Een checklist voor de evaluatie van on-lineleeromgevingen

Black plate (11,1)

ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 &

1

Een checklist voor de evaluatie van on-lineleeromgevingen

Isabelle Claeys Projectcoo¨rdinator van het Regionaal ExpertiseNetwerk (REN) Oost-Vlaanderen

Dirk Gombeir Coo¨rdinator netwerk Nascholing en Educatieve Dienstverlening (nNED) — Universiteit Gent

Elien Sabbe Doctoraatsstudente vakgroep Onderwijskunde — Universiteit Gent

Jan Velghe Docent Toegepaste Informatica — HIEPSO Hogeschool Kortrijk Wetenschappelijk medewerker vakgroep Experimenteel – Klinische en Gezondheidspsychologie – Universiteit Gent

1. Inleiding 2. Pedagogisch-didactische dimensie 2.1. Objectivisme versus constructivisme 2.1.1. Aansluiten bij de voorkennis van de lerenden 2.1.2. Doelstellingen bepalen 2.1.3. Te benutten invalshoek 2.2. Het SITO-model 2.3. Niet-elektronische aspecten van de on-lineleeromgeving 2.4. Het ‘impliciete’ curriculum 3. Interface design 4. Technische dimensie 5. Organisatorische dimensie 6. Samenvattend 7. Literatuur 7.1. Folio 7.2. Hypertext references Bijlage : checklist voor de evaluatie van on-lineleeromgevingen

ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

&

AFL. 6, JUNI 2004, 11 ONDERWIJS EN LEREN

Black plate (12,1)

ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 2

Krachtlijnen In dit artikel stellen de auteurs de ideee¨n en principes voor die benut werden bij de constructie van een checklist waarmee on-lineleeromgevingen op een kritische manier kunnen worden geanalyseerd vanuit een pedagogischdidactische invalshoek. Deze checklist werd aanvankelijk geconstrueerd in het kader van een bedrijfsstage van drie studenten Pedagogische Wetenschappen (Isabelle Claeys, Elien Sabbe en Jan Velghe). Maar met enige creativiteit is dit instrument gemakkelijk transfereerbaar naar een schoolcontext. In aangepaste vorm zal het een directeur, een ICT-coo¨rdinator of een leraar die op zoek is naar een instrument om educatieve websites of tools te screenen op hun bruikbaarheid bij de realisatie van ‘eigen’ pedagogischdidactische doelstellingen, ongetwijfeld zeer goede diensten bewijzen. Binnen het constructivistisch kader dat aan de grondslag ligt van deze checklist, hebben de auteurs er bewust voor gekozen om de motivatie van de gebruiker als een centraal ankerpunt op te nemen. Omdat het gebruik van een on-lineleeromgeving staat of valt met de wijze waarop een beroep wordt gedaan op de motivatie van de gebruiker, zal in wat volgt meer in het bijzonder ook worden nagegaan welke factoren in een on-lineleeromgeving aanleiding kunnen geven tot een verhoogde motivatie bij de gebruiker. De checklist zelf is als bijlage opgenomen bij dit artikel.


&


Black plate (13,1)


&

3

1. Inleiding

motivatie voor het

Het is een hele uitdaging om leren aantrekkelijk en leuk te maken voor

leren

‘lerenden’ van alle leeftijden, maar in een samenleving waar het ‘levenslang en levensbreed leren’ tot een absolute prioriteit is uitgeroepen, ontsnapt niemand eraan hier echt werk van te maken. Veel factoren kunnen de motivatie van lerenden onderuithalen of die net ten top drijven. Een niet-gemotiveerde lerende zal de computer snel uitschakelen of de boeken opzij leggen.

intrinsieke en ex-

In de literatuur over motivatie voor het leren maakt men vanouds een on-

trinsieke motivatie

derscheid tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie. Bij intrinsieke motivatie ligt de motivatie bij de lerende zelf, zit die als het ware ‘in hemzelf verankerd’. Hij leert voor zichzelf en uit zichzelf. Bij extrinsieke motivatie ligt de motivatie extern aan de lerende. Hij leert omdat iemand dat hem heeft opgedragen of omdat hij daarvoor extern beloond wordt. Het is doorgaans niet echt moeilijk om het verschil vast te stellen tussen mensen die leren uit eigen interesse (intrinsiek) en wie eńkel leert voor het behalen van een diploma of omdat het hem is opgedragen (extrinsiek). Zeker in het reguliere onderwijs waar leerlingen verplicht zijn om tot hun achttiende school te lopen, veroorzaakt dit laatste fenomeen de nodige kopzorgen bij heel wat leraren ...

beı¨nvloedings-

Maar wat zijn nu de belangrijkste factoren die de intrinsieke motivatie van

factoren

de lerende positief kunnen beı¨nvloeden ? Bij de constructie van onze checklist hebben wij wat dat betreft een onderscheid gemaakt tussen vier ‘beı¨nvloedingsdomeinen of -dimensies’. Bij wijze van inleiding overlopen we ze even kort. 1) De pedagogisch-didactische aanpak

meerwaarde on-

Een on-lineleeromgeving heeft geen enkel ‘nut’, wanneer het slechts gaat

lineleeromgeving

om een elektronische versie van een handboek. Het is bekend dat het effect daarvan veelal zal zijn dat de lerende de tekst zo snel mogelijk zal afdrukken om die op de alom gekende, klassieke manier te ‘verwerken’. In de pedagogisch-didactische dimensie gaan we daarom na of de on-lineleeromgeving inderdaad een meerwaarde biedt ten aanzien van de al bestaande leermiddelen. 2) Interface design

opbouw, lay-out en

Hier hebben we vooral oog voor de opbouw, de lay-out en de interactiviteit

interactiviteit

van de ‘omgeving’ waarin de on-line-lerende terechtkomt. Wanneer de interface onaangenaam is opgebouwd, zal de student sneller wegzappen en soms zelfs alle interesse voor het on-lineleerpakket verliezen. Dus moet een


&


Black plate (14,1)


ontwerper van dergelijke omgevingen hiermee ten stelligste rekening houden ! Of de on-lineleeromgeving een goede interface benut, onderzoeken we binnen deze dimensie. 3) Technische dimensie Het gebruik van een on-lineleeromgeving staat of valt natuurlijk eveneens

gebruiksvriendelijk

met de ‘gebruiksvriendelijkheid’ ervan. Niets is zo frustrerend voor een lerende dan het telkens weer vastlopen in het technische moeras van sputterende computersoftware of niet-startende educatieve toepassingen. Voor een on-lineleeromgeving gelden hierbij als richtlijnen : eenvoudig inloggen, snel starten, snel inladen van foto’s, vlot afspelen van audio- en videofragmenten, goed werkende links, technische snufjes binnen muisbereik, enz. Een lerende wordt graag verwend, want het leren op zich is al een hele klus ! Of aan dit soort voorwaarden is voldaan, screenen we onder deze dimensie. 4) Organisatie van de volledige on-lineleeromgeving Lerenden willen graag ook duidelijkheid over de manier van inschrijven, over het verloop van het volledige leertraject, over de concrete planning

organisatie

van contactmogelijkheden met de on-linecoach van het leren, enz. Het ontbreken van dergelijke gegevens kan nervositeit in de hand werken en komt de motivatie voor het eigenlijke leren niet ten goede. Hierover meer onder deze dimensie. In de hoofdstukken 2 tot en met 5 van deze bijdrage gaan we dieper in op deze vier dimensies die alle mede de ‘mate’ van gemotiveerdheid voor het leren, helpen te determineren. Ze zullen minstens een invloed hebben op de gretigheid van die lerenden tot het instappen op, het ‘bij de les blijven’ tijdens en het met succes voltooien van on-lineleerpakketten. Meteen verstrekken we de lezer ook alle nodige achtergrondinformatie bij de overeenkomstige rubrieken uit de checklist zoals die in Bijlage bij dit artikel is opgenomen.

