Een schooltuin voor de Casaschool
Inhoud Inhoud
3
Een schooltuin voor de Casaschool
5
De voorbereiding
6
Workshop
9
Het ontwerp
10
Beplanting
19
De schooltuin in het onderwijsplan
20
Verankering in beleid of visie
20
Functie voor buurt en wijk
23
Duurzaamheid
23
Begroting
24
Financiering
24
Hoeveel geld vraagt u aan?
25
Onderhoudsplan
25
Samenwerking
26
3
Een schooltuin voor de Casaschool Natuur is een belangrijk onderdeel van de Casaschool, het is de meest waardevolle leeromgeving voor kinderen. De natuur biedt een stimulans tot leren en daagt de kinderen uit tot onderzoek. Daarom mogen de kinderen op de Casaschool dagelijks, ongeacht het weer, buiten zijn en buiten werken. De aandacht voor de natuur en buitenleven uit zich op vele manieren: De school trekt er regelmatig op uit, op bezoek bij de boer, naar het strand of naar het bos. Natuur is een belangrijk onderdeel van de lesstof. Kinderen hebben de vrijheid om buiten te werken. Dit betekent dat zij er voor kunnen kiezen om het tafeltje waar ze aan werken buiten te zetten voor het groepslokaal. En de Casaschool biedt gerichte buitenactiviteiten aan, die onder begeleiding van een medewerker plaatsvinden. Zo kunnen kinderen bijvoorbeeld tuinieren, timmeren, fietsen of voor de dieren zorgen.
De Casaschool is daarom erg blij met de mogelijkheid die door Fonds 1818 ontstaat om het schoolplein om te vormen tot een schooltuin. Met behulp van dit fonds ziet de school kans om de basisinrichting van de tuin te realiseren. Daarna blijft er nog veel werk over, maar zoals dat gaat met natuur, zullen we daar rustig de tijd voor nemen. De tuin zal geleidelijk aan steeds natuurlijker en steeds interessanter worden. In dit boekje laten we zie hoe we tot het idee zijn gekomen voor de schooltuin en wat voor plan we hebben gemaakt. Ook denken we na over de toekomst, we willen een goed te onderhouden en duurzame tuin.
In 2013 heeft de Casaschool een “nieuw” schoolgebouw gekregen. Alhoewel het gebouw in de jaren ’70 gebouwd is voldoet het nog prima. Het is laagbouw, ruim opgezet en heeft veel buitenruimte. De afgelopen tijd is er veel tijd en energie gestoken in de binnenruimte en nu wordt het hoogtijd voor de buitenruimte, die ligt er nu namelijk, zoals bij zovele scholen, erg stenig bij en dat is jammer. De buitenruimte biedt kansen om een school middenin het groen te zijn. Door rondom de school een echte natuurtuin te realiseren krijgt de school de kans om het natuuronderwijs volledig waar te maken.
Sfeerbeelden van de huidige schooltuin
4
5
De voorbereiding
De volgende bevindingen hebben we ter inspiratie genoteerd voor de schooltuin:
Speeldernis
•
In september 2013 is de hele school naar de “Speeldernis” in Rotterdam geweest. In de eerste plaats natuurlijk om heerlijk in de natuur te kunnen spelen, maar ook om inspiratie op te doen voor onze eigen schooltuin. In de speeldernis bleek hoe geweldig spelen in de natuur voor kinderen is. Binnen de kortste keren waren veel kinderen zwart van de modder en het herfstweer van die dag weerhield een aantal kinderen en niet van om een frisse duik te nemen. Wonderbaarlijk genoeg zijn er ook kinderen die ondanks dat ze van alles doen er toch schoon uit weten te komen.
