Be
nieuws
30
jaargang 11 • februari 2007
in dit nummer 4
Verder met openbare ruimte als cultuurdrager
8
Een wandeling langs de Hofpleinlijn (Rotterdam):
re
e d v e l
De geschiedenis ligt op straat!
Openbare ruimte; collectieve betekenis
Corporaties kopen een spoorlijn 10 Een wandeling door de wijk Roombeek (Enschede):
Door Frank Strolenberg
wegen, Middeleeuwse stratenpatronen, grachtengordels uit de
Indringend zonder opdringerig te zijn
Gouden eeuw, de ruime gemeenschappelijke groenstroken uit
12 Stadspleinen Deventer 13 Vario Mundo Vathorst Amersfoort 14 Een wandeling over het Europaplein (Dongen): Eigentijds in de sfeer van de jaren zestig 16 Stationspark Oldenzaal Centrum 17 Een gesprek over Landgoed Hagevoort (Almere): Een nieuw monument 18 Woonerf Emmen 19 Stadstuinen Almere Hout 20 Kort nieuws
De historie is afleesbaar in de openbare ruimte: van Romeinse
De openbare ruimte bepaalt sterk de identiteit en herkenbaarheid van onze leefomgeving; of het nu de grachten van Amsterdam betreft, les boulevards de Paris, the streets of London of New York avenues: het is de openbare ruimte die in hoge mate de identiteit van een plaats doet kristalliseren en die een directe invloed heeft op hoe wij ons gedragen in de publieke ruimte. “We shape our public spaces, thereafter public spaces shape us” zei Winston Churchill reeds.
de naoorlogse wijken, via woonerven uit de jaren zestig tot aan de recente op en top gestylde parken uit de VINEX-wijken. Daarbij ligt een groot deel van de openbare ruimte op plekken waar van oudsher die openbaarheid ook al aanwezig was. Helaas zijn veel openbare ruimten los van onszelf komen te staan. Ze verliezen hun betekenis, nodigen niet meer uit tot gebruik, verloederen en zijn vervolgens van niemand. Wat te doen? Zoals in het artikel van Guido Wallagh (pagina 4 e.v.) wordt betoogd werden oplossingen een tijdlang vooral gezocht in de >
Les boulevards de Paris
> vormgeving van de openbare ruimte. Dat leidde soms tot
Als het gesprek daarentegen serieus wordt aangegaan over de
felle discussies over het materiaalgebruik en de kleur van het
betekenis en identiteit van een plek, dan kunnen én willen ook
straatmeubilair. En natuurlijk moet het óók daarover gaan.
anderen dan de publieke lichamen hun verantwoordelijkheid
Een andere benadering van de openbare ruimte is die vanuit
dragen: bewoners, entrepreneurs, woningcorporaties en project-
het functioneel gebruik als plek van transitie, ontmoeting,
ontwikkelaars. En dat is niet alleen een kwestie van ‘geloven in
consumptie of verblijf. Deze benadering leidt tot discussies
het belang van cultuur’, maar natuurlijk ook gewoon een geld-
over doelgroepen, verkeersbewegingen en daarmee al snel over
kwestie. Immers bewoners zijn steeds vaker bereid om geld neer
wat er wel en niet mag op bepaalde plekken (denk aan het
te tellen voor een woonomgeving met een eigen identiteit, dus is
– zelfs internationaal – spraakmakende blowverbod op het
het voor corporaties en ontwikkelaars markttechnisch interessant
Mercatorplein in Amsterdam). En óók daarover moet het
om te investeren in een kwalitatief goede openbare ruimte. En
gaan. Maar bij dat alles mag vooral de collectieve betekenis die
ondernemers op hun beurt zijn best bereid om een negotie te
een plek bezit, niet ontbreken. De beleving van een plek wordt
ontwikkelen in een omgeving die een interessante eigen identiteit
ook bepaald door z’n historie, door z’n verhalen, door z’n
uitstraalt. Onderzoek van CABE, hét adviesorgaan van de Britse
betekenis. Een historie die niet terug hoeft te gaan tot de
regering over architectuur, urban design en openbare ruimte,
Romeinen maar die ook van vandaag is. Zo zal bijvoorbeeld
toont glashard de economische waarde aan van goede openbare
het Mediapark Hilversum voorgoed verbonden blijven met
ruimte, maar laat omgekeerd ook zien tot welk economisch
de moord op Pim Fortuyn. Verhalen die betekenis toevoegen
verlies een slechte openbare ruimte leidt (zie www.cabe.org.uk).
aan een plek en die een plek z’n historische diepgang en patina
Daarom is het alleen al vanuit economisch perspectief verstandig
kunnen geven. Die betekenis speelt een cruciale rol bij de vraag
om de inrichting van de openbare ruimte niet te zien als een
wie zich de openbare ruimte toe-eigent en er verantwoordelijk-
sluitpost van (her)ontwikkeling, maar als het uitgangspunt van
heid voor wil dragen.
waaruit het nadenken over de (her)inrichting kan starten.
Winston Churchill:
“We shape our public spaces, thereafter public spaces shape us”
Goede voorbeelden zijn inmiddels ook legio voorhanden. Bij uitstek wordt het publieke bestuur gezien als de verant-
Het Amerikaanse Project for Public Spaces laat met vele voor-
woordelijke partij voor de openbare ruimte. Het Kennisnetwerk
beelden van over heel de wereld zien hoe je kwaliteit in de open-
van de Levende Stad riep na de gemeentelijke verkiezingen van
bare ruimte maakt (zie www.pps.org). Maar ook in Nederland
2006 de toekomstige bestuurders in ons land op tot het maken
groeit het aantal goede voorbeelden; in deze nieuwsbrief staan
van betere pleinen en parken. Het gebrek aan visie leidt volgens
een handvol interessante praktijksituaties beschreven.
de oprichter van dit netwerk tot onhandige, ongeïnspireerde en wezenloze ruimten, waarbij je er niet komt met alleen de kreto-
Natuurlijk moeten we oppassen dat de speurtocht naar de
logie ‘schoon, heel en veilig’ die gebruikt wordt voor het beheer
identiteit niet ontaardt in cliché productformules die voor de
van de openbare ruimte (zie ook www.levende-stad.nl).
openbare ruimte worden verzonnen. Ekim Tan van de TU Delft
Maar is de openbare ruimte alleen een zaak van het publieke
heeft hier recentelijk een lezenswaardig artikel over geschreven
bestuur? It’s a dirty job, but somebody has to do it, heet dat in
in Nova Terra met als veelzeggende titel Downtown Disney.
Amerikaanse films. Maar de openbare ruimte is alleen maar
Identiteit, betekenis, is meer dan een verzonnen productformule,
een ‘dirty job’ als dat werken aan een betekenisloze plek
maar heeft te maken met het echte leven. Het echte leven zoals
betekent: als het niet meer is dan alleen maar vorm of functie.
zich dat op straat afspeelt; bij mij in de wijk, bij u op de hoek.
