Een beloningssysteem tegen zwerfafval Praktische handleiding voor gemeenten

Een beloningssysteem tegen zwerfafval Praktische handleiding voor gemeenten

projectnr. 234226.52 Definitief

auteur(s) A. Bouma C. van Balen-Peeters

Opdrachtgever Gemeente Schoon de heer ing. A. van Kessel Croeselaan 15 3521 BJ Utrecht

datum vrijgave 27 augustus 2012

beschrijving revisie 1 Definitief

goedkeuring C. van Balen-Peeters

vrijgave M. de Jong

Een beloningssysteem tegen zwerfafval Praktische handleiding voor gemeenten Projectnummer 234226.52 27 augustus 2012, definitief

Colofon

Projectgroep bestaande uit: Alfred van Kessel (Gemeente Schoon) Anja Bouma (Oranjewoud) Carolien van Balen-Peeters (Oranjewoud) Marc de Jong (Oranjewoud)

Tekstbijdragen: Oranjewoud Fotografie: Oranjewoud

Vormgeving: Oranjewoud

Datum van uitgave: 27 augustus 2012

Contactadres: Monitorweg 29 1322 BK Almere Postbus 10044 1301 AA Almere Stad

blad 2 van 2


Inhoud blz.

1

Inleiding ..............................................................................................................4

1.1 1.2

Aanleiding............................................................................................................................4 Leeswijzer ............................................................................................................................4

2

Onderzoek beloningssystemen .............................................................................5

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Bestaande beloningssystemen.............................................................................................5 Highlights beloningssystemen..............................................................................................6 Rol gemeente.......................................................................................................................7 Basisprincipes van effectief belonen ....................................................................................8 Pilot gemeente Uithoorn......................................................................................................9

3

Verdieping (zwerf)afval, wat levert het op? ........................................................11

3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5

Inleiding .............................................................................................................................11 Wat levert afvalmateriaal per volume op?.........................................................................11 PET, staal en aluminium.....................................................................................................11 Kunststof: Plastic Heroes....................................................................................................12 Oud papier & karton ..........................................................................................................12 Textiel ................................................................................................................................13 Elektrische apparaten ....................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

4

Hoe zet ik een beloningsysteem op? ...................................................................15

4.1 4.2

De menukaarten ................................................................................................................15 Stappen uitvoeringsplan ....................................................................................................27

Bijlage 1. Interviews betrokken partijen Bijlage 2. Ingeleverde hoeveelheden supermarkten Bijlage 3. Stappen uitvoeringsplan Bijlage 4: Verslag pilot Uithoorn Bijlage 5: Opzet thematraject Beloningssystemen

blad 3 van 56


1 1.1

Inleiding Aanleiding Zwerfafval is landelijk gezien nog steeds een flinke ergernis en een grote kostenpost voor (gemeentelijke) beheerders. Veel gemeenten zetten in op het voorkomen van zwerfafval. Wat gebeurt er als zwerfafval een waarde krijgt? En wanneer burgers een beloning krijgen voor het inleveren van zwerfafval? Een beloningssysteem kan bijdragen aan het verminderen van zwerfafval, het (beter) scheiden van afval, bewustwording en nog wat opleveren ook. Bijvoorbeeld het afval loont! project in de gemeente Pijnacker-Nootdorp, waar mensen geld krijgen voor het brengen van gescheiden afval naar de Ryck filialen. Of de emballageautomaten voor flesjes en blikjes bij de Jumbo in Eerbeek. Hoe dit in zijn werk gaat leest u in deze handleiding. Hierin zijn de kennis en resultaten volgend uit een onderzoek naar de huidige beloningssystemen en een pilot om daadwerkelijk een beloningssysteem op te zetten, gebundeld. Dit levert u als gemeente handvatten om aan de slag te gaan met een beloningssysteem. Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud heeft dit onderzoek naar beloningssystemen in opdracht van Gemeente Schoon uitgevoerd. Het doel van deze handleiding is om de reeds aanwezige kennis te bundelen en beschikbaar te stellen voor andere gemeenten en partijen die met beloningssystemen aan de slag willen.

1.2

Leeswijzer In hoofdstuk 2 staan de belangrijkste bevindingen uit de bureaustudie en de interviews aangevuld met de inzichten vanuit de pilot. In hoofdstuk 3 is een verdieping van de beloningsconstructies voor de verschillende fracties opgenomen. Tot slot staan in hoofdstuk 4 de uitgewerkte menukaarten van 6 beloningssystemen inclusief de stappen voor het maatwerkplan.

blad 4 van 56


2

Onderzoek beloningssystemen Het doel van het onderzoek naar beloningssystemen is om erachter te komen welke beloningssystemen reeds in Nederland worden toegepast en welke het meeste effect sorteren. Het onderzoek bestond uit: een bureaustudie interviews met gemeenten, supermarkten, scholen en leverancier (zie bijlage 1) een verdieping in de vorm van een pilot Dit hoofdstuk gaat in op bestaande beloningssystemen in Nederland, de motieven en ervaringen van betrokken partijen met deze beloningssystemen en de mogelijke rollen die de gemeenten daarbij kunnen vervullen.

2.1

Bestaande beloningssystemen Beloningssystemen zijn er in verschillede vormen en maten. Waarschijnlijk is holle bolle Gijs uit de Efteling nog wel de bekendste variant. Mensen worden immers beloond met een bedankje. In figuur 1 zijn een aantal vormen van bestaande beloningssystemen opgenomen, zoals deze in Nederland worden toegepast. Het beloningsysteem wat op dit moment het meest voorkomt met betrekking tot zwerfafval is de zwerfafval inzamelactie waar een beloning in de vorm van geld of korting tegenover staat.

Figuur 1: voorbeelden van bestaande beloningssystemen in Nederland

blad 5 van 56


Flesjes en blikjes Veel van de beloningssystemen richten zich op drankverpakkingen zoals blikjes en flesjes. Uit onderzoek is gebleken dat bijna een kwart van het zwerfafval in Nederland bestaat uit drinkverpakkingen (blikjes, 1 petflesjes en pakjes) . Uit ander onderzoek is gebleken, dat het verstekken van een milieubonus of 'statiegeld' het inleveren of inzamelgedrag van mensen flink kan beïnvloeden. Maar liefst 41% van de 2 mensen bewaart de blikjes en flesjes en levert deze vervolgens in, bij een milieubonus van € 0,05 . Dit percentage is nog exclusief de opbrengsten van verzamelaars of premiejagers. Op dit moment zijn de initiatiefnemers voor de bijzondere emballageautomaten vooral supermarkt eigenaren. Dit zouden ook organisatoren van evenementen, verenigingen, stichtingen of andere partijen kunnen zijn. Wellicht is het dan niet altijd mogelijk om een financiële beloning te geven, maar heeft het wel een educatieve waarde of een spel- of funelement. De technische mogelijkheden van inzamelautomaten zijn in ieder geval eindeloos. Interessante inzichten Naast de lopende beloningssystemen en initiatieven, merken wij dat er ook andere ideeën leven. Deze ideeën zijn vooral gericht op lange termijn oplossingen. Want is elk beloningssysteem tot in de lengte van dagen uit te voeren? Uit de interviews blijkt dat hier meestal nog geen structurele afspraken zijn gemaakt. Dit zorgt voor onzekerheid over de voortzetting van het beloningsysteem op de langere termijn. Supermarkten zijn een belangrijke inzamelaar bij verschillende soorten beloningssystemen. Zij hebben echter te maken met nog andere afval inzamelingsstromen, zoals grote flessen en kratjes. Supermarkten zouden echter liever zien dat alle afvalstromen uit de supermarkten worden gehaald en op meerdere locaties in de gemeente worden ondergebracht. Het blijkt dat supermarkten hier ook wel geld voor over hebben. Met dergelijke constructies worden er meerdere partijen bij de inzameling betrokken, zoals Wecycle, Nedvang en de brancheorganisatie van alle supermarkten (CBL).

2.2

Highlights beloningssystemen Wanneer werkt een beloningssysteem wel en wanneer niet? En wat zijn dan de succesfactoren? In gesprek met ondernemers, scholen en gemeenten waar reeds een beloningssysteem draait, zijn wij op zoek gegaan naar de antwoorden op dergelijke vragen. In onderstaand schema zijn een aantal highlights over de beloningssystemen weergegeven. Beloningssystemen Milieu, duurzaamheid, innovatie, onderscheidend in de markt, besparen, bewustwording Betrokken partijen Supermarkten, scholen, gemeenten, woningcorporaties, verenigingen (wildbeheereenheid), winkeliers, Tomra Systems (specialist op het gebied van retouremballage systemen), afvalinzamelaars, Rijck (Nederlandse recycle bank), Nedvang (organisatie die gemeenten en bedrijven ondersteunt bij het proces van scheiding, inzameling, hergebruik, preventie en registratie van verpakkingsafval), Wecycle (organisator inzamelen en recyclen van e-waste) Doelgroepen Bewoners, scholieren, consumenten en toeristen Effecten Zichtbaar schoner op en rondom betreffende locatie Drijfveren

1 2

Landelijke zwerfafval meting SenterNovem, jaarrapportage zwerfafval definitief Hoofddocument HCE Delft, inzamelen beloningssystemen ter vermindering van zwerfafval (drie concepten voor een aanpak)

blad 6 van 56


gevoelsmatig Effecten meetbaar Ervaringen Rol gemeente Structureel

Succes factoren

Aandachtspunten

Positieve geluiden van de bewoners/consumenten/betrokkenen Verbetering aanzien openbare ruimte Meer traffic in de winkel Minder blikjes en flesjes in het zwerfafval, ander zwerfafval blijft Initiatieven krijgen veel publiciteit Positief! Vooral faciliterend, en in een enkel geval initiatiefnemer De jaarlijks terugkerende acties zijn meestal structureel ingebed De initiatieven en acties voor onbepaalde tijd, zijn pilots en daarvoor zijn vaak (nog) geen structurele afspraken gemaakt Combinatie van verschillende partijen (bijvoorbeeld ondernemer, gemeente en inzamelaar) Lef/durf van de initiatiefnemers Publiciteit Geld of korting voor het (zwerf)afval Waar komt de continue geldstroom vandaan? Geschikte locaties Juiste voorzieningen Blijvend aandacht schenken

De algemene conclusie is dat elke vorm van een beloningssysteem positieve bewegingen veroorzaakt. Ook blijkt dat de slagingskans groter is, als er meerdere partijen bij betrokken zijn. De ideale combinatie lijkt te zijn: gemeente, ondernemer en inzamelaar. Als het puur gaat over zwerfafval valt op dat gemeenten meestal niet de initiatiefnemer zijn. Als het gaat over het scheiden van afval in het algemeen dan is de gemeente wel weer de aanjager. Bij veel initiatiefnemers bestaat de behoefte om de daadwerkelijke effecten te meten. Ook op het gebied van kosten en opbrengsten zijn deze gegevens nog niet beschikbaar. Dit is voor de betreffende partijen lastig omdat er onvoldoende kennis en tijd aanwezig is om deze meting uit te voeren.