•
• •
• •
•
•
Water is fantastisch. Jammer genoeg zal dit zich voor de schooltuin moeten beperken tot een handpomp. Stilstaand water is moeilijk gezond te houden en het creëren en beheren van een waterpartij met stromend water is niet realistisch. Maar enkel een pomp kan al heel veel spelaanleiding geven. Boomstammen, boomwortels, boomkronen, en palenrijen zijn geweldig. Zeker als deze in één of meerdere routes zijn aangelegd blijven kinderen eindeloos rondrennen. Gespannen touwen tussen bomen hebben hetzelfde effect. Open ruimte om te kunnen spelen is heel belangrijk. Kinderen hebben maar weinig nodig om hun eigen fantasie de vrije loop te laten. Ze hebben wel de ruimte nodig om alle verzonnen spellen uit te kunnen voeren. Losse takken in alle lengtes en diktes nodigen uit tot het bouwen van hutten en andere bouwwerken. In dood hout is werkelijk van alles te vinden, het krioelt er van verschillende beestjes en er groeien paddenstoelen op. Dit geldt ook voor takkenrillen, daarin kunnen ook nog vogels nestelen. Bloeiende planten, zoals de vlinderstruik en weide bloemen zijn mooi om naar te kijken, leuk om te plukken en lokken diverse soorten insecten die weer leuk zijn om te onderzoeken. In een hut kan je je even terugtrekken als je even geen zin hebt in de drukte.
De Casaschool in de ‘Speeldernis’
6
7
Workshop
De volgende bevindingen hebben we ter inspiratie genoteerd voor de schooltuin:
Dat het dagje “speeldernis” een inspirerende dag was bleek wel uit de workshop die we een week later met de kinderen van de middenbouw hebben gehouden. Tijdens deze workshop hebben we gevraagd of zij een nieuwe inrichting voor het schoolplein wilde bedenken (Het schoolplein is een mooie rechthoekige ruimte en daarom een heldere opdracht). De workshop heeft geleid tot een heel scala aan ideeën voor de schooltuin.
Bruikbaar: • • • • • • • • • • • • •
Schommel Hangmat Boomhut Hut Sportveld Tribune Klimparcours Boomstammenroute Andere klim- ren- en klauterroutes Paaltjes Klimboom Rustige plek om te kunnen kletsen Bloementuin
Niet bruikbaar: • • •
Wildwaterbaan (kermisattractie) Doolhof (neemt veel ruimte in en biedt maar één spelaanleiding) Zwembad
Een kleine selectie van alle maquettes die gemaakt zijn door de middenbouwleerlingen
8
9
Het ontwerp Op basis van de missie van de school, de bevindingen in de „Speeldernis” en de resultaten van de workshop heeft de landschapsarchitect een ontwerp voor de school gemaakt. Veel van de ideeën van de kinderen komen terug in dit ontwerp. De schooltuin zal uit zes delen bestaan: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Het speelplein De onderbouwtuin De middenbouwtuin De bloementuin De fruitboomgaard De moestuin
Het speelplein
De middenbouwtuin
De moestuin
Het speelplein is het avontuurlijke deel van de schooltuin. Het speelplein wordt grotendeels natuurlijk ingericht, maar er blijft ook een verhard stuk plein over.
De middenbouwtuin wordt vrijwel hetzelfde als de onderbouwtuin. Deze ruimte is goed te overzien vanuit de middenbouwlokalen en hier kunnen de kinderen van de middenbouw goed buiten werken. Ook dit plein krijgt een overkapping en een dierenverblijf.
Tot slot is er nog de moestuin. Langs de school kunnen de kinderen hun eigen moestuin aanleggen en onderhouden. Zodoende gaan ook de biologische groenten uit eigen tuin een plek vinden naar de keuken. Pijnacker heeft hele goede tuinbouwgrond, dus moet het mogelijk zijn om allerhande (vergeten-) groenten te telen.