&

vier facetten

2. Pedagogisch-didactische dimensie Binnen deze dimensie belichten we een viertal facetten die van niet geringe invloed zijn op de uiteindelijke constructie van on-lineleeromgevingen. In eerste instantie hebben we het over de meer eigentijdse, constructivistische benadering van onderwijsleerprocessen waarbij er resoluut van uitgegaan wordt dat lerenden geen passieve ‘slikkers’ van kennis en inzichten zijn, maar veel beter zullen leren als ze actief, zelfontdekkend en construerend met leerinhouden om kunnen gaan. Om te vermijden dat het bij on line leren


&


Black plate (15,1)


5

gewoon blijft bij een veredelde versie van het klassieke leren, gaan we vervolgens in op het zogenaamde SITO-model dat het leren benadert via een diversiteit van elkaar aanvullende leeractiviteiten. In een derde luikje hebben we het over de niet-elektronische aspecten van de on-lineleeromgeving en ten slotte staan we nog even stil bij de zogenaamde ‘impliciete’ curricula die in dergelijke leeromgevingen vervat kunnen zitten. 2.1. Objectivisme versus constructivisme voorbeeld

Het zal voor iedereen wel duidelijk zijn dat er een groot verschil bestaat tussen enerzijds het kunnen weergeven van een definitie van het begrip ‘driehoek’ of het kunnen berekenen van de oppervlakte van een driehoek (volgens een vaste procedure of een door de leraar aangereikt algoritme) en anderzijds het in een ree¨le probleemsituatie kunnen vaststellen welke wiskundige bewerkingen van toepassing zijn om tot een oplossing te komen bij een praktisch probleem inzake de oppervlakteberekening van een grillig uitziend terrein en vervolgens ook te kunnen beslissen welke stappen het meest aangewezen zijn om op een economisch verantwoorde manier tot een resultaat te komen. In het eerste geval krijgt de lerende de definitie, procedure of algoritme aangereikt en moet hij die op de eerder aangeleerde wijze toepassen. In het tweede geval gaat het er veeleer om als lerende de ‘juiste’ keuzes te maken om tot de best passende oplossing te komen. We komen verder nog op beide voorbeelden terug.

hoe leren op gang

Laten we evenwel starten vanuit de vraag hoe je als coach van leren ertoe

brengen ?

komt het leren van lerenden in de bovenstaande leersituaties daadwerkelijk aan het rollen te brengen. In de eerste plaats moet het duidelijk zijn welke gedragsen kennisniveaus men met het leren in die situaties wenst te bereiken. Die legt men vast in doelstellingen. Daarna kiest de coach de geschikte invalshoek om het leren aan op te hangen, selecteert er bijpassende didactische werkvormen bij en houdt bij het starten van het leerproces natuurlijk ook rekening met de voorkennis van de lerenden. Analoog aan de opbouw van het instrument bespreken we hieronder : 1

aansluiten bij de voorkennis van de lerenden;

2

doelstellingen bepalen;

3

keuze van de te nemen invalshoek. Aansluiten bij de voorkennis van de lerenden ________________________

2.1.1. verhoogt effectiviteit

Je kan niet lopen voor je kan stappen ! Het bepalen van de voorkennis van de lerenden en er daadwerkelijk rekening mee houden in het leerproces is belangrijk, omdat op die manier geen tijd en moeite (eń motivatie) worden verspild aan het aanbrengen van inhouden die de lerenden al beheersen.


&


Black plate (16,1)


Tevens wordt voorkomen dat er tevergeefs gepoogd wordt verder te bouwen op niet-aanwezige (voor)kennis. Hoe gepersonaliseerder er rekening wordt gehouden met de voorkennis van de lerenden, hoe effectiever er kan worden gewerkt want de motivatie zal meteen stukken hoger liggen. 2.1.2.

Doelstellingen bepalen _____________________________________________

Dit aandachtspunt klinkt heel logisch en vanzelfsprekend voor onderwijsmensen. Als het evenwel gaat om het inschakelen van on-lineleeromgevingen in het kader van een lessenreeks, staan ook zij vaak te weinig stil bij de startvraag : ‘‘Wat wil ik bereiken dankzij het inschakelen van dit middel in mijn lessen ?’’ Nochtans zal van het opzet, de inhoud en de opbouw van het aldus ingeschakelde pakket veel afhangen en is de afbakening van de eigen doelstellingen ten aanzien van het gebruikte ‘middel’ belangrijk om nadien het effect van het gebruik ervan op de lerende te kunnen evalueren. Helder geformuleerde doelstellingen zijn dus essentieel bij het kiezen van een geschikt pakket. Naast andere kan een hulpmiddel hierbij zijn: de taxonomie van doelstellingen zoals uitgewerkt door De Block en Heene (1997). Zij onderscheiden verschillende soorten kennis- en gedragsniveaus. Op die manier weet iedere betrokkene in het leerproces duidelijk welk gedrag en welke graad van kennisverwerving van de lerende wordt verwacht. De checklist in Bijlage 1 is gebaseerd op deze taxonomie. We gaan er immers van uit dat in een goede on-lineleeromgeving aan de gebruiker duidelijk moet worden gemaakt welke doelstellingen er op inhouds- en gedragsniveau tijdens het leren worden nagestreefd. 2.1.3.

Te benutten invalshoek ____________________________________________

Zoals eerder al aangegeven, bestaan er in de theorievorming over leren twee grote benaderingen, met name de objectivistische en de constructivistische. We geven enige verduidelijking bij beide en gaan vervolgens in op de implicaties van de keuze tussen beide op het sleutelen aan on-lineleeromgevingen. 1) Objectivisme reproductie staat

Het objectivisme gaat uit van de veronderstelling dat kennis en vaardighe-

centraal

den best verworven worden aan de hand van een op voorhand zorgvuldig uitgetekend en opgebouwd leertraject. Volgens objectivisten is leren gelijk aan het verkennen, het inoefenen en het via herhaling in zich ‘verankeren’ van kennis. Kortom, zij gaan uit van een leerproces waarin ‘reproductie’ centraal staat.


&


Black plate (17,1)


7

Ontwikkelaars van on-lineleeromgevingen die vertrekken vanuit een dergelijke visie op leren, splitsen de leerinhouden op in kleine onderdelen en bepalen op voorhand de volgorde van het aanbrengen van deze onderdelen tijdens het leren. Van de lerende wordt verwacht dat hij dit leertraject stap voor stap volgt en de kennis en vaardigheden stukje bij beetje verwerkt en verwerft. 2) Constructivisme lerende bepaalt eigen leren

Constructivisten zien leren als een proces waarin de lerende, met de ondersteuning van de coach van het leren, inhouden op een persoonlijke manier structureert en integreert vanuit zijn eigen denkkaders. De ontwerper van een on-lineleerpakket creeërt een rijke leeromgeving en stimuleert de lerende daarbij tot het ondernemen van een eigenzinnige ontdekkingstocht doorheen een ‘open leerlandschap’ (Lowyck, 1999). Hij zorgt daarbij voor regelmatige feedback en stimuleert interactie met medelerenden. In deze visie is het de lerende die bepaalt wat en hoe hij leert, hoezeer de ontwerper van de leeromgeving ook leerlijnen en -trajecten aanreikt. Eigenlijk kan de coach van het leren niet anders dan zoveel mogelijk tools en ondersteuningsmiddelen aanreiken om ervoor te zorgen dat de lerende onder zo optimaal mogelijke omstandigheden kan leren. 3) Welke benadering is de ‘betere’ ?

constructivisme

In de hedendaagse onderwijskundige literatuur is er een grote consensus

bezit meerwaarde

over de meerwaarde van het constructivisme ten opzichte van het objectivisme. Zo gaat men er in de eerste plaats van uit dat een constructivistische aanpak van het leren voordelen levert wat de motivatie van de lerende betreft. Voorts kan op deze manier beter worden tegemoetgekomen aan individuele verschillen in een leerlingengroep. Bovendien zorgt minder sturing en voorstructurering van de kant van de coach van het leren ervoor dat lerenden de aangeboden inhouden actief verkennen en op een persoonlijke manier verwerken. Meteen wordt ook de ‘oversimplificatie’ van het kennisdomein vermeden. Enkele toelichtingen bij deze punten. Motivatie

intrinsieke motivatie

Door voort te bouwen op activiteiten die vertrekken vanuit de actieve lerende zelf eń door directer aan te sluiten bij hun eigen context, zal in een constructivistische benadering de intrinsieke motivatie hoog zijn.

extrinsieke

In een objectivistische benadering daarentegen ligt de nadruk op het opvol-

motivatie

gen van instructies en op het positief of negatief bekrachtigen van leergedrag dat wel of niet gaat in de richting van het gewenste gedrag. In dergelijke gevallen is er veeleer sprake van extrinsieke motivatie.