2.3

Rol gemeente Op basis van onze bevindingen hebben wij een tweetal scenario's uitgewerkt van de meest voorkomende rollen die gemeenten vervullen bij het opzetten van een beloningssysteem. Per scenario is kort aangegeven wat de rol precies inhoudt, zijn enkele voorbeeldgemeenten genoemd en worden de risico- en succesfactoren en randvoorwaarden benoemd. Scenario 1: de initiërende gemeente De initiërende gemeente kenmerkt zich door het voortouw te nemen bij het opzetten van een nieuw beloningssysteem, is op zoek naar innovatieve mogelijkheden en betrekt hierbij de nodige partners. Voorbeeldgemeenten: Pijnacker-Nootdorp, Uithoorn Succesfactoren: durf en enthousiasme. Maar ook een goede samenwerking en draagvlak bij de verschillende partners (met name de betrokken ondernemers) en steun van de politiek. Veel en positieve publiciteit draagt ook bij aan het succes. Het afstemmen van de beloning op de behoefte van de bewoners. Risicofactoren: geen samenwerking of slechte ervaringen/scepsis tegen eerdere acties met betrekking tot zwerfafval van de benodigde partijen. Geen steun en geld vanuit de politiek. Een beloningsysteem is

blad 7 van 56


niet de enige oplossing voor de zwerfafvalproblematiek, zorg dat het beloningssysteem de andere werkzaamheden met betrekking tot zwerfafval niet tegenhoudt, maar dat het elkaar versterkt. Randvoorwaarden: er moeten geschikte locaties zijn. Als het gaat om een grootschalig beloningssysteem, moeten andere voorzieningen in de gemeente hierop aansluiten en de bedrijfsvoering hierop aangepast worden. Scenario 2: de stimulerende gemeente De stimulerende gemeente kenmerkt zich door open te staan voor initiatieven van derden, mee te denken en ook ondersteuning te bieden in de vorm van het inzetten van eigen medewerkers of het leveren of ophalen van materialen. Voorbeeldgemeenten: Oude IJsselstreek, Apeldoorn en Brummen Succesfactoren: het initiatief en de financiering komt van een bedrijf of een ondernemer. Veel publiciteit Risicofactoren: het bedrijf of de ondernemer stopt met het initiatief Randvoorwaarden: geschikte locaties (organisatorische) capaciteit

2.4

Basisprincipes van effectief belonen Er is al eerder onderzoek gedaan naar manieren van effectief belonen, met name ten behoeve van veilig verkeer, waarbij het belonen wordt benaderd vanuit de gedragswetenschap. De basisprincipes om de slagingskans van een beloningssysteem te vergoten, zijn in minder of meerdere mate van toepassing op de beloningssystemen voor (zwerf)afval. Voor belonen geldt - evenals voor straffen - dat het belangrijk is om het professioneel te organiseren, wil het effect sorteren. Dit houdt in dat het gedrag over langere tijd gemonitord moet worden om de wenselijkheid en de hoogte van de beloning goed te bepalen. Dit bleek eerder al uit de interviews met de betrokken partijen. Belonen wordt vooral gebruikt om mensen iets aan te leren en hun gedrag langdurig te veranderen. Leerpsychologisch gezien is belonen van gewenst gedrag net zo noodzakelijk voor het bereiken van een gewenste gedragsverandering als bestraffen van ongewenst gedrag. Belonen van gewenst gedrag heeft op meerder manieren effect (Goldenbeld, Popkema & Wildervanck, 2008): • Belonen vergroot het verschil in beleving tussen ongewenst gedrag en gewenst gedrag • Belonen van gewenst gedrag geeft dat gedrag een positieve associatie • Het brengt een mechanisme op gang waardoor mensen zichzelf overtuigen van de wenselijkheid van het nette gedrag • De beloning kan een zetje zijn naar betrekkelijk duurzaam gewenst gedrag Op basis van wetenschappelijk onderzoek identificeerde Hagenzieker (1999, 2005) de volgende voorwaarden voor het succesvol toepassen van beloningssystemen: Winst/waarde • Gebruik directe, onmiddellijke beloningen; deze kunnen worden aangevuld met een loterijsysteem met een kans op een beloning. • Zorg dat de te verkrijgen beloningen door de deelnemers aantrekkelijk gevonden worden. • Informatie over het beloningsprogramma moet niet enkel gaan over de beloning, maar ook over de persoonlijke relevantie ('winst') voor de persoon zelf, zoals zijn eigen veiligheid.

blad 8 van 56


Gedrag • Beloningen hoeven niet heel groot te zijn om effect te sorteren. Ze moeten groot genoeg zijn om een gedragsverandering te induceren, maar niet zo groot dat dit de enige 'motivator' is voor het gewenste gedrag. • Het gewenste gedrag moet haalbaar zijn. Indien men bij een eerste poging geen beloning krijgt, moet toch te motivatie blijven bestaan om bij de tweede poging een beloning te verkrijgen. • Het is belangrijk dat men ziet dat anderen beloond worden. • Het beloningssysteem moet progressief zijn, dus indien men meer successen behaalt, krijgt men een grotere beloning. • Men moet het gevoel hebben dat de beloning afhankelijk is van het eigen vertoonde gedrag. Eerlijk en duidelijkheid • De kans op een beloning moet voor iedereen gelijk zijn (of als gelijk worden beschouwd). Degenen die geen beloning krijgen moeten dit niet oneerlijk vinden en degene die het wel krijgen moeten vinden dat zij dit rechtmatig verkregen hebben. • Het moet duidelijk zijn waarom, wanneer en hoe men een beloning kan krijgen. • Geef snelle en duidelijke terugkoppeling over het gedrag en de vorderingen ten opzichte van gestelde doelen. Dit versterkt de effecten. • De beloning hoeft niet steeds gegeven te worden. • De beloning hoeft niet groot te zijn; een reële pakkans is belangrijker. • De beloning moet goed passen naast handhaving. Effecten meten • Het gewenste gedrag moet specifiek en goed meetbaar zijn. • Het gedrag moet regelmatig gecontroleerd worden. • Het beloningsprogramma heeft herhaling nodig als het gaat om langetermijneffecten.

2.5

Pilot gemeente Uithoorn Voor dit onderzoek is een pilot voor het opzetten van een beloningssysteem uitgevoerd bij de gemeente Uithoorn. De gemeente Uithoorn had nog geen ervaring met beloningssystemen, maar wilde graag de mogelijkheden voor de gemeente verkennen en was niet bang hier het initiatief in te nemen. Opzet pilot 1. Strategie bepalen Samen met de gemeente zijn de mogelijkheden voor beloningssystemen besproken 2. Plan van aanpak Het plan van aanpak bestond op hoofdlijnen uit de volgende stappen: • verschillende partijen benaderen • praktische informatie voor de geïnteresseerde partijen verzamelen • Startoverleg • Keuze pilot beloningsysteem • Uitvoeren pilot • Evalueren pilot

blad 9 van 56


Successen Samen met twee middelbare scholen, twee supermarkt ondernemers, de beleidsadviseur van de gemeente en de wethouder is gekeken naar de mogelijkheden voor een beloningssysteem in Uithoorn. De belangrijkste conclusie uit de pilot is dat het betrekken van verschillende partijen een grote meerwaarde voor het project heeft. Er zit bij elke partij namelijk zoveel verschillende kennis en ideeën dat je gezamenlijk altijd tot een betere aanpak komt. Uiteindelijk heeft één van de middelbare scholen in Uithoorn aangegeven dat zij wel een pilot met een emballageautomaat willen testen. Het gespreksverslag van de pilot in Uithoorn is toegevoegd in bijlage 4. Aandachtspunten In de planning waren voor de pilot drie maanden uitgetrokken. In de praktijk blijkt dit echter te kort te zijn, omdat je met veel verschillende partijen te maken hebt. We hebben dan ook niet daadwerkelijk een beloningssysteem in kunnen voeren en de effecten kunnen meten. Ook zijn we erachter gekomen dat de ondernemers het beste zelfstandigen kunnen zijn, omdat zij zelf beslissingen kunnen nemen. Een andere belangrijke conclusie is dat het beloningssysteem niet als losstaand project moet worden gezien, maar als onderdeel van het totale zwerfafvalbeleid. Waarbij ook aspecten als handhaving, communicatie, participatie, voorzieningen en het verwijderen van afval van belang zijn. Andere pilots Ook de gemeente Almere en Doetinchem hebben ideeën over het opzetten van een beloningssysteem. De gemeente Doetinchem wil een omslag in het afvalapparaat creëren door het afval volledig als grondstof te benaderen mogelijk met de inzet van beloningssystemen. De gemeente Almere werkt al langer met de gedachte dat afval grondstof is. Daarom hebben zij een programma opgestart met de naam: mijn afval maakt winst. Dit programma wil toewerken naar een afvalloze samenleving. Naast dit programma zou de gemeente ook graag het deelproject "mijn zwerfafval maakt winst" opzetten. Samen met scholen willen zij kleinschalige beloningstrajecten opzetten om te laten zien dat zwerfafval ook iets op kan leveren.

blad 10 van 56


3 3.1

Verdieping (zwerf)afval, wat levert het op? Inleiding Een beloningssysteem is toe te passen op verschillende fracties. Immers, de wijze waarop gemeenten de inzameling van oud papier en karton, glas en textiel organiseren is vrij en kan verschillen van ophalen door verenigingen tot brengpunten voor burgers. Om de haalbaarheid van een beloningssysteem te vergroten is het goed om te kijken naar verdienmodellen. Uit onderzoek is echter gebleken dat met name de inzamelresultaten van oud papier/karton en textiel in de meeste gemeenten ver achter blijven. Hierbij rijst de vraag op welke manier de burger het beste gemotiveerd kan worden om recyclebaar afval te helpen scheiden. Wellicht dat een beloningssysteem uitkomst kan bieden? Om hier een beter beeld bij te krijgen, hebben wij uitgezocht wat afval op kan leveren. Aangezien het beloningssysteem nog maar mondjesmaat wordt toegepast in Nederland is het lastig om valide berekeningen te maken. Ervaringen tot nu toe wijzen echter uit dat er wel degelijk gebruik wordt gemaakt van de inleverpunten. Wel heeft een systeem eerst tijd nodig om bekendheid te genereren. Hoewel de hoogte van de beloning verschil maakt, blijft de consument gebruik maken van het systeem. In alle gevallen geldt dat goede regievoering van de gemeente van essentieel belang is om milieu, kosten en service in evenwicht te brengen(NVRD, 2005).

3.2

Wat levert afvalmateriaal per volume op? Hiervoor kijken we naar verschillende fracties welke gemakkelijk gescheiden in te leveren zijn. De prijs voor grondstoffen is geografisch afhankelijk. Gemeenten bepalen met welke handelaar zij een contract afsluiten. Hierbij kan het dus handig zijn om met verschillende gemeenten samen te werken om zo een groter volume te behalen en betere prijzen te kunnen afspreken.