2
nummer 30 • 2007
“Eén benadering van de inrichting van openbare ruimte is die vanuit het functioneel gebruik als plek van transitie, ontmoeting, consumptie of verblijf. Deze benadering leidt tot discussies over doelgroepen, verkeersbewegingen en daarmee al snel over wat er wel en niet mag op bepaalde plekken.” Foto: Maurice Boyer/Hollandse Hoogte
nummer 30 • 2007
3
Verder met…
openbare ruimte als cultuurdrager
Door Guido Wallagh, DE LIJN - bureau voor ruimtelijke ontwikkeling en volkshuisvesting
De openbare ruimte vormt een constante in het denken over en werken aan de stad. Soms vervult de openbare ruimte hierin een hoofdrol, zoals ten tijde van de economische revitalisering van de Nederlandse binnensteden en de opkomst van de stedelijke vernieuwing in de jaren tachtig en negentig. Soms vervult de openbare ruimte slechts een bijrol, zoals op dit moment. De openbare ruimte kan echter weer in het middelpunt van de belangstelling en investeringsstromen komen te staan. Een nieuwe bloeiperiode ligt in het verschiet, althans wanneer de openbare ruimte de krachten bundelt met cultuurhistorie
Op- en neergang
nieuw uiterlijk gekregen. En tegelijkertijd zijn nieuwe openbare
primaat te verleggen naar veiligheid en beheer is de openbare
ruimten, zoals winkelpromenades aan de rand van steden
ruimte veranderd in een potentieel gevaarlijke, maar hierdoor
(Arenaboulevard Amsterdam) en publieke gebouwen (stations,
nog verder van de samenleving afgekeerde ruimte.
bibliotheken) tot ontwikkeling gebracht. Noch de esthetische aanpak, noch de functionele aanpak hebben Rond de eeuwwisseling is het uit met de pret. Ging het voorheen
hét antwoord kunnen geven op het gevoel en de ervaring dat de
over stedelijke cultuur en ruimtelijke kwaliteit, vanaf de eeuw-
openbare ruimte in binnensteden en woonwijken van niemand
wisseling wordt de openbare ruimte vrijwel alleen nog maar
meer is, zijn betekenis verliest en niet uitnodigt tot alledaags
geassocieerd met onveiligheid. Zorg en twijfel over de
gebruik. Een derde aanpak, de mentale aanpak, zou wel eens het
effectiviteit van de esthetische aanpak slaan toe. Teruggegrepen
bevrijdende duwtje in de juiste richting – of misschien nog beter
wordt op een functionele aanpak van de openbare ruimte,
geformuleerd: de missing link – kunnen zijn.
De openbare ruimte heeft in de afgelopen twintig jaar een
ditmaal vertaald naar een eenzijdig beheerregime (schoon,
opmerkelijke op- en neergang doorgemaakt. De bloeiperiode zet
heel en veilig). Met deze functionele aanpak raken opdracht-
zo rond 1985 in. Het is de tijd waarin de stadsvernieuwing zich
gevers echter hun affiniteit met de openbare ruimte kwijt.
Door de postmoderne individualisering en het wegvallen van
verbreedt naar stedelijke vernieuwing, steden zich cultureel en
De financiering van openbare ruimte is plotseling weer een
bindende zuilen, gemeenschappen en tradities wordt de open-
economisch revitaliseren en de openbare ruimte wordt ingezet
probleem. In plaats van aanjager van (her)ontwikkelingen
bare ruimte de exclusieve functie toegedicht van een plek waar
ter bevordering van het stedelijk imago en de kwaliteit van de
wordt de openbare ruimte weer sluitpost.
individuen en groepen in onze pluriforme samenleving ervaringen uitwisselen en delen. Wie openbare ruimten langs deze meetlat
dagelijkse leefomgeving. Beleidsnota’s, maar vooral concrete projecten volgen elkaar in ras tempo op. De functionele en vooral verkeerskundige aanpak van de openbare ruimte, die het
4
De mentale aanpak: betekenisgeving
Noch de functionele, noch de esthetische aanpak
legt, constateert dat de mentale betekenis – dat wil zeggen: de geschiedenissen en gebeurtenissen, de herinneringen en
openbare ruimtebeleid in Nederland zo lang in de greep hield,
Wie anno 2007 de balans opmaakt, trekt twee conclusies. Ten
verhalen, de beleving, oriëntatie en waarden die individuen en
maakt plaats voor een esthetische aanpak. Naar voorbeeld van
eerste is de esthetische aanpak inderdaad te ver doorgeslagen.
groepen aan een plek geven én ontlenen – een onlosmakelijk
Parijs en Barcelona ondergaat de openbare ruimte in ons land
Niet het gebruik, maar de esthetisering van de openbare ruimte
onderdeel is van de openbare ruimte (Cusveller, 2006;199). De
een ware metamorfose. Elke zichzelf respecterende stad is
– met alsmaar exclusievere en exotischer materialen – leek
fysieke én mentale kenmerken van een openbare ruimte bepalen
verrijkt met nieuwe bestrating, nieuw straatmeubilair en nieuwe
allesbepalend te worden. Ten tweede is de functionele aanpak die
sámen de identiteit en het al dan niet gebruik ervan. En omdat
verlichting. Soms hebben pleinen, straten en parken een totaal
hierop volgde eenzijdig, soms zelfs obsessief ingezet. Door het
de openbare ruimte per definitie een plek van vele individuen en >
nummer 30 • 2007
Schouwburgplein, Rotterdam. Een plein dat vorm gegeven is als ‘haute couture’: mooie materialen, vernieuwende opzet. Maar is het ook functioneel en betekenisvol? Foto: Arie Kievit/Hollandse Hoogte nummer 30 • 2007
5
Openbare ruimte als betekenisdrager van de toekomst. De wijk de Esch ligt op het voormalig DWL-terrein. Van 1871 tot 1980 vond hier de zuivering van het Rotterdamse drinkwater plaats. Het stratenplan van de wijk is ingepast in de structuur van het DWL-terrein. De karakteristieke watertoren en oude filterhuisjes hebben een nieuwe (woon)functie gekregen. In de oude waterbassins is een speelfunctie aangebracht. Foto: Joop Reijngoud
6
nummer 30 • 2007
> groepen is, zal deze identiteit meerduidig en veranderlijk zijn. Dit betekenissen, stijgt boven individuele betekenissen uit en geeft
Naast het onderzoek en het ontwerp, vraagt dit om het proactief
maakt de openbare ruimte tot een culturele opgave van formaat.
richting aan de verdere identiteitsvorming van een openbare
vormgeven van nieuwe allianties. Bij voorkeur allianties tussen
ruimte. Tegelijkertijd moet de canon niet al te letterlijk en een-
publieke, private en particuliere partijen, omdat juist de inzet van
In de fysieke vormgeving van openbare ruimte is men bedreven
duidig opgevat worden. Het inzichtelijk maken van de canon
deze verschillende partijen bijdraagt tot een openbare ruimte die
geraakt. Om de mentale betekenis van een plek in het ruimtelijk
of culturele identiteit houdt immers het gevaar in tot fixatie,
niet alleen goed wordt opgeleverd en beheerd, maar zeker ook goed
transformatieproces te betrekken zal de identiteit met al zijn
simplificering en eenduidigheid. Als dit zou gebeuren zou
wordt gebruikt. Om openbare ruimte levend te houden – en dus
verschillende betekenislagen ontleed, geduid, geprogrammeerd,
identiteit buiten het domein van de levende cultuur geplaatst
mee te laten bewegen met de mensen, de stad en de tijd – is dit
ontworpen en beheerd moeten worden. Twee aspecten zijn hierbij
worden, terwijl dit juist cruciaal is voor de openbare ruimte.
samenspel van partijen van onschatbare waarde.
van doorslaggevend belang. Ten eerste is dit het canoniseren van
Het gaat altijd om ‘verder mét’ in plaats van ‘terug naar’
een openbare ruimte. Ten tweede is dit het vormen van allianties
(Asselbergs, 2006;82).
cultureel) belang in de openbare ruimte.
