Geloven in Vrede
Tess van Eck: opmerken wat niet ongezien en ongestraft mag blijven en vierjarig jongetje liep mee op patrouille met lokale Maya’s en Tess als mensenrechtenwaarnemer. Onderweg plukte hij her en der blaadjes en at hij een groene ui helemaal op, inclusief de stengel. Op dat moment voelde Tess zich helemaal één met de natuur en diep verbonden met de mensen die zij beschermde door haar aanwezigheid. “Ik heb een enorm respect voor de eenheid van de Maya’s met de natuur en de schat aan kennis van de natuur die zij bezitten, zelfs al op jonge leeftijd.” Tess van Eck (28) uit Amersfoort was drie maanden mensenrechtenwaarnemer bij de Chiapas-indianen in Mexico. In vorige Nieuwsbrieven heeft al iets over haar werk gestaan. Nu ze terug is in Nederland heb ik haar geïnterviewd.
E
Tess kwam via de Nederlandse organisatie Mensen met een missie bij FRAYBA te werken, een onafhankelijke organisatie die mensenrechten verdedigt van inheemse gemeenschappen in Chiapas, de zuidelijkste provincie van Mexico. Deze inheemse bevolkingsgroepen stammen af van de Maya’s. Tess werkte op kantoor, hield een blog bij om de problemen (internationaal) bekend te maken en ging binnen het BriCO-project (BriCO = Brigadas Civiles de Observación, burgerwaarnemersbrigades) op initiatief van de bevolking als mensenrechtenwaarnemer naar verschillende dorpen en leefde daar met de mensen mee. De spanningen en problemen ontstaan doordat de economische belangen van bijvoorbeeld mijnbouw of toerisme de indiaanse gemeenschappen bedreigen. In Chiapas zijn veel grondstoffen en natuurschoon: rivieren, bergen, jungle met medicinale planten en hout. De overheid probeert het verzet van de Maya’s te breken door omkoping, arrestaties, marteling, militarisering of ontruiming. Tess: “Mijn verblijf en mijn internationale ogen (voor dingen die niet ongezien en ongestraft mogen blijven) moesten druk uitoefenen op de daders die de rechten van groepen of personen schenden. Mijn functie was dus op de eerste plaats preventie van deze agressie. In de tweede plaats was mijn functie zo veel mogelijk gegevens verzamelen en deze doorgeven aan FRAYBA. Deze organisatie beslist dan of ze kunnen helpen door te procederen of andere organisaties in te schakelen. Ook kunnen ze de schendingen publiceren om de problemen bekend te maken en druk uit te oefenen.” 2
Hoe is het om weer in Nederland te zijn? “Een enorme schok om weer te leven op een plek waar je veilig bent, waar alles je ter beschikking staat, ook wat je niet nodig hebt. Ik heb een heel simpel leven geleid, en dat was heel goed en mooi. Ik ben me enorm bewust geworden van mijn watergebruik, de zeep die je het riool (= de natuur) in laat lopen. Het was mooi om te eten uit de natuur, spullen van de markt te halen en geen afval te hebben. Ik heb vijf maanden uit een rugzak geleefd, en ben nu thuis vele dozen aan het uitpakken omdat mijn ouders intussen verhuisd zijn. Je hebt eigenlijk maar heel weinig nodig. Ik zag kinderen spelen: een kroonkurk was een autotootje. Maar er was daar een enorme onveiligheid. Ik heb met eigen ogen gezien dat het ontbreken van mensenrechten mensen beschadigt. Als toerist zie je dat niet zo gauw, want dan kom je alleen met de
buitenkant in aanraking. Door mijn werk kwam ik dieper in contact met wat er werkelijk speelt. En dan zie je hoe toeristen worden misleid. Ik zag ergens een vreemd uitgedoste indiaan die met je op de foto wilde. Geen indiaan ziet er zo uit; de overheid probeert onder meer hierdoor de oorspronkelijkheid te promoten. Maar intussen gaat diezelfde overheid bruut tegen de oorspronkelijke bewoners en hun wensen in. Toeristen willen vaak ook niet het echte verhaal horen. Ik wil dat verhaal vertellen en zo een positieve bijdrage leveren. Als iemand het oppakt, voelt dat heel goed. En ik ben al begonnen door mijn achtjarige nichtje te vragen de kraan niet zo lang open te laten staan.”