3.2.1

PET, staal en aluminium De opbrengst van PET (kleine flesjes) is afhankelijk van hoe schoon de PET is. Gekleurd PET levert minder op dan ongekleurd en ook of de flesjes met of zonder dop worden aangeleverd beïnvloedt hoe schoon de gesmolten massa is. De dopjes zorgen namelijk voor vervuild PET. In onderstaande berekening is uitgegaan van de laagste opbrengst. Naarmate de PET schoner is, kan de opbrengst tot maximaal verdubbelen. OPBRENGSTEN* Gewicht per stuk in gram Opbrengst per kilo Opbrengst per stuk

PET 50 0,20 0,01

Aluminium 30 0,85 0,03

Staal (=blik) 30 0,20 0,01

* opbrengsten zijn afhankelijk van de verdeling flesjes en blikjes en de samenstelling van de blikjes (aluminium/ staal)

blad 11 van 56


Op basis van de nu beschikbare informatie lijkt de opbrengst van het afvalmateriaal uitgedrukt in opbrengst van de grondstoffen onvoldoende rendabel. Er ontstaat pas een verdienmodel indien er minder beloond wordt dan dat de grondstof waard is. Voor PET en Staal betekent dit dat er financieel gezien pas een verdienmodel optreedt wanneer de beloning minder dan 1 cent is. Aluminium blikjes leveren meer op, maar deze zijn wel in de minderheid. Het systeem zou tekort gedaan worden wanneer alleen grondstofprijs in acht wordt genomen. Een stijging van het bezoekersaantal en omzetverhoging in supermarkten dienen ook meegenomen te worden in de afweging. Door mond tot mond reclame kan deze actie, zeker in de beginfase, dienen als alternatieve PR. Bovendien draagt het beloningssysteem bij aan maatschappelijk belang zoals bewustwording van bijvoorbeeld de waarde van het afvalmateriaal en een schonere leefomgeving. Nedvang heeft in samenwerking met Stichting Kringloop Blik de campagne “Blik bij het gewone afval” gelanceerd. Het doel van deze bewustwordingscampagne is Nederlanders duidelijk maken dat metalen verpakkingen al op grote schaal gerecycled worden. Er kan dus sprake zijn van een belangenverstrengeling.

3.2.2

Kunststof: Plastic Heroes Gemiddeld levert ieder huishouden per jaar zo'n 20 kg aan plastic afvalmateriaal. Voor het verzamelen van kunststof verpakkingen ontvangen gemeenten de volgende vergoedingen: - een inzamelvergoeding van € 475,00 per ton (€0,475 per kg) - een communicatievergoeding van € 0,11 per inwoner - een transportvergoeding van € 1,50 per kilometer, per ton vanaf de gemeentegrens tot de door Nedvang aangewezen overslaglocatie - een sorteervergoeding van € 100,00 per ton Rekenvoorbeeld Kunststof: Plastic Heroes Uitgaande van 20 kg plastic afvalmateriaal per huishouden voor een gemeente met 10.000 inwoners: Aantal huishoudens (10.000/2,2): KG Kunststof afval (4545,45*20 kg): Inzamelvergoeding (90909*€0.475): Communicatievergoeding (10.000*€0.11) Sorteervergoeding (90909 kg/1000= 90,9 ton*100)

4545,45 HH 90909 kg € 43.182 € 1.100 € 9.091 € 53.373,-

Voor kunststof betekent dit dat de opbrengst per kilo € 0,58 is (€ 53.373/ 90909kg). Een verdienmodel ontstaat dus met een individuele vergoeding die lager is dan 58 cent per kilo. Doordat er voor plastic Heroes verschillende extra subsidies gelden ontstaat er een hogere vergoeding per kilo voor plastic dan voor PET.

3.2.3

Oud papier & karton Aan oud papier wordt gemiddeld zo'n 70 kg per inwoner per jaar opgehaald. Dit is echter wel afhankelijk van het brengen of ophaalsysteem dat de gemeente hanteert. Een ophaalsysteem met minicontainers,

blad 12 van 56


zonder inzet van bijvoorbeeld verenigingen, levert de beste resultaten op. De inzamelrespons stijgt met 12-60% en het aandeel in het restafval daalt met 8-11%. Echter de kosten hiervan zijn aanzienlijk hoger. De gemeente kan kiezen met welke bij PRN aangesloten oud papier- kartonhandelaar zij een contract afsluit. Middels het papiervezelconvenant garandeert de PRN een afzetgarantieprijs voor het niet verpakkingen-deel van het oud papier en karton van €25,- per 1000 kg (€0,025 per kg) (bron: http://www.afvalgids.nl/nieuwsinfo/nieuws/juni10/convenant-oudpapier.htm). Rekenvoorbeeld oud papier en karton Uitgaande van 70kg oud papier en karton per inwoner per jaar. Aantal inwoners (10.000*70): Kilovergoeding (700.000kg* €0,025)

700.000 kg € 175.000,€175.000,-

Uitgaande van het gemiddelde van 70 kg oud papier per inwoner zijn de opbrengsten uit oud papier en karton gemiddeld € 17,5 per inwoner. Hierbij zou een beloningssysteem dus het beste werken voor een vereniging, omdat zij grotere hoeveelheden (kilo's) op kunnen halen. Voor een verdienmodel moet de beloning onder de €0.025 per kilo blijven. Voor een individuele beloning is dat erg weinig.

3.2.4

Textiel Er wordt jaarlijks zo'n 80.000 ton textiel ingezameld. Gemiddeld zo'n 4-5 kg per inwoner per jaar. Het overgrote deel van de inzameling van textiel gebeurt tegenwoordig via de container. Dit is goedkoper dan het ophalen van textiel, wat vrij arbeidsintensief is. Daar staat tegenover dat het plaatsen van containers de nodige investeringen vraagt, met name als het ondergrondse containers betreft. Daarbij is de kwaliteit van textiel uit containers lager dan textiel dat huis-aan-huis wordt ingezameld. Dit heeft weer gevolgen voor de prijzen die betaald worden voor het textiel ("Geschiedenis van het professioneel inzamelen van gebruikte kleding door goede doelen instellingen", 2011) De opbrengstprijzen zij afhankelijk van de stroom gebruikte textiel op de wereldmarkt en de vraag naar textiel. De totale bruto opbrengst kleding van de fondsenwervende instellingen is vanaf 1985 gestaag gestegen. Zowel het aantal kilo’s ingezamelde textiel als de bruto-opbrengstprijs per kilo steeg. Een verdienmodel voor textiel is lastig te berekenen omdat dit van veel factoren afhankelijk is maar ter indicatie is het volgende rekenvoorbeeld opgesteld. Uitgaande van 4,5 kg per inwoner per jaar, en een vergoeding van € 0,10 per kilo geldt voor een gemeente met 10.000 inwoners geldt onderstaande vergoeding. Voor de gemeente geldt dan ook dat voor een verdienmodel de individuele beloning onder de 10 cent per kilo moet blijven. Rekenvoorbeeld textiel Uitgaande van 4,5 kg textiel per inwoner per jaar. Aantal inwoners (10.000*4,5): Kilovergoeding (45000*0,10):

45.000 kg € 4.500,€ 4.500,-

blad 13 van 56


blad 14 van 56


4

Hoe zet ik een beloningsysteem op? Denk u ook dat een beloningssysteem een meerwaarde kan zijn voor uw gemeente? In dit hoofdstuk hebben wij zes verschillende soorten beloningssystemen uitgewerkt tot zogenaamde menukaarten. Met behulp van deze menukaarten kunt u kiezen welk systeem haalbaar is en het beste in uw bedrijfsvoering past. Dit betekent natuurlijk niet dat er niet meerdere vormen en varianten van beloningssystemen mogelijk zijn. In paragraaf 4.2 staat het een voorbeeld voor de opzet van een maatwerkplan.

4.1

De menukaarten Uit de pilot is gebleken dat het belangrijk is om samen met andere partijen op te trekken bij het opzetten van een beloningssysteem. Daarbij is het ook aan te raden gezamenlijk een keuze te maken voor de vorm van het beloningssysteem. Deze menukaarten helpen daarbij. De menu's geven inzicht in de globale opzet en kosten. De geven aan dat er voordeel te behalen valt. Menu 1. Bestedingskorting supermarkt Voor elk ingeleverd blikje of flesje krijgt de klant een emballagebon, welke zij vervolgens kunnen besteden in de betreffende supermarkt. Dit beloningssysteem is ook toe te passen overal waar verpakkingen worden gekocht, zoals scholen, winkel(centra), tankstations, beheerde speelvoorzieningen en sportcomplexen.

Menu 1. Bestedingskorting supermarkt "Twee maanden na het verlagen van de milieubonus van vijf naar één cent, blijkt de statiegeldactie van de Jumbo in Eerbeek succesvol te blijven. Er zijn sindsdien meer dan 50.000 drankverpakkingen ingenomen."

Ambitie Doelgroepen Succesfactoren

blad 15 van 56

Bestrijden zwerfafval, innovatie, bewustwording, milieu, duurzaamheid Bewoners, scholieren tussen verschillende partijen • Samenwerking (bijvoorbeeld, ondernemer, school, gemeente en inzamelaar) • Lef/durf


Fracties Aandachtspunten

Globale kosten

Vorm van belonen Betrokken partijen + rol

Profiel gemeente Effecten

Locaties Voorbeelden uren inzet

Acties/maatwerkplan

Statistieken

blad 16 van 56

• Geld of korting Pet, blik • Het betrekken van een ondernemer/bedrijf heeft het meeste kans van slagen als de betrokken partij eigenaar of een franchise is • Er moet wifi aanwezig zijn • Er moet in de winkel en achter de schermen voldoende ruimte zijn om de automaat te plaatsen • Het beloningssysteem heeft tijd nodig om bekendheid te genereren. Om dit te ondersteunen is het raadzaam te starten met een beloning van € 0,05 en deze te verlagen naar € 0,01 wanneer er voldoende bekendheid gegenereerd is • Aanschaf emballagemachine • Beloning van het aantal ingeleverde stuks Gratis ondersteuning via Gemeente Schoon Regelingen via leverancier Deels ook promotie Quitte spelen bij een vergoeding van € 0,01 • Bestedingskorting in de supermarkt • Aansluitend op bestaande (tijdelijke spaar)acties Ondernemer: → Innemen & publiciteit Gemeente: → Stimulerend & faciliterend Gemeente/ afvalinzamelaar: → Ophalen en verwerken afval Stimulerende gemeente • Meer traffic in de supermarkt • Toename klanten: → Intensivering klantdichtheid binnen de regio → Uitbreiding bereik/ uitbreiding regio • Schonere leefomgeving • Onderscheidend in de markt Naast de reeds bestaande emballageautomaten/ inzamelpunten , in of buiten de supermarkt Jumbo Eerbeek, Coop Vledder, C1000 Gorinchem Afhankelijk van de locatie en het aantal ingeleverde items. Globaal 1 uur per 5.000 stuks + eenmaal per week schoonmaken • Aanmelden voor het thematraject "beloningssystemen" via Gemeente Schoon (www.gemeenteschoon.nl) om gratis ondersteuning te vragen voor het opstellen van het maatwerkplan • Monitoren en effecten meten (nulmeting) Enkele statistieken over het aantal ingeleverde stuks per supermarkt zijn opgenomen in bijlage 2.