&


Black plate (18,1)


Individuele verschillen Doordat constructivisten voortbouwen op de activiteit van de lerende zelf, wordt vanzelfsprekend veel meer rekening gehouden met individuele verschillen. Verschillen in leerstijl, interesse, aanleg, geslacht, leeftijd en voorkennis kunnen duidelijk meespelen. De aandacht voor structuur in het leerproces Vanuit een objectivistische benadering ligt de nadruk op het ‘deconstrueren’ van taken : het uiteenrafelen ervan in opeenvolgende stappen die vervolgens door de lerende genomen en verworven kunnen worden. Constructivisten leggen de nadruk op het zelf opbouwen door de lerende van mentale schema’s, dit op basis van hun eigen ervaringen en metacognitieve verwerkingsactiviteiten (zelfreflectie). Dit heeft tot gevolg dat een lerende een kennisdomein op een ‘eigen-zinnige’ manier structureert. Oversimplificatie versus authenticiteit van het kennisdomein oversimplificatie

Objectivisten wordt oversimplificatie van de werkelijkheid verweten. Een kennisdomein is zo complex en multidimensioneel dat er een kloof gaapt tussen formele kennisbeschrijvingen en de feitelijke werkelijkheid.

authenticiteit

Constructivisten voeren het begrip ‘authenticiteit’ in. Zij pleiten voor een grotere transparantie tussen de manier van verkennen van een kennisdomein en de echte, doorleefde situaties. Volgens hen verhoogt dit de validiteit van de leerervaringen. ‘Authentic learning’ is een model dat met name dit aspect verder als een instructiemodel heeft uitgewerkt. 4) Of is leerinhoudsgebonden kiezen tussen beide de beste oplossing ?

keuze afhankelijk

Hoezeer de constructivistische benadering het pleit tegenwoordig lijkt te

van leerinhouden

winnen, ook een objectivistische invulling van leerprocessen kan voor bepaalde doelstellingen de ‘betere’ keuze blijken te zijn. De keuze voor de ene of de andere benadering hangt af van de soorten leerinhouden die je moet aanleren.

combinatie

Zo geven De Corte en Yde (1999) aan dat de objectivistische benadering erg functioneel is om bepaalde feiten of vaardigheden te verwerven, maar dat een dergelijke benadering de lerenden onvoldoende kansen biedt om zich te ontplooien tot adequate probleemoplossers. Dit betekent concreet dat bij het vormgeven aan een ‘volledig’ leerpakket best ook een combinatie van de twee benaderingen wordt nagestreefd. De ene fase uit zo’n pakket kan objectivistisch opgebouwd zijn, terwijl een volgende fase constructivistisch is uitgewerkt.

voorbeelden

Om dit te verduidelijken, keren we even terug naar de wiskundige probleemsituaties die we aan het begin van punt 2.1. hebben geschetst. In het voorbeeld van de oppervlakteberekening van een driehoek gaat het om het


&


Black plate (19,1)


9

kennen van feiten en vervolgens ook om het op een juiste wijze kunnen toepassen ervan. In de andere, complexere probleemsituatie inzake de oppervlakteberekening van een grillig uitziend terrein moet de lerende zelf kunnen beslissen over de stappen die nodig zijn om tot een oplossing te komen en moet de betrokkene over de kennis en vaardigheden beschikken om het gevraagde te kunnen doen. Tot het eerste voorbeeld leent zich de objectivistische benadering het best. Het gaat duidelijk om het reproduceren van bepaalde inhouden. Een ontdekkingstocht is in dit geval minder effectief. Het gaat namelijk om een duidelijk afgebakend kenniselement dat letterlijk is ‘overgedragen’ aan de lerende en dat op de afgesproken wijze moet worden toegepast. Het tweede voorbeeld is van een andere orde. Het betreft een toepassing of integratie van probleemoplossende vaardigheden. De lerende moet het probleem kunnen analyseren, de verschillende oplossingsmogelijkheden tegen elkaar kunnen afwegen, een beslissing kunnen nemen inzake de te volgen oplossingsweg en uiteindelijk het probleem kunnen aanpakken volgens de gekozen strategie. De inhoud is er veel minder duidelijk omkaderd en er zijn heel wat meer stappen vooraf nodig vooraleer de lerende ertoe komt een aanvaardbare oplossing uit te werken door gebruik te maken van eerder verkende en geoefende kennisinhouden. 5) Consequenties van een constructivistische aanpak Wanneer een bepaalde fase van het leerpakket constructivistisch wordt uitgewerkt, heeft dit concreet gevolgen voor de manier waarop een aantal aspecten van het leerproces gestalte zullen krijgen. Hiermee houden we ook rekening in de checklist : Samenwerkend leren of niet Vanuit constructivistisch perspectief wordt het benutten van het ‘samen’ leren sterk bepleit. Auteurs zoals Vygotsky en Piaget onderstrepen dat voor het verwerven van complexe kennis, sociale interactie en dus samenwerking aangewezen is. Controle op het leerproces De al beschreven verschillen in de opbouw van objectivistische en constructivistische leerprocessen geven aan dat er een verschuiving optreedt in de verhouding tussen de lerenden en de coach van het leren. In een objectivistische visie is de ‘leraar’ het startpunt van alle leren. In een constructivistische visie neemt de lerende de controle over het leerproces in eigen handen en zal de leraar als ‘instructieverantwoordelijke’ zich beperken tot het aanreiken van suggesties voor de te volgen leerroute en dat liefst enkel wanneer de lerende echt nood heeft aan bijkomende instructie.


&


Black plate (20,1)


De instructieverantwoordelijke : van autoriteit naar resource De traditionele rol van de leraar als de autoriteit die kennis bezit en overdraagt, verandert eveneens drastisch : de leraar wordt veeleer een ‘resource’ naast andere resources binnen een rijk leer-‘landschap’. In die nieuwe rol kan het evenzeer voorkomen dat de instructieverantwoordelijke zelf plots ook de rol van lerende opneemt om samen met de lerenden nieuwe kennis te construeren. 2.2. Het SITO-model elektronisch boek

Veel educatieve, web-based designs hebben de vorm van een ‘elektronisch boek’. Met een elektronisch boek wordt een programma bedoeld dat bestaat uit een opeenvolging van tekstpagina’s op het web, zodat de site eigenlijk niet veel meer is dan een elektronische versie van de opeenvolgende hoofdstukken uit een boek. Wanneer een dergelijk e-learningprogramma geen extra voordelen biedt voor de lerende in vergelijking met een gedrukt boek, komt het gebruik ervan veelal neer op een verspilling van geld, tijd en motivatie. We zien trouwens dat lerenden in dat geval liever uit een boek leren dan van het scherm, en dus printen ze de cursus — wanneer mogelijk — uit.

meerwaarde t.o.v.