Tess vertelt dat ze op een bepaald moment aan Vrouwen voor Vrede moest denken. “Ik was op pad met Latitia, een 24-jarige Maya-vrouw. Ze was nog niet ge3
Ben je extra gevoelig voor het leed van vrouwen en kinderen? “In Mexico zie je op straat enorm veel kinderen, vaak meisjes, die op straat iets te koop aanbieden. De mannen werken op het land, de vrouwen zijn thuis of verkopen op straat en hebben dan kleintjes op hun rug. Hun armoede heeft een enorme impact op de levens van de vrouwen en kinderen. Er is enorm veel kinderarbeid, en het is net alsof de kinderen wijzer zijn, en jonge meisjes snel als volwassenen handelen. Je ziet veel kinderen die schoenen poetsen. Als pedagoog en als mens doet dit me pijn. Ik heb ook gehoord dat er veel maffiapraktijken voorkomen: mensen moeten veel verkopen omdat er anders straf volgt. Ik voel me daarin heel dubbel, want als ik iets koop, doe ik mee aan die uitbuiting, maar als ik niets koop, hebben mensen geen inkomen. Ik hoorde over een heel jong meisje dat verkocht werd aan een man, waar ze mee moest trouwen. Omdat de man geld voor haar betaald had, moest zij heel hard werken om dit geld voor hem terug te verdienen. In Peru en Bolivia heb ik minder kinderen aan het werk gezien. Bij het meewerken op het land werd ik eruit gewerkt door een jongen van tien die met een grote machete het onkruid wegsloeg. Je zag hoeveel verantwoordelijkheid ook daar de kinderen droegen. Maar ze leren ook zorg te hebben voor elkaar en voor hun omgeving. Ze worden ruw behandeld en zijn in feite maar kort kind. Voor het maatschappelijk gebeuren is het fijn dat iedereen meewerkt. Zo zag ik een driejarig meisje een baby dragen. Toen ze hem
trouwd, en dat is daar bijzonder, omdat meisjes meestal op 14-jarige leeftijd al trouwen. Latitia had er echter voor gekozen dat nog niet te doen. Meestal trouwen de Zapatistas met elkaar, maar het is maar een kleine groep, en daarom worden er ook huwelijken met andere mannen gesloten. In dat geval moet de vrouw de (politieke) ideeën van de man volgen. En als die man niet net als de Zapatistas kiest voor het behoud van de oorspronkelijke vorm van leven, moet ze iets loslaten wat ze niet wil. Daarom trouwt Latitia nog niet. Behalve bij de strijd om de natuur heeft de overheid ook beperkingen gelegd op het onderwijs: Zapatistas kunnen niet verder leren en studeren dan basisonderwijs. En ook andere sociale rechten krijgen ze niet. Zo basaal worden de mensenrechten geschonden. Wij doen hier vrijwillig werk met het oog op mensen- rechten; wij hebben ons inkomen en verliezen dat niet. Daar vraagt het je totale inzet. Soms worden mensen moe van de strijd, geven ze het op, leven ze veiliger en krijgen ze subsidies. Er is niet alleen geweld tegen de gemeenschappen, maar in heel Mexico vindt ook huiselijk geweld plaats. Het verkopen van meisjes, uithuwelijken en dergelijke. Ik ben op de afdeling van FRAYBA waar mensen met hun probleem komen, ook bij een intakegesprek geweest waarbij een vrouw, haar moeder en een kind kwamen in verband met huiselijk geweld. Dit is weliswaar ook aantasting van mensenrechten, maar we hebben hen doorverwezen naar een vrouwenproject dat daar specifiek op gericht is.” 4
liet vallen, kreeg ze op haar donder, net als het iets oudere meisje dat de ‘leiding’ had. Het slaan van dieren en mensen lijkt er heel normaal, en je vraagt je dan ook af, als pedagoog, of de andere context maakt dat het mogelijk minder schade oplevert. Hier zien we ook mishandeling, en weten we dat het anders kan; het contrast is groter. De vraag is of je daar gefilterd kijkt of dat er sprake is van gewenning. Draag je soms een zonnebril? Ga je het pas later verwerken. Zoals het luisteren op een persconferentie naar iemand die drie jaar gemarteld is.”
verdovend lawaai. Het was alsof iedereen zijn adem inhield. Ik ging mee naar een huisje, en daar lag een dode en ontbonden kat op een bed. Vanuit hun ervaring dachten ze dat iemand dat expres had gedaan. Maar ik zag de open plek die altijd tussen wand en dak is. Hierdoor kan de kat naar binnen zijn gekomen. Vanuit continue druk en spanning ga je anders voelen, denken, zien. Ik maakte foto’s. Wraakgevoelens kwam ik niet tegen. Men had eerder geprobeerd terug te keren en toen werden er stenen gegooid.
Ook hoorde ik van een massamoord in een kerk in 1997. De overheid duidde het als een religieus conflict, maar het was geweld van paramilitairen tegen een autonome groep. De overheid wilde dit niet toegeven. Slechts acht van de zeventig daders zijn vervolgd. En velen die niet vervolgd werden, keerden naar het dorp terug. Daardoor sloegen weer bewoners op de vlucht.” “Ik voelde daar zo veel emoties. Ook voelde ik de spanning toen in mijn eerste dorp mensen die hoger woonden, stenen gooiden op het lagergelegen dak van Zapatistas. Constante dreiging doet veel met je. Na mijn vertrek was er in dat dorp een ernstig conflict. Wij zijn echt nodig. Want ook al kun je niet alles voorkomen, het rapporteren is erg belangrijk. Daarom is er nog meer informatie uit het dorp gehaald, en hoorden ze dat Zapatistas meer hulp wilden.
Tess is driemaal voor enkele weken naar verschillende dorpen geweest om daar met de mensen mee te leven, mee te werken, te inspecteren en mensen tegen onrecht te beschermen. Ze woonde bij mensen in, in een leegstaand huis, of in een speciale hut. Op mijn vraag wat de meeste indruk gemaakt heeft, vertelt ze over de tocht met ontheemden die terugkeerden naar hun dorp. “We waren vanuit onze organisatie beschermers toen mensen terugkeerden naar hun eigen huis. Er was voor veel media-aandacht gezorgd. Er heerste een bedrukte sfeer, en wij waren bij hen. Ze wilden terug naar de plek waarvan ze verdreven waren. Ze wilden hun akkers inzaaien omdat ze anders geen voedsel hadden. Hoewel ze protestliederen zongen, voelde je hoe diep de pijn was; ze waren uitgehuild. We kwamen langs militaire posten; dan stopten ze even met zingen en liepen ze in stilte tot voorbij zo’n militaire post. Vaak was er stilte, en die stilte maakte lawaai, oor-
Het rapport dat werd opgemaakt, ging naar de organisatie waarvoor Tess werkte, FRAYBA. Die bracht het bij het bestuur van de Zapatistas en na 5
Je hebt gehoord dat wij als Raging Grannies in Amersfoort op straat hebben gezongen, en je schreef dat je op 8 maart ook iets van Internationale Vrouwendag meemaakte. “Ja dat was heel indrukwekkend, toen ik met een mars meeliep. De vrouwen protesteerden met een enorme lading. Alles hangt van hun rechten af. Het is van levensbelang. Een van de leuzen was: ‘We willen geen bloemen, maar rechten.’ Ik zag en voelde een intense en creatieve kracht.”
overleg wordt al dan niet voor publicatie gekozen. Dit omdat publiciteit soms olie op het vuur is en geen voordeel biedt. Er zou een rechtszaak uit kunnen voortkomen, zelfs bij het Internationale Hof van de Mensenrechten. Maar alles gebeurt in samenspraak met de mensen die het betreft. Wanneer er publiciteit wordt gezocht, gebeurt dat onder meer via de eigen Zapatista-zenders en algemene media, maar niet met aan de staat gerelateerde. Altijd vertellen getroffenen hun verhaal. De persconferentie wordt gehouden in het kantoor van FRAYBA. Hier komen alleen genodigden, want een en ander moet geheim blijven voor tegenpartijen, ter voorkoming van represailles. Er staat dan ook geen naam op de deur.
Ik moet ook denken aan de moord op een actieve leraar en het vernielen van de school en het ziekenhuis. Dat was een georganiseerde en geplande moord. FRAYBA protesteerde. Deze zaak is wel in de openbaarheid gebracht.”
6
Welke gezichten zie je voor je, als je terugkijkt op je verblijf in Mexico? “Ik zie vooral Latitia voor me, die jonge vrouw die ik eerder noemde. En het gezicht van een gepassioneerde man die op het congres was ter ere van het 25jarig bestaan van FRAYBA. Hij is afkomstig uit het netwerk van nietgouvernementele organisaties en nam deel aan het driedaagse congres. Hij toonde interesse in iedereen, bleef hoopvol en strijdbaar en had stralende
ogen. Hoe uitgebluste ogen eruitzien, zag ik toen moeders en partners van vermiste jongens en mannen uit NoordMexico riepen om hun verloren geliefden. Ze hadden foto’s opgespeld. Ze hadden holle ogen, zagen er verslagen uit, met uitgedoofde gezichten. Hun leed is uitzichtloos omdat ze hun rouwproces nooit kunnen afsluiten.”
groot en machtig zijn. Dat zie je overal op de wereld. Maar ik blijf geloven dat groepen zoals die waarbij ik verbleef, hoop blijven houden en dat ze blijven staan voor hun (mensen)rechten. De macht van het kapitalistische stelsel is groot; er spelen internationaal enorme belangen. Wat ik gezien heb, heeft me gesterkt om sober en duurzaam te willen leven. En om ook zaken te doorzien. Bijvoorbeeld dat er een stuk jungle was gekapt voor palmbomen, omdat wij steeds meer palmolie willen in allerlei producten. Een tweede wens is dat velen net als ik een periode meeleven met oorspronkelijke bewoners en leren hoe je met elkaar en met moeder aarde omgaat. Zij strijden voor natuurbehoud, voor de bomen, de jungle, die ook wij nodig hebben, onder meer voor onze zuurstof. Het is dus niet alleen hun strijd maar ook de onze.”
“Ook zag ik het verdriet van de familie van een meisje dat tien jaar was toen ze drie jaar geleden vermist raakte. Met gefingeerde bewijsstukken meldde de regering dat ze gevonden was, maar ze was gewoon niet thuisgekomen. Waar moet je het nog zoeken als de overheid zegt dat je verhaal niet klopt. Deze mensen raken niet uitgehuild.”
Tess, welke wensen heb je? “Ik hoop dat ieder mens kan leven zoals zij of hij dat graag wil; dat de mensenrechten die we hebben afgesproken, gewoon voor iedereen gelden; dat we daar en hier kunnen leven, en dat we hier de duurzame manier van leven van daar overnemen en zelfvoorzienend worden. Waar ik mee blijf zitten, is dat de Zapatistas die ervoor kiezen in eenheid met de natuur te leven en geen afstand te doen van hun levensstijl en gebieden, slechte voorzieningen hebben. Kinderen kunnen geen vervolgonderwijs volgen om bijvoorbeeld jurist te worden en te werken aan de mensenrechten voor hun mensen. Als pedagoog weet ik dat educatie je kansen vergroot. En als ze zouden gaan vechten met behulp van onderwijs, verliezen ze juist wat ze willen. Autonomie van kleinere groepen is bijna onmogelijk, omdat overheden
Heb je een wens voor Vrouwen voor Vrede? “Ik voelde me in Mexico door jullie gesteund. Ik vind dat jullie goed bezig zijn en vooral moeten doorgaan. Betrokkenheid werkt altijd, en op afstand kun je ook invloed uitoefenen.”
Mogen mensen je benaderen om je verhaal te komen vertellen? “Natuurlijk!” Lineke Schakenbos
Tess van Eck kun je bereiken via mail:
[email protected]
7
Blog van Tess: www.geef.nl/actie/tess4mexico/blog
