Een dak vol bijen
I.R.S-BTECH nv | Europalaan 73 | 9800 Deinze T +32 (0)9 321 99 21 | F +32 (0)9 371 97 61 |
[email protected] | www.irs-btech.be
1
De honingbijen hebben onze hulp nodig Het gaat in België niet goed met de bijenpopulaties. Onze belangrijkste bondgenoten in onze voedselproductie sterven letterlijk uit. Niet alleen honingbijen maar ook heel wat wilde bijen zijn bedreigd. En dat is slecht nieuws. Bijen vervullen een sleutelrol in de natuur. Ze zijn in grote delen van de wereld de belangrijkste bestuivers van wilde planten en heel wat land- en tuinbouwgewassen. De laatste jaren ligt het percentage van bijensterfte op 30% tot 50%. Ook de wilde bijen doen het momenteel zeer slecht. De grootste reden van de bijensterfte zijn de pesticiden die worden gebruikt door boeren. Moderne akkers en weilanden bevatten weinig tot geen bloemen. Door de intensivering van de landbouw en toenemend gebruik van pesticiden en meststoffen is het aantal wilde planten sterk achteruitgegaan. Bijen hebben bloemenplanten nodig.
Maar er is ook goed nieuws Sinds er meer aandacht is vanuit milieu- en natuurverenigingen voor de bijen en hun belang, worden steeds meer mensen zich bewust van het milieu rondom hen. Mensen uit de stad zijn steeds meer geïnteresseerd in de natuur en meer groen in de stad. Stadshoning is vandaag een gegeerd product. En ook op het platteland groeit het besef dat we in de landbouw bijen nodig hebben om onze gewassen te bestuiven. Vroeger was men van mening dat bijen houden echt iets was voor op het platteland. Maar er groeit meer aandacht voor de natuur in de stad.
2
Honingbijen in de stad: het kan, natuurlijk! In steden vind je een grote verscheidenheid aan bloemen en planten, in tuinen, perkjes en parken. Bijen hebben veel biodiversiteit nodig. Daarom zijn honingbijen verzot op groendaken. Groendaken bestaan uit mossen en sedumplanten, de perfecte leefomgeving voor bijen, vlinders en vogels. Lees verderop in deze brochure meer over de ecologische voordelen van groendaken.
Bijen in Parijs Parijs is met 400 bijenkasten hard op weg de grootste bijenstad ter wereld te worden. En de bijen vinden het prachtig. Waar ze op het platteland massaal uitsterven, doen ze het in de stad prima en produceren ze potten vol honing. De bijen bevinden zich op de daken van appartementen, op balkons en in parken.
I.R.S-Btech wil zich inzetten voor de natuur en voor de toekomst van onze kinderen. Daarom wonen sinds juni 2013 op het dak in Deinze 5 bijenkolonies, die dagelijks door onze medewerkers kunnen worden bewonderd. Elke collega die dat wil, mag steeds een handje helpen bij de verzorging, of bij het oogsten van de heerlijke honing.
3
I.R.S-Btech brengt een dak vol bijen! I.R.S-Btech heeft vanuit dit ecologische en maatschappelijke oogpunt ook 20 bijenfamilies geadopteerd. I.RS-Btech cares for nature! Het verdeelt en promoot ecologische en duurzame oplossingen voor energiezuinig en efficiënt bouwen, met een toekomstgerichte visie en met respect voor elkaar en voor de natuur.
Verbetert de biodiversiteit Een groendak ziet er mooi uit en verbetert de biodiversiteit. Een groendak kan bijdragen tot de verhoging van de verscheidenheid aan plant- en diersoorten. Vooral de honingbijen zijn dol op de bloemen van de verschillende sedum-soorten van de extensieve groendaken. Verhoogt de levensduur van het dak Een groendak verhoogt de levensduur van de dakbedekking. De dakhuid wordt beschermd tegen de invloeden van direct zonlicht en de regen of hagel, verkleint temperatuurschommelingen van het dak en beschermt tegen externe beschadiging.
4
Groendaken zorgen voor een gezondere, aangenamere leefomgeving! Groendaken zorgen voor heel wat voordelen, zowel voor het milieu als voor de bouwheer. Groendaken zijn mooi en zorgen voor meer groen in de stad. Ze werken water- en luchtzuiverend en hebben een positief effect op het milieu.
