapport voor de vergunningaanvraag kun-

nen aantonen, dat er op lange termijn nergens nadelige gevolgen zullen optreden. Je moet er rekening mee houden dat het totale vergunningentraject minimaal zo’n zes tot acht maanden in beslag neemt, ook als het probleemloos verloopt, zoals bij Van der Hoorn.” Fugro bestrijkt als specialistisch bedrijf het totale terrein van bodem en water en is bij de meest uiteenlopende onderwerpen in staat om een deskundig advies op maat te geven.

Fugro Ingenieursbureau B.V. Afdeling Hydrologie Postbus 63 2260 AB Leidschendam Telefoon: 070 – 3111414 Fax: 070 – 3111402 E-mail: [email protected] Internet: www.fugro-nederland.nl


57

Groeilicht Management Systeem debuteert in Kas Zonder Gas Met de roep om meer rendement van groeilicht komt er ook meer behoefte aan harde cijfers, onder meer over verbruik, lampspanning, enzovoort. Aan beide ontwikkelingen komt Hortilux Schréder tegemoet.

Ontwikkeling in goed overleg

De plant centraal Op het bedrijf van Maurice van der Hoorn wordt alles in het werk gesteld om de teeltomstandigheden toe te snijden op de behoeften van het gewas. Bij de groeilichtinstallatie is dat niet anders. De installatie kent een drietal lichtniveaus. Die zijn weer op alle denkbare manieren te dimmen en te schakelen. Daardoor heeft Van der Hoorn alle mogelijkheden om in te spelen op veranderende buitenomstandigheden.

Lichtniveaus De Kas Zonder Gas is uitgevoerd met 848 armaturen, grotendeels van het type HSE 1000 Watt. Op het bedrijf van Van der Hoorn Orchideeën kunnen drie lichtniveaus worden gerealiseerd: - 204 armaturen van HS 2000 Wide-92 CD met 400 Watt Green Power Lamp: lichtniveau 70 µmol/m2/s (5300 Lux); - 40 armaturen HSE Master Green Power – TD 1000 Watt EL 400 Volt lamp met Alpha reflector: lichtniveau 75 µmol/m2/s (5700-6000 Lux); - 536 armaturen HSE Master Green Power TD 1000 Watt EL 400 Volt lamp met Alpha reflector: 150 µmol/m2/s (11.500 Lux)

Hortilux Schréder b.v. Vlotlaan 412 2681 TV Monster Telefoon: 0174 28 66 28 Fax: 0174 28 66 48 E-mail: [email protected] Internet: www.hortilux.com www.goedgeteeld.nl

ED


GETEE

LD

Het Groeilicht Management Systeem is nog volop in ontwikkeling. Toepassing onder praktijkomstandigheden, zoals bij de Kas Zonder Gas, moet meer duidelijkheid brengen in de toekomstige perspectieven van het systeem. Bij de ontwikkeling van het systeem heeft Van der Hoorn Orchideeën overigens een belangrijke rol gespeeld. Al tijdens de HortiFair van 2004 raakte Maurice van der Hoorn in gesprek met Hortilux Schréder over de mogelijkheden. Na intensief overleg, waarbij ook installateur Kandelaar uit De Kwakel nauw betrokken was, heeft het systeem de functionaliteiten gekregen die het nu heeft.

Kevin van Gulik van Hortilux: “Van der Hoorn heeft met ons systeem intelligent licht in handen.”

GO

Meer onderzoek moet beter duidelijk maken hoe de effecten van groeilicht kunnen worden geoptimaliseerd. En de introductie van het Groeilicht Management Systeem moet de teler meer inzicht geven in de status van zijn installatie. Het project Kas Zonder Gas, toch al rijk bedeeld met innovaties, is één van de eerste gebruikers van het management informatie systeem. De toenemende invloed van technologie in de glastuinbouw staat ook aan de basis van het Groeilicht Management Systeem van Hortilux Schréder. Het systeem is gebaseerd op het DALI-protocol, dat staat voor Digital Addressable Lighting Interface. Een busgestuurde servicemodule ondersteunt onder andere de teler bij het optimaliseren van service en onderhoud. De mogelijkheden van het Groeilicht Management Systeem zijn nagenoeg onbeperkt, niet alleen voor telers maar ook voor installateurs en voor Hortilux Schréder zelf. Wie wil kan er een veelheid aan informatie uit halen: gegevens over het dimmen van de lampen, over energiebesparing, over de actuele lampspanning en ga zo maar door. Ook is het mogelijk om het groeilicht perfect aan te passen aan de buiten(licht-)omstandigheden. Het Groeilicht Management Systeem geeft continu inzicht in de levensduur (de brandspanning) van de lampen. Met alle voordelen van dien: een teler kan het onderhoud van zijn armaturen daardoor beter plannen.