Menu 2. Bestedingskorting scholen Voor elk ingeleverd blikje of flesje krijgen de scholieren korting (of kunnen de scholieren sparen voor een beloning) die aasluit op hun behoefte

Menu 2. Bestedingskorting scholen "Een schoner schoolplein en een schonere kantine"



Globale kosten

Vorm van belonen

Betrokken partijen + rol


blad 17 van 56

Bestrijden zwerfafval, innovatie, bewustwording, milieu, duurzaamheid Scholieren tussen verschillende partijen • Samenwerking (bijvoorbeeld, ondernemer, school, gemeente en inzamelaar) • Lef/durf • Geld of korting • Bewustwording leerlingen Pet, blik • Het betrekken van een ondernemer/bedrijf heeft het meeste kans van slagen als de betrokken partij eigenaar of een franchise is • Er moet wifi aanwezig zijn • Leerlingen enthousiast maken door hen bijvoorbeeld te betrekken bij bepalen van beloning. Zo sluit de beloning aan op de wensen van de doelgroep • Aanschaf emballagemachine • Beloning van het aantal ingeleverde stuks Gratis ondersteuning via Gemeente Schoon Regelingen via leverancier • Bestedingskorting (in de kantine, bij een supermarkt) • Downloaden i-tunes, apps, beeld • Korting bij & in overleg met lokale ondernemers School: → Innemen & publiciteit Gemeente: → Stimulerend & faciliterend Gemeente/ afvalinzamelaar: → Ophalen en verwerken afval Stimulerende gemeente • Schoner schoolplein • Schonere kantine • Minder opruimen door conciërge • Vermindering afval op snoeproutes


Locaties Voorbeelden uren inzet Acties/maatwerkplan

blad 18 van 56

• Schonere leefomgeving • Bewustwording bij leerlingen Op een plek waar veel leerlingen voorbijkomen. In de schoolkantine of op de gang Etty Hillesum College Deventer Afhankelijk van het aantal innamen, ongeveer 1 keer per week legen • Aanmelden voor het thematraject "beloningssystemen" via Gemeente Schoon (www.gemeenteschoon.nl) om gratis ondersteuning te vragen voor het opstellen van het maatwerkplan • Monitoren en effecten meten (nulmeting)


Menu 3. Brengstation met vergoeding voor brengen Bewoners krijgen geld voor het zelf brengen van geselecteerde fracties per gewicht.

Menu 3. Brengstation met vergoeding voor brengen "Het doel is het stimuleren van afval scheiden, niet het stimuleren van beloningssystemen."



Globale kosten

Vorm van belonen


blad 19 van 56

Bestrijden zwerfafval, innovatie, bewustwording, milieu, duurzaamheid Alle bewoners in de gemeente tussen verschillende partijen • Samenwerking (bijvoorbeeld, ondernemer, school, gemeente en inzamelaar) • Lef/durf • Geld of korting Pet, blik, textiel, papier, glas, batterijen, plastic • Gelijktijdige invoer van minicontainers en hogere huisvuilkosten versterken de stimulatie tot het brengen van afval naar de inzamelpunten • Het beloningssysteem heeft tijd nodig om bekendheid te genereren. Om dit te ondersteunen is het raadzaam te starten met een beloning van € 0,05 en deze te verlagen naar € 0,01 wanneer er voldoende bekendheid gegenereerd is • Inrichten inzamelpunten • Arbeidsuren, transport en verwerking • Beloning van het aantal ingeleverde stuks Gratis ondersteuning via Gemeente Schoon Aanleveren van gescheiden afval levert geld op Deze kunnen de kosten gaan dekken In de toekomst kan de frequentie van het ophalen van huisvuil wellicht naar beneden • Geld (eventueel op een pasje) • Oud papier&karton (€0,05 per kg) • Verpakkingskunststof (€ 0,25 per kg) • Textiel (€0,25 per kg) • Kleine elektrische apparaten (€0,05 per kg) Gemeente: → Innemen & publiciteit Gemeente: → Stimulerend & faciliterend




blad 20 van 56

Bewoners: → Deelnemend Verenigingen: → Deelnemend Gemeente/ afvalinzamelaar: → Ophalen en verwerken afval Stimulerende gemeente Minder zwerfafval Vermindering van containers voor kunststof Schonere leefomgeving Voorbeeldgemeente In de buurt van scholen, winkelgebieden, verenigingen Ryck, Pijnacker-Nootdorp • Aanmelden voor het thematraject "beloningssystemen" via Gemeente Schoon (www.gemeenteschoon.nl) om gratis ondersteuning te vragen voor het opstellen van het maatwerkplan • Monitoren en effecten meten (nulmeting)


Menu 4. Brengstation XXL Afval is grondstof/geld! Huisvuil- en ondergrondse containers worden weggehaald, zodat al het afval gebracht moet worden. Als mensen er geld voor krijgen, belandt het afval ook veel minder snel op straat. Als het afval toch op straat belandt, zijn er vast mensen die het gaan verzamelen (zie Eerbeek). MKB heeft hier geld voor over (blijkt ook uit interviews), omdat taken bij hen worden weggehaald (zoals inname lege flessen en lege batterijen). Dan kunnen veel afvalbakken in de openbare ruimte ook weg, want wie gooit er nu geld weg!!

Menu 4. Brengstation XXL "Wie gooit er nu geld weg?! Uniek in Nederland!"

Ambitie

Doelgroepen Succesfactoren


Globale kosten

blad 21 van 56

Op burgerparticipatie gerichte gescheiden afvalinzameling, reorganisatie afval ophaalsysteem, innovatie, bewustwording, milieu, duurzaamheid. Bewoners • Actieve burgerparticipatie • Lef/durf • Geld of korting Afval algemeen • Geen huis aan huis ophaalsysteem meer • Het betrekken van een ondernemer • Het systeem heeft tijd nodig om draagvlak te krijgen • Procesmanagement is gewenst • Ondersteuning van grootschalige campagne • Stankoverlast • Duurzaamheid • Opstart & inrichting van de stations • Campagne • Procesmanagement • Manuren • Beloning van het aantal ingeleverde kilo's Gratis ondersteuning via Gemeente Schoon


Vorm van belonen




blad 22 van 56

Gemeentelijke promotie; de eerste in Nederland Besparing op transportkosten, wagenpark vuilniswagens, manuren Geen/ minder afvalbakken in de openbare ruimte • Geld (eventueel op een pasje) • Oud papier&karton (€0,05 pkg) • Verpakkings)kunststof (€ 0,25 pkg) • Textiel (€0,25 pkg) • Kleine elektrische apparaten (€0,05 pkg) • Blik, staal aluminium • Hout • Glas • Batterijen • GFT? Gemeente: → Stimulerend, Faciliterend, publiciteit Gemeente/ ondernemer: → Innemen & publiciteit Gemeente/ afvalinzamelaar: → verwerken afval Bewoners: → Deelnemend Verenigingen: → Deelnemend Initiërende gemeente Minder zwerfafval, minder huisvuilcontainers, minder afvalbakken, schonere leefomgeving, voorbeeldgemeente Op de bestaande gemeentelijke brengstations Nieuw! Onbekend • Aanmelden voor het thematraject "beloningssystemen" via Gemeente Schoon (www.gemeenteschoon.nl) om gratis ondersteuning te vragen voor het opstellen van het maatwerkplan. • Monitoren en effecten meten (nulmeting)


Menu 5. Inzamelen Inzamelen van bepaalde fracties, bijvoorbeeld oud papier, door het verenigingsleven of de basisschool, waarbij ook de opbrengst voor de verenigingen is.

Menu 5. Inzamelen!! De handen uit de mouwen!

Ambitie

Doelgroepen Succesfactoren


Globale kosten


blad 23 van 56

Op burgerparticipatie gerichte gescheiden afvalinzameling, reorganisatie afval ophaalsysteem, innovatie, bewustwording, milieu, duurzaamheid Bewoners, verenigingen, stichtingen, basisscholen • Actieve burgerparticipatie via verenigingen • Extra inkomsten voor verenigingen wellicht (deels) ten goede van maatschappelijke doeleinden • Herleving verenigingsleven • Lef/durf • Geld of korting Oud papier, maar zouden ook andere fracties kunnen zijn • Actief huis aan huis ophaalsysteem door verenigingen • Het systeem heeft tijd nodig om draagvlak te krijgen • Procesmanagement is gewenst • Ondersteuning van grootschalige campagne • Met name in kleinere gemeenschappen (dorpen of actieve wijken) is de kans van slagen groot • Ondersteuning bij communicatie • Procesmanagement/ gesprekken & afspraken verenigingen • Beloning van het aantal ingeleverde kilo's Gratis ondersteuning via Gemeente Schoon Geld voor verenigingen/scholen Gemeente: → Stimulerend, Faciliterend, publiciteit Verenigingen/scholen: → Innemen & publiciteit Gemeente/ afvalinzamelaar: → verwerken afval


Profiel gemeente Effecten Locaties Voorbeelden uren inzet Acties/maatwerkplan

blad 24 van 56

Stimulerende gemeente Actiever verenigingsleven N.v.t. Honderden verenigingen in Nederland Afhankelijk van omvang gebied. Globaal: met 5 vrijwilligers 1 ochtend per maand per 1000 inwoners. Aanmelden voor het thematraject "beloningssystemen" via Gemeente Schoon (www.gemeenteschoon.nl) om gratis ondersteuning te vragen voor het opstellen van het maatwerkplan.


Menu 6. Zwerfafval opruimacties Een aantal keren per jaar met de hele buurt de wijk zwerfafvalvrij maken, waarbij de bewoners geld krijgen voor elke kilo zwerfafval.

Menu 6. Zwerfafval opruimacties Twee keer per jaar met z’n allen de buurt opruimen



Globale kosten



blad 25 van 56

Bewustwording, milieu Bewoners, verenigingen, scholen • Actieve burgerparticipatie via verenigingen • Extra inkomsten voor verenigingen wellicht (deels) ten goede van maatschappelijke doeleinden • Herleving verenigingsleven Zwerfafval • Actief huis aan huis ophaalsysteem door verenigingen • Het systeem heeft tijd nodig om draagvlak te krijgen • Procesmanagement is gewenst • Ondersteuning van grootschalige campagne • Campagne • Verstrekken vuilniszakken, grijpers, hesjes enz. • Organisatie afsluitende barbecue of borrel • Procesmanagement/ gesprekken & afspraken verenigingen • Beloning van het aantal ingeleverde kilo's of zakken Gratis ondersteuning via Gemeente Schoon Sponsoring via (locale) bedrijven Gemeentelijke promotie; positief Geld voor verenigingen, bewoners of scholen Gemeente: → Stimulerend, Faciliterend, publiciteit Verenigingen: → Innemen & publiciteit Gemeente/ afvalinzamelaar: → verwerken afval Stimulerende gemeente Actiever verenigingsleven


Locaties

In de wijk

Voorbeelden

Landelijke opschoondagen van Gemeente Schoon, tientallen voorbeelden in Nederland Onbekend Aanmelden voor het thematraject "beloningssystemen" via Gemeente Schoon (www.gemeenteschoon.nl) om gratis ondersteuning te vragen voor het opstellen van het maatwerkplan.

uren inzet Acties/maatwerkplan

blad 26 van 56


4.2

Stappen uitvoeringsplan Nadat er voor een beloningssysteem is gekozen is het verstandig om een uitvoeringsplan op te stellen. De stappen voor het uitvoeringsplan zijn hieronder opgenomen. Dit proces is voor elk beloningssysteem toe te passen. 1.

2.

3.

4. 5. 6. 7.

8. 9.

Initiatieffase Gemeente neemt zelf initiatief of dat komt van een andere partij. Nagaan van wie initiatief komt, wat het motief/belang is dat er achter zit en welke doelen (bijvoorbeeld terugdringen zwerfafval, afvalscheiding, afval/schoon-bewustwording bij burgers, meer klanten, klanttevredenheid) worden nagestreefd door de sleutelactoren. Ontwerp/uitdenken van het systeem Specificatie van te betrekken actoren aan de hand van de checklist/ingrediëntenlijst (zie onderstaande tabel) en benaderen, welke rol (zoals regie, vergunningen, verzamelen/brengen, inname, opslag, transport, verwerking, communicatie, monitoren) en de organisatie daarvan, fracties (checklist), wijze en hoogte van beloning (checklist), locaties (checklist), hard- en software, andere middelen. Beoordeling van de wenselijkheid van het systeem Wat zijn de verwachte effecten en respons, kwaliteit, (financiële) haalbaarheid, worden naar verwachting de doelen gehaald en de belangen gediend. Eventuele bijstelling van het ontwerp van het systeem op basis van de beoordeling (stap 2) Opstellen invoeringsplan, inclusief financiering Invoering in de praktijk Monitoring en evaluatie Wat zijn de daadwerkelijke effecten, respons, kwaliteit, haalbaarheid, worden de doelen gehaald en de belangen gediend, welke neveneffecten treden op. Eventuele bijstelling van het systeem Eventuele uitrol/bredere toepassing in de gemeente

Het volledige uitvoeringsplan is opgenomen in bijlage 3.

blad 27 van 56


blad 28 van 56


Bijlage 1. Interviews met betrokken partijen Gemeente Oude IJsselstreek Contactpersoon: Kees Broekhuizen Beloningssysteem: Geld voor elke volle zak zwerfafval en kortingsbonnen voor elke zak met vuurwerkafval

1. Wat zijn uw motieven/belangen geweest om mee te doen met het beloningssysteem of het systeem op te zetten? 1 keer per jaar zwerfafval opruimen is al een lang lopend initiatief in onze gemeente. Samen met de wildbeheereenheid zijn wij hier ooit aan begonnen. Inmiddels wordt deze opschoondag groots aangepakt en is ook de woningcorporatie Wonion aangesloten. Wij blijven dit initiatief steunen omdat wij het belangrijk vinden om initiatieven van derden te stimuleren. Daarnaast is een schonere straat ook belangrijk.

2. Welke partijen zijn hier bij betrokken + wat is de rol van deze partijen? Woningcorporatie Wonion - stelt het geld beschikbaar Wildbeheereenheid - initiatief + praktische uitvoering Vuurwerk verkooppunten - praktische uitvoering + stimuleren

3. Wat is de rol van de gemeente bij het initiatief? Wij stimuleren en faciliteren. Dit doen wij in de vorm van het beschikbaar stellen van speciale (vuurwerk)afvaltassen en het verwerken van het afval. Ook zetten wij een feesttent neer op de gemeentewerf voor de opschoondag en zorgen wij voor een hapje en een drankje. Daarnaast zorgen wij voor de publiciteit.

4. Wat zijn uw ervaring met het beloningssysteem tot nu toe? Goed, er wordt veel gebruik van gemaakt.

5. Wat is het effect van het systeem op zwerfafval in de openbare ruimte en traffic in de winkel? De buitendienst heeft het gevoel dat het schoner wordt op straat, maar dit wordt niet gemeten. Verder krijgen wij veel positieve reacties en dat is ook veel waard.

6. Wat is de financiële constructie van het beloningssysteem?

blad 29 van 56


Voor de opschoondag stelt de woningcorporatie een bepaald bedrag beschikbaar, dat wordt gedeeld door het aantal volle afvalzakken die ingeleverd worden. Voor het inleveren van de tassen met vuurwerkafval geven de verkooppunten kortingsbonnen uit, welke het jaar daarop weer te besteden zijn voor vuurwerk.

7. Wat was er nodig om dit systeem op te zetten, te introduceren en te beheren (randvoorwaarden zoals vergunningen)? Een initiatief van derden, wij faciliteren alleen en voldoende publiciteit.

8. Wat zijn de aandachtspunten bij het implementeren van een dergelijk systeem? -

9. Zijn er ook afspraken gemaakt voor het structureel inbedden van dit beloningssysteem? Ja, met de betrokken partijen zijn afspraken gemaakt, om de acties elk jaar te herhalen.

10. Welke mogelijkheden ziet u (nog meer) voor beloningssystemen in uw gemeente? We hebben het idee om met de campingeigenaren en andere recreatiepartners in gesprek te gaan, om ook hun te stimuleren zwerfafval onder de aandacht te brengen. Het hangt dan uiteindelijk wel van de eigenaren af of zij een vorm een beloningssysteem toe willen passen. Verder wil de gemeente alles faciliteren, maar niets betalen.. Initiatieven moeten in principe van externe partijen komen.

11. Heeft u ook behoefte (gehad) aan ondersteuning voor het opstarten of implementeren van een beloningssysteem? Zo ja, hoe moet die ondersteuning er dan uit zien? Wij hebben als gemeente het proces redelijk in de vingers, maar ik kan mij wel voorstellen dat gemeenten hier graag in ondersteund zouden worden. Toch is het wel lastig om in deze tijden (met minder geld en uren) zelf initiatieven op te starten.

blad 30 van 56


Etty Hillesum College, onderdeel Het Vlier Contactpersoon: Harry Dekker (0570-504620) Beloningssysteem: Het Vlier beschikt als eerste school in Nederland over een emballageautomaat voor blikjes, plastic flessen en limonadepakjes. Zodra scholieren een drankverpakking inleveren, start een loterijprogramma waarmee ze kortingsbonnen van een euro voor de kantine kunnen winnen.

1. Wat zijn uw motieven/belangen geweest om mee te doen met het beloningssysteem of het systeem op te zetten? De school is dit traject gestart om zwerfafval/vuil in de school tegen te gaan. Er staan wel 20 afvalbakken in de school, maar de scholieren gooien hun afval er niet in. Na de pauzes is het dan ook vaak een puinhoop. Met de automaat hoopt de school een deel van het afvalprobleem op te lossen. De scholieren kunnen hun blikjes, flesjes en pakjes in de automaat stoppen en na ongeveer 40 stuks geeft de automaat een kortingsbon weg. Dus niet bij ieder blikje een kortingsbon, want dat kan de school niet betalen, maar rond de ongeveer iedere 40 ingeleverde flesjes. Het project is een pilot van Tomra. De automaat staat voor een bepaalde periode (bij contactpersoon niet duidelijk tot wanneer) kosteloos bij de school.

2. Welke partijen zijn hier bij betrokken + wat is de rol van deze partijen? Tomra: leverancier automaat + onderhoud School: lediging en schoonmaken van automaat. Daarnaast heeft de school de automaat "gepromoot" door middel van posters.

3. Wat is de rol van de gemeente bij het initiatief? De gemeente is niet bij dit traject betrokken.

4. Wat zijn uw ervaring met het beloningssysteem tot nu toe? Het bevalt wel. De automaat staat er vanaf juni dit jaar en er wordt ook best goed gebruik van gemaakt. In het begin waren er nog wel wat kinderziektes (zoals het feit dat bepaalde blikjes niet door de automaat herkend werden en dat niet duidelijk hoe de automaat precies schoongemaakt moest worden). Het gebruik kan nog best beter. De automaat kan ongeveer 500 stuks innemen en dan moet ie geledigd worden. Het gebruik is nu zodanig, dat de automaat minimaal 1 keer per week geledigd worden.

5. Wat is het effect van het systeem op zwerfafval in de openbare ruimte en traffic in de winkel? Er is duidelijk effect. Alle blikjes en flesjes die in de automaat komen, liggen niet meer in de kantine/op het schoolplein etc.. Dat scheelt opruimen.

blad 31 van 56


6. Wat is de financiële constructie van het beloningssysteem? De automaat staat nu kosteloos n de school, omdat het een pilot van Tomra betreft. Als pilot is afgelopen dan moet er waarschijnlijk voor de automaat betaald worden.

7. Wat was er nodig om dit systeem op te zetten, te introduceren en te beheren (randvoorwaarden zoals vergunningen) Stroom voor de automaat en een wifi-verbinding voor Tomra (zo kunnen ze op afstand eventuele storingen oplossen).

8. Wat zijn de aandachtspunten bij het implementeren van een dergelijk systeem? Nee, school is tevreden.

9. Zijn er ook afspraken gemaakt voor het structureel inbedden van dit beloningssysteem? Nee. Opmerking: Mochten we dat willen, dan zijn we uitgenodigd om een keer bij de school langs te komen en te kijken hoe de automaat werkt. Wel graag eerst contact hierover opnemen met Harry Dekker.

blad 32 van 56


Gemeente Brummen Contactpersoon: Michel Bijer Beloningssysteem: De Jumbo in Eerbeek staat in de gemeente Brummen. Daarnaast organiseert de gemeente een jaarlijkse zwerfafval opruim dag waarbij de scholen geld verdienen met het ophalen van zwerfafval.

1. Wat zijn uw motieven/belangen geweest om mee te doen met het beloningssysteem of het systeem op te zetten? 1 keer per jaar ruimen wij zwerfafval op met de scholen. De gemeente stelt dan een bedrag beschikbaar. Het beloningssysteem van de Jumbo is een initiatief van de eigenaar zelf.

2. Welke partijen zijn hier bij betrokken + wat is de rol van deze partijen? Opruimdag: Wildbeheereenheid - praktische uitvoering Jumbo supermarkt - initiatief + uitvoering

3. Wat is de rol van de gemeente bij het initiatief? Op dit moment is de rol van de gemeente niet zo groot, maar wij zijn wel met de Jumbo in gesprek om te onderzoeken of wij de actie deels kunnen adopteren. Wij vinden het namelijk legitiem om de Jumbo hierin te ondersteunen.

4. Wat zijn uw ervaring met het beloningssysteem tot nu toe? Veel positieve geluiden.

5. Wat is het effect van het systeem op zwerfafval in de openbare ruimte en traffic in de winkel? Wij zien als gemeente duidelijk minder blikjes en flesjes in de openbare ruimte. Helaas blijft het andere zwerfvuil gewoon liggen. Dus er is niet sprake van minder uren of kosten. Het effect is vooral aanwezig in Eerbeek en omstreken.

6. Wat is de financiële constructie van het beloningssysteem? Jumbo geeft korting op de boodschappen.

7. Wat was er nodig om dit systeem op te zetten, te introduceren en te beheren (randvoorwaarden zoals vergunningen) -


blad 33 van 56


9. Zijn er ook afspraken gemaakt voor het structureel inbedden van dit beloningssysteem? We zitten nu in een onderzoekende fase om te kijken of wij de Jumbo kunnen ondersteunen. Dit doen wij samen met de Jumbo en met aandeelhouder Berkelmilieu. Om welke hoeveelheden gaat het en heeft dit ook gevolgen voor de afvalstoffenheffing? zijn vragen waar wij eerst antwoord op willen.

10. Welke mogelijkheden ziet u (nog meer) voor beloningssystemen in uw gemeente? We willen ook in gesprek met andere partijen, zoals verenigingen om samen te werken aan het statiegeld systeem.

11. Heeft u ook behoefte (gehad) aan ondersteuning voor het opstarten of implementeren van een beloningssysteem? Zo ja, hoe moet die ondersteuning er dan uit zien? Wij hebben wel behoefte aan ondersteuning, maar het moet wel iets zijn wat echt effect oplevert. Het liefst in de vorm van geld.

blad 34 van 56


Jumbo Eerbeek Contactpersoon: Casper Heine Beloningssysteem: Emballageautomaat voor blikjes en petflesjes.

1. Wat zijn uw motieven/belangen geweest om mee te doen met het beloningssysteem of het systeem op te zetten? Ik stoorde mij enorm aan het zwerfafval in de openbare ruimte en wilde hier iets binnen mijn mogelijkheden aan doen.

2. Welke partijen zijn hier bij betrokken + wat is de rol van deze partijen? Jumbo supermarkt - initiatief + uitvoering Tomra systems - leverancier + meedenker

3. Wat is de rol van de gemeente bij het initiatief? De gemeente denkt mee in manieren om een deel van de waarde van de retourstromen ook terug te laten vloeien richting de supermarkt.

4. Wat zijn uw ervaring met het beloningssysteem tot nu toe? Persoonlijk heb ik hele positieve ervaringen met het beloningssysteem. Naast dat er veel gebruik van wordt gemaakt, levert het ook veel (positieve) publiciteit op. Ook van de klanten en de bewoners krijgen wij veel positieve reacties. Helaas reageert de (verpakkingen)industrie wat minder enthousiast.

5. Wat is het effect van het systeem op zwerfafval in de openbare ruimte en traffic in de winkel? Het effect op traffic in de winkel is enorm.

6. Wat is de financiële constructie van het beloningssysteem? De mensen krijgen per ingeleverd blikje of flesje € 0,05 statiegeld. De emballagebon is vervolgens alleen in onze supermarkt te besteden. Wij financieren deze pilot volledig.

7. Wat was er nodig om dit systeem op te zetten, te introduceren en te beheren (randvoorwaarden zoals vergunningen) De samenwerking met Tomra en een beetje doorzettingsvermogen. Onze kassa's zijn natuurlijk al ingericht voor het innemen en scannen van emballagebonnen. Dus dat was geen probleem. We hebben het systeem zonder al te veel publiciteit geïntroduceerd. Door de media-aandacht en de mond op mondreclame was het heel snel bekend bij iedereen. Om het systeem te beheren hebben wij iemand in dienst die zich volledig richt op het draaiende houden van de emballageautomaten en het schoonhouden van de winkelomgeving.

blad 35 van 56


8. Wat zijn de aandachtspunten bij het implementeren van een dergelijk systeem? Het vergt extra inzet van uren. Daarnaast is het nu ook spannend wat er gaat gebeuren met het statiegeld in Nederland. Blijft dit wel bestaan? en hoe lang kan je doorgaan met deze actie?

9. Zijn er ook afspraken gemaakt voor het structureel inbedden van dit beloningssysteem? Nee, het is nog steeds een soort pilot. Ik ben nog niet van plan om er mee te stoppen, maar weet ook niet of ik dit wel tot in de eeuwigheid door moet zetten.

10. Welke mogelijkheden ziet u (nog meer) voor beloningssystemen in uw gemeente? Ik weet niet of beloningssystemen in de vorm van geld altijd de beste oplossing is. De bewustwording van mensen moet vooral veranderen. Ik denk wel dat het veel voordeel op kan leveren als de retourstromen uit de supermarkten worden gehaald. Door alle huisvuil afvalstromen te centreren in een retourshop. Per dorp of wijk kan dan een dergelijke retourshop komen in beheer van de gemeente. Wij zijn als supermarkt ongeveer 12 tot 20 uren bezig met het verwerken van de lege (grote) flessen. Ik zou de waarde van bijvoorbeeld 10 uur inzet per week willen bijdragen aan de retourschop. Het zou ons een flinke tijdsbesparing opleveren. Daarnaast houd je de lege verpakkingen buiten de winkel en kun je een schonere en frissere winkel opleveren. lege bierflesjes kunnen (vooral in de zomer) behoorlijk stinken.

11. Heeft u ook behoefte (gehad) aan ondersteuning voor het opstarten of implementeren van een beloningssysteem? Zo ja, hoe moet die ondersteuning er dan uit zien? -

blad 36 van 56


Gemeente Pijnacker-Nootdorp Contactpersoon: Jos Koster Beloningssysteem: Afval loont

1. Wat zijn uw motieven/belangen geweest om mee te doen met het beloningssysteem of het systeem op te zetten? Ten eerste voor het milieu en scheidingsdoelstellingen. Daarnaast hopen wij door het hergebruik van grondstoffen de afvalkosten te beperken. Elke ton afval wat je uit het restafval haalt scheelt geld. Ook innovatie speelt een rol. Wij zijn op zoek gegaan naar een systeem waarbij wij mensen belonen die goed hun afval scheiden.

2. Welke partijen zijn hier bij betrokken en wat is de rol van deze partijen? Avalex - inzamelaar Rijck (Nederlandse recycle bank) - financiële afhandeling + praktische uitvoering Nedvang - ondersteuning Wecycle - ondersteuning Gemeente - initiatief en faciliteren

3. Wat is de rol van de gemeente bij het initiatief? Wij hebben natuurlijk een zorgplicht voor het afval en wij faciliteren, want de Ryck filialen staan in onze gemeente. Daarnaast zorgen wij ook voor de nodige publiciteit en hebben wij een regeling met de verenigingen getroffen. Verenigingen haalden voorheen het oud papier op en nu gaat veel oud papier naar Ryck. Daarom is er een garantieregeling gekomen. Verenigingen stimuleren nu ook hun leden om afval naar Ryck te brengen.

4. Wat zijn uw ervaring met het beloningssysteem tot nu toe? Erg positief.

5. Wat is het effect van het systeem op zwerfafval in de openbare ruimte en traffic in de winkel? Met name bij de reeds bestaande milieuparkjes en straatjes lag altijd veel zwerfafval en was sprake van veel bijplaatsingen, dat is nu veel minder. We hebben ook al een aantal 'normale' containers voor kunststof weg kunnen halen. Dit is ook positief voor het aanzien van de openbare ruimte.

6. Wat is de financiële constructie van het beloningssysteem? De locaties, de arbeidsuren, transport en de verwerking kosten geld. Het aanbieden van gescheiden afval levert geld op. Daarmee hopen wij de kosten te kunnen dekken. Wellicht kan in de toekomst ook de frequentie voor het ophalen van het huisvuil naar beneden. Bijvoorbeeld van twee wekelijks naar drie wekelijks.

blad 37 van 56


De bewoners krijgen per ingeleverde kilo afval een bedrag bijgeschreven op het pasje. De tarieven zijn: - oud papier en karton: €0,05 per kilo - kleine elektrische apparaten: € 0,05 per kilo - textiel: € 0,25 per kilo - verpakkingskunststof: € 0,25 per kilo Als er € 10,- bij elkaar is gespaard op 1 pasje en op 1 rekening, wordt het bedrag overgemaakt.

7. Wat was er nodig om dit systeem op te zetten, te introduceren en te beheren (randvoorwaarden zoals vergunningen)? We hadden geschikte locaties en specifiek materiaal, zoals de ondergrondse voorzieningen met persen, nodig. Daarom hebben we eerst een onderzoek gedaan en zijn op 6 locaties uitgekomen bij scholen, winkelgebieden en verenigingen. Ook moest er personeel opgeleid worden voor in de filialen. We zijn een promotiecampagne gestart. Er moest een collegebesluit komen en we hebben een garantieregeling voor de verenigingen in het leven geroepen. Dit was nodig omdat verenigingen voorheen het oud papier in de gemeente ophaalden. Door het nieuwe systeem missen zij inkomsten en daar worden zij in gecompenseerd met de garantieregeling. Omdat het nu nog een pilot betreft, hebben wij niet bijzondere vergunningen nodig. Als wij dit systeem straks definitief in gaan voeren, zijn er wellicht wel meer vergunningen nodig.

8. Wat zijn de aandachtspunten bij het implementeren van een dergelijk systeem? Het scheiden van afval moet je blijven stimuleren. Gelijktijdig met het project "Afval Loont", hebben wij nieuwe mini-containers voor het huisvuil ingevoerd. Zo hopen wij dat mensen afval eerder naar Ryck brengen. Ook hebben wij de tarieven voor grof vuil en bedrijfsvuil verhoogd. Op dit moment zijn wij bezig om de wildgroei in de verschillende inzamelbakken (met name textiel) aan te pakken. Er zijn veel inzamelcontainers voor textiel geplaatst door stichtingen die niet in het beheer van de gemeente zijn. Via handhaving proberen wij deze nu weg te halen. Ook zijn we in samenwerking met Wecycle in gesprek met de bedrijven waar je apparaten met een verwijderingsbijdrage in kunt leveren. Dit loopt namelijk niet altijd even soepel. Misschien kan Ryck deze inzamelstroom volledig overnemen.

9. Zijn er ook afspraken gemaakt voor het structureel inbedden van dit beloningssysteem? Het is nog niet structureel ingebed, maar er zijn wel stappen gemaakt. Avalex is bijvoorbeeld al begonnen met voorbereidingen te treffen zodat het systeem mogelijk ook in de andere Avalex gemeenten toegepast kan worden.

10. Welke mogelijkheden ziet u (nog meer) voor beloningssystemen in uw gemeente? Geen, één beloningssysteem tegelijk is meer dan genoeg. Maar initiatieven van anderen houden wij niet tegen.

11. Heeft u ook behoefte (gehad) aan ondersteuning voor het opstarten of implementeren van een beloningssysteem? Zo ja, hoe moet die ondersteuning er dan uit zien? Wij hebben het zelf opgezet, maar wel met meerdere partijen. Ook hebben wij subsidie van Wecycle en Nedvang gekregen. We hebben wel behoefte aan ondersteuning in de monitoring. Voor ons als Vinex

blad 38 van 56


gemeente is een nulmeting lastig uit te voeren en daarmee is het ook moeilijk aan te geven of wij precies bereiken wat wij willen bereiken. Ook is het systeem steeds geoptimaliseerd, waardoor elke verandering in het systeem gevolgen heeft.

blad 39 van 56


Gemeente Apeldoorn Contactpersoon: Marc Veenhuizen Beloningssysteem: 1-malige 'statiegeld' actie op blikjes en flesjes en meerdere initiatieven

1. Wat zijn uw motieven/belangen geweest om mee te doen met het beloningssysteem of het systeem op te zetten? De gemeente Apeldoorn is een Diftar gemeente, inwoners betalen € 7.5 voor het aanbieden van 1 huisvuil container. Wij zijn altijd wel opzoek naar manieren om mensen te stimuleren het afval te scheiden. Zo is er in 2009 een kiosk geopend waar mensen kunststof verpakkingsafval naar toe konden brengen. Ik noem het liever geen beloningssysteem, maar het gebruik van financiële prikkels. Als je het heel zwart-wit kijkt naar afvalscheiding motieven van mensen, dan zijn er 3 groepen. Vanuit financiële overwegingen, vanuit milieu overwegingen en mensen die het gewoon niet interesseert. Met de statiegeld actie op blikjes en flesjes kun je toch twee derde bereiken. De directe aanleiding was het vragen van aandacht voor de statiegeld discussie.