Gezondere, propere lucht Groendaken werken luchtzuiverend. In de stad, waar veel uitlaatgassen zijn, is een groendak zeer bevorderlijk voor de luchtkwaliteit en vermindering van fijnstof in de lucht. Resultaat: een verlaging van de smog en een gezondere leefomgeving. Waterbeheer Groendaken zorgen voor een aanzienlijke ontlasting van het rioleringsstelsel, waardoor het overstromingsgevaar vermindert. Bovendien vertraagt de afvoer van water bij regenbuien, want er ontstaat een buffereffect: wanneer de regen op het groendak valt, wordt het in de verschillende lagen van het groendak opgeslagen zodat het water pas in een later stadium de afvoer bereikt en zo de regenwaterafvoersystemen ontlast.
5
Soorten bijen Er leven meer dan 350 soorten bijen in ons land. Verschillende natuurverenigingen organiseren imkercursussen. Steeds meer kweken imkers met zachtaardige bijen. Het zachtaardige karakter zorgt ervoor dat je gemakkelijk honingbijen kunt houden in de stad. De honingbij Het lichaam van de honingbij bestaat uit drie delen: de kop, het borststuk en het achterlijf. De huid van de honingbij is hard en stevig. De honingbij verliest na het steken zijn angel. Solitaire bijen / wilde bijen Dit zijn bijen die op zichzelf leven. In Vlaanderen zijn er ongeveer 300 soorten solitaire bijen in verschillende vormen, kleuren en groottes. Bij deze soorten maakt ieder vrouwtje een apart nest. Hommels Een hommel lijkt anatomisch veel op een bij, maar heeft meer beharing en wordt een stuk groter. Een hommel heeft een groot lichaam, maar relatief kleine vleugeltjes. Wespen Wespen hebben een gele kleur en hebben bijna geen beharing. Wanneer een wesp steekt, verliest hij zijn angel niet. Wespen veroorzaken in de tweede helft van de zomer veel overlast.
Soorten bijen in een bijenkast Het bijenvolk kent verschillende bijen: de koningin, de werkster en de dar. De koningin houdt het nest in stand door grote hoeveelheden eitjes te leggen, tot 2000 per dag. De werksters zijn net als de koningin vrouwelijk. De meeste exemplaren van de honingbij zijn werksters. In de zomer komen de mannelijke bijen tevoorschijn, de darren. Naast de paring spelen ze een rol bij de temperatuurregeling in de kolonie. Als er niet genoeg stuifmeel in het bijennest aanwezig is worden ze verwijderd. In de winter zitten er in een nest een koningin en ongeveer 10.000 werkbijen; er zijn dan geen darren. In de zomer zijn enkele honderden darren aanwezig en kan het aantal werksters oplopen tot 80.000.
6
Koningin De koningin kan wel 4 tot 5 jaar oud worden. Ze houdt zich uitsluitend bezig met het leggen van eieren. Midden in de zomer kan ze wel drie weken achtereen 1600 of meer eitjes per dag leggen.
Dar Darren ontstaan uit onbevruchte eieren. De eieren worden in grotere cellen gelegd dan de eieren voor een werksterbij. Het aantal beperkt zich meestal tot enige honderden. Een heleboel van die grotere celletjes bij elkaar wordt darrenraat genoemd. Het duurt 24 dagen voordat darrenbroed uitkomt. Het is de taak van darren te paren met de koningin en de temperatuur binnen het bijennest te regelen. Ze werken verder niet en worden gevoerd door de werksters. In juli of augustus, na het broedseizoen, wanneer er veel minder stuifmeel wordt opgehaald door de werksterbijen, worden de darren eerst een tijdje niet meer gevoerd. Zodra ze verzwakt zijn, verdrijven de werksterbijen de darren uit het volk. Werksterbij Dit zijn vrouwelijke bijen, maar ze kunnen geen eitjes leggen zoals de koningin. Werksters poetsen en bewaken het nest, voeren de larven en verzorgen de koningin. Ze produceren was en bouwen daarvan de raten; ze halen nectar, stuifmeel en water. In de zomermaanden worden ze niet ouder dan zes of zeven weken.
Een oud Nederlands woord voor dar is ‘drone’; ook de Engelse naam voor dar is ‘drone’. Het Engelse en het Nederlandse woord gaan terug op een Germaans woord dat een nabootsing was van het zoemende geluid; ook ‘dreunen’ is hiermee verwant. De drone als vliegtuig dankt zijn naam aan het zoemende geluid dat hij maakt bij het vliegen.
7
Ontwikkeling van larve tot bij De eitjes worden gelegd door de koningin. Ofwel zijn dit onbevruchte eitjes, die uitgroeien tot darren. De bevruchte eitjes groeien uit tot werksterbijen of tot nieuwe koninginnen. De meeste larven krijgen normaal voedsel uit de voorraad stuifmeel en groeien uit tot werksters. Larven die speciaal voedsel krijgen, koninginnegelei, worden groter en groeien uit tot koninginnen.
Hoe zie je het verschil in broed in een bijenkast? Koninginnedoppen worden verticaal gebouwd. Je vindt ze aan de rand van de raat of in het midden van het broednest.
Levensduur van de bij De daadwerkelijke levensduur van de werkbij is erg afhankelijk van de omstandigheden waarin de werkbij opgroeit, wat grotendeels wordt bepaald door de tijd in het jaar. Gemiddeld doet een volgroeide werkbij eerst 21 dagen binnendienst, gevolgd door 21 dagen buitendienst. Ze wordt dus in totaal 42 dagen (6 weken) oud. De bijen die na de winter moeten bijdragen tot de grootste groei van het volk, leven gemiddeld veel korter. Winterbijen kunnen tot 7 maanden leven.
8
Darrendoppen zijn iets grotere cellen. Het duurt 24 dagen voordat darrenbroed uitkomt. Werksterbroed is, vergeleken met darrenbroed, een stuk vlakker en wordt daarom ook wel vlakbroed genoemd. Werksters komen na 21 dagen uit.
Darrendoppen
Werksterbroed
9
Hoe verzamelen bijen hun voedsel? Stuifmeel en nectar zijn natuurlijke grondstoffen die bijen alles bieden wat ze nodig hebben voor hun kolonie. Bloemen zijn onvervangbare bronnen voor een bijenkolonie.
Zintuigen van een bij Zien Honingbijen hebben 2 grote facetogen en 3 kleine enkelvoudige oogjes. Elk facetoog is opgebouwd uit zo’n 6000 aparte oogjes. De details van voorwerpen zijn voor een bij pas van heel dichtbij zichtbaar. Bijen oriënteren zich op de stand van de zon.
10
Horen Een bij is zowat doof voor geluiden in de buitenlucht, maar bezit wel geluidsreceptoren die haar van pas komen in het bijenvolk. Geluiden in de bijenraat worden opgevangen door een dun membraan in de poten. Ruiken Ruiken doet een bij via receptoren op de antennen. Sommige receptoren reageren op één geur die een speciale betekenis heeft voor de bijen. Smaken De smaakreceptoren van de bij bevinden zich niet in de mond, maar op elke poot en op de antennen. Ze kan ook dezelfde 4 basissmaken onderscheiden als wij: zoet, zuur, zout, bitter. Voelen De bij is over zijn volledige lichaam behaard en is dan ook met het zijn hele lichaam gevoelig voor aanraking. Een bijendans is een dans die wordt uitgevoerd door bijen om andere bijen naar voedselbronnen te leiden. Er bestaan 2 soorten dansen. De rondedans dient om nabijgelegen voedingsbronnen binnen een bereik van 50 meter aan de andere bijen kenbaar te maken. Dat kan 10 minuten duren. Daarna laat de werkster een beetje van het voedsel proeven en volgt er een herhaling van de dans. De werkster vliegt weg en de andere werksters kunnen op eigen initiatief de bron vinden. De kwispeldans wordt uitgevoerd als het voedsel meer dan 50 meter ver ligt. Bij deze dans krijgen de andere werksters tevens informatie over de richting en de afstand tot de bron. De hoek die de werkster maakt met de verticale as, is de hoek van de weg naar de bron ten opzichte van de zon. De afstand wordt aangegeven door de snelheid waarmee de bij danst. Hoe sneller wordt gedanst, hoe dichterbij de voedselbron is.