63

Hans Vuuregge van Gea Grasso met Maurice van der Hoorn bij de Grasso NH3 warmtepomp.

De eerste kas zonder gas

Grasso NH3 warmtepomp De Nederlandse phalaenopsisteler Maurice van der Hoorn heeft in Ter Aar een tuinbouwkas met een oppervlak van ca. 15.000m2. In de ene helft van het bedrijf is koeling nodig (+20°C), terwijl in de andere helft een warmtebehoefte bestaat (+28°C). Na een uitgebreide studie is door Totaalinstallateur Frans van Zaal en Maurice van der Hoorn, gekozen voor een Grasso warmtepompsysteem voor dit project. Eén van de belangrijkste aspecten in de besluitvorming hierbij geweest is de hoge COP-waarde die de Grasso oplossing hier biedt. COP staat voor Coëfficiënt of Performance en is de verhouding tussen warmtecapaciteit en opgenomen motorvermogen van de koelcompressoren. Het hart van het bedrijf wordt gevormd door de Grasso warmtepomp met het koudemiddel Ammonia (NH3). De warmtepomp draait alleen in de winter om warmte te produceren voor de kas en koude voor in de zomer. De opgewekte koude wordt opgeslagen in ondergrondse aardlagen, de zogeheten aquifersystemen. De waterbronnen hebben een gezamenlijke capaciteit van 180 m3 per uur. In de zomer wordt de kas gekoeld door het koude water uit de aquifers en draait de warmtepomp niet. De capaciteit van deze warmtepomp is ca. 1500 Kw bij +6°C/+50°C. Deze tuinbouwkas kan zonder gas, maar niet zonder elektriciteit. Door het toepassen van een grote waterbuffertank van 400 m3 kan worden geprofiteerd van het lage elektriciteitstarief tijdens daluren.

De Grasso warmtepomp bestaat uit de volgende hoofdcomponenten: • 1x toerengeregelde (dmv een frequentieregelaar) Grasso 612 zuigercompressor voor een toerenregime van 600 tot 1.100 rpm en 1x Grasso 810 zuigercompressor die draait op een vast toerental van 1.470 rpm. Beide compressoren hebben een zeer gunstig energieverbruik onder vollast en deellast condities • Verdamper, uitgevoerd in een platen warmtewisselaarconstructie en die geschikt is voor een zogenaamd “bevloeid” NH3 verdampingssysteem • Watergekoelde condensor, eveneens uitgevoerd in een platen warmtewisselaarconstructie • Elektronisch start en besturingspaneel, inclusief de regeling van de 3-weg mengklep aan zowel de warme als koude zijde De specifieke eigenschappen van het koudemiddel NH3 in combinatie met de Grasso warmtepomp passen zeer goed in dit project. Door gebruik te maken van elke mogelijkheid om energie te sparen in het koelwater/warmtepomp systeem, is een zeer bevredigend resultaat voor deze klant bereikt. Bovendien is deze warmtepomp opgevoerd voor Energie Investering Aftrek (EIA-2006)

Grasso Componenten Benelux b.v. Parallelweg 27 Postbus 343 5201 AH ’s-Hertogenbosch Telefoon: 073 - 6203 911 Fax: 073 - 6214 320 E-mail: [email protected] Internet: www.grasso-benelux.nl


65

Danny van den Bosch bij het door B-E De Lier geleverde en geïnstalleerde pompunit voor de beregeningsinstallatie.

Binnen en buiten de kas, boven en onder de grond

B-E De Lier: voor alles wat met wateren elektro-techniek te maken heeft B-E De Lier is al tientallen jaren het adres in de tuinbouw voor alles wat met watermanagement te maken heeft. Ondergrondse wateroplag in de bodem, omgekeerde osmose, beregeningsinstallaties, substraattechniek, UV-ontsmettingsinstallaties, gietleidingsystemen in de kas, maar ook nevelsystemen en bijvoorbeeld actiefkoolfiltratie om teeltwater te ontdoen van olieresten. Je kunt het zo gek niet bedenken of B-E De Lier maakt het en doet het. We praten met vertegenwoordiger Danny van den Bosch, die ook bij Maurice van der Hoorn namens B-E De Lier de zaken regelde. Het bijzondere van B-E De Lier is, dat de vertegenwoordigers een commerciële en technische ondergrond met elkaar combineren. Danny van den Bosch is 24 jaar geleden bij B-E begonnen als pompunitbouwer. Daarna ging hij in binnenen buitenland als monteur/installateur aan de slag. Vervolgens werd hij calculator en sinds een jaar of tien zit hij in de verkoop. “Het grote

voordeel is dat je bij vragen vanuit de markt de technische achtergrond goed overziet. Voor de kweker is het prettig dat hij één aanspreekpunt heeft van iemand die weet waar het over gaat.”

Vier vestigingen B-E De Lier is een veelzijdig bedrijf met een schat aan kennis en ervaring. Vanuit vier vestigingen is B-E in binnenen buitenland werkzaam. Danny van den Bosch werkt vanuit de hoofdvestiging in Bleiswijk, maar in Aalsmeer zit ook een steunpunt. Danny van den Bosch merkt bescheiden op dat B-E bij Van der Hoorn Orchideeën


67

De pompunit van B-E stuurt de gietboom van Frans van Zaal aan waarmee de planten van water en voeding worden voorzien.

niet alle automatisering heeft gedaan. “Wij hebben de beregeningsinstallatie geleverd met de pompunit van waaruit ook de bewegende gietbomen worden bediend die de planten van water en voeding voorzien. Verder hebben we op de tweede teeltlaag en in de moerplantenkas een vaste beregeningsinstallatie gemaakt. Ook de UV-ontsmettingsinstallatie voor het drainwater komt bij ons vandaan. Die heeft een capaciteit van twee kubieke meter per uur. Daarnaast hebben we in de kas en de loods een schoonwatergietleiding met handgietkranen geleverd en geinstalleerd.”

Aanleg en onderhoud De kweker bepaalt uiteraard zelf voor welke onderdelen van de wateren elektrotechniek hij met B-E De Lier in zee gaat. “We doen van alles en we leveren daarbij maatwerk. In Aalsmeer en omgeving speelt bijvoorbeeld vervuiling van het bassinwater als gevolg van het vele vliegtuigverkeer. Wij hebben een actiefkoolfiltratiesysteem ontwikkeld waarmee het water effectief van olieresten wordt ontdaan. Een andere ontwikkeling is hogedrukverneveling in klimaatcellen waar jong plantmateriaal wordt opgekweekt. Bij megabedrijven in de Wieringermeer zijn we bezig met ondergrondse wateropslag. Een probleem is dat het zandpakket daar op veel plaatsen nogal dun is, maar op basis van onze ruime ervaring vinden we altijd wel een geschikte oplossing, ook voor het via langzaamfiltratie reinigen van het water in de bodem”, aldus Van den Bosch.

Onderhoud en service Service staat hoog in het vandaal bij B-E. Storingen

zijn er om zo snel mogelijk te verhelpen. Onderhoud verdient aparte vermelding. “Vaak wordt een installatie gebouwd en geplaatst en daar blijft het dan bij. Wij willen dat anders doen en hebben een systeem van periodiek onderhoud op poten gezet. Daarbij worden bij al onze klanten één keer jaar de installaties en de apparatuur nagekeken en eventueel gerepareerd, vervangen of herijkt. Ook eenvoudige maar belangrijke apparaten zoals een pH-voeler of een EC-meter. We staan daar met z’n allen te weinig bij stil maar het is heel belangrijk dat dit soort standaard apparaten heel precies werken. Goed periodiek onderhoud voorkomt onnodige uitval met alle ellende vandien.”

Prettige vent Tot slot zegt Danny van den Bosch dat hij aan het project bij Maurice van der Hoorn louter goede herinneringen bewaart. “Een prettige vent, die zich heel goed had ingeleefd in zijn nieuwbouwproject en heel precies wist wat hij wilde en die wensen ook goed kon verwoorden. Wij hebben daar vervolgens binnen onze opdracht passend maatwerk van gemaakt.”

Merenweg 16 2665 ZG Bleiswijk Telefoon: 010 - 521 23 55 Fax: 010 – 521 2785 E-mail: [email protected] Internet: www.b-edelier.nl


69

Eerste Kas zonder Gas

Recommend Documents