Het goede voorbeeld Voorbeelden als Roombeek, het Europaplein en de Hofpleinlijn
van partijen met een gedeeld (maatschappelijk, financieel, Hoe de canon vervolgens een ruimtelijke en programmatische
laten zien dat de samenleving en opdrachtgevers bereid zijn
vertaling krijgt, is en blijft een weerbarstig proces. Cusveller
openbare ruimten, die hun betekenis verloren leken te hebben, te
Opgave 1: iedere plek z’n eigen canon
(2006, 199) stelt, onder verwijzing naar de aanhoudende kritiek
heroveren. Het plaatsen van openbare ruimte in een doorgaand
Elke openbare ruimte bestaat uit een verzameling van fysieke
op monotone, onherkenbare en zielloze gebouwde en openbare
verhaal van verleden, heden en toekomst is in dit proces van
artefacten (structuren en elementen), kenmerkende eigen-
ruimten in ons land, dat de ruimtelijke disciplines een adequaat
herovering essentieel. Het gaat hierbij om het hoog houden van
schappen, transformatieprincipes, verklarende verhalen en
antwoord schuldig blijven. De voorbeelden die in deze nieuws-
het verleden, niet om terug te halen, te willen herhalen of te
verhalen naar aanleiding van, die op een gegeven moment door
brief zijn opgenomen, laten een hoopgevender beeld zien.
kopiëren, maar om het (stedenbouwkundig, stadssociologisch
een meerderheid met een bepaalde plek geassocieerd worden en als min of meer onomstreden worden ervaren (Herngreen,
en economisch) verleden te verbinden met de mensen, de stad
Opgave 2: allianties
en de tijd van vandaag en morgen. Een kwestie van geschiedenis
2002;32). Het is deze verzameling van objecten, kenmerken en
Zonder probleemeigenaren, aandeelhouders en opdrachtgevers
principes – tegenwoordig wel eens samengevat onder het begrip
geen openbare ruimte. Dat is de belangrijkste les die getrokken
‘canon’ of ‘culturele biografie’– die zo waardevol wordt geacht
kan worden uit de recente op- en neergang van de openbare
Geraadpleegde literatuur
dat het vervolgens als gemeenschappelijk vertrekpunt wordt
ruimte. Uitgangspunt is om de fixatie op de overheid als de
•
gebruikt bij het verder doorontwikkelen van een plek.
belangrijkste partij te nuanceren en partijen te vinden die een gedeeld belang hebben bij of potentie zien in het nemen van een
De canon is een hulpmiddel in het vinden van een gemeen-
belang in een goed functionerende openbare ruimte. De kracht
schappelijke deler uit de vele individuele betekenissen die gegeven
van deze allianties is dat de kwaliteiten van de openbare ruimte
worden aan een bepaalde plek. De canon biedt een aanknopings-
niet van buitenaf opgelegd worden, maar van binnenuit gezocht
punt voor het construeren en manifest maken van een collectief
is naar partijen die motieven zien en (in)direct belang hebben in
geheugen van een plek. Het verbindt hiervoor fysieke met mentale
culturele investeringen.
ontlenen en geschiedenis geven. Dat is ‘verder met’.
Asselbergs, F. (2006), Geschiedenis: last en leeftocht, in: BOOST! Impuls voor publiek opdrachtgeverschap, Architectuur Lokaal
•
Cusveller, S. e.a. (2006), Regionale identiteit; kunst en ruimtelijke planvorming, NAI Uitgevers en SKOR
•
Herngreen, R. (2002), De 8e transformatie; over planning en regionale identiteit, Blauwe Kamer ism Uitgeverij Blauwdruk
•
Ministerie van VROM, OCW en LNV (2002), Pleidooi voor de Openbare ruimte, Den Haag
nummer 30 • 2007
7
Een wandeling langs de Hofpleinlijn (Rotterdam) met Jean Baptiste Benraad, directeur Stadswonen en participant van CityCorp
Corporaties kopen een spoorlijn
In 2005 hebben vier woningcorporaties in Rotterdam onder de naam CityCorp, de 1,9 kilometer lange Hofpleinlijn, inclusief het viaduct met zo’n 140 zelfstandige bedrijfsruimten, van NS Vastgoed over gekocht. Deze spoorlijn, aangelegd tussen 1904 en 1908, is bepalend geworden voor de inrichting van Rotterdam Noord. “Wie nu langs de Hofpleinlijn loopt, moet constateren dat de stad vooral met de rug naar de spoorlijn is gebouwd”, aldus Benraad.
Als vanaf 2009 RandstadRail in gebruik wordt genomen,
woningen of woonwerkcombinaties op het viaduct. Daarnaast
en horeca. Sommige gericht op de directe omgeving. Maar voor
verliest de Hofpleinlijn definitief zijn oude functie. Benraad:
willen wij de Hofpleinlijn, met 14 bogen over kruisende wegen,
andere, zoals een meubelmakerij, een messenmaker en een
“De mogelijkheid om de Hofpleinlijn te herontwikkelen is een
weer werkelijk een onderdeel van Rotterdam Noord laten
kookschool, komt men van heinde en verre.”
enorme kans om de hieromheen liggende wijken als Pompenburg,
worden. Nu al geven wij hier invulling aan door de bedrijfs-
Zomerhofkwartier, Agniesebuurt en Borgpolder, waar de corpo-
ruimten onder het spoor niet meer als opslag te laten gebruiken.
Uit een cultuurhistorische verkenning, die ten grondslag heeft
raties veel bezit hebben en de nodige ontwikkelingen in gang
We zijn op zoek naar creatieve bedrijvigheid. Een speciaal door
gelegen aan de aankoop en herbestemming, blijkt de Hofpleinlijn
zetten, een nieuwe impuls te geven. Gedacht kan worden aan
ons opgerichte beheerorganisatie, Hofbogen BV, zoekt actief
een staat van dienst te hebben opgebouwd. De eerste constructie
het toevoegen van openbare ruimte en een langzaam-verkeerroute
naar ondernemers. En inmiddels weten ondernemers ons ook
met een dergelijke lengte die gebouwd is met gewapend beton.
op het viaduct, dat sinds 2002 de status van rijksmonument heeft.
