Editie maart Deze publicatie is gebaseerd op cijfers van:

Editie maart 2011. Deze publicatie is gebaseerd op cijfers van: • Landbouwenquête van de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie van de FOD Economie, 2009 • Verzamelaanvraag van het Agentschap Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid, 2009 • Studie “De economische betekenis van het agrocomplex in de provincie Antwerpen”, uitgevoerd door Idea Consult en Agro-Business-Consultancy NV in opdracht van de provincie Antwerpen, 2010 • VLM, mestbankaangifte 2008 Copyrights foto’s: Blz. 8-9: Kris Van Exel Blz. 24, 27: Proefcentrum Hoogstraten Blz. 26, 61: Proefstation Sint-Katelijne-Waver Blz. 29, 66: Boomkwekerijen Op De Beeck Blz. 69: UGent, Peter Van Den Abeele Blz. 71: Wolkenhoeve Geel Blz. 77: Veiling Hoogstraten Alle andere foto’s: provincie Antwerpen De deputatie van de provincie Antwerpen Voorzitter: Cathy Berx, gouverneur Leden: Ludo Helsen Rik Röttger Marc Wellens Koen Helsen Inga Verhaert Bart De Nijn Provinciegriffier:

Danny Toelen

LAND- EN TUINBOUWSECTOR in de PROVINCIE ANTWERPEN IN CIJFERS

“Niet alles wat telt, kan geteld worden en niet alles wat geteld kan worden, telt,” merkte Einstein eens terecht op: de wereld is nu eenmaal niet te vatten in cĳfers en getallen, en dit geldt uiteraard ook voor het voeren van een beleid. Maar anderzĳds is cĳfermateriaal nodig, en zĳn correcte cĳfergegevens van belang voor de ontwikkeling, uitvoering, controle en evaluatie van een transparant beleid. Ondanks het feit dat de provincie Antwerpen vaak geassocieerd wordt met industrie, haven en verstedelĳking, speelt de landen tuinbouw bĳ ons een aanzienlĳke rol. Bovendien merken we dat de agrarische bedrĳfstak sterker en sterker verweven is geraakt met het totale economische systeem, en vandaag de dag steeds vaker beschouwd wordt als één van de vele onderdelen in het agrocomplex, de hele keten van economische activiteiten verbonden met productie, verwerking en afzet van een agrarisch product. Landbouwbedrĳven worden voortdurend geconfronteerd met sterke globale concurrentie en hogere eisen op het vlak van voedselveiligheid, landschappelĳke waarde, milieu, en welzĳn. Dit alles maakt dat het voor onze huidige landbouwers niet eenvoudig is om hun bedrĳf om te schakelen naar een technologisch modern bedrĳf dat voldoet aan al deze eisen. Het is mee onze opdracht deze mensen kansen te geven hun job uit te oefenen, door hen bĳ te staan in deze uitdaging. Naast dit globale beeld stellen we bovendien vast dat de provincie Antwerpen in een aantal specifieke segmenten een koppositie inneemt in het Vlaamse landschap, zoals bĳvoorbeeld in de sectoren tuinbouw in serres, mest- (of vlees)kalveren, pluim- en melkvee.

VOORWOORD

VOORWOORD

De bevindingen uit dit onderzoek helpen ons het provinciale landen tuinbouwbeleid richting te geven, maar tegelĳk vertellen de resultaten ons ook iets over de noden en hiaten in het beleid, waarvoor we oog moeten hebben en waar wĳ als provincie moeten trachten een verschil te maken. Zo werd er de voorbĳe jaren hard gewerkt aan de uitbouw van een degelĳk glastuinbouwbeleid, en staan we onze landen tuinbouwers bĳ door ons praktĳkgericht onderzoek binnen onze verschillende proefbedrĳven, zoals de Hooibeekhoeve voor voedergewassen en melkvee en het Proefbedrĳf Pluimveehouderĳ. In deze uitgave zullen tal van aspecten van de landen tuinbouwsector in beeld gebracht worden aan de hand van cĳfers, kaartjes, grafieken en tabellen. Dit klinkt in eerste instantie niet erg boeiend, maar het tegendeel is waar: aan de hand van verschillende invalshoeken krĳgt u zo een overzichtelĳk en verhelderend beeld van de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen. Ludo Helsen Gedeputeerde voor landbouw- en plattelandsbeleid

3

INHOUDSTAFEL Inleiding........................................................................................................................6 Deel 1 – Beschrĳving landen tuinbouwsector .............................................................8 1 Grondgebruik...........................................................................................................10 1. Ruimte voor landen tuinbouw in de provincie Antwerpen ...................................................................................10 2. Oppervlakte cultuurgrond .....................................................................................................................................11 3. Geografische spreiding cultuurgrond.....................................................................................................................13 4. Eigendomssituatie cultuurgrond............................................................................................................................14

2 Teelten .....................................................................................................................16

1. Overzicht geteelde gewassen ...............................................................................................................................16 2. Voedergewassen...................................................................................................................................................18 3. Akkerbouw ...........................................................................................................................................................22 4. Tuinbouw ..............................................................................................................................................................24 4.1 Tuinbouw in openlucht ....................................................................................................................................25 4.2 Tuinbouw in serres ..........................................................................................................................................30

3 Veestapel .................................................................................................................34 1. Runderen..............................................................................................................................................................34 2. Varkens ................................................................................................................................................................37 3. Pluimvee ..............................................................................................................................................................38 4. Paarden ................................................................................................................................................................40 5. Geiten, schapen en andere ...................................................................................................................................41

4 Land- en tuinbouwbedrĳven ....................................................................................42 1. Aantal...................................................................................................................................................................42 2. Geografische spreiding .........................................................................................................................................43 3. Activiteiten............................................................................................................................................................44 4. Grootte van de bedrĳven .......................................................................................................................................46 4.1 Bedrĳfsoppervlakte .........................................................................................................................................46 4.2 Aantal dieren per bedrĳf ..................................................................................................................................49 5. Bedrĳfsleiders.......................................................................................................................................................51 5.1 Leeftĳd ...........................................................................................................................................................51 5.2 Juridisch statuut .............................................................................................................................................52 5.3 Opvolging .......................................................................................................................................................53 5.4 Computergebruik ............................................................................................................................................54

5 Landbouwverbreding ...............................................................................................56 4

6 Economische betekenis van de landen tuinbouwsector .........................................60 1. Omzet of totale productiewaarde ..........................................................................................................................60 2. Toegevoegde waarde ............................................................................................................................................64 3. Tewerkstelling ......................................................................................................................................................66 3.1 Familiale arbeid en tewerkgesteld personeel ...................................................................................................67 3.2 Seizoensarbeid ...............................................................................................................................................68 3.3 Arbeidskrachten op het bedrĳf ........................................................................................................................68

7 Economische betekenis van het agrocomplex ..........................................................70 1. Definitie agrocomplex ...........................................................................................................................................70 2. Economisch belang agrocomplex..........................................................................................................................72 2.1 Indirect economisch belang ............................................................................................................................72 2.2 Gerelateerd economisch belang ......................................................................................................................72 2.3 Hogere-orderelaties ........................................................................................................................................75 3. Belang van het agrocomplex voor de provinciale en Vlaamse economie ................................................................76

INHOUDSTAFEL

Deel 2 – Economische beschrĳving landen tuinbouwsector en agrocomplex ............58

Besluit ........................................................................................................................78

5

INLEIDING Land- en tuinbouwbedrĳven vormen een belangrĳk onderdeel van het platteland en bepalen mee het uitzicht en de kwaliteit ervan. Deze bedrĳven, maar ook hun toeleveranciers en afnemers (het zogenaamde agrocomplex), hebben een belangrĳke economische impact op het platteland. De provincie Antwerpen wil een ondernemersvriendelĳke provincie zĳn, ook voor landen tuinbouwers. In het provinciale landbouwbeleid, uitgewerkt door de provinciale dienst Landbouw- en Plattelandsbeleid, worden verschillende accenten gelegd om tegemoet te komen aan landen tuinbouwers. Zo werkt de provincie Antwerpen momenteel aan een nieuw ruimtelĳk beleid voor de glastuinbouw, en ook rond hoeve- en streekproducten werd een beleid uitgewerkt. Een van de acties daarin is de aanpak van distributieproblemen waarmee de producenten vaak te maken hebben. De provincie Antwerpen ondersteunt ook praktĳkonderzoek. De provincie baat zelf twee dierlĳke praktĳkcentra uit: de Hooibeekhoeve en het Proefbedrĳf Pluimveehouderĳ. Op de Hooibeekhoeve wordt praktĳkonderzoek gedaan naar melkvee, voedergewassen en plattelandsontwikkeling, het Proefbedrĳf Pluimveehouderĳ is dan weer het praktĳkonderzoekscentrum voor leghennen en vleeskuikens. Beide praktĳkcentra proberen zo veel mogelĳk in contact te staan met de landbouwers, ook over de provinciegrenzen heen. Doel is de onderzoeksresultaten te verspreiden maar ook voeling te houden met de werkelĳke noden van de landbouwers, die het onderzoek tenslotte mee bepalen. Regelmatig organiseren de praktĳkcentra studiedagen, demonstraties en andere ontmoetingsmomenten. Drie plantaardige praktĳkcentra krĳgen financiële steun van de provincie Antwerpen: het Proefcentrum Hoogstraten vzw, het Proefstation voor de Groenteteelt vzw (Sint-Katelĳne-Waver) en het Landbouwcentrum voor Voedergewassen vzw (LCV). Projecten rond duurzame en verbrede landbouw kunnen eveneens rekenen op financiële steun van de provincie. Ook gemeentebesturen worden ondersteund in hun landbouwbeleid vanuit het Infoloket Landbouw, te raadplegen op www.infoloketlandbouw.be. Door verschillende evoluties de voorbĳe jaren heeft het platteland meerdere functies gekregen: vroeger speelde de landen tuinbouw een hoofdrol, nu wordt er ook gewoond, gewerkt, gespeeld, mensen besteden er hun vrĳe tĳd, er is toerisme… Ook landen tuinbouwbedrĳven nemen vaak andere, meer verbredende activiteiten op waardoor ze vaker in contact komen met consumenten. Werken aan het imago van de landen tuinbouwsector is daarom heel belangrĳk. Dit doen we door het provinciaal organiseren of ondersteunen van evenementen zoals PROMinANT en de Agridagen in Geel.

6

In 2006 maakten we een eerste beschrĳving van de sector, waarvan de resultaten samengevat werden in de publicatie “Land- & tuinbouwsector in de provincie Antwerpen – In cĳfers”. Sinds die tĳd is er echter alweer heel wat veranderd in de landen tuinbouwsector en werd het tĳd voor een update van alle cĳfers. Daarom maakten we in 2010 een nieuwe beschrĳving van de agrarische sector, met dit keer een diepgaande becĳfering van de economische betekenis van het agrocomplex in de provincie Antwerpen. Een samenvatting van de resultaten van deze studies vind je in deze publicatie.

INLEIDING

Om als provincie een sterk agrarisch beleid uit te werken is het cruciaal om op provincieniveau over beleidsrelevante informatie te beschikken van de agrarische activiteiten en van het agrocomplex, maar ook van de andere activiteiten van de landen tuinbouwsector (landbouwverbreding).

Via talrĳke kaartjes, grafieken en tabellen krĳg je een beeld van de landen tuinbouwsector in onze provincie. Steden en gemeenten, maar ook landen tuinbouwers en andere geïnteresseerden krĳgen via deze publicatie een genuanceerd beeld van de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen. In het kaft van deze publicatie vind je bovendien zes handige posters met uitgebreide tabellen en kaarten. De volledige beschrĳving en de becĳfering van de economische betekenis van de landen tuinbouwsector en het agrocomplex kan je aanvragen via het Infoloket Landbouw - www.infoloketlandbouw.be.

7

In 1994 was het agrarisch gebied nog goed voor 133.200 ha. In onze provincie werd tot nu toe dus 2.400 ha agrarisch gebied omgevormd naar andere gewestplanbestemmingen zoals natuurgebied, industriegebied, woongebied of recreatiegebied. In de tabel zie je voor de verschillende bestemmingen de evolutie tussen 1994 en 2010.

landbouw

2010 (ha)

%

133.200

46,3

130.800

45,5

57.400

20,0

57.600

20,0

industrie

16.400

5,7

17.600

6,1

reservaat en natuur

24.000

8,3

26.100

9,1

9.100

3,2

8.750

3,0

22.300

7,8

22.450

7,8

7.300

2,5

7.400

2,6

17.900

6,2

16.900

5,9

287.600

100

287.600

100

bos recreatie overige bestemmingen

(Ruimteboekhouding RSV, 1/01/2010)

2•

%

wonen

overig groen

Gewestplanbestemmingen provincie Antwerpen

1994 (ha)

totaal

GRONDGEBRUIK

De provincie Antwerpen is 287.600 ha groot. Begin 2010 is hiervan 130.800 ha of ruim 45% ingekleurd als agrarisch gebied op het gewestplan. Naast landen tuinbouwbedrĳven en aanverwanten hebben ook zonevreemde woningen een plaats in het agrarisch gebied.

OPPERVLAKTE CULTUURGROND

De oppervlakte cultuurgrond is de grond die de landen tuinbouwsector werkelĳk gebruikt om op te telen. Hierover geven de landbouwenquête en de verzamelaanvraag betrouwbare cĳfers. De landbouwenquête wordt jaarlĳks uitgevoerd bĳ de landen tuinbouwbedrĳven in België. De enquête peilt naar de bedrĳfssituatie op 1 mei. Hobbykwekers en particulieren met landbouwgrond in gebruik wordt niet gevraagd om de enquête in te vullen. De enquête verloopt in opdracht van de FOD Economie, Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (ADSEI). De verzamelaanvraag is een jaarlĳkse verplichte aangifte voor landen tuinbouwers bĳ het Agentschap Landbouw en Visserĳ (ALV) van de Vlaamse overheid. Het invullen van deze aangifte is nodig om subsidies aan te vragen en om te voldoen

11

• •

ook hobbykwekers de verzamelaanvraag moeten invullen om te voldoen aan de mestwetgeving; landbouwers verplicht zĳn om al hun percelen te registeren in de verzamelaanvraag. Een niet-ingevulde of onvolledig ingevulde aangifte leidt bĳ controle tot verminderde steun aan de landbouwer; ook niet-landbouwpercelen die tĳdelĳk wel een landbouwgebruik hebben, geregistreerd worden in de verzamelaanvraag, bĳvoorbeeld heidegebieden die begraasd worden door schapen.

•

Verder in deze publicatie gebruiken we vooral de cĳfers uit de landbouwenquête. Voor de productie van de provinciale kaartjes (gegevens per gemeente), baseerden we ons meestal op de verzamelaanvraag. De bronvermelding verduidelĳkt dit steeds.

Gedetailleerd overzicht van de teelten in de provincie Antwerpen op basis van de verzamelaanvraag op poster.

3•

GEOGRAFISCHE SPREIDING CULTUURGROND

GRONDGEBRUIK

Volgens de verzamelaanvraag is er meer cultuurgrond in de provincie Antwerpen dan volgens de landbouwenquête omdat:

De gemeenten met een groot landbouwareaal (60-80% van de oppervlakte van de gemeente) zĳn Baarle-Hertog, Essen, Hoogstraten, Kalmthout, Merksplas, Ravels, Retie, Rĳkevorsel, Stabroek en Wuustwezel. Deze zĳn allemaal te vinden in het noorden van de provincie Antwerpen. In Antwerpen, Boom, Brasschaat, Edegem, Hemiksem, Kapellen, Mortsel, Niel, Schilde, Schoten, Vosselaar en Wĳnegem is er weinig agrarische activiteit: de agrarische sector gebruikt minder dan 20% van het grondgebied van deze gemeenten. De meeste van deze gemeenten vind je rond de stad Antwerpen.

13

In de tabel hieronder zie je de oppervlaktes van de verschillende teelten in de Vlaamse provincies, telkens vergeleken met het totaal in Vlaanderen.

TEELTEN

Vergeleken met andere provincies vinden we de grootste oppervlakte tuinbouw in serres in onze provincie. De 834 ha tuinbouw in serres in onze provincie staat voor 40% van alle glastuinbouw in Vlaanderen. De teelt van akkerbouwgewassen is beperkt in onze provincie.

Oppervlakte teelten (in hectare) per provincie, percentage per teelt t.o.v. totaal in Vlaanderen (ADSEI landbouwenquête mei 2009)

Antwerpen ha

%

Limburg ha

%

OostVlaanderen ha

VlaamsBrabant

%

ha

%

%

9,8 116.290 31,2 372.494

100

74.155 19,9

43.504 11,7 102.139 27,4

36.406

akkerbouw

10.755

5,5

26.653 13,7

40.748 21,0

43.282 22,3

tuinbouw in openlucht

3.670

7,7

12.817 27,0

6.217 13,1

6.599 13,9

andere teelten braakland totaal

834 40,4

72.947 37,5 194.386

100

18.212 38,3

47.516

100

5,0

496 24,1

2.062

100

514 24,9

76 13,9

58 10,6

191 34,8

61 11,2

161 29,3

549

100

417 13,2

515 16,3

559 17,7

778 24,7

884 28,0

3.153

100

87.231 14,1 208.991 33,7 620.161

100

83.663 13,5 150.368 24,2

104

%

5,5

89.908 14,5

114

ha

Vlaanderen ha

voedergewassen en grasland

tuinbouw in serres

WestVlaanderen

17

TEELTEN

In vergelĳking met de andere provincies is vooral de oppervlakte met tĳdelĳke graslanden relatief groot: 36 % van de Vlaamse oppervlakte tĳdelĳk grasland ligt in de provincie Antwerpen. In de tabel zie je voor de verschillende soorten voedergewassen de verdeling over de Vlaamse provincies. Oppervlakte voedergewassen (in hectare) per provincie, percentage per teelt t.o.v. totaal in Vlaanderen (ADSEI landbouwenquête mei 2009)

Antwerpen ha

%

Limburg ha

%

OostVlaanderen ha

%

VlaamsBrabant ha

%

WestVlaanderen ha

%

Vlaanderen ha

%

55.487 34,3 161.930

100

blijvend grasland

21.476 13,3

16.890 10,4

47.536 29,4

tijdelijk grasland

19.544 36,4

7.834 14,6

10.004 18,6

2.559

4,8

13.750 25,6

53.691

100

voedermaïs

26.689 22,2

15.151 12,6

34.324 28,5

8.721

7,2

35.592 29,5 120.478

100

korrelmaïs vochtig geoogst

4.987 16,7

2.930

9,8

8.648 29,0

3.824 12,8

9.438 31,6

29.828

100

voerderbieten

494 15,4

193

6,0

1.065 33,1

389 12,1

1.073 33,4

3.215

100

andere voedergewassen

963 28,7

505 15,1

562 16,8

371 11,1

950 28,3

3.351

100

9,8 116.290 31,2 372.494

100

totaal

74.155 19,9

43.504 11,7 102.139 27,4

20.541 12,7

36.406

19

3•

AKKERBOUW

Akkerbouw komt historisch voor op de meest vruchtbare gronden. Voorbeelden zĳn granen, aardappelen en nĳverheidsgewassen. Deze laatste zĳn bestemd voor de verwerking tot andere producten: denk aan suikerbieten en oliehoudende gewassen. In vergelĳking met de andere provincies is de oppervlakte akkerbouw in de provincie Antwerpen beperkt: slechts 5,5% van de akkerbouw in Vlaanderen is in onze provincie gevestigd. Niettemin kende de teelt van akkerbouwgewassen in onze provincie in de periode 1994-2009 een bĳzonder sterke groei, een verdubbeling zelfs van 5.648 ha naar 10.755 ha. In onderstaande tabel zie je de verschillende types akkerbouwgewassen in Vlaanderen.

Oppervlakte akkerbouwgewassen (in hectare) per provincie, percentage per teelt t.o.v. totaal in Vlaanderen (ADSEI landbouwenquête mei 2009)

Antwerpen

ha

%

OostVlaanderen

ha

%

granen voor de korrel (behalve korrelmaïs)

2.617

2,9

12.848 14,3

17.400 19,3

korrelmaïs droog geoogst

4.097 12,9

5.488 17,3

24.043 26,7

33.110 36,8

90.018

100

8.163 25,7

7.145 22,5

6.916 21,7

31.810

100

4.839 16,0

6.580 21,8

11.911 39,4

30.205

100

4,9

10.346 24,4

5.513 13,0

21.010 49,6

42.352

100

26.653 13,7

40.748 21,0

43.282 22,3

72.947 37,5 194.386

100

6.225 20,6

aardappelen

3.391

8,0

2.092

10.755

5,5

ha

%

ha

Vlaanderen %

2,2

%

WestVlaanderen

ha

650

ha

VlaamsBrabant

%

nijverheidsgewassen totaal

22

Limburg

4•

TUINBOUW

Tuinbouw is een vrĳ ruim begrip. Het omvat groenteteelt, fruitteelt, sierteelt en boomkwekerĳ. Tuinbouwgewassen worden geteeld in een serre of in openlucht. De groenteteelt is met 1.711 ha nog steeds de belangrĳkste tuinbouwteelt in onze provincie. De 10 meest geteelde groenten in volgorde van groot naar klein teeltareaal in de provincie Antwerpen zĳn: • • • • • • • • • •

tomaat (in serreteelt) bloemkool prei kruiden consumptiewortelen tuin- en veldbonen stamslabonen erwten sla (gedeeltelĳk serreteelt) schorseneren

Opvallend genoeg is de teelt van tomaten, die uitsluitend in serres plaatsvindt, de belangrĳkste groenteteelt in onze provincie. Hierna bespreken we eerst de tuinbouw in openlucht en verder de tuinbouw in serres.

24

TEELTEN

4.1•

TUINBOUW IN OPENLUCHT

Het grootste areaal tuinbouwteelten in Vlaanderen is te vinden in openlucht. In de provincie Antwerpen is de openluchttuinbouw minder sterk vertegenwoordigd dan in de andere Vlaamse provincies: we nemen 8% van de teelten voor onze rekening. West-Vlaanderen (aandeel van 38%) spant in dit segment duidelĳk de kroon. Toch steeg de oppervlakte tuinbouwteelten in openlucht de voorbĳe jaren sterk in onze provincie: van ongeveer 2.900 ha in 1994 over zo’n 3.500 ha in 2004 tot 3.670 ha in 2009. De stĳging is vooral te danken aan het toegenomen areaal boomkwekerĳ in openlucht, dat in diezelfde periode bĳna verdubbeld is. Hiermee vertegenwoordigen we 30% van de totale oppervlakte boomkwekerĳen in Vlaanderen. Vast geen verrassing is het aandeel van aardbeien in onze provincie: 33% van het Vlaamse areaal openluchtaardbeien wordt bĳ ons geteeld. Samen met Limburg zĳn we zelfs goed voor 80% van het areaal aardbeien in openlucht. Verderop, bĳ 4.2 - tuinbouw in serres, blĳkt dat de provincie Antwerpen in de aardbeienteelt zelfs koploper is in Vlaanderen (aandeel van 42,3%). Oppervlakte tuinbouw in openlucht (in hectare) per provincie, percentage per teelt t.o.v. totaal in Vlaanderen (ADSEI landbouwenquête mei 2009)

Antwerpen groenten

ha

%

1.711

6,4

boomkwekerijen aardbeien ander klein fruit boomgaarden tuinbouwzaden en -planten totaal

ha

%

OostVlaanderen

ha

2.825 10,6

2.448

3,1

443 52,1

1.250 29,8

703 16,7

1.560 37,2

227 32,9

325 47,0

43

6,2

2.716 10,2 26

ha

VlaamsBrabant

%

89 10,5

sierteelt

Limburg

%

WestVlaanderen ha

ha

%

9,2 16.913 63,6 26.612

100

36

4,2

257 30,2

851

100

174

4,1

509 12,1

4.198

100

39

5,6

57

8,2

691

100

7,9

216

100

2,8 14.874

100

2

0,9

124 57,4

10

4,6

63 29,2

17

384

2,6

8.922 60,0

1.310

8,8

3.839 25,8

418

7

9,3

3.670

1

1,3

26 34,7

7,7 12.817 27,0

6.217 13,1

0

0,0

%

Vlaanderen

41 54,7

75

100

6.599 13,9 18.212 38,3 47.516

100

25

TEELTEN 29

GEITEN, SCHAPEN EN ANDERE

Naast runderen, varkens, pluimvee en paarden tellen we in de provincie Antwerpen ook schapen, geiten, konĳnen, nertsen, hertachtigen, struisvogels en bĳen. We sommen enkele feiten en cĳfers op. •

Geiten Er zĳn 6.426 geiten in onze provincie op 108 bedrĳven. Dit is een stĳging ten opzichte van 2004 (3.064) en een daling van het aantal bedrĳven (128). Het aantal dieren per bedrĳf is bĳgevolg sterk gestegen van 24 in 2004 tot 60 geiten per bedrĳf in 2009. Er zĳn maar een klein aantal grotere bedrĳven: 12 bedrĳven met meer dan 50 geiten. Geiten worden vooral gehouden voor de melkproductie.

•

Schapen We tellen 10.146 schapen in onze provincie op 294 bedrĳven. Dit is een daling van het aantal schapen ten opzichte van 2004 (16.024 schapen). Er zĳn slechts 50 grotere bedrĳven met meer dan 50 schapen in onze provincie. De schapen bĳ professionele kwekers worden vooral gehouden voor de vleesproductie.

VEESTAPEL

5•

Van het totaal aantal Antwerpse schapen en geiten leeft 4,9% op een biologische kwekerĳ. •

Struisvogels: we tellen 186 dieren bĳ 6 bedrĳven. Er zĳn 2 grotere struisvogelfokkers in onze provincie met elk meer dan 50 dieren.

•

Konĳnen: er zĳn 6.963 konĳnen in onze provincie op 27 bedrĳven. Ook konĳnen worden voornamelĳk gekweekt voor het vlees.

•

Herten: er zĳn 325 hertachtigen op 17 bedrĳven, waarvan 3 grotere kwekers met tussen de 75 en 100 dieren op hun bedrĳf.

•

Nertsen: we tellen 6.275 nertsen bĳ 2 bedrĳven in onze provincie. De nertsen worden gekweekt voor hun pels (bont).

•

Bĳenteelt: in 2009 zĳn er in onze provincie nog 27 bedrĳven met in totaal 306 bĳenkasten volgens de landbouwenquête van 2009. De populatie imkers en bĳen in onze provincie daalt sterk: in 2004 waren er nog 68 imkers met 586 bĳenkasten.

CONCLUSIE De pluimveehouderĳ, de kalverhouderĳ en de melkveehouderĳ zĳn belangrĳke sectoren in de provincie Antwerpen. 24% van de Vlaamse rundveestapel, 75% van de Vlaamse vleeskalveren en 31% van de Vlaamse pluimveestapel is gevestigd in onze provincie.

41

3•

ACTIVITEITEN

Land- en tuinbouwbedrĳven kunnen een of meerdere activiteiten uitoefenen op hun bedrĳf. In de tabel hieronder wordt vermeld hoeveel van de in totaal 4.507 landen tuinbouwbedrĳven in onze provincie een bepaalde activiteit uitoefenen. Ook de vergelĳking met Vlaanderen wordt gemaakt. Bedrĳfsactiviteiten (ADSEI landbouwenquête mei 2009)

aantal bedrijven

% van totaal aantal landen tuinbouwbedrijven in de provincie Antwerpen (=4.507)

% van het aantal Vlaamse bedrijven in dit segment.

2.315

51

15

met melkkoeien

1.237

27

18

met vleeskalveren

215

5

33

bedrijven met runderen, waarvan

bedrijven met pluimvee, waarvan

348

8

17

met legkippen en poeljen

200

4

14

met vleeskippen

127

3

5

bedrijven met varkens

651

14

12

bedrijven met paardachtigen

642

14

18

bedrijven met teelten in serres

734

16

25

met groenten in serres

444

10

36

met fruitteelt in serres

142

3

19

537

12

12

133

3

17

132

3

16

2.631

58

15

2.184

48

15

bedrijven met oppervlakte blijvend grasland

2.381

53

12

bedrijven met granen voor de korrel, waarvan

1.186

26

8

838

19

10

bedrijven met groenten in openlucht (nietdoorlevend fruitteelt inbegrepen), waarvan met aardbeien bedrijven met boomkwekerij bedrijven met voedergewassen waarvan voedermaïs

met korrelmaïs 44

LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN � 45 �


Het belang van bedrĳven met een kleine bedrĳfsoppervlakte (minder dan 10 ha) in onze provincie is constant gedaald vanaf de jaren negentig. In 1990 was bĳna 70% van het totale aantal landen tuinbouwbedrĳven kleiner dan 10 ha, in 2007 was dit gedaald tot 52%. Tegelĳkertĳd is het aantal landen tuinbouwbedrĳven met meer dan 50 hectare cultuurgrond sterk gestegen: van minder dan 1% van de bedrĳven in 1990 naar 8% in 2007.

Evolutie grote landen tuinbouwbedrĳven in de provincie Antwerpen (ADSEI landbouwenquête mei 2009)

% bedrĳven met meer dan 50 ha cultuurgrond % bedrĳven met minder dan 10 ha cultuurgrond

Tuinbouwbedrĳven en vooral glastuinbouwbedrĳven hebben een kleinere bedrĳfsoppervlakte. Maar ook bĳ de tuinbouwbedrĳven is de gemiddelde bedrĳfsoppervlakte gestegen ten opzichte van 2004. In vergelĳking met Vlaanderen hebben de serrebedrĳven in de provincie Antwerpen zelfs een grotere bedrĳfsoppervlakte. Voor groenten en fruit is dat het sterkst uitgesproken. Voor de tuinbouwteelten in openlucht zĳn de bedrĳven in onze provincie dan weer kleiner, behalve voor bedrĳven met aardbeien en boomkwekerĳgewassen. In de volgende tabel volgt de gemiddelde oppervlakte per tuinbouwbedrĳf in de Vlaamse provincies in hectare. Gemiddelde oppervlakte per tuinbouwbedrĳf (in hectare) (ADSEI landbouwenquête mei 2009)

in ha groenten in openlucht

48

Antwerpen

Limburg

OostVlaanderen

VlaamsBrabant

WestVlaanderen

Vlaanderen

4,11

10,25

5,30

5,02

6,98

6,45

sierteelt in openlucht

1,29

0,68

1,28

0,57

1,85

1,30

boomkwekerijen in openlucht

9,47

7,90

4,30

3,17

2,94

5,17

boomgaarden

7,68

11,11

8,74

10,94

5,51

10,40

aardbeien in openlucht

1,71

1,77

0,38

0,38

0,31

0,96

kleinfruit in openlucht

0,13

1,14

0,51

1,28

0,85

1,02

Antwerpen

Limburg

OostVlaanderen

VlaamsBrabant

WestVlaanderen

Vlaanderen

groenten in serres

1,33

0,44

0,70

0,35

0,60

0,87

sierteelt in serres

0,66

0,26

0,64

0,34

0,58

0,58

boowkwekerijen in serres

0,60

0,29

0,36

0,16

0,35

0,39

fruitteelt in serres

0,90

0,71

0,30

0,24

0,31

0,49

in ha

4.2•

AANTAL DIEREN PER BEDRIJF

De veeteeltbedrĳven in de provincie Antwerpen zĳn groter dan het Vlaamse gemiddelde. In alle sectoren (kalveren, melkvee, varkens en pluimvee) vinden we de grootste bedrĳven in de provincie Antwerpen. In onderstaande tabel staan de cĳfers per provincie van het gemiddeld aantal dieren per bedrĳf. In de periode 2004-2009 is het aantal dieren per bedrĳf in alle sectoren gestegen. Dit duidt op een schaalvergroting van de veeteeltbedrĳven. Gemiddeld aantal dieren per bedrĳf, 2009 (ADSEI landbouwenquête mei 2009)

Antwerpen

Limburg

OostVlaanderen

VlaamsBrabant

WestVlaanderen

Vlaanderen

kalveren

498

185

31

122

59

216

melkvee

62

59

38

40

34

43

varkens

1.395

959

1.035

655

1.123

1.103

in aantal

leghennen

14.308

6.579

4.237

363

6.518

5.900

vleeskippen

39.612

30.345

25.504

25.616

24.164

28.634

CONCLUSIE 15% van de landen tuinbouwbedrĳven in Vlaanderen situeert zich in de provincie Antwerpen. In absolute aantallen telt onze provincie 4.507 landen tuinbouwbouwbedrĳven. In de veeteelt en in de glastuinbouw zĳn de bedrĳven in onze provincie zowel in aantal dieren als in oppervlakte opvallend groter dan elders in Vlaanderen.

LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN

vervolg

49

50


5 LANDBOUWVERBREDING: ANDERE ACTIVITEITEN VAN LANDBOUWERS Terwĳl landbouwers vroeger zowat de natuurlĳke bezitters van het buitengebied waren, zĳn er vandaag in het verstedelĳkt Vlaanderen ook vele andere sectoren die er ruimte claimen. In deze verstedelĳkte context kan vooral een multifunctionele landbouw het belangrĳkste argument worden om belangrĳke ruimteclaims door landbouw te verantwoorden. De landbouw krĳgt naast voedselproductie nu dus ook andere functies. We noemen dit landbouwverbreding. Landbouwers worden plattelandsondernemers die een (extra) inkomen halen uit (nieuwe) activiteiten. In de provincie Antwerpen zĳn minstens 840 of 19% van de 4.507 landen tuinbouwbedrĳven met verbreding op hun bedrĳf bezig. De verbredende activiteiten worden opgesplitst in vier groepen. Een raming van het aantal landen tuinbouwbedrĳven in 2009 per verbredende activiteit in onze provincie staat tussen haakjes vermeld. • • • •

Sociaaltoeristische activiteiten met o.a. hoevetoerisme (13), dagrecreatie en –educatie (50) en sociale activiteiten zoals zorgboerderĳen (89) Milieu, natuur en landschap, door agrarisch natuurbeheer en agrarisch landschapsbeheer (159 bedrĳven met beheerovereenkomsten) Productie en afzet van hoeveproducten (minstens 250), energie en nieuwe consumptiegoederen (minstens 279) Uitbesteding van productiefactoren zoals grond en gebouwen, machines, dieren en menselĳk kapitaal (geen betrouwbare inschatting van het aantal betrokken bedrĳven mogelĳk).

Twee activiteiten vallen op in onze provincie. • •

Het aantal landbouwers die hoeveproducten verwerken en/of verkopen is de laatste 10 jaar opmerkelĳk gestegen. Deze stĳging volgt ook de Vlaamse trend. Ook energieproductie (vergisting, warmtekrachtkoppeling, zonnepanelen, windenergie) wordt steeds meer een nevenactiviteit.

Maatschappelĳk zĳn activiteiten van landbouwverbreding erg waardevol omdat ze landbouw en maatschappĳ verbinden en landbouw dichter bĳ het grote publiek brengen.

CONCLUSIE Minstens 19% van de landen tuinbouwbedrĳven in onze provincie is bezig met landbouwver breding. 56

6 ECONOMISCHE BETEKENIS VAN DE LAND- EN TUINBOUWSECTOR In dit hoofdstuk lees je meer over de economische betekenis van de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen. We bespreken de totale productiewaarde, de toegevoegde waarde en de tewerkstelling.

1•

OMZET OF TOTALE PRODUCTIEWAARDE

Met het begrip omzet bedoelen we de totale productiewaarde (totale opbrengst) van de verkopen van de landen tuinbouwsector op jaarbasis. De omzet van de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen wordt volgens de BTW-aangiftes geraamd op 1,37 miljard euro in 2008. Dit wil zeggen dat de landen tuinbouwsector in 2008 1,37 miljard euro aan producten (bĳvoorbeeld gewassen en dieren) verkocht. De totale omzet van de BTW-plichtige landen tuinbouwbedrĳven in onze provincie evolueerde trouwens positief tussen 1999 en 2008. Het aandeel van de verschillende subsectoren bleef relatief stabiel, behalve tussen 2007 en 2008, toen de varkenshouderĳ door de crisis grote klappen incasseerde (van 351 miljoen euro naar 181 miljoen euro omzet). De omzetcĳfers in 2008 van enkele belangrĳke Antwerpse sectoren zĳn: • • • •

Groenteteelt: 334 miljoen euro Pluimveehouderĳ: 190 miljoen euro Varkenshouderĳ: 181 miljoen euro Rundveehouderĳ: 92 miljoen euro

De eerste drie subsectoren zĳn meteen het belangrĳkst: de groenteteelt, de varkenshouderĳ en de pluimveehouderĳ. Samen zĳn ze goed voor meer dan 50% van de omzet in de provincie Antwerpen. De rundveehouderĳ (inclusief melkvee) noteert opvallend laag in onze provincie. Wellicht moeten we het aandeel hoger inschatten en vermeerderen met (een deel) van de categorie N.B. (niet bekend) die vooral gemengde bedrĳven bevat. Gemengde bedrĳven halen hun omzet immers niet hoofdzakelĳk uit één type van activiteit, maar uit een combinatie van verschillende activiteiten. Hierdoor is het niet mogelĳk om hen als specifieke sector uit de BTW-aangiftes te halen.

60

ECONOMISCHE BETEKENIS SECTOR

63 �

Verder kennen de sectoren pluimvee (29% van de Vlaamse opbrengsten in onze provincie) en konĳnen (45%) een hoge concentratie in de provincie Antwerpen. In onze provincie is minstens 19% van de landen tuinbouwbedrĳven bezig met landbouwverbreding. Het (extra) inkomen dat deze bedrĳven uit hun (nieuwe) activiteiten halen telt ook mee in hun omzet. Energieproductie en verkoop en/of verwerking van hoeveproducten zĳn de meest voorkomende vormen van landbouwverbreding. Net deze twee verbredingsactiviteiten hebben in 2009 de grootste economische impact. De omzetcĳfers van de verbredende activiteiten die vermeld worden zĳn slechts een inschatting en moeten dus voorzichtig geïnterpreteerd worden. De productie (of besparing) van energie door mestvergisting, warmtekrachtkoppeling en zonnepanelen is aanzienlĳk: de gerealiseerde omzet in 2009 is berekend op 90.000.000 euro. Let wel op: de gerealiseerde omzet is geen winst voor de bedrĳven. Ook de kosten die verbonden zĳn aan dit type van landbouwverbreding zĳn hoog. Deze alternatieve energieproductie is wel erg belangrĳk voor het rendabel houden van bepaalde sectoren, voornamelĳk de serreteelt. De verwerking en/of verkoop van hoeveproducten realiseert in onze provincie een omzet van 5.000.000 euro. De verbredingsactiviteiten met de minste economische impact maar eerder met een maatschappelĳke betekenis zĳn de sociaaltoeristische activiteiten en het landschapsbeheer. In onze provincie zien we in de sociaaltoeristische activiteiten bĳvoorbeeld een stĳging van het aantal actieve zorgboeren. Hoevetoerisme, plattelandseducatie, groene zorg en natuur- en landschapsonderhoud zĳn eerder van aanvullend economisch belang: in de provincie Antwerpen is hun omzet zo’n 700.000 euro. De gerealiseerde omzet van de landbouwverbreding is duidelĳk aanvullend op de omzet van de landen tuinbouwsector. Maatschappelĳk zĳn deze activiteiten wel erg waardevol omdat ze landbouw en maatschappĳ verbinden en landbouw dichter bĳ het grote publiek brengen.

2•

TOEGEVOEGDE WAARDE

De toegevoegde waarde van een product is de verkoopswaarde van dat product (de omzet) min de waarde van de gekochte en verbruikte hulpstoffen. De toegevoegde waarde van de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen bedraagt 334,10 miljoen euro. Dit betekent dat de landen tuinbouwsector van het totale verkoopbedrag van de goederen (1,37 miljard euro) een bedrag van 334,10 miljoen euro overhoudt na aftrek van de kosten. De melkveesector (26%) en de overdekte groenteteelt (22%) zĳn samen goed voor de helft van die gerealiseerde toegevoegde waarde in onze provincie. 64

3•

TEWERKSTELLING

Volgens de landbouwenquête van 2009 zĳn er in de provincie Antwerpen 10.589 familiale en niet-familiale arbeidskrachten regelmatig tewerkgesteld bĳ Antwerpse landen tuinbouwbedrĳven. Dit is ongeveer 19% van alle arbeidskrachten in de landen tuinbouwbedrĳven in Vlaanderen. Vergeleken met het aantal bedrĳven in de provincie Antwerpen (15% van het totaal aantal Vlaamse bedrĳven) is dit hoog en betekent dit dat de landen tuinbouwsector in onze provincie arbeidsintensiever is dan elders in Vlaanderen. Omgerekend worden in de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen 8.513 voltĳdse equivalenten tewerkgesteld. De afgelopen jaren is het aantal arbeidskrachten wel sterk teruggelopen: in 1998 waren er nog meer dan 13.615 landbouwarbeidskrachten aan het werk in onze provincie. Ten opzichte van de huidige situatie (10.589) is dat een daling van 22%.

66

3.2•

SEIZOENSARBEID

Naast vaste werkkrachten worden op de piekmomenten ook seizoensarbeiders ingezet. Op basis van RSZ-gegevens (Rĳksdienst voor de Sociale Zekerheid – 2008) over seizoensarbeiders die als werknemer ingeschreven worden, tellen we in de provincie Antwerpen 2.059 seizoenarbeiders in voltĳdse equivalenten (VTE). Dit is opvallend hoog, namelĳk 33% van het aantal seizoenswerknemers in Vlaanderen. Veel heeft vanzelfsprekend te maken met de seizoenarbeiders in de groenteteelt. Daarbĳ tellen we nog seizoenarbeiders die werken binnen het plukkaartsysteem (maximum 65 dagen per jaar) en die niet in de RSZ-gegevens staan: in de provincie Antwerpen waren dat er 6.272 in 2007.

3.3•

ARBEIDSKRACHTEN OP HET BEDRIJF

78% van de landen tuinbouwbedrĳven in onze provincie telt meer dan 1 voltĳdse arbeidskracht (1 VTE) en noemen we voltĳdse bedrĳven. Dit is vergelĳkbaar met West-Vlaanderen. Dit wil ook zeggen dat onze provincie samen met WestVlaanderen het kleinste aandeel bedrĳfsleiders heeft die niet voltĳds werken op hun bedrĳf en dus hun bedrĳfsactiviteiten combineren met een job buitenshuis. In de tabel staan zowel het aantal voltĳdse als het aantal deeltĳdse (minder dan 1 VTE) bedrĳven en hun verhouding in elke provincie. Aantal voltĳdse en deeltĳdse bedrĳven per provincie (ADSEI landbouwenquête mei 2009)

Antwerpen

%

deeltijds bedrijf (minder dan 1 VTE)

%

totaal aantal bedrijven

3506

78

1001

22

4507

Limburg

2537

69

1133

31

3670

Oost-Vlaanderen

5400

70

2351

30

7751

Vlaams-Brabant

2354

66

1229

34

3583

West-Vlaanderen

7631

77

2252

23

9883

21428

73

7966

27

29394

Vlaanderen

68

voltijds bedrijf (1VTE en meer)

ECONOMISCHE BETEKENIS SECTOR

69 �

ECONOMISCHE BETEKENIS AGROCOMPLEX

70

7 ECONOMISCHE BETEKENIS VAN HET AGROCOMPLEX In dit hoofdstuk lees je meer over wat een agrocomplex is. We bespreken ook de economische impact van het agrocomplex in de provincie Antwerpen.

1•

DEFINITIE AGROCOMPLEX

Met het agrocomplex worden de samenhangende economische activiteiten van de landen tuinbouwbedrĳven, hun leveranciers en hun klanten bedoeld. De economische impact van het agrocomplex wordt gerealiseerd in de klassieke productieketen: de verticale bedrĳfskolom waar primaire grondstoffen in opeenvolgende fases verwerkt worden tot een eindproduct voor de consument. In de klassieke productieketen onderscheiden we theoretisch vĳf opeenvolgende schakels: • • • • •

de grondstoffenproducent de fabrikant (=landen tuinbouwsector binnen agrocomplex) de groothandelaar de kleinhandelaar de finale consument.

In werkelĳkheid wordt de volledige keten meestal nooit integraal doorlopen. Zo worden schakels overgeslagen (bv. hoeveverkoop van de boer rechtstreeks aan de eindverbruiker), spelen bedrĳven tegelĳkertĳd de rol van meerdere schakels in de keten of beheersen bedrĳven verschillende delen van - of zelfs de volledige - productieketen.


72

2•

ECONOMISCH BELANG AGROCOMPLEX

Hier lees je meer over de economische waarde die de landen tuinbouwsector creëert bĳ zĳn leveranciers (indirect economisch belang) en zĳn afnemers (gerelateerd economisch belang).

2.1•

INDIRECT ECONOMISCH BELANG

Het indirect economisch belang van de landen tuinbouw in de provincie Antwerpen is de economische waarde die de landen tuinbouwsector creëert bĳ zĳn leveranciers binnen én buiten de provincie. De landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen koopt in 2008 voor ongeveer 969 miljoen euro aan bĳ Belgische bedrĳven. Dit creëert zo’n 2.647 voltĳdse arbeidsplaatsen en 208 miljoen euro toegevoegde waarde bĳ deze bedrĳven. De twee belangrĳkste leveranciers zĳn de groothandel en de vervaardiging van voedingsmiddelen (waaronder veevoeders). Door zĳn aankopen creëert de Antwerpse landen tuinbouwsector 346 voltĳdse arbeidsplaatsen in de groothandelssector en 367 voltĳdse arbeidsplaatsen in de voedingsindustrie (waaronder veevoeders). Geografisch gezien kopen de Antwerpse landen tuinbouwbedrĳven 96% aan in Vlaanderen, de rest van de aankopen gebeurt in Brussel of Wallonië. 95% van de tewerkstelling wordt dan ook binnen Vlaanderen gecreëerd. De Antwerpse landen tuinbouwsector koopt uiteraard ook in het buitenland: de totale waarde van de invoer door de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen bedraagt 232 miljoen euro. Tot slot koopt ook de landen tuinbouwsector van buiten de provincie Antwerpen aan in onze provincie. Dit genereert een omzet van ongeveer 288 miljoen euro bĳ leveranciers in de provincie Antwerpen en creëert 753 gerelateerde arbeidsplaatsen en 68 miljoen euro toegevoegde waarde in onze provincie.

2.2•

GERELATEERD ECONOMISCH BELANG

Het gerelateerd economisch belang is de economische waarde die gecreëerd wordt bĳ klanten (afnemers) van de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen. De verkopen van de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen vertalen zich in een “aan de landen tuinbouwsector gerelateerde” omzet van ongeveer 1.605 miljoen euro bĳ Belgische klanten en afnemers. Dit komt neer op ongeveer 3.802 gerelateerde voltĳdse arbeidsplaatsen en 346 miljoen euro toegevoegde waarde.


74

We kunnen besluiten dat onze landen tuinbouwsector samen met zĳn klanten en leveranciers een betekenisvol en belangrĳk onderdeel is van de provinciale economie. Het agrocomplex in de provincie Antwerpen bestaat uit 19.056 bedrĳven en zelfstandigen en realiseert een totale tewerkstelling van 13.799 VTE en een toegevoegde waarde van 784 miljoen euro. Het complex van 19.056 bedrĳven en zelfstandigen bstaat uit: • •

4.725 landen tuinbouwbedrĳven 14.331 bedrĳven en zelfstandigen, die als klant en/of leverancier een relatie hebben met de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen.

De 4.725 landen tuinbouwbedrĳven in de provincie Antwerpen creëren samen 8.823 voltĳdse jobs. De resterende 4.976 arbeidsplaatsen zĳn onrechtstreeks verbonden met de sector (bĳ klanten of leveranciers van de landen tuinbouwsector). De gezamenlĳke toegevoegde waarde van 784 miljoen euro is: • • •

voor 43% door de landen tuinbouwsector zelf voortgebracht (334 miljoen euro) voor 23% gerelateerd aan zĳn leveranciers (179 miljoen euro) voor 34% gerealiseerd bĳ de klanten (271 miljoen euro)

De landen tuinbouwsector uit de provincie Antwerpen heeft ook een economische relatie met 11.320 bedrĳven en zelfstandigen uit de andere Belgische provincies. Dit zorgt in die andere provincies voor ongeveer 3.294 arbeidsplaatsen en een totale omzet van 1,208 miljard euro. 35% van deze omzet (418 miljoen euro) is door de landen tuinbouwsector uit de provincie Antwerpen bĳ zĳn leveranciers gecreëerd. De overige 65% (790 miljoen euro) is aan de landen tuinbouwsector in de provincie Antwerpen gerelateerd via zĳn klanten.

HOGERE-ORDERELATIES

Hierboven brachten we enkel de rechtstreekse (= direct gerelateerde) klanten van de landen tuinbouwsector in kaart. Maar de keten van het agrocomplex stroomafwaarts is langer dan enkel de rechtstreekse klanten. Wat wel en niet wordt gevat, illustreren we met volgend voorbeeld. •

De Antwerpse landen tuinbouw verkoopt in rechtstreekse lĳn producten aan de voedingssector voor een totale waarde van 249,18 miljoen euro. Via de verkoop van zĳn producten genereert de voedingssector een omzet die dus gedeeltelĳk aan de landen tuinbouwsector van de provincie Antwerpen is gelinkt (301 miloen euro). Deze omzet behoort tot het gerelateerd economisch belang. De volgende schakel in de keten zĳn de klanten van de voedingssector (bĳvoorbeeld de horecasector). Zĳ kopen in tweede lĳn landbouwproducten aan die door de voedingsindustrie werden verwerkt. Ook een gedeelte van hun omzet is bĳgevolg verbonden aan de Antwerpse landen tuinbouw. Deze omzet werd niet verder onderzocht, maar is wel onrechtstreeks aan de landen tuinbouwsector gerelateerd.

•

Deze hogere-orderelaties worden in volgende figuur geïllustreerd. ...

...

...

Groothandel

Voeding

Andere sectoren

LT omzet: 318 mln euro



Hogere orde effecten van het agrocomplex in de provincie Antwerpen (IDEA Consult op basis van input/output tabel 2005, Federaal Planbureau)

Legende: Land- en tuinbouw (provincie Antwerpen) 567 mln euro 47%

Groothandel

Voeding


Andere sectoren


Land- en tuinbouw 4%

...

Voeding

Chemie

Bouw

5%

5%

5%

Andere sectoren 28%

...

...

...

...

Voeding

Horeca

10%

9%

Andere sectoren 4%

...

...

...

Directe cons. 7%

Inv. / Voorraad. 12%

• Directe cons = directe consumptie • Inv. / Voorraad = Investeringen + Voorraadwĳzigingen

380 mln euro 32%

249 mln euro 21%


Directe cons. 28%

Inv. / Voorraad. 1%

Uitvoer

...

44%

Uitvoer 38%

75


2.3•


76

3•

BELANG VAN HET AGROCOMPLEX VOOR DE PROVINCIALE EN VLAAMSE ECONOMIE

De betekenis van het agrocomplex in de provincie Antwerpen kunnen we ook vergelĳken met de totale Antwerpse economie en vervolgens situeren binnen de Vlaamse context. Op provinciaal niveau staat het Antwerpse agrocomplex in 2008 voor: • • • •

19,15% van het aantal ondernemingen en zelfstandigen in de provincie Antwerpen. 3,3% van de totale tewerkstelling in de provincie Antwerpen (19.545 werknemers op een totaal van 600.254 in onze provincie) 1,3% van de totale omzet in de provincie: 0,5% landen tuinbouw + 0,3% indirect economisch belang + 0,5% gerelateerd economisch belang. 1,4% van de toegevoegde waarde in de provincie: 0,6% landen tuinbouw + 0,3% indirect economisch belang + 0,5% gerelateerd economisch belang. Hiervoor gaan we uit van toegevoegde waarde zoals berekend door de Nationale Bank van België (nationale rekeningen).

Bĳ de interpretatie van deze cĳfers moeten we rekening houden met het grote economische belang van de Antwerpse haven in onze provincie. Zonder die dominante aanwezigheid zou het aandeel van het agrocomplex in het geheel van de economie vanzelfsprekend groter zĳn. Vergeleken met de andere Vlaamse provincies creëert de provincie Antwerpen na West-Vlaanderen de hoogste toegevoegde waarde in de landen tuinbouw, namelĳk 23% van het Vlaamse totaal.

Bruto toegevoegde waarde per provincie in Vlaanderen (miljoen euro) (Nationale Bank van België, Economische structuur van de gewesten en provincies op grond van de bruto toegevoegde waarde)

Bruto toegevoegde waarde Landbouw, jacht, bosbouw en visserij (miljoen euro)

%

Antwerpen

334,1

23

Limburg

200,6

14

Oost-Vlaanderen

310,0

21

Vlaams-Brabant

130,4

9

West-Vlaanderen

509,7

34

1.484,8

100

totaal


BESLUIT FEITEN EN CIJFERS LAND- EN TUINBOUWSECTOR In de provincie Antwerpen zĳn 4.507 landen tuinbouwbedrĳven actief. De evolutie naar minder maar grotere bedrĳven zet zich nog altĳd door, zowel in onze provincie als in Vlaanderen. De provincie Antwerpen heeft een sterk uitgesproken positie in verschillende niches: in de sectoren glastuinbouw, vleeskalveren, pluimvee en melkvee heeft onze provincie een toppositie binnen het Vlaamse landschap. De veeteeltbedrĳven en de glastuinbouwbedrĳven in onze provincie zĳn opmerkelĳk groter dan in de andere Vlaamse provincies. 24% van de Vlaamse rundveestapel, 31% van de Vlaamse pluimveestapel en 75% van de kalveren uit de kalverhouderĳ zĳn in onze provincie gevestigd. De landen tuinbouwsector in onze provincie teelt gewassen op 89.908 hectare, goed voor 31% van de oppervlakte van de provincie Antwerpen. Dit maakt van de landbouwsector de belangrĳkste ruimtegebruiker in onze provincie. De gemeenten met het grootste landbouwareaal liggen in het noorden van onze provincie. De glastuinbouw heeft met 834 hectare maar 1% van de totale oppervlakte cultuurgrond in gebruik. Grasland en voedergewassen zĳn de teeltgroepen met het grootste ruimtegebruik in onze provincie.

VERBREDING VAN DE ACTIVITEITEN Terwĳl landbouwers vroeger zowat de natuurlĳke bezitters van het buitengebied waren, claimen in het verstedelĳkt Vlaanderen ook vele andere sectoren ruimte. In deze verstedelĳkte context kan een multifunctionele landbouw een belangrĳk argument worden om belangrĳke ruimteclaims door landbouw te verantwoorden. De landbouw krĳgt naast voedselproductie nu dus ook andere, verbrede, functies zoals de verwerking en verkoop van hoeveproducten, groene zorg en landbouweducatie, maar ook recreatie, agrarisch natuurbeheer en energieopwekking. We noemen dit landbouwverbreding. Landbouwers worden plattelandsondernemers die een (extra) inkomen halen uit - nieuwe - activiteiten. In de provincie Antwerpen zĳn minstens 840 of 19% van de 4.507 landen tuinbouwers met verbreding op hun bedrĳf bezig.

78

Depotnummer: D/2011/0180/7 | Maart 2011 V.U. Danny Toelen | provinciegriffier | Koningin Elisabethlei 22, 2018 Antwerpen

Editie maart Deze publicatie is gebaseerd op cijfers van:

Recommend Documents