Een eigentijds klooster voor de stad huis van de stilte
Afstudeervoorstel Wouter Hermanns
1
2
Een eigentijds klooster voor de stad huis van de stilte
Academie van Bouwkunst Amsterdam februari 2012
Wouter Hermanns (architectuur) Vechtstraat 106-1 1079 JN Amsterdam 06-55832713
[email protected]
3
Commissie Mentor Holger Gladys (bevestigd)
[email protected]
-analytsich, stedenbouwkundig, typologie, conceptueel
Commissielid 2: Ira Koers (in afwachting)
[email protected]
-aandacht voor de kleine schaal/ruimtes
Commissielid 3: Jo Barnett / Tijmen Ploeg
4
-ntb
Inhoudsopgave Vertrekpunt, persoonlijk achtergrond Het gaat maar door.., maatschappelijke context Stilte, het fenomeen in de architectuur Klooster, het type Een eigenijds klooster voor de stad, de opgave ontwerpthema’s kloosters in Amsterdam locatie programma plan van aanpak & planning Inspiratie, bronnenlijst
5
6
p1 project - wachthuisje voor mistwandelingen
Vertrekpunt
persoonlijke achtergrond
Toen ik mij ging bezig houden met een afstudeerplan, ben ik als eerste nagegaan welke opgave in de afgelopen academiejaren mij het meest aansprak en prikkelde. Ik kwam uit op de allereerste opgave: een wachthuisje voor mistwandelingen. Vervolgens heb ik me afgevraagd waarom dit me zo fascineerde. Het ging over beleving van ruimtes, het interpreteren van een fenomeen (mist) en vertalen naar architectonische principes. De opgave was abstract en onvoorspelbaar. Daarnaast ben ik gaan nadenken over welke architectuur mij het meeste raakt. Ik kwam uit op gebouwen waar ‘minimalisme’, ‘verhoudingen’ en ‘overgangen’ de kern zijn, zoals in het werk van onder andere Zumthor, Chipperfield, Kahn en Van der Laan. In mijn afstudeerproject wil ik nog één keer de kenmerken van de opgave van de mistwandeling terugzien. Nu op een hoger plan gebracht met een wezenlijke ‘noodzaak’ en met een onderwerp, waarbij minimalisme, verhoudingen en overgangen de hoofdrol spelen.
7
8
Pierre Durette - Propagation 2.6
Het gaat maar door.. maatschappelijke context
Steden zijn tegenwoordig 24 uur per dag in bedrijf. Winkels zijn de hele week open tot laat in de avond. Het openbaar vervoer rijdt de hele nacht door. De stedelingen gaan de hele nacht door. Er is altijd leven op straat. Dit maakt het bestaan op veel fronten gemakkelijker, maar het betekent ook dat rust en stilte geen vanzelfsprekendheid meer zijn. Maar is er nog behoefte aan rust en stilte? Dit onderzocht de Gezondheidsraad twee jaar geleden. Op basis hiervan hebben zij het advies “Stille gebieden en gezondheid” uitgebracht. Stille plekken blijken belangrijk te zijn voor mensen die in een lawaaiige omgeving wonen. De stilte compenseert hun stress die de geluidsoverlast veroorzaakt. Het is wenselijk dat die stilteplek dichtbij huis is.
9
10
Het Begijnhof - vaakst benoemde stilteplek in Amsterdam door Amsterdammers
Stilte
het fenomeen
Wat verstaan we onder deze rust en stilte? Wat houdt ‘stilte’ in? Hoe ervaren we het? Als we het hebben over “de stilte voor de storm”, dan is dat een andere stilte dan als we het hebben over “stilletjes iets doen”, “ergens helemaal stil van worden”, of “een doodse stilte”. Sommige mensen voelen zich ongemakkelijk bij stilte en vinden het prettig om achtergrondgeluid te horen. Wellicht omdat de stilte hen confronteert met zichzelf? En maakt het uit welk geluid dan de achtergrond vormt? Andere mensen vinden het heerlijk om zich af te zonderen door de natuur op te zoeken. Is de natuur voor hen synoniem voor stilte? Er zijn ook mensen wonend naast een spoorweg, die het geluid van de langs denderende trein niet meer horen, terwijl iemand van het stille platteland er veel hinder van zou ondervinden. Betekent dit dat we stilte alleen kunnen ervaren in contrast met lawaai? Zoals we warmte voelen in contrast met kou en licht zien in contrast met donker? Het fenomeen stilte vraagt om een nadere analyse.
