EN ALLES IS ONZEKER - oogstdienst Voor de kinderen: De talenten van een aardappel… Kijk eens wat ik heb meegenomen… Wat is het eigenlijk? Waar groeit die? Een aardappel, die hoort ook bij de oogst… Met een aardappel kun je ongelooflijk veel doen en maken. Wat allemaal? Gesprekje… (aardappelmeel en zak chips meenemen) Een aardappel heeft dus heel veel mogelijkheden. Denk maar eens goed na over wat je zelf allemaal kunt…
Meditatie: En alles is onzeker… Lieve mensen, je kunt wel heel veel doen met een aardappel, maar als je ‘m in ’t voorjaar poot is het allemaal heel onzeker of je er ooit iets mee kunt doen! Hij kan bevriezen, rotten in de grond, het kwaad kan er in komen of een ziekte waardoor ie alsnog wordt afgekeurd. En van alle onzekerheden is de prijs wel het onzekerst van alles! Je kunt er als boer een enkele keer heel goed mee zitten maar misschien moet er wel vaker geld bij… De aardappel: symbool bijna van de onzekerheid van de oogst, van het hele leven, zoals in het gedicht van Roland Holst: … wij zijn maar als de blaren in de wind, ritselend langs de zoom van oude wouden, en alles is onzeker en hoe zouden wij weten wat alleen de wind weet, kind… Alles is onzeker… De eigenzinnige wijze uit de 2e eeuw voor Christus, die we kennen als Prediker, weet erover mee te praten, vooral in dit stukje dat we net gelezen hebben, luister maar: Doe uw brood weg over het water, nochtans zou u het mogelijk na vele dagen weer vinden. Je brood, je bezittingen, ook al doe je ze weg over het water, m.a.w.: ook al ga je er roekeloos mee om, onverantwoordelijk, ja, ook al neem je alle risico van de wereld je kunt soms toch zomaar hebben dat het nog goed afloopt ook, dat je geen schade oploopt en alles weer terugkrijgt. Zo onvoorspelbaar is het leven. Het hangt heus niet af van wat jij allemaal doet.
En andersom, zegt Prediker: Verdeel het in zevenen of in achten – nochtans weet u niet welk kwaad er op aarde zal zijn. Ook als je er wel heel zorgvuldig mee omgaat, je verdeelt het in kleine eenheden, je zet het uit in partjes, zodat je zo weinig mogelijk risico loopt, dan weet je evenmin wat er allemaal kan gebeuren, dan kun je het net zo goed toch nog verspelen, want je weet niet wat voor catastrofe er kan gebeuren. Hoe je je ook beveiligt tegen risico’s, zegt Prediker, garantie heb je nooit… En zo borduurt hij voort op het patroon van de onzekerheid. Er is iets ongrijpbaars in de dingen, iets waar je geen vat op krijgt. Het heeft dus niet veel zin je kansen te berekenen, door steeds naar de lucht en de wolken te kijken en te wachten, want wat moet gebeuren, gebeurt toch - en je verandert er niets aan: als de wolk vol zit gaat het regenen, waar een boom gevallen is, daar blijft hij liggen. Die onzekerheid in de dingen, dat niet-maakbare van het leven, Prediker schrijft het toe aan God. In al zijn twijfel en cynisme soms komt hij daar wel telkens op terug: God. God, niet als de pakbare en voorspelbare menselijke projectie, maar juist als het geheim dat mensen overstijgt, juist als het onkenbare… Ergens in die ondoorzichtige, duistere gang van zaken is God in het verborgene bezig met een “werk”. Zo niet te traceren, zo geheimzinnig als het zaad ontkiemt in de aarde en het graan groeit in de nacht – zo onzichtbaar en ongrijpbaar als de wind zo onnaspeurbaar als de foetus transformeert in een mens met “geest”, zo is God op verborgen wijze aan het werk in het menselijke handelen, maar ook in het menselijke niet-handelen - en in alle onzekerheid.
Eén zekerheid is er wel: Als je niet zaait zal er ook geen oogst zijn. Als je in het voorjaar je aardappels poot kunnen ze bevriezen, verrotten, het kwaad krijgen, waardeloos zijn in prijs – de oogst is nooit gegarandeerd. Maar als je ze niet poot weet je zeker dat er geen oogst zal zijn. Dus doe nou maar, zegt Prediker, doe het juist zo veel als je kunt. Zaai in de morgen en zaai in de avond, je weet bij geen van beide de opbrengst maar als je niet zaait weet je dat er helemaal geen opbrengst is. Dit is geen oproep om je uit de naad te werken, maar om te blijven doen wat je hand vindt om te doen. Doe nou maar, zolang het dag is… Hoe het zaad groeit tot oogst is grotendeels onzichtbaar voor onze ogen, zegt ook Jezus. Zo is het precies met de dingen die je doet voor Gods Koninkrijk, de dingen van de geest, de liefde en de innerlijke groei in God, doe het maar, zaai maar. Nee, het is niet zichtbaar, je kunt het nauwelijks traceren, nee, het is niet maakbaar, je kunt het niet organiseren, maar in het verborgene gebeuren er dingen… Daar hebben we het soms moeilijk mee - dat we zo weinig oogst zien. We zijn gericht op resultaat, op succes, en liefst ook op veel. En dat is nu juist het misverstand waar we vanaf mogen. De hoeveelheid oogst is nooit een garantie voor kwaliteit. Dit jaar waren er gigantisch veel en grote aardappelen: veel kilo’s. Maar de prijs is minimaal – plus snelle afkeuring van grote partijen. In het droge jaar 1976 had mijn vader weinig kilo’s kleine uien. Maar zo duur als toen heeft hij ze nooit meer verkocht… Als voorbeeld vertel ik iets over mijn eigen oogst, als pastor, als schrijvende pastor.
Juist als dominee zie je vaak maar weinig oogst. Ik heb geleerd dat je dat ook niet moet willen, dat je niet in “succes” moet meten, maar in kwaliteit. Zoals u weet heb ik lange tijd naast het predikantschap in het onderwijs gewerkt. Twee gescheiden werelden, maar soms liep het ongedacht in elkaar over. Op een ouderavond ontmoette ik een moeder van een leerling, die zei: Ik wil je bedanken voor je laatste boek – het heeft me echt geholpen in een moeilijke fase van mijn leven. U zult begrijpen dat dit mijn avond goed maakte. Het was daardoor een dag van rijke oogst geworden, ook al leverde het geen 10e druk op. Ik vertel dit om u tot inspiratie te zijn als u soms denkt weinig vruchten te zien van uw liefdewerk. Zoals de Geest van God werkt in het verborgene, zo werken ook de dingen van zijn rijk. Meestal vind je het niet terug, kun je het niet tellen. Ga dan ook niet uit van de grote successen of hoeveelheden, ja, wantrouw iets zodra het een hype wordt, en verheug u juist in de kwaliteit van het kleine. Soms zie je zelfs helemaal geen oogst, moet je het doen met alleen de belofte. Dan leer je leven van vertrouwen, vertrouwen dat er ooit, ergens, voorbij jouw individu, wel oogst zal zijn, zoals in dat andere gedicht van Roland Holst: Ik zal de halmen niet meer zien noch binden ooit de volle schoven, maar doe mij in de oogst geloven waarvoor ik dien. Amen
Kyriëgebed Gij, Geest van barmhartigheid, bron van ontferming, stroom door de wereld en raak de mensenharten aan, zodat wij ons leven leven in mededogen met alles wat kwetsbaar is. Ontferm U over de wereld en de mensen in hun onwetendheid, hun onmacht, in hun schuld en nood. Zo bidden wij U zingend: Heer, ontferm U…
Gebed bij de opening van de Schriften Gij, adem die ons bezielt, als de wind zijt Gij: waaiend, verfrissend, ruimte makend in ons gemoed, zaaiend het zaad van de liefde, in de morgen en in de avond, altijd door. Laat heilzame woorden vallen in onze harten. Breng in ons voort de oogst van uw Geest. Amen.
Gebeden In de onzekerheid geef ons het lef om te leven, Eeuwige, Gij die in het verborgene werkt. In het niet-weten, in raadsels en in duizend vragen, schenk ons de rust om te vertrouwen op uw stille aanwezigheid in alle chaos. In tasten en mysterie, vind ons en vind met ons een weg, een weg die liefde heten zal. In onze voorbeden zeggen wij U onze gebedsintenties: De slachtoffers van de aardbeving in Turkije… De hongergebieden in Afrika… De spanningen in zoveel landen in het Midden-Oosten, in het bijzonder Libië en Syrië… De onrust om de financiële crisis, de angst voor de gevolgen… Ons project van Oom Gan… Mensen die verdriet hebben, een leed moeten dragen waarvan misschien niemand weet, allen die pijn lijden om een gemis… De zieken, thuis, in ziekenhuizen en verpleeghuizen, allen die de dood onder ogen moeten zien… De mensen die ons lief zijn, ons eigen leven, onze vragen en zorgen, maar ook onze dank om alle oogst – we leggen het voor U neer in de stilte… … We bidden het gebed dat Jezus ons leerde: Onze Vader…