Dus komt het erop neer om een on-lineleerpakket zo op te bouwen, dat het

gedrukt boek

een meerwaarde heeft t.o.v. een gedrukt boek. Een mogelijke meerwaarde van een web-based pakket kan erin bestaan dat het de gebruiker de mogelijkheid biedt een persoonlijke leerweg te cree¨ren. De Corte en Yde (1999), de ontwerpers van het SITO-model, streven een adequate symbiose van een standaard- en een persoonlijke leerroute na. Aan de ene kant is het niet aan te raden lerenden een vooraf vastgelegd leertraject op te dringen dat dus voor iedereen hetzelfde is, maar aan de andere kant hebben lerenden een rode draad nodig waardoor ze niet telkens weer op zijsporen belanden. Wij nemen het SITO-model als leidraad bij de evaluatie. Wat is het SITO-model ?

vier leerroutes

SITO is een acroniem van vier leerroutes : Study-Inform-Test-Overview. De lerenden kunnen op elk moment van de ene leerroute naar de andere overschakelen : n

Study is de kern van de cursus. Het behandelt de basisonderwerpen die de lerenden moeten beheersen. Omdat deze leerroute verwijst naar de vooropgestelde doelstellingen, wordt de lerende aangemoedigd om deze leerroute volledig te volgen.

n

Inform biedt extra informatie aan bij study. Het gaat om uitleg over gebruikte concepten of meer gedetailleerde uitdieping van de onderwerpen van de standaardleerroute. Concreet kan deze leerroute een zoekmachine zijn, een alfabetische lijst met definities en uitleg over de belangrijkste termen, links naar andere interessante sites buiten de leer-


&


Black plate (21,1)


11

omgeving, boekreferenties, ... Het staat de lerende vrij de inform-sectie te exploreren naar gelang van eigen behoeften, interesses, competentieniveau, leerstijl, enz. n

De Test-leerroute bevat een itembank met vragen. Die maakt het de lerende mogelijk op ieder moment na te gaan in welke mate hij de nodige kennis, inzichten, methodes, vaardigheden of attitudes beheerst. Idealiter wordt onmiddellijk feedback gegeven over de prestaties van de lerende. Bovendien heeft de lerende er meer aan wanneer deze feedback niet enkel maar bestaat uit een standaarduitleg, maar op gepersonaliseerde wijze wordt gegeven en dus aangepast is aan het specifieke antwoord dat de lerende geeft.

n

Overview is een instrument dat de lerende helpt een globaal beeld te krijgen over de cursus en hem aldus ook toelaat na te gaan waar hij zich in dit programma bevindt.

2.3. Niet-elektronische aspecten van de on-lineleeromgeving overleg

Bij het bespreken van on-lineleerpakketten, is het belangrijk om het gehele leerproces te bekijken, dus ook eventuele face-to-face leermomenten of real-time overlegfaciliteiten die in het traject zijn ingebouwd. ‘E-learning’ omvat immers liefst ook meer dan enkel maar een elektronisch leerprogramma. Er kunnen bijvoorbeeld al of niet on-linediscussiemomenten worden ingelast met de hele groep of er kan een coach van het leren zijn aangesteld die via e-mail of via de telefoon gecontacteerd kan worden. Of de leraar die het on-lineleerpakket aanbiedt als leermiddel aan zijn leerlingen voorziet zelf gewoon ook in offline leermomenten. Zo bijvoorbeeld kan hij ‘e-learning’ koppelen aan groepswerk. Of hij kan een klassikaal lesmoment inschakelen voor, tussen of na het doorlopen van het pakket. Of ‘e-learning’ kan worden afgewisseld met ‘on-the-job’-leren om bijvoorbeeld praktijkervaring op te doen alvorens een examen af te leggen. Belangrijk hier kan nog zijn dat de ontwerpers van de on-lineleeromgeving ook een speciale sectie hebben toegevoegd waar de coaches van het leren tips vinden voor het organiseren van dergelijke off-line activiteiten. 2.4. Het ‘impliciete’ curriculum Een curriculum is in essentie een ‘planningsdocument’. Of nog : het is een plan ter ondersteuning van het leren. Het bestaat uit doelen om het leren te richten en reikt manieren aan om die doelen te bereiken. Een curriculum is het resultaat van drie soorten beslissingen : 1) selectie en ordening van de


&


Black plate (22,1)


leerinhouden, 2) keuze van leerervaringen die men wil uitlokken zodat de leerinhouden gepast worden gemanipuleerd en 3) een planning met daarin de optimale leercondities (Aelterman, 2000). formeel en ‘hidden’

Oorspronkelijk gaf het curriculum gewoon aan welke ‘brokken’ kennis le-

curriculum

renden moesten beheersen. De Amerikaan Bobbit breidde dit begrip echter uit tot het geheel van ‘educational experiences’, dus ook niet-geplande activiteiten en effecten. Deze gedachtegang leidt tot twee soorten curricula : n

n

het formele curriculum : omvat alles wat expliciet gepland en dus ook onderwezen wordt; het ‘hidden’ curriculum : datgene wat verborgen blijft en dus veeleer impliciet wordt aangebracht en aangeleerd.

Daarbij gaat men ervan uit dat dit verborgen curriculum allerlei waarden en verwachtingen omvat die niet in het formele curriculum zijn opgenomen, maar die impliciet toch door de lerenden zullen worden ‘open overgenomen’ als onderdeel van de leerervaring. In een meer constructivistische benadering van leerprocessen moet deze kijk op het ‘hidden’ curriculum, net zoals trouwens op het formele curriculum, worden genuanceerd. Het is immers niet meteen meer duidelijk wat lerenden nu precies wel of niet zullen ‘overnemen’ van een instructieverantwoordelijke of uit het gebruikte materiaal. Toch mag dit er geenszins toe leiden dat men de kracht van dergelijke impliciete curricula zou gaan onderschatten. We moeten immers voor ogen houden dat de impact van dergelijke curricula tot stand komt doorheen een veelheid van interacties tussen instructieverantwoordelijke en lerende, tussen het on-lineleerpakket (ev. de e-coach) en de gebruiker ervan. Instructieverantwoordelijken en coaches van het leren koesteren onuitgesproken verwachtingen ten aanzien van wat zij op lerenden willen overbrengen en zullen deze verwachtingen ook vertalen in wat zij ontwerpen en in hoe zij het leren van lerenden zullen coachen. De leeraanpak en de leermiddelen bevatten aldus heel wat verborgen ‘codes’ die impliciet worden overgedragen. Allerlei waarden en normen zitten ingebakken in het materiaal en dus worden ook allerlei cultuurgebonden inhouden overgedragen. Vandaar dat ook daaraan aandacht besteed moet worden bij het beoordelen van de geschiktheid van een on-lineleeromgeving. leeromgeving niet

Omdat zo’n omgeving — net zo goed als alle andere leermaterialen — het

neutraal

resultaat is van subjectief gemaakte keuzes en er dus allerlei impliciete denkbeelden in doorsijpelen, kunnen we het geenszins voorstellen als een ‘neutraal’ instrument. Bij het screenen van on-lineleeromgevingen is alertheid dus aangewezen. Is een leeromgeving wel datgene wat het pretendeert te zijn ? Bevat ze soms racistische, seksistische, opruiende, ... informatie ? Of


&


Black plate (23,1)


13

is de verstrekte informatie wel genuanceerd genoeg ? Komen alle invalshoeken op vergelijkbare wijze aan bod en reikt de ontwerper ‘tools’ aan om argumenten kritisch tegenover elkaar af te wegen ? Machtsmisbruik is hier niet ondenkbaar. Wat bijvoorbeeld te denken van politieke partijen die onder het mom van wetenschappelijke neutraliteit hun ideee¨ngoed propageren ? Of tabakslobby’s die internetsites vol hippe informatie over muziekfestivals en dergelijke als objectief aanbieden, maar ondertussen toch ook flink trachten in te werken op het doelpubliek jongeren ? Zeker waar het gaat om het ontwerpen van on-lineleeromgevingen verdient het daarom aanbeveling dat de ontwikkelaars zoveel mogelijk expliciteren wat hun onderliggende denkbeelden, waarden en ideologiee¨n zijn. Op die manier wordt de marge van het verborgen curriculum kleiner. Concreet betekent dit dat de on-lineleerpakketten, de coaches zoveel mogelijk expliciteren wat de achterliggende, impliciete bedoelingen zijn van wat zij hebben geconstrueerd.