11
12
Vier modellen van Simon Ungers Silent architecture - kathedraal, bibliotheek, theater, museum
Stilte
in de architectuur
Bepaalde type gebouwen huisvesten stilte. In het ene gebouw ben je stil omdat dat zo hoort, is gewenst bij het gebruik/programma van het gebouw. In andere ben je stil omdat de ruimte, het gebouw zelf je tot stilte brengt, zoals een bibliotheek, een museum, een kathedraal, een klooster. Hierbij spelen thema’s als minimalisme, verhoudingen en overgangen een cruciale rol.
13
14
Klooster
het type
Het klooster is een type gebouw waarvan al eeuwenlang eenzelfde utopische plattegrond bestaat. Functies zijn bepaald volgens strikt opgelegde regels. Tegelijk is het klooster een type gebouw waarvan de rol en betekenis in de maatschappij zeer divers is. Elke kloosterorde heeft zo zijn eigen gebruiken en regels. Zo heb je de orden die zich afzonderen en zich volledig aan de maatschappij onttrekken, maar zijn er ook orden die zich veel prominenter positioneren als wezenlijk onderdeel van de maatschappij. De meer maatschappelijk betrokken orden werden gezien als een intellectuele bijeenkomst plek waaruit later de bibliotheken en universiteiten zijn ontstaan. Andere kloosters hadden een sociale rol en vingen de zieken op, waaruit de ziekenhuizen zijn ontstaan. Hieruit blijkt dat het klooster niet een eenzijdig type is, maar juist veelzijdig. Deze veelzijdigheid en het verstilde karakter is voor mij aanleiding om het type klooster als vertrekpunt te nemen voor mijn opgave.
15
16
Een eigentijds klooster voor de stad de opgave
Waar vroeger het klooster het startpunt was voor het ontstaan van een stad, lijkt heden ten dage het klooster in de stedelijke context een ogenschijnlijk onlogische plek te zijn. Toch is er behoefte aan een ‘soort’ klooster (een stilteplek) zoals blijkt uit de onderzoeken van de gezondheidsraad ten behoeve van ons welzijn. Mijn opgave is het ontwerpen van een eigentijds interpretatie van een publiek klooster midden in Amsterdam, waarmee ik een antwoord wil geven op de vraag naar uitbreiding van stilte plekken in de stad.
17
18
Santa Catalina klooser - Peru - 1580
Een eigentijds klooster voor de stad ontwerpthema’s
Stilte -in akoestiek, galm en geluidwering (gehoor) -in (uit)zicht (ogen) -in materiaal en klimaat (tast) Herdefiniëring van een type -Een eeuwenoud type plaatsen in een eigentijdse context. -Hoe zou een vertaling van de maatschappelijke betekenis van een klooster zich kunnen positioneren in de stad? -De niet ideale situatie van het klooster in de (drukke) stedelijke context suggereert niet naar volledige afzondering, maar als een in de stad vergrijpend toevluchtsoord voor iedereen. Contrasten -afzondering en stedelijke drukte -binnen en buiten -publiek en semi-publiek -licht en donker -lawaai en stilte Context -Doel is om het gebouw als een onlosmakelijk geheel te laten zijn met de context. Het autonomen icoon wordt vermeden. De gekozen locatie zal ook vragen om een sterke vervlochtenheid. 19
20
Een eigentijds klooster voor de stad kloosters in Amsterdam
Middeleeuws Amsterdam telde op het moment van de Alteratie (1578) 19 kloosters/conventen en een begijnenhof binnen de muren en nog eens twee kloosters in de onmiddellijke omgeving van de stad. Binnen de stad namen zij een-derde van het totale bebouwbare oppervlak in beslag. In Amsterdam waren de kloosters geconcentreerd op het kloostereiland (zuid-oost). Dit is niet zomaar ontstaan. De bodem was hier zo moerassig dat, zonder eerst de grond op te hogen, van normaal gebruik geen sprake kon zijn en daar had de stad de mogelijkheden en het geld niet voor.
21
22
Een eigentijds klooster voor de stad locatie
De gekozen locatie is het binnengasthuisterrein, vanwege de volgende redenen: -Aanwezigheid stedelelijk beweging door routes -Rijke kloostergeschiedenis -Reeds aanwezige karakter van een gesloten buiten ring van bebouwing met binnenhofjes -Voormalig boomgaard, klooster en ziekenhuis. -Desorienterend stukje stad midden in het centrum. -Dichtheid en complexiteit vraagt om precisie inpassing. -Deel van het terrein is minder geslaagd en vraagt om ve. -Aanwezigheid van met name Amsterdammers. Twijfel bestaat of de locatie voldoende groot is voor het voorgestelde programma. nader onderzoek zal uitwijzen wat exact de locatie zal worden en welke delen behouden/verwijderd worden.
