Een komisch ballet in twee bedrijven

STARDUST THEATRE B.V. Nieuwe Parklaan 55 2597 LA DEN HAAG Tel : +31 70 355 55 91 Fax : +31 70 355 84 87 Email : [email protected] Website : www.stardusttheatre.com

BOLSHOI BALLET NAAR CARRÉ! Pag. 1/6

THE BRIGHT STREAM Een komisch ballet in twee bedrijven

Muziek: Dmitri Shostakovitch Met toestemming van: Albersen Verhuur BV Libretto: Adrian Piotrovski en Fyodor Lopukov Choreografie: Alexei Ratmansky Vormgeving: Boris Messerer Dirigent: Pavel Sorokin Assistent choreografie: Alexander Petukhov

www.stardusttheatre.com



The Bright Stream Een gevaarlijk nummertje koorddansen Dmitri Shostakovitch was een overlevingskunstenaar. Hij werd door het succes van zijn Eerste Symfonie in één klap wereldberoemd toen hij 19 was en hij werd de eerste originele Sovjetcomponist van belang. Als zodanig werd hij beschouwd als een toonbeeld voor andere kunstenaars en een prestigesymbool voor zijn land. Zijn publieke carrière wisselde echter scherp tussen onstuimig succes en schande na kritiek, zodat zijn tijdgenoten zijn wisselend fortuin nauwlettend en met een zekere bedachtzaamheid volgden. Zo was het dat Dmitri Shostakovitch vanaf zijn jeugd een scherp bewustzijn ontwikkelde van waarheen de nieuwe wind van Sovjetkunst met zijn krachtige ideologische onderstroom steeds waaide. Dit stelde hem in staat om het dunne koord te bewandelen van het buigen naar de eisen van de staatsautoriteiten en het onderwijl handhaven van zijn onafhankelijke geest. Zijn strategie om te overleven was gebaseerd op de Bijbelse oplossing van het geven aan zijn 'God' wat aan de Kunst toebehoorde en aan Caesar (in dit geval de 'Arbeidersstaat') wat aan Caesar – zo niet Lenin – toebehoorde. Men dient op te merken dat Dmitri Shostakovitch een man was die zijn Bijbel kende en de fundamentele leerstellingen ervan respecteerde. In 1926 schreef hij aan de muziektheoreticus en componist Boleslav Javorski over zijn leraar Maximiliaan Steinberg, “Ik respecteer Steinberg. Hij heeft nog nooit iemand gedood, hij heeft nog nooit iets gestolen.” Dit komt over als een minimale lofprijzing – zo niet als doelgericht sarcasme – voor een leraar die hij destijds hoopte te verlaten ten gunste van de meer avant-garde Javorski in Moskou. Toch dient het als een oprechte erkenning van de zijde van Dmitri Shostakovitch te worden beschouwd dat Steinberg een “fatsoenlijke” kerel was, een man wiens integriteit intact was. Want in die wetteloze tijden stonden de deuren open voor vele gewetenloze carrièrejagers die geen wroeging hadden om deel te nemen aan het smerige verklikken dat kon leiden tot de arrestatie, gevangenhouding of dood van onschuldige slachtoffers. Met het toenemen van de macht van Stalin‟s dictatuur, waarbij in toenemende mate terreur werd gebruikt als een middel om de maatschappij onderworpen te houden, was het individu verplicht om zich te conformeren aan de normen van de socialistische ideologie. Hierbij belichaamde Dmitri Shostakovitch een abnormaliteit, iemand die onafhankelijk dacht en schreef in een verwarrende hoeveelheid van stijlen. Hij leerde snel de kunst om in zijn muziek meer dan één ding te zeggen, gebruikmakend van ironie en een myriade van zinspelingen om een dubbele kant te geven aan de ogenschijnlijke betekenis van de muziek. Zelfs in de aantrekkelijke en op het oppervlak simpele balletmuziek is de parodie nooit ver weg, zelfs als deze slechts uitgedrukt wordt door een handigheidje in de orkestratie - een snerpende piccolo met een diepe fagot en een ruwe trombone voor het verbeelden, of belachelijk maken, van een pompeuze bureaucraat, bijvoorbeeld. Hoewel zijn twee vroege opera‟s zijn meest serieuze compositionele inspanningen vertegenwoordigen, benaderde Dmitri Shostakovitch zijn drie balletten met andere doelen.




Boven alles was het zijn wens om te vermaken, net als hij deed in de muziek die hij schreef voor film en toneel in de dertiger jaren van de 20e eeuw. De balletten stonden ook voor zijn inspanningen om te voldoen aan de ideologische vraag, aangezien hun onderwerpen zeer thematisch waren: in Het Gouden Tijdperk (dat in 1930 in première ging) reist een Sovjetvoetbalteam naar een kapitalistisch land, waar de confrontatie der klassen de superioriteit bewees van zowel de bolsjewistische ideologie als atletische training. Zijn tweede ballet, De Bout, werd kort daarna ten tonele gebracht en verkreeg zijn thema van industriesabotage. De saboteur in dit voorbeeld was een luie dronken arbeider, wiens handelingen onbenullige baldadigheid leken in vergelijking met de geruchtmakende en veel gepubliceerde rechtszaken in Shakti in 1928, waarbij professionele specialistische ingenieurs (die ongetwijfeld allen onschuldig waren aan de tegen hen uitgebrachte beschuldigingen) ter dood werden veroordeeld. Ondanks de virtuositeit van de partituren van Dmitri Shostakovitch, behaalden de eerste twee balletten niet veel succes, maar dit was te wijten aan omstandigheden. (De muziek overleefde gedeeltelijk in orkestsuites die van de balletten gemaakt werden en die zeer populair werden.) Maar in het verslechterende politieke klimaat van 1930 werden Dmitri Shostakovitch‟s opera De Neus en zijn ballet Het Gouden Tijdperk beiden snel uit productie genomen, onder gezag van de kritiek vanuit het agressieve beleid van de proletarische muzikale partijfactie. De situatie in Moskou was niet beter. Mosolov‟s opera De Dam, die nog in repetitie was voor een nieuwe uitvoering in het Bolshoi Theater, werd net voor de première in december 1930 verwijderd, terwijl een andere geplande uitvoering van De Neus door Meyerhold, die in 1931 in het Bolshoi van start zou gaan, zonder omhaal werd geannuleerd. Aan het toneel was de situatie zelfs slechter als we bedenken dat alle toneelspelen van Bulgakov in 1929 werden verboden. Lunacharski, een intellectueel van de oude stempel met een wijd uiteenlopende culturele kennis en betrekkelijk liberale ideeën, werd in 1929 verwijderd van zijn positie als Commissaris voor Verlichting, waarmee de proletarische bonden – tijdelijk – in de gelegenheid werden gesteld om de controle over het culturele leven op zich te nemen. Dit viel ook samen met Stalin's oproep aan het land om de klassenstrijd te verhevigen.

Nederlandse Première Shostakovitch en The Bright Stream Shostakovitch begon met het schrijven van zijn derde ballet The Bright Stream met flinke tegenzin, hoewel hij zich verheugde op het werken met de choreograaf Lopukov. Het onderwerp van dit ballet raakte een veel gevoeliger thema – dat van de idylle van de collectieve boerderij – en deed dat op een manier die verre van geloofwaardig was. Ondanks het feit dat de welluidende melodieën en aantrekkelijke dansnummers van het ballet correspondeerden met de vereisten van „socialistisch realisme‟, beeldde het een realiteit uit die ver verwijderd was van de wreedheden van gedwongen collectivisering en deportatie, gebeurtenissen die zeer levend waren in het collectieve geheugen, en waarover nog steeds diepe verontwaardiging bestond.




Desondanks was The Bright Stream een aanzienlijk publiek succes en de uitvoering ervan zou hebben voortgeduurd, ware het niet dat een zeer kritisch artikel verscheen in februari 1936 onder de titel Balletbedrog. Deze aanval volgde op de hielen van het geruchtmakende redactionele artikel, getiteld Modder in plaats van Muziek, dat op 28 januari 1936 gepubliceerd was in de Pravda, waarin de schande voor Shostakovitch verzegeld werd en waarin de muziek van de opera Lady Macbeth van Mtsensk werd aangevallen wegens het verdorven „naturalisme‟ ervan en wegens „formalisme‟. Eerlijk gezegd hadden vele serieuze critici ook problemen met de overdreven, soms ruwe theatraliteit en het ongebreidelde expressionisme van de opera. Nadat hij de opera in Cleveland gezien had, betreurde Igor Stravinsky het feit dat “de muziek de miserabele rol van illustrator speelt”. Maar dit was amper een probleem met de muziek van The Bright Stream. In feite had Shostakovitch doelbewust gericht op muziek die als 'democratisch' kon worden beschreven, of in andere woorden melodieus en toegankelijk. Hierin herbenutte hij een aantal van zijn meest populaire nummers uit zijn andere balletten en toneelwerken. De muziek van The Bright Stream kon zeker nauwelijks worden beschreven als „modderig‟. In feite hadden de naar de scheppers van het ballet afgeschoten beschuldigingen niets te doen met formalisme; zij wezen eerder op de „valse‟ beschouwing van de realiteit van het leven in een collectieve boerderij in de specifieke geografische locatie van de Kuban. Gelegen op de noordelijke hellingen van de Kaukasus kon de Kuban schijnbaar rijp materiaal hebben geleverd voor zowel Kozakken- als Kaukasische dansen. In het redactionele artikel Balletbedrog werden Lobukov, de choreograaf van The Bright Stream, alsook de scenarioschrijver en de componist, allen beschimpt voor het verrichten van onvoldoende „onderzoek‟: ze waren niet voorbereid op de ernst van hun thema. De ontmoeting van twee sociaal tegengestelde klassen – werkers op een collectieve boerderij (boerenarbeiders) en culturele werkers (artiesten) – negeerde het „realistische‟ aspect van folklore en collectief agrarisch werk; Lopukov en Shostakovitch konden met nostalgie terugkijken op het gemakkelijker materiaal van hun eerste ballet Het Gouden Tijdperk met zijn ideologische botsingen tussen de tegenover elkaar liggende kampen van kapitalisme en Sovjet-socialisme. In feite zat het thema van de „collectieve boerderij‟ in de culturele Sovjetpolitiek (het rustieke equivalent in maatschappelijke termen van stedelijke industrialisatie) vol met doornen. Een bestaande lijst van films, die tussen 1929 en 1934 door de Sovjetcensuur afgewezen werden, laat zien dat de meerderheid het thema van collectivisering behandelt. Rooskleurige beelden van collectieve boerderijen (waar niet langer vrolijke boeren werkten, maar sociaalbewuste „agrarische arbeiders‟) met overvloedige oogsten en luxueuze tuinen waren nauwelijks geloofwaardig, zoals afgebeeld in films als Medvedkin‟s Happiness (1934). Evenmin werd het zeer besmette, tragische canvas van Eisenstein‟s Bezjin-weide (19351937) (een poging om de handelingen te rechtvaardigen van de jongen Pavlik Morozov, gelauwerd als de belichaming van de Socialistische Pionier-Held wegens het aan de autoriteiten verraden van zijn eigen vader) in zienswijze als meer realistisch beschouwd.




In 1935 sloot Shostakovitch een artikel voor het programmaboekje van het Bolshoi Theater af met een uitzonderlijke stelling: “Natuurlijk kan ik mij niet verwaardigen dat mijn derde poging voor een Sovjetballet niet ook zonder succes zal blijken te zijn, maar zelfs als dit zo zou zijn, weerhoudt het mij niet van mijn intentie om een vierde Sovjetballet te componeren.” Zijn woorden bleken een lege belofte; het ballet was een genre waartoe hij nooit meer terugkeerde. © Elizabeth Wilson Elizabeth Wilson is de auteur van de nieuwe herziene uitgave van Shostakovitch, Een Leven in Herinnering, uitgegeven door Faber en Faber, 2006.

The Times 15 augustus 2006 door Debra Crane HET BESTE NIEUWE BALLET DAT IN JAREN UIT RUSLAND IS GEKOMEN

The Bright Stream DEBRA CRANE IN COVENT GARDEN „‟THE TIMES 15-08-2006‟‟

Omdat het honderd jaar geleden is dat Shostakovitch geboren werd, was het onvermijdelijk dat het Bolshoi Ballet hieraan aandacht zou besteden in zijn Londense repertoire, net zoals het Mariinsky theater vorige maand deed. Maar anders dan het Mariinsky, wiens Shostakovitch programma bedroevend teleurstellend was, is wat het Bolshoi biedt een schitterende nieuwe opvoering die in de balletwereld een zeldzaamheid is – direct een klassieker. The Bright Stream was het werk dat een einde maakte aan de carrière van Shostakovitch als balletcomponist, want na de première in Sint-Petersburg in 1935 werd het afgekraakt. Alexei Ratmansky, die het werk volledig opnieuw choreografeerde voor het Bolshoi in 2003, hoefde de partijlijn niet meer te volgen en had de vrijheid om te doen wat hij wilde met de vrolijke muziek van Shostakovitch en het luchthartige libretto van Adrian Piotrovski en Fyodor Lopukov. Zijn nieuwe productie eert hen beiden met geestigheid en medeleven, en een stroom van oogstrelende – en bijzonder grappige – choreografie. De details van de plot zijn niet belangrijk, je hoeft alleen te weten dat The Bright Stream een coöperatieve Sovjetboerderij is, waar amoureuze intriges tijdens het oogstfeest de aanleiding zijn voor amusante misleiding, persoonsverwisselingen en komische travestie. De cast bestaat uit gelukkige boerenarbeiders uit de steppen, bezoekende dansers uit Moskou en wandelende groenten. De productie speelt zich met dezelfde overtuiging af. Ratmansky heeft een formidabel gevoel voor humor, dat hij laat zien in levendige mime, groteske decorstukken en alleen in de balletwereld bekende grappen; hij heeft ook voldoende vakmanschap om met drie buitenechtelijke verhoudingen te jongleren zonder er een te laten vallen – geen gemakkelijke




opgave. Zijn krachtige en levendige choreografie is zo muzikaal en perfect afgestemd op de muziek dat je zou kunnen geloven dat die speciaal voor hem geschreven is. Meer goed nieuws is te vertellen over Boris Messerer, wiens indrukwekkende decors een explosie zijn van tarwe en bloemen, zijn kostuums een overvloed van verrukkelijke patronen. De muziek van Shostakovitch, de zoon van Tchaikovsky maar kind van de jazzperiode, is nog een pluspunt en wordt hier met enorm enthousiasme door het eigen orkest van het Bolshoi gespeeld. De vertolkingen waren buitengewoon knap, klassiek levendig ondanks de zware eisen qua techniek, en op komisch hoog niveau uitgevoerd. Met haar delicate lijnen was Svetlana Lunkina lieftallig als Zina, een voormalige danseres die moraalfunctionaris van de coöperatie werd. Lunkina liet tedere spijt zien in de duetten met haar oude schoolvriendin (Maria Aleksandrova‟s sterke Ballerina), en deelde met haar de vreugde van voorbije dansen en de pijn van haar ontrouwe echtgenoot. Sergej Filin, de partner van de Ballerina, kreeg de lachers op zijn hand toen hij als elegante dame in witte tule gehuld probeerde een dwaze bewoner uit de Oude Datsja te verleiden. Al met al het beste nieuwe ballet dat in jaren uit Rusland is gekomen.

Speelserie van 16 juli t/m 27 juli 2008 The Bright Stream 22 en 23 juli om 20:00 uur ALLEEN IN

KONINKLIJK THEATER CARRÉ CARRÉLIJN:

0900- 25 25 255

(€ 0,40 p.m.)

Kassa Carré: dagelijks van 16.00 - 20.00 uur

www.theatercarre.nl TOPTICKETLINE:

0900- 33 11 333

(€ 0.45 p.m.)


Een komisch ballet in twee bedrijven

Recommend Documents