2. Welke partijen zijn hier bij betrokken + wat is de rol van deze partijen? Tomra - leverancier en initiatief nemer Circulus - inzamelaar Gemeente - faciliteren en stimuleren

3. Wat is de rol van de gemeente bij het initiatief? Alle credits zijn voor Tomra, zij hebben deze actie bedacht en opgezet. Als gemeente hebben wij er veel publiciteit aan geschonken en zijn alle scholen, verenigingen en kerken aangeschreven + nagebeld. Maar ook de praktische zaken zoals het afzetten van het plein en de verkeersregelaars was een rol van de gemeente.

4. Wat zijn uw ervaring met het beloningssysteem tot nu toe? Echt super! Ik moet eerlijk zeggen dat het mij wel verbaasde. Wij hadden namelijk verwacht dat er heel veel verenigingen mee zouden doen, maar het waren vooral particulieren die met de blikjes en flesjes aankwamen.

5. Wat is het effect van het systeem op zwerfafval in de openbare ruimte en traffic in de winkel? Op en rond de inzameldag was er in heel Apeldoorn geen blikje of flesje meer te vinden in de openbare ruimte. Het was buiten ook heel zichtbaar dat er in de aanloop naar de bewuste zaterdag heel veel kinderen en mensen liepen te zoeken. En er is nu nog steeds een man die niets anders doet dan de hele dag blikjes en flesjes zoeken, die hij vervolgens inlevert bij de Jumbo in Eerbeek.

6. Wat is de financiële constructie van het beloningssysteem? De mensen kregen € 0,10 per ingeleverd blikjes of flesje gefinancierd door Tomra. Circulus heeft het afgevoerd.

blad 40 van 56


7. Wat was er nodig om dit systeem op te zetten, te introduceren en te beheren (randvoorwaarden zoals vergunningen) Vooral de durf om het te doen. Daarnaast hebben wij natuurlijk nog een geschikte locatie nodig en organisatorisch moest er een en ander gebeuren zoals de verkeersregelaars.


9. Zijn er ook afspraken gemaakt voor het structureel inbedden van dit beloningssysteem? Het was in eerste instantie een eenmalige actie.

10. Welke mogelijkheden ziet u (nog meer) voor beloningssystemen in uw gemeente? Je kan natuurlijk van alles verzinnen, maar in hoeverre geef je geld voor grondstoffen/zwerfafval? Als je praat over concreet geld levert dat het meeste op.

11. Heeft u ook behoefte (gehad) aan ondersteuning voor het opstarten of implementeren van een beloningssysteem? Zo ja, hoe moet die ondersteuning er dan uit zien? Ik zou graag een onderzoek naar de effecten door willen rekenen. Nu heeft deze actie Tomra ruim € 20.000 gekost, maar wat is het effect op de reiniging? Als je dit soort gegevens kunt laten zien, wordt het tastbaar. Door het ontsluiten van deze data, kun je ook meer mensen bereiken.

blad 41 van 56


Coop Vledder Contactpersoon: Doede Simonides Beloningssysteem: emballage automaat voor blikjes en petflesjes

1. Wat zijn uw motieven/belangen geweest om mee te doen met het beloningssysteem of het systeem op te zetten? Ten eerste omdat ik vind dat er geen zwerfafval hoort in deze omgeving. Het is hier erg groen en toeristisch. Onze nieuwe winkel hebben wij dan ook op een groene manier met eigen warmtebronnen opgezet. Onze drie speerpunten voor maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn: 1. kunst 2. cultuur en 3. natuur. Ten tweede ben ik altijd op zoek naar manieren om onderscheidend in de markt te zijn.

2. Welke partijen zijn hier bij betrokken + wat is de rol van deze partijen? Tomra - leverancier

3. Wat is de rol van de gemeente bij het initiatief? De gemeente speelt op dit moment eigenlijk helemaal geen rol. Ik zou dit graag anders zien en ben ook wel met de gemeente in gesprek, maar hier komt nog niet zo veel uit. De gemeente heeft wel wat aan publiciteit gedaan, maar niet zozeer in overleg met ons.

4. Wat zijn uw ervaring met het beloningssysteem tot nu toe? Goed, we proberen verschillende toepassingen uit. We hebben nu 9 weken € 0,05 milieubonus per blikje/flesje gegeven en hier is heel positief op gereageerd. Maar er zijn ook mensen die de blikvangers leeghalen en op deze manier de blikjes en flesjes inleveren. Dat vindt ik jammer, want het gaat mij er juist om dat de blikjes en flesjes uit de natuur blijven. We willen nu 6 weken € 0,02 per blikje/flesje aan het goede doel schenken, maar de eerste reacties hiervan zijn minder positief. Ook willen wij nog een test doen met én de milieubonus én een bijdrage voor het goede doel.

5. Wat is het effect van het systeem op zwerfafval in de openbare ruimte en traffic in de winkel? Rondom de winkel en langs het fietspad vind je geen blikjes of flesjes meer. Mensen sporen ze ook op. Wat betreft de traffic in de winkel is lastig te meten omdat wij gelijktijdig met dit systeem ook onze nieuwe winkel hebben geopend. Maar het heeft in ieder geval een positief effect.

6. Wat is de financiële constructie van het beloningssysteem? De milieubonus is € 0,05 per blikje/flesje, het bedrag op de emballagebon geldt als korting in de winkel.

7. Wat was er nodig om dit systeem op te zetten, te introduceren en te beheren (randvoorwaarden zoals vergunningen)

blad 42 van 56


Een paar m² ruimte in de winkel en publiciteit.

8. Wat zijn de aandachtspunten bij het implementeren van een dergelijk systeem? Niet zo veel eigenlijk. De machine geeft een automatisch seintje naar het personeel als hij bijna vol is of als er een storing is.

9. Zijn er ook afspraken gemaakt voor het structureel inbedden van dit beloningssysteem? Nee.

10. Welke mogelijkheden ziet u (nog meer) voor beloningssystemen in uw gemeente? Ik hoop op een betere samenwerking met de gemeente. En wellicht kan de gemeente samen met de scholen een opschoondag organiseren.

11. Heeft u ook behoefte (gehad) aan ondersteuning voor het opstarten of implementeren van een beloningssysteem? Zo ja, hoe moet die ondersteuning er dan uit zien? Nee, ik vind het leuk om dit soort initiatieven zelf te doen.

blad 43 van 56


Gesprek met Tomra Contactpersoon: Rene Hissink Leverancier van de emballageautomaten en initiatiefnemer van meerdere acties in het land

Korte samenvatting van het gesprek Tomra is een bedrijf waarbij het recyclen van afval, maar ook het maatschappelijk verantwoord ondernemen hoog in het vaandel staat. Voor elke vraag hebben zij een passende oplossing. Tomra wordt ook steeds vaker uitgenodigd voor een gesprek bij gemeentes of andere partijen om te praten over de mogelijkheden. Bij het hoofdkantoor van Tomra in Apeldoorn is er ook een demonstratieruimte van alle verschillende emballageautomaten. Wij zijn te alle tijde van harte uitgenodigd om ook met andere partijen gebruik te maken van deze demonstratieruimte. Want als men met eigen ogen kan zien en ervaren wat er allemaal mogelijk is, gaat het nog meer leven.

blad 44 van 56


Bijlage 2. Ingeleverde hoeveelheden supermarkten mei 2012

Coop Vledder nov. 2011 dec. 2011 jan. 2012 feb. 2012 mrt. 2012 apr. 2012

blad 45 van 56

5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 1 cent bestedingskorting 1 cent bestedingskorting 2 cent bestedingskorting 2 cent bestedingskorting


Plus Gorinchem nov. 2011 dec. 2011 jan. 2012 feb. 2012 mrt. 2012 apr. 2012

blad 46 van 56

5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 1 cent bestedingskorting


Jumbo Eerbeek jun. 2011 jul. 2011 aug. 2011 sep. 2011 okt. 2011 nov. 2011 dec. 2011 jan. 2012 feb. 2012 mrt. 2012

blad 47 van 56

5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 5 cent bestedingskorting 1 cent bestedingskorting 1 cent bestedingskorting 1 cent bestedingskorting


Het Vlier Deventer Hier wordt een waardebon uitgegeven ter besteding in de kantine of voor het opwaarderen van kopieer- en printtegoed. Deze bon wordt uitgegeven bij 1 op de x ingeleverde items. Deze “win ratio” is een aantal malen gewijzigd, maar hier is geen conclusie uit te trekken voor wat betreft de impact op het aantal ingeleverde items aangezien de wijzigingen nooit kenbaar zijn gemaakt aan de leerlingen.

blad 48 van 56


Bijlage 3. Stappen uitvoeringsplan

INITIATIEF / AMBITIE

ANALYSE A

PLAN VAN AANPAK

UITVOERING A

MONITOREN EVALUEREN

VERVOLG

STAP 1 INITIATIEF/AMBITIE BEPALEN 1 a. Wie is de initiatiefnemer(s)? INITIATIEF / AMBITIE

Naam initiatiefnemer: ……………………………………………………………………………………………………………….. Organisatie initiatiefnemer:……………………………………………………………………………………………………….. 1 b. Wat is de aanleiding voor de initiatiefnemer(s)? ……………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………….. 1 c. Wat is de ambitie van de initiatiefnemer(s)? ……………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………….. 1 d. Wat zijn de doelen van de initiatiefnemer(s)? scheiden van afval kostenbesparing terugdringen zwerfafval verhogen sociale cohesie creëren bewustwording burgers meer klanten aantrekken vergroten klanttevredenheid vernieuwend/onderscheidend zijn overig, namelijk …………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 1 e: Wat zijn de te verwachten effecten ten aanzien van: Respons/gebruik? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

blad 49 van 56


(Financiële) haalbaarheid? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. Gestelde doelen (zie 1 d)? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

STAP 2 ANALYSE 2 a. Welke actoren zijn erbij betrokken? Gemeente Beheer Gemeente Reiniging Scholen Verenigingen Ondernemers Bewoners Inzamelaars Leveranciers overig, namelijk …………………………………………………………………………………………………………. 2 b. Wie vervult de volgende rollen/belangen? Regie voeren: ……………………………………………………………………………………………………………………….. Verlenen vergunning: …………………………………………………………………………………………………………… Verzamelen afval: …………………………………………………………………………………………………………………. Innemen afval: ……………………………………………………………………………………………………………………… Opslag afval: ………………………………………………………………………………………………………………………… Transporteren afval: ………………………………………………………………………………………………………… …. Verwerken afval: ………………………………………………………………………………………………………………….. Communicatie/publicatie: ……………………………………………………………………………………………………. Monitoren: …………………………………………………………………………………………………………………………… Evalueren: ……………………………………………………………………………………………………………………………. overig, namelijk: ………………………………………………………………………………………………………………….. 2 c. Om welk type afval gaat het? Pet Blik Zwerfafval Vuurwerk Kauwgom Peuken Verpakkingen Papier Plastic

blad 50 van 56


Textiel overig, namelijk …………………………………………………………………………………………………………………….. 2 d. Wat zijn de wijze en hoogte van de beloning? Individuele beloning: …………………………………………………………………………………………………………….. Groepsbeloning: ……………………………………………………………………………………………………………………. Geld: …………………………………………………………………………………………………………………………………….. Publiciteit: …………………………………………………………………………………………………………………………….. Korting (per stuk, zak, kilo) : …………………………………………………………………………………………………. Sparen: …………………………………………………………………………………………………………………………………. Fun (geluid, beeld, spel) : ……………………………………………………………………………………………………… Activiteiten: ………………………………………………………………………………………………………………………….. Materiaal: …………………………………………………………………………………………………………………………….. Wissel: ………………………………………………………………………………………………………………………………… Goede doelen: ………………………………………………………………………………………………………….…………… overig, namelijk …………………………………………………………………………………………………………………….. 2 e. Waar vindt de inzameling van het afval plaats? Milieustraat School Winkel/supermarkt Winkelcentrum Inzamelpunt voor klein huishoudelijk afval Kringloop Beheerde speelvoorzieningen Tankstation Sportcomplexen overig, namelijk …………………………………………………………………………………………………………………….. 2 f: Welke middelen zijn nodig voor het realiseren van het beloningssysteem? Financieel, …………………………………………………………………………………………………………………………………. Hardware/software, …………………………………………………………………………………………………………………….. Personeel, ……………………………………………………………………………………………………………………………… overig, …………………………………………………………………………………………………………………………………….

namelijk namelijk namelijk namelijk

STAP 3 PLAN VAN AANPAK Op basis van stap 1 en 2 wordt een plan van aanpak voor de implementatie van het beloningssysteem opgesteld. Het plan van aanpak is tevens voorzien van een begroting.

blad 51 van 56


STAP 4 UITVOERING Tijdens deze fase wordt het beloningssysteem uitgevoerd in de praktijk. STAP 5 MONITOREN / EVALUEREN 5 a. Welke gestelde doelen (zie 1 d) zijn behaald? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. Welke gestelde doelen (zie 1 d) zijn niet behaald en wat was daarvan de oorzaak? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5 b. Hoe was de respons/gebruik? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5 c. Zijn de verschillende belangen/rollen (zie 2 b) gediend? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5 d. Is het project (financieel) haalbaar? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5 e. Welke neveneffecten zijn opgetreden? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5 f. Moet (de opzet van) het beloningssysteem bijgesteld worden? Zo ja, op welke manier? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. STAP 6 VERVOLG Eventuele uitrol/bredere toepassing in de praktijk brengen.

blad 52 van 56


Bijlage 4. Verslag pilot Uithoorn Op woensdag 27 juni 2012 vond het gesprek betreffende beloningssystemen zwerfafval in Uithoorn plaats tussen Gemeente Uithoorn, de eigenaar van C 1000 in het oude dorp en voorzitter winkeliersvereniging Het oude dorp, de eigenaar van AH Amstelplein en voorzitter winkeliersvereniging Amstelplein, medewerker van het Alkwin College en een medewerker van Thamen. Het betrof een verkennend gesprek waarvan onderstaand de uitkomsten zijn uitgewerkt. Op basis van dit gesprek is besloten dit traject een vervolg te geven en in september, ondersteund met feiten en cijfers, verder te praten. Programma Gemeente Schoon Het programma Gemeente Schoon helpt gemeenten in de aanpak voor het verminderen van zwerfafval. Het programma heeft verschillende thematrajecten zoals monitoring, afvalbakken en participatie om gemeenten ondersteuning te bieden in het bestrijden van zwerfafval. Een nieuw thematraject is "beloningssystemen". Het idee achter beloningssystemen is dat mensen minder geneigd zijn afval op straat te gooien wanneer het afval een waarde krijgt. Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud is gevraagd onderzoek te doen naar de succesfactoren van beloningssystemen in Nederland om deze vervolgens toe te passen. Gemeente Uithoorn is enthousiast over dit systeem en heeft aangegeven mee te doen aan het traject om beloningssystemen in te zetten tegen zwerfafval in Uithoorn. Toelichting onderzoek beloningssystemen voor zwerfafval Verschillende voorbeelden zijn er al bekend in Nederland. Het bekendste voorbeeld is de Jumbo in Eerbeek waar succesvol wordt beloond voor het inleveren van blikjes en kleine plastic flesjes. Hier ontstaan wel al direct verschillende vragen en opmerkingen: Dit traject zou breder getrokken moeten worden dan alleen gericht op blikjes en flesjes. Het probleem is breder: × Aanpak hangjongeren × Harde handhaving op de €100,- boete op het veroorzaken van zwerfvuil Behoefte gemeente Uithoorn Beleid van de gemeente op het gebied van hangjongeren is er wel. Zij worden wel in de gaten gehouden, maar dit is een heel proces, wat niet altijd even zichtbaar is. De overlast zal nogmaals aangekaart worden. Daarnaast zal gekeken worden wat de mogelijkheden zijn om de BOA's s' avonds rond 22.00 uur hun rondes te laten doen. GP: Uit ervaring bij de gemeente Amsterdam blijkt dat handhaving erg belangrijk is bij het schoonhouden van de straat. Extra vuilcontainers, goede voorlichting en hard optreden tegen vervuilers heeft daar binnen 4 weken geresulteerd in een schone omgeving. Betrokkenheid Supermarkten en Scholen De supermarkten en scholen zijn in dit traject betrokken omdat wij meerwaarde zien in hun participatie in dit traject. Alle partijen staan positief tegenover dit idee. Wel zijn er verschillende kritische noten: PV: Jumbo heeft zich vergist in alles wat bij de inname komt kijken. De hoge aantallen ingeleverde stuks vragen meer opslagruimte en manuren dan vooraf ingeschat. PV: Wat komt er aan subsidie vanuit de gemeente? GL: Zijn de apparaten "hufterproof"? HV: Uitwisseling van ervaringen met andere scholen waren niet altijd even succesvol: spiegeltjes in de automaten zijn te snel vies waardoor het apparaat niet meer optimaal werkt. Onderhoud kost toch wel tijd. Ruimte is niet altijd beschikbaar. blad 1 van 56


? Hoeveel tijd kost het? => 1 uur per 5000 ingenomen stuks Mogelijkheden (menukaarten) Oranjewoud heeft op basis van onderzoek een 6-tal "menu's" samengesteld met daarin aangegeven wat de keuze voor een bepaald beloningssysteem inhoudt. Deze zijn aan de deelnemers uitgedeeld en zullen naar aanleiding van dit gesprek worden aangevuld. Verdere verkenning mogelijkheden aanpak snoeproutes Onderstaand de verschillende besproken opties. Dikgedrukt de opties waar langer over doorgepraat is of waar al voor is afgesproken de mogelijkheden verder te bekijken: × Ondergrondse opslag: => Bij de C1000 is nog ruimte voor 2 extra ondergrondse containers. Daar kan best een beloningssysteem aan toegevoegd worden. Elektriciteit is hierbij geen probleem. × Milieustraat belangrijk hierbij is cameratoezicht om vandalisme te voorkomen × Milieuwinkel => Dhr. van den Berg gelooft wel in het systeem maar bij de AH op het Amstelplein is geen ruimte voor een emballagemachine. Wellicht zijn er mogelijkheden om een leeg winkelpand te gebruiken als (hippe) milieuwinkel. Eventueel gecombineerd met informatie over het milieu en duurzaamheid zoals in Nijmegen Het groene Hert. × Huren om uit te proberen wat het effect is bijvoorbeeld op de scholen en/of supermarkt. Bij de AH op het Amstelplein is hier geen ruimte voor. (Wordt nader bekeken) × Leerlingen zelf laten nadenken over een systeem: wat hebben zij nodig om het afval niet meer op straat te willen gooien? Wellicht in de vorm van een prijsvraag. Kan ook in combinatie met maatschappelijke stage. (wordt nader bekeken) × Toekomstbeeld: Al het afval wordt thuis gescheiden. Al het gescheiden afval wordt gratis opgehaald. Het restafval kan tegen betaling worden aangeboden. × Er is wel geld voor een klein project, maar niet voor grote plannen. × Tassenbol. "Pijnpunten" & vragen × Breder probleem dan blikjes en flesjes × Handhaving × Houding hangjeugd (ook liever niet in de winkel) × Onderhoud emballagemachine × Vandalisme × Milieuwinkel - achtig concept lijkt op het project Ryck dat de gemeente Pijnacker - Nootdorp heeft gestart. Dit is echter een zeer duur traject, en niet haalbaar voor de gemeente Uithoorn × Duidelijk inzicht in de wisselwerking tussen de supermarkten - scholen - gemeente × Hoe vaak zouden de flesjes/ blikjes kunnen worden opgehaald? => (GP) is geen probleem. Inventarisatie is er bij de gemeente al geweest. Er rijden dagelijks wagens langs die deze op kunnen halen. Gemeente zorgt voor het transport. × Graag meer info over: i. Routing: wat is er precies nodig vanaf het moment dat het flesje binnenkomt totdat het weer wordt opgehaald ii. Kosten (manuren + investering - subsidie) iii. Ruimte iv. Techniek en onderhoud WVTK Na de inventarisatie van de gemeente met Hans Versteeg is afgesproken dat er extra prullenbakken zouden komen. Tot nu toe zijn de ze nog niet geplaatst. AH op het Amstelplein is de eerste die milieubewuste Bagboxes aan gaat bieden. Ambitie is om plastic zakken volledig te weren. De opbrengst van de bagboxes komt ten goede van de plaatselijke kinderboerderij. blad 2 van 56


Acties & afspraken × Giel geeft de opmerking over de prullenbakken door en zorgt ervoor dat de actie wordt uigevoerd. × Gemeente en Alkwin gaan samen de mogelijkheden voor een prijsvraag onder de leerlingen verder verkennen. Wellicht kan Thamen hier ook een rol in spelen. × Op Thamen kan wellicht een "proef- emballagemachine" komen. Afgesproken is dat Oranjewoud komt kijken op de locatie, eventueel samen met iemand van TOMRA3. × Zwerfafval beleid wordt naar alle deelnemers toegestuurd. × Oranjewoud stuurt aanvullende informatie betreffende het onderzoek toe. × Er komt een vervolgafspraak in september. × Giel gaat gratis ondersteuning aanvragen bij Gemeente Schoon waarbij aangegeven wordt dat het wenselijk is Oranjewoud verder bij dit traject te behouden. De link wordt door Oranjewoud toegestuurd.

blad 3 van 56


Bijlage 5 Opzet thematraject Beloningssystemen De opzet van een thematraject Beloningssystemen ziet er als volgt uit:

Telefonische intake door adviesbureau

Intakeformulier

Startbijeenkomst gemeente / adviesbureau

blad 4 van 56

Opstellen Plan van Aanpak door adviesbureau

Menukaart(en) en uitvoeringsplan

Ondersteuning door adviesbureau

Menukaart(en) en uitvoeringsplan

Evaluatie gemeente adviesbureau

Evaluatieformulier

Een beloningssysteem tegen zwerfafval Praktische handleiding voor gemeenten

Recommend Documents