23
24
Kloosterplan van Sankt-Gallen, niet bestaand modelklooster, 820
Een eigentijds klooster voor de stad programma
Het programma van een klooster kent een grote verscheidenheid. In het hoofdlijnen komt het programma neer op de volgende onderdelen: -Kapel -Klooster(rond)gang -Slaapzaal -Eetzaal -Kapittelzaal (discussie/onderwijs) -Kloostertuin En profane programma onderdelen: -Bibliotheek -Kerkhof -Moestuin -Ziekenhuis -Stallen -Gastenverblijf Nader onderzoek naar locatie, maatschappelijk betekenis van het klooster en de eigentijdse interpretatie zal het definitieve programma bepalen.
25
24.02.2012 inleveren afstudeerplan -doorontwikkeling, afkadering en toetsingscriteria bepalen gezamelijk met mentor en hoofd architectuur 09.03.2012 planpresentatie -onderzoek stilte, typologie, maatschappelijke betekenis, programma, locatie -maquettes ontwerpend onderzoek, stedenbouw 30.04.2012 1e bijeenkomst afstudeercommissie schetsontwerp -maquettes, 3d impressies, plattegronden, doorsneden/gevel, materialisatie 05.25.2012 Mentorengesprek 25.06-2012 2e bijeenkomst afstudeercommissie -verwerken feedback voorlopig ontwerp -maquettes, 3d impressies, plattegronden, doorsneden/gevel, materiali satie, detaillering 24.09-2012 3e bijeenkomst afstudeercommissie -verwerken feedback definitief ontwerp -maquettes, 3d impressies, plattegronden, doorsneden/gevel, materiali satie, detaillering 05.10.2012 afstudeersalon 19.11.2012 4e bijeenkomst afstudeercommissie (groen licht) -verwerken feedback Eindpresentatie -maquettes op verschillende schaalniveaus, 3d impressies, plattegronden, doorsneden/gevel, materialisatie, detaillering, 31.01.2013 deadline tentamen 3
26
Een eigentijds klooster voor de stad
plan van aanpak & planning (links) Doel is zo snel mogelijk met ontwerpen te beginnen. Het onderzoek is een verkenning en zal tot verscherping en concretisering van het plan leiden. Ontwerp loopt parallel aan onderzoek
Fase 1, verkenning: a. Ontwerpend onderzoek middels schetsmaquettes naar: -het fenomeen stilte in architectuur -het type klooster b. Literatuuronderzoek naar: -maatschappelijke betekenis van het klooster. -klooster programma -theorie stilte in architectuur c. Locatieanalyse Fase 2, concept en planontwikkeling: -Gelijktijdig op diverse schaalniveaus (stedenbouw,gebouw, detail) ontwikkeling van het plan van schetsontwerp tot definitief ontwerp. -Gebruikmakend van diverse ‘tools’ (maquette,renderingen,tekeningen) om ontwerpen te testen op stedenbouwkundig, ruimtelijk, organisatie, materialsatie en detail niveau . Fase 3, eindfase/presentatie -Van stedenbouw tot detail presentatie in de vorm van maquettes, 3d impressies, plattegronden, geveld/doorsneden, details
27
28
Inspiratie bronnenlijst
-Stille gebieden in de stad - Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Milieubeheer publicatienummer 9217, 14 juli 2009 -Quiet Amsterdam, Siobhan Wall, 2008 -Architecture of Silence: Cistercian Abbeys of France, 2000 -Between Silence and Light: Spirit in the Architecture of Louis I. Kahn, 2008 -The Culture of Silence: Architecture’s Fifth Dimension, Tamu press, 1998 -Tadao Ando - Architektur der Stille / Architecture of Silence: Naoshima Contemporary Art Museum, 2001 -De omsloten tuin, Rob Aben & Saskia de Wit, Uitgeverij 010, 2000 -In Pursuit of Silence: Listening for Meaning in a World of Noise, Geroge Prochnik, 2011 -Dom Hans van der Laan, De architectonische ruimte, 1997 -Peter Zumthor, Atmospheres, 2006 -Stilte als antwoord, Sara Maitland, Scriptum, 2008 -Michel Foucault. Of Other Spaces, Heterotopias, 1967 -Heterotopia and the city, Michiel Dehaene & Lieven De Cauter, 2008 -De werkende stilte, O.F.M.Elsevier, 1957
het web www.gezond.amsterdam.nl/Milieu--gezondheid/Leefomgeving/Stille-plekken-in-de-stad www.atlas.amsterdam.nl www.onthaastpad.nl http://stillspotting.guggenheim.org 29
sss
t..
30