Het verharde deel wordt gebruikt als entree naar de school en biedt ruimte voor spellen die niet kunnen in het natuurlijke deel. Ook worden hier de fietsen gestald. In het onverharde deel vinden we een speelveld en een boomstammen route en de boomhut. In dit gedeeld wordt gesport, gerend, geklommen en geklauterd. Dit is ook de plek voor dood hout, houtrillen in de hoge beplanting en diverse inheemse plantensoorten, die weer inheemse dieren aantrekken. Dus een plek voor onderzoek naar de natuur. Ook vinden we in dit deel een „amfitheater”. Het theater biedt een plek om buiten te zitten en kletsen, maar ook een plek voor dans, zang en theater. De onderbouwtuin De onderbouwtuin, is een patio. Deze tuin is meer besloten dan het speelplein en leent zich daardoor voor andere activiteiten. Ook kan deze tuin afgesloten worden. Rondom dit plein zijn de onderbouwlokalen gesitueerd. In deze tuin vinden we kwetsbaardere plantensoorten en dieren zoals kippen, konijnen, cavia’s, etc. Voor deze dieren wordt een dierenverblijf gebouwd. Het plein biedt voldoende ruimte om buiten te werken. In de tuin komt een groot afdak, waardoor er ook prima buiten gewerkt kan worden bij iets minder lekker weer.
10
De bloementuin Naast de school ligt een lange strook groen die in de volle zon ligt. Deze strook zal ingezaaid worden met bloemen en kruiden. Langs deze strook wordt het snoeiafval in houtrillen verzameld en op verschillende plaatsen wordt dood hout neergelegd. Via een houtsnipperpad, of een gemaaid pad kunnen kinderen op onderzoek in deze strook. Na een aantal jaar zal hier een klein ecologisch paradijsje ontstaan. De fruitboomgaard
Al met al ontstaat rond de school een zeer interessante tuin, waarin alles te ontdekken valt over de natuur en het platteland. Er wordt gespeeld en ontdekt, maar ook getuinierd en er worden dieren verzorgd op school. Het ontwerp voor de schooltuin is een samensmelting van de wensen en ideeën van de kinderen over spelen en het concept van de school waarin natuuronderwijs een belangrijke plek inneemt.
Spelen in de natuur is leuk, maar op de Casaschool zal ook geboerd worden. Een groot grasveld aan de zijkant van de school leent zich prima om fruitbomen te planten. Op de school wordt dagelijks gekookt en biologisch gegeten. Niets leuker om dat met producten te doen uit eigen tuin. We hebben het al gehad over kruiden in de tuin en nu dus ook over fruit uit de tuin.
11
12
13
14
15
Impressie Onderbouwtuin
Impressie Speelplein
16
17
Beplanting
Bomen Aesculus hippocastanum Quercus robur
Het is van belang dat de beplanting in de schooltuin de natuurbeleving ondersteunt. Er is gekozen voor wilde planten, of planten die wild ogen.
Fruitbomen Appel Appel Peer Stoofpeer Kers Pruim
Siergrassen en bamboes vormen het decor waartegen de andere planten groeien. De siergrassen maken dat de tuin snel robuust en natuurlijk oogt.
Bloemenweide
Fruitbomen
Vaste Planten
jonagold goudreinet doyenne du comice gieser wildeman
De vaste planten en sierheesters zijn gekozen om hun bloei en trekken insecten aan. Dit geldt ook voor de bloemenweide. Er is gekozen voor bloemen die ook niet misstaan in school na een middagje bloemen knippen.
Fruitheesters Rubus fruticosus Rubus idaeus Ribes rubrum Ribes nigrum Ribes sanguineum Sumbucus nigra
braam framboos aalbes zwartebes rodebes vlier
De bomen zijn gekozen om hun vruchten (kastanjes en eikels) en zijn echte toekomstbomen, die de kinderen hopelijk later aan hun eigen kinderen en kleinkinderen kunnen laten zien.
Heesters Buddleja davidii Rosa rugosa Rosa rubiginosa
vlinderstruik rimpelroos eglantier
De fruitheesters zijn allemaal inheemse soorten die de leerlingen ook in de natuur tegen kunnen komen. Bovendien is het het lekkerste fruit dat er bestaat, dat zo van de struik gegeten kan worden. Maar er mag natuurlijk ook jam, sap, taart, fruitsalade en meer van gemaakt worden.
