KYOCERA MVO VERSLAG 2013-2014
EERLIJK DUURT HET LANGST
KYOCERA DOCUMENT SOLUTIONS NEDERLAND Maatschappelijk verantwoord ondernemen verslag 2013-2014
WERKEN MET RESPECT VOOR MENS EN NATUUR. KYOCERA staat midden in de samenleving. Wereldwijd zijn onze producten een integraal onderdeel van het dagelijks leven: van kantoor- en keukenartikelen tot auto-onderdelen, van digitale printers en multifunc-
tionals tot elektrische systemen op zonne-energie. Daarmee levert KYOCERA geavanceerde, milieuvriendelijke oplossingen voor nu en in de toekomst.
Inhoudsopgave Voorwoord Etienne Hendriks
2
MVO-highlights en -doelstellingen 2014-2015
3
Ons MVO-beleid
4
Introductie: wie wij zijn
5
De 12 managementprincipes van Kazuo Inamori
6
1. Eerlijk en oprecht werken
7
2. Betrokken bij onze klanten, ons werk en ons bedrijf
10
3. Betrokken bij het milieu en de maatschappij
14
Over dit verslag
15
Colofon 15
WERKEN MET RESPECT VOOR MENS EN NATUUR. Wij geloven in MVO KYOCERA Document Solutions Nederland levert een breed scala van documentoplossingen voor de zakelijke markt in Nederland. Daarbij geloven wij in maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Alles wat wij doen, doen wij vanuit onze bedrijfsfilosofie: werken met respect voor mens en natuur. Dat betekent dat wij eerlijk en oprecht samenwerken met onze partners, klanten en leveranciers. Dat wij ruimte geven aan de talenten en ontwikkeling van onze eigen medewerkers. Dat wij duurzaam werken – mede op basis van ISO 14001 – waarbij we ons richten op meer efficiëntie, minder afval en minder energieverbruik. En het betekent dat wij maatschappelijke initiatieven steunen die bijdragen aan een betere samenleving. Vanuit die filosofie volgen we de drie kernprincipes van MVO: people, planet en profit. Trends en ontwikkelingen Dit is ons eerste MVO-verslag in Nederland. Hierin maken wij de balans op van onze MVO-doelstellingen en -resultaten. En we kijken naar opvallende trends en ontwikkelingen. Zoals het Pro Rato Colour System, een innovatieve oplossing voor efficiënter gebruik van kleurenafdrukken. Of denk aan onze applicaties voor Follow Me-printen, een duurzaam printconcept. Maar ook in onze eigen bedrijfsvoering boeken we MVOresultaten. Door onderhoud-calls efficiënter te verwerken bijvoorbeeld, en met slimmere manieren om onze servicemonteurs te bevoorraden. In dit verslag kijken we natuurlijk ook naar onze bijzondere samenwerking met voetbalclub ADO Den Haag. Daarbij blikken we vol enthousiasme terug én vooruit naar spannende en nieuwe gezamenlijke initiatieven. Eerste MVO verslag Dit MVO-verslag gaat over het fiscale boekjaar 2013 – 2014 (dat loopt t/m 31 maart 2014). Omdat het voor KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. het eerste MVO jaarverslag is hebben we ook uit eerder (internationale) documenten geput. Het is een eerste stap om ons MVO-beleid transparanter en concreter te maken. Daarmee is dit verslag behalve een verslag over de benoemde periode ook een nulmeting. Het vormt de basis voor onze MVO-doelstellingen en -verantwoording voor de toekomst. Om onze MVOresultaten goed te kunnen meten, zullen we dan ook meer bronnen en cijfers in kaart moeten brengen.
Onze eigen medewerkers, maar ook onze leveranciers en partners kunnen ons daarbij helpen. Want duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen doen we niet alleen: dat doen we samen. Schiphol-Rijk, oktober 2014 Etienne Hendriks Managing Director KYOCERA Document Solutions Nederland B.V.
MVO-HIGHLIGHTS MVO-DOELSTELLINGEN 2014-2015 Eerlijk en oprecht werken 1. Leveranciersbeleid volgens aangescherpte inkooprichtlijnen. Dit betekent 100% uitbanning van kinderarbeid, gedwongen en verplichte arbeid. Bovendien vrijheid van vereniging en collectieve arbeidsomstandigheden op de productielocaties van onze leveranciers. Betrokkenheid bij onze klanten, ons werk en ons bedrijf 1. Klanttevredenheid van 100% (over een periode van drie jaar) 2. Opleidingsbeleid 40 trainingen voor 150 mensen (KYOCERA Academy) 3. Ziekteverzuimpercentage onder 3% (landelijk gemiddelde) 4. KYOCERA Document Solutions Nederland wil zich ontwikkelen tot een Erkend Leerbedrijf in 2015 Betrokkenheid bij het milieu en de maatschappij 1. Leveranciersbeleid volgens aangescherpte inkooprichtlijnen. Geen schadelijke chemicaliën tijdens de productie en in producten, milieusparende productiemethodes, benodigde milieuvergunningen zijn aanwezig, besparing op natuurlijke hulpbronnen door hergebruik, reductie en recycling. 2. Aangescherpt wagenparkbeleid Bij de keuze van een leaseauto mag alleen een A en A+ label auto met een uitstoot van maximaal 110 gram/km gekozen worden. Daarnaast promoten wij Het Nieuwe Rijden. 4. Structurele samenwerking met non-profit organisaties Ronald McDonald Kinderfonds en Stichting ADO Den Haag in de Maatschappij
ONS MVO-BELEID. KYOCERA Document Solutions Nederland volgt het MVO-beleid van het internationale concern in Japan. Dat doen wij op grond van de KYOCERA Group Charter of Corporate Behavior en de KYOCERA Code of Conduct. Deze vormen samen de basis voor onze missie: wij vinden dat zakelijke activiteiten recht moeten doen aan de waardigheid van de mensheid en moeten bijdragen aan de duurzame ontwikkeling van onze samenleving. Deze filosofie hebben wij verwerkt in vier gedragsregels: • Bevorder ethisch gedrag en ga op ethische wijze om met belangenconflicten. • Bevorder volledige, eerlijke, correcte, tijdige en begrijpelijke informatieverstrekking. • Bevorder de naleving van geldende wet- en regel geving.