&

omschrijving

3. Interface design Khan omschrijft interface als het ‘uitzicht’ van het web-based trainingsprogramma, samen met het gevoel dat de gekozen vormgeving en het werken met het programma bij de gebruiker oproepen. Cognitief onderzoek wijst uit dat het menselijk verstand automatisch zoekt naar visuele orde en naar hie¨rarchie in de dingen die het percipieert. Om die reden kunnen we ‘schermdesign’ beschouwen als een belangrijk didactisch aspect van een on-lineleeromgeving. Er worden geen echte standaardregels voorgeschreven, maar toch vind je in de literatuur enkele gemeenschappelijke aandachtspunten terug voor goed schermdesign. We overlopen ze even.

bondige, samenhangende info

Eeń idee per scherm Een tekst leren via het computerscherm is veel moeilijker dan een tekst studeren uit een boek. Daarom is het van belang dat er per schermbeeld eéń globaal idee wordt uitgewerkt waarbij die uitwerking maximum een twintigtal regels omvat. Hierbij gebruikt men best korte zinnen, want lange zinnen maken het aflezen van een scherm moeilijker. Het is ook beter om niet te veel informatie op eéń schermbeeld te plaatsen. Dit ontmoedigt immers de lerenden, wat niet bevorderlijk is voor hun motivatie. De ontwerper zorgt er hierbij best ook voor dat samenhangende informatie niet verspreid staat over meerdere pagina’s, want anders wordt het moeilijk voor de lerenden om de juiste linken te leggen om een mentale


&


Black plate (24,1)


representatie van de belangrijkste informatie te vormen. Waar mogelijk plaatst men de tekst best ook in schema’s, en gebruikt men ter illustratie ook video- en audiobestanden, ... Belangrijke informatie brengt men best samen in een tabel, een grafiek of een overzichtstekening om aldus de relatie tussen belangrijke informatie aan te stippen. Nooit meer dan drie klikken ver ... scrollen vermijden

Zorg er best voor dat de lerende niet moet ‘scrollen’, i.e. binnen eenzelfde scherm naar beneden of naar boven moet gaan, omdat er meer regels zijn dan dat er op het scherm kunnen. Interessant is ook dat het ontwerp zo is dat de lerende niet meer dan driemaal hoeft te klikken om aan de gewenste informatie te geraken. Meer dan drie keer klikken werkt demotivatie in de hand. Hierbij verwijzen de linken het best naar andere pagina’s en niet naar informatie binnen hetzelfde scherm. Structuur altijd zichtbaar houden

navigator

Het is nuttig om op elk schermbeeld een ruimte te voorzien waarop de structuur van het leerpakket duidelijk wordt gemaakt en ook gedurende het hele leerproces zichtbaar blijft voor de lerende. Deze ruimte zorgt ervoor dat de lerende via aanklikbare hyperlinks te allen tijde onmiddellijk toegang heeft tot alle andere onderdelen van het pakket en dus op om het even welk moment van leertraject kan veranderen. In dit geval fungeert deze structuur als een ‘navigator’ doorheen de cursus. Zo’n navigator kunnen we ook zien als de ‘schil’ die om de cursus heen zit. Hiermee navigeert of doorloopt de lerende de verschillende onderdelen van de cursus. Het is van belang dat de navigatieopties consistent zijn in hun uitzicht, locatie en functie. In sommige gevallen kiest de ontwerper voor een bestaande navigator met heel wat complexe opties en toepassingsmogelijkheden voor chat, agendabeheer, samen schrijven aan documenten, enz. Men wijst er in dat geval op dat de interface het best overeenkomt met een populaire interface (bv. Windows), omdat de meeste mensen daarmee vertrouwd zijn.

‘back’-knop

Er wordt in de literatuur gewezen op een ‘back’-knop die de lerende de mogelijkheid biedt om altijd een stap terug te gaan in de cursus en hem op die manier vrijwaart van een toestand van ‘lost in cyberspace’. Enkele tips voor de lay-out Wat de lay-out betreft, worden de volgende zaken in de literatuur als belangrijke aandachtspunten aangestipt : n

n

wees consistent in het grafisch design; zorg voor uniforme titels en subtitels : dezelfde grootte, hetzelfde lettertype, ...;


&


Black plate (25,1)


n

n

15

vermijd te veel variatie in typografie, omdat dit de leerling verwart; hou de kleur van het scherm zo neutraal mogelijk, dus niet te fel eń in duidelijk contrast met de letters op het scherm. Op die manier wordt de lerende niet afgeleid.

Tot slot willen we er nog even op wijzen dat het belangrijk is dat men altijd voor ogen houdt dat de interface-elementen aan duidelijke pedagogischdidactische doelstellingen moeten beantwoorden. Dus moeten we er ook over waken dat ze niet hinderlijk zijn in hun design maar juist visueel een plezier voor het oog zijn en de aandacht van de lerenden aldus helpen te focussen op de centraal staande leerinhouden.

&

4. Technische dimensie

goed functionerende

Niets is meer ontmoedigend dan een computer die regelmatig vastloopt of

apparatuur

continu traag werkt. Daarom zal men moeten investeren in goed functionerende apparatuur. Dankzij het PC/KD-project beschikt iedere school voor basis- en voor secundair onderwijs ondertussen gemiddeld over eéń computer per tien leerlingen. Bovendien gaat het Vlaamse Departement Onderwijs ervan uit dat scholen in de toekomst moeten evolueren naar Open Leercentra die ook buiten de schooluren ter beschikking staan van de lokale gemeenschap.

technische vereisten

Daarmee is de kous evenwel niet af. Teneinde het leerproces niet te verstoren moet een e-learningpakket aan een aantal technische vereisten voldoen. Aangezien wij ons met deze checklist vooral gericht hebben op de pedagogisch-didactische meerwaarde van on line leren, is dit technische onderdeel minder uitgediept. ICT-coo¨rdinatoren zullen dat aspect van de checklist ongetwijfeld zelf kunnen aanvullen en aldus ook concreet afstemmen op de technische ontwikkelingen die eigen zijn aan het e-landschap op de eigen school. Hierbij geven we niettemin toch een overzichtje van eigen aandachtspunten. Snel inladen De foto’s en de video- en audiofragmenten moeten van goede kwaliteit zijn en voldoende snel starten. Lang moeten wachten tot figuren zijn ingeladen, is zeer vervelend en bovendien wordt de ‘snelheid’ van het verwerken van het volledige e-learningpakket er mede door bepaald. Het geluid moet goed zijn gesynchroniseerd met de videofragmenten. Niemand wacht graag lang vooraleer hij aan de slag kan met een cursus. Bij andere leermaterialen is de wachttijd nihil : je neemt een boek of de opdrachtenkaart ter hand en je kunt starten. Bij e-learning moeten we leren-


&


Black plate (26,1)


den dan ook echt kunnen overtuigen van het nut van ‘anytime, anywhere’ van leren en tegelijk ook de frustraties bij het ‘wachten’ zo goed mogelijk ondervangen. Maximale toegankelijkheid De beschikbaarheid van de server is heel belangrijk. Hiermee wordt de tijd

server

bedoeld dat het systeem beschikbaar is. Er moet worden gestreefd naar een minimale downtijd van de server, i.e. de tijd dat de server ‘plat ligt’. Onderhoudsbeurten zijn nodig, maar die moeten zo beperkt mogelijk blijven. De startsoftware moet eenvoudig te installeren zijn, voldoende snel starten

startsoftware

en het pakket moet bij grote aantallen gebruikers goed blijven functioneren. De meeste lerenden zijn namelijk geen computerspecialisten en zullen bij softwareproblemen algauw de moed opgeven om verder te doen. Belangrijk bij de keuze voor de invoering van on-linetoepassingen is ook dat er voldoende rekening wordt gehouden met de reeds beschikbare apparatuur op school en thuis (bv. installeerbaar op diverse versies van Windows). Extra toeters en bellen van secundair

Allerlei technische snufjes zijn momenteel binnen handbereik. Het is echter

belang

niet omdat dergelijke snufjes niet in het systeem zijn ingebouwd, dat er afbreuk wordt gedaan aan het pakket. Ze kunnen het pakket enkel een meerwaarde geven wanneer ze voor het juiste doel op het juiste moment worden toegepast. De pedagogisch-didactische waarde van het pakket en van de gebruikte toepassingen, moet als belangrijkste richtsnoer voorop blijven staan; al het andere is secundair daaraan of moet als ballast aan de kant worden geduwd.

&

5. Organisatorische dimensie In deze rubriek hebben we het over de organisatie van het on-lineleerpakket in de brede zin van het woord. Als we het hebben over pakketten die ook los van de schoolcontext toegankelijk zijn voor individuele belangstellenden (bv. uit het volwassenenonderwijs of bij bedrijfsopleidingen) moet het voor hen duidelijk zijn waar, wanneer en hoe zij zich voor de cursus kunnen inschrijven en wat van hen concreet aan inzet wordt verwacht. De procedure tot inschrijving moet eenvoudig zijn en het aan de slag gaan met het pakket doorzichtig. De cursist moet tijdig op de hoogte gebracht worden van eventuele contacturen of e-coachingsmogelijkheden die in het pakket zitten vervat.


&


Black plate (27,1)


17

Veel van de vragen uit deze rubriek zullen met het oog op het gebruik in onderwijscontexten nog hertaald moeten worden naar de schoolsituatie, omdat ze hier veeleer vanuit een bedrijfsgerichte invalshoek invulling hebben gekregen. De organisatie binnen het lager en secundair onderwijs is van een andere aard. Toch is een goede organisatie ook hier van groot belang. Er kan aan de volgende organisatorische aspecten worden gedacht :

organisatorische aspecten

n

Is het voor de leerlingen duidelijk wat ze precies moeten doen ? Is de opdracht helder ?

n

n

Hoe zit het met de begeleiding door de leraar ? Is hij continu beschikbaar ? Kunnen de lerenden ook buiten de les een beroep doen op hem ? Kunnen de lerenden beschikken over een computer en is deze voldoende goed toegerust om het leerpakket vlot te doorlopen ?

n

Hoe zit het met de bezetting van de pc-klas ? Bij wie kunnen de lerenden terecht voor de reservatie van enige werkruimte in het Open Leercentrum ?

n

enz.

De ICT-coo¨rdinator of de schooldirectie zullen de checklist moeten aanpassen aan de concrete situatie op de eigen school.

&

6. Samenvattend In wat voorafgaat, hebben we de meer theoretische achtergronden beschreven die richtinggevend zijn geweest bij de constructie van de checklist in de Bijlage. Deze checklist stelt de gebruiker in staat te onderzoeken of een onlineleerprogramma goed is opgebouwd op het pedagogisch-didactische, technische en organisatorische gebied. Tevens wordt nagegaan of het design van het programma goed is uitgewerkt en of het geheel gebruiksvriendelijk wordt aangeboden. Alle aspecten van het leerproces worden daarbij zo uitputtend mogelijk in beschouwing genomen. Deze bijdrage wil de lezer niet alleen in staat stellen om met de aangereikte inzichten zelf sterktes en zwaktes in de gescreende on-lineleeromgevingen op te sporen, maar hem — waar nodig of wenselijk — ook helpen bij het ondervangen of het compenseren van de opgespoorde tekorten door middel van eigen aanvullende activiteiten (zie o.a. het luikje 2.3. over de ‘Niet-elektronische aspecten van de on-lineleeromgeving’). Dat is meteen ook de reden waarom wij bij veel items in de checklist de mogelijkheid bieden om zelf aanvullende suggesties te noteren. Op het einde van de checklist is een blad voorzien om algemene opmerkingen neer te schrijven en een samenvattend oordeel te geven over het onderzochte on-lineleerpakket. Het verzamelen van alle ingevulde checklists in een map in de leraarskamer kan aldus van groot nut zijn voor alle collega’s die op zoek zijn naar toepassingen of ontwikkelingen die geschikt zijn voor hun lessen of vakken.


&


Black plate (28,1)


Gezien de snelle evoluties in het e-landschap willen we aan het einde van

nooit af of volledig

deze bijdrage ook nog even onderstrepen dat een checklist als deze nooit als af, alomvattend of volledig mag worden beschouwd. Aanpassingen zullen nodig zijn om de checklist up-to-date te houden en om ze voldoende ‘schooleigen’ te maken. De oorspronkelijke checklist was trouwens expliciet toegespitst op het screenen van e-cursussen voor bedrijfsopleidingen. Een ICTcoo¨rdinator zal in de voorliggende checklist echter voldoende inspiratie vinden om er een aangepaste checklist voor de eigen school mee te ontwerpen. De vier besproken dimensies blijven daarbij onverminderd gelden. Wat eveneens vaststaat, is dat in alle leersituaties het zo direct mogelijk aanspreken van de leermotivatie van de lerende de´ meest evidente voorspeller is en blijft voor leersucces !

&

7. Literatuur 7.1. Folio Aelterman, A., Curriculumontwikkeling, cursus, Universiteit Gent. Collis, B., New didactics for university instruction : why and how ?, in Computers & Education, 1998, nr. 31, p. 373-393. De Corte, G. en Yde, Ph., Adult learning and courseware. In search of an effective interface, in Scienta Paedagogica Experimentalis, 1999, XXXVI, nr. 1, p. 57-71. Gilbert, L. en Moore, D.R., Building Interactivity into Web Courses : Tools for Social and Instructional Interaction, in Educational Technology, mei-juni 1998, p. 29-35. Khan, B.H., Web-Based Instruction, New Jersey 07632, Educational Technology Publications Englewood Cliffs, 1999. Learning and Development Academy, Evaluatie Multimedia-opleiding. Lowyck, J., Van instructie- naar leeromgeving, in VLHORA, Leer-krachtig worden via teleteaching, Studiedag 21 oktober 1999 (reader). Nijhof, W.J., e.a., Handboek curriculum. Modellen, theoriee¨n, technologiee¨n, Lisse, Swets en Zeitlinger, 1995. Valcke, M., Onderwijskunde als ontwerpwetenschap, Gent, Academia Press, 1999. Velghe, J., Het beoordelen van teleleerplatformen vanuit een pedagogische invalshoek : ontwikkelen van een pedagogisch evaluatie-instrument, scriptie ingediend tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Pedagogische Wetenschappen, optie Pedagogiek, Universiteit Gent, 2001.

7.2. Hypertext references http ://bookstoread.com/khan/ http ://www.avd.kuleuven.ac.be/bic/products/handbook/handbookchapters/08chapter2.html http ://www.sost.hhs.nl/HEBO/dossier/Stapplan/Stap4.htm http ://www.oc.utwente.nl/w3ls/Evalfram.htm


&


Black plate (29,1)


&

19

Bijlage : checklist voor de evaluatie van on-lineleeromgevingen

Vooraf: over het gebruik en het doel van de checklist Deze checklist bevat ‘statements’ en drie ‘soorten’ vragen. 1.

De statements

Bij elk statement staat een 5-puntenschaal weergegeven waarbij de symbolen de volgende betekenis hebben: –– – +/– + ++

? ? ? ? ?

helemaal niet akkoord niet akkoord neutraal akkoord helemaal akkoord

Duid met een kruisje de waardering van de keuze aan. 2.

De drie soorten vragen

n

Invulvragen

n

Ja/nee-aankruisvragen: vragen waarbij slechts eéń antwoord kan worden aangekruist (met eventuele verduidelijking)

n

Meervoudige aankruisvragen: vragen waarbij meerdere mogelijkheden kunnen worden aangekruist (met eventuele verduidelijking)

3.

Doel van de checklist

Met deze checklist kan u onderzoeken of een on-lineleerprogramma goed is opgebouwd op pedagogischdidactisch, technisch en organisatorisch gebied. U gaat eveneens na of of het design van het programma goed en gebruiksvriendelijk is uitgewerkt. Daarbij is het zo dat de checklist aandacht besteedt aan alle aspecten van het leerproces. We streven een ‘praktisch’ werkdocument na, dat niet enkel het ‘e-learningprogramma’ - samen met het daarin vervatte leerproces - beoordeelt op zijn sterktes en zwakten, maar tevens aanbevelingen geeft om eventuele zwakten weg te werken door ze om te buigen tot sterktes. Daarom hebben wij bij vele vragen de mogelijkheid opengelaten om suggesties te geven. Op het einde van de checklist is een blad voorzien om algemene opmerkingen neer te schrijven en een samenvattend oordeel te geven over het onderzochte programma.


&


Black plate (30,1)


Korte typering on-lineleerpakket

Adres internetsite?

...........................................................................

Doelgroep ‘e-learningpakket’? ............................................................................................... ............................................................................................... Korte inhoud ‘e-learningpakket’? ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... Achtergrond van de developer? ............................................................................................... Achtergrond van de designer? ............................................................................................... Leerplatform?

................................................................................

Standaardtijd om ‘e-learningpakket’ te doorlopen? ............................................................................................... Is het ‘e-learningpakket’ gratis te verkrijgen?

& &

Ja Nee

Indien niet gratis, kostprijs?

...................................................................

Is een demo beschikbaar?

& &

Ja Nee

Indien een demo beschikbaar is, is deze gratis?

& &

Ja Nee

Is de inhoud van het ‘e-learningpakket’ actueel?

& &

Ja Nee

Welke taal wordt gebruikt?

& & &

Nederlands Frans Engels


&


Black plate (31,1)


&

Andere taal :

21

.............................................................................

Dit pakket is geschikt voor:

& & &

Leergebied en/of vak : Richting :

.....................................................................

................................................................................

Onderwijsniveau :

........................................................................

Auteur van deze fiche :

........................................................................

Opgedane onderwijservaring :

.................................................................

............................................................................................... Korte aanbeveling pakket :

....................................................................

...............................................................................................

I.

PEDAGOGISCHE DIMENSIE

1. Voorkennis – – : helemaal niet akkoord

+ + : helemaal akkoord ––

–

+/–

+

++

De voorkennis wordt nauwkeurig getest. De vereiste voorkennis is geformuleerd door het ‘e-learningpakket’. In de constructie van het pakket wordt rekening gehouden met de voorkennis van de deelnemers. Is de opgegeven voorkennis aangepast om het ‘e-learningpakket’ te doorlopen?

& &

Ja Nee

Indien nee, wat ontbreekt? ............................................................................................... ............................................................................................... Indien nee, wat is te veel? ............................................................................................... ............................................................................................... Op welke manier wordt rekening gehouden met de voorkennis?

& & &

Onderscheid beginner-gevorderde-expert Uitschakelen modules die cursist beheerst Geen


&


Black plate (32,1)


&

Andere:

............................................................................................... 2. Doelstellingen Indien er doelstellingen zijn aangegeven: – – : helemaal niet akkoord


–

+/–

+

++

De cursist weet vooraf duidelijk wat van hem verwacht wordt. De doelstellingen bestaan uit een welomschreven gedragsen kennisniveau. De vooropgestelde gedragsniveaus stemmen overeen met de te volgen leerweg. De vooropgestelde kennisniveaus stemmen overeen met de inhoud van de cursus. De doelstellingen zijn aangepast aan de noden van de cursist. De doelstellingen stemmen overeen met die van de eigen lessenreeks of vak. De doelstellingen zijn probleemoplossend gericht. Na het volledige leerproces worden dezelfde kennis- en gedragsniveaus bereikt als in de doelstellingen weergegeven. De doelstellingen zijn aangegeven

& & &

Per pakket Per module Per hoofdstuk

De doelstellingen peilen qua kennisniveau vooral naar

& & & & & &

Feiten Begrippen Relaties Structuren Methode Attitude

De doelstellingen peilen qua gedragsniveau vooral naar

& & & &

Kennen Inzien Toepassen Integreren


&


Black plate (33,1)


23

3. Instructies bij gebruik van het pakket Is er uitleg nodig over het gebruik van het pakket?

& &

Ja Nee

Hoe wordt de instructie over het gebruik van het pakket gegeven?

& & & & &

Niet Aan de hand van een klassikaal lesmoment Door instructie binnen het pakket In de vorm van een frequently asked questions-overzicht (FAQ) Andere:

............................................................................................... Is de instructie voldoende gedetailleerd en overzichtelijk gepresenteerd? ............................................................................................... ............................................................................................... Bevat de instructie ‘overbodige’ informatie? Welke? ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... Ontbreekt er informatie in de instructie? Welke? ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... 4. Elektronische leeromgeving 4.1. SITO-model STUDY – – : helemaal niet akkoord


–

+/–

+

De leeromgeving is een elektronisch boek. De titels geven duidelijk aan waarover de diverse onderdelen van de module gaan. Er is voldoende variatie tussen de verschillende didactische materialen (audio, visio, tekst, ...). Opmerkingen:

.............................................

De leeromgeving stimuleert probleemoplossend leren. De leeromgeving stimuleert reproductief leren.


&


++

Black plate (34,1)


De inhouden worden voldoende geı¨llustreerd met voorbeelden. De voorbeelden worden realistisch opgevat. De cursist kan de teksten structureren naar persoonlijke voorkeur. De leeromgeving bereikt dezelfde gedragsniveaus als in de doelstellingen weergegeven. De leeromgeving bereikt dezelfde kennisniveaus als in de doelstellingen weergegeven. De inhoud van het pakket wekt interesse op. De opgemaakte leerweg beantwoordt aan de volgende leerprincipes: Aanschouwelijk-schematisch-abstract Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Globaal-analytisch-synthetisch Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weten-inzien-toepassen Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Is de inhoud goed verdeeld over de modules?

& &

Ja Nee

Indien nee, suggesties? ............................................................................................... ............................................................................................... Is de inhoud binnen de modules goed gestructureerd?

& &

Ja Nee

Indien nee, suggesties? ............................................................................................... ............................................................................................... Is de grootte van de modules goed ingeschat?

& &

Ja Nee

Indien nee, suggesties? ............................................................................................... ............................................................................................... Zijn de overgangen tussen de verschillende modules inhoudelijk duidelijk?

& &

Ja Nee

Indien nee, suggesties? ...............................................................................................


&


Black plate (35,1)


25

INFORM Wanneer de cursist met vragen of opmerkingen worstelt, wordt hij verwezen naar:

& & & & &

De e-coach Peers Externe experts Externe links Andere:

..................................................................................

Het contact met de e-coach in geval van vragen verloopt via

& & &

Onmiddellijke

of

Individuele

of

Face-to-face

of

& & &

uitgestelde feedback standaard feedback elektronische feedback

Het contact met peers in geval van vragen verloopt via

& & & & & & &

Fax Discussiegroepen E-mail Telefoon Persoonlijk contact Chatplatforms Andere:

..................................................................................

Is er een overzicht van de frequently asked questions (FAQ)?

& &

Ja Nee

Kan de cursist een bibliografie raadplegen?

& &

Ja Nee

Bevat het pakket een zoekmachine?

& &

Ja Nee

TEST – – : helemaal niet akkoord


–

+/–

+

Er is congruentie tussen de doelstellingen en de getoetste gedragsen kennisniveaus. Hoe vaak is een test ingebouwd? ..........

keer formatief.

..........

keer summatief.


&


++

Black plate (36,1)


Krijgt de cursist feedback op de gegeven antwoorden op de testvragen?

& &

Ja Nee

Zo ja, op welke manier?

& & &

Onmiddellijke

of

Individuele

of

Face-to-face

of

& & &

uitgestelde feedback standaard feedback elektronische feedback

Zijn de testvragen goed geformuleerd?

& &

Ja Nee

Indien nee, suggesties? ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... De tests bestaan uit de volgende vragen

& & & & & & &

Open vragen Multiple choice Ja / Nee Juist / ? / Fout Waar / Onwaar Invuloefening Andere:

..................................................................................

OVERVIEW – – : helemaal niet akkoord


–

+/–

+

++

De cursist weet steeds waar hij/zij zich in de cursus bevindt. Is de inhoudstafel overzichtelijk?

& &

Ja Nee

Indien nee, suggesties? ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... Zijn de titels uit deze inhoudsopgave aanklikbaar?

& &

Ja Nee


&


Black plate (37,1)


27

4.2. Beschrijving leertraject Beschrijf de opbouw van het leertraject binnen de elektronische leeromgeving: 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Niet-elektronische leeromgeving Wordt in het volledige leerpakket plaats voorzien voor de volgende didactische werkvormen? Indien ja, vul het betreffende onderdeel in. 5.1. Klassikale lesmomenten – – : helemaal niet akkoord


–

+/–

+

Deze didactische werkvorm is geschikt voor de gegeven inhoud. Suggestie betere werkvorm: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deze didactische werkvorm is op het juiste moment in het leerproces ingeschakeld. Suggestie beter tijdstip: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het didactisch materiaal is geschikt. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De gedragsniveaus die binnen deze fase worden bereikt, zijn congruent met de vooropgestelde doelstellingen. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De kennisniveaus die binnen deze fase worden bereikt, zijn congruent met de vooropgestelde doelstellingen. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


&


++

Black plate (38,1)


5.2. Groepswerk – – : helemaal niet akkoord


–

+/–

+

++

–

+/–

+

++

Deze didactische werkvorm is geschikt voor de gegeven inhoud. Suggestie betere werkvorm: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deze didactische werkvorm is op het juiste moment in het leerproces ingeschakeld. Suggestie beter tijdstip: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het didactisch materiaal is geschikt. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De gedragsniveaus die binnen deze fase worden bereikt, zijn congruent met de vooropgestelde doelstellingen. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De kennisniveaus die binnen deze fase worden bereikt, zijn congruent met de vooropgestelde doelstellingen. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Discussiegroepen – – : helemaal niet akkoord


Deze didactische werkvorm is geschikt voor de gegeven inhoud. Suggestie betere werkvorm: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deze didactische werkvorm is op het juiste moment in het leerproces ingeschakeld. Suggestie beter tijdstip: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De gedragsniveaus die binnen deze fase worden bereikt, zijn congruent met de vooropgestelde doelstellingen. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De kennisniveaus die binnen deze fase worden bereikt, zijn congruent met de vooropgestelde doelstellingen. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


&


Black plate (39,1)


29

5.4. ‘On-the-job’-leren – – : helemaal niet akkoord


–

+/–

+

++

Deze didactische werkvorm is geschikt voor de gegeven inhoud. Suggestie betere werkvorm: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deze didactische werkvorm is op het juiste moment in het leerproces ingeschakeld. Suggestie beter tijdstip: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het didactisch materiaal is geschikt. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De gedragsniveaus die binnen deze fase worden bereikt, zijn congruent met de vooropgestelde doelstellingen. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De kennisniveaus die binnen deze fase worden bereikt, zijn congruent met de vooropgestelde doelstellingen. Opmerkingen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. ‘Impliciete’ curriculum Bevat het pakket racistische, seksistische, opruiende informatie?

& &

Ja Nee

Indien ja, commentarieer. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... Worden bepaalde groepen gehekeld of gediscrimineerd?

& &

Ja Nee

Indien ja, commentarieer. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... Worden denkbeelden, argumentaties en discussies op een evenwichtige wijze weergegeven?

& &

Ja Nee

Indien ja, commentarieer. ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................


&


Black plate (40,1)


Is de versterkte informatie duidelijk, evenwichtig en genuanceerd?

& &

Ja Nee

Indien ja, commentarieer. ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

II. INTERFACE

– – : helemaal niet akkoord


–

+/–

+

++

De kleur van het scherm is aangenaam. Het scherm is overzichtelijk ingevuld. De interface-elementen vergemakkelijken het werken met het ‘e-learningpakket’. De interfacestijl is consequent met die van een gekende, veelgebruikte navigator (bv. Netscape, Microsoft). De informatie over het navigatiesysteem is duidelijk voor de cursist. De inhoudsopgave is gemakkelijk bereikbaar. De interface doet de motivatie stijgen. De samenvatting van de tekst wordt in een schema gezet

& & & &

Na elk hoofdstuk Na elke module Op het einde van het hele ‘e-learningpakket’ Nooit

Is de cursist verplicht te ‘scrollen’?

& &

Ja Nee

Indien ja, waar? ............................................................................................... ............................................................................................... Moet de cursist meer dan drie keer klikken om bij de gewenste informatie te komen?

& &

Ja Nee

Indien ja, waar? ............................................................................................... ...............................................................................................


&


Black plate (41,1)


31

Wordt er een uniform lettertype gebruikt doorheen het volledige ‘e-learningpakket’?

& &

Ja Nee

Indien nee, waar? ............................................................................................... ............................................................................................... Zijn de letters op het scherm duidelijk?

& &

Ja Nee

Indien nee, waar? ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... Hebben alle interface-elementen een duidelijk doel?

& &

Ja Nee

Indien nee, welke? ............................................................................................... ............................................................................................... Zijn er pagina’s met meer dan 20 lijnen tekst?

& &

Ja Nee

Indien ja, welke? ............................................................................................... ............................................................................................... Zitten er verschillende links binnen hetzelfde scherm?

& &

Ja Nee

Indien ja, welke? ............................................................................................... ............................................................................................... Zijn de titels gelijkvormig?

& &

Ja Nee

Is de exitknop op alle momenten beschikbaar?

& &

Ja Nee


&


Black plate (42,1)


III. TECHNISCHE DIMENSIE



–

+/–

+

++

De videofragmenten zijn van goede kwaliteit. De videofragmenten starten snel op. De audiofragmenten zijn van goede kwaliteit. De audiofragmenten starten snel op. Het geluid is goed gesynchroniseerd met de videofragmenten. De foto’s zijn van goede kwaliteit. De foto’s starten snel op. De server is goed bereikbaar. De procedure voor inloggen is eenvoudig. Het inloggen neemt weinig tijd in beslag. Het programma start snel op. Het programma blijft goed functioneren bij grote aantallen gebruikers. Een link wordt snel gelegd. Het programma is eenvoudig te installeren. Is het mogelijk om een deel van het werk off line te doen?

& &

Ja Nee

Kan de cursist gebruikmaken van bookmarks?

& &

Ja Nee

Geeft het systeem aan welke pagina’s door de cursist al gelezen zijn?

& &

Ja Nee

Worden speciale eisen gesteld m.b.t. apparatuur?

& &

Ja Nee

Indien ja, welke? ............................................................................................... ............................................................................................... Is het programma normaal blijven functioneren tijdens het gebruik?

& &

Ja Nee

Zo nee, wat ging er fout? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...............................................................................................


&


Black plate (43,1)


33

IV. ORGANISATIE



–

+/–

+

++

Inschrijven voor het e-learningpakket is eenvoudig. Inschrijven voor het e-learningpakket vergt geen lange wachttijden. Welke mogelijkheden heeft de cursist om zich in te schrijven?

& & & & &

On line Inschrijving via de leraar of de ICT-coo¨rdinator Fax Telefonisch Andere:

............................................................................................... Bevat het pakket een agenda die aangevuld kan worden met belangrijke, eigen afspraken met de lerenden?

& &

Ja Nee

Zijn er vlotte, aan de eigen situatie aanpasbare communicatiemogelijkheden ingebouwd in het pakket?

& &

Ja Nee

Indien nee, verduidelijk: ............................................................................................... Is de beschikbare tijd voldoende om het traject te doorlopen?

& &

Ja Nee

Indien nee, verduidelijk: ............................................................................................... Wanneer worden de cursisten op de hoogte gebracht van tussentijdse contacturen?

& & &

In het begin van de cursus Naargelang de cursus vordert Andere:

...............................................................................................


&


Black plate (44,1)


V. LOSSE COMMENTAREN / AANBEVELINGEN

............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................


&


Een checklist voor de evaluatie van on-lineleeromgevingen

Recommend Documents