te vinden. Nu wij twee jaar bezig zijn, zijn meer dan honderd
Maar ook de eerste elektronische spoorlijn van Nederland. En in
Een ander idee is de uitgifte van vrij te bebouwen kavels voor
ruimtes voorzien van bedrijfjes, winkels, uitgaansgelegenheden
de jaren veertig was het met zijn vele cafés, pensions, danszalen
8
nummer 30 • 2007
en koffiehuizen, een bruisend middelpunt van het oude centrum van Rotterdam. Een tijd lang heeft het gefunctioneerd als tippelzone, waardoor het toentertijd de bijnaam ‘parfumlijntje’ had. Maar door de jaren heen hebben hier onder het viaduct en in de naaste omgeving ook vele winkels, pakhuizen, kantoren, garages, een bierbottelarij, een kleermaker, een paardenslachter, een drukker en de leesbibliotheek ’t Viaduct hun deuren geopend. En weer gesloten. Benraad: “Dat vier woningcorporaties een spoorlijn opkopen is een unicum. Het feit dat wij veel bezit in de omgeving hebben en dus graag zelf zoveel mogelijk invloed willen uitoefenen op de woonomgeving heeft voor ons de doorslag gegeven. Daarnaast hebben we de ervaring dat investeren in cultuurhistorie zowel maatschappelijk als op termijn financieel-economisch rendeert. Het bedrijfseconomische rendement van aankoop, (tijdelijke) verhuur van de bedrijfsruimten en herontwikkeling is zorgvuldig uitgewerkt in een ondernemingsplan. De zeggenschap over de openbare ruimte rondom de spoorlijn ligt bij de gemeente. Wij denken op dit moment actief na hoe wij ook hier, in termen van herinrichting én beheer, kunnen bijdragen aan de kwaliteitsverbetering. De nabijheid van het centrum en goede bereikbaarheid zijn belangrijke voorwaarden om dit deel van Rotterdam uit te laten groeien tot een levendige ontmoetingsplek. Daarnaast is de combinatie van authenticiteit, nieuwe functies en nieuwe initiatieven een succesfactor. Wij kennen de stad. Wij weten wat er speelt en leeft. Men weet ons te vinden. Men is weer trots op zijn omgeving. En zie het resultaat: nu al keert de Hofpleinlijn zich weer naar de stad en de wijken en wordt het als herkenbaar deel van het gebouwde geheugen van Rotterdam Noord in de armen genomen.” Meer informatie: www.citycorp.nl
Foto: Sander Bos, DE LIJN
nummer 30 • 2007
9
Een wandeling door de wijk Roombeek (Enschede) met Roelof Bleeker, wethouder Wederopbouw Gemeente Enschede
Indringend zonder opdringerig te zijn Op 13 mei 2000 wordt Roombeek wereldnieuws. Met de explosie van de vuurwerkfabriek
de juiste toon gezet. Het nieuwe Roombeek wordt ‘een wijk om in terug te keren’, ‘een vertrouwde wijk’, ‘een wijk met
SE Fireworks komen 23 mensen om het leven en verandert dit deel van Enschede-Noord in een
geschiedenis’, ‘een wijk in eigen hand’, ‘een veilige wijk’, maar zeker ook ‘een wijk met toekomst’. “Een van de concrete maat-
oorlogsgebied. Ook de industriecomplexen die in het VINEX-plan nog waren opgevoerd als
regelen die wij hiervoor hebben genomen, is door de helft van het aantal woningen via particulier opdrachtgeverschap te
bruikbare artefacten in de beoogde nieuwe ontwikkeling van Roombeek, zijn zwaar beschadigd.
bouwen”, aldus projectleider Schaepers van het Projectbureau Wederopbouw .
In hoog tempo worden maatregelen afgekondigd om het hoofd
en het Jan Cremermuseum in het oude Balengebouw) wordt
Bleeker: “Terugbouwen van wat er eerder op de ramplocatie en
te bieden aan de fysieke en mentale schade van de ramp. Daarbij
in een groot aantal ontmoetingen bespreekbaar gemaakt.”
in het gebied ten noorden ervan stond (een gebied van zo’n
maakt de lokale overheid zichzelf in zekere zin onzichtbaar door
Bewoners en ondernemers maken hun individuele trauma’s,
60 hectare groot), ligt niet voor de hand. Wel geeft de openbare
het participatieproces met de bewoners en ondernemers zwaar
herinneringen en toekomstwensen kenbaar, maar worden
ruimte vele aanknopingspunten om een brug te slaan tussen
in te zetten. Dat het nieuwe Roombeek in het teken zal komen te
vooral ook in groepsverband aangesproken. Dat alle oud-
historie en toekomst. Het oude stratenplan is in hoofdlijnen
staan van herbouw en dat dit nimmer als een tabula rasa-opgave
bewoners daags na de ramp de garantie krijgen om terug
gehandhaafd en benut om Roombeek weer aan te takken bij
benaderd kan worden, is van meet af aan duidelijk.
te keren naar de wijk, heeft in belangrijke mate bijgedragen
zijn omgeving. Het tracé van het oude spoorlijntje naar Oldenzaal
aan een intensieve en constructieve dialoog.
is als lijn zichtbaar gehouden. Bleken zijn als park teruggekomen
Bleeker: “Het participatieproces wordt heel bewust gebruikt
10
in de wijk. Het water van de Roombeek stroomt weer door de
als middel om de door de ramp opgeroepen woede, angst en
De ontwerper Pi de Bruijn, afkomstig uit Enschede en furore
wijk. De kleinkorrelige genius loci zijn verwerkt in een fijn
verliezen positief aan te wenden voor de wederopbouw. Een
gemaakt met plannen waarin de context en gelegenheid
gedifferentieerd, en voor Enschede zo kenmerkend kavelpatroon.”
reeks van onderwerpen, waaronder in belangrijke mate de
centraal staan, wordt in een vroeg stadium aangetrokken. Hij
inrichting van de openbare ruimte, de manier van samenleven
zet stedenbouw doelbewust in als communicatiemiddel en,
Onmiddellijk na de ramp beseft het gemeentebestuur van
en voorzieningen (waaronder een brede school, maar ook
letterlijk en figuurlijk, als helend instrument. Met de structuur-
Enschede zich dat naast wederopbouw aandacht moet uitgaan
een cultuurcluster in het oude fabriekscomplex Rozendaal
visie die hij in een paar maanden tijd schetst, wordt meteen
naar herdenking en een monument. Omdat sommigen in
nummer 30 • 2007
de samenleving aangaven sterk behoefte te hebben aan een monument, maar anderen geen enkele noodzaak voelden voor een monument dat herinnert aan hun persoonlijke leed, is gezocht naar hoe ook hier respectvol invulling aan gegeven kan worden. Een kenmerk dat zowel in het ontwerpproces als in de vele functies in de wijk zo centraal gestaan heeft. Bleeker: “Volgens mij hebben wij met het uitschrijven van een open ideeënprijsvraag en meervoudige opdracht als ook met de voor iedereen inzichtelijke jurering, een open en zorgvuldige procedure gevolgd. In verschillende rondes zijn vanuit de 302 inzendingen eerst tien en daarna vijf voorstellen genomineerd. Het uiteindelijk gekozen ontwerp ‘Het verdwenen huis tussen hemel en aarde’, waarin in het park een tekening van een huis zichtbaar wordt gemaakt als een soort litteken in de stad, geeft veel ruimte aan herdenken en is indringend zonder opdringerig te zijn. Dit monument staat voor mij symbool voor wat het nieuwe Roombeek is: door de exacte betekenis in het midden te laten verwijst het zowel naar het verleden als naar de toekomst.” Meer informatie: www.roombeek.nl
Foto: Sander Bos, DE LIJN nummer 30 • 2007
11
Stand van Zaken
Stadspleinen Deventer
‘Ruim baan voor de pleinen’ is vastgesteld door het college van B&W en is richtinggevend bij toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen. Enkele deelprojecten als de Bagijnhof en het nieuwe stadskantoor zijn inmiddels opgestart.
Deventer is een prachtige rivierstad. Het contrast tussen stad
Daarnaast werkten kunstenaars en ontwerpers aan voorstellen
en landschap, in combinatie met een historisch gave binnenstad
waarbij de cultuurhistorie in overdrachtelijke zin zichtbaar is
op de ene oever en een groene, landschappelijke oever aan de
gemaakt. Uitvoerig overleg met partijen en belangengroepen
overzijde, maken Deventer uniek.
heeft gezorgd voor verankering in de hedendaagse context.
Tóch heeft Deventer reden om haar identiteit als Rivierstad
“Respect voor de historie van de binnenstad, maar ook voor
verder te versterken. Het IJsselfront heeft immers nauwelijks
de belangen van bewoners, ondernemers en andere partijen
verblijfsklimaat. Het verkeer over de Welle en het gebrek aan
is het sleutelwoord”, aldus projectleider Van Raaij.
toeristische, recreatieve en horecavoorzieningen aan het IJsselfront zijn hier debet aan. Daarnaast is de relatie tussen IJsselfront en het kernwinkelgebied van de binnenstad zwak. Met als gevolg dat Deventer-Koopstad te weinig profiteert van DeventerRivierstad en vice versa. Met de visie ‘Ruim baan voor de pleinen’ wordt hier verandering in gebracht. Kern van de visie is om de openbare ruimte – nu vaak gedomineerd door parkeren en wenig samenhang – weer terug te geven aan de stad, commerciële en maatschappelijke voorzieningen (waaronder een nieuwe bibliotheek-annex-stadhuis) duidelijker in routes op te nemen en te investeren in het stadsbeeld. Deventer ontleent haar cultuurhistorische betekenis aan de morfologie, aan bijzondere architectuur, aan industrieel erfgoed en aan verhalen. Deze aanwezige en verdwenen cultuur-
Veel pleinen in de Deventer’ binnenstad zijn in gebruik als parkeerterrein. Hierdoor komt de
historische waarden zijn in de visie als inspiratiebron gebruikt.
ruimtelijke kwaliteit en het cultuurhistorisch erfgoed niet goed tot zijn recht. DN Urbland maakte
De visie biedt voorstellen voor herinrichting van de openbare
een toekomstperspectief waarin samenhang en ontwikkeling van de pleinen een belangrijke rol
ruimte, voor (culturele) programmering in omliggende
spelen. De cultuurhistorische waarden zijn gerespecteerd en mee afgewogen in deze visie.
bebouwing en alternatieven voor parkeren.
Artist impression: DN Urbland
12
nummer 30 • 2007
Stand van Zaken
Vario Mundo Vathorst Amersfoort
Nu ruim 2.600 woningen zijn opgeleverd, verschuift het kunst- en cultuurprogramma naar andere plekken van Vathorst. Daarnaast komen nieuwe organisaties in beeld en worden bestaande evenementen, zoals het open podium voor jongeren, overgenomen door derden.
Vario Mundo is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van een
Van Gerwen, coördinator van Vario Mundo: “In een snel groeiend
Een greep uit de vele activiteiten zijn de projecten ‘Kunstkavel’
culturele strategie voor Vathorst, de VINEX-wijk waar tussen
stadsdeel als Vathorst is het bewust worden, vormen en delen
en ‘HOI-berg’. Kunstkavel is een jaarlijks terugkerende kunst- en
2001 en 2014 zo’n 11.000 woningen opgeleverd gaan worden.
van culturele identiteit van groot belang. Wij organiseren daarom
cultuurmanifestatie in woningen in aanbouw. Deze manifestatie
Dit kunst- en cultuurprogramma loopt gelijk op met de bouw-
verschillende activiteiten en beeldende kunstprojecten in de
maakt tussenfasen in de bouw op een aantrekkelijke en ver-
ontwikkeling in Vathorst en geeft mede invulling aan het motto
openbare ruimte die gaan over het landschap waarin Vathorst
nieuwende manier zichtbaar. Het laat zien dat op vele manieren
van het stedenbouwkundig concept van Vathorst: ‘een wereld
verrijst, de geschiedenis van de plek, het leven in een wijk
gepionierd kan worden in Vathorst. En het draagt bij aan
van verschil’.
tussen dorp en stad.”
zogeheten placemaking. In 2006 organiseerden kunstenaars, culturele organisaties en andere vrije figuren, in een blok cascowoningen een tijdelijke kunstwerkplaats met een afwisselend programma over cultuur, wonen en vrije tijd. Een ander voorbeeld is HOI-berg van kunstenares Ida van der Lee. Van Gerwen: “HOI-berg is een podium in de openbare ruimte in de vorm van een tweeroedige, voor de omgeving van Hooglanderveen zo kenmerkende, hooiberg. De hooiberg bestaat uit sloopmateriaal van te verdwijnen boerderijen. Zo wordt verwezen naar het verleden, maar biedt het podium ook plaats aan openluchtactiviteiten voor nieuwe en oude bewoners. Vathorst als doorgaand verhaal van verleden, heden en toekomst.”
Kunstenares Ida van der Lee bouwt een ontmoetingsplek, een podium, voor bewoners uit Hooglanderveen en Vathorst: Hoi-berg. Het ontwerp is geïnspireerd op de tweeroedige hooiberg die veel in die omgeving voorkomt. Het podium legt daarmee een link met de identiteit en geschiedenis van het agrarische dorp dat binnen afzienbare tijd vrijwel helemaal omgeven wordt door de nieuwe wijk. Foto: Ida van der Lee nummer 30 • 2007
13
Eigentijds in de sfeer van de jaren zestig
Een wandeling over het Europaplein (Dongen) met Joop Velthoven, wethouder Ruimtelijk beleid Gemeente Dongen
Het Europaplein ligt in het centrum van een typische jaren zestig wijk in Dongen. Aan het plein staat de Pauluskerk, een monumentale kerk uit dezelfde bouwperiode. De situering van het plein in de wijk, de ruime maatvoering, het materiaalgebruik en de architectuur van de kerk, zijn kenmerkend voor de jaren zestig. Door verrommeling van het plein en functieverandering van de gebouwen rondom, had het plein aan betekenis ingeboet. Totdat voor de herinrichting van het plein gebruik gemaakt werd van het oorspronkelijk – weliswaar nooit uitgevoerde – inrichtingsplan.
heeft gelijk. De kinderen hebben er een speelobject bij.
actualiteitswaarde heeft, vasthouden aan kwaliteit, redelijke
Velthoven: “Wat goed om te zien dat het open planproces niet
eisen des tijds honoreren en zorgen dat een ontwerpproces van
alleen tijdens de ontwerpfase, maar ook na oplevering zo’n
zoiets publieks als een plein een maatschappelijk proces wordt.
grote betrokkenheid oproept. In een jaar tijd hebben wij met
Wat wij gehoopt hadden, is realiteit geworden. Het plein wordt
professionals, met een breed samengestelde projectgroep en
weer gebruikt, de winkels staan niet meer leeg en de vastgoed-
met een platform van betrokkenen en belanghebbenden een
eigenaar van de flat die grenst aan het plein heeft, in navolging
vrijwel unaniem gedragen ontwerp voor de herinrichting gemaakt
van enkele ondernemers, besloten tot een substantiële reno-
en in eenzelfde snelheid een nieuw plein opgeleverd. Wij
vatie. Investeringen in kwaliteit roepen nieuwe investeringen
begonnen met tegengestelde verwachtingen. Waar bewoners
op. Zelf gaan wij, met de ervaringen opgedaan met het Europa-
vooral gezelligheid zochten in een historiserende inrichting,
plein, nu ook andere pleinen in de gemeente aanpakken.”