Rondedans
Kwispeldans
11
Bijen zijn verbijsterende wezens, ze vliegen van bloem tot bloem om nectar op te halen Heel wat insecten zijn voor hun voortbestaan afhankelijk van stuifmeel. Door hun verzamelwoede nemen ze een bijzondere taak waar, namelijk bestuiving van bloemen. Bestuiving en bevruchting spelen uiteraard een essentiële rol bij de vorming van bessen en vruchten, die als voedsel dienen voor allerlei diersoorten. De mens is er een van. Bij een tekort van bestuivende insecten krijgen we een terugval in het voedselaanbod voor zowel de mens als in het wild levende diersoorten. Favoriete nectarplanten van de honingbij U kunt ook wat planten in de tuin zetten waar bijen van houden. • Lavendel • Korenbloem • Phacelia • Langbladige ereprijs • Gulden roede • Dopheide • Marjolein • Ezelsoor • Ruigklokje • Knoopkruid
Zaadzakjes Om de bijen een handje te helpen, biedt I.R.S-Btech zakjes met diverse soorten zaden aan. Elk zakje bevat een grote variatie aan bloemen en planten, dat voorziet in een compleet bijendieet van zowel nectar als pollen. De combinatie van vroeg- en laatbloeiers zorgt ervoor dat de bijen ook in de herfst nog genoeg voedsel krijgen, waardoor ze de winter goed doorkomen. De bloemen en planten die gezaaid worden, verwennen bijen en andere nectarminnende insecten met veel stuifmeel en nectar als voedsel.
12
Een dak vol bijen
Zaadzakje met zadenmengsel
Zaai dit zakje uit en help de bijen! De laatste tijd hebben zowel honingbijen als wilde bijen het om verschillende redenen moeilijker om te overleven. De provincie Oost-Vlaanderen wil daarom bloemen en planten laten inzaaien die bijen en andere nectarminnende insecten verwennen met veel stuifmeel en nectar als voedsel. Wil jij ook verbijsterd worden? Dat kan door het zadenmengsel af te halen in jouw gemeentehuis. Of gebruik het zaadzakje uit deze brochure!
13
Lang voordat bijen door mensen werden gehouden, werd honing van in het wild levende bijen geoogst. Hiervoor moest het bijenvolk worden vernietigd. Tot in de twintigste eeuw werden bijen in gevlochten bijenkorven gehouden, met eenzelfde methode van oogsten. De introductie van de bijenkast met verwisselbare ramen in de negentiende eeuw zorgde voor een radicale breuk met het verleden. Het was nu mogelijk afzonderlijke raten uit de volken te halen. Dat maakte het oogsten van honing eenvoudig en het afzwavelen van bijenvolken overbodig.
Taken van de imker • Controle van de volken in het vroege voorjaar • Kastruimte geven In de loop van het voorjaar zal het volk sterk groeien. Wanneer de kast te vol raakt, moet je extra ruimte creëren. • Honing oogsten Bij een goed voorjaar kan eind mei/begin juni de eerste honing uit de kasten worden gehaald. Bij een goede zomer kan in augustus nogmaals worden geoogst. • Inwinteren De bijen hebben, om de winter door te komen, een flinke voorraad energierijk voedsel nodig.
14
• Het volk gezond houden Honingbijen hebben een goed ontwikkeld hygiënisch gedrag, waardoor ziekteverwekkers onder normale omstandigheden weinig kans krijgen. Ziektes en plagen kunnen dan ook worden voorkomen door te zorgen dat het volk sterk blijft. Toch is er één plaag die de bijen zelf onvoldoende onder controle kunnen houden: de Varroa-mijt of Varroa-destructor.
15
Verwerking tot honing Slingeren De ramen worden uit de bijenkasten genomen, de wasdekseltjes waarmee de cellen verzegeld zijn, worden weggesneden, waarna de ramen met de open raat in een centrifuge (de honingslinger) wordt gehangen en de honing eruit wordt geslingerd. De honing wordt vervolgens gezeefd. De meeste honing is tegenwoordig slingerhoning.
Persen Bij persing worden de honingraten verbrijzeld en het aldus ontstane mengsel door een doek geperst, waarbij de wasdeeltjes achterblijven. Dat gebeurde vooral vroeger met de honing uit bijenkorven. Raathoning Raathoning is honing die door de bijen in volkomen nieuwe raat is opgeslagen zonder dat de imker gebruik heeft gemaakt van kunstraat. Raathoning wordt ook wel sectiehoning genoemd, vooral als er sprake is van nette vierkante stukken raathoning (en al helemaal als het regelrecht vanuit de bijenkast tussen 4 plankjes zit – waarbij de bijen het dan dus zelf tussen die 4 plankjes hebben opgeslagen).