People, planet en profit Ons MVO-beleid volgt de grondbeginselen van duurzaamheid: people, planet en profit. Dat betekent dat wij altijd op zoek zijn naar de juiste balans tussen menselijke belangen, milieubehoud en economische ontwikkeling. Deze grondbeginselen komen terug in drie concrete speerpunten van ons beleid, die ook de kern vormen van dit verslag: 1. Eerlijk en oprecht werken 2. Betrokkenheid bij onze klanten, ons werk en ons bedrijf 3. Betrokkenheid bij het milieu en de maatschappij In dit verslag vullen we deze speerpunten één voor één in met de meest relevante MVO-ontwikkelingen. Maar we beginnen met een korte introductie: wie is KYOCERA Document Solutions Nederland?
• Doe altijd wat juist is.
KERAMIEK
Keramiek: de duurzame basis De naam KYOCERA staat voor Kyoto – waar het hoofdkantoor staat – en ‘ceramics’ – keramiek, het basismateriaal voor vrijwel alle producten van KYOCERA. Want daarmee begon het in 1959: de ontwikkeling van een keramische isolator. Keramiek heeft veel duurzame eigenschappen: het heeft een lange levensduur, is onbrandbaar en slijtvast. Bovendien is het als afval niet milieuvervuilend. Dat maakt de producten van KYOCERA bij voorbaat al duurzaam. Of het nou gaat om keramische messen of multifunctionals.
INTRODUCTIE: WIE WIJ ZIJN. KYOCERA Document Solutions Inc. is wereldwijd een vooraanstaande fabrikant van digitale kopieerapparaten, printers en multifunctionele producten voor geavanceerde en milieuvriendelijke documentoplossingen. KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. is onderdeel van deze wereldwijde onderneming. Economie en ecologie Samen maken we deel uit van de overkoepelende KYOCERA Corporation – een Japanse multinational met een jaarlijkse omzet van 11 miljard euro en circa 70.000 medewerkers. KYOCERA is een bijzonder bedrijf met een bijzondere visie die economie en ecologie combineert: ECOSYS (Ecological & Economical System). Het ECOSYS-concept is terug te vinden in elke tak waarin KYOCERA wereldwijd actief is: industriële keramische producten, halfgeleiders, zonnecellen voor energieopwekking, keramische onderdelen voor medische apparatuur, mobiele telefonie, printers en multifunctionals. Geautoriseerde partners KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. levert innovatieve documentoplossingen in heel Nederland. Naast een compleet portfolio printers en multifunctionals bieden wij ICT-oplossingen en -applicaties om bedrijfsprocessen efficiënter te maken. Wij verkopen onze producten en diensten uitsluitend via onze partners: een netwerk van geautoriseerde dealers, resellers en distributeurs.
die zijn gemaakt van duurzame materialen, met zo min mogelijk belasting voor het milieu – als voor onze manier van werken: eerlijk, oprecht en betrokken bij onze omgeving. Daarnaast leggen we in onze strategie ook specifieke accenten die zijn gericht op de Nederlandse markt. De verkoop via onze partners is daarvan een goed voorbeeld: zij staan midden in de markt en weten perfect op welke behoeften wij kunnen inspelen. De organisatie De bijzondere managementvorm van KYOCERA – ‘amoeba management’ – is ontwikkeld door de oprichter: emeritus voorzitter dr. Kazuo Inamori. De organisatie bestaat uit kleine, onafhankelijke en zelfstandige units (amoeba’s) die gerichte oplossingen bieden aan specifieke markten. KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. staat onder leiding van de Managing Director Etienne Hendriks. Hij rapporteert rechtstreeks aan de president van KYOCERA Document Solutions Europe B.V. KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. is gevestigd in Schiphol-Rijk en heeft 81 FTE (per juli 2014). Het hoofdkantoor van de KYOCERA Corporation staat in Kyoto, Japan.
Strategie: onderscheiden door duurzaamheid KYOCERA Document Solutions Nederland volgt de strategische koers van de internationale KYOCERAorganisatie. Dat betekent dat wij ons in een concurrerende markt willen onderscheiden door duurzaamheid. Dat geldt voor zowel de producten die wij verkopen –
Kerngegevens KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. (periode 1 april 2013 – 31 maart 2014)
KERNGEGEVENS
• • • • • •
aantal medewerkers (FTE) aantal dealers, resellers, distributeurs aantal klanten aantal eindgebruikers netto-omzet winst voor belasting
81 453 5.366 4.908 € 33.001.445 € 691.476
DE 12 MANAGEMENTPRINCIPES VAN KAZUO INAMORI. Een combinatie van attitude, inspanning en bekwaamheid – dat is de basis voor de bedrijfscultuur van KYOCERA. ‘Elkaar helpen’ is daarbij het eenvoudige maar essentiële sleutelbegrip. Het management speelt hierin een cruciale rol: elke manager moet zich continu afvragen hoe hij zijn eigen belang buiten beschouwing kan laten. De managementvisie van KYOCERA is ontwikkeld door de oprichter, dr. Kazuo Inamori. Hij heeft zijn managementvisie verwoord in twaalf principes die wereldwijd gelden voor alle managers en medewerkers van KYOCERA. 1. Vermeld duidelijk het doel en de missie van je bedrijf Stel hoge doelen die nobel, rechtvaardig en eerlijk zijn. 2. Stel specifieke doelen Zodra deze doelen zijn ingesteld, deel ze met alle medewerkers. 3. Houd een hartstochtelijk verlangen in je hart Je verlangen moet sterk en hardnekkig zijn om door te dringen in je onderbewustzijn. 4. Werk harder dan wie dan ook Werk rustig en ijverig, stap voor stap, geef niet op bij vervelende taken. 5. Maximaliseer de inkomsten en minimaliseer de kosten Meet je inkomsten en beheers je uitgaven; jaag niet achter winst aan, maar laat het een gevolg van je inspanningen zijn. 6. Het hoogte van het prijsniveau is management De prijzen zijn de verantwoordelijkheid van het topmanagement: om het juiste niveau te vinden waar klanten tevreden zijn en het bedrijf het meest winstgevend is.
