Een analyse van vragen over gender uit de vragenrubriek van Refoweb

‘Het voelt zo minderwaardig’ Een analyse van vragen over gender uit de vragenrubriek van Refoweb Aart van Drie, Ruard Ganzevoort en Mark Spiering

In de reformatorische gezindte is er in het algemeen sprake van een duidelijke rolverdeling tussen mannen en vrouwen. De discussie over het vrouwenstandpunt van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) geeft hier duidelijke voorbeelden van. Sommige reformatorische christenen ervaren problemen met de traditionele genderconcepten en zoeken hulp. Gezien de gevoeligheid van het onderwerp kiezen sommige mensen voor de anonieme hulpverlening of de anonieme pastorale zorg (Hendriks, 1991). Er is weinig bekend over de problemen en vragen met betrekking tot gender waarvoor reformatorische christenen hulp zoeken. Het doel van dit onderzoek is om deze lacune te vullen. Dit doen we door een analyse van vragen van de anonieme pastorale zorg die Refoweb online aanbiedt. Deze vragen geven een uniek beeld van de problemen die vooral vrouwen in de reformatorische gezindte kunnen ervaren. Deze studie geeft specifieke aandacht aan de agency van de vraagstellers binnen de context van hun eigen sociale en religieuze systeem. Gender Gender is een relatief nieuw begrip. In 1955 werd het voor het eerst in een wetenschappelijk artikel genoemd. Doordat de term gender werd ingezet om de sociale en culturele aspecten van de verschillen tussen mannen en vrouwen te onderscheiden van de biologische verschillen (sekse) is er een forse toename van het gebruik van deze term te constateren (Haig, 2004). In de jaren tachtig van

de vorige eeuw introduceerde Scott (1986) het begrip gender als een analytische term voor het onderzoek naar de constructie van sociale identiteiten en relaties, en de articulatie van machtsverhoudingen. Gender bestaat volgens haar ten eerste uit de sociale en culturele geconstrueerde verschillen tussen de seksen die op vier onderling verbonden niveaus worden geanalyseerd. Het eerste niveau is de symbolische en mythische beeldvorming over ‘mannelijkheid’ en ‘vrouwelijkheid’ in een sociaal systeem. De normatieve concepten die deze beeldvorming beheersen vormen het tweede niveau. Deze concepten worden meestal in binaire opposities uitgedrukt. De binaire opposities, ook wel dualismes genoemd, structureren de wereld conceptueel in twee tegenover elkaar staande beginselen (Warren, 1988). Binnen het binaire systeem gaat men ervan uit dat vrouwen en mannen zich ontwikkelen volgens traditionele, geconstrueerde genderconcepten, waarbij mannen worden gedefinieerd door hun masculiniteit en vrouwen door hun femininiteit (Isherwood, 2004). De constructie van genderrelaties wordt vaak gebaseerd op veronderstelde ‘essentiële’ of ‘natuurlijke’ verschillen tussen mannen en vrouwen. De normativiteit van deze concepten komt via doctrines binnen een sociaal systeem tot expressie. Binnen een systeem kan een bepaalde normering zo dominant zijn dat het alternatieven uitsluit. Op het derde niveau van de constructie van genderidentiteiten bevinden zich de maatschappelijke instellingen waarbinnen 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

5

Aart van Drie, Ruard Ganzevoort en Mark Spiering

normatieve concepten rond gender tot expressie komen (Scott, 1986). Tot slot onderscheidt Scott als vierde niveau de psychologische reproductie van gender in de subjectieve identiteiten van een individu. Op dit analyseniveau probeert men inzicht te verkrijgen in de manier waarop beeldvorming en normering binnen sociale systemen in verband staan met de individualiteit van een persoon. Naast de vier verschillende niveaus waarop de genderconcepten kunnen worden geanalyseerd, benoemt Scott een tweede aspect van gender, namelijk dat de binaire opposities van genderconcepten een verschil in machtsverhoudingen met zich meebrengen. Deze tweeledige definiëring van Scott biedt de mogelijkheid om gender als analytische categorie toe te passen op sociale systemen, zoals economie, wetenschap en politiek, maar ook op een religieus systeem, zoals in dit onderzoek, dat van reformatorische christenen. Reformatorische christenen en gender De reformatorische christenen kunnen worden beschreven aan de hand van het feit dat ze een Nederlandse kerkelijke traditie omvatten die onlosmakelijk verbonden is met een aantal kerkelijke verbanden. De Gereformeerde Gemeenten is daarvan met 103.000 leden het grootst (Bernts, De Jong & Yar, 2006). Ook de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, de Oud-Gereformeerde Gemeenten, een deel van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland, het grootste deel van de Hersteld Hervormde Kerk en een deel van de Christelijk Gereformeerde Kerken worden tot reformatorische kerken gerekend. Belangrijke geloofsgeschriften voor reformatorische christenen zijn in eerste instantie de Bijbel, die men veelal in de Statenvertaling leest, vervolgens hebben de ‘Drie Formulieren van Enigheid,’ de Nederlands Geloofsbelijdenis, de Dordtse Leerregels en de Heidelbergse 6

Tijdschrift voor Genderstudies ● 2013, nr. 4

Catechismus een groot gezag (Oomen, Guijt, Meijvogel, Ploeg & Rijke, 2009). De in totaal 221.000 leden van reformatorische kerken zijn geografisch te lokaliseren in de bible belt, die diagonaal door Nederland loopt van Zeeland tot aan de kop van Overijssel (Bernts, De Jong & Yar, 2006). Daarbij is de reformatorische gezindte te definiëren aan de hand van de krant die gelezen wordt (het Reformatorisch Dagblad), het blad dat gelezen wordt (de Terdege of de Gezinsgids) en de trouwe stem op de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP). Reformatorische christenen wijzen over het algemeen televisie af, in tegenstelling tot (gefilterd) internet. Op zondag twee keer naar de kerk is de norm. De kinderen gaan naar reformatorische scholen en het sociale leven (veel verenigingen, weinig sporten) speelt zich grotendeels in eigen kring af (Baars-Blom, 2006; Oomen, Guijt, Meijvogel, Ploeg & Rijke, 2009). Daarmee vormen reformatorische christenen een van de laatste resten van een verzuild bestel. Specifiek sociologisch onderzoek onder reformatorische christenen over gender is schaars. Er zijn wel verschillende sociologische studies gedaan onder conservatieve protestanten, waaronder de reformatorische christenen ook gerekend kunnen worden. Over het algemeen worden conservatieve religieuze geloofsovertuigingen geassocieerd met traditionele genderconcepten (Gay, Ellison & Powers, 1996; Peek, Lowe & Williams, 1991). Een orthodoxe Bijbelvisie blijkt te correleren met traditionele genderconcepten, zoals de man als beschermer van het gezin, maar niet met vijandig seksisme (Burn & Busso, 2005; Maltby, Hall, Anderson & Edwards, 2010). Het onderzoek dat Baars-Blom (2006) onder leerlingen van reformatorische scholen heeft gedaan, laat zien dat veel meisjes zich laten leiden door hun voorkeur voor een traditionele genderrol, met man, kinderen en toekomstige taken in het huishouden.

‘Het voelt zo minderwaardig’

Agency in religieuze context Voor vrouwen uit een conservatief religieus milieu hoeven de genderconcepten niet per definitie onderdrukkend te zijn (Bulanda, 2011; Gallagher & Smith, 1999). In studies naar de deelname van vrouwen aan conservatieve bewegingen onderscheidt Bracke (2008) het begrip agency. Hierbij is agency (of zelfbeschikking) het subjectief handelen en keuzes maken in relatie tot de omgeving. Vanaf de jaren negentig focusten Vrouwenstudies zich steeds meer op agency van vrouwen. Het benadrukken van het begrip agency bij religieuze conservatieve vrouwen roept kritische vragen op. Mahmood (2005) laat zien dat vanuit feministisch standpunt agency vaak wordt verstaan als het realiseren van eigen doelstellingen tegen alle gewoonte, tradities of godsdienst in. Agency wordt dan vaak verbeeld als verzet of opstand tegen de bestaande structuren. Dit liberale feministische begrip van agency blijkt niet zomaar van toepassing binnen traditioneel religieuze sociale systemen. Bracke (2008) pleit dan ook voor een ander begrip van agency, namelijk een niet-liberale en niet-seculiere vorm van agency. Religieuze vormen van agency vragen om een andere taal. Een taal waarin subjectvorming aansluit bij de traditie en bij alle dynamiek die binnen die traditie aanwezig is, inclusief de capaciteiten om de traditie te transformeren (Bracke, 2008). Vormen van agency kunnen alleen begrepen worden vanuit de discoursen en structuren van hun sociaal-culturele context (Mahmood, 2005). In navolging van Doodeman (2012) kunnen er drie vormen van agency onderscheiden worden: ascribed agency, constructed agency, en actualized agency. Hoewel ze hier in onderscheid van elkaar worden genoemd, zijn ze in de praktijk voortdurend met elkaar verweven. Ook moet worden benadrukt dat, hoewel het belangrijke aspecten zijn, zij geen

Foto: Aart van Drie

volledig beeld van agency bieden. De ascribed agency is de agency die de traditie en sociale context aan iemand toekent. De constructed agency is die iemand zelf op narratief niveau construeert. De actualized agency is de agency die iemand ook daadwerkelijk vorm geeft. Bij de ascribed agency en actualized agency gaat het om de agency die iemand ook daadwerkelijk vorm kan geven. Ze zitten op het niveau van feitelijk gedrag, terwijl de constructed agency zich op het niveau van innerlijke betekenisgeving bevindt. Anonieme pastorale hulpverlening Dit onderzoek richt zich op de analyse van vragen uit het anoniem pastoraat. Het anoniem pastoraat, zoals het internetpastoraat, is een vorm van pastorale hulpverlening. Kenmerkend voor anoniem pastoraat is, dat de persoon die pastorale zorg vraagt in zekere mate anoniem blijft door zijn of haar naam niet bekend te maken of door hulp te zoeken bij een pastor die niet verbonden is aan de plaatselijke kerkelijke gemeente (Hendriks, 1991; Mills, 2011). Angst dat het probleem niet wordt geaccepteerd of de angst voor mogelijke sancties zijn redenen waarom mensen het anoniem pastoraat verkiezen boven de plaatselijke pastor, zoals de predikant of ouderling 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

7


van de kerk. Circa de helft van de mensen die pastorale zorg vraagt bij het anoniem pastoraat vreest een of andere sanctie, terwijl dit bij mensen die pastorale zorg ontvangen in hun eigen geloofsgemeenschap maar voor 10 procent een rol speelt (Hendriks, 1991). In dit artikel worden de vragen geanalyseerd die geplaatst zijn in de vragenrubriek van Refoweb, een netwerksite voor reformatorische christenen. In een kwantitatieve analyse wordt gekeken hoeveel vragen er over gender worden geplaatst op Refoweb. Hierbij is de verwachting dat de meeste vragen door vrouwen worden gesteld. Een kwalitatief deel van ons onderzoek richt zich op de inhoud van de vragen. Omdat het gaat om hulpvragen wordt verwacht dat in de vragen problemen rond genderconcepten naar voren komen, zoals de onderschikte positie van de vrouw in het gezin en in de kerk. In reformatorische kerken zijn de kerkelijke ambten, zoals ouderling, diaken en predikant, uitsluitend toegankelijk voor mannen. Methode Onderzoeksbron De data voor dit onderzoek zijn afkomstig van Refoweb. Refoweb is een website (www. refoweb.nl) die zich richt op ‘jongeren uit de hele breedte van de gereformeerde gezindte en andere Bijbelgetrouwe christenen’ (15279).1 Naast het forum voor discussies, de nieuwspagina en de profielenpagina waar bezoekers hun eigen foto, video, blog en poll kunnen plaatsen, heeft Refoweb een eigen vragenrubriek. In de vragenrubriek worden vragen van bezoekers door diverse deskundigen beantwoord. De vragenrubriek heeft dagelijks circa 2500 unieke bezoekers (Reformatorisch Dagblad, 2012). De procedure bij de vragenrubriek is als volgt. De vraag, die via de website gesteld wordt, komt terecht bij de redactie van de vra8


genrubriek. Om herkenbaarheid te voorkomen verwijdert de redacteur wel eens wat details. De redacteur van de vragenrubriek kiest de deskundige die de vraag gaat beantwoorden. In 2010 waren er in totaal 145 deskundigen actief (Refoweb, 2011). De deskundige beantwoordt de vraag. Vervolgens komen vraag en antwoord in de vragenrubriek van Refoweb online te staan. In principe worden alle vragen die bij Refoweb binnenkomen beantwoord. Soms wordt bij een vraag verwezen naar een eerder gegeven antwoord. Onder ieder antwoord staat de naam en kerkelijke gezindte van de betreffende deskundige. Analyse Door een kwantitatieve analyse van de vragen op Refoweb wordt inzichtelijk hoeveel vragen er over genderproblematiek gaan, of de vragen door een vrouw of man worden gesteld en op welke vraag over genderconcepten het meest gereageerd wordt. Een kwalitatieve analyse wordt ingezet om duidelijk te krijgen welke onderwerpen aan bod komen in de vragen, welke religieuze aspecten vraagstellers toekennen aan hun vragen over gender, welke relatie zij zien tussen de normatieve kerkelijke traditie en hun eigen meningen hoe de vraagstellers en de mensen die reageren op de vragen hun agency in de spanning tussen de normatieve genderconcepten en de subjectieve individuele genderexpressie verwoorden. Procedure De documenten van Refoweb zijn beschikbaar op internet (www.refoweb.nl). Zij dienden als primaire data. De gegevens werden verzameld vanaf november 2010 tot februari 2011 in het kader van een onderzoek naar anoniem pastoraat bij vragen rond seksualiteit (Van Drie, Ganzevoort & Spiering, 2013). Alle vragen geplaatst in de jaren 2001, 2002, 2005, 2009 en 2010 zijn geanalyseerd. Er is


gekozen voor 2001 en 2002, omdat in die jaren de eerste vragen op Refoweb werden geplaatst. Als een vraag al op Refoweb staat, hoeft men deze niet nogmaals te vragen. We gaan er vanuit dat de meest basale vragen in deze beginjaren van Refoweb gesteld zijn. De jaren 2009 en 2010 zijn gekozen, omdat deze jaren de meest recente informatie geven en omdat sinds 2009 reacties op de vragen worden weergegeven. Deze reacties geven aan in hoeverre bepaalde vragen leven onder de bezoekers van de website. Met de analyse van het jaar 2005 worden in totaal vijf van de beschikbare tien jaar geanalyseerd. Voor de kwalitatieve analyse werd gebruik gemaakt van een judgement sample, ook wel bekend als doelgerichte steekproef. Binnen deze aanpak is ervoor gekozen om de diversiteit van de verschillende vragen maximaal tot uiting te laten komen (maximum variation sample) (Marshall, 1996). In de kwalitatieve analyse richten we ons op de vragen en de reacties op vraag en antwoord. De antwoorden van de deskundigen laten we buiten beschouwing, omdat de antwoorden worden gegeven door deskundigen die uitgekozen zijn om, met meer of minder nuance, de ‘officiële’ positie van de traditie weer te geven. Onze vraagstelling gaat echter niet over de officiële of default positie, maar over hoe gebruikers van Refoweb zich verhouden tot die positie. Resultaten Kwantitatieve analyse Er zijn in totaal 3824 vragen geplaatst op Refoweb in de vijf geanalyseerde jaren. Het thema gender kwam in totaal in 72 vragen aan de orde (1,9 procent). Van de 72 ingediende vragen over gender waren er 26 (36 procent) van vrouwen en 4 (6 procent) afkomstig van mannen. Bij de overige 42 vragen (58 pro-

cent) is het geslacht van de vraagsteller niet bekend. Refoweb geeft sinds 2009 de bezoekers van de website de mogelijkheid om te reageren op vragen en antwoorden. Vanaf die tijd tot eind 2010 zijn er 34 vragen over gender ingediend met in totaal 481 reacties. Er waren gemiddeld 14 reacties per vraag over deze thematiek.2 De vraag over gender die de meeste reacties losmaakte is: ‘[….] Mijn vriend is van huis uit in de Gereformeerde Gemeente in Nederland opgevoed. Ik in de Protestantse Kerk Nederland (PKN). Hij zegt dat de vrouw haar man hoort te volgen, ook in het geloof. Ik kan mezelf alleen niet vinden in de leer van die kerk. [….]’ (16718). Er volgden 59 reacties. Tabel 1 Voorkomen van vragen over gender op Refoweb Jaar 2001

Totaal aantal vragen

Vragen over gender

Vragen over gender (%)

327

9

2,8

2002

155

1

0,6

2005

806

21

2,6

2009

1091

18

1,6

2010

1445

23

1,6

Totaal

3824

72

1,9

Kwalitatieve analyse Hieronder worden diverse vragen over gender uitgelicht om inzicht te krijgen in de diversiteit van de onderwerpen en de discursieve functies van reformatorische religiositeit met betrekking tot gender. Reformatorische geloofsgemeenschappen hebben over het algemeen duidelijke normatieve kledingvoorschriften. Een man draagt een broek en een vrouw een rok of jurk. Het onderscheid tussen typische mannen- of vrouwenkleding blijkt moeilijk te worden als het gaat om een legging. Is dit nu een typisch vrouwelijk kledingstuk of is een legging een 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

9

Aart van Drie, Ruard Ganzevoort en Mark Spiering (meisjes) tijdens de doop een hoofddeksel moeten dragen vanwege 1 Korinthe 11. Maar ik lees alleen over een vrouw die bidt of profeteert en in de Statenvertaling staat zelfs dat het alleen getrouwde vrouwen betreft. Ik hoop dat iemand mij hierover duidelijkheid kan geven (14906).

Foto: Aart van Drie

soort broek en dus niet geschikt voor vrouwen? Een meisje dat met haar ouders hierover van mening verschilt, legt haar probleem voor aan de deskundigen van Refoweb: Ik denk totaal anders dan mijn ouders over kleding, bijvoorbeeld over leggings. We kunnen er uren over discussiëren, maar het werkt gewoon niet en als ik er nu over begin is het gelijk: ‘Ja, daar hebben we het niet over.’ Zij zeggen dat een legging een broek is. Ik geef heel veel om kleding en vind het erg jammer dat ik geen legging aan mag, want ik vind het leuk staan onder een jurk of een rok. En omdat je tegenwoordig veel kortere rokken/jurken hebt, vind ik het ook netter staan. Mijn ouders zien alleen het verkeerde er van (17628).3

Voor het bijwonen van kerkdiensten gelden strengere kledingvoorschriften dan voor het normale leven. Binnen reformatorische instituties behoren vrouwen het hoofd te bedekken met een hoedje tijdens de kerkdiensten. In verschillende vragen op Refoweb wordt de vraag gesteld vanaf welke leeftijd meisjes tijdens de kerkdienst het hoofd dienen te bedekken. Hieronder worden twee voorbeelden van een dergelijke vraag gegeven: In onze gemeente (Gereformeerde Gemeente) is het sinds kort verplicht dat baby’s

10


Ik heb een vraag over het dragen van een hoedje voor kleine meisjes. Zeg maar als ze voor het eerst mee naar de kerk gaan. Mijns inziens is het zo dat het dragen van een hoed voor getrouwde vrouwen is, omdat ze hiermee laten zien dat de man haar ‘hoofd’ is en de eindverantwoording draagt binnen het gezin. Voor mij hoeft een (klein) meisje dan ook geen hoedje te dragen, maar gaat dit pas spelen na het huwelijk (ik draag trouwens wel een hoed naar de kerk). Mijn vriend daarentegen zegt dat kleine meisjes ook een hoedje moeten dragen, meteen al als ze voor het eerst mee gaan naar de kerk. Hoe zit dan nu precies? En als je jouw kind (meisje) laat dopen, moet het dan ook een ‘mutsje’ op? En zo ja: waarom is dit? (7210)

De vragen vanaf wanneer meisjes een hoedje of mutsje moeten dragen tijdens een kerkdienst hebben een duidelijk ethisch karakter. In deze vragen speelt de interpretatie van 1 Korinthe 11:3-7 een rol, waarin de apostel Paulus de christenen van de gemeente uit Korinthe aanwijzingen geeft aangaande het wel of niet bedekt hebben van het hoofd. Zijn alle mannen als het ware het hoofd van alle vrouwen, inclusief de meisjes en baby’s, of geldt het alleen voor getrouwde vrouwen? In de volgende vraag formuleert een vrouw haar moeite met de ideologie dat de man het hoofd van de vrouw is: Christus is het hoofd van de gemeente en de man het hoofd van de vrouw. Er wordt gezegd dat de man niet méér is dan de vrouw, maar als je het beeld doortrekt dan kun

‘Het voelt zo minderwaardig’ je dat toch niet volhouden, want Christus is wel meer dan de gemeente. Ik heb hier zo vreselijk veel moeite mee: het voelt zo minderwaardig en vernederend. Ik las pas ergens dat het lichaam geen eigen wil heeft maar dat alle beslissingen van het hoofd komen, van de man dus. Nou ben ik een vrouw maar ik heb beslist wél een eigen wil. Als ik toch alleen maar een willoos lichaam moet zijn, waarom heb ik dan een wil? Zo doet het alleen maar enorm pijn. Nu zal de theorie wel komen dat een man zijn eigen vlees niet haat en daar dus rekening mee zal houden, (als het goed is) maar het feit blijft dat in de twee-eenheid van man en vrouw ook twee ‘willen’ zijn. De man gaat dus beslissen welke van die twee ‘willen’ gaat gebeuren. Ik wil God gehoorzamen, maar ik voel me verschrikkelijk ongelukkig, vernederd, opstandig en nog een heleboel negatiefs meer, met mijn positie. Ik heb al honderdduizend keer aan God gevraagd om berusting en gehoorzaamheid en in de praktijk gaat het allemaal wel redelijk maar het voelt zo fout, zo heel erg fout! Echt heel erg. Kan ik van dat negatieve gevoel afkomen, en zo ja hoe? (17373)

Reacties op deze vraag geven alternatieve interpretaties om de vraagsteller te helpen aan een positieve beleving van het vrouwzijn:

Op het niveau van de psychologische reproductie van gender is er bij deze vrouw een duidelijke spanning aanwezig. Ze ervaart de ambivalentie in tussen enerzijds de uitspraak binnen haar sociale systeem dat de man niet méér is dan de vrouw en anderzijds de normativiteit van de man als het hoofd van de vrouw. Voor deze normativiteit wordt een beroep gedaan op de religieuze symboliek van Christus als hoofd van de kerk, zoals die verwoord is door de apostel Paulus in zijn brief aan de gemeente van Efeze, hoofdstuk 5 vers 22 en 23: ‘Vrouwen, wees uw eigen mannen onderdanig, zoals aan de Heere, want de man is hoofd van de vrouw, zoals ook Christus Hoofd van de gemeente is’.

Al in verkeringstijd kan er een strijd plaatsvinden over wie het voor het zeggen heeft, zo blijkt uit onderstaande vraag.

Toch heeft een vrouw een andere positie dan een man. Je kunt bijv. lezen dat de vrouw is geschapen als hulp van de man. Ik hoorde eens dat hier hetzelfde woord hulp wordt gebruikt als in Psalm 146: Zalig hij die in dit leven, Jakobs God ter hulpe heeft. Dus dat is helemaal niet negatief bedoeld! Zoals een man een vrouw tot hulp kan hebben, hebben wij allemaal Gods hulp nodig... Als een man misbruik maakt van zijn positie als hoofd door de vrouw als een willoos iemand of slaafje te zien, dan is dat niet goed. Zo staat het niet in het huwelijksformulier. Als je dat wel zo ervaart denk ik dat het tijd is om hulp in te roepen van een dominee of hulpverlener! Zuster, [… ik wil] je wijzen op het Oude Testament en de rol van vrouw. Jij bent het hoofd van de familie! Zoals bij onze Joodse gemeenten staat de vrouw bovenaan voor het doorgeven van de religie en de gebruiken!! Wees daar trots op!

Mijn vriend en ik hebben al enige tijd verkering. Ik wil nu en als we getrouwd zijn een relatie waarin we allebei evenveel voor het zeggen hebben. Mijn vriend is echter van mening dat het Bijbels is dat hij als man en hoofd van het gezin de leiding heeft en de eindverantwoordelijke is en dus meer voor het zeggen heeft. Hij gaat hierin zover dat hij beweert dat hij de eindbeslissingen neemt. Natuurlijk wilt hij wel rekening houden met mij en mijn mening, onder andere uit liefde voor mij. Bijvoorbeeld: als we een nieuwe auto kopen en we zitten daar niet

2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

11

Aart van Drie, Ruard Ganzevoort en Mark Spiering mee op één lijn, dan kijkt hij naar wat het beste is voor ons beiden en dan neemt hij (in plaats van samen) de beslissing (en natuurlijk houdt hij wel rekening met mij). Hij wijst naar argumenten uit het trouwformulier waarin staat dat Abraham de heer van Sara was. Ook zegt mijn vriend dat Paulus ook schrijft over nederige en onderdanige vrouwen. Persoonlijk vind ik dit heel moeilijk, want ik wil graag altijd dat de dingen op mijn manier gebeuren en nu moet ik dus onderdanig zijn. Ik vind het daarom fijner om allebei evenveel voor het zeggen te hebben in plaats van dat ik onderdanig moet zijn en de man moet volgen. Heeft mijn vriend het echt bij het rechte eind in zijn visie of is dit iets voor vroegere jaren en tilt hij er te zwaar aan? Hoe moet ik hier mee omgaan? (14028)

Bovenstaande vraag laat duidelijk zien dat een bepaald genderconcept gebaseerd is op een specifieke Bijbelinterpretatie. Deze interpretatie wordt in het trouwformulier het bruidspaar voorgehouden als de enig juiste manier om als man en vrouw samen te leven. De normativiteit van de traditionele genderconcepten komen via doctrines, zoals hier geformuleerd in het gezaghebbende trouwformulier, binnen het reformatorische sociale systeem tot expressie. De volgende vraag is van een vrouw die het beeld van de vrouw in de Bijbel als minderwaardig ervaart. Eigenlijk heb ik een behoorlijk minderwaardigheidscomplex door de manier waarop er vaak over vrouwen wordt gepraat. Dat is begonnen met de wijze waarop in de Bijbel over vrouwen wordt gesproken. Het draait allemaal om de man. Vrouwen moeten onderdanig zijn en een man mag rustig een paar vrouwen nemen. […] En als er in de wet staat: ‘Gij zult niet begeren,’ staat de vrouw tussen de os en de ezel, het huis

12


en andere bezittingen van de naaste. Met andere woorden: de vrouw is eigenlijk een bezit. Ik voel me net een ding. Nu is de tijd gelukkig wel anders, maar ik voel me toch minderwaardig. Niet alleen door de plaats die de vrouw vroeger had, maar ook doordat vrouwen nu als lustobject worden gebruikt. Ik denk dat ik door dit alles mannen eigenlijk maar zielige stumpers vind. Alles draait bij hen om seksualiteit, daar hebben ze hun geld en ziel en zaligheid vaak voor over. Het lijkt wel alsof ze nergens anders aan kunnen denken. Hoe kom ik van al die negatieve gedachten af? Als de feiten anders waren zou dat wel kunnen, maar nu weet ik er geen raad mee (15798).

De vraagsteller ervaart de onderdrukking die uitgaat van bepaalde Bijbelteksten en hoe deze in het normatieve reformatorische discours worden gepredikt. Daarbij voelt ze zichzelf geobjectiveerd tot lustobject. Het is opvallend hoe in de reacties op deze vraag gepoogd wordt deze vrouw te laten zien dat ze juist waardevol is. Daarbij worden argumenten gebruikt die in lijn zijn met de traditie. Enkele voorbeelden hiervan zijn: Aan wie openbaarde de Heere Jezus Zich het allereerste na Zijn opstanding? Juist, aan een vrouw! Zo belangrijk vindt Hij ons dus! Mijn verloskundige zei: als mannen kinderen zouden moeten baren, kwam er in elk gezin maar eentje. Vrouwen zijn zo sterk! Oerkracht. De vrouw werd als hulpe tegenover de man geschapen. Dat impliceert dus dat mannen zonder een vrouw incompleet zijn. Ik zie dat juist als iets moois, een afhankelijkheid zonder dat je daarmee een vrouw degradeert tot bezit.

‘Het voelt zo minderwaardig’ Misschien kan ik je verder helpen omdat ik inmiddels door de jaren heen erachter ben gekomen dat God heel anders denkt over vrouwen als jij. Een voorbeeld: Vrouwen zijn het kroonjuweel van de schepping! Zonder ons vrouwen was het niet af, er staat steeds geschreven dat ‘het goed was’ maar toen de vrouw geschapen was, bleek het opeens zeer goed te zijn, toen pas was het af!

Net als de vorige vraagsteller zijn er meer vrouwen die vragen stellen over het seksueel object zijn. De volgende vraag is van een vrouw die worstelt met het subject zijn in haar seksuele relatie met haar man: Mag je als vrouw ook het initiatief nemen tot gemeenschap, of mag alleen de man dit? Ik zou mijn man wel eens willen verrassen, maar ik durf dat niet goed. Ik moet daarvoor een enorme drempel overwinnen (4788).

Hoewel de meerderheid van vragen over genderconcepten afkomstig zijn van vrouwen, zijn er ook mannen die in een vraag aan Refoweb problemen met het traditionele reformatorische genderconcept formuleren. Hieronder een vraag van een man. Ik ben inmiddels ruim vijf jaar gelukkig getrouwd en opgegroeid met de gedachte dat je als man de priester bent van het gezin. Mijn vrouw gaat nooit hardop voor in het gebed. Toch zou ik het wel prettig vinden als zij dit zou doen. Anderzijds ben ik bang dat ik dan mijn taak als priester verwaarloos. Maar samen bidden betekent toch ook dat je samen de noden voor de Heere neerlegt? Mag zij dan ook niet het woord voeren in het gebed tot God? Is hier een Bijbelse grond voor? (15429)

De taak van een priester is ‘middelaar tussen God en het volk’ te zijn (Den Hertog, 2005, p.

465). In orthodox christelijke kringen wordt de man gezien als de priester van het gezin. Hij staat als het ware tussen God en de rest van het gezin en bidt vanuit die positie hardop tot God. De vraagsteller ervaart de spanning tussen dit genderconcept van zijn traditie en zijn verlangen om samen met zijn vrouw te bidden, zonder daarbij de traditionele autoriteit van de Bijbel te ondergraven. Discussie Het percentage van vragen over gender ten aanzien van het totale aantal ingediende vragen op Refoweb schommelt tussen 2,8 procent en 0,6 procent zonder dat er een duidelijke trend zichtbaar is. Bij 58 procent van de vragen waarin het thema gender aan de orde komt, is de sekse van de vraagsteller onbekend. Bij de vragen waarbij wel de sekse van de vraagsteller bekend is, is het merendeel (36 procent) afkomstig van vrouwen. Slechts 6 procent van de vragen over gender werd ingediend door een man. De vrouwen zochten vooral hulp bij problemen rond de traditionele en statische gendernormativiteit. Toch zijn er ook mannen die vragen stellen bij traditionele reformatorische genderconcepten. In vragen over gender zijn de vier niveaus die Scott (1986) aanhaalt voor de constructie van genderidentiteiten te herkennen. Als eerste het gebruik van beelden en symboliek; binnen de reformatorische context gaat het om religieuze symboliek, zoals Christus als hoofd van de gemeente. Het tweede niveau komt tot uiting in de genderconcepten die meestal in binaire opposities worden uitgedrukt. In vragen op Refoweb over gender worden deze concepten en hun oppositities benoemd. Hieronder gaan we daar dieper op in. Bij het derde niveau worden in protocollen en maatschappelijke instituties de genderconcepten vastgelegd, bijvoorbeeld het huwelijk en het daarbij behorende formulier. 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

13


Op het vierde niveau is er het subject dat op persoonlijke wijze zijn of haar genderidentiteit of vragen daarover verwoord. In alle vragen komt de persoonlijke omgang met genderconcepten naar voren. Onderwerpen die aan bod komen, zijn de positie van de vrouw ten opzichte van de man in het huwelijk en het dragen van specifiek vrouwelijke kleding. Opvallend zijn de vragen waarin vrouwen aangeven dat ze het als vernederend ervaren als de man als hoofd van de vrouw functioneert. Zowel in de argumentatie voor het dragen van een hoedje of mutsje tijdens de kerkdienst, het zelf beslissingen kunnen nemen en het initiatief tot een vrijpartij, speelt het idee van de man als hoofd van de vrouw een centrale rol. De man, het hoofd, wordt daarbij geassocieerd met de geest, het hogere, en de vrouw met het lichaam, het lagere. Het hoofd beheerst het lichaam. Het gaat hier om een waardepatroon dat als patriarchaal kan worden aangeduid. De mannen, meestal vaders, zijn het hoofd van het gezin. In het patriarchale denken verdeelt men de werkelijkheid in een ‘hoger’ deel en in een ‘lager’ deel. Hier is sprake van binaire opposities (Scott, 1986). De binaire opposities tussen mannelijk en vrouwelijk hebben impact op de genderconcepten. Binnen de orthodox-christelijke context is dit dualisme gebaseerd op de scheppingsorde en daarmee geordineerd door God (Burn & Busso, 2005). Uit de analyse van de vragen uit Refoweb blijkt er een verband te zijn tussen de verschillende dualismes. Zoals het geestelijke boven het lichamelijke staat, zo staat de man boven de vrouw en het mannelijke boven het vrouwelijke. De man wordt hierin geassocieerd met het geestelijke en het is zijn taak om als priester van het gezin te functioneren (McNamara, 1985) (15429) en hij is degene die de beslissingen neemt (14028). De vrouw wordt in verband gebracht met het lichaam. De stap van de associatie van de vrouw met 14


het lichaam naar de ervaring van een vrouw die zich een lichamelijk lustobject voelt, blijkt klein te kunnen zijn (15789). Vanuit het dualisme wordt de man geassocieerd met het geestelijke. Binnen de reformatorische kerken zijn bijvoorbeeld de kerkelijke ambten als predikant, ouderling en diaken, alleen toegankelijk voor mannen. Tegen de verwachting in wordt er over de positie van de vrouw in de kerk nauwelijks een vraag gesteld. Slechts een van de 72 vragen ging hierover. In geen van de geanalyseerde vragen ging het over het vrouwenstandpunt van SGP. Wellicht speelt bij beide thema’s een rol dat de vrouwen zich niet tegen de reformatorische denkwereld afzetten. Het feit dat ze een vraag stellen aan de deskundige van Refoweb laat zien dat ze hulp zoeken in eigen kring. Ook hun agency moet vanuit hun eigen sociale context geïnterpreteerd worden (Mahmood, 2005). Binnen het reformatorische gedachtegoed zoeken de vraagstellers antwoorden op hun vragen en komen ze met redeneringen die het hun moeilijk maakt hun eigen subjectieve ervaringen binnen het normatieve reformatorische systeem te plaatsen. Een voorbeeld van een vraagsteller: ‘Ik las pas ergens dat het lichaam geen eigen wil heeft maar dat alle beslissingen van het hoofd komen, van de man dus. Nou ben ik een vrouw maar ik heb beslist wél een eigen wil’ (17373). Ook legt de vraagsteller de vinger op een pijnlijke ambivalentie in de genderconcepten: ‘Christus is het hoofd van de gemeente en de man het hoofd van de vrouw. Er wordt gezegd dat de man niet méér is dan de vrouw, maar als je het beeld doortrekt dan kun je dat toch niet volhouden, want Christus is wel meer dan de gemeente’ (17373). Door dit te stellen toont ze haar eigen subjectiviteit, haar agency. Toch blijft zij met haar vraag binnen de reformatorische geloofsbeleving. Ze bidt tot God om ‘berusting en gehoorzaamheid’. Hier ligt een bewuste geloofskeus aan ten grondslag, een


daad van autonomie, hoewel deze vorm agency vanuit een liberaal-seculier referentiekader vaak niet als zodanig herkend zal worden. Dat hangt er mee samen dat de vrouwelijke vraagstellers hun eigen beleving ook steeds ter discussie stellen. Ze leveren met hun vraag wel kritiek op de gangbare interpretatie, maar zien die kritiek ook weer als een negatieve houding waar ze vanaf zouden willen komen. Ze wisselen zo berusting en opstandigheid af. In de data zijn drie verschillende vormen van agency, zoals Doodeman (2012) ze omschrijft, te onderscheiden. In het merendeel van de vragen is een spanning zichtbaar tussen de ascribed agency en de actualized agency. Voorbeelden van de spanning tussen de agency die de sociale context toekent en de agency die een persoon daadwerkelijk vorm kan geven zijn: ‘[…], ik wil graag altijd dat de dingen op mijn manier gebeuren en nu moet ik dus onderdanig zijn’ (14028) en ‘ik voel me verschrikkelijk ongelukkig, vernederd, opstandig en nog een heleboel negatiefs meer, met mijn positie’ (17373). De constructed agency kan dan fungeren als brug of uitweg. Met name in de reacties op de vragen komt deze functie van constructed agency in het bijzonder tot uiting. Religieuze boodschappen worden daarin gereconstrueerd, zodat ze gaan functioneren als een vorm van empowerment. Bijvoorbeeld: ‘Zuster, [… ik wil] je wijzen op het Oude Testament en de rol van vrouw. Jij bent het hoofd van de familie! […] Wees daar trots op!’ (reactie op vraag 17373). ‘De vrouw werd als hulpe tegenover de man geschapen. Dat impliceert dus dat mannen zonder een vrouw incompleet zijn. Ik zie dat juist als iets moois, een afhankelijkheid zonder dat je daarmee een vrouw degradeert tot bezit’ (reactie op vraag 15798). Een ander voorbeeld van de reconstructie van het concept dat de vrouw de hulp van de man is: ‘Ik hoorde eens dat hier hetzelfde woord hulp wordt gebruikt als in Psalm 146: Zalig hij die

Foto: Aart van Drie

in dit leven, Jakobs God ter hulpe heeft. Dus dat is helemaal niet negatief bedoeld!’ (reactie bij vraag 17373). De vraagstellers blijven binnen het reformatorische discours functioneren. Doordat de vragen op internet staan en dus openbaar zijn, hebben zij wellicht de capaciteit om de traditie te transformeren (Bracke, 2008). Tegelijk zijn de vragen gemodereerd en worden de antwoorden gegeven door vertegenwoordigers van de klassieke leer. Dat maakt het belangwekkend dat ook de kritische vragen worden opgenomen, ook al stimuleren de antwoorden niet tot een herziening van de traditie. Nader onderzoek naar de verandering van de traditie onder invloed van dit kritische publieke discours is noodzakelijk. Methodologische beperkingen van dit onderzoek betreffen de steekproef en de analyse. De resultaten en conclusies gaan specifiek over de gestelde vragen op Refoweb en zijn niet representatief voor de algemene ervaring van genderconcepten binnen de reformatorische gezindte. De kleine steekproef van het kwalitatieve deel van het onderzoek is duidelijk een beperking, maar het is een onvermijdelijk aspect van kwalitatief onderzoek. Wat is verloren aan generaliseerbaarheid, wordt gewonnen in de rijkdom van details (Malterud, 2001).


15


Bij de analyse en interpretatie, zeker wat betreft de formulering van de agency van de vraagstellers, is het van belang op te merken dat een goed verstaan plaatsvindt vanuit sociaal-culturele context van de vraagstellers (Mahmood, 2005). Hier ligt mogelijk een bias, want de onderzoekers, hoewel in meer of mindere mate verbonden met het christendom, hebben geen reformatorische achtergrond. Het huidige onderzoek richt zich op de vragen die mensen hebben ingediend bij Refoweb. De antwoorden van de deskundigen en de reacties van bezoekers van de site zijn niet geanalyseerd, maar dat zou een interessant vervolgonderzoek zijn. De vragen op Refoweb gaan amper over de positie van de vrouw in de kerk, terwijl er veel vragen zijn over de onderschikte positie binnen het gezin. Hoe verhouden die zich tot elkaar? Vervolgonderzoek naar de rol van God binnen genderproblematiek is ook van belang. Hoe kijken vrouwen die last hebfben van traditionele gendernormen aan tegen God. Houden ze God verantwoordelijk, omdat veel traditionele gendernormen op Bijbelteksten zijn gebaseerd, of ervaren ze juist steun van God bij het ontwikkelen van hun agency?

de vragen op Refoweb de capaciteit de reformatorische traditie te transformeren. Noten 1 Dit nummer verwijst naar een vraag en antwoord op Refoweb. In de vragenrubriek van Refoweb hebben alle vragen en antwoorden een uniek nummer. Vraag en antwoord kunnen worden geraadpleegd door het nummer van de vraag in te vullen in volgende URL: http:// refoweb.nl/vragenrubriek/vraagnummer. Voor deze vraagnummer 15279 wordt dat dan: http:// refoweb.nl/vragenrubriek/15279. Verdere citaten uit vragen van Refoweb zijn op gelijke wijze te raadplegen. 2 Ter vergelijking: vragen over seksualiteit kregen gemiddeld 6,7 reacties, abortus 12, homoseksualiteit 5,2 en anticonceptie 9,1 reacties gemiddeld (Van Drie, Ganzevoort & Spiering, 2013). 3 Ten tijde van de analyse, van november 2010 tot februari 2011, stond deze vraag op Refoweb. Bij het indienen van dit artikel was deze vraag verwijderd van de website. Vragen die geen uniek antwoord krijgen, maar waarbij verwezen wordt naar antwoorden van andere vragen, worden na enige tijd van de website verwijderd (personal communication, e-mail Refoweb, 13-12-2012).

Literatuur

Besluit De persoonlijke verwoording van de vragen over gender op Refoweb geven een unieke inkijk in de problemen die op dit gebied worden ervaren. De vragen laten zien dat mensen, vooral vrouwen, maar ook mannen, worstelen met de normatieve genderconcepten. De vragen en reacties op de vragen laten zien dat ook bij een tamelijk strak doorgegeven traditionele visie op genderrollen vrouwen binnen de reformatorische traditie zoeken naar openingen voor een toename van agency. Deze agency is alleen goed te verstaan vanuit de reformatorisch context. Mogelijkerwijs hebben 16


Baars-Blom, M. (2006). De onschuld voorbij… Over reformatorische cultuur en wereldbestormende meisjes. Kampen: Uitgeverij Kok. Bernts, T., Jong, G. de & Yar, H. (2006). Een religieuze atlas van Nederland. In: Donk, W. B. H. J. van de, Jonkers, A. P., Kronjee, G. J., & Plum, R. J. J. M. (Eds.), (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid), Geloven in het publieke domein. Verkenningen van een dubbele transformatie (pp. 89-138). Amsterdam: Amsterdam University Press. Retrieved from http://www.humanistischverbond.nl/doc/ lynsey/geloven%20in%20het%20publieke%20 domein%202006.pdf. Bracke, S. (2008). Conjugating the modern/ religious, conceptualizing female religious

‘Het voelt zo minderwaardig’ agency. Theory, Culture & Society, 25, 6, 51-67. doi: 10.1177/0263276408095544 Bulanda, J. R. (2011). Doing family, doing gender, doing religion: Structured ambivalence and the religion-family connection. Journal of Family Theory & Review, 3, 179-197. doi:10.1111/j.17562589.2011.00093.x Burn, S. M., & Busso, J. (2005). Ambivalent sexism, scriptural literalism, and religiosity. Psychology of Women Quarterly, 29, 412-418. doi: 10.1111/j.1471-6402.2005.00241.x Den Hertog, C. G. (2005). Priester. In: Noordegraaf, A., Kwakkel, G., Paas, S., Peels, H. G. L., & Zwiep, A. W. (Eds.), Woordenboek voor bijbellezers (pp. 464-468). Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum. Doodeman, S. (2012). Muslim women’s freedom. Constructing agency at the intersection of being woman and religious in Dutch society (Unpublished master’s thesis). Amsterdam: VU University. Gallagher, S. K., & Smith, C. (1999). Symbolic traditionalism and pragmatic egalitarianism: contemporary evangelicals, families, and gender. Gender and Society, 13, 211-233. doi: 10.1177/089124399013002004 Gay, D. A., Ellison, C. G., & Powers, D. A. (1996). In search of denominational subcultures: religious affiliation and ‘pro-family’ issues revisited. Review of Religious Research, 38, 3-17. Haig, D. (2004). The inexorable rise of gender and the decline of sex: social change in academic titles, 1945-2001. Archives of Sexual Behavior, 33, 87-96. Hendriks, J. (1991). Looking for pastoral care anonymously. Journal of Empirical Theology, 4, 81-104. doi: 10.1163/157092591X00065. Isherwood, L. (2004). Learning to be a woman: feminist theological reflections on sex education in church schools. Sex Education, 4, 273-283. doi:10.1080/1468181042000243358 Mahmood, S. (2005). Politics of piety: the Islamic revival and the feminist subject. Princeton, NJ: Princeton University Press. Maltby, L. E., Hall, M. E. L., Anderson, T. L., & Edwards, K. (2010). Religion and sexism: the moderating role of participant. Sex Roles, 62, 615-622. doi: 10.1007/s11199-010-9754-x

Malterud, K. (2001). Qualitative research: standards, challenges and guidelines. Lancet, 358, 483-488. doi: 10.1016/S01406736(01)05627-6 Marshal, M. N. (1996). Sampling for qualitiative research. Family Practice, 13, 522-525. doi: 10.1093/fampra/13.6.522 McNamara, P. H. (1985). The New Christian Right’s view of the family and it’s social science critics: a study in differing presuppositions. Journal of Marriage and the Family, 47, 449-458. doi: 10.2307/352143 Mills, S. (2011). Caring through technology: using e-mail for christian pastoral care. Interacting with Computers, 23, 106-116. doi: 10.1016/j. intcom.2010.10.005 Oomen, B., Guijt, J., Meijvogel, I., Ploeg, M., & Rijke, N. (2009). Recht op Verschil? Percepties en effecten van de implementatie van gelijkebehandelingswetgeving onder orthodoxprotestanten in Nederland. Middelburg: Rooseveld Academy. Retrieved from http:// www.gelijkheidsonderzoek.nl/Eindrapport%20 Recht%20op%20Verschil.pdf. Peek, C. W., Lowe, G. D., & Williams, L. S. (1991). Gender and God’s word: another look at religious fundamentalism and sexism. Social Forces, 69, 1205-1221. doi: 10.1093/sf/69.4.1205 Reformatorisch Dagblad (2012). Internetfora: ontmoetingsplek voor refo’s (12-05-2012). Retrieved from: http://www.refdag.nl/ achtergrond/consument/internetfora_ ontmoetingsplek_voor_refo_s_1_643695 Refoweb (2011). Populairste artikelen uit de vragenrubriek in 2010. Retrieved from: http:// refoweb.nl/nieuws/716/Populairste-artikelenuit-de-vragenrubriek-in-2010.html. Scott, J. W. (1986). Gender: a useful category of historical analysis. The American Historical Review, 91, 1053-1075. doi: 10.2307/1864376 Van Drie, A., R.R. Ganzevoort, & M. Spiering (2013). Anonymous pastoral care for problems pertaining to sexuality. Journal of Religion and Health, [online first], p. 1-19, DOI 10.1007/ s10943-013-9746-6. Warren, K. J. (1988). Critical thinking and feminism. Informal Logic, 10, 31-44.


17

Storming The Hague The 1930 Campaign for Independent Nationality for Women Regardless of Marital Status Ellen Carol DuBois

Establishing a woman’s right to maintain her own nationality when married to a man from a different country was an important feminist issue in the interwar years. It was, by its very nature, an international issue because the conflict occurred only when marriages crossed national borders; and it was a feminist issue because only women’s nationality became contingent under these circumstances. The drive for independent nationality for married women combined two signal feminist concerns: establishing full and equal citizenship for women and undoing their marital disabilities. ‘Nowhere does the principle that a married woman is the property of her husband appear more clearly than in the law obtaining in almost all countries that a woman who marries a foreigner lose her nationality from that moment,’ explained German feminist Marie Stritt (Stritt, 1918, p. 2). Married women’s independent nationality was the lead issue among feminists in and around the League of Nations for most of the 1930s (Sluga, 2006; Sapiro, 1984; Hill, 1999; Camiscioli, 2004; Bredbenner, 1998). Unlike the matter of enfranchisement, which the League of Nations regarded as a solely domestic matter and thus inappropriate to its concerns, the demand for independent nationality for married women was necessarily international. And unlike the League efforts against sexual trafficking, which retained a focus on women as victims, independent nationality was about women’s active citizenship. It brought in its wake recognition of 18


equal rights for women as an international concern not generated by any other issue of the time. The international feminist campaign for independent nationality for wives began in 1930, in connection with a League sponsored legal conference at The Hague. The Conference was called to establish worldwide standards of law on three issues: maritime law; the responsibilities of nation-states for actions against foreigners; and finally universal and non-conflicting terms of nationality, the last of concern to female activists. Two distinct groups of women activists went to The Hague to press their position on the conference, determined that at least there should be no setbacks, at most that the League should advance women’s equality demands. One group was associated with the International Alliance of Women, and made up of veterans of the moderate wing of European suffrage struggles. The other group was somewhat younger and certainly more tactically daring. Its US members were former militant suffragists associated with the National Women’s Party. From The Hague, together these feminists carried forward the campaign to Geneva and into the late 1930s. Feminist activism on the nationality issue ultimately outlived the League and finally reached fruition in the postwar years at the United Nations. This contribution will recount the interwar history of this feminist success, focusing on the international dimension of this campaign, highlighting in particular forgotten

Storming The Hague

key actor(s) from the Americas and the Easts. A wide scope of women from around the world became involved with the campaign for women’s independent nationality regardless of marital status. Although the League of Nations was primarily European, women from the US (not a League member), Asia (including colonial India), and the Latin American republics (largely marginal within the League) were deeply involved. The two major activists at the League on the nationality issue were from the Americas, Doris Stevens of the US and Marta Vergara of Chile. While Stevens is relatively well known for her feminist and internationalist work, Vergara is recognized only within Chilean women’s history and only with respect to her contributions to that nation’s socialist-feminist wing (Rosemblatt, 2000). A fascinating figure who deserves more attention for her international work, she is particularly important to the campaign for women’s independent nationality both because of her consistent and effective advocacy, and because North and South American state policies on women’s nationality were more advanced than European ones. Telling the story with Vergara closer to the center bestows the additional benefit of investing the interwar history of international feminism with a more truly global cast. An international scope is also crucial to the evidentiary basis of this article. The article builds on and amplifies a small body of excellent secondary scholarship (alas, most of it in unpublished form) on the work of feminists at the League of Nations. However, this scholarship concentrates on European and US actors and factional schisms among them (Miller, 1992; Hill, 1999; Pfeffer, 1985). Primary international sources – League reports and international feminist correspondence and journals – were consulted, and I include photographic material in my analysis as well. Finally, this contribution makes use

of primary and secondary sources situated in various national histories, which are rarely brought to bear upon each other or upon international events. Vergara’s wonderful autobiography, Memorias de una mujer irreverente, which is little known or used outside of Chile, is a case in point. Much of it deals with her work in Europe and the US, and has a great deal to tell about international activists from across the western hemisphere. Similarly, Dutch and US newspaper coverage together create a richer account of events than either provides separately. Hopefully, the analysis here begun will encourage historians deeply immersed in various national materials to add and amplify. Married women’s nationality In 1930, most legal thinkers divided principles for the derivation of nationality into two categories: ius sanguinis (or the rule of blood: you are the nationality of your parents, actually your father); and ius soli (or the rule of soil: you are the nationality of the place where you were born). But there was a third and little noted rule, that of ‘derivative nationality,’ which combined gender and marital status (Knop, 2001). If a woman married a man from another country, most countries dictated that she assumed the nationality of her husband. The justification of this rule was that it was necessary to prevent conflicts between nations from being imported into the marriage and threaten the sacred principle of ‘family unity’ (Breckinridge, 1931, p. 53; Scott & Maurtua, 1930, p. 15). British nationality activist Chrystal Macmillan regarded this justification as a cover for the real purpose, the preservation of male supremacy within marriage: In both Britain and the US, well into the nineteenth century both men and women retained the nationality into which they


19

Ellen Carol DuBois were born regardless of residence or family status, a practice, it should be noted, meant as an enhancement to paternal citizenship rather than an act of respect for women’s rights. Through the nineteenth century, as the growing demand for suffrage made citizenship potentially more substantive for women, many nation-states changed their laws to discriminate against married women in nationality provisions (Macmillan, 1925, p. 145).

Several developments combined to draw the practice of derivative nationality to the attention of feminist activists in the third decade of the twentieth century. The rise in international marriages among women of the intelligentsia and upper classes made the consequences of loss of nationality and related problems of property ownership of considerable concern to them. Massive immigration and dramatic post-war border changes spread the implications of derivative nationality to women of the poor and working classes (Bussey & Tims, 1980, p. 94; Flournoy, 1930). Above all, the achievement of enfranchisement for women across much of Europe and North America gave much greater political and personal meaning to women’s lack of control over their national citizenship status. ‘The nationality of women … is a modern question,” wrote US feminist Muna Lee, ‘because only within the last generation or so have women, generally speaking, begun to travel widely and carry on diverse activities in a complex and ever-changing world. Women might lose their nationality fifty years ago … without ever becoming aware of the fact.’ (Lee, 1929, p. 105) As a legal scholar of the period wrote, ‘there is a romantic ring to the phrase “a man without a country,” but there is stark realism in the situation of a woman without a country.’ (Waltz, 1937 p. 85)

20


Feminist argued for a uniform and egalitarian international legal standard for married women’s nationality. Male jurists resisted, contending that it was premature and excessive to propose equality between men and women with respect to nationality as a universal legal standard. Instead of the larger principle, they limited themselves to considering only a handful of minor adjustments to the principle of dependent nationality for wives: those when conflicting national regimes resulted in women with dual citizenship or none at all (Bredbenner, 1998). The first feminist contingent to The Hague: the Europeans Feminists initially sought to influence the Hague 1930 conference by lobbying national delegations to include women who would argue for a full equality approach during debates on married women’s nationality. In this they were largely unsuccessful. Despite campaigns in numerous countries, there were only two women – one from the US and one from Germany – with full delegate status (and the US woman was an antifeminist). Nine other women served as alternates or technical advisors. Of these, Emma Wold, of the US, was the most helpful to the feminist cause. Finding themselves largely excluded from official proceedings, feminist activists had to press from the outside, which they were used to doing. A group combining the International Alliance of Women and the International Council of Women arranged for an elaborate demonstration to be held on March 14, 1930, the evening of the Codification Conference’s opening ceremonies (International Council of Women, 1930). It being March and the Netherlands, the demonstration was held indoors, at the nearby Hotel de Twee Steden. A large female audience heard a series of

Storming The Hague

speeches and then saw a symbolic procession, a method inherited from the grand suffrage parades of the past. Young women from many nations, each carrying one country’s flag, were dressed to represent that countries’ nationality laws: the closer to the feminist standard of independent nationality for wives, ‘the more cheerful the colors.’ White meant thorough equality, and was worn by a handful of nations: the US, the USSR, and five Latin American nations (Chile, Brazil, Argentina, Colombia, Chile and Paraguay). Pink, blue, etc., meant some change in the direction of equality. Black meant that the country was thoroughly discriminatory toward married women in its nationality laws. The young woman carrying the Dutch flag wore ‘pitch black’. ‘It’s a rather painful situation,’ Dutch feminist Betsy Bakker Nort observed, for the Dutch women to be hosting this event, for ‘the legal situation of women [here] is still based on the obsolete principle of subjection of women to men’ (“De Nationaliteit der gehuwde vrouw”, 1930a). In response to the feminist protest, the chairman of the Codification Conference, former Dutch Prime Minister Theodorus Heemskerk, reluctantly agreed to receive a small deputation of the women the next day at the Peace Palace and accept a copy of their requests. However, Heemskerk had made it clear that the women could expect nothing of substance from him (The Hague Conference, 1930). Newspapers quoted him as describing the women’s proposals as ‘the unattainable dream’ (“De Codificatie Conferentie”, 1930). Feminists were also to be allowed to make a brief presentation to the Subcommittee on Nationality. After this, they were expected to leave the codification conference to its predetermined path. A whiff of exhaustion is detectable in as they prepared for their departure; perhaps another group, they hoped, ‘will be able to start anew with a fresh and

new approach’ (“Internationale Vrouwenraad en Wereldbond”, 1930). The second feminist contingent to The Hague: the Americans Heretofore the feminist activists had been largely European. Now came the Americans, who followed a very different style. They preferred the tactical agility and boldness of a small group, and prided themselves on the ability to adapt swiftly to changing circumstances. With respect to their own sex, they were impatient with the commitment to being ladylike, the hesitancies and moderateness, the excessive willingness to compromise, which they identified as the style of their feminist predecessors at The Hague. They were also much more comfortable working with men and with what might be called male methods. They liked the straightforward approach to and nearness of power that they found among men. They also were willing and able to flirt and saw no conflict in using all avenues to power and influence, including the sexual, for their ends. The leader of this American contingent was US feminist Doris Stevens. Stevens was particularly well placed and comfortable with men. She was on a first name basis with many of the important figures in the US State Department. ‘In all her activities, male companionship played an important role,’ observes historian Leila Rupp, ‘even in her feminist activism’ (Rupp, 1989. p. 293). In 1930, Stevens was married to former Woodrow Wilson’s aide de camp Dudley Malone, and deep into an affair, ultimately a marriage, with New Republic writer Jonathan Mitchell. Stevens came to The Hague with the backing of Latin American feminists. These women were drawn from the growing population of educated and professional women in Latin American and were affiliated, to one degree 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

21

Ellen Carol DuBois

or another, with a liberal, even socialist, wave that was remaking the politics of the continent. Among them were Maria Robles de Mendoza, Mexican sociologist and founder of a Hispanic based Pan American organization, the Union of American Women and Cuban Blanche Z. de Baralt, first woman to earn a Ph.D. at the University of Havana. Together these North and South Americans had in 1928 formed a new international feminist organization located, not in Europe, but in the Western Hemisphere: The Inter American Commission on Women (DuBois, 2006). Stevens sailed directly to Europe from Havana, where the Inter American Commission had met two years earlier to establish its organizational machinery. She stopped off in Paris and there Latin American friends connected her to a young Chilean journalist, Marta Vergara. Vergara would go on to serve at the Codification Conference and after as the face and voice of Latin American feminism. Vergara was born in 1898 to an aristocratic but impoverished family. In 1930, she left Santiago to live in Paris where she wrote for the Chilean newspaper, El Mercurio. Vergara was invited to the Netherlands not because of her personal opinions but simply for her nationality. In her autobiography she wrote that at the time she was a ‘virgin’ when it came to feminist matters and agreed to go only because the Inter American Commission on Women would pay her way and she could see the Rembrandts, tulips and windmills (Vergara, 1962 p. 90). Feminist convictions may not have been the cause of her initial involvement but they were the result. Ultimately, the feminist campaign at The Hague inaugurated her political career, in Chile and on the international stage, both as a feminist and as an activist of the left (Rosemblatt, 2000).

22


Marta Vergara in The Hague When we first meet Vergara, on the evening of April 1, 1930 at the hearing which the European feminists had arranged for before the Nationality Subcommittee of the Codification Conference, she was not yet a conscious feminist, and according to her memoirs, over her head politically and intellectually with the task assigned to her (Vergara, 1962). Her job was to assure the committee that in Chile, a country with equal nationality laws, family life had not fallen apart. ‘You may be sure that [women’s] natural devotion will not be affected by the granting of that right,’ she told the delegates, in sentimental language which had been provided to her by an aide to the Chilean delegate to the Conference Miguel Cruchaga (Rosenne, 1975, p. 1063; Vergara, 1930a). In her memoirs Vergara wrote that she had absorbed, from her conventional female education, a prejudice against feminists, associating them with a repudiation of femininity, an opinion which events soon led her to reject. In conjunction with Vergara’s testimony to the Nationality Subcommittee, the head of the Chilean delegation agreed to present the feminist proposal for rewriting the report on married women’s nationality around the principle of equality between men and women (“Women Draft Plea”, 1930). There followed an energetic if ultimately futile debate at the Nationality Subcommittee. The longest and most elaborate opposition came from the Dutch delegation, delivered by its sole female member, lawyer and technical adviser, Lucy Schönfeld-Polano. (“De Nationaliteit der Gehuwde Vrouw”, 1930b). Vergara reported that the chair of the Nationality Subcommittee, Nicholas Politis, a genteel and dapper Greek diplomat who was generally regarded as moderately friendly to the feminist cause, reacted with ‘fury that knew

Storming The Hague

no bounds’ to what he regarded as the women’s interference. She recalled him saying, ‘You cannot teach me anything new … Women are not ready to govern.’ (Vergara, 1930b). When the votes were taken on the proposal, no other delegation supported the Chileans in voting in its favor. Still undaunted, the American feminist contingent challenged the jurists at every stage of the conference process for the next two weeks, down to the final session. Vergara, enchanted by her exposure to this new type of womanhood, simultaneously played two roles: that of a reporter and that of a lobbyist. The Hague episode gave Vergara her first taste of the revolutionary spirit in female form. ‘Feminism absorbs everything … life, fortune, health and personal gifts,’ one of the American feminists, probably Stevens, told her. ‘Here alone have I felt the deep exaltation that comes from service in behalf of a cause and of an idea.’ This was a thrill that Vergara could not resist. (Vergara, 1930b). ‘The Hague is the camp of those who wish to stand on their own feet, courageous and alert, fighting against their destiny,’ she wrote in her own voice, ‘which heretofore has been a series of injustices’ (Vergara, 1930c). Confrontations This intense lobbying led to an episode absent from formal records of the Codification Conference but amply covered in the local Dutch press. Perhaps in an attempt to give the women lobbyists a final and decisive concession, Heemskerk took the unusual step of allowing himself to be photographed with them on the Peace Palace steps. Even as he was posing with them, Heemskerk was heard to say, ‘this does not mean that I am of the same opinion as you women.’ (“De Nationaliteit der Gehuwde Vrouw”, 1930c). Press coverage was not flattering to the Dutch Prime

minister and feminists turned it to their advantage. In response, a clearly exasperated Heemskerk gave the order to have the women permanently ejected from the Palace grounds. Vergara was on her way to the Peace Palace and found it barred by the iron gate which had never previously been closed to visitors. She was impressed at her colleagues’ ability to turn the desperation and mistakes of their opponents to their own benefit, on which she reported in detail: ‘A half an hour after the women were stopped at the gates, the press of the whole world was being informed of the incident,’ she reported, ‘further strengthened with photographic evidence,’ for which, as was their practice, the American feminists had thoughtfully arranged ahead of time (Vergara, 1930b). [Photo 1] ‘Thus we have disturbed the quiet town of The Hague,’ Vergara, using the first person plural, observed with pleasure (Vergara, 1930a). She called Heemskerk’s action ‘the last measure of despair’ and a ‘tribute to the feminist campaign’ because it demonstrated how strong was his fear that ‘the delegates might be influenced by the women’s arguments’ (Vergara, 1962, p. 93). At the very last day of the conference, the feminists finally secured a partial victory. Gathering at the Knights Hall, the ceremonial home of the Dutch Parliament, the delegates were to sign off on the Conference’s recommendations and send them on to the League for ratification. Generally the Conference had been a failure, with only the nationality issue – in a form rejected by the feminists – at all productive of results. Doris Stevens recorded the scene: [Where] knights once frolicked the delegates had dined well and no doubt amply. They were in evening dress. There was exhilaration in the air … The nationality convention was ... the only document to come


23

Ellen Carol DuBois

Photo 1: Harvard University, Schlesinger Library, Doris Stevens Papers, nr. 1501319

out of the conference. All of a sudden David Hunter Miller, head of the US delegation went to the platform and announced that the USA would not sign. (Inter American Commission on Women, 1930)

The US decision came as a surprise. The delegation had been loath to sign on to an international agreement in any case, but the women’s nationality issue played a role in the decision to vote against the convention’s findings. Even the feminists were astonished, since the US delegation had not supported before the Nationality Subcommittee. No other negative votes were cast, but it was a small victory for the campaign – and back in the US, nationality provisions for married women were further improved as a result (Bredbenner, 1998, p. 212-215). ‘What the great miracle is to me,’ wrote Dutch feminist Rosa Manus from Amsterdam, ‘is how did they managed to make 24


President Hoover send a cable to the American delegation in which he told them to vote against the resolution? What kind of influences have they?’ (Manus, 1930). Manus suspected Doris Stevens of sexual manipulation but in truth, women in the US had organised a series of delegations, featuring wealthy and prominent members of President Herbert Hoover’s Republican Party, to lobby him. These women played remorselessly and successfully on the substantial anti-League feeling within the US Congress. For conservative senators, the women’s protest served as a useful cover for isolationist sentiments in which feminist issues figured not at all. From The Hague to Geneva No other delegation followed the US lead at the Conference’s concluding session and the report favoring minimal changes in the law of married women’s nationality was passed

Storming The Hague


on to Geneva for eventual ratification by member nations. The feminist nationality campaign now moved to the League of Nations itself. Starting in the fall of 1930, feminist activists descended on Geneva to try and halt ratification of the findings with respect to nationality of The Hague Codification Conference. They lobbied national delegates to educate them on the inadequacies of The Hague recommendations. Their efforts are amply documented in dozens of photographs. The feminist lobbyists, many of them young and fashionably dressed, pose outside the League buildings, at first in light autumn wear and increasingly in fur coats, which they hold against the cold. The women look comfortable and confident, while the body language of the men who stand with them is less so, ranging from smiling and flirtatious to awkward and stuffy.1 The men do not look as if they are in charge. [Photo 2]

Marta Vergara can be seen in many of these photographs. Her authority was significantly increased when in 1931 she was appointed to the Chilean delegation to the League, with special responsibility to speak on nationality issues (Vergara, 1931). Vergara’s appointment was part of a continuing and deliberate feminist campaign to get more women onto national delegations. Among those women with women’s rights histories behind (and ahead of) them appointed in this period were: Begum Shah Nawaz of India, Lillian Van Schaalt of Austria and Maria Pisano of Colombia. Particularly notable was Clara Campoamor, appointed by the newly established Spanish Republic, which, while young and fragile, was coming forward with a strong women’s rights stance inspiring especially to Latin Americans. As of 1930, the numbers of women with national appointments to the League was miniscule (Miller, 1992). By 1935, although estimates do not al2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

25

Ellen Carol DuBois

ways agree, the number of women with official positions in national delegations numbered about 17 (League of Nations, 1939). [Photo 3] The feminists in Geneva had a second strategy in addition to lobbying and infiltrating national delegations. They proposed the establishment of a committee officially appointed by the League of Nations, made up of women active and knowledgeable on the issue of wives’ independent nationality, to consult with the General Assembly and League Council. Women’s efforts to affect League of Nations actions had always been thwarted by the claim that they lacked sufficient ‘expert’ status. The feminist idea for a ‘women’s consultative committee’ rested on the insistence that women were ‘experts’ on matters of their own international legal standing and as such must be consulted on legal standards for their nationality (Bredbenner, 1998, p. 219-221). The General Assembly accepted the proposal. If any hoped that such a committee would be a bureaucratic graveyard for feminist agitation, they were disappointed. Instead, the League of Nations Consultative Committee on the Nationality of Married Women became an important venue for collaboration among international feminist activists, within the League of Nations, and ultimately for the advancement of a more capacious women’s rights agenda. Scandinavian and North and South Americans were prominent among its members (Miller, 1992 p. 210). There was also always at least one Asian member, authorised by an Indian based international effort entitled the ‘All Asian Congress of Women.’ One of these Asian women was May Oung, a young Burmese activist, just beginning her career as a feminist and an historian. (“Miss May Oung”, 1930).2 Previously, the only League discussions concerning Asian women were about sexual traf26


ficking, in which they were merely objects of European concern, not actors on their own behalf. The international feminist nationality campaign was the first time that the League of Nations heard directly from the organised women of the east (Sinha, 2006, p. 227; Cousins, 1941, p. 137-138; Wadia, 2001, p.66). Despite contestations from within the Secretariat, the Consultative Committee was eventually able to extend its mandate from nationality to begin an ambitious compilation of laws affecting what it called ‘the status of women’ in the world’s nations. This was a difficult enterprise, but one necessary to establish a baseline of information for any future campaigns on women’s rights internationally (Miller, 1992, p. 224). It was never completed but carried through to – and after – the collapse of the League after 1941. In the fall of 1932, the General Assembly was the site of a major debate on the women’s nationality provisions of The Hague Conference recommendations. Marta Vergara, now speaking as a formal delegate from Chile, lectured her male colleagues that independent nationality for wives ‘is a vital problem … not to be treated in a sentimental fashion. Do not forget that today the obligations in our complicated world are shared equally … and in justice we should also share in equality’ (“Details regarding Nationality”, 1931). Usually General Assembly votes were pro forma and unanimous, but this time nine delegations abstained in protest, seven of them either from eastern countries or from Latin America.3 Nonetheless, the League adopted The Hague report on nationality. Angrily Vergara charged that this constituted an irreparable ‘rupture between women and the League.’ She left Geneva, returned to Chile, where she went on to lead left wing feminist efforts for much of the next decade.

Storming The Hague


Epilogue: assessing failure and success At this point, the feminist campaign to get the League of Nations to establish a worldwide standard for independent nationality of women regardless of marital status, which had begun in The Hague in 1930, must be considered a failure. The same disappointing nationality protocols accepted at The Hague in 1930 were passed and ratified by the entire League in 1937. But by then of course the issue of married women’s independent nationality was overwhelmed by the steep downward turn in international relations, in the League’s fate, and in the prospect for human rights throughout Europe. However, outside of Geneva the campaign had its victories. In the near range in 1933 an inter-American Equal Nationality Treaty, put forward by and of great satisfaction to feminists, was passed by the Pan American Union (Warmsly, 1998). From a more long-range perspective – as the history of women’s rights should always be – the campaign continued to reverberate through and after World War

II. A decade later, when the United Nations was established, a group of feminists, many of them with experience at the League of Nations during the nationality campaign, came together to establish the basics of a women’s rights platform and structure at the new organization. Now featuring women from Latin American and Asia, who were arguably more committed to women’s rights than the big powers of US, UK and France, they represented a more inclusive internationalization of the feminist community. These veteran feminist internationalists were able to build on the earlier League efforts. In 1957 the UN announced passage, and in 1959 ratification, of an international standard for independent nationality for married women (Burrows, 1981). This UN Convention was one of several women’s rights treaties – including one establishing the expectation that member nations would grant equal political rights to women – that became the basis of the 1979 Convention Eliminating All Forms of Discrimination against Women, the now much celebrated international 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

27

Ellen Carol DuBois

bill of women’s rights. The campaign begun in The Hague in 1930 thus began a process of acknowledgement of women’s rights as a serious international issue which women themselves had a right to shape (Hill, 1999, p. 197-198). The roots of transnational feminism in the late twentieth century properly reside here. Notes 1 The photographs are held in the Doris Stevens Papers, Schlesinger Library, Harvard University, Cambridge, Massachusetts. They can be viewed at http://via.lib.harvard.edu searched under ‘consultative committee on nationality.’ 2 Later she can be traced through the name Daw Mya Sein. 3 Chile, China, Colombia, Turkey, Cuba, Czechoslovakia, Guatemala, Mexico and Poland.

References Breckinridge, S. P. (1931). Marriage and the civic rights of women: separate domicile and independent citizenship. Chicago: The University of Chicago Press. Bredbrenner, C. (1998). A nationality of her own: women, marriage and the Law of Citizenship. Berkeley: University of California Press. Burrows, N. (1981). The United Nations Commission on the Status of Women. Edinburgh: University of Edinburgh. Bussey, G., & Tims, M. (1980). Pioneers for peace: Women’s International League for Peace and Freedom, 1915-1965. Oxford: Allen Press. Camiscioli, E (2004). Intermarrriage, independent nationality, and the individual rights of French women: The law of 10 August 1927. In H. Chapman and L. Frader (Eds.). Race and France: interdisciplinary perspectives on the politics of difference (pp. 54-76). New York: Berghahn Books. De Codificatie Conferentie. (1930, March 16). Het Vaderland, p. 1.

28


Cousins, M. E. (1941). Indian womanhood today. Allahabad: Kitabistan. Details regarding Nationality at the League Assembly. (1931, November 21). Equal Rights, p. 222. DuBois, E. (2006). A momentary transnational sisterhood: Cuban/US collaboration in the formation of the Inter-American Commission on Women. In A. Lorini (Ed.) An intimate and contested relationship: the United States and Cuba. Florence: Firenze University Press. Flournoy, R. W. J. (1930, November). Codification and the nationality of married women and children. Congressional Digest, pp. 272-274. Hague Conference Adopts an Agenda. (1930, March 14). New York Times, p. 6. Retrieved from ProQuest historical newspapers: The New York Times (1851-2007). Hill, E. D. (1999). International law for women’s rights: the equality treaties campaign of the National Woman’s Party and reactions of the U.S. State Department and the National League of Women Voters (1928-1938). (Ph.D. thesis, Berkeley – University California, USA). Inter American Commission on Women Press Release (1930, May 19). National Women’s Party Papers. Washington, D.C.: Library of Congress. International Council of Women (1930). Joint demonstration on the nationality of married women held in support of the resolution ‘that a woman, whether married or unmarried, should have the same right as men to retain or to change her nationality.’ London: International Council of Women. Internationale Vrouwenraad en Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht. (1930, March 14). Het Vaderland, p. 1. Knop, K. (2001). Relational Nationality: on gender and nationality in international law [pp. 89-124]. In T. Aleinikoff and D. Klusmeyer [Eds.]. Citizenship today: global perspectives and practices. Washington, D.C.: Brookings Institution Press. League of Nations (1939). ‘Data relative to the official participation of women in the work of the League of Nations, 1919-1939’. (typescript). Geneva: League of Nations Archives.

Storming The Hague

Lee, M. (1929, October). The Inter-American Commission of Women: a new international venture. Pan-American Magazine, 42, pp. 105114. Macmillan, C. (1925). Nationality of women: present tendencies. Journal of Comparative Legislation and International Law, Series III, 7, pp. 142-154. Retrieved from http://www.jstor. org/stable/753169 Manus, R. (1930, April 30). Letter to Carrie Chapman Catt. Library of Congress, Carrie Chapman Catt Papers, reel 3. Miller, C. (1992). Lobbying the League: women’s international organizations and the League of Nations. (Ph D thesis, University of Oxford, United Kingdom). Miss May Oung. (1930, October). Stri Dharma, p. 568. De Nationaliteit der Gehuwde Vrouw. (1930a, March 15). Het Vaderland, p. 1. De Nationaliteit der Gehuwde Vrouw. (1930b, March 22). Het Vaderland, p. 1. De Nationaliteit der Gehuwde Vrouw: De Ervaringen en Verwachtingen der Agerende Amerikaansche Dames. (1930c, April 8). Het Vaderland, p. 2. Pfeffer Pfeffer, Paula F. 1985. A whisper in the Assembly of Nations. ‘United States’ participation in the International Movement for Women’s Rights from the League of Nations to the United Nations. Women’s Studies International Forum, 5, pp. 459-71. Rosemblatt, K. A. (2000). Gendered compromises: political cultures and the state in Chile, 19201950. Chapel Hill, N.C: University of North Carolina Press. Rosenne, S (Ed.). (1975). Conference for the codification of international law [1930] / League of Nations. Dobbs Ferry, N.Y.: Oceana Publications. Rupp, L. (1989). Feminism and the Sexual Revolution in the early twentieth century: the case of Doris Stevens. Feminist Studies, 15, pp. 289-309.

Sapiro, V. (1984). Women, citizenship, and nationality: immigration and naturalization policies in the United States. Politics & Society, 13, pp. 1-26. DOI: 10.1177/003232928401300101 Scott, J. B. & Maurtua, V. (1930). Observations on nationality. New York: Oxford University Press. Sinha, M. (2006). Specters of Mother India: the global restructuring of an empire. Durham: Duke University Press. Sluga, G. (2006). The nation, psychology, and international politics, 1870-1919. Basingstoke: Palgrave Macmillan. Stritt, M. (1918, October 1). The nationality of married women. International Women’s News, pp. 2-3. Vergara, M. (1930a, May 17). Chilean representative pleads for equality. Equal Rights, p. 117. Vergara, M. (1930b, July 26. One week at The Hague. Equal Rights, p. 196. Vergara, M. (1930c August 9). The women at the Hague. Equal Rights, p. 211. Vergara, M. (1931, October 10). Letter to Doris Stevens. Doris Stevens Papers. Cambridge, Mass.: Schlesinger Library, Harvard University. Vergara, M. (1962). Memorias de una mujer irreverente. Santiago de Chile: Zig-Zag. Wadia, A. B. (2001). The light is ours: memoirs & movements. London: International Planned Parenthood Federation. Waltz, W. E. (1937). The nationality of married women; a study of domestic policies and international legislation. Urbana: The University of Illinois press. Wamsley, E. S. (1998). A hemisphere of women: Latin American and US feminists in the IACW, 1915-1939. (Ph D thesis, Ohio State University, USA). Women draft plea to Hague Parley. (1930, March 30). The New York Times, p. 17.


29

To fight or not to fight? De representatie van vrouwelijke judoka’s in de Verenigde Staten tijdens de periode 1965 – 1979 Stephanie Kerckhofs

Vrouwelijke sporters en hun ervaringen vormden lange tijd een onderbelicht thema binnen de sportgeschiedenis en -sociologie. In de nasleep van de tweede feministische golf kwam er, met name in Noord-Amerika, meer aandacht voor het onderwerp. Nochtans was seksengelijkheid in de sport, in tegenstelling tot seksengelijkheid in het huis en op de werkvloer, geen hoofdbekommernis van de feministen, terwijl vrouwelijke atletes op hun beurt nauwelijks belangstelling vertoonden in de doelstellingen van de vrouwenbeweging. Dit veranderde in het midden van de jaren zeventig, toen vele vrouwelijke atletes aanhangers werden van het feministische gedachtegoed en vanuit feministische hoek een toenemend aantal publicaties over vrouwen en sport verscheen (Guttmann, 1991, p. 209; Hargreaves, 1994, p. 25). De Amerikaanse socioloog Michael Alan Messner spreekt in dit verband over een tweede golf van atletisch feminisme, volgend op een eerste golf die had plaatsgevonden in de jaren twintig (Messner, 1988, p. 199-202). Ondertussen zijn er degelijke publicaties verschenen over de lange weg die vrouwelijke sporters hebben afgelegd en onder meer de werken van Messner, maar ook die van de Britse sociologe Jennifer Hargreaves en de Amerikaanse historicus Allen Guttmann waren belangrijke stappen. De historiografie vestigde aanvankelijk vooral de aandacht op hoe sport de mannelijke dominantie en superioriteit over vrouwen ondersteunt. Tijdens sportbeoefening komen de fysiologische verschillen tussen mannen en vrouwen sterk tot uiting, wat de impressie 30


creëert dat een ‘natuurlijk’ verschil de ongelijkheden tussen hen rechtvaardigt (Messner, 1988, p. 199). Sportbeoefening wordt dan ook voorgesteld als een ‘exclusief’ en ‘natuurlijk’ mannelijk domein, aangezien mannelijkheid wordt vereenzelvigd met (spier)kracht, taaiheid, agressiviteit en competitiviteit en vrouwelijkheid met passiviteit, krachteloosheid en inferioriteit (Hargreaves, 1994, p. 145). Het conflict tussen de rol van vrouw en die van atleet, waar vele vrouwelijke atletes bijgevolg mee worden geconfronteerd, in het bijzonder wanneer ze participeren in sporten die traditioneel als ‘mannelijk’ worden beschouwd, zoals vechtsporten en rugby, neemt een centrale plaats in binnen de literatuur (Hargreaves, 1994, p. 171; Lenskyj, 1987, p. 381; Messner, 1988, p. 203). Met name Hargreaves heeft belangrijk onderzoek verricht naar vrouwen in ‘mannelijke’ sporten, maar bijvoorbeeld het onderzoek naar de vrouwelijke participatie in vechtsporten staat nog in zijn kinderschoenen. Door de nadruk op sport als een terrein waarlangs mannen hun fysieke kracht kunnen etaleren, wordt echter vaak uit het oog verloren dat sport eveneens kan fungeren als een terrein waar vrouwen hun fysieke kracht kunnen tonen en aan de emanciperende rol die sport kan vervullen voor vrouwen (Guttmann, 2003, p. 370; Hargreaves, 1994, p. 173). Aangezien media bijdragen tot het in stand komen en in stand houden van genderverhoudingen (Buysse & Embser-Herbert, 2004, p. 66-67; Kolnes, 1955, p. 70), is onderzocht hoe zij omgingen met bovenvermeld conflict. Studies over de geschreven pers brachten een

To fight or not to fight?

marginalisatie van vrouwelijke sporters, met name diegenen met enigszins mannelijke trekjes, aan het licht (Klein, 1988, p. 148). De manieren waarop ze afgebeeld werden in dit medium veranderden doorheen de tijd. In de jaren dertig portretteerde de geschreven pers ze als ‘vrouwen die dichter en dichter bij het niveau van de mannen kwamen’, wat vervolgens verbonden werd met het idee dat deze atletes door hun zogenaamde mannelijkheid wel homoseksueel moesten zijn (Cahn, 1993, p. 348). Na de Tweede Wereldoorlog plaatste de geschreven pers echter juist de vrouwelijkheid van de atletes op de voorgrond. Dit werd in de literatuur beschouwd als een apologetic, wat betekent dat de nadruk op de vrouwelijkheid en heteroseksualiteit van de atletes hun participatie aan sport moet compenseren (Lenskyj, 1987, p. 384; Messner, 1988, p. 203). Dit gebeurde door stil te staan bij hun fysieke verschijning en/of hun privéleven, maar ook door niet te spreken over vrouwelijke atletes, maar over meisjes, prinsessen, kleintjes enzovoort en de voornaam of bijnaam van de atlete te gebruiken. Dit leidde de aandacht af van hun sportieve prestaties of minimaliseerde deze op zijn minst (Klein, 1988, p. 148-149; Prakash, 1990, p. 27-28). Hargreaves bemerkt dan ook een ambivalentie ten opzichte van vrouwelijke atletes in de media, aangezien hun sportieve prestaties aandacht verdienen, maar tegelijkertijd hun vrouwelijkheid wordt benadrukt (Hargreaves, 1994, p. 164). In dit artikel bespreek ik de representatie van vrouwelijke judoka’s in de Verenigde Staten gedurende de periode 1965-1979. Genoten vrouwelijke judoka’s media-aandacht en, indien dit het geval was, hoe werden ze afgebeeld? Is er een evolutie merkbaar in de representaties? Was er een correlatie waarneembaar tussen de ontwikkeling van het vrouwenjudo en de wijzen waarop vrouwelijke judoka’s werden afgebeeld? Door een vooralsnog niet onderzochte vechtsport als

judo te bestuderen, levert dit artikel een bijdrage aan de debatten over de participatie van vrouwen in ‘mannelijke’ sporten. Competitieve judobeoefening was lange tijd een mannenbastion. De omwentelingen in het judo vonden laat plaats, maar speelden zich wel in een snel tempo af. De geografische en temporele afbakeningen vloeien voort uit het feit dat de belangrijkste aanzetten voor de vrouwenemancipatie in de judosport onder meer in de Verenigde Staten werden gegeven (Miarka, Marques & Franchini, 2011, p. 1025) en de jaren zeventig een keerpunt vormden. Zodoende verschaft dit artikel informatie over een formatieve periode van het vrouwenjudo, die niet enkel het uitzicht van het vrouwenjudo in de Verenigde Staten, maar ook in tal van andere westerse landen, bepaalde. Het doel van dit artikel is bij te dragen aan een beter begrip van de historische processen van genderuitsluiting in sport en de representatie van vrouwelijke atletes in de geschreven pers. Voor dit onderzoek heb ik gebruik gemaakt van artikelen uit het Amerikaanse tijdschrift Black Belt, één van de oudste periodieke publicaties over vechtsporten in de Verenigde Staten. Alle nummers van dit tijdschrift werden integraal doorgenomen voor de periode 1965 tot en met 1979. Black Belt werd voor het eerst uitgegeven in april 1961 en verscheen vanaf januari 1962 om de twee maanden tot het in januari 1965 een maandblad werd. Het tijdschrift leek zich in de eerste plaats te richten op een mannelijk publiek en de meeste artikelen werden geschreven door mannen. Enerzijds kan de representativiteit van de in het tijdschrift verwoorde opvattingen voor de ruimere maatschappij in vraag worden gesteld, aangezien Black Belt zich richt op een specifieke doelgroep, meer bepaald mensen met interesse voor vechtsporten. Anderzijds verschaft het magazine een uniek inzicht in een intern debat. Dit contrasteert mogelijk 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

31

Stephanie Kerckhofs

sterk met de representaties in de meer populaire media, die het onderwerp vormen van het gros van de verrichte onderzoeken. Het tijdschrift had een aantal vrouwelijke tegenhangers, zoals Black Belt Woman en Fighting Woman News. Een vergelijking van de representaties in deze tijdschriften zou interessant zijn, maar daar was binnen dit artikel helaas geen ruimte voor. De oorsprong van het judo bevindt zich in Japan, waar de sport omstreeks 1882 ontwikkeld werd door Jigoro Kano. Hij besloot, nadat hij zich ervan had verzekerd dat vallen niet schadelijk was voor vrouwen, ze toe te laten tot de sport. Ze moesten echter wel gescheiden worden van de mannelijke beoefenaars. Terwijl het mannenjudo in Japan een snelle groei kende, bleef het aantal vrouwelijke beoefenaars er beperkt. In 1923 werd er een vrouwensectie gecreëerd en in 1933 ontving de eerste vrouw, Katsuko Osaki, een zwarte band. Aanvankelijk dienden vrouwen zowel in Japan als in het Westen zich te beperken tot de stijloefeningen (kata), die bestonden uit een aantal vastgelegde bewegingen. Ze dienden zich te onthouden van grondtechnieken, wurgingen en armklemmen en werden niet geschikt geacht om te sparren (randori) of deel te nemen aan competities (shiai), aangezien ze werden beschouwd als fysiek zwakker, het hun uiterlijke schoonheid zou kunnen schaden en het niet strookte met hoe vrouwen zich hoorden te gedragen (Miarka, Marques & Franchini, 2011, p. 1020-1021). Parallel met de tweede golf van atletisch feminisme, begonnen vrouwelijke judoka’s en hun mannelijke medestanders in de Verenigde Staten en Europa zich vanaf de jaren zeventig te verzetten tegen deze ongelijke behandeling. In 1971 werd de eerste grote internationale wedstrijd voor vrouwelijke judoka’s georganiseerd (Lüschen, 2007, p. 42) en in 1974 werd het verbod op shiai voor vrouwen opgeheven door de Internationale Judofede32


ratie (Miarka, Marques & Franchini, 2011, p. 1025). In 1980 vond het eerste wereldkampioenschap plaats en in 1992 werden vrouwelijke judoka’s voor het eerst toegelaten tot de Olympische Spelen (Lüschen, 2007, p. 43). De analyse zal worden opgesplitst in drie tijdsperioden, die corresponderen met de verschillende fases in de vrouwenemancipatie in de judosport en hun specifieke representaties van vrouwelijke judoka’s. Vrouwelijke judoka’s aan het einde van de jaren zestig: perfecte moeders en echtgenotes ‘As long as my wife can tackle the household chores and the baby as well, I’m all for her continuing to practice judo.’ (Mendoza, juni 1967, p. 48)

Vrouwen in de judosport moesten zich aanvankelijk beperken tot de voor vrouwen geschikt geachte kata. Hierdoor werd, ondanks het doorsijpelen van vrouwen in een ‘mannelijke’ sport, de gedachtegang onderschreven dat de agressievere, competitievere en meer op kracht gerichte delen van de sport ‘mannelijk’ domein waren. Vrouwelijke judoka’s kregen in Black Belt amper aandacht. Vermeldingen van vrouwelijke judoka’s leken enkel bedoeld om vluchtig mede te delen dat vrouwen ook aan judo deden en waren geenszins pogingen om echt aandacht te besteden aan de atletes in kwestie. Artikelen waarin een vrouwelijke judoka of het vrouwenjudo centraal werden gesteld, kwamen amper voor. Tussen 1965 en 1970 waren er maar vier persoonlijke portretten van vrouwelijke judoka’s terug te vinden in het tijdschrift. Indien vrouwelijke judoka’s toch belangstelling genoten in Black Belt, werd hun vrouwelijkheid op de voorgrond geplaatst. Allereerst werd er sterk de nadruk gelegd op hun traditionele vrouwelijke rollen, met


name hun rol als moeder en echtgenote. Dit kwam het best tot uiting in de persoonlijke portretten, waarvan er slechts een van de vier in de eerste plaats bleek te draaien om de vrouw zelf. Bij Linda Carpenter ging de aandacht voornamelijk naar haar echtgenoot Dave Chow, een getalenteerde judoka (Beauty and the Black Belt, mei 1965, p. 11-18). Jeanne Desson werd vooral opgevoerd in de rol van moeder van, in dit geval de moeder van judoka Frank ‘Bucky’ Rackley (Wolverton, juli 1966, p. 42-45). Het artikel over June Rudick legde tot slot sterk de nadruk op de hele familie Rudick (Rudick, maart 1967, p. 24-25). Ten tweede werd de vrouwelijke verschijning van de judoka’s benadrukt. Zo verhaalden de artikelen over ‘een 22-jarige aantrekkelijke huisvrouw’ (Mendoza, juni 1967, p. 48) en ‘een mooie Amerikaanse tiener’ (Sweet Sixteen, november 1966, p. 50), maar zeker niet over zogenaamde manwijven. Jeanne Desson werd dan weer beschreven als de ‘brown-haired housewife’ (Wolverton, juli 1966, p. 42). Nog opvallender was het artikel over Linda Carpenter. Zij deed namelijk niet enkel aan judo, ze was ook een model. Ze werd beschreven als een ‘slim young brunette’ (Beauty and the Black Belt, mei 1965, p. 18) en een ‘pretty girl’ (Beauty and the Black Belt, mei 1965, p. 13). In de artikelen werd bovendien aandacht besteed aan het weerleggen van het vooroordeel dat vrouwelijke judoka’s ‘rough-and-tough’ zouden zijn (Hardy, juni 1965, p. 43). Er werd onder andere verkondigd dat vechtsporten zeker niet zoveel spieren creëerden dat de vrouwelijke vormen verloren zouden gaan (Martial Arts Forum, juli 1968, p. 22). Niet enkel de vrouwelijke judoka’s werden vrouwelijk voorgesteld, maar ook de sport zelf werd vaak vergeleken met meer vrouwelijk getinte sporten. Zo werd de katatraining in een artikel beschreven als een ‘slow-motion ballet-type’ training (Brietenback, april

1965, p. 36), terwijl een ander artikel vermeldde hoe judo de vrouw in kwestie deed denken aan haar eerste dansles (Diamond, november 1965, p. 39). Verder bleken sommige vrouwelijke judoka’s er naast judo nog een meer vrouwelijke hobby op na te houden. Seiko Fukuda had bijvoorbeeld eveneens interesse in bloemschikken en theeceremonies (De Leonardis, november 1966, p. 42). Ten slotte werd er niet over vrouwen, maar over meisjes gesproken (Bijvoorbeeld: Brietenback, april 1965, p. 35; Beauty and the Black Belt, mei 1965, p. 17). Beschrijvingen van een mannelijke judoka als boy kwamen daarentegen zelden of nooit voor, ongeacht zijn leeftijd. Daarenboven werd er wel over ‘lady judokas’ en ‘women’s judo’ gesproken (De Leonardis, november 1966, p. 40), maar nooit over male judokas en men’s judo. Dergelijk taalgebruik bevestigt de norm dat mannen judo beoefenen en insinueert dat echte vrouwen, in tegenstelling tot de meisjes over wie gesproken wordt in de artikelen, zich wel met andere dingen dan judo bezighouden (Prakash, 1990, p. 28). Gelijkaardig taalgebruik bleef aanwezig in de jaren zeventig. Deze bevindingen corresponderen met eerdere studies over de mediarepresentaties van vrouwelijke atletes uit andere sporttakken na de Tweede Wereldoorlog (Cahn, zomer 1993, p. 351-352; Hargreaves, 1994, p. 166; Klein, 1988, p. 148-149; Prakash, 1990, p. 27-28). Nochtans leken de artikelen in Black Belt niet de bedoeling te hebben katatraining door vrouwen te ontmoedigen, maar leken ze dit juist aan te moedigen. Er werd namelijk gepropageerd dat katatraining een positieve invloed had op de vrouwelijke verschijning en het vervullen van de traditionele rollen van moeder en echtgenote. June Rudick vermeldde bijvoorbeeld dat judo had geholpen bij de opvoeding van haar kinderen en dat ze dankzij de sport beter in staat was haar huishoudelijke taken te verrichten (Rudick, maart 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

33

Stephanie Kerckhofs

1967, p. 24-25). Linda Carpenter verklaarde dan weer dat ‘every girl who’s a beauty queen or professional model makes a regular regimen out of weightlifting: it makes the legs attractive, slims waists and fills in bustlines.’ (Beauty and the Black Belt, mei 1965, p. 17). Er werd verondersteld dat judo de vrouwen juist gracieuzer en aantrekkelijker maakte (Brietenback, april 1965, p. 36). Vrouwelijke judoka’s in het begin van de jaren zeventig: het beeld van de professionele vrouwelijke judoka ‘The first UWJ competition was a mixture of AAU sanctioned kata and an “outlaw” shiai. Shortly afterward the AAU okayed women’s shiai, thus arriving in the twentieth century after more than a decade of delay.’ (Eads, juli 1975, p. 36)

Vanaf de jaren zeventig vond een tweede golf van atletisch feminisme plaats. Gelijktijdig begonnen vrouwelijke judoka’s en hun mannelijke medestanders in de Verenigde Staten en Europa de bestaande gendernoties in vraag te stellen door te eisen dat vrouwelijke judoka’s alle onderdelen van het judo mochten beoefenen, dus ook die delen die werden geassocieerd met ‘mannelijke’ eigenschappen als (spier)kracht, agressiviteit en competitiviteit. In Black Belt ontstond er in deze periode een ambivalente houding ten opzichte van vrouwelijke judoka’s, die Hargreaves eerder al vaststelde in de mediarepresentaties van vrouwelijke atletes in andere sporttakken (Hargreaves, 1994, p. 164). Enerzijds bleef, hoewel uitgebreide beschrijvingen van het uiterlijk van de vrouwelijke judoka’s beduidend minder voorkwamen dan in de tweede helft van de jaren zestig, de nadruk op de vrouwelijke verschijning van de atletes intact. Zo werd Jane Orr in een artikel uit 1971 beschreven als ‘een mooie Chicago 34


budoka met bruine ogen’ (Waite, mei 1971, p. 49). Daarenboven werd de mannelijke superioriteit bevestigd. Er werd bijvoorbeeld verkondigd dat het voordelig was voor vrouwen om met mannen te trainen, omdat mannen sterker waren dan vrouwen (Herron, augustus 1974, p. 28). Anderzijds leek er een ‘objectievere’ verslaggeving tot stand te komen. Allereerst kregen vrouwelijke judoka’s en vrouwentoernooien meer aandacht in Black Belt, vooral vanaf 1974. In artikelen werd gewezen op het toenemend aantal vrouwen dat judo beoefende (Dwyer, december 1973, p. 22) en het bezwaar dat vrouwelijke judoka’s maakten tegen de alternatieve regelgeving waaraan ze onderworpen werden, namelijk het verbod op armklemmen, wurgingen en grondwerk (Modric, januari 1971, p. 13). Het tijdschrift stond ook uitgebreid stil bij het nationale AAU judokampioenschap in 1974 (Eads, december 1974, p. 34). Ten tweede veranderde de manier waarop deze vrouwelijke judoka’s geportretteerd werden in Black Belt. Het beeld van de professionele vrouwelijke judoka, dat de atletes voorstelde als bekwame judoka’s die juist als mannen een hoogstaand niveau konden bereiken, trad op de voorgrond en er werd vooral aandacht besteed aan hun sportieve talenten. De artikelen over Jane Orr (Waite, mei 1971, p. 48-51) en Kuniko Takeuchi (Farley, juli 1971, p. 50-51) toonden aan dat de aandacht voor deze vrouwelijke judoka’s aanvankelijk nog niet tot stand kwam op basis van uitmuntende prestaties op wedstrijden, in tegenstelling tot de aandacht voor hun mannelijke collega’s. In deze artikelen werd namelijk voorlopig geen vermelding gemaakt van wedstrijden die door deze vrouwen werden gewonnen. Het was zelfs onduidelijk of ze überhaupt aan wedstrijden deelnamen. Het jaar 1974 vormde wederom een keerpunt. Vanaf dat moment besteedde het grootste deel van de artikelen wel aan-


dacht aan de vrouwelijke prestaties op wedstrijdvlak. Een artikel over de zes vrouwen die het nationale AAU judokampioenschap hadden gewonnen, bestond bijna uitsluitend uit een opsomming van hun prestaties op toernooien. Over Christine Penick werd bijvoorbeeld het volgende vermeld: ‘Christine had collected more than 30 state and local trophies in her four years of competing – all first places. She won the Southern California Junior Judo Championships in Los Angeles for three consecutive years beginning in 1970.’ (Did somebody, oktober 1974, p. 81). Een artikel dat handelde over Diane Pierce besteedde eveneens veel aandacht aan haar wedstrijdparcours (Herron, augustus 1974, p. 26-27). De nadruk op de traditionele vrouwelijke rollen van moeder en echtgenote werd bijgevolg overboord gegooid, hoewel er af en toe nog aandacht werd besteed aan andere, mannelijke judoka’s in de familie (Did somebody, oktober 1974, p. 82-83). Bovendien kon in Black Belt een rubriek Fighting Woman, later Martial Arts Woman, teruggevonden worden die de vrouwenemancipatie in vechtsporten ondersteunde. Deze verscheen vanaf april 1974 bijna maandelijks en richtte zich op een vrouwelijk publiek. In tegenstelling tot het gros van de artikelen in het tijdschrift die geschreven werden door mannen, was deze rubriek van de hand van een vrouw. In deze rubriek werd verkondigd dat vrouwen perfect capabel waren om alle aspecten van een vechtsport te beoefenen. Onder meer het vooroordeel dat Moeder Natuur vrouwen niet had gemaakt om aan vechtsporten te doen, wat ondersteund werd door verhalen over hun kwetsbare binnenkant, werd besproken en argumenten om dit te weerleggen werden aangehaald (Eads, mei 1974, p. 37). Daarenboven werd aangekaart dat vrouwelijke atletes die te sterk van de klassieke gendernoties afweken door hun lichaamsbouw en kracht uit de media werden

geweerd. Ter ondersteuning hiervan werd het voorbeeld aangehaald van Diane Pierce die zich in een televisieshow gemakkelijk kon presenteren als de Women’s National AAU Judo Champion, terwijl zij eigenlijk de runner-up was en de titel toekwam aan Maureen Braziel. Deze laatste beantwoordde echter niet aan de klassieke stereotypes en was, in tegenstelling tot Pierce, niet klein en schattig (Eads, juni 1975, p. 44). De opvattingen die in deze rubriek werden verwoord, kregen later een bredere acceptatie. In de eerste helft van de jaren zeventig werden ze echter zeker niet door iedereen gedeeld. Een interview met de Japanse judoka Keiko Fukuda bevatte bijvoorbeeld nog veel stereotiepe visies over vrouwen en judo. Fukuda verklaarde tevens dat kata zeker niet als minderwaardig moest worden beschouwd en dat deze meer technische, en dus eerder vrouwelijke, variant van de sport juist toonde waar judo echt om draaide (Johnson, juni 1974, p. 28-33). Vrouwelijke judoka’s in de tweede helft van de jaren zeventig: versterking van de ambivalentie ‘Her straight, below the shoulder length hair is streaked blond and as she bends over the desk – cluttered with proof sheets, cameras, notes, copy paper, magazines – it falls too far forward on her face so that she pushes it back with an impatient movement.’ (Haering, januari 1976, p. 69)

De ambivalentie ten opzichte van vrouwelijke judoka’s werd in de tweede helft van de jaren zeventig nog meer uitgesproken in Black Belt. Nochtans waren ondertussen al enkele belangrijke eisen ingewilligd, getuige hiervan de eerste grote internationale wedstrijd voor vrouwelijke judoka’s in 1971 (Lüschen, 2007, p. 42) en de opheffing van het verbod op shiai voor vrouwen door de Internationale Judofe2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

35

Stephanie Kerckhofs

deratie in 1974 (Miarka, Marques & Franchini, 2011, p. 1025). Toch genoten vrouwelijke judoka’s, in vergelijking met de voorgaande jaren, minder aandacht in Black Belt. Kwantitatief was er vanaf 1977 een sterke vermindering waarneembaar van het aantal artikelen handelend over vrouwen in de judosport. Waar in de drie voorgaande jaren haast geen maand voorbij ging zonder een artikel dat op één of andere manier handelde over dit thema, bleek het onderwerp voortaan aan kracht te hebben ingeboet. Ook de rubriek Martial Arts Woman kwam vanaf 1977 nog maar sporadisch voor. Een mogelijke verklaring voor deze kwantitatieve vermindering is dat er in het najaar van 1975 een aantal magazines werden opgericht, zoals Fighting Woman News en Black Belt Woman, die zich specifiek richtten op vrouwelijke vechtsporters. Daarenboven nam de vrouwelijkheid van de atletes een centralere plaats in dan in de eerste helft van de jaren zeventig. Een voorbeeld hiervan is het persoonlijke portret over Linda Brundige, waaruit de quote die dit hoofdstuk inleidt, afkomstig is. Elders in het artikel werd ze als volgt beschreven: ‘She is medium height, slender, miniskirted. She has blue-green eyes that tend to look directly and frankly at you.’ (Haering, januari 1976, p. 69). Er werd eveneens verteld dat ‘typically feminine and friendly, she has been saying before the interruption, “I like men just as much as any girl. And maybe more so!”’(Haering, januari 1976, p. 69) en dat ‘she frowns and takes a half-finished shawl she is crocheting from a bag and begins to work on it.’ (Haering, januari 1976, p. 71). Dit artikel was weliswaar een extreem geval, wat niet wegnam dat andere artikelen uit deze periode eveneens opnieuw meer aandacht besteedden aan het uiterlijk van de vrouwelijke judoka’s. Zo werd Pam Adams beschreven als ‘een aantrekkelijke, sociale jonge dame’ (Top Female Judo36


ka, januari 1978, p. 48) en werd er duidelijk gemaakt dat goede wedstrijdprestaties en het behoud van vrouwelijkheid elkaar niet hoefden uit te sluiten (Top Female Judoka, januari 1978, p. 49). Verder bleef de perceptie dat mannen op sportgebied superieur waren aan vrouwen hardnekkig aanwezig. De argumenten ter verdediging van deze stelling waren wel veranderd. Terwijl aan het einde van de jaren zestig vooral de nadruk werd gelegd op hoe sportbeoefening de innerlijke en uiterlijke vrouwelijkheid van de atletes bedreigde, werd nu beroep gedaan op argumenten, zoals het verschil in testosterongehalte (Kinney, november 1977, p. 33) en in vetgehalte (Kinney, oktober 1977, p. 26). Dergelijke inzichten werden enerzijds gehanteerd om meer stereotiepe voorstellingen van vrouwen te ondersteunen, maar creëerden anderzijds de mogelijkheid voor debatten over thema’s die eerder gevoelig lagen. Zo werd het taboe om te trainen tijdens een zwangerschap doorbroken. Een artikel in dit verband stelde het volgende: ‘Women may not always choose pregnancy. But we can choose either to pursue or discontinue regular training in the martial arts.’ (Kinney, september 1977, p. 33) Niettemin werden vrouwelijke judoka’s in de artikelen nog steeds afgebeeld als volwaardige atletes en hun wedstrijdprestaties bleven centraal staan. In een artikel dat handelde over Margherita De Cal genoten zowel haar internationale prestaties in München en Wenen als haar prestaties op nationaal vlak de nodige aandacht (Bruning, augustus 1978, p. 52-58). Exemplarisch was een artikel uit 1978 dat aandacht besteedde aan de beste vrouwelijke judoka’s in de Verenigde Staten. Over Linda Richardson werd bijvoorbeeld het volgende vermeld: ‘Linda has been undefeated for the past 18 months, her last loss coming from Lynne Lewis in the 1976 Senior Nationals. Since then she has taken a gold


medal in the 1976 British Open; …’ (Top Female Judoka, januari 1978, p. 46). Vrouwen stapten echt uit de schaduw van de mannen in hun familie en werden niet louter geportretteerd als de zus van of de dochter van een zeer goede mannelijke judoka. Zo deden Margherita De Cal en haar broer Giorgio allebei aan judo, maar was het Margherita die de eigenlijke judo-expert werd, terwijl haar broer zich toelegde op elektronica (Bruning, augustus 1978, p. 52). Vanaf het midden van de jaren zeventig werd door sommige coaches en atletes in de Verenigde Staten dan ook luidop gedroomd over vrouwenjudo op de Olympische Spelen, misschien zelfs al in 1980 (Top Female Judoka, januari 1978, p. 48). Dat vrouwenjudo toch niet werd opgenomen in deze Spelen was voor velen een zware klap. Getuige hiervan was de volgende uitspraak: ‘They have worked so hard to get there, too. Many of the women have sacrificed a lot in the hope of getting to the Olympics. Instead of dating and getting married, they have devoted their time to working out.’ (Judo Coach Upset, september 1978, p. 69) Het was dus zelfs niet langer een taboe dat een vrouw een judocarrière nastreefde ten koste van haar traditionele vrouwelijke rollen. De vrouwelijke judoka’s die aan het woord werden gelaten, waren trouwens vaak economisch zelfstandige vrouwen. De quote in het begin van dit hoofdstuk, die het bureau van Linda Brundige beschreef, maakte bijvoorbeeld al duidelijk dat ze een carrière had. Ze was een fotografe, gaf jiujitsu-les (Haering, januari 1976, p. 70-71) en verklaarde het volgende: ‘I would eventually like to get married and perhaps have children. But right now I’m having more fun than I’ve ever had.’ (Haering, januari 1976, p. 71). Vrouwen leken nu dus meer dan voorheen, zowel op sportief als economisch vlak, een eigen carrière te kunnen nastreven.

Besluit ‘To fight or not to fight.’ (Strange, juli 1968, p. 30)

Deze woorden luidden een artikel uit 1968 in dat handelde over de vraag die de judowereld op het einde van de jaren zestig, maar vooral in de jaren zeventig in bedwang hield: de vraag of het acceptabel was dat vrouwelijke judoka’s zouden deelnemen aan toernooien. Dit artikel heeft de representatie van vrouwelijke judoka’s in de Verenigde Staten tijdens deze formatieve periode van het vrouwenjudo (1965-1979) geschetst aan de hand van het Amerikaanse tijdschrift Black Belt. Er werden drie fasen onderscheiden in de representaties van vrouwelijke judoka’s, die duidelijk maakten dat er een verband bestond tussen de sportjournalistiek en de sportieve praktijk. Een eerste fase vond plaats in de tweede helft van de jaren zestig, toen de vrouwelijke participatie aan het judo zich beperkte tot de, voor vrouwen geschikt geachte, kata. De vrouwelijke judoka’s werden in Black Belt geportretteerd in hun traditionele vrouwelijke rollen van moeder en echtgenote en hun vrouwelijke verschijning stond centraal. In een tweede fase in de eerste helft van de jaren zeventig stelden vrouwelijke judoka’s en hun mannelijke medestanders in de Verenigde Staten en Europa, parallel met de tweede golf van atletisch feminisme, de bestaande gendernoties duidelijker in vraag door de eis om vrouwen ook aan de ‘mannelijke’ delen van het judo, zoals wedstrijden, te laten participeren. Op dat moment kwam er in Black Belt een ambivalente houding tot stand ten opzichte van deze judoka’s. Aan de ene kant werd het vrouwelijk uiterlijk van de judoka’s benadrukt, hoewel minder uitgesproken dan in de tweede helft van de jaren zestig. Aan de andere kant werden ze geportretteerd als professionele, volwaardige atle2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

37

Stephanie Kerckhofs

tes en kreeg hun sportieve talent aandacht. Met name het jaar 1974, tevens het moment waarop de nationale AAU judokampioenschappen plaatsvonden, vormde een keerpunt, aangezien er toen een toename was van het aantal artikelen handelend over het vrouwenjudo en de gewonnen titels en toernooien centraal werden geplaatst. Deze ambivalentie werd nog zichtbaarder in een derde fase in de tweede helft van de jaren zeventig, hoewel vrouwelijke judoka’s toen al heel wat vooruitgang hadden geboekt in de sportieve praktijk. Hun vrouwelijkheid werd sterker dan in de eerste helft van de jaren zeventig benadrukt, maar tegelijkertijd werden ze nog altijd afgebeeld als professionele atletes en werd er zelfs verklaard dat vrouwelijke judoka’s hun traditionele vrouwelijke rollen op de lange baan schoven om de absolute top in het judo te bereiken. Dit artikel conformeert dus aan eerdere studies over de mediarepresentaties van vrouwelijke atletes na de Tweede Wereldoorlog (Cahn, zomer 1993, p. 351-352; Hargreaves, 1994, p. 166; Klein, 1988, p. 148-149; Prakash, 1990, p. 27-28). In Black Belt werden vrouwelijke judoka’s doorheen de gehele periode, met uitzondering van een korte periode omstreeks 1974, namelijk gemarginaliseerd en daarenboven werd in de artikelen telkens hun vrouwelijkheid en heteroseksualiteit op de voorgrond geplaatst. In geen enkel artikel kwamen homoseksuele insinuaties voor of werden de vrouwen afgebeeld als zogenaamde manwijven. De ambivalentie ten opzichte van vrouwelijke atletes waar Hargreaves eerder al op wees (Hargreaves, 1994, p. 164), kwam dan ook duidelijk tot uiting in de artikelen in Black Belt. Dergelijke nadruk op vrouwelijkheid en heteroseksualiteit wordt in de literatuur beschouwd als een apologetic (Messner, 1988, p. 203; Lenskyj, 1987, p. 384). Op basis van deze literatuur

38


zou gesteld kunnen worden dat de representaties van vrouwelijke judoka’s in Black Belt aantonen dat de participatie van vrouwen in het judo, zelfs toen deze participatie zich nog beperkte tot de kata, gevoelig lag. Ondanks de vrouwenemancipatie in de judosport, bleef de idee dat judo een ‘mannelijk’ domein was dus overeind. Deze bevinding werd tevens ondersteund door de vaststelling dat er in Black Belt over ‘girl/girls’, ‘lady judokas’ en ‘women’s judo’ werd gesproken, maar mannen zelden als boy/boys beschreven werden en begrippen als male judokas en men’s judo niet werden gehanteerd. Bovendien werd in de berichtgeving over vrouwelijke judoka’s verkondigd dat de man, ondanks de vrouwelijke prestaties, nog altijd de betere was en dat vrouwelijke atletes nooit het niveau van een mannelijke topatleet in hun sporttak zouden kunnen evenaren. Dit artikel ondersteunt bijgevolg de omvangrijke historiografie over hoe de media de bestaande genderverhoudingen, en dus de mannelijke dominantie en superioriteit over vrouwen, bevestigden en reproduceerden. Het artikel toont echter evenzeer aan dat deze media, in dit geval een eerder mannelijk georiënteerd magazine als Black Belt, kunnen fungeren als een kanaal waarlangs de vrouwenemancipatie in de sport kan worden bevorderd. Ten eerste etaleerden de artikelen het sportieve kunnen van de atletes. Ten tweede kan er zelfs gesproken worden van een promotiejournalistiek, waarbij de participatie van vrouwen aan de judosport werd aangemoedigd. Zo werd op het einde van de jaren zestig verkondigd dat katatraining de traditionele vrouwelijke rollen en het vrouwelijke uiterlijk ten goede kwam. Daarnaast werd, ten tijde van de vrouwenemancipatie in de judosport, in de rubriek Fighting Woman de participatie van vrouwen aan alle onderdelen van een vechtsport aangemoedigd.


Bijgevolg fungeerde Black Belt als een kanaal waarlangs de perceptie van sport als een ‘mannelijk’ domein tegelijkertijd ondersteund en in vraag werd gesteld. Noot * Dit artikel is een herwerking van Kerckhofs, Stephanie (2011). To fight or not to fight? Een onderzoek naar de beeldvorming over vrouwelijke judoka’s in Amerika tijdens de periode 1965-1979. Onuitgegeven bachelorproef, Universiteit Antwerpen.

Literatuur Buysse, J.A.M. & Embser-Herbert, M.S. (2004). Constructions of gender in sport: an analysis of intercollegiate media guide cover photographs. Gender & Society, 18 (1), 66-81. Cahn, S.K. (1993). From the “Muscle Moll” to the “Butch” Ballplayer: mannishness, lesbianism, and homophobia in U.S. women’s sport. Feminist Studies, 19 (2), 343-368. Guttmann, A. (1991). Women’s sports: a history. New York: Columbia University Press. Guttmann, A. (2003). Sport, politics and the engaged historian. Journal of Contemporary History, 38 (3), 363-375. Hargreaves, J. (1994). Sporting females: critical issues in the history and sociology of women’s sports. Londen: Routledge. Kerckhofs, S. (2011). To fight or not to fight? Een onderzoek naar de beeldvorming over vrouwelijke judoka’s in Amerika tijdens de periode 1965-1979. Onuitgegeven bachelorproef, Universiteit Antwerpen. Klein, M.-L. (1988). Women in the discourse of sport reports. International Review for the Sociology of Sport, 23 (2), 139-152. Kolnes, L.-J. (1995). Heterosexuality as an organizing principle in women’s sport. International Review for the Sociology of Sport, 30 (1), 61-77. Lenskyj, H. (1987). Female sexuality and women’s sport. Women’s Studies International Forum, 10 (4), 381-386.

Lüschen, W. (2007). Judo: stap voor stap. Rijkswijk: Elmar. Messner, M. A. (1988). Sports and male domination: the female athlete as contested ideological terrain. Sociology of Sport Journal, 5 (3), 197-211. Miarka, B.; Marques, J. B. & Franchini, E. (2011). Reinterpreting the history of women’s judo in Japan. The International Journal of the History of Sport, 28 (7), 1016-1029. Prakash, P. (1990). Women and sports: extending limits to physical expression. Economic and Political Weekly, 25 (17), 19-29. Primaire bronnen Beauty and the Black Belt (mei 1965). Black Belt, 3 (5), 10-18. Brietenback, J. (april 1965). Judo for girls – Because it’s fun. Black Belt, 3 (4), 34-37. Bruning, L. D. (augustus 1978). Daisy in a field of champions. Black Belt, 16 (8), 52-58. De Leonardis, A. (november 1966). The weaker (?) sex is organizing. Black Belt, 4 (11), 40-45. Diamond, J. M. (november 1965). Would judoit? A housewife’s joust with judo. Black Belt, 3 (11), 38-39. Did somebody say shiai? An historic event and the six women who won it (oktober 1974). Black Belt, 12 (10), 80-83. Dwyer, J. (december 1973). End of the line for Jack the Ripper. Black Belt, 11 (12), 22-26. Eads, V. (mei 1974). Fighting woman. Black Belt, 12 (5), 37. Eads, V. (december 1974). Fighting woman. Black Belt, 12 (12), 34. Eads, V. (juni 1975). Fighting woman. Black Belt, 13 (6), 44. Eads, V. (juli 1975). Fighting Woman. Black Belt, 13 (7), 36. Farley, J. N. (juli 1971). Gentle devastation. Black Belt, 9 (7), 50-51. Haering, M. (januari 1976). Hip throws and motor drives. A combination of judo, jujitsu and journalism makes Linda Brundige a busy girl. Black Belt, 14 (1), 68-71. Hardy, A. (juni 1965). The ‘ultimate sport’ in Canada. Black Belt, 3 (6), 40-44.


39

Stephanie Kerckhofs Herron, S. (augustus 1974). Gee, guys, I really didn’t mean to. Black Belt, 12 (8), 24-28. Johnson, G. (juni 1974). A single reed that bends gracefully in the wind. Black Belt, 12 (6), 28-33. Judo coach upset about Olympic rules for women (september 1978). Black Belt, 16 (9), 69. Kinney, T. (september 1977). Martial arts woman. Black Belt, 15 (9), 33. Kinney, T. (oktober 1977). Martial arts woman. Black Belt, 15 (10), 26-27. Kinney, T. (november 1977). Martial arts woman. Black Belt, 15 (11), 33. Martial Arts Forum. Women in the martial arts (juli 1968). Black Belt, 6 (7), 20-22. Mendoza, A. (juni 1967). Housewife pushes for women’s judo. Black Belt, 5 (6), 48.

40


Modric, Z. (januari 1971). Ladies fight bouts with men’s judo rules. Black Belt, 9 (1), 13. Rudick, J. (maart 1967). The leaping Rudicks. Black Belt, 5 (3), 24-25. Strange, P. (juli 1968). Judo for women. A demand for equal rights. Black Belt, 6 (7), 30-32. Sweet sixteen judo miss in Japan (november 1966). Black Belt, 4 (11), 50. Top female judoka in the United States (januari 1978). Black Belt, 16 (1), 46-49. Waite, D. V. (mei 1971). Judo is not for all women. Black Belt, 9 (5), 48-51. Wolverton, F. (juli 1966). Mother knew best. Black Belt, 4 (6), 42-45.

Men’s antiviolence activism The case of two men’s networks in contemporary Italy and Spain Krizia Nardini

Introduction Both in contemporary Spain and Italy there are major socio-economic issues at play, in which men’s roles are to be problematised for two main reasons: the increase in gender-based violence enacted by men (violenza maschile in Italy and violencia machista in Spain); and the current reconfigurations of men’s positions in society due to the economic crisis, as the high unemployment rates among men challenge the primacy of the male breadwinner role. Moreover, the recent rise of feminist, anti-racist and queer politics, in connection with other social movements, calls into question the ways in which gender relations of power intersect with the current economic system on a national, European and global level. While on the one hand the centrality of white heteronormative masculinity is b eing challenged, renewed neo-liberal hopes of global economy on the other hand merge with multicultural anxieties and reaffirm the dominance of a ‘transnational business masculinity’ (Connell & Wood, 2005; Connell, 2012). This situation lends urgency to rethinking how normative attitudes towards gender relations and masculinity can be engaged with or challenged in policy-making, research and activism. As they lose their normative centrality men, and especially white middleclass heterosexual men, can find themselves ‘a bit disoriented,’ as one Spanish interviewee explained when I asked him the reasons for his involvement in a profeminist men’s net-

work. In other words, the challenges posed by the crisis (in economy and of masculinity) can help to locate margins for cultural critique and opportunities for creativity. In some cases these conditions for change are picked up (especially by activists) and space is made for the affirmative negotiation of practices, roles and relations. In other cases, opportunities for change are simply ignored, as ‘crisis,’ in line with neoliberal success-oriented (masculinist) discourses, is perceived only in terms of loss, uncertainty and failure. As a result of the latter, masculinity and men’s practices (and in general power relations) remain unproblematised, institutionally and politically, leaving them unchallenged and unchanged, or even give rise to discourses of male victimization and male chauvinism that fuel anti-feminist, xenophobic and nationalist positions. From the perspective of those actors interested in social equality, two interrelated questions appear: how, on the one hand, to make visible and problematise men’s practices, while on the other hand turning the here and now of the crisis into an opportunity for socio-cultural reconfigurations in masculinities? (Ciccone, 2009). These are the background questions that support men’s activism for gender equality in Italy and Spain. So formulated, these questions can be understood to operate on the spectrum of masculinity politics. Masculinity politics as defined within the critical studies of men and masculinities (CSMM) research field (Hearn, 2002; Kimmel, Hearn & Connell, 2003; Ruspini, Hearn, 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

41

Krizia Nardini

Foto: Krizia Nardini

Pease & Pringle, 2011) interrogates men and masculinities issues by looking at men as gendered subjects, namely as actors of gender (in)justices as well as subjects of social change. In Connell’s words, masculinity politics includes ‘those mobilizations and struggles where the meaning of masculine gender is at issue, and, with it, men’s positions in gender relations’ (Connell, 1995; p. 205). The rise of men’s movements, as a response to feminist, gay and lesbian movements of the 1970s, has been thoroughly studied by Flood (1998; 2003; 2007; 2009) who considers it a ‘contradictory phenomenon’ (1998, p. 68) because it encompasses ‘liberationists, profeminist, spiritual, mythopoietic, and men’s rights and father’s rights – with differing agendas, emphases and understandings’ (ibidem). Differences and overlaps in political positionings among various strands of men’s movements in the US have been analysed by Messner (1997). The object of study in this article is specifically profeminist men’s activism 42


(Kimmel & Mossmiller, 1992; Pease, 1997), and particularly the ways in which it is taking shape in contemporary Italy and Spain. The M-word into focus Within masculinity politics and CSMM the term ‘profeminism’ has generated interesting debates regarding labeling processes, different feminist or pro-feminist identifications and their political positions (see Flood, 2009; Holmgren & Hearn, 2009). Albeit the ‘profeminist’ question central to my research on male activists for gender justice in Italy and Spain, I will focus here on the antiviolence force of men’s mobilisations. In this article I use profeminist masculinity politics to refer to the general antisexist socio-political awareness and mobilization for gender justice, performed by men, that involve men and boys in the making of gender equality. Profeminist mobilization can take the shape of individual activism, informal men’s

Men’s antiviolence activism

groups, non-profit organizations and lessstructured networks of contacts. Since the 1970s, antisexist men’s activism has been growing in the Anglo-Saxon contexts and in Scandinavia, collaborating with women’s movements and focussing mainly on combating male violence against women. Indeed, the primary expression of profeminist politics is men’s collective engagement against male violence, and for this reason research into men’s mobilizations refers to it as ‘antiviolence activism’ (Flood, 2003). Some notable examples of international networks are the White Ribbon Campaign in Canada; the European Profeminist Men’s Network; the USbased National Organization of Men Against Sexism (NOMAS); the Latin-American Network of Masculinities, emerging networks in Africa and the global network MenEngage. In Europe, national organizations include Man for Change in United Kingdom; Men for Equality in Sweden; Männer Gegen MännerGewalt from Germany; Men for Equality in Poland, and many other groups. When it comes to Italy and Spain, there are currently two main profeminist associations contributing to raising antiviolence awareness among men: Maschile Plurale (MP, Rome, 2006) and Asociación de Hombres por la Igualdad de Género (AHIGE, Malaga, 2001). Like other profeminist organizations of this kind, both MP and AHIGE started from men’s willingness to take action against the phenomenon of male violence against women, and their antiviolence commitment constitutes the core of their goals. The article presented here is based on research I have conducted among the members of the networks MP and AHIGE between 2010 and 2013, during various fieldwork visits to Rome, Turin and Barcelona, Sabadell and Sant Boi. During these periods I practiced participant observation within the networks’ public activities and initiatives including de-

bates, discussion groups, demonstrations and conference presentations. Sometimes I took part in these formal meetings and informal gatherings. So far, I have conducted more than twenty semistructured in-depth interviews and carried out long conversations with the members of both networks (a few interviews have been conducted through Skype). The aim of this article is to present the activity of MP and AHIGE in relation to their commitment to eradicating male violence against women. Interview extracts and key documents published by the networks form the basis for my analysis of how these networks approach questions of masculinity, men’s practices and gender-based violence, and how they develop strategies of action. Speaking out as (antiviolence) men Maschile Plurale is a network of men’s groups that started from an informal grouppractice among men during the mid-80s and in 2007 became a national association based in Rome. The goal of creating a national association was to improve the structure of the network and to be able to collectively establish fruitful dialogue with other antiviolence organizations, with feminist associations as well as with local municipalities. MP groups are now located in Bari, Rome, Livorno, Viareggio, Florence, Bologna, Milano, Torino, Pinerolo and Verona. The network of MP counts an average of ten-fifteen members per group. Some men are individually connected to MP network despite not being officially members; others do take part at MP’s initiatives sporadically. Participation is generally fluctuating in numbers. While some of MP groups are established as local NGO’s, others work in a less institutionalised manner. In general, the network-like structure of MP and its reliance on local communities, allows it to include more flexibility in positionings 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

43

Krizia Nardini


and difference within. On the other hand, this prevents the association from operating in a more structured way on the national level. The general lack of attention on gender issues from mainstream politics and media further complicates MP’s goals of establishing national visibility and receiving funding for projects. The Spanish Asociación de Hombres por la Igualdad de Género was created from local men’s group in the area of Malaga and became a national NGO in 2001, now collecting a total of hundred memberships connected with delegations locally based in Andalucía, Madrid, Comunidad Valenciana, Islas Baleares, Catalonia, Castilla-La Mancha, Rioja, Cantabria, Murcia, Castilla León, Extremadura and Bask Countries. AHIGE is is structured as a regular NGO, with a rather pyramidal organization made up of members, executive board, research coordination, presidency and treasury. AHIGE is well connected with regional institutions, so as to receive attention from media, and from the gender equality administrations in local governments. The vast majority of participants in both MP and AHIGE are heterosexual, middle44


class, white men, aged between 35-60, and have a previous experience in volunteer work and public engagement of various kinds (social, political, religious-catholic). Most of these men are highly educated and hold university degrees. They work in primary and secondary education, social work, academia, local governments, NGOs and hospitals. Recently, membership also has come to include young fathers, university students involved in gender-research, gender-aware young media-activists. Their motivations range from personal/affective reasons to the desire for social change. As has been noted (Kaufman, 2001; Flood, 2003), taking action against gender-based violence is often the first step for men to engage with profeminist activism and become more gender-aware. Both MP and AHIGE networks grew out of the activity of small men’s groups (in Rome and in Malaga), created in order to speak up and share, among men, ideas and problems in opposition to normative masculinity. The initial trigger that brought men together was the urgency of discussing dominant masculinity in the light of the widespread phenomenon of male violence against women. Speaking up, as men among other men, was in both cases the primary motivation for raising critical questions and expressing their masculinity politics, as is reflected in AHIGE’s presentation statement: In the beginning of 2001, in Malaga (Spain), we gathered for the first time in a group with one aim: speaking. Exchanging ideas, ways of thinking and feeling about ourselves helped us reflect upon the implications of being men in our times. We had many questions and very few answers: What is it like and what does it mean to be a man today? Why are men this way? To what extent does the traditional model of masculinity determine us? Why do we relate to our partners, sons and daughters, with our

Men’s antiviolence activism f athers and mothers in the way we do? Why do we have this sexuality? Why do we have this relation with power and social status? Why violence? What are we doing in respect of all this? (AHIGE, n.d.2; emphasis and translation mine).

In the case of MP, the forerunner Stefano Ciccone published the book Essere maschi. Fra potere e libertá in 2009, in which he reflects on the group practice of speaking among men: The choice to speak-up as men has not meant the voluntary commitment toward the affirmation of a ‘gender-guilt’, but rather it represented the opportunity to open up a room for freedom within our speaking-ourselves-as-men as well as within our conflicting experiences with the norms and modes of relationships no longer meaningful to us (Ciccone, 2009, p. 17; emphasis mine).

Discussing male violence went hand-in-hand with men’s processes of gender-awareness, and their antiviolence activism expanded alongside their efforts to promote the critical reconfiguration of men’s practices. Indeed, in the group men face each other’s willingness and commitment to contribute to the eradication of violence in gender relations. This process, in both approaches, entails a thorough rethinking of normative masculinity. MP: violence concerns us, let’s speak up as men Inspired by Italian traditions of sexual difference feminism (AA.VV., 1987) and by the practice of consciousness-raising (Milan Women Bookstore Collective, 1990), members of MP gather in groups in order to give voice to their experiences ‘as men’ [come uomini], namely generating their partial sexedgendered perspective [prospettiva parziale e

sessuata]. This group practice is dedicated to sharing men’s experiences, desires and discomforts while digging into the personal-political scripts affecting men’s gendered lives. Through adopting and readapting the Italian feminist method of speaking by ‘starting from oneself’ [a partire da sé], members of MP developed a practice of situating themselves ‘as men’ in order to make masculinity visible, and of questioning the centrality and the universality attributed to the all-tooneutral Man [Neutro Maschile] (see Nardini, 2011). The process of coming to terms with the gendered character of men’s practices and with the history of normative masculinity is also defined as ‘exploring male sexual difference’ [situarsi nella differenza – al maschile], because they agree that: what became visible, what was expressed, has been the difference thought by women; masculine experience has remained unspoken, confused with the normative patriarchal system and its historical representation that denies and hides its partiality (Ciccone, 2009, p. 10; emphasis mine).

The urgency of speaking as men returns in MP’s antiviolence approach. In the autumn of 2006 members of the MP network wrote their first public statement, which was published in national left-oriented newspapers: La violenza contro le donne ci riguarda: prendiamo la parola come uomini (MP, 2006). Denouncing the widespread phenomenon of violence against women, the text was in fact a call for raising a collective gender-awareness among men, and it was MP’s first occasion to make a national statement as a men’s network after many years of internal group activism. This call invited everyone, and men in particular, to see violence as part of gendered practices of masculinity: the slogan, repeated in the title, goes: violence against women concerns us: let’s speak out as men. Gather2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

45

Krizia Nardini

ing the signatures of a thousand men, the call was considered a success within MP network in terms of visibility and collective awareness. Then, in the spring 2007 MP became a national association. The same call was relaunched in 2009, establishing the slogan as MP’s antiviolence motto. The 2009 version of the call became the foundational text of MP, and contains two messages: that because violence against women is perpetrated by men it is a men’s problem; and that this problem originates from discourses and practices of normative masculinity. In the letter Da uomo a uomo [From man to man], published in November 2009, we can find a clear example of this perspective: When I hear of husbands beating to death or locking their wives at home, when I hear of boyfriends who kill their girlfriends out of jealousy, of men who abuse or sexually harass women in public places I don’t think ‘they are mentally ill, drunk or perhaps migrants!’, I don’t say ‘she was asking for it!’. [Instead I think:] All this concerns me, concerns us (MP, 2009; emphasis mine).

And, reading further in the same document, the relation of violence to masculinity becomes even more evident: When I observe the mockery, the contempt and the discrimination that precede violence against lesbians and gays I don’t think: ‘they can do as they like, as long as they do it in private’. I know it concerns me, concerns us: I am familiar with that mockery and contempt since I was a child: they function as a threat for those who don’t behave as a man (ibidem; emphasis in the original).

Accordingly, among the members of MP it became common to problematise the phenomena of gender-based violence, homophobic violence and violence against women 46


under the umbrella term of ‘violenza maschile’ [male violence] so as to emphasise its embeddedness in discourses of normative masculinity. This approach formulates an important counter-discourse to Italian mainstream approaches to such phenomena. The current mainstream tendency in Italian media, cultural and political discourses is to discuss violence against women, despite its frequency, as an accidental effect of passion-crime, jealousy-impulse or inexplicable madness when the violence is committed by white Italian men. When violence is perpetrated by non-white Italian men, then it is framed as a safety issue, very often discursively linked to racist and anti-immigration arguments. Contrary to this mainstream framework, by talking about male violence as something that concerns men as men, MP aims to uncover the structural and transversal power dynamics that legitimate violence, the ones that contribute to its frequency, and that are related to normative masculinity and gender relations. Accordingly, as Alessio Miceli has claimed in his reflection on the MP national meeting on antiviolence commitment (Bologna, 2012) entitled Le parole non bastano [Words are not enough]: ‘The main problem remains how to make this political debate explode within the whole society, so as to change the dominant culture of masculinity underpinning violence’ (Miceli, 2012; emphasis and translation mine). Within MP’s approach to male violence, a central role is given to deconstructing normative male heterosexuality and how it has been socially defined. In the document from 2006 phenomena of male violence against women are presented as ‘extreme expressions of male sexuality and prevarication’ (MP, 2006). Resonating radical feminist claims, MP considers the realm of sexuality to be at the core of power relations, the field in which gender relations are ultimately negotiated.


MP members declare that: ‘the female body is negated through violence. The female body is humiliated and considered as a mere object of exchange, as recent sexual scandals of powerful men demonstrate’ (ibidem). This reflection has been at the heart of MP rethinking of heterosexual male imaginary, prostitution and sexual politics, as emerged from MP national meetings entitled Quell’oscuro soggetto di desiderio. Immaginario sessuale maschile e domanda di prostituzione [That obscure subject of desire. Male sexual imaginary and prostitution] (Turin, 2010) and Il cav. che resta in noi. La crisi della politica come questione maschile [The Berlusconi within us. Political crisis as masculinity issue] (Bologna, 2011). The content of both meetings were also inspired by the Italian political situation, as MP decided to tackle the problematic knot of heteronormative masculinity/money/sex/ power (see Nardini, 2013). In this antiviolence approach, men are stimulated to interrogate their own experiences ‘as men’ in order to explore the ways in which these are rooted within dominant sexist discourses and practices that legitimate material and symbolic violence. In this respect, MP’s antiviolence call from 2006 states that, in times of ‘social changes, crisis of patriarchy and women’s empowerment,’ what men need is a new capability of reflection, self-consciousness, in-depth research of the dynamics underpinning their sexuality and on the character their relations with women and other men’ (MP, 2006; emphasis mine).

MP’s approach includes asking if and to what extent men’s erotic experiences are impoverished by the dominant monolithic model of sexual performance and male heterosexual desire. In order to answer this last question, MP members find it crucial to rethink their embodied practices within their personal

relations of love, sex, care, fatherhood and friendship ‘beyond the normative reaffirmation of virility and power’ (MP, 2009) and to turn them into more engaging and enriching experiences (see the publication edited by Deiana & Greco, 2012). In March 2013 MP organized another meeting entitled Mio fratello è figlio unico. Cosa cambia se cambiano i desideri degli uomini? [My brother is an only child. What changes if men’s desires change?] (Rome, 2013) which was dedicated to affirmatively discuss profeminist men’s desired social transformation and the conflicts emerging with other social actors (including institutions) that do not share similar concerns. As MP neither receives large visibility nor considerable funding, it remains very difficult to create antiviolence projects beyond the voluntary efforts of individual activists and small groups. The question posed as the title of the meeting remains open: the work of MP is a constant challenge, an ongoing journey grounded into individual reflection pointing out that ‘I am a man and I see male violence around me. I can also see, however, the desire for change of many men. I choose to face that violence and to listen to that desire of change’ (MP, 2009; emphasis and translation mine). AHIGE: silence makes us complicit, let’s speak up against violence The activist and institutional engagements of AHIGE operate under the general framework of gender equality feminism. The activities organized by AHIGE fall into social policies of prevention of gender-based violence and, affirmatively, are aimed towards ‘including men in building gender equality’. The historical and political feminist tradition of Igualdad de genero [gender equality] is currently the paradigm most often used in rethinking masculinities and discussing men’s 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

47

Krizia Nardini

practices among Spanish men. Although sexual difference and queer feminisms also inform current cultural criticisms, the tradition of equality feminism allows men’s organizations such as AHIGE to develop a critical discourse from men’s locations and to be ‘included’ in gender equality political agendas, so as to interact with local governments and to receive funding for projects on nuevas masculinidades [new masculinities] and against violencia machista [masculinist violence]. AHIGE’s antiviolence approach is rooted within its members’ perspectives on gender equality and society. The foundational text of AHIGE in this respect is Por una ugualdad inclusiva. La prospectiva integral de género (AHIGE, n.d.1). It expresses AHIGE positioning in terms of gender relations and is grounded in AHIGE’s acknowledgement of patriarchal society in which: For men, the assigned gender identity entitled us of a privileged position. This situation generated a model of dominant masculinity, which we call patriarchal, heterocentric or hegemonic, based on values such as domination, invulnerability, competition, rivalry and imposition. In this model, personal interiority is devalued and the outside world, the socio-political, is overvalued. (AHIGE, n.d.1; translation mine).

This model of masculinity, according to AHIGE members, is the norm that sustains sexist practices within what they call cultura machista. In such a culture, normative masculinity is ‘based on superiority, disaffection, repression of affectivity, the imposition of strength, competition and violence, which dehumanizes and impoverishes men while it oppresses women’ (ibidem). Machismo is thus seen as the cultural framework in which gender-based violence and violence 48


against women occur, are legitimated and silenced. In alliance with feminist struggles for gender justice, with LGBT movements and in conversation with different masculinities, AHIGE’s motto affirms that el enemigo común es el machismo [the common enemy is machismo]. Given these conceptual and societal premises, we can understand why, among AHIGE members, violence is referred to as violencia machista. Every October and November, in preparation for the International Day for the Elimination of Violence against Women (25th November), AHIGE’s delegations organise public demonstrations to denounce violence against women, create gender-awareness and gain visibility within local communities. As is stated in AHIGE’s Manifesto Declaración de Barcelona (AHIGE, 2011) signed on occasion of the Ibero-American Conference on Masculinity and Equality (CIME, Barcelona, October 2011), AHIGE establishes October 21st as the anniversary of men’s first antiviolence demonstration (rueda de hombres) organized on this day in Sevilla in 2006. Under the project Vivamos sin violencia. El silencio nos hace cómplices [Let’s live without violence. Silence makes us complicit], established in 2007, AHIGE continues to develop its antiviolence initiatives, aimed towards speaking up and breaking the silence on violencia machista. Through raising awareness of gender-based violence, men are stimulated to question practices of machismo in general and to stop behaving in complicity with it on a personal level. Combating violence, next to speaking up, also involves a commitment to preventing violent practices and stimulating positive changes in society. From the first principle of Prospectiva integral de género’s is: we work in our daily life for equality between women and men, researching the causes which, on a personal and social level,

Men’s antiviolence activism contribute to inequalities. We believe that social changes become impossible when their supporters forget about personal transformation (AHIGE, n.d.1).

This aim is closely connected to AHIGE’s antiviolence strategy, because, as one interviewee explains: Our antiviolence approach is not intended to accuse men, risking reactions like ‘I am not the bad guy, this [violence] does not concern me’. We want to go beyond the mere denunciation of violence by men. We want to stimulate men in questioning their practices, and asking: in which ways is this violence also about myself? (Juanjo, October 2012)

According to AHIGE, a very important strategy is to make men aware of what they can gain when moving towards a more egalitarian masculinity. AHIGE’s other motto is in fact ganamos con el cambio [we benefit from change], since normative masculinity, in their perspective, also impoverishes men’s experiences. ‘We search for alternatives to this model of masculinity, alternatives grounded in men’s development of solidarity, empathy, peace , love and joy, starting from the positive expression of our emotion’ (AHGIE, n.d.1). Examples of positive alternatives in masculinities can trigger men to get involved in taking action for gender equality and against machismo. Affirmatively, AHIGE stimulates alternative men’s practices to machismo and tries to involve men in taking an active role in more egalitarian practices in the family, with their partners and friends, in academia, education, the workplace etc. In contrast to MP, within AHIGE new practices and models of masculinities are clearly defined: breaking with machismo, new masculinities are those directed towards becoming hombres igalitarios [egali-

tarian men]. Examples of practices emerging under the umbrella of ‘new masculinities’ include: developing profeminist critical standpoints on society; supporting gender equality; speaking up against violencia machista and committing to its eradication; engaging in equal and non-violent love and sexual relationships; adopting caring and active father roles; contributing to domestic work (corresponsalibilidad); combating homophobia and transphobia; practicing more affectionate friendships among (heterosexual) men; and exploring emotions and corporeality. However, shifting machismo does not come without a price. Deconstructing dominant practices and doing profeminist activism, as some AHIGE members have describes, involves becoming: ‘non-hegemonic, […] minoritarian masculinities’ (Bernat, November 2012). Some of those that call themselves igalitarios recognise a loss in social status (especially among other men) and a loss of attractiveness in the eyes of women. For this reason, AHIGE members find it important to create positive role models in order to make egalitarian masculinities more popular and ‘attractive’. This brings AHIGE activists even closer together in fighting against machismo, and motivates their socio-pedagogical aims. As part of its antiviolence commitment, AHIGE aims a lot of its attention towards prevention: by activating workshops and other courses (talleres), debates and roundtables (jornadas), secondary-school programmes with boys and creating local men’s groups (grupos de reflection). Included within AHIGE’s strategy of prevention of violence, instead of explicitly blaming men for violencia machista (and creating a distancing-effect in men’s reactions), members of AHIGE agree on digging into the conditions underpinning gendered violence. They uncover, with the help of feminist activism 2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

49

Krizia Nardini


and research, culturally situated normative practices and their interactions with discursive configurations of dominant masculinity. Then, on a personal level, a question is raised: ‘where does violence come from?’ Some answers are found in men’s gendered frustrations with the constant threats of effeminacy. These frustrations originate in for instance: the limited emotional expression granted to men (men don’t show vulnerability, boys don’t cry); the disciplining of men’s bodily experiences (boys do not hug or comfort each other, boys have to be strong ‘against the world’); and difficulties to communicate their feelings (verbally and corporeally). In my conversations with some interviewees, a common answer when asked ‘why do men use violence?’ was: ‘because men are afraid’. When I asked, then ‘afraid of what?’ the answer I received was ‘men are afraid of showing vulnerabilities and of not knowing how to deal with their own emotional reactions’ (Juanjo, October 2012). Accordingly, AHIGE denounces the social construction (inherent to machismo) of 50


men’s analfabetismo emocional [emotional illiteracy] and organizes educational workshops based on exploring men’s emotional and corporeal expressions. Within AHIGE, thus, one strategic answer against violencia machista consists in offering courses and workshops designed for boys and men to find/boost their inteligencia emocional [emotional intelligence] and conciencia corporal [bodily awareness] as well as a mutual communication between the two. To make the life of boys and men richer, more egalitarian and happier, these educational group practices create the space for thinking and performing something ‘new’, something that hopefully triggers a critical negotiation of one’s embodied practices. A different and more fulfilling embodied and sensorial experience is stimulated and, from this experience, according to AHIGE new masculinities (egalitarian, non-violent) should follow. Taking the lived experience of men’s embodiment as a central element in the rethinking of masculinities leads AHIGE to argue for reinventing various domains where men’s


corporeal and affective relations are at stake. Transformation in men’s practices is evoked with AHIGE’s motto: Cada hombre es una revolución interior pendiente [every man is a personal-revolution to come]. To what extent and in which conditions these transformations are occurring in men’s practices are questions to explore in future empirical researches. Conclusion As I could observe in my analysis, both MP’s and AHIGE’s antiviolence approaches spring from the urgency of rethinking masculinity in its normative manifestations. By directing attention to ‘male violence’ both organizations call into question the dominant configuration of masculinity in relation to violent discourses and practices against women, ethnic others and sexual minorities. In the Italian context of antiviolence activism men discuss violenza maschile and in Spain violencia machista, both thus discuss masculinity in its association with violence. MP emphasises the author of violence (normally invisible in public discourse) by stating that as a man, male violence does concern me [come uomo, la violenza maschile mi riguarda]. The choice for the term violencia machista expresses AHIGE’s specific approach of prospectiva integral in which gender-based violence is understood as part of patriarchal heteronormative set of violences (including violence against women, against LGBTQ people, against men who do not conform to dominant masculinity etc.). In both cases it is possible to see that MP’s and AHIGE’s approaches have generated critical understanding of socio-cultural norms affecting masculinities in each context, and have raised awareness that these norms should be changed to prevent violence.

For profeminist antiviolence activists thinking about themselves as sex/gendered is a very important (new) step towards adopting a gender perspective. Acknowledging the social construction of normative masculinity among men is pivotal for making visible its relations to men’s practices that lead to violence. Because ‘cultural constructions of masculinity inform men’s use of physical and sexual violence against women,’ as Flood writes (2003, p. 462), it is evident that ‘profound changes in men’s lives, gendered power relations and the social construction of masculinity are necessary if violence against women is to be eliminated’ (ibidem). Coming to terms with the gendering of masculinities collectively among men, including the possibility of change and violence prevention, constitutes both the premise and the final goal of MP’s and AHIGE’s antiviolence activism. Both AHIGE and MP deploy various strategies (theoretical and practical) through which alternatives for thinking about and experiencing masculinity can be explored. Men’s gender awareness at the personal level is often combined with the acknowledgement of patriarchal heteronormative patterns that affect men’s lives negatively. A crucial point in the project of eradicating gender-based violence performed by men is to show what men can gain by pushing the boundaries of normative masculinity and to explore alternative ways of being men. Both perspectives address the limitations of men’s experiences in terms of bodily and emotional life, trying to uncover socio-cultural processes that engender men and masculinity in opposition to femininity and emotionality. The affirmative emphasis on activating changes in masculinities emerges both in MP and AHIGE’s approaches (i.e., desiderio di cambiamento and ganamos con el cambio). In both cases, interestingly, reconfigur2013, nr. 4 ● Tijdschrift voor Genderstudies

51

Krizia Nardini

ing men’s practices touches upon questions of embodied experiences and corporeality. While in the Italian case more attention is given to rethinking male normative heterosexuality and desire, in the Spanish context the focus is directed towards developing men’s emotional intelligence and bodily awareness. In both networks the dimension of corporeality is interrogated with the purpose of self-reflectivity, self-knowledge and, potentially, transformation. Within MP and AHIGE antiviolence approaches, it appears that different feministinspired routes are followed and put into practice to move beyond sexism: EqualityFeminism in Spain and Difference-Feminism in Italy. These routes are in fact intertwined with historically located features and with the ways in which feminist politics and alliances are negotiated in each context. In my future research I will therefore investigate the cartography of profeminist positionings adopted by MP and AHIGE members, observe how these positionings differ also within the same network and explore how these relate to the activist contexts from which they have emerged. Noot * Krizia Nardini: IN3 Institute, Open University of Catalonia; Graduate Gender Programme, Utrecht University. This article is based upon the author’s PhD research, started at the Graduate Gender Programme at Utrecht University and continued at the Internet Interdisciplinary Institute, Open University of Catalonia (Barcelona).

52


References AA.VV., (1987). Diotima, Il pensiero della differenza sessuale. Milano, Italy: La Tartaruga. AHIGE (n.d.,1). Por una igualdad inclusiva. La prospectiva integral de género. [online] retrieved from http://www.ahige.org/pdfs/ AHIGE_perspectiva_integral_genero.pdf AHIGE (n.d.,2). Quiénes somos: Historia. [online] retrieved from http://www.ahige.org/historia. html#. AHIGE (2011). Declaración de Barcelona. [online] retrieved from http://www.ahige.org/pdfs/ DECLARACION_DE_BARCELONA.pdf Ciccone, S. (2009). Essere maschi. Tra potere e libertà. Torino, Italy: Rosenberg&Sellier. Ciccone, S. (2012). Il Maschile come differenza. AG AboutGender: International Journal of Gender Studies, 1(1), 15-36. Connell, R. W. (1995). Masculinities. Sydney: Allen & Unwin. Connell, R.W. (2012). Masculinity Research and Global Change. Masculinities and Social Change, 1(1), 4-18. Connell, R. W. & Wood J. (2005). Globalization and business masculinities. Men and Masculinities, 7(4), 347-364. doi: 10.1177/1097184X03260969 Deiana S. & M. M. Greco (Ed.) (2012). Trasformare il maschile nella cura, nell’educazione, nelle relazioni. Assisi, Italy: Cittadella Editrice. Flood, M. (1998), Men’s movements. Community Quarterly, 46, 62-71. Flood, M. (2003). Men’s collective struggle for gender justice: the case of antiviolence activism, in Michael Kimmel, Jeff Hearn & R. W. Connell (Eds.) Handbook of Studies on Men and Masculinities (pp. 458-467). Thousand Oaks, Ca: Sage. Flood, M. (2007). Men’s movements. In M. Flood, J. K. Gardiner, B. Pease & K. Pringle (Eds.), International Encyclopaedia of Men and Masculinities. New York: Routledge. Flood, M. (2009, April 23). Frequently asked questions about pro-feminist men and pro-feminist men’s politics. [Web log post]. Retrieved from http://www.xyonline.net/ content/frequently-asked-questions-about-profeminist-men-and-pro-feminist-mens-politics

Men’s antiviolence activism Hearn, J. (2002). Critical studies on men in four parts of the world. NIKK Magasin, 3, 12-15. Hearn, J. & Pringle, K., with members of the CROME network (2006). European Perspectives on Men and Masculinities, London: Palgrave Macmillian. Holmgren, L. E. & Hearn, J.(2009). Framing ‘men in feminism’: theoretical locations, local contexts and practical passings in men’s genderconscious positionings on gender equality and feminism. Journal of Gender Studies, 18(4), 403418, doi: 10.1080/09589230903260076 Kaufman, M. (2001). The white ribbon campaign: involving men and boys in ending global violence against women. In B. Pease & K. Pringle (Eds.) A man’s world?: changing men’s practices in a globalized world. London: Zed Books. Kimmel, M., Hearn, J. & Connell, R.W. (Eds.) (2003) Handbook of Studies on Men and Masculinities. Thousand Oaks, Ca: Sage. Kimmel, M., Hearn, J. & Connell, R. (Eds.) (2003). Handbook of Studies on Men and Masculinities, Thousand Oaks, CA: Sage. Kimmel, M. & Mosmiller, T., (1992). Against the tide: profeminist men in the United States, 17761990. A Documentary History. Boston: Beacon. Maschile Plurale (2006). La violenza contro le donne ci reguarda: prendíamos la parola come uomini. [online] retrieved from http:// maschileplurale.it/cms/index.php?option=com_ content&view=article&id=6:la-violenza-controle-donne-ci-riguarda-prendiamo-la-parolacome-uomini&catid=46:2006-la-violenzacontro-le-donne-ci-riguarda&Itemid=46 Maschile Plurale (2009). Da uomo a uomo. [online] retrieved from http://maschileplurale. it/cms/index.php?option=com_ content&view=article&id=231:una-letteracontro-la-violenza-sulle-donne&catid=49:25nov-2010-qda-uomo-a-uomoq&Itemid=44 Messner, M. (1997). Politics of masculinities. Men in movements. Thousand Oaks: Sage Publications Inc.

Miceli, A. (2012). Andare per un’altra strada. Riflessioni sul convegno ‘Le parole non bastano’, [online] Maschile Plurale website, retrieved from: http://www.maschileplurale. it/cms/index.php?option=com_ content&view=article&id=673:dic-2012qandare-per-unaltra-strada-riflessionisul-convegno-le-parole-non-bastano-diamiceli&catid=87:2012-qle-parole-nonbastanoq&Itemid=77 Milan Women Bookstore Collective (1990). Sexual difference: a theory of social-symbolic practice (Theories of representation and difference). Bloomington: Indiana University Press. Nardini, K. (2011). ‘Speaking as men’: critical perspectives on (abstract) masculinity within the theories and practices of the contemporary Italian men’s network ‘Maschile Plurale.’ In A. Biricik and J. Hearn (Eds.). GEXcel Work in Progress Report Volume XV: Proceedings GEXcel Theme 9: Gendered Sexualed Transnationalisations, Deconstructing the Dominant: Transforming men, “centres” and knowledge/policy/practice (pp. 51-62). LiU-tryck: Linköping University. Nardini, K. (2013). Como lo hacen los Italianos? El deseo masculino (de cambio) en la reflectión de maschile plurale. Trans. by Juanjo Compairé. Hombres Igualitarios Online Journal retrieved from http://www.hombresigualitarios.ahige. org/index.php?option=com_content&vi ew=article&id=1605:icomo-lo-hacen-lositalianos-segunda-parte&catid=40:un-mundoglobal&Itemid=59 Pease, B. (1997). Men and sexual politics: towards a profeminist practice. Adelaide: Dulwich Centre Publications. Ruspini E., J. Hearn, B. Pease & Pringle, K. (2011). Men and masculinities around the world: transforming men’s practices (Global masculinities). New York: Palgrave Macmillan.


53

Recensie XX Doubting sex Inscriptions, bodies and selves in Nineteenth-Century hermaphrodite case histories, Manchester UP, 2012. Geertje Mak

Met Doubting sex, de vrucht van jarenlang onderzoek, heeft Geertje Mak een indrukwekkende geschiedenis geschreven van het fenomeen hermafroditisme in het negentiendeeeuwse West-Europa. Dat gebeurt in de beste Angelsaksische traditie, met een krachtige these die bij de start wordt ontvouwd, telkens opnieuw met nieuwe contexten wordt verbonden, en dus telkens rijker blijkt te zijn dan het aanvankelijk leek. Vertrekkend van Ludwig von Neugebauers bibliografisch repertorium met medische gevalsstudies uit 1907, selecteerde Mak 203 voornamelijk Franse en Duitse casussen. Wat deze 203 dossiers met elkaar verbindt, is twijfel over de sekse van de onderzochte personen, twijfel of zij wel het (veelal vrouwelijke) geslacht hadden waarmee zij bij hun geboorte waren geregistreerd. Was die twijfel aanvankelijk moreel en maatschappelijk gekleurd – een bezorgdheid over een conflict tussen iemands lichaam en het sociale leven waarin zij of hij als vrouw of man werd erkend – dan werd zij in de loop van de negentiende eeuw vooral psychologisch van aard. Het tot twijfel aanzettende lichaam leek nu in de eerste plaats in strijd te zijn met het individuele, innerlijke zelf van de betrokken persoon. Een bijzonder complexe transformatie, die zich afspeelde in een periode waarin ook de medische definiëring van het hermafrodiete lichaam veranderde: van een capaciteit tot het hebben van betrekkingen als vrouw en als man, over het samengaan van menstruatie met het ejacu-

54


leren van sperma, tot de aanwezigheid van mannelijke en vrouwelijke geslachtsklieren. Hoe radicaal deze transformatie was en hoezeer zij ook het zelfverstaan van de bestudeerde personen structureerde, blijkt uit twee autobiografische geschriften die Mak in detail analyseert: het bekende (en in een Engelse vertaling door Michel Foucault ingeleide) relaas van de Franse Herculine Barbin uit 1868, de eerste gepubliceerde memoires van een hermafrodiet, en de in 1907 verschenen autobiografie van N.O. Body, Aus einem Mannes Mädchenjahren. Beide levensverhalen lopen parallel: de beide hoofdpersonen groeiden op als meisjes en ontdekten in hun twintiger jaren dat ze man waren. Beiden hadden een passionele relatie met een vrouw voor ze overgingen tot een bekentenis, die in beide gevallen tot een medisch onderzoek en een nieuwe geslachtstoekenning leidde. Toch springen vooral de verschillen tussen beide teksten in het oog. Barbins tekst werd na diens zelfmoord gepubliceerd door de forensische arts Tardieu, die ook een autopsie van Barbins lichaam had uitgevoerd. N.O. Body publiceerde zijn tekst zelf. Voor Barbin had de geslachtsverandering tot een eenzame ballingschap in Parijs geleid, weg van zijn werk, zijn geliefde en zijn vertrouwde gemeenschap, een episode die uitmondde in de zelfmoord. Voor N.O. Body was het een keerpunt in omgekeerde zin: vol verwachting kon hij nu uitkijken naar een huwelijk met zijn geliefde. Dat de twijfel over de sekse voor de beide personen – en de culturen waarin ze functioneerden – een andere betekenis had, bleek ook uit de toonzetting van de tekst. Barbins religieus getinte tekst is een biecht, opgebouwd rond de tegenstelling tussen goed en kwaad. Hoewel het bestaan van de tekst als dusdanig getuigt van een ontluikend modern

Recensie

zelf, is sekse hier een sociale, economische en morele positie veeleer dan een innerlijke ervaring. De nieuwe geslachtstoewijzing is een dislocatie, een herpositionering van de persoon in een weefsel van sociale, economische, juridische en seksuele relaties. De tekst van N.O. Body daarentegen is sterk gekleurd door de cultuur van de Duitse homoseksuele emancipatiebeweging. De tekst deelt het coming-out script van seksuele inversie dat mede door seksuologen en psychiaters werd vormgegeven. Niet de moraliteit van het handelen, maar de waarheid van het innerlijke zelf, een psychologische zoektocht naar de eigen identiteit stond nu centraal. Geheimhouding en het tegen de innerlijke natuur ingaan, kregen nu de status van wat voor Barbin het zondige handelen was geweest. Een belangrijke transformatie die zich voordeed tussen de publicatie van beide teksten, is de groeiende rol van artsen in de definiëring van het seksuele lichaam. Lang was er slechts een beroep gedaan op artsen in het geval van een juridische betwisting bij bijvoorbeeld een gepland huwelijk. Naarmate zij nu technieken ter beschikking kregen die verder gingen dan de observatie en de ervaring van de hermafrodiet zelf, intensifieerde de autonome interesse van artsen in de problematiek. De overgang van bedside naar laboratoriumgeneeskunde, de introductie van technieken als auscultatie, palpitatie en penetratie en de beschikbaarheid van anesthesie zorgden voor een toename van exclusief medische vaststellingen van hermafroditisme, in veel gevallen buiten het initiatief en het medeweten van de bestudeerde persoon om. Deze groeiende machtspositie van artsen had een meerduidig effect. De medische objectivering van het lichaam leidde tot een loskoppeling tussen lichaam en persoon, een beweging die juist de weg opende naar een meer psychologisch verstaan van sekse, waarin het subject een stem kon hebben. Artsen waren het er

in verschillende gevallen over eens dat het seksuele zelfverstaan van de patiënt voorrang had op de soms tegengestelde biologische sekse die zij als arts via een operatie of laboratoriumonderzoek vaststelden. Ook hier echter speelden artsen een sterk normaliserende en disciplinerende rol door een traditioneel, alledaags verstaan van wat sekse was te gebruiken in de constructie van een klinisch geobserveerde en gesurveilleerde sekse van het zelf, een vorm van controle waarin het hermafrodiete subject nu actief was betrokken. Mak ontwikkelt deze gedachtengang met grote zin voor nuance, en in voortdurende dialoog met het werk van onder meer Foucault, Thomas Laqueur en Dror Wahrmann. Foucaults gebruik van de casus Barbin om zijn these over het ontstaan van seksuele identiteiten en het verlangen naar een biologisch gedefinieerde, eenduidige sekse te stofferen, wordt geproblematiseerd. De identiteitsverlenende rol die Wahrmann toekent aan kledij in de ontwikkeling van het moderne zelf in een Britse, stedelijke context van de late 18de eeuw, wordt door Mak pas een eeuw later herkend in de klinische blik op en het (door die klinische blik gemedieerde) zelfverstaan van hermafrodieten. Het medisch begrijpen van geslachtsgemeenschap, zoals dat door Laqueur is geassocieerd met het vroeg-


55

Kaat Wils

moderne eenseksemodel, bleek nog tot diep in de negentiende eeuw springlevend in de door Mak bestudeerde medische gevalsstudies. Elementen van de door de drie auteurs in de late achttiende eeuw gesitueerde evoluties worden door Mak dus veeleer in de late negentiende eeuw geplaatst, zonder dat hun claims in globo worden gecontesteerd. Zelf lijkt Mak de oorzaak voor dit verschil in interpretatie – alvast in het geval van Laqueur – te zoeken in het onderscheid tussen diens studie van opinies over het geseksueerde lichaam en haar eigen studie van de wijze waarop ‘sex was enacted in medical practice’ (p. 111). Zoals dat wel vaker gebeurt in methodologische en/of theoretische verantwoordingen, wordt dit onderscheid wat geforceerd. De praktijken waarvan sprake is in dit boek, komen immers slechts op een gemedieerde wijze in beeld, via de gestileerde en opiniërende teksten die artsen over hun casussen schreven. Om de eigen benadering een onderscheidend karakter te geven, doet Mak beroep op het begrip praxiologie. Nochtans lijkt wat zij doet heel sterk op wat cultuurhistorici

56


van wetenschap en geneeskunde al wel een tijdje doen: het bestuderen van wetenschappelijke praktijken en de culturele betekenissen die zij genereren, inclusief de rol van het lichaam daarin. Mak beperkt haar onderzoek grotendeels tot de door haar geselecteerde patiëntenstudies en heeft soms verbazend weinig interesse in de achtergrond van de betrokken artsen. Zo duikt er herhaaldelijk een Franse arts Guermonprez op, over wie we verder niets vernemen. Vermoedelijk gaat het om de Rijselse gynaecoloog François Guermonprez. Zijn militant katholicisme kan ons doen begrijpen waarom hij op een agressieve manier aan zijn patiënte liet weten dat zij niet kon huwen, aangezien zowel de Kerk als de wet het huwelijk van ‘figuren van jouw slag’ verbood. Dat de ‘enactment of sex’ ook politieke dimensies heeft, komt in dit nochtans bijzonder rijke en belangrijke boek weinig aan bod.

Kaat Wils Onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750, Universiteit Leuven

Oproep voor artikelen | Themanummer Andere tijden Andere tijden: het dagelijks leven van vrouwen en mannen vanuit het perspectief van hun tijdsbesteding Weinig in de wereld is zo eerlijk verdeeld als de tijd. Iedereen heeft er precies 24 uur per dag en 168 uur per week van. De manier waarop mensen met hun tijd omgaan, is echter allerminst gelijk. Een van de meest in het oog springende verschillen daarbij zijn die tussen vrouwen en mannen. In dit themanummer van het Tijdschrift voor Genderstudies gaat de aandacht uit naar relaties tussen tijdsbesteding en gender. Hoe komen culturele definities van vrouwelijkheid en mannelijkheid tot uiting in de manier waarop vrouwen en mannen hun tijd indelen? Daarbij kan het gaan om de daadwerkelijke tijdsbesteding aan activiteiten, zoals betaald werk, huishouden, zorg voor kinderen, mantelzorg en vrije tijd, maar ook om de organisatie van tijd en de manier waarop de tijd wordt ervaren. De focus in bijdragen kan variëren van heel breed en algemeen (convergeren de verschillen in tijdsbesteding over de jaren of tussen landen) tot heel specifiek gericht op bepaalde vormen van tijdsbesteding op een bepaald moment op de dag, de week, gedurende een bepaalde levensfase of tijdens de levensloop. Zowel in de privésfeer als op de werkplek zijn de verantwoordelijkheden en verwachtingen over wat er allemaal kan en moet groot. De samenleving lijkt in dat opzicht steeds veeleisender te worden. Een uiting hiervan is bijvoorbeeld te vinden in het recente streven naar een participatiemaatschappij. Dat stelt nieuwe eisen aan de omgang met de tijd. Hoe gaan vrouwen en mannen hiermee om? Hoe stellen werkgevers hun werknemers (v/m) in staat een leven te leiden waarin betaald werk een plaats heeft naast andere belangrijke

bezigheden? Welk beleid voert de overheid in de hoop zo een antwoord te bieden op de groeiende tijdsaanspraken en de ongelijke verdeling op het gebied van betaalde en onbetaalde arbeid, zowel tijdens de beroepsactieve levensfase als daarna? Welke (onbedoelde) effecten heeft dergelijk beleid op de tijdsbesteding en -beleving? Ook bestaat er behoefte aan meer inzicht in de vergelijking van institutionele arrangementen in diverse (Europese) landen. Onderzoek naar de verschillen in de vrije tijdsbesteding van vrouwen en mannen is een ondergeschoven kindje, terwijl ook daar de genderverschillen in termen van wanneer, waar, met wie activiteiten en volgens welke patroon activiteiten worden uitgevoerd aanzienlijk zijn. Hoewel tijdsbestedingsonderzoek in steeds meer landen wordt uitgevoerd, is over de tijdsbesteding in niet-westerse landen vooralsnog weinig bekend. In nieuwe economieën, zoals in Zuid-Amerika en Afrika, ontstaat nu pas goed cijfermatig zicht op de ongelijkheid in tijdsbesteding, omdat veel van deze landen zich nu voor het eerst (gaan) toeleggen op het systematisch in kaart brengen van tijdsbesteding. Het voordeel daarvan is dat ook in deze landen het onbetaalde werk van vrouwen binnenshuis beter in beeld wordt gebracht. Bijdragen daarover, zowel kwantitatief als kwalitatief van aard, vormen een interessante aanvulling op de kennis van westerse tijdsbestedingspatronen. Zowel empirische als meer theoretisch beschouwende bijdragen waarin een van bovengenoemde of aanverwante onderzoeksthema’s centraal staan, zien we met belangstelling tegemoet. Opzetten voor artikelen (400-500 woorden) kunt u tot uiterlijk 15 januari 2014 zenden naar Mariëlle Cloïn ([email protected]) en Babette Pou-


57

wels ([email protected]). Anne Roeters is als gastredacteur bij dit themanummer van het Tijdschrift voor Genderstudies betrokken. Opzetten dienen vraagstelling, wijze van behandeling daarvan, theoretische uitgangspunten en globale indicaties van de argumentatie/bewering en de te gebruiken literatuur te

bevatten. Er volgt dan binnen een week een bericht over wel of niet doorgaan. De eerste versies van de artikelen (max. 6000 woorden) worden uiterlijk 15 april verwacht. Voor meer informatie zie de website: http://www.tijdschriftgenderstudies.eu.

Call for papers | Gendered Fortress Europe The term ‘Fortress Europe’ is a metaphor for European (Union) integration that combined high internal mobility with (nearly) impermeable outside borders. In the 90s, feminist scholars such as Lutz (1997) and Kofman and Sales (1992) documented the exclusionary dimensions of Fortress Europe, in particular paying attention to the position of ethnic minority women. In their respective articles ‘The limits of Europeanness: immigrant women in Fortress Europe’ and ‘Towards Fortress Europe’, they called attention to the ways in which European configurations play out for (migrant) women in relation to regulations, legal status, the labour market, access to welfare, cultural practices, and representation. Increasingly, European Union Member States coordinate their migration policies so as to make access into the EU difficult for non-EU migrants and asylum seekers, for example through the Dublin regulation, which obliges asylum seekers to claim asylum in the first EU country they enter. Simultaneously the construction of Fortress Europe has led to differential treatment of non-EU and non-EEA third country nationals within the European (Union) territory. Since the publication of the articles of Lutz and Kofman and Sales in the 90s, the European Union has significantly

58


changed and its borders have shifted to include the new accession countries. Recently, Europe has faced both a legitimacy and a financial crisis, which challenged Europe’s self-confidence. Fortress Europe and its borders need to be interrogated through gender perspectives; for example, targeted recruitment schemes for feminised professions, such as nursing or au-pairing, might make its walls more permeable for some than for others. This special issue therefore invites authors to revisit the gendered implications of Fortress Europe and the twin effects of inclusion and exclusion, privileging and ‘othering’ and unification and differentiation. The Dutch Journal for Gender Studies (Tijdschrift voor Genderstudies) is a peer-reviewed, interdisciplinary journal. We welcome conceptual as well as empirically based articles (qualitative and quantitative), from any range of disciplines. Contributions may include but are not limited to feminist, queer, gender and intersectional reflections on the following sub-themes in relation to Fortress Europe: • processes of surveillance and border control; for example, how do certain people become to be perceived as deviant, criminal, or in need of rescue by border authorities? How do new technologies

Call for papers

•

•

•

•

grant or withhold access to Europe and how are such control mechanisms gendered? civic integration programmes and citizenship requirements; e.g. in which ways does integration become equated with ‘women’s emancipation’? What do the ideologies of integration and citizenship presuppose with regards to ‘Europeanness’ and what can feminist analyses add to its critique? What questions do local practices of integration and civic engagement raise in terms of resisting the boundaries of Fortress Europe? historical and contemporary representations of Europe, ‘Europeanness’ and its Others; e.g. what parallels can be detected between (gendered) colonial and post-colonial configurations of Europe? If/how have feminist, queer and antiracist discourses become coopted by antifeminist, homophobic and/ or nationalist tendencies in the quest for defining ‘Europeanness’? If/how are historical/cultural/political narratives of Europe gendered? regulations, policies, legal status, racism, sexism, discrimination; for instance, how do seemingly neutral EU policies affect migrant women and men differently? How does racism and sexism intersect in the context of Fortress Europe? feminisation of migration, family reunification, domestic labour; for example, how do citizenship requirements affect those entering as spouses, are female and male spouses differently affected and what about (the recognition of) other partnership arrangements?

• new accession countries, accession requirements, internal European migration; what are the gendered effects of the hierarchies inside Europe? How do different national or regional queer and feminist struggles challenge Fortress Europe? • the critical potential of the metaphor of the Fortress and other figurations of Europe; e.g. can the metaphor of Fortress Europe be queered? Are there other metaphors circulating or imaginable that would more effectively describe its gendered borders? Which cultural or narrative traditions from within or beyond Europe offer new ways of imagining Europe from a feminist perspective? – Editors special issue Gendered Fortress Europe: Sara de Jong, Fleur van Leeuwen and Sanne Koevoets – First version articles (max. 6000 words incl. references and bibliography) Deadline 15 January 2014 – Final version of articles: Deadline 1 April 2014 – Publication Special Issue Gendered Fortress Europe, June 2014 The Dutch Journal for Gender Studies (Tijdschrift voor Genderstudies) is primarily a platform for authors who conduct research on or are located in the Netherlands and Flanders but also invites contributions from and about other areas. Articles may be written in Dutch or English. http://www.tijdschriftgenderstudies.eu/


59

Summaries

60

XX Aart van Drie, R. Ruard Ganzevoort and Mark Spiering ‘It feels so inferior’ An analysis of questions about gender in the questions section of Refoweb

XX Ellen Carol DuBois Storming The Hague The 1930 Campaign for Independent Nationality for Women Regardless of Marital Status

The orthodox protestant christian website Refoweb offers an anonymous form of pastoral care. Visitors of the website have the opportunity to submit questions to the questions section. In this article, questions about gender are analyzed. Questions deal about women’s clothing and the problem women experience with the idea that man is the head of the wife. From a dualistic point of view, males are associated with the mind and spirit and females are associated with the body. Some questioners experience this as inferior and oppressive. Questioners articulate their agency within the context of orthodox Protestantism.

Married women’s independent nationality was the lead issue among feminists in and around the League of Nations for most of the 1930s. This campaign began a process of acknowledgement of women’s rights as a serious international issue which women themselves had a right to shape. The international feminist campaign for independent nationality for wives began in 1930, in connection with a League sponsored legal conference in The Hague. It then moved to the League of Nations itself, as feminist activists descended on Geneva to try and halt ratification of the conference findings. Although they failed, the issue remained alive into and through the early years of the United Nations, where independent nationality for women regardless of marital status ultimately was achieved. This contribution will recount the interwar history of this feminist project, focusing on the international dimension of this campaign, and highlighting in particular forgotten key actor(s) from the Americas and the Easts.


Summaries

XX Stephanie Kerckhofs To fight or not to fight? The representation of female judokas in the United States of America during the period 1965 – 1979

This article discusses the way in which female judokas were depicted in the United States of America during the period 1965 – 1979 by means of articles from the American magazine Black Belt. By investigating this formative period in women’s judo this article provides information about the historical processes of gender exclusion in sports and how this was handled. Three time periods were distinguished that witnessed a correlation between sports journalism and the reality on the field. On the one hand the articles in Black Belt emphasized the female appearances of the judokas during the entire time period. This indicates that the traditional stereotypes were not breached, despite the changing reality on the field. On the other hand the contributions demonstrated the athletic talents of the female judokas and some clearly supported the emancipation of women in judo. Consequently this article shows how at the same time Black Belt functioned as a channel that supported and questioned the perception of sports as a ‘masculine’ domain.

XX Krizia Nardini Men’s antiviolence activism The case of two men’s networks in contemporary Italy and Spain

This article focuses on the phenomenon of men’s engagement with gender equality and what scholars in the field of critical studies of men and masculinities (CSMM) have called profeminist antiviolence activism. The main aim of profeminist antiviolence men’s groups is to raise gender awareness among men in order to involve them in the making of a more egalitarian society. Their primary action is aimed at eradicating male violence against women. This article presents how this type of collective engagement is emerging in the contexts of contemporary Italy and Spain, and draws upon research conducted by the author among the members of the Italian men’s network Maschile Plurale http://www. maschileplurale.it/ and the Spanish men’s Asociación de Hombres por la Igualdad de Género (AHIGE) http://www.ahige.org/.


61

Personalia Aart van Drie heeft aan de Vrije Universiteit onderzoek naar anoniem pastoraat bij problemen rond seksualiteit gedaan. Momenteel werkt hij als geestelijk verzorger bij Zorgcentra Rivierenland te Tiel. [email protected] Ellen Dubois is Professor of History and Gender Studies at UCLA (University of California, Los Angeles) and is one of the pioneers of modern women’s history in the United States of America, her research interest is in political history, history of the woman suffrage movement in the United States, and history of American feminism. After concentrating for many years on the history of women’s citizenship in the US, she is now developing an ambitious history of women’s rights globally, outside of Europe and North America, between 1920 and 1970. She is the author or editor of many books on women’s history, including the groundbreaking anthology Unequal sisters: a reader in multicultural US women’s history (2000, with Vicki Ruiz) and Through women’s eyes: an American history with documents (2008, with Lynn Dumenil). [email protected] R. Ruard Ganzevoort is hoogleraar praktische theologie aan de Vrije Universiteit en publiceerde onder meer over religie, seksualiteit en identiteitsvragen. www.ruardganzevoort.nl r.r.ganzevoort.nl

62


Stephanie Kerckhofs (1990) behaalde in 2012 haar masterdiploma geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen. Sinds 1 november 2012 is ze als doctoraatsstudente verbonden aan het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (ICAG) van de Katholieke Universiteit Leuven. Ze is er werkzaam op het FWO-project ‘Landbouw in tropisch Afrika. Agrarische wetenschap en kennisnetwerken in Belgisch Congo’. [email protected] Krizia Nardini studeerde filosofie aan de Universiteit van Siena (Italie); haar mastergraad in Genderstudies behaalde ze cum laude aan de Universiteit Utrecht. Ze begon aan haar PhD onderzoek naar profeministische mannen-bewegingen in Italie en Spanje tijdens haar aanstelling als docent bij het Graduate Gender Programma van de UU. Krizia Nardini werkt nu aan haar PhD onderzoek aan de Open Universiteit van Catalonie (Barcelona). Haar interesses zijn feministische filosofie, mannen en mannelijkheid, antropologie van het lichaam, kritische theorie en genderactivisme. [email protected] Mark Spiering werkt als docent bij de Programmagroep Klinische Psychologie van de Universiteit van Amsterdam en publiceerde onder meer over seksuele informatieverwerking.

Register 2013 Redactionelen Julie Carlier & Maaike Meijer, Het M-woord: terug van (nooit) weg geweest?, Nr. 3, pp. 2-6 Cees Flinterman, Rikki Holtmaat & Fleur van Leeuwen, Het CEDAW-Comité en de bevordering en bescherming van mensenrechten van vrouwen. Nr. 1, p. 2-7 Janneke van Mens-Verhulst & Mariëlle Cloïn, De derde leeftijd (v/m). Nr. 2, pp. 2-6 Redactie, redactioneel, Nr. 4, pp. 2-4

Artikelen Murat Aydemir, Moederschap en materialiteit, Diane, Stephen, Liam en Joel Blood, Nr. 3, pp. 7-19 Leontine Bijleveld, Tien jaar individueel klachtrecht VN-Vrouwenverdrag. Is via een klacht bij het CEDAW-Comité de positie van vrouwen structureel te verbeteren? Nr. 1, pp. 24-36 Ulrike Brunotte, A body that matters? Jane E. Harrisons epistemologische ontdekking van de ‘Grote Moeder’ en de rol van de Chôra, Nr. 3, pp. 66-80 Dorly J.H. Deeg, Genderregimes en gezondheidsverschillen in Europa. Nr. 2, pp. 7-26 Anneke van Doorne-Huiskes, Wieteke Conen & Joop Schippers, Beroepsdeelname van ouderen. Een vergelijking tussen Europese landen. Nr. 2, pp.27-41 Aart van Drie, Ruard Ganzevoort en Mark Spiering, ‘Het voelt zo minderwaardig’. Een analyse van vragen over gender uit de vragenrubriek van Refoweb, Nr. 4, pp. 5-17 Ellen Carol DuBois, Storming The Hague. The 1930 Campaign for Independent Nationality for Women Regardless of Marital Status. Nr. 4, pp. 18-29 Stephanie Kerckhofs, To fight or not to fight? De representatie van vrouwelijke judoka’s in de Verenigde Staten tijdens de periode 1965 – 1979. Nr. 4, pp. 30-40 Jasper Krommendijk, Just ‘a little UN Committee’ or important Policy driver? The impact and effectiveness of the CEDAW Committee in New Zealand, Nr. 1, pp. 8-23

Maaike Meijer, Het moMumentale kreng. Vijf visies op One flew over the cuckoo’s nest en de macht van de interpretatie, Nr. 3, pp. 28-43 Krizia Nardini, Men’s antiviolence activism. The case of two men’s networks in contemporary Italy and Spain. Nr. 4, pp. 41-53 Anna Śledzińska-Simon, Making progress in elimination of gender stereotypes in the context of gender-based violence. The role of the CEDAW Committee. Nr. 1, pp. 41-53 Roel van den Oever, Carla en Frank van Putten, moeder en zoon. Een narratologische analyse van de Van Kooten en De Bie filmpjes, Nr. 3, pp. 44-53 Janneke van Mens-Verhulst & Lorraine Radtke, Women’s identities and the third age. A feminist review of psychological knowledge. Nr. 2, pp. 47-58 Martina Vitackova, De derde leeftijd in versvorm. Verweerskrif van Antjie Krog. Nr. 2, pp. 68-77

Essays Mineke Bosch, Mary Poppins, of hoe een magische nepmoeder een dolle suffragette de les leest, Nr. 3, pp. 54-60 Rosemarie Buikema, Beeldessay: Eia mater fons amoris, Nr. 3, pp. 61-65 Marianne Grunell, Hoe sekse er toe deed in de decennia na de Tweede Wereldoorlog. Biografieën van twee vrouwelijke politici uit de twintigste eeuw vergeleken. Nr.1, pp.78-84 Willy Jansen, De verdwenen macht van Maria’s moedermelk, Nr. 3, pp. 81-85 Joan W. Scott, The Uses and Abuses of Gender. Nr. 1, pp. 63-77 Berteke Waaldijk, From ‘useful’ to ‘uses and abuses’. Joan Scott on gender. Nr. 1, 61-62 Lies Wesseling, Het persoonlijke is geopolitiek, Nr. 3, 86-88

Opinies Thijs van den Broek, Beleid informele zorg. Katalysator voor genderongelijkheid in de derde leeftijd? Nr. 2 pp. 42-47


63

Register 2013

Caroline van Dullemen, Lang zal ze leven … een wens van de goede of de kwade fee? Genderpolitiek van de mondiale vergrijzing. Nr. 2, pp. 59-67

Interviews Fleur van Leeuwen, Het CEDAW blijft noodzakelijk. Interview met Cees Flinterman. Nr. 1, pp. 37-40 Lies Xhonneux, Een kritische schrijversblik op gender, seksualiteit en de LGBT-gemeenschap Interview met Rebecca Brown, a writer’s writer. Nr. 1, pp. 54-60

Recensies E. Brems & L. Stevens (Red.) Recht en gender in België. nr. 1, pp. 85-88 (Machteld De Metsenaere) I. Casier, A. Woodward, E. van den Brandt & M. de Metsenaere (Red.), Bitches, babes & business. Het bedrijfsleven door een genderbril. Nr. 2, pp. 88 (Hanna Harthoorn) W. Jansen & C. Notermans (Red), Gender, nation and religion in European pelgrimage. In A.-K. Hermkens, W. Jansen & C. Notermans, Moved by Mary; the power of pilgrimage in the modern world. Nr. 2, pp. 82-85 (Jantine Oldersma) R. Jennings & A. Gardner (Red.), Women, ageing and popular music. Nr. 2, pp. 78-82 (Alkeline van Lenning) Geertje Mak, Doubting seks. Inscriptions, bodies and selves in Nineteenth-Century hermaphrodite case histories Manchester UP, 2012. Nr. 4, pp. 54-56 (Kaat Wils) P. Pasture, J. Art en T. Buerman (Red.), Gender and Christianity in modern Europe, Beyond the feminization thesis (Kim Knibbe). Nr. 3, pp. 89-91

Proefschriftsamenvattingen Domitilla Olivieri, Haunted by reality. Toward a feminist study of documentary film: indexicality, vision and the artifice. Nr. 2, pp. 89-90 Lisette Kuyper, Sexual orientation and health. General and minority stress factors explaining health differences between lesbian, gay, bisexual, and heterosexual individuals. Nr. 2, pp. 90-92

64


Een analyse van vragen over gender uit de vragenrubriek van Refoweb

Recommend Documents