Wij lopen op een doordeweekse ochtend over het vernieuwde
zag de gemeente de oplossing in het terugbrengen van de
Europaplein. Wethouder Joop Velthoven wil ter plekke laten zien
oorspronkelijke Wederopbouwkwaliteiten van het plein. Bij
Met de herinrichting is een brug geslagen tussen de steden-
hoe een sleets geraakt en verrommeld plein door een terug-
de voorbereiding van een, gelukkig gehonoreerd, Belvedere-
bouw uit de jaren zestig en het gebruik van nu. De heldere
houdende herinrichting en een actief participatieproces weer een
subsidieverzoek stuitten wij in het archief op het oorspronkelijke
stedenbouwkundige structuur is gehandhaafd. Het plein zelf
stralend middelpunt van de Dongense wijk West I is geworden.
inrichtingsplan voor het terrein rond de kerk. Een uitgesproken –
heeft een subtiele begrenzing gekregen, door tussen parkeer-
Letterlijk stralend, want de zon schijnt fel. Van een toelichting ter
zij het nooit uitgevoerd – voorstel, dat naadloos aansloot bij de
plaatsen en het plein een hoogteverschil van 25 centimeter aan
plekke komt het nauwelijks. Velthoven wordt voortdurend aan-
heldere stedenbouwkundige structuur uit de jaren zestig en bij
te brengen. Omdat de auto’s hierdoor dieper dan het maaiveld
gesproken door winkelend publiek, door ondernemers uit de
de monumentaliteit en soberheid van de Pauluskerk. De tegen-
staan, zijn deze minder prominent aanwezig op het plein.
omringende winkels en door spelende kinderen. Een moeder
stellingen hebben wij kunnen overwinnen door de kracht van
Met drie soorten verlichting, waaronder grondspots, worden
beklaagt zich over de materiaalkeuze van de modern vormgegeven
het oorspronkelijke ontwerp met anderen te delen. En te zorgen
de bomen en de kerk verlicht. Hagen worden laag gehouden,
banken. Wanneer de zon schijnt, wordt het metaal zo warm dat
dat 22 wensen, die de wijkraad bij de start van het ontwerpproces
zodat goed zicht op het plein en de winkels behouden blijft.
kinderen zich er aan verbranden. Hoe had de wethouder dit
had neergelegd, benut werden als toetsingskader voor het
De lange zitbanken en de speelattributen voor kinderen voegen
kunnen laten passeren? De wethouder luistert geduldig en
uiteindelijke plan.”
moderne elementen aan de omgeving toe. Velthoven: “In de
vriendelijk naar de moeder, maar corrigeert haar vervolgens
14
jaren zestig heeft het Europaplein gefunctioneerd als centrale
resoluut. Loop nu eens met mij mee, zegt Velthoven. Het
Velthoven somt op wat de succesfactoren van de herinrichting
ontmoetingsplek voor de wijk. Nu, bijna een halve eeuw later,
materiaal verwarmt nauwelijks. Uw kinderen kunnen er gerust op
van het Europaplein zijn: “snelheid betrachten, binnen het
is deze functie in ere hersteld. Wij hebben de cultuur van
spelen. U heeft het simpelweg bij het verkeerde eind. De wet-
budget blijven, een communicatief ingesteld ambtelijk apparaat,
ontmoeten, althans wanneer de omgeving hiertoe uitnodigt,
houder en de moeder nemen de proef op de som. De wethouder
scherp analyseren wat van het oorspronkelijke ontwerp nog
nog niet verleerd.”
nummer 30 • 2007
Foto: Sander Bos, DE LIJN
nummer 30 • 2007
15
Stationspark Oldenzaal Centraal
Stand van Zaken Het masterplan is eind 2005 unaniem vastgesteld door de gemeenteraad. De eerste deeluitwerking – herinrichting stationsgebied – is tevens vastgesteld. Begin 2007 wordt gestart met de uitvoering. De tweede deeluitwerking – het gebied rondom de voormalige gemeentewerf en het gasfabriekterrein – is in ontwikkeling. De herinrichting van de overige deelgebieden en het
Het masterplan Stationspark Oldenzaal Centraal voorziet in
bij de sfeer van Oldenzaal en wordt begrensd door kantoren
een integrale herontwikkeling van zo’n 38 hectare rondom het
en woningen. Passagiers die uitstappen krijgen meteen zicht
huidige station. Door de doorgaande spoorverbinding vanaf
op een aantal kenmerkende elementen van Oldenzaal: zicht
Hengelo richting Duitsland over een lengte van zo’n 1.300 meter
op het landschap, openheid en groen. De stad ligt tegen het
verdiept aan te leggen en het groene en cultuurhistorische
stuwwallenlandschap en kent op plekken een parkachtige
karakter te herintroduceren, ontstaat een woon-, werk- en
structuur. Om het groene beeld van Oldenzaal verder te
verblijfsgebied waarmee de regionale verblijfsfunctie van
versterken worden auto’s zoveel mogelijk uit het zicht gehouden
Vogelvlucht Oldenzaal: Khandekar
Oldenzaal wordt versterkt.
en ondergebracht in groene taluds.
Stadsontwerp en landschapsarchitectuur
Roosma, projectleider Stationspark Oldenzaal Centraal: “Het bestaande stationsplein wordt heringericht waarbij historische gebouwen een meer prominente plek krijgen. De bestaande watertoren is inmiddels aangekocht en gerestaureerd door een private ondernemer. Ook het oude ziekenhuis krijgt een meer prominente functie aan het plein. We werken nu aan een beeldkwaliteitsplan voor de openbare ruimte, waarbij we door middel van inrichting en materiaalgebruik een relatie willen leggen met het textielverleden. Van vele participanten horen wij dat men grote waardering heeft voor het feit dat we goed rekening hebben gehouden met de karaktertrekken van Oldenzaal.” Door het talud aan de zuidzijde van de halfverdiepte sporen deels af te graven en als plein in te richten wordt openheid gecreëerd. Het nieuwe plein krijgt een groene inrichting, passend
Foto: Voermans Van Bree
16
nummer 30 • 2007
verdiept aanleggen van de sporen is later voorzien.