7. Succes wordt bepaald door wilskracht Het management moet een aanhoudende, rotsvaste wilskracht hebben. 8. Beschik over vechtlust Het management moet een zeer strijdbare mentaliteit hebben, meer dan welke vechtsport dan ook. 9. Bied elke uitdaging het hoofd met moed Wees rechtvaardig en bedrieg anderen nooit. 10. Wees altijd creatief in je werk Innoveer en verbeter voortdurend. Vandaag zou beter moeten zijn dan gisteren, morgen zou beter moeten zijn dan vandaag. 11. Wees vriendelijk en oprecht Zakendoen is gebaseerd op partnerschappen en moet alle partijen gelukkig maken. 12. Wees altijd vrolijk en positief Houd grote dromen en hoop in de puurheid van je hart.
1. EERLIJK EN OPRECHT WERKEN.
KYOCERA Document Solutions Nederland spant zich elke dag in om met haar zakenpartners, klanten en leveranciers een relatie tot stand te brengen die gebaseerd is op wederzijdse samenwerking en wederzijds vertrouwen. KYOCERA koopt in en verkoopt tegen een faire prijs binnen een concurrerende markt, waarbij openheid en neutraliteit voorop staan. KYOCERA draagt er zorg voor om volledig te voldoen aan geldende wet- en regelgeving. Eerlijk inkopen De kopieerapparaten, printers en multifunctionals van KYOCERA worden geproduceerd in Japan, China en Vietnam, in Tsjechië bevindt zich een fabriek die toner
produceert. Bij de inkoop van alle onderdelen en materialen geldt het volgende uitgangspunt: ‘Wij kopen in op basis van een rechtvaardige en billijke beoordeling, zodat alle bedrijven een gelijke kans krijgen.’ Basis-inkoopprincipes Bij alles wat wij inkopen, krijgen potentiële leveranciers dus evenveel kans. Onze leveranciers moeten wel voldoen aan duidelijke voorwaarden ten aanzien van arbeidsomstandigheden, milieu en andere MVO-inspanningen. Het overzicht hieronder geeft een samenvatting van de belangrijkste voorwaarden voor leveranciers van KYOCERA.
MENSENRECHTEN EN ARBEID
GEZONDHEID EN VEILIGHEID OP DE WERKVLOER
MILIEU
Verbod op dwangarbeid
Veiligheidsmaatregelen van apparatuur
Goed milieuzorgsysteem
Verbod op onmenselijke behandeling
Bevorderen van veiligheid op de werkvloer
Controle op schadelijke stoffen
Verbod op kinderarbeid
Bevorderen van hygiëne op de werkvloer
Minimale milieuverontreiniging
Betaling van passende lonen
Goed rampen- en ongevallenmanagement
Milieuvergunningen
Regeling van arbeidstijden
Aandacht voor zware lichamelijke arbeid
Hergebruik en recycling
1.1 Belangrijkste voorwaarden waar leveranciers van KYOCERA aan moeten voldoen.
1. EERLIJK EN OPRECHT WERKEN. Deze en andere voorwaarden zijn vastgelegd in een handleiding KYOCERA Basis-inkoopprincipes en in ‘checksheets’ voor leveranciers. Beide zijn ontwikkeld op basis van de Supply-Chain CSR Deployment Guidebook (augustus 2006) van de Japan Electronics and Information Technology Association (JEITA). Leveranciersbeoordeling Alle leveranciers worden periodiek beoordeeld door de betreffende afdelingen van onze organisatie. De
meeste recente beoordeling was in oktober 2012. De resultaten hiervan staan in de tabel hieronder. Daaruit blijkt dat onze leveranciers naar tevredenheid functioneren. We willen de methode wel meer geschikt maken om onze leveranciers specifiek te kunnen beoordelen op MVO-prestaties. KYOCERA is op dit moment (zomer 2014) een nieuwe leveranciersbeoordeling aan het opzetten. De gegevens daarvan zijn in het 3e kwartaal van 2014 beschikbaar.
Afdeling
Workshop
Service
Logistiek
Accounting
Accounting
HR/facility
Aantal beoordelingen
6
1
4
1
4
3
Goedgekeurd
6
1
4
1
4
3
Afgekeurd
0
0
0
0
0
0
Toelichting
Geen bijzonderh.
Geen bijzonderh.
Met GLS in gesprek om op diverse onderdelen de scores van voldoende te verhogen naar ruime voldoende.
Geen bijzonderh.
Geen bijzonderh.
Leverancier Service Point wel redelijk goed beoordeelt, maar gezien de kosten zijn wij op zoek naar een alternatief.
1.2 Uitkomsten leveranciersbeoordeling oktober 2012.
Eerlijk verkopen Wij geloven in open en eerlijk zakendoen. Dat betekent wij onze producten en diensten verkopen tegen een eerlijke prijs binnen een concurrerende markt. Door het gebruik van duurzame, slijtvaste materialen zijn onze printers en multifunctionals in aanschaf iets duurder dan die van andere fabrikanten. Maar door diezelfde duurzaamheid zijn ze uiteindelijk goedkoper in gebruik: er is minder onderhoud nodig en de uiteindelijke printkosten gaan omlaag.
Met de verkoop van onze producten en contracten behaalden we in 2013 een omzet van 33 miljoen euro*. * FY14, van 1-4-2013 t/m 31-3-2014.
Om deze printkosten te kunnen vergelijken en transparant te maken, hebben wij een printkostencalculator ontwikkeld: printkosten.nl. In 2013 is printkosten.nl 4.434 keer bezocht. Eerlijk zakendoen betekent ook dat wij ruimte geven aan onze concurrenten. Voor ons zijn winst en omzet geen doel op zich, maar middelen om onze missie en filosofie vorm te geven. Wij publiceren onze financiële gegevens elk jaar bij de Kamer van Koophandel Amsterdam (KvK-nummer 3322680).
“Ruimte geven aan onze concurrenten, ook dat is eerlijk zakendoen.” Etienne Hendriks, Managing Director
1. EERLIJK EN OPRECHT WERKEN. Eerlijk samenwerken Wij geloven sterk in de toegevoegde waarde van onze zakenpartners: een netwerk van ruim 450 geautoriseerde dealers, resellers en distributeurs die onze producten verkopen. Zij kennen de klanten immers het best. De kern van onze samenwerking is wederzijds vertrouwen. Wij hechten aan een duurzame relatie. Daarom organiseren we regelmatig trainingen en seminars voor onze partners. Daarin delen we kennis,
DILEMMA
praten we over het belang van onze MVO-principes en geven we toelichting op de filosofie van KYOCERA. In 2013 organiseerden we
seminars voor deelnemers. In 2013 werkten wij samen met 453 dealers, resellers en distributeurs. Samen sloten zij hardware-, lease- en servicecontracten met 4.908 eindgebruikers.