Bamboe en Siergras Fargesia murieliae bamboe miscanthus sinensis siergras pennisetum alopecuroides lampenpoetsersgras
De fruitbomen laten weer een heel ander stukje Nederland zien, namelijk de fruitteelt. Pijnacker heeft vruchtbare grond, dus hopelijk zullen er veel appels, peren, stoofperen, kersen en pruimen van eigen teelt gegeten gaan worden. Siergrassen
paardenkastanje zomereik
Vaste planten Alchemilla mollis Lysimachia punctata Lysimachia numularia Cimicifuga racemosa Veronica longifolia Aster Dumosus-Hybride Lavandula angustifolia Nepeta x faassenii Thymus serhyllium
vrouwenmantel punt wederik penningkruid zilverkaars ereprijs aster lavendel kattenkruid tijm
Bloemenweide Zaadmengsel voor bloemenweide 18
19
De schooltuin in het onderwijsplan Natuur is een belangrijk onderdeel van de Casaschool, het is de meest waardevolle leeromgeving voor kinderen. De natuur biedt een stimulans tot leren en daagt de kinderen uit tot onderzoek. Daarom mogen de kinderen op de Casaschool dagelijks, ongeacht het weer, buiten zijn en buiten werken. De aandacht voor de natuur en buitenleven uit zich op vele manieren: 1. Natuur is een belangrijk onderdeel van de lesstof. De kinderen leren veel over de natuur. Er wordt veel aandacht besteed aan de natuur rondom de school. Als de schooltuin klaar is zal er gewerkt worden aan een natuur inspiratieboek waarin de natuur rondom de school en in Pijnacker Noord wordt beschreven. (Naar voorbeeld van het NME-programma van de gemeente Uithoorn http://www.uithoorn.nl/Wonen_wijken_en_veiligheid/Leefomgeving_en_buurten/Natuur_Milieu_Educatie)
2. Kinderen hebben de vrijheid om buiten te werken. Dit betekent dat zij er voor kunnen kiezen het tafeltje waar ze aan werken buiten te zetten voor het groepslokaal. 3. De school trekt er regelmatig op uit, op bezoek bij de boer, naar het strand of naar het bos. 4. Kinderen kunnen meehelpen met het onderhoud van de schooltuin. Zij kunnen helpen in de boomgaard, een moestuin onderhouden, of andere werkzaamheden in de tuin verrichten. 5. Kinderen mogen de dieren rond de school verzorgen. De school heeft kippen, konijnen en cavia’s. In de toekomst komen daar mogelijk geiten, schapen of minivarkens bij. 6. Andere werkjes zoals timmerwerkjes en andere knutselwerkzaamheden.
De werkzaamheden 4, 5, 6 worden onder begeleiding van een pedagogisch medewerker, leerkracht, en tuinman uitgevoerd.
Verankering in beleid of visie Op de Casaschool wordt veel aandacht gegeven aan natuuronderwijs. In het vorige hoofdstuk staat beschreven hoe het natuuronderwijs is ingebed in het onderwijsplan van de school. Daaruit blijkt concreet dat het is verankerd in het beleid van de school. De verankering van natuuronderwijs in de visie van de school komt tot uiting in meer algemene doelen die de school stelt. De kinderen op de Casaschool wordt meegegeven dat zij wereldburgers zijn. Iedereen levert zijn of haar bijdrage aan de natuur en het milieu. De school leert kinderen dat zij verantwoording nemen voor hun acties en de logische gevolgen daarvan ervaren. Een groot bewust zijn van de wereld waarin we leven is daarbij van belang. Dat bewust zijn begint bij de natuur in onze directe omgeving.
Natuur in de schooltuin
20
21
Functie voor buurt en wijk De schooltuin van de Casaschool vervult een functie voor de buurt en de wijk. De school ligt tegen het centrum van Pijnacker aan in de wijk Pijnacker Noord. Een wijk met laagbouw en flatgebouwen. De komende jaren wordt deze wijk opgeknapt. De flatgebouwen zijn inmiddels gerenoveerd. Op dit moment wordt aan de openbare ruimte gewerkt. Op 100 meter lopen van de Casaschool is een verzorgingshuis voor ouderen. Na realisatie van de schooltuin zal de Casaschool de ouderen uit de buurt van harte uitnodigen om de tuin te gebruiken en in de tuin te verblijven. Wij hopen dat met name de bloementuin, fruitboomgaard en moestuin veel door onze buren bezocht zullen worden. Het is erg leuk als ouderen en kinderen in de schooltuin met elkaar in aanraking komen. Wij denken dat contact tussen ouderen uit de buurt en de kinderen op veel manieren positief werkt. Ook hopen wij de ouderen te kunnen verrassen met fruit uit de boomgaard en “vergeten” groenten uit de moestuin. De Casaschool werkt aan een goede relatie met jongeren uit de buurt. Vandalisme gaan wij tegen door goed te communiceren met de jongeren uit de buurt. Jongeren zijn van harte welkom in de schooltuin, maar we maken wel afspraken over vandalisme en vervuiling. De schooltuin is gedeeltelijk openbaar toegankelijk. Op het speelplein kan altijd gespeeld worden. Dit is ook het meest avontuurlijke en robuuste gedeelte van de schooltuin. De overige tuinen mogen wel bezocht worden als de school open is, maar zijn in het weekend gesloten. Dit betreft de moestuin, bloemen-
Ligging van de school in Pijnacker Noord
22
tuin en fruitboomgaard. Het onderbouwplein en middenbouwplein zijn afgesloten, hier wordt lesgegeven en lopen de dieren. De gemeente Pijnacker heeft aangegeven dat zij niet meewerkt aan het openbare karakter van de schooltuin. Zij hebben ons aangeraden het terrein af te sluiten met een hek. Dit hek heeft echter geen slot!
Duurzaamheid De schooltuin wordt duurzaam ingericht en onderhouden. Vrijwel alle materialen die nu op het schoolplein aanwezig zijn worden hergebruikt. Door creatief met de materialen om te gaan wordt de illusie gewekt dat alles nieuw is. Wij denken dat de soberheid van eenvoudige materialen bijdraagt aan de natuurbeleving in de schooltuin. Voorbeelden van hergebruikt materiaal zijn: • Grijze 30 x 30 tegels worden omgedraaid • Fietsnietjes worden duikelrekjes • Betonnen zandbakelementen worden zitelementen op de tribune • Afgegraven grond wordt gebruikt om reliëf te creëren. Alle houtenbouwwerken in de schooltuin, zoals schuren, dierenverblijven, overkappingen en hekwerk worden gemaakt van duurzaam geproduceerd europees hardhout (lariks en kastanje). De tuin zal duurzaam onderhouden worden. Gekweekte groenten en fruit worden gegeten. Snoeiafval wordt gecomposteerd of in houtrillen verwekt. Wij hopen dat de kinderen in de schooltuin heel veel leven gaan ontdekken en zich bewust worden van de ecosystemen rond de school. 23
Begroting Het inrichten van de schooltuin is als volgt begroot: Maken ontwerp € 2500,Opbreken terrein € 2450,Aanbrengen kolken en drainage € 800,Grondwerk € 8300,Straatwerk € 11.300,Gazon en bloementuin € 2400,Beplanting € 1950,Overige terreininrichting € 20.000,--------------------------------------------------------------------Totaal Exclusief BTW € 49.700,BTW 21% € 10.500,--------------------------------------------------------------------Totaal € 60.200,-
Financiering De Casaschool wil de kosten voor het inrichten van de schooltuin als volgt financieren: Investering Casaschool € 22.200,Fonds 1818 € 25.000,Overige financieringsbronnen € 13.000,--------------------------------------------------------------------Totaal € 60.200,-
De Casaschool heeft het afgelopen jaar vooruitlopend op een mogelijke subsidie van Fonds 1818 geïnvesteerd in diverse onderdelen van de schooltuin. Het betreft de volgende onderdelen: • • •
Hoeveel geld vraagt u aan? De Casaschool vraagt het maximale bedrag aan van:
€ 25.000,-
De onderbouwtuin is inmiddels volledig aangelegd inclusief een overkapping voor buitenwerkzaamheden, een schuur en dierenverblijven. Op het speelplein is een schuur gebouwd om speelmaterialen in op te slaan. Rond het hele terrein is een kastanjehouten omheining geplaatst inclusief twee toegangspoorten.
De totale investering in de schooltuin bedraagt op dit moment € 22.200,-. Met de subsidie van Fonds 1818 van € 25.000,- wil de Casaschool graag zoveel mogelijk de overige terreininrichting bekostigen. Het betreft het grondwerk en straatwerk dat nodig is om het volledige terrein in te richten. Na deze werkzaamheden kan de schooltuin volledig in gebruik worden genomen. De overige € 13.000 wil de school via andere fondsenwerving verkrijgen. Dit voorjaar zullen schoolkinderen, ouders en leraren er alles aan gaan doen om zoveel mogelijk geld in te zamelen voor de schooltuin. Dit geld is nodig om de schooltuin fantastisch te maken. Hoe meer geld ingezameld wordt, hoe meer wensen vervult kunnen worden. Het geld is nodig voor speeltoestellen, beplanting, een waterpomp, etc. Er bestaat een kans dat niet al het benodigde geld wordt ingezameld. Dat is niet erg. Er zal dan kritisch worden gekeken welke doelen haalbaar zijn en welke niet. Andere doelen worden later gerealiseerd. Voorwaarde is wel dat de basisinrichting is aangelegd. 24
Onderhoudsplan Het onderhoud van de schooltuin wordt op twee manieren gedaan. Voor de zwaardere werkzaamheden wordt een tuinman in dienst genomen. Deze (gepensioneerde) tuinman zal één á twee dagen per week de tuin onderhouden. Het gaat om de volgende werkzaamheden: • • • • • • • • • • • • • • • • • •
De overige werkzaamheden worden door de pedagogisch medewerkers gedaan bijvoorkeur in samenwerking met de kinderen. Het gaat om de volgende werkzaamheden: • • • • • • • • • •
Onderhouden van moestuinen Onderhouden van fruitheesters Onderhouden van de bloementuin Oogsten van fruit, groenten en kruiden Verzorgen van de dieren op school Zoeken van eieren Schoonmaken dierenverblijven Knippen van bloemen Opruimen schooltuin Etc.
Zodoende kan de schooltuin in eigen beheer worden onderhouden. Het is niet noodzakelijk om werkzaamheden uit te besteden aan derden.
Grasmaaien Overig onderhoud aan de grasvelden Sproeien van tuin en grasvelden Snoeien van bomen en struiken Snoeien van hagen Maken en onderhouden van houtrillen Composteren van snoeiafval Onkruidvrij houden plantvakken Bijplanten vaste planten en heesters Bemesten tuinvakken Schoonhouden zandspeelplaats Onderhoud van speeltoestellen Onderhoud van boomstammen en -palen Moestuin omspitten voor nieuwe leerling Meehelpen met oogsten van fruit Opruimen schooltuin Grote schoonmaak dierenverblijven Etc. 25
Samenwerking Het ontwerp voor de schooltuin en de realisatie van de inmiddels uitgevoerde delen van deze tuin zijn in samenwerking tot stand gekomen tussen de volgende partijen: Casa Tweetalige Montessorischool Gemeente Pijnacker Nootdorp Ontwerp: Paul Scholte, Architect John Verheusen, Landschapsarchitect Realisatie: Loonbedrijf Frans van der Burg Toezicht: Piet Thijssen
Datum: 12 maart 2014 26