Een nieuw monument
Een gesprek over Landgoed Hagevoort (Almere) met Wim Trieller, directeur Heijmans Vastgoedontwikkeling In het voorjaar van 1997 werd de laatste graancel van de silo Hagevoort, liggend aan de Hoge Vaart in Almere, geleegd. De deuren gingen dicht. Enkele maanden later werd het graanverwerkingsbedrijf Hagevoort aan de gemeente Almere verkocht. Er startte een heftige discussie over de herbestemming van deze graansilo. Jongeren in Almere pleitten voor uitgaansvoorzieningen,
Trieller: “De graansilo dateert uit 1974, als laatste uit een reeks.
de glasoverkapte ‘orangerie’ waar de auto’s geparkeerd
Foto: Sander Bos,
studentenhuisvesting en kunstenaarsverblijven. Functies waar
Met zijn toren van 26 meter, graancellen en oevermast waarover
staan, herinneren aan rijke voorbeelden uit de landgoed-
DE LIJN
Almere een groot tekort aan had in die tijd. In de gemeenteraad
het afgewerkte graan naar de schepen in de Hoge Vaart werd
geschiedenis. De recente geschiedenis van de graansilo
werden nog vele andere nieuwe functies benoemd. Argumenten
getransporteerd, heeft Hagevoort iets weg van een kathedraal.
is herkenbaar gebleven door de silo zelf, maar ook door
voor behoud en sloop wisselden elkaar af. Uiteindelijk viel het
Een groene kathedraal, omdat de kracht van dit ‘historische’
uitwendige technische constructies als de zogenoemde
besluit: enkele marktpartijen werden gevraagd de mogelijkheden
erfgoed in belangrijke mate bepaald wordt door zijn ligging
kafscheider en de transportband-constructie aan de water-
van behoud te verkennen, zolang het maar geen dancing,
tussen de 179 Italiaanse populieren en de Lage Vaart. Voor
zijde te handhaven. Door de graansilo te voorzien van de
discotheek, nachtclub of partycentrum werd.
ons stond van meet af aan vast dat de herinrichting en her-
meest eigentijdse voorzieningen en materialen, krijgt
bestemming van de graansilo opgevat moest worden als een
landgoed Hagevoort tegelijkertijd een uitermate moderne
Eén marktpartij opteerde voor een soort funpark. Een andere
landgoed. Het markante gebouw verwijst duidelijk naar haar
en extraverte uitstraling. De inrichting van de openbare
partij kwam met een plan voor culturele en jongeren-
historie. Daarnaast is het rustiek gelegen op een privé-domein
ruimte – met klassieke verwijzingen, technische constructies
voorzieningen. Een derde partij wilde iets met appartementen.
met landgoedtuin, klassieke boomgaard en kruidentuin. Het
en strakke vormgeving – legt de relatie met zowel onze
Heijmans Vastgoedontwikkeling, waarop de keuze viel, stelde
geheel wordt omzoomd met een dubbele rij, ruim twintig meter
huidige tijd als de specifieke omgeving. Dit project bewijst
dertig bijzondere drie- en vier kamerappartementen als onder-
hoge populieren. Om het geheel nog een extra dimensie te
voor mij maar weer eens hoe openbare ruimte meerwaarde
deel van een landgoedontwikkeling voor. In de tussentijd kon
geven is rondom het landgoed water aangebracht. Zoals ook de
kan geven aan het vastgoed en betekenis aan een plek.
de graansilo dienen als plek voor manifestaties, evenementen
oprijlaan, de twee woon/werk-paviljoens aan het water van de
Ik ben dan ook zo vrij om landgoed Hagevoort te betitelen
en voorstellingen.
Hoge Vaart (verwijzend naar de houten schuren van weleer) en
als een nieuw monument.” nummer 30 • 2007
17
Stand van Zaken
Woonerf Emmen
De uitkomsten van het onderzoek worden verwerkt in een ontwikkelingsvisie en in herinrichtingsplannen voor de wijken Angelso, Emmerhout en Bargeres. Daarnaast wordt in 2007 een internationaal congres georganiseerd.
Foto: Gemeentearchief Emmen
waard het woonerf te koesteren, te behouden of de reactiveren? Of heeft het woonerf zichzelf overleefd? Aan de hand van workshops, een excursie en lezingen hebben bewoners en deskundigen zich over deze vragen gebogen. Zo is het woonerf vanuit verkeerskundig, psychologisch, architectuurhistorisch, stadssociologisch en cultuurhistorisch perspectief belicht. Om het zo concreet mogelijk te houden, stonden Angelso, Emmerhout en Bargeres – drie wijken met een verschillende stedenbouwkundige opzet en belevingswaarde – centraal. Eén van de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek lijkt een herwaardering van collectiviteit te zijn. Het functioneren Emmen ontwikkelt, samen met zes Europese partners in het
Het woonerf berust op het idealistische mensbeeld van de
van collectieve ruimten, wat de essentie van een woonerf is,
kader van het project Shared Space, een nieuwe aanpak voor de
mondige burger in een relatief homogene samenleving.
is gebaseerd op ongeschreven regels. In een steeds diverser
openbare ruimte. Centraal staat hierbij het woonerf, een Neder-
Het is ontsproten aan een licht anarchistische houding, die
wordende samenleving functioneert dat echter niet meer.
landse en Emmense stedenbouwkundige vinding uit eind jaren
groepen bewoners het heft in eigen handen deed nemen om
Doorslaggevend voor de toekomst van het woonerf is dan
zestig/begin jaren zeventig en inmiddels over de gehele wereld
de straat, hún straat, terug te winnen van het verkeer. In de
ook om te bepalen wie en wat de drager van collectiviteit
toegepast. In Nederland is het woonerf steeds meer verworden
afgelopen decennia is Nederland veranderd van een homo-
in een heterogene samenleving is. En welke ruimtelijke
tot een verkeerskundig vraagstuk, terwijl de ambitie van Emmen
gene naar een individualistische samenleving. Is het woonerf
structuren, gegeven het feit dat woonerven deel uitmaken
is te verkennen of het woonerf weer ‘mensruimte’ kan worden.
hierdoor cultuurhistorisch erfgoed geworden? Is het de moeite
van een groter stedelijk gebied, hiermee samenhangen.
18
nummer 30 • 2007
Stadstuinen Almere Hout
Stand van Zaken De Ymere Stimuleringsprijsvraag 2005 heeft de Stadstuinen als onderwerp gekozen. Dit heeft 43 visies, 4 plannen en een winnaar opgeleverd. Momenteel wordt een stedenbouwkundig plan voor Almere Hout uitgewerkt.