16
Crèmehoning Wanneer de imker de honing (voordat die wordt ingepot) gaat enten met een zeer kleine hoeveelheid fijn kristalliserende honing en de honing daarna een aantal weken dagelijks roert, krijgt men als eindproduct crèmehoning.
Lekker nieuws: pure honing bederft nauwelijks!
17
Wat krijgen we van de bijen? Honing wordt door de bijen gemaakt uit nectar. Honing kan in de lente, zomer en in de herfst worden geoogst; het hangt van de beschikbaarheid van nectarbronnen af wanneer precies. Bijenwas wordt gebruikt voor de productie van kaarsen, zeep, boenwas enzovoort, en voor nieuwe kunstraat. Het wordt door vrijwel iedere imker gewonnen bij het vervangen van oude raten. Stuifmeel wordt met behulp van een speciaal roostertje voor de vliegopening gewonnen. Er kan van één bijenvolk echter niet te veel stuifmeel worden gehaald, omdat de bijen het zelf te hard nodig hebben. Doorgaans wordt dit niet geoogst. Propolis, een soort lijm die de bijen maken van hars van de knoppen van bomen, wordt door bijen gebruikt om kieren en openingen in de kast mee dicht te kitten. Aan propolis worden verschillende geneeskrachtige eigenschappen toegeschreven; het schijnt licht bacterie- en schimmeldodend te werken. Koninginnegelei is het voedsel van koninginnelarven en de jonge larven van werksters. Ook aan koninginnegelei worden allerlei geneeskrachtige eigenschappen toegeschreven.
Bijen op het dak zijn hip! We zien een steeds groeiende populariteit om bijen te houden in de stad. Het is een mode gelanceerd door prestigieuze cultuurpaleizen en wereldsteden. Het bespaart ruimte op de begane grond en zorgt voor een veilige afstand tussen mens en dier. Diefstal van kasten wordt bemoeilijkt. We kleuren de steden opnieuw groen.
18
Wenst u ook uw eigen honing te maken? Uit ecologische en maatschappelijke bezorgdheid geeft I.R.S-Btech 20 bijenvolken een thuis. Dankzij enkele bijenliefhebbers en hobby-imkers, worden onze bijen verzorgd. Maar we doen meer: we moedigen collega’s, partners, vrienden en kennissen actief aan om ook bij hen thuis bijenkasten te plaatsen, in de tuin of op het dak. I.R.S-Btech zal op geregelde tijdstippen workshops, presentaties en demodagen organiseren voor scholen, gemeentebesturen en andere geïnteresseerden. Bijen op het dak Zorg voor een duurzame dakbedekking zoals EPDM-dakrubber, al dan niet afgewerkt met ronde dakkeien of een groendak. Groendaken en bijen brengen de natuur terug naar de stad! Het oogsten van de honing Wij werken met verschillende hobby-imkers die samen bij u thuis de honing komen oogsten. Imkermateriaal Wij adviseren u over welke materialen u minimaal nodig heeft, waar u de kasten het best plaatst en welk toebehoren u verder nog nodig heeft. Kennismaking met de verschillende soorten bijen De honingbij is bij iedereen bekend. Ofwel door de honing die ze ons levert, ofwel door de bestuiving waarvoor ze belangrijk is. Maar dit is maar één soort bij. In België zijn er ongeveer 400 bijensoorten.
Meer weten? Voor meer informatie kunt u terecht bij I.R.S-Btech. Contacteer Sean Huys via
[email protected] of op het telefoonnumer 09 321 99 21.
19
I.R.S-Btech cares for nature I.R.S-Btech promoot het gebruik van milieuvriendelijke materialen, zowel in ruwbouw als renovatie. We willen leven en werken in een aangename, gezonde leefomgeving waarbij ieder van ons verschillende waarden en normen hoog in het vaandel draagt: comfort, onderhoud en gebruik, energieprestatie, gebruik van duurzame en gezonde bouwmaterialen, veiligheid, aan te passen aan elke levensfase, milieuvriendelijk en betaalbaar.
BIJENHOF
Met dank aan Willy Geirnaert en het Bijenhof
I.R.S-Btech cares for nature
20
I.R.S-BTECH nv | Europalaan 73 | 9800 Deinze T +32 (0)9 321 99 21 | F +32 (0)9 371 97 61 |
[email protected] | www.irs-btech.be
