Samen leven? Samen spreken!
Samen leven? Samen spreken!
Een uniek taal- en integratieproject
Dit is een uitgave van Stichting Gilde SamenSpraak Europees integratiefonds Van EU naar lokaal
Inleiding “Beter Nederlands leren spreken. Dat is wat veel anderstaligen willen. Om een studie te volgen, een baan te vinden, te winkelen, een praatje te maken met de buren, niet steeds op de kinderen aangewezen te zijn als er contact met een instantie nodig is, of gewoon om te communiceren met de mensen om hen heen.” Uit: Wout van Doornik en Jan Ruijter, ‘SamenSpraak. Amsterdammers helpen nieuwkomers met
Integratie én participatie beginnen met het beheersen van de Nederlandse taal, daar is iedereen het wel over eens. En echt goed Nederlands spreken, leer je door veel te praten met Nederlanders. Struikelblok daarbij is dat veel anderstaligen voornamelijk binnen hun eigen culturele kring blijven, simpelweg omdat het lastig is in contact te komen met Nederlanders. Gilde SamenSpraak helpt door anderstaligen en Nederlanders bij elkaar te brengen om de Nederlandse taal en cultuur te delen.
de taal’, 2000, pag. 9.
Gilde SamenSpraak is een project van Gilde Nederland, een vrijwilligersorganisatie bestaande uit circa 65 lokale gilden. De vrijwilligers zijn 50-plussers die hun kennis, kunde en ervaring ter beschikking stellen aan anderen. Honderden vrijwilligers bieden anderstaligen zo de mogelijkheid om op een informele manier Nederlands te spreken. Gewoon thuis of door samen iets te ondernemen. Het gaat niet om het geven van lessen, maar om alledaagse conversatie in het Nederlands. Op die manier is Gilde SamenSpraak een goede aanvulling op de officiële taal- en inburgeringsprogramma’s. De nodige subsidie, publiciteit en betrokkenheid zijn onmisbaar voor Gilde SamenSpraak. We kunnen dan ook niet zonder uw steun. Wij danken u voor uw aandacht!
Hoe is Gilde SamenSpraak ontstaan?
In de jaren negentig startte een aantal gilden met bijeenkomsten waar gildevrijwilligers en anderstaligen met elkaar praten over allerlei onderwerpen. Stuk voor stuk succesvolle taalprojecten, die een bijdrage leverden aan de integratie en participatie van de anderstaligen in de Nederlandse samenleving.
Landelijke spreiding
Het bestuur van Gilde Nederland vroeg eind 2001 de toenmalige minister Van Boxtel (Grote Steden- en Integratiebeleid) om zijn medewerking om Gilde SamenSpraak landelijke navolging te geven. In overleg met de minister kwam een duidelijk kader tot stand: Gilde SamenSpraak bestaat uit díe taalprojecten waarbij informele, persoonlijke bijeenkomsten in of vanuit de huiselijke sfeer plaatsvinden.
Grondleggers van Gilde SamenSpraak
Drie taalprojecten liggen ten grondslag aan het huidige project Gilde SamenSpraak. In 1994 zocht Gilde Amsterdam (opgericht in 1984) op verzoek van de gemeente naar een manier om Amsterdamse allochtonen te helpen met de Nederlandse taal. Al snel bleek het koppelen van een vrijwilliger aan een anderstalige om samen op een informele manier Nederlands te praten een schot in de roos. Kort daarna, in 1997, volgde Gilde De Baronie in Breda. Binnen de gilden verspreidde het nieuws zich en Gilde Zeist besloot het concept in 1999 over te nemen. De eerste zes vrijwilligers in Zeist vroegen zich nog af of er wel voldoende belangstelling voor zou zijn, maar na één oproep meldden zich al 55 potentiële deelnemers. Deze drie gilden namen plaats in een stuurgroep en adviseerden Gilde Nederland over de vraag hoe een landelijk opgezet Gilde SamenSpraak het beste vorm kon krijgen.
Ondersteuning Het enthousiasme van de minister over het project resulteerde in financiële ondersteuning, waardoor Gilde Nederland het project SamenSpraak landelijk kon aanbieden. Ook in de volgende kabinetten bleef integratie en participatie een belangrijk maatschappelijk en politiek onderwerp. Door de behaalde successen van de projecten én de nieuwe Wet Inburgering – met het leren van de taal als speerpunt – is de subsidie voor Gilde Nederland tot in elk geval 1 januari 2010 verlengd.
“Door het persoonlijke contact groeit het begrip voor elkaars cultuur.”
Wat maakt Gilde SamenSpraak uniek?
Vrijwilligers die lessen Nederlands geven, dat is op zich niet zo heel bijzonder. Het unieke van Gilde SamenSpraak is dat het uitdrukkelijk niet om lessen gaat, maar om samen Nederlands praten; oefenen dus. Meestal met z’n tweeën, soms met een groepje van twee of drie anderstaligen. Dit uiterst informele oefenen heeft een belangrijk bij-effect: door elkaar in huiselijke kring te ontmoeten en met elkaar te spreken over zelfgekozen onderwerpen, draagt Gilde SamenSpraak bij tot de maatschappelijke integratie van de anderstaligen. En het verruimt de blik van de begeleiders. Dit is minstens even belangrijk als het officiële doel van de contacten: beter Nederlands leren spreken.
Taal als sleutel
“Om Nederlands te leren volgde ik een cursus in een buurthuis, maar daar leerde ik weinig. Alle cursisten waren Turks en dan val je toch al gauw terug op je eigen taal. […] Mijn Nederlands ging niet zo snel vooruit als ik wilde. Ik sprak het te weinig en kende behalve de buren geen Nederlanders. […] Op een dag las ik in de krant over SamenSpraak en heb ik me aangemeld. […] Binnen twee weken vonden ze een vrijwilligster hier in de buurt. Ze was heel aardig en we konden direct goed met elkaar opschieten. […] Bijzonder leuk aan het contact vond ik het gesprek over onze achtergronden. Zij was streng opgevoed, haar Nederlandse en mijn Turkse jeugd leken op elkaar. Dat was bijzonder om te ontdekken.” Uit: Colet van der Ven en Vincent Weggemans, ‘Taal als sleutel. 10 jaar Gilde SamenSpraak’,
Voor wie is Gilde SamenSpraak bedoeld?
Het project Gilde SamenSpraak is bedoeld voor anderstaligen én vrijwilligers die zich graag willen inzetten voor anderstaligen in hun gemeente. Het samenbrengen van die groepen en tegelijkertijd het nuttige met het aangename verenigen, dát is de kracht van Gilde SamenSpraak.
Over carnaval en vette dinsdag
en vastenavond passeren allemaal
In haar gezellige huiskamer ontvangt
steeds taallessen bij het Baronie Breda
Renske haar ‘leerlingen’ Jelena
Vak (spreek uit: “Watz”) en Elena
Vassiltchenko. Hun Nederlands is
goed te volgen, ze zijn dan ook al een poosje hier. Het gesprek gaat al snel over carnaval, dat net is afgelopen.
Optocht, Prins Carnaval, vette dinsdag
de revue. Jelena en Elena volgen nog
College. “Eerst is beetje aandacht voor het spreken en het schrijven en dan
volgt grammatica op de computer. Dan moeten we met de ‘mois’ aanklikken
of goed of fout”, zegt Elena, “maar hier
Nederlandse taal praten is veel leuker”. Jelena knikt heftig.
2004, pag. 70-71.
Anderstaligen De meeste anderstaligen in Nederland hebben op één of andere manier al eens les gehad in de Nederlandse taal. Het ontbreekt hen alleen vaak aan de mogelijkheid om het geleerde in praktijk te brengen. Hiervan ondervinden ook de kinderen van anderstaligen de nadelige gevolgen; zij beginnen hun schoolcarrière met een taalachterstand. Vaak is de vrijwilliger van Gilde SamenSpraak voor de anderstalige de eerste autochtone Nederlander met wie hij of zij echt in contact komt. Vrijwilligers Gilde SamenSpraak staat open voor alle vrijwilligers die goed Nederlands spreken en even enthousiast als geduldig zijn. Belangstelling voor andere culturen is natuurlijk ook een pluspunt. Hoewel Gilde SamenSpraak een gildeproject is en zodoende graag gebruik maakt van de kennis en ervaring van 50-plussers, zijn er nu ook andere organisaties – zoals
vrijwilligerscentrales, taalinstellingen en welzijnsorganisaties – die het project hebben opgenomen in hun activiteiten. Zij werven naast 50-plussers ook jongeren. De voornaamste redenen om als vrijwilliger aan de slag te gaan, zijn meer sociale contacten, actief betrokken blijven bij de Nederlandse samenleving, bezig zijn met taal en kennis opdoen van andere culturen. De vrijwilligers stellen hun huiskamer open en oefenen – gemiddeld anderhalf uur per week gedurende een jaar – Nederlands met leergierige anderstaligen. Ze krijgen daarvoor veel waardering. Niet alleen van de duizenden deelnemers, maar ook van de gemeenten en professionele organisaties die verantwoordelijk zijn voor de integratie en participatie van allochtonen.
De organisatie
Hoe informeel de contacten in de huiskamers ook zijn, er is wel een professionele organisatie nodig om alles vlekkeloos te laten verlopen. Gilde Nederland adviseert en ondersteunt de lokale gilden en instanties, die de uitvoering van Gilde SamenSpraak in handen hebben. Een of meerdere coördinatoren bemiddelen tussen de begeleiders en de anderstalige deelnemers. Hiervoor nodigen ze de belangstellende anderstaligen uit voor een intakegesprek. Met uitleg over wat wel en wat niet te verwachten en aandacht voor achtergrond, behoeftes, motivatie en taalniveau van de deelnemer. De coördinator informeert en instrueert bovendien de (nieuwe) begeleiders, vaak via een lokaal georganiseerde introductiebijeenkomst. Daar horen de begeleiders hoe Gilde SamenSpraak werkt en wat er van hen wordt verwacht. De projectcoördinator en de begeleiders hebben regelmatig contact en evalueren de voortgang van de gesprekken tussen de begeleider en de anderstalige. Daarnaast kunnen begeleiders regelmatig ervaringen uitwisselen op themabijeenkomsten.
Ambassadeurs
Naast de steun van vele vrijwilligers, overheden en (non-)profitorganisaties, mag Gilde SamenSpraak rekenen op de support van een aantal enthousiaste ambassadeurs. De ambassadeurs van Gilde SamenSpraak zijn professioneel of persoonlijk betrokken bij de onderwerpen integratie of Nederlands als tweede taal (NT2). Ze steunen Gilde SamenSpraak omdat ze het project erkennen als een goede aanvulling op het huidige aanbod van inburgeringstrajecten. Ze zien de positieve bijdrage die SamenSpraak levert aan de integratie en participatie van anderstaligen in onze maatschappij. De huidige ambassadeurs zijn: schrijver en columnist Kader Abdolah, emeritus-hoogleraar René Appel, VVD-Kamerlid Stef Blok, voormalig rector magnificus van de Radboud Universiteit te Nijmegen Kees Blom, oudburgemeester van Utrecht Annie Brouwer-Korf, burgemeester van Amsterdam Job Cohen, burgemeester van Almere Annemarie Jorritsma, oud-burgemeester van Deventer James van Lidth de Jeude en burgemeester van Rotterdam Ivo Opstelten.
Koffie verkeerd
tegen de grond.” Zijn gesprekspartner
Keurig op tijd komt hij binnen, de
‘koffie verkeerd’ te vragen. Vandaar. Hij
jongeman uit Senegal. “Goeiemiddag,
ga zitten. Wil je koffie?” Hij gaat zitten en antwoordt: “Ja graag, koffie verkeerd”.
“Hé, koffie verkeerd, je spreekt al aardig Nederlands”. Dan komt zijn verhaal.
Hij was net in Nederland en kreeg op
een dag koffie aangeboden. Hij kreeg
zwarte koffie. “Toen ging ik meteen plat
adviseerde hem om in het vervolg altijd was getrouwd met een blanke vrouw en had een zoontje van ongeveer één jaar. Ik zag die mooie zwarte kop met die
glinsterende ogen voor me en kon niet
laten hem te vragen of zijn zoontje ook
zo’n mooie zwarte kleur had. “Nee”, zei hij, “koffie verkeerd”.
Ongestuurde taalverwering
De Amsterdamse emeritus-hoogleraar René Appel is zeer enthousiast over Gilde SamenSpraak. Appel doceerde Algemene Taalwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en is één van de belangrijkste deskundigen in ons land op het gebied van het leren van een tweede taal. Appel moedigt de begeleiders aan vooral niet van het informele pad af te wijken. Hij dringt erop aan niet in de verleiding te komen les te gaan geven, maar vast te houden aan het ‘samen spreken’, het communiceren. Appel maakt onderscheid tussen gestuurd (met oefeningen en lessen) en ongestuurd een taal leren (zoals kinderen een taal leren, spelenderwijs). Bij ongestuurd een taal leren ligt de nadruk op communicatie, op elkaar begrijpen, op de inhoud van de taal. Ongestuurde taalverwerving is effectiever naarmate mensen meer gemotiveerd zijn om te communiceren met de andere taalgemeenschap. Daarom is het zo belangrijk een goed contact op te bouwen, vertrouwen te winnen en goed te luisteren naar wat de deelnemer bezighoudt. Bovenal is het van belang niet constant te corrigeren. Als mensen bang zijn fouten te maken, stagneert de communicatie.
Gilde Nederland “Uniek, omdat het niet om lessen gaat, maar om samen op informele manier de Nederlands taal te oefenen.”
Stichting Gilde Nederland is de overkoepelende organisatie van zo’n 65 lokale gilden. De stichting adviseert en ondersteunt de autonome gilden, waar ongeveer 6.000 vrijwilligers bij aangesloten zijn. Particulieren, nonprofitorganisaties en startende ondernemers kunnen gebruikmaken van de diensten van de gilden. Naast de bekende stadswandelingen richt het gilde zich steeds vaker op projecten met een direct maatschappelijk belang. Voorbeelden hiervan zijn Gilde SamenSpraak en Coach4you, dat leerlingen van groep 8 op de lagere school begeleidt naar de tweede klas van de middelbare school (www.coach4you.org).
Resultaten wetenschappelijk onderzoek
Eind 2004 hebben twee studenten van de Radboud Universiteit van Nijmegen voor hun afstudeerproject onderzoek gedaan naar de sociaalmaatschappelijke effecten van het taal- en integratieproject Gilde SamenSpraak. Er werd een kwantitatief (409 geretourneerde vragenlijsten) en kwalitatief (39 interviews) onderzoek gedaan. De conclusie uit het kwantitatieve onderzoek is dat deelname aan SamenSpraak leidt tot een grotere taalbeheersing en een toegenomen vermogen te communiceren in het Nederlands. Als gevolg daarvan hebben de deelnemers ook meer sociale contacten. Ook het kwalitatieve onderzoek maakt duidelijk dat deelname aan Gilde SamenSpraak leidt tot een grotere communicatie competentie, met meer sociale integratie en participatie in de samenleving tot gevolg. Het volledige rapport is terug te vinden op www.gilde-samenspraak.nl.
Samenwerkende partijen
Veel (lokale) instanties en organisaties zijn bij Gilde SamenSpraak betrokken. Een goede zaak, want hoe meer draagvlak er is, des te succesvoller het project kan zijn. Ook de politieke belangstelling voor Gilde SamenSpraak is groot. Taalhulp, integratie en participatie van anderstaligen én het maatschappelijk activeren van 50-plussers zijn politieke speerpunten. Bovendien is Gilde SamenSpraak met zijn belangeloze en informele aanpak een aanvulling op de officiële inburgeringcursussen. Voor onderwijsinstanties is het prettig te weten dat er absoluut geen sprake is van concurrentie. De begeleiders zijn geen docenten, maar gesprekspartners en stellen zich ook als zodanig op.
Wat heeft Gilde SamenSpraak tot nu toe bereikt?
De belangstelling voor Gilde SamenSpraak onder anderstaligen, organisaties die hen ondersteunen én vrijwilligers is enorm. Eind 2007 waren er maar liefst 60 organisaties (waarvan 40 gilden) actief met het project Gilde SamenSpraak. De coördinatoren hadden op dat moment 2422 actieve begeleiders gekoppeld aan 2670 anderstaligen. Het totale bestand van anderstaligen dat de afgelopen zes jaar heeft deelgenomen kwam daarmee boven de 10.000!
“Het project heeft mij zelfverzekerder gemaakt”
Uw aandacht voor Gilde SamenSpraak
Gilde SamenSpraak voorziet in een behoefte aan dienstverlening met grote maatschappelijke relevantie. Dat is ook de conclusie van deskundigen en beleidsmakers die ervaring hebben met allochtonen en met de (sociaalculturele) problemen die samenhangen met het leren van een tweede taal door volwassenen. Gilde SamenSpraak is goed te organiseren en is aantoonbaar succesvol. Daarnaast geeft het de gilden de mogelijkheid hun dienstverlening uit te breiden. Immers, de gilden zijn opgezet om 50-plussers de kans te bieden op informele basis hun kennis, kunde en ervaring over te dragen op anderen. De vraag naar deze vorm van (taal)hulp groeit nog steeds en nagenoeg elke oudere is in staat zijn steentje bij te dragen. Zelfs als men aan huis is gebonden. Gilde SamenSpraak biedt perspectief!
Contact Heeft deze brochure u geïnspireerd en uw interesse gewekt? Neem dan contact op met Stichting Gilde SamenSpraak: Postadres: Postbus 222, 3500 AE Utrecht Bezoekadres: Christiaan Krammlaan 8, Utrecht Telefoon: 030-242 28 41 E-mailadres:
[email protected] Website: www.gilde-samenspraak.nl Colofon Tekst: Stichting Gilde SamenSpraak Eindredactie: prachtig, Utrecht Layout: het Bos, Utrecht Fotografie: Piet Haring, Mick Salomons, Sam Edwards/Getty Images Drukwerk: Drukkerij Livo © Stichting Gilde Nederland, vierde herziene druk, april 2012