Het structuurplan Almere Hout gaat uit van de ontwikkeling
kostenverhogende factor. Om dit te voorkomen is in het
van zo’n 20.000 woningen, zo’n 500 hectare bedrijventerrein
structuurplan de strategie van Stadstuinen uitgezet. Het aantal
en een nieuwe railverbinding, waarbij de kwaliteiten van het
vondsten in dit gebied is bij grove aanname geschat op één
groen worden vastgelegd en de overige functies door middel
belangrijke vindplaats per tien tot vijftien hectare. Op deze
Dankzij de strategie van de Stadstuinen zijn goed onderzoek,
van cascoplanning nader kunnen worden ingevuld. Als kern-
vindplaatsen worden 100 stadstuinen met een omvang van
het naar voren halen van het sonderen van de bodem en het
kwaliteiten gelden het ruimtelijk karakter van de polder, het
ongeveer vijftig bij vijftig meter, als een reeks specifieke openbare
bewaren van het bodemarchief in situ verzekerd. In hoeverre de
rationele landschap met zijn lange lijnen, het bos en de
ruimten ontwikkeld. Land art, tuinarchitectuur en stedelijke
vindplaatsen ook richtinggevend zijn in de stedenbouwkundige
geschiedenis van water en land. Bijzonder is de verwachte
functies zijn hierin geïntegreerd, terwijl ook de archeologische
structuur wordt nader onderzocht.
rijkdom aan archeologische schatten.
waarden in de bodem worden geconserveerd. De Stadstuinen worden onderling door een wandelroute, de zogeheten Geest
Van der Meulen, tuin- en landschapsarchitect van de Gemeente
van Hout, verbonden. Door zo de archeologische vindplaats
Almere: “Archeologische vindplaatsen zijn meestal een onzekere
te ontwikkelen tot een bijzondere groen- en woonomgeving,
factor in de ruimtelijke planvorming. Als ze te laat worden
krijgt archeologie een betekenis in het heden en is behoud
herkend vormen ze snel een complicerende, vertragende en
gegarandeerd. Van potentieel probleem tot meerwaarde dus.”
In het winnende voorstel van Bureau B+B voor de Ymere Stimuleringsprijs 2005 kondigen honderd boomkwekerijen de komst van Almere Hout aan. In iedere Stadstuin wordt een andere boomfamilie gekweekt. Tijdens de bouw zullen de bomen worden verspreid over de buurt om die zo een eigen identiteit te geven. De door woningen omrande Stadstuinen vormen op zichzelf staande eenheden. In het uitgewerkte ontwerp Fluvial Garden (Fluviatiel betekent letterlijk ‘door stromend water gevormd’) is water het centraal bindend ontwerpthema. Artist impressions: Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur nummer 30 • 2007
19
Kort nieuws
Meer over kwaliteit en identiteit in openbare ruimte
Cultuurhistorie natuurlijk! In 2006 heeft projectbureau Belvedere een inventariserende studie laten
De Limes in 2007
•
De Limes (één van de voorbeeldprojecten uit het Actie-
www.pps.org: op de site van de Amerikaanse non-profitorganisatie
uitvoeren naar de manier waarop in twaalf natuurontwikkelingsprojecten
Project for Public Spaces (PPS) zijn talrijke voorbeelden uit alle
‘behoud door ontwikkeling’ in de praktijk vorm heeft gekregen: welke
windstreken te vinden van openbare ruimten met kwaliteit.
kansen zijn er en waar liggen de knelpunten? In de brochure ‘Cultuur-
www.cabe.org.uk. hét adviesorgaan van de Britse regering over
historie natuurlijk!’ worden de bevindingen van de studie op een
Programmabureau de LIMES. In het nationaal programma
architectuur, urban design en openbare ruimte, toont in onderzoek
overzichtelijke wijze weergegeven.
zijn de diverse doelstellingen voor de Limes met betrekking
de economische waarde aan van goede openbare ruimte, maar
tot archeologie, toerisme, educatie, behoud, conservering,
laat omgekeerd ook zien tot welk economisch verlies een slechte
programma Ruimte en Cultuur) is in 2006 verankerd in
•
openbare ruimte leidt.
exploitatie, kennis en wetenschappelijk onderzoek opgenomen. •
15 maart 2007: De openbare ruimte, wat levert het op? Het voorjaarcongres van kennisnetwerk CROW Levende Stad en het tijdschrift Stedelijke Interieur over openbare ruimte. www.levende-stad.nl
•
Stedelijk Interieur op locatie, seminartour 2007:
De brochure is op te vragen bij projectbureau Belvedere:
[email protected].
www.stedelijkinterieur.com
Het volledige rapport is te downloaden vanaf www.belvedere.nu.
Zo wordt er in 2007 een serie bijeenkomsten georganiseerd op het gebied van archeologie en ruimtelijke ontwikkeling,
NIEUW: Startsubsidie Belvedere
waarbij een aantal Limes-projecten en -locaties wordt uitgelicht. Om de diverse Limes-gemeenten te voorzien van kennis en
Overheden en instanties die overwegen een Belvedere-subsidie aan te vragen
Gemeenten, provincies, corporaties, terreinbeherende instanties en overige
informatie over mogelijke benutting en zichtbaar maken
bij het Stimuleringsfonds voor Architectuur, kunnen vanaf januari 2007 nu
partijen die betrokken zijn bij het ontwikkelen van ruimtelijke plannen en
van het Limes-erfgoed wordt hierover in het voorjaar een
ook een startsubsidie aanvragen om het projectplan eerst verder uit te
gebiedsvisies in Nederland komen in aanmerking voor de startsubsidie.
manifestatie georganiseerd. Later in het jaar volgt een inter-
werken. Met de startsubsidie kan de initiatiefnemer de mogelijkheden van
Deze subsidie vormt een aanvulling op de bestaande subsidiemogelijkheden
nationaal symposium in samenwerking met de Universiteit van
het project alvast globaal verkennen. Bijvoorbeeld door het projectplan te
binnen de Belvedere-regeling. Deze bestaande regeling kent een budget van
Wageningen over de raakvlakken tussen archeologie en toerisme
bespreken in een multidisciplinaire setting met deskundigen van buiten de
u1,3 miljoen per jaar. In 2007 zijn de sluitingsdata voor het indienen van een
met betrekking tot de Limes. Voor het brede publiek komt de
eigen organisatie. Op basis van de uitkomsten kan de projectopzet worden
aanvraag: 15 februari, 10 mei, 1 augustus, 15 oktober.
Limes tot leven via de LimesQuaestio, een interactief spel langs
aangescherpt en een reguliere Belvedere-subsidie worden aangevraagd.
de diverse Limes-locaties, waaraan diverse media zoals een spel-
Voorwaarde bij de toekenning van de startsubsidie is uiteraard het betrekken
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Stimuleringsfonds voor
website, een Limes-gids en geo-cashing worden gekoppeld.
van de cultuurgeschiedenis bij het ontwikkelen van een ruimtelijke visie.
Architectuur: (010) 43 61 600 of surf naar www.archfonds.nl.
Voor meer informatie: www.limes.nl
colofon Belvedere Nieuws verschijnt minimaal 4 keer per jaar in een oplage van 4.500. Februari 2007, jaargang 11, nummer 30. Projectbureau Belvedere Postbus 389, 3500 AJ Utrecht, telefoon (030) 230 50 10, fax (030) 238 09 15,
[email protected], www.belvedere.nu Aan dit nummer van Belvedere Nieuws schreven mee Jurjen Bakker, Sander Bos, Anouk Schuitemaker, Frank Strolenberg, Guido Wallagh Samenstelling en redactie Hans-Lars Boetes, Mirjam Kapelle, Frank Strolenberg, