onix verklaard
29
het houtblad
Een projectenbezoek met Onix onthult hoe dit Groningse architectenbureau tot de belangrijkste vertegenwoordigers van Nederlandse houtarchitectuur is geworden. Kwajongensachtige bravoure is daarvan een van de kernelementen. Dat beeld ontvouwt zich niet in het boek Wood Works
Houtexperts Vanuit een ingewortelde experimenteer-
Onix (2009), dat vooral een tentatieve architectuur in
lust probeert Onix voortdurend dingen uit. ‘We zijn
ontwikkeling optekent. Misschien komt dat omdat het
bouwende architecten. Intuïtie is een belangrijk hulpmid-
door een vrouw, Hilde de Haan, geschreven is: jongens
del, maar ook de inschakeling van houtexperts, zoals
moeten immers altijd stenen door de ruiten gooien. Al
houtconstructeur Emil Lüning, houtprofessor André
onderkent zij zeker het paradoxale karakter. Volgens de
Jorissen en Probos bij de ontwikkeling van de Hollandse
boekindeling beschouwt het bureau stammen als gebin-
brug (Almere-Amsterdam) in gemodificeerd populieren
ten, kruinen als daken, takken als kozijnen en bossen als
van Nederlandse bodem.’
steden, waarmee het zowel aansluit bij de (regionale)
Niettemin heeft het bureau een grote houtkennis opge-
traditie als exploreert naar de toekomst. Daarnaast
bouwd, ook van moderne houtproducten. En gaat het de
verraden de werken een hoog gesublimeerd padvinders-
boer op in andere landen, met zelfs een dependance in
gehalte. Timmer met z’n allen de boel aan elkaar, blijft het
het Zweedse Helsingborg. Een prachtig voorbeeld van de
overeind, dan is het paradijs nabijgekomen: basic, ruig,
vermenging van oude tradities en nieuwverworvenheden
avontuurlijk. Maar het blijft diffuus: waar staat de handte-
is het kolossale woongebouw met kinderdagverblijf in
kening van Onix?
Stavanger; zie Het Houtblad 7/2009. Hoewel Noorwegen een houtland is, kregen de Groningse schavuiten het
Levenshouding Architect Haiko Meijer kan het niet
verzoek hun houtexpertise ter beschikking te stellen. Een
ontkennen. ‘Van jongs af aan loop ik door de bossen en
tweede Noors project loopt, en één in Helsingborg, twee
ben ik bezig met alles wat met hout te maken heeft. Het
in Hamburg en een voetgangersbrug in Amerika.
foto: saph/rob de jong amsterdam
intrigeerde me mateloos.’ Eenmaal volwassen, kon het dus niet missen dat hij er als architect mee aan de gang
Aanbouw Groningen (2009) ‘Kleinere opgaven
ging; de levenshouding van de jongen die de wereld
zijn altijd heel interessant,’ stelt Meijer als we op weg zijn
ontdekt, bleef. Na vijftien jaar was het tijd de balans op te
naar het eerste project, een bijkeuken aan een hoekhuis in
maken in genoemd boek: als meetpunt van wat was bereikt en als startpunt van wat nog te bereiken was. En dat is veel. ‘Als ik met een vakman praat, merk ik dat ik maar weinig van hout weet. Er is altijd die honger om het onderste uit de kan te halen.’ Hout is van alle tijden: enerzijds kunnen oude toepassingsprincipes nieuw leven worden ingeblazen, anderzijds liggen er nog ongekende mogelijkheden in opgeslagen.
september 2010
de barricaden op!
Het Zoekende Huis Lemmer. Iets voorbij het midden maakt het mooi ritmerend front met hogere en lagere vlakken verticaal western red cedar.
Aanbouw Groningen: dubbele contrabeweging.
september 2010
Is de aanbouw erker of bijkeuken?
foto: onix groningen/haiko meijer
het houtblad
foto’s: peter de kan groningen
30
Zijn eigen volkstuinhuisje is werkenderwijs tot stand gekomen, constructief is er niet aan gerekend.
Aan de Kubusschuur (6 x 6 x 6 m) zijn naar believen nieuwe modules te koppelen.
raam. ‘Meer heeft het niet nodig, en je kunt zo mooi
allerlei verrijkingen mee. Hij maakte gebruik van de
vlak detailleren.’ Per se wilde hij Plato Populieren
tegengestelde beweging van de twee dakdelen van het
toepassen, en daarvan is dan ook de rest van het zomer-
oude huis. Dat van de nieuwe bijkeuken voert daarop een
onderkomen gemaakt. ‘Het is een fantastische boom.
omgekeerde contrabeweging uit. ‘Ik wilde bovendien
Het hout heeft een mooie glans, is vrijwel noestvrij en
suggereren dat het onder het oude vandaan komt.’ Wat de
heerlijk om te bewerken.’ De overweging dat je je
vorm nog boeiender maakt, is de stompe hoek van de
materiaal van dichtbij moet halen, speelde eveneens
aanbouw, waardoor de uitbreiding als geheel enigszins
een grote rol.
september 2010
Groningen. De op zich ‘niet ingewikkelde’ opgave gaf hij
kinetisch wordt. Binnen geeft dit het effect van één grote
Mosgevels, moskozijnen Op weg naar de volgende
woning van 2,60 m schiet de ruimte ineens naar 4,50 m.
statie, in Veendam, komt ter sprake of opdrachtgevers al
Grote langwerpige ramen laten veel licht en zicht toe. De
dat geëxperimenteer wel waarderen. Meijer: ‘Ruimte
houtskeletbouw op een betonnen ondergrond is verticaal
krijg je als elkaar ruimte geeft. Als architect moet je je niet
bekleed met transparant gelakte Accoya delen; de
autoritair opstellen. Je bent samen auteur. En gaat er iets
kozijnen zijn van gelamineerd Accoya. ‘De volgende keer
fout, dan wordt het samen opgelost, zonder gerechtelijke
wordt ook de fundering van hout.’
procedures.’ Door de vele succesrijke houtprojecten zit
31
het houtblad
erker. Een laatste verrassing is de vrije hoogte: vanuit de
Onix in de gelukkige positie dat het een potje kan breken.
Eigen volkstuinhuisje (2010) Uitleven kan hij zich in zijn eigen volkstuinhuisje op Tuinwijck in Groningen. Het bevat een atelier voor zijn vrouw, een bedstede voor de dochter, en verder een kamer, keuken met betonnen aanrecht, gemetselde haard en kasten. De timmerman is
gehavende schoonheid met simpele middelen
net druk bezig met de afbouw. Meijer heeft juist twee vakantieweken meegewerkt. ‘Dat zou elke architect moeten doen, heel leerzaam.’ Het bouwsel van onbehan-
En dat leidt ook tot inzichten: ‘Feitelijk is alles mogelijk
deld hout reageert tweeledig op de omgeving, één
met het fenomeen plank. Je kunt hem overal krijgen, hij
dakvlak strekt zich voorwaarts naar het tuinencomplex,
heeft structuur, textuur, een te bewerken oppervlak.
één achterwaarts naar de sloot. Een appelboom buigt haar
Daarmee kun je, met de plank als basis, constructie,
takken er beschermend overheen. Het lariks vlonderdek
kozijnen, gevels en dak met elkaar laten versmelten.’
snelt je met een scherpe diagonaal tegemoet: dringende
Maar hij heeft ook andere wilde plannen. Waarom niet
uitnodiging voor een onvergetelijk weekend. Plastisch
gevels en kozijnen met karnemelk bestrijken? Daar
vormen de gebouwonderdelen een spel van tegenge-
worden ze prachtig egaal bemost van. Mosgevels, mosko-
stelde bewegingen: horizontale vloer- en verticale
zijnen - gehavende schoonheid met simpele middelen.
geveldelen omgevouwen om de hoeken. ‘Door één materiaal te gebruiken wordt het sculpturaal zonder dat
Turfcentrale Veendam (2010) Veendam heeft het
het te abstract wordt.’
gebied rond het industriële erfgoed de Turfcentrale (1901) aangewezen als kunstenaarskolonie. Als onder-
Werkenderwijs Het project is werkenderwijs tot
deel daarvan heeft Onix er een constellatie van atelier-
stand gekomen, constructief is er niet aan gerekend. En
ruimtes in gebouwd. Deze zijn zo geplaatst, dat ze heel
dat is natuurlijk de charme ervan. Op diepte lagen al
luchtig en licht overkomen, als losstaande dozen met
tegels, die zijn gepromoveerd tot de onderlaag. Hierop
tussendoortrappen. Vanuit de kamers, alle verschillend
is een constructie van azobé kolommetjes en liggers
van grootte, zijn er doorzichten naar het industriële
aangebracht, waarna het huisje er licht zwevend op is
interieur of naar buiten. In overeenstemming met het
neergezet: een CLS-stelsel van stijlen en regels, met
verweerde uiterlijk van de centrale koos Meijer voor
waar nodig extra schoren voor de stabiliteit. Verdere
een grove benadering. De constructie bestaat uit balken
stijfheid verleent plaatmateriaal op de wanden; boven-
en kolommen van inlands douglas, de gevels, voor zover
dien is alles aan elkaar geschroefd. Typisch kenmerk in
geen verdiepingshoge ramen, zijn bekleed met steiger-
veel Onix-projecten, zoals ook hier, is het kozijnloze
delen die de aannemer nog had liggen. De vloeren en
■ ■ ■
Het Zoekende Huis Lemmer, interieur: ruimtelijkheid, licht en de zorgvuldige afwisseling van
september 2010
houtvlakken op witgestuukte wanden en plafonds.
het houtblad
foto: peter de kan groningen
32
Turfcentrale Veendam. Een ingebouwde constellatie van
foto’s: saph/rob de jong amsterdam
atelierruimtes: losstaande dozen met tussendoortrappen.
Het Zoekende Huis Lemmer. Aansluiting bij en spel met de tradities.
hoge schuurdeuren van verticale planken gaat de nieuwe
onbehandeld, wat het onbehouwen uiterlijk versterkt.
gevelbekleding verticaal de hoek om tot waar de een-
Ook hier zijn de ramen kozijnloos gedetailleerd, stalen
onder-eenkapwoning begint. Daar maakt zij plaats voor
plaatjes houden ze in de sponning.
verdiepingshoge ramen in onbehandelde iroko lijstkozij-
september 2010
trappen zijn belegd met vurentriplex. Al het hout is
nen, aansluitend bij de traditie. De twee verdiepingen
Kubusschuur (2010) Tegelijk opperde hij dat er op
binnen vallen op door hun ruimtelijkheid, licht en de
het erf plaats was voor een verwijzing naar binnen: een
zorgvuldige afwisseling van houtvlakken op witgestuukte
kubus voor vier extra ateliers. Uit een boerderijstudie
wanden en plafonds. Op de verdieping geeft een reusach-
resulteerde een kubus (6 x 6 x 6 m), waaraan andere
tige dakkapel ruimte: een Panorama Friesland van 180°.
modules te koppelen zijn. Zo kan zelfs weer een boerderij
Getrouw aan de plankfilosofie zijn alle houttoepassingen
ontstaan. Dient hij hier voor ateliers, hij kan ook functio-
in dezelfde maatvoering van 18 cm breed gedaan.
33
voorts. In principe kan iedere zelfbouwer hem in elkaar
Oranje daken Op de terugweg pakken zich even
zetten.
donkere wolken samen. De zon zet de omgeving in een
De Kubusschuur is opgebouwd uit een vuren constructie,
vreemde helderheid. Meijer wijst op de oranje daken van
vurentriplex vloeren en Plato Vuren gevelbekleding. Eén
de boerderijen die schitterend maar o zo kloppend
zijde bestaat geheel uit dubbelglas. Een kruis geeft de vier
oplichten in het weidelandschap. Dit is de harmonie, de
mogelijke gelijke ruimtes aan. Het glas is ook hier vlak
bescherming, het eindelijk thuiskomen waar Onix naar
gedetailleerd: zonder glaslatten, met stalen plaatjes.
verlangt. •
het houtblad
neren als woning, gastenverblijf, sportcentrum enzo-
‘De kubus heeft een hoog anarchistisch gehalte. Hij
hans de groot
is gebouwd volgens Bouwbesluit, maar daaraan hoeven de uitbreidingen niet te voldoen, zodat je flink kunt vrijbuiteren.’ Meijer gelooft niet in waarheid of
Het volledige verslag, waarbij dieper wordt ingegaan op het
eeuwige schoonheid. Het gaat hem om kansen die
boek Wood Works Onix, de bureaufilosofie en een reeks
je kunt pakken. En zo kom je uit bij het handelskenmerk
andere projecten staat op www.houtblad.nl, Platform
van Onix: dirty detailing.
Duurzaam Bouwen met Hout.
Het Zoekende Huis Lemmer (2007) We verlaten de Groningse akkers en rijden het Friese weidelandschap in onder een hemel van prachtig witte wolken waar de zon langs schijnt. Koeien grazen, paarden dromen. Zelfs ontwaren we in dit Nederlandse buitenland olifanten. Maar die horen bij een circus. Het laatste bezoek geldt een stolpboerderij even buiten Lemmer in de oneindigfoto: stef steneker groningen
heid, door Onix fabuleus verbouwd door er een huis in te zetten. De stolp staat met de schuurdeuren naar het erf, de nieuwbouw steekt aan de achterkant enigszins naar buiten. De schuur is de binnenkomer: een grandioze schemerachtige entree waar de zwaluwen door de oude houten gebinten vliegen. Iets voorbij het midden maakt het huis mooi ritmerend front met hogere en lagere vlakken van verticale western red cedar delen.
Houtdag-spreker Panorama Friesland Meijer spreekt van Het Zoe-
Haiko Meijer is een van de sprekers op de Nationale
kende Huis. ‘Het ontwerp gaat in op de tradities. We
Houtdag 2010, 25 november a.s., Philharmonie
hebben de ruimte binnen met grillig inbreidende volumes
Haarlem. Voor informatie en aanmelding:
verkend, en ook een beetje de buitenkant. Als spel
www.houtdag.nl.
prikken we af en toe door de gootlijn heen.’ Vanuit de