Dilemma: MVO als USP? Maatschappelijk verantwoord ondernemen zit verankerd in het DNA van KYOCERA. Maar verkopen we daardoor ook meer producten en diensten? Met andere woorden: is MVO een unique selling point – een USP? Dat is moeilijk te meten. Zeker: een onderneming met een maatschappelijk gezicht heeft vaak een streepje voor. Maar uiteindelijk willen de meeste klanten maar één ding: een goed en betrouwbaar product. Dat blijkt ook uit een klantonderzoek dat KYOCERA in 2012 onder haar klanten deed. Daaruit blijkt dat ‘betrouwbaarheid’ met stip op één staat. Een goed MVO-beleid volgt pas op de vierde plek.
2. BETROKKEN BIJ ONZE KLANTEN, ONS WERK EN ONS BEDRIJF KYOCERA wil producten leveren die voldoen aan de behoeftes van onze klanten en die het vertrouwen van de gebruiker genieten. Daarom verzekert KYOCERA zich van onderdelen en materialen die aan hoge kwaliteitseisen voldoen, zodat uitsluitend producten van topkwaliteit worden vervaardigd die veilig gebruikt kunnen worden. KYOCERA garandeert haar klanten en gebruikers een accurate service. KYOCERA draagt zorg voor een werkomgeving voor al haar medewerkers die materiële en intellectuele groei stimuleert.
“Digitalisering is de trend, zeker voor de generatie van nu. Daarom is het onze verantwoordelijkheid om op zoek te gaan naar nieuwe verdienmodellen.” Peter Kremer, Customer Services & Support Director
Onze klanten Wij willen dat iedereen die de producten van KYOCERA gebruikt, honderd procent tevreden is. De basis hiervoor ligt bij de technologie achter onze producten. Het gebruik van duurzame onderdelen en materialen zorgt voor een zeer hoge kwaliteit. Uit een klanttevredenheidsonderzoek uit 2013 blijkt dan ook dat onze klanten de betrouwbaarheid van onze kopieerapparaten, printers en multifunctionals een hoog cijfer geven.
2. BETROKKEN BIJ ONZE KLANTEN, ONS WERK EN ONS BEDRIJF Ons werk Ter ondersteuning van onze partners en eindgebruikers hebben wij een eigen service- en onderhoudorganisatie. Wij doen er alles aan om deze duurzaam en efficiënt in te richten. Zo verlopen alle service-calls via tablets die zijn gekoppeld met onze digitale systemen. Dat werkt snel en efficiënt en we besparen op print- en papiergebruik.
Nachtbevoorrading Bevoorrading van servicemonteurs gebeurt in toenemende mate ’s nachts. Hierdoor kunnen monteurs de volgende dag gemakkelijker en sneller aan het werk. De bevoorrading van servicemonteurs is daarmee een stuk efficiënter geworden. Het zorgt voor een hoger servicelevel richting de klanten en de magazijnvoorraden kunnen omlaag.
Call-screening Daarnaast hebben we in 2013 een nieuw systeem van call-screening ingevoerd. Hierdoor kunnen we beter selecteren welke storings- of onderhoudsmeldingen telefonisch of online kunnen worden afgehandeld. Zo kunnen we klanten sneller helpen en verminderen we het aantal autoritten van onze monteurs. In het afgelopen boekjaar hebben we een reductie van onderhoudsprojecten bereikt van 5% opzichte van het jaar ervoor.
Aftersales Wij hebben een actieve houding ten aanzien van het monitoren van de klanttevredenheid na de verkoop. Dit betekent dat wij data bewaken, Service Level Agreements controleren, statusrapporten opstellen, problemen van klanten behandelen en voeren, indien nodig, een serviceverbeterplan uit. Daarnaast stellen wij optimalisatieplannen voor aan bestaande klanten en verzorgen wij beoordelingsvergaderingen.
2. BETROKKEN BIJ ONZE KLANTEN, ONS WERK EN ONS BEDRIJF Ons bedrijf Eén groep mensen is absoluut onmisbaar voor KYOCERA Document Solutions Nederland: onze medewerkers. Alleen met hun inzet en betrokkenheid kunnen wij onze doelen bereiken. Daarom heeft KYOCERA een duidelijk en concrete managementfilosofie: wij dragen zorg voor een werkomgeving voor al onze medewerkers die materiële en intellectuele groei stimuleert. Aantal medewerkers In 2014 had ons bedrijf 81 fte (medewerkers) in dienst. Dat is 2,5% meer dan het vorige boekjaar 2012-2013. Er werken in Nederland 8 verschillende nationaliteiten bij KYOCERA: Turks, Marokkaans, Portugees, Indonesisch, Surinaams, Chinees, Zuid-Afrikaans en Nederlands. Van alle medewerkers is 20% vrouw en 80% man. Medewerkerstevredenheid en mvo -onderzoek Wij willen dat onze medewerkers alle ruimte krijgen |om te groeien. Dat betekent dat ze ruimte krijgen om hun talenten te ontwikkelen en dat ze zowel fysiek als geestelijk gezond zijn. Twee jaarlijks worden alle KYOCERA medewerkers uitgenodigd om deel te nemen aan een anoniem uitgevoerd medewerkerstevredenheidsonderzoek. Daarnaast werd in de afgelopen periode onderzocht hoe de medewerkers van KYOCERA dachten over de rol van KYOCERA met betrekking tot maatschappelijk verantwoord ondernemen. Aan de hand van een aantal stellingen werd in februari-maart 2012 de mening van onze medewerkers gevraagd. De eerste stelling ging over ‘persoonlijke ontwikkeling’. Volgens de meeste respondenten (52,4%) draagt ‘deelnemen aan specifieke projecten’ het meest bij aan de persoonlijke ontwikkeling, gevolgd door ‘het volgen van opleidingen, cursussen en trainingen’ (46,5%). Bijna de helft van de deelnemers is ervan overtuigd dat persoonlijke
ontwikkeling bijdraagt aan een betere concurrentiepositie van het bedrijf (44,2%) als geheel. Het merendeel van de deelnemers vindt MVO belangrijk, iets meer dan de helft (55,6%) denkt dat investeren in MVO goed is voor de omzet en winst van het bedrijf. Opleidingen Veel medewerkers vinden een opleiding of training belangrijk voor hun persoonlijke ontwikkeling (46,5% van de deelnemers aan het onderzoek in februarimaart 2012). Mede daarom hebben we in 2013 een opleidingsplan opgesteld. Het doel is om minimaal 40 trainingen per jaar te verzorgen voor 150 mensen, deels betreft het hierbij externe retaillers (of hun medewerkers), maar ook 22 eigen technici. Deze doelstelling is gehaald. Ook voor 2014 hebben we dezelfde doelstelling gesteld (40 trainingen voor 150 mensen). Sport en andere activiteiten Fitheid en een goede gezondheid van onze medewerkers vinden we belangrijk. Ter ondersteuning daarvan bieden we medewerkers de gelegenheid om kosteloos een fitnessabonnement af te sluiten bij The Company in het Radisson SAS hotel. In de sportschool, tegenover ons kantoor, kunnen onze medewerkers hier voor- of na werktijd gebruik van maken. In 2013 maakte 2% van onze medewerkers hier gebruik van. Onze medewerkers kunnen daarnaast iedere twee weken gebruik maken van een stoelmasseur. KYOCERA faciliteert dit tijdens werktijd en vergoed 50% van de kosten.
2. BETROKKEN BIJ ONZE KLANTEN, ONS WERK EN ONS BEDRIJF Ziekteverzuim en -preventie Het ziekteverzuim bij KYOCERA is in 2013 gestegen tot 7, 5% (cijfer januari 2013, was 4,2% in 2012) Een relatief hoog percentage dat verklaarbaar is door een aantal langdurige, niet-werkgerelateerde ziektegevallen dit jaar. Preventie staat hoog in het vaandel. Tweewekelijks houdt een vaste bedrijfshuisarts inloopspreekuur voor medewerkers, voor het welzijn en goede gezondheid van al haar werknemers. De bedrijfshuisarts is beschikbaar voor jaarlijkse medische controle (vrijwillig), een medisch ondersteunend programma voor reizende medewerkers en voorziet medewerkers desgewenst van een anti-griepprik. Vertrouwenspersoon Een externe en onafhankelijke vertrouwenspersoon is beschikbaar voor medewerkers. De vertrouwenspersoon heeft een adviserende rol en adviseert medewerkers onder andere over hoe te handelen in geval van bijvoorbeeld intimidatie. Klachten en daaruit voortkomende adviezen worden strikt vertrouwelijk behandeld. Daarnaast heeft KYOCERA een klokkenluidersprotocol waarmee medewerkers financiële misstanden vertrouwelijk en anoniem kunnen melden.
Ondernemingsraad KYOCERA kent een Ondernemingsraad (OR) van 5 leden. De OR overlegt meerdere keren per jaar (minimaal 2 keer) met de bestuurder (Etienne Hendriks). Naast hun rol als overleg- en sparringpartner bij besluitvorming vertegenwoordigt de OR onze werknemers en brengt wensen en meningen van het personeel actief onder de aandacht van de bestuurder. Belangrijke thema’s die de afgelopen periode aan bod zijn geweest: de invoering van een competentiemanagementstructuur, het medewerkerstevredenheidsonderzoek, herziening van het bedrijfsreglement, aanpassing van functieprofielen en beoordeling van bonusregelingen. Duurzame relatie met stakeholders Wij hechten aan een duurzame relatie met onze stakeholders. Daarom vinden wij het belangrijk om te weten hoe zij aankijken tegen MVO: wat verwachten zij van ons, en wat zijn daarbij verbeterpunten? In 2013 hebben wij deze vragen voorgelegd aan (onder andere) onze medewerkers, partners en eindgebruikers. In het overzicht hieronder staan de belangrijkste resultaten.
MEDEWERKERS TOP 3 MVO-VERWACHTINGEN 1. Actieve ondersteuning bij persoonlijke ontwikkeling 2. Een voorbeeldbedrijf zijn op het gebied van integriteit 3. Uitstoot niet compenseren met bomen planten of certificaten kopen ONDERNEMINGSRAAD TOP 3 MVO-VERWACHTINGEN
MANAGEMENT TOP 3 MVO-VERWACHTINGEN
1. Helder HR-beleid 2. Het Nieuwe Werken 3. Maatschappelijke betrokkenheid beter zichtbaar maken
1. Ontwikkelen van een positief imago 2. Behouden ISO14001, ISO9001 en MVO Prestatieladder 3. Dagelijkse uitvoering KYOCERA filosofie
DEALERS EN RESELLERS TOP 3 MVO-VERWACHTINGEN
EINDGEBRUIKERS TOP 3 MVO-VERWACHTINGEN
1. Uitbannen van kinderarbeid in de hele productieketen 2. Verbruik van grondstoffen minimaliseren (recyclen) 3. Gedwongen en verplichte arbeid tegengaan
1. Uitbannen van kinderarbeid in de hele productieketen 2. Gezondheid afnemers niet in gevaar brengen 3. Gedwongen en verplichte arbeid tegengaan 1.3 Top 3 stakeholdersverwachtingen.
3. BETROKKEN BIJ HET MILIEU EN DE MAATSCHAPPIJ KYOCERA maakt zich sterk voor bescherming van het milieu en het zuinig omgaan met natuurlijke hulpbronnen. Daarnaast streeft KYOCERA ernaar om als bedrijf een voorbeeldfunctie te vervullen. KYOCERA Document Solutions Nederland brengt deze principes in alle bedrijfsonderdelen ten uitvoer en draagt deze actief uit naar haar werknemers, klanten en leveranciers. Betrokken bij het milieu De juiste balans tussen economische ontwikkeling en milieubehoud – het is een van onze belangrijkste uitdagingen voor de toekomst. De milieustrategie van KYOCERA Document Solutions Nederland richt zich op vier domeinen: technologie, recyclen, milieubeheer en sociale verantwoordelijkheid. ECOSYS-technologie: minder afval, efficiënter printen en kopiëren De technologie achter alle producten van KYOCERA is gebaseerd op het unieke ECOSYS-concept. Het gebruik van duurzame materialen zorgt voor minder afval, minder transport en minder milieubelasting. Dankzij deze aanpak voeren al onze producten de zwaarste milieucertificaten, zoals Energy Star, Blaue Engel en Nordic Swan.
Centraal in de ECOSYS-printtechnologie staat een speciaal door KYOCERA ontwikkelde drum, waardoor printen en kopiëren veel efficiënter wordt. Door de keramische eigenschappen is de drum zeer robuust en gaat hij wel dertig keer langer mee dan conventionele drums van andere merken. Het voordeel is dat gebruikers niet de hele cartridge hoeven te vervangen, maar alleen de toner. Dat zorgt voor minder afval en minder kosten (en autoritten) voor service en onderhoud. KYOCERA Toner Return Programma Wij vinden het belangrijk dat lege tonercartridges milieuvriendelijk worden verwerkt. Met het Toner Return Programma krijgen onze klanten een verzamelbox voor cartridges – ook voor andere merken – die gratis wordt opgehaald en verwerkt door een gecertificeerd recyclingbedrijf (het Duitse LPR). In 2013 hebben we in totaal 13.686 tonercartridges ingezameld en verwerkt. 366 klanten van KYOCERA op 556 locaties werkten mee aan het programma (opgave 25 maart 2014). Er is door LPR in 2013 4.443 kg CO2 geproduceerd bij het afvoeren van bovengenoemde tonercartridges.
3. BETROKKEN BIJ HET MILIEU EN DE MAATSCHAPPIJ Recyclen en hergebruik KYOCERA richt zich op zowel vermindering als hergebruik van materialen. Dat begint al bij de productie van apparaten. De behuizing wordt bijvoorbeeld vervaardigd uit gerecyclede hars van plastic drankflessen. De verpakking wordt gemaakt van pulp van kringlooppapier. En in Nederland nemen we actief deel aan ICT Milieu, een stichting die de milieubelangen van circa 250 aangesloten ICT-bedrijven (cijfers 2013) behartigt.
KYOCERA ontwerpkenmerken Originele KYOCERA-toner bevat ook geen schadelijke stoffen zoals kwik, cadmium, lood en nikkel, chroom VI-samenstellingen of kleurstoffen die kankerverwekkende deeltjes afgeven. Een tonercartridge van KYOCERA bevat maar vier onderdelen. Dit betekent minder afval.
Gezamenlijke afspraken Samen hebben we afgesproken om minimaal 80 procent van al onze materialen te hergebruiken, bijvoorbeeld voor reparatie en onderhoud. Hiermee hebben we gezamenlijk in 2012 17.556 ton aan afgedankte ICT-apparatuur ingezameld. Verwerkers rapporteerden daarnaast nog eens 13.545 ton aan ingezameld ICT-afval dat door andere partijen aan hen is afgegeven. Bijna 97 procent van de 17.556 ton ICT-afval die ICT Milieu door Wecycle liet inzamelen, is gerecycled of nuttig hergebruikt. 13.545 ton afgedankte ICT-apparatuur werd verwerkt buiten het collectieve systeem en is door Wecycle geregistreerd. De Stichting ICT Milieu is opgezet in 1999. De cijfers zijn niet te specificeren per deelnemend bedrijf.
KYOCERA ontwerpt haar producten dusdanig dat een veel lagere temperatuur al voldoende is om de toner op het papier te hechten. Dit resulteert in een lager elektriciteitsverbruik.
RoHS-richtlijn Alle producten van KYOCERA voldoen aan de Europese RoHS-richtlijn voor schadelijke stoffen in elektrische en elektronische apparaten. Dat betekent dat onze producten vrij zijn van zes specifiek benoemde stoffen: lood, kwik, cadmium, hexavelent chroom, PolyBroom Bifenylen (PBB) en PolyBroom Difenyl Ethers (PBDE). Deze stoffen zijn niet alleen schadelijk voor het milieu, maar ook gevaarlijk voor mensen tijdens het productieproces en bij de recycling van deze producten.
Onze printers en multifunctionals zorgen ervoor dat onze klanten zo min mogelijk toner verbruiken. KYOCERA toner bestaat uit kleine en bolvormige deeltjes die zich beter verspreiden over het papier waardoor er minder toner nodig is voor een professioneel resultaat. Gebruikers hebben daarnaast de mogelijkheid om meerdere pagina’s op een vel papier af te drukken. Bovendien hebben al onze producten een ECOPrint stand speciaal voor het maken van testafdrukken.
DILEMMA
Van papier naar digitaal De trend wordt steeds evidenter: printen is uit, digitaal is in. Bedrijven en overheden willen af van de grote stapels papier die door de organisatie zwerven. KYOCERA moet inspelen op die veranderende markt. En dat doen we ook, door ons steeds meer te richten op de ontwikkeling van ICT-oplossingen en -applicaties. Om papieren documenten eenvoudig te digitaliseren bijvoorbeeld. Of om documenten digitaal te ordenen en beheren. Maar ook om printen en afdrukken meer te laten aansluiten bij het Nieuwe Werken. Met afdrukken vanuit de cloud bijvoorbeeld. Of met Follow Me-printen, waarbij een printopdracht met iemand ‘meereist’ op een pasje of personal key. Daardoor wordt alleen geprint wat echt geprint moet worden. En zo werken we in alle opzichten aan duurzaamheid: efficiënter werken, minder papier en – paradoxaal genoeg – minder printers.
3. BETROKKEN BIJ HET MILIEU EN DE MAATSCHAPPIJ Sociale verantwoordelijkheid Wij willen onze klanten en anderen stimuleren om onze producten zo duurzaam mogelijk te gebruiken. Dat doen we met projecten als het KYOCERA Toner Return Programma, en bijvoorbeeld met een ‘checklist voor groen printen’ op onze website.
Daarnaast ontwikkelen we steeds meer oplossingen voor slimmer en efficiënter afdrukken. Zoals het Pro Rato Colour System, waarbij het werkelijke kleurgebruik per afdruk wordt geregistreerd en afgerekend. Onze klanten betalen dus alleen voor de kleur die zij werkelijk gebruiken en dat vinden wij wel zo eerlijk.
Vermijd afval, recycle tonercartridges. KYOCERA Toner Return Programma
“Als medewerkers krijgen wij de ruimte om onze talenten te ontwikkelen. Dat betekent dat wij niet alleen kansen krijgen, maar ook veel eigen verantwoordelijkheid.” Dirk Muntendam Sales & Marketing Director
Efficiënter printen Wie denkt aan duurzaam ondernemen, denkt niet direct aan een leverancier van printers en kopieerapparaten. Toch kunnen gebruikers van deze apparatuur veel doen om de belasting voor het milieu zo klein mogelijk te houden. Daarom heeft KYOCERA tien tips om efficiënter te printen:
PRINTBELEID
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Print en kopieer zo veel mogelijk dubbelzijdig. Print nooit meer dan je nodig hebt. Print nooit iets om het maar één keer te lezen. Gebruik milieuvriendelijk (chloorvrij, gerecycled) papier. Als het kan, scan en e-mail een document. Check altijd het ‘printvoorbeeld’ voordat je daadwerkelijk print. Recycle gebruikte tonercassettes. Zorg dat de apparatuur goed wordt onderhouden. Activeer de slaapstand van printers en multifunctionals. Zet de apparatuur aan het eind van de dag uit.
3. BETROKKEN BIJ HET MILIEU EN DE MAATSCHAPPIJ Milieubeheer: duurzame bedrijfsvoering ISO 14001 helpt ons om onze organisatie efficiënter te maken, minder afval te produceren en minder energie te verbruiken. Dat geldt bijvoorbeeld voor onze eigen wagenpark en de bijbehorende autoritten. Door nieuwe manieren van call-screening en bevoorrading hebben we het aantal serviceritten per machine in de afgelopen jaren flink kunnen verminderen. Wagenpark KYOCERA wil haar wagenpark vergroenen door nog meer gebruik te maken van schonere auto’s. Daarnaast is er de ambitie om minder brandstof te verbruiken. In 2013 bestond het wagenpark uit 62 auto’s waarvan 45 met een A label (diesel en benzine). Een aanzienlijke verbetering (10% reductie) in vergelijking met 2012 toen er slechts 37 auto’s met een A label werden gebruikt (op 69 auto’s in totaal). Toch is de CO2 waarde uitstoot toegenomen. In 2013 bedroeg de uitstoot 304.702,0402. In 2012 302.138,3708. Het totaal aantal gereden kilometers is niet in kaart gebracht. KYOCERA wil over 2014 zicht hebben op deze cijfers. WAGENPARK 2013 - 2014
2012 37 AUTO’S A
B
2013 45 AUTO’S 2012
9 AUTO’S
2013
8 AUTO’S
2012 17 AUTO’S C
D
E
2013
7 AUTO’S
2012
4 AUTO’S
2013
2 AUTO’S
2012
2 AUTO’S
2013
0 AUTO’S
1.4 Wagenpark KYOCERA Document Solutions Nederland
Vervoerder Het transport van onze producten hebben wij uitbesteed aan DHL, ook een ISO 14001-gecertificeerd bedrijf. DHL behaalde in 2010 de Lean and Green Award naar aanleiding van hun inspanningen om de uitstoot van CO2 en andere milieu-invloeden van hun bedrijfsactiviteiten zoveel mogelijk te beperken. Zij realiseren dit bijvoorbeeld met geoptimaliseerde transportroutes, alternatieve voertuigen en energie-
efficiënte magazijnen. In 2020 wil DHL de CO2-uitstoot van hun eigen transportdiensten en die van onderaannemers met 30 procent verminderen ten opzichte van het basisjaar 2007. Minder papier Ook op andere terreinen werken we duurzaam. Zo is het onze ambitie om binnen onze organisatie zo min mogelijk papier te gebruiken. In 2013 hebben we daarin een belangrijke stap gezet door onze facturatieprocessen te digitaliseren. Ook werken we intern met een printprotocol. Dubbelzijdig printen is de norm op één van de zeven printers binnen kantoor (waren er tientallen enkele jaren geleden!). Het ‘follow me’ systeem bij het printen zorgt ervoor dat je na invoer van je printopdracht alleen met een persoonlijk pasje je document kunt laten uitprinten. Dat voorkomt onnodige printjes of niet opgehaalde printjes. Follow me als concept introduceert KYOCERA ook bij klanten. Desondanks hebben we in 2013 hebben in totaal 757.400 vellen papier verbruikt; dat is 26,5% meer dan in 2012. Daar valt dus nog een flinke slag te slaan. Minder verpakkingen KYOCERA Document Solutions Nederland is lid van Stichting Bedrijfsverpakkingen Nederland. Het doel: voldoen aan het ‘Verpakkingenbesluit 2005’ van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Dat betekent dat we er alles aan doen om te zorgen voor zo min mogelijk verpakkingsafval en zo veel mogelijk gebruik te maken van gerecycled materiaal. In 2013 verbruikten we 165.600 kilo aan verpakkingsmateriaal; dat is 10,99% minder dan in 2012 (186.045 kilo).
DILEMMA
Minder energieverbruik Op het gebied van energieverbruik is er een dilemma: wij delen ons bedrijfspand met een ander bedrijf, dat bovendien zeven dagen per week en 24 uur per dag bezetting kent. Omdat er geen gescheiden energiemeters zijn, is het onmogelijk om het eigen energieverbruik te meten en het totale verbruik te verminderen. Mede om die reden onderzoeken we de mogelijkheden van nieuwe huisvesting voor onze organisatie.
3. BETROKKEN BIJ HET MILIEU EN DE MAATSCHAPPIJ ADO Den Haag: het KYOCERA stadion In één geval laten we ons gezicht in de maatschappij wel heel duidelijk zien: sinds 2009 staat onze naam in reuzenletters op het stadion van voetbalclub ADO Den Haag. Er is gekozen voor een innovatieve vorm van lichtreclame die 8.000 led-modules bevat en maar 4 kW verbruikt. In vergelijking met neonreclame (14 kW) en traditionele lichtreclame (34 kW) verbruikt onze 48 meter lange lichtreclame bijzonder weinig elektriciteit. Daarmee is het KYOCERA STADION een belangrijke eyecatcher voor onze naamsbekendheid. Het stadion, in de oksel van het Haagse Prins Clausplein, biedt plaats aan 15.000 toeschouwers. Door de locatie aan de A4 en A12 zijn er jaarlijks circa 150 miljoen autobewegingen langs het stadion (bron Den Haag Marketing 2011). Sindsdien is onze naamsbekendheid landelijk
DILEMMA
gezien gestegen met 25%. In de regio Den Haag ligt dat percentage nog veel hoger. Sinds dit partnerschap werken we op uiteenlopende manieren samen aan projecten voor een betere (Haagse) samenleving. Bijvoorbeeld via de Stichting ADO Den Haag in de Maatschappij. Ook ondersteunden wij activiteiten van de voetbalclub bij Bewegen tegen Kanker, een gezamenlijk initiatief van Medisch Centrum Haaglanden (MCH), ADO Den Haag en het Gemeentemuseum Den Haag. Het geld dat wordt ingezameld gaat naar bewegingsprogramma’s voor mensen met kanker in het MCH. Om Bewegen tegen Kanker te ondersteunen, verkochten we onder meer posters van het vrouwenteam van ADO Den Haag.
Betaald voetbal en het afbreukrisico ADO Den Haag is een traditionele volksclub die de laatste jaren hard heeft gewerkt om het imago te verbeteren. Met succes. Steeds meer gezinnen bezoeken het KYOCERA STADION, problemen met supporters zijn er nauwelijks in en rond het stadion, dat bekend staat als het veiligste stadion van Nederland. Ook de sportieve prestaties van ADO Den Haag gaan stap voor stap de goede kant op. Toch is het steunen van een betaaldvoetbalclub, in het geval van KYOCERA, als naamgever van het stadion altijd risicovol. Wordt een trainer ontslagen, dan gebeurt dat ook in het KYOCERA STADION. En volgt er een nederlaag na een prachtige overwinning, dan vindt dat ook plaats in het KYOCERA STADION. KYOCERA is gedurende het voetbalseizoen altijd in gesprek en overleg met directie en medewerkers van ADO Den Haag. Om feeling met de club te houden, maar om ook gezamenlijk bij te sturen in communicatie. ADO Den Haag gebruikt de naam KYOCERA STADION in al haar uitingen om daarmee consequent te bouwen aan de naam van het stadion en haar naamgever.
3. BETROKKEN BIJ HET MILIEU EN DE MAATSCHAPPIJ Een stadion met 2.900 zonnepanelen Het KYOCERA STADION is straks een van de meest duurzame sportcomplexen van Europa: het wordt namelijk uitgerust met 2.900 KYOCERA-zonnepanelen. Het totale systeem heeft een gepland vermogen van 725 kWp (kilowattpiek). Door het zonnepanelenproject zal de CO2-uitstoot met maximaal 272 ton per jaar worden verminderd. Het systeem kan ongeveer 200 woningen van elektriciteit voorzien.
ADO Den Haag vrouwenteam KYOCERA is shirtsponsor van dit vrouwenteam, dat zeer succesvol uitkomt in de Eredivisie. Elke voetbalster van ADO Den Haag gaat volledig voor haar sport. Meestal naast een baan en/of studie. De vergoeding is marginaal. In tien jaar tijd (2002-2012) is het aantal meisjes/vrouwen dat voetbalt met 84% toegenomen en is het meisjesvoetbal zelfs de snelst groeiende jeugdteamsport in Nederland. Het kan niet anders dat dit een maatschappelijke impact heeft. Wij willen met deze sponsoring een ondersteunende rol spelen bij het verder professionaliseren van het vrouwen- en meisjesvoetbal in Nederland.
Bij de foto: Stade de Suisse, Bern in Zwitserland. De 8.000 gemonteerde KYOCERA zonnepanelen leveren sinds 2004 een jaarlijkse productie van 1.124.045 kWh.
Het project – een initiatief van Etienne Hendriks, Managing Director van KYOCERA Document Solutions Nederland – is onder andere ondertekend door de gemeente Den Haag, KYOCERA Solar, NV ADO Den Haag, Rabobank Den Haag e.o. en Steeds en Vrolijk Technical Services. Het project wordt uitgevoerd door de Duitse tak van KYOCERA Solar.
“Wij kiezen voor structurele ondersteuning van een klein aantal goede doelen en initiatieven. Daarmee vergroten wij onze slagkracht in plaats van deze te versnipperen.” Henriëtte Timmer Marketing Communicatie manager
OVER DIT VERSLAG. Maatschappelijk verantwoord ondernemen zit verankerd in het DNA van KYOCERA. Toch is dit pas het eerste MVO-verslag van KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. Hiermee willen wij de juiste stap zetten om ons MVO-beleid transparant te maken en te verantwoorden. Het is onze ambitie om voortaan jaarlijks verslag uit te brengen. Daarom verwachten wij dat we onze MVO-doelstellingen en -resultaten in de komende jaren nog concreter kunnen meten en verantwoorden. Het verslag is zo veel mogelijk opgesteld op Niveau 4 van de MVO Prestatieladder (mvoprestatieladder.nl).
Daarbij hebben we de volgende lijnen gevolgd volgens het People, Planet & Profit-principe: 7 MVO-kernthema’s en 33 indicatoren van de MVO Prestatieladder. Dit MVO-verslag gaat over het afgelopen boekjaar van KYOCERA Document Solutions Nederland B.V: 1 april 2013 t/m 31 maart 2014. Voor de MVO-doelstellingen, -visie en -activiteiten van de internationale organisatie verwijzen wij graag naar kyoceradocumentsolutions.com.
Colofon Feedback KYOCERA stelt de mening van betrokken medewerkers, partners en andere lezers op prijs. Heeft u ideeën en suggesties voor verbeteringen van dit MVO-verslag? Stuur ze dan naar: [email protected] Contactgegevens KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. Beechavenue 25, 1119 RA Schiphol-Rijk Publicatiedatum Redactie en eindredactie Lindblom public relations public affairs, Den Haag KYOCERA Document Solutions Nederland B.V., Schiphol-Rijk Disclaimer Hoewel de informatie uit deze uitgave met uiterste zorg is samengesteld, aanvaardt KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. geen aansprakelijkheid voor mogelijke fouten en tekortkomingen en eventueel daaruit voortvloeiende schade, direct of indirect. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Wijzigingen en correcties voorbehouden. Alle auteursrechten en andere intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de inhoud van deze uitgave komen toe aan KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van KYOCERA Document Solutions Nederland B.V. © KYOCERA Document Solutions Nederland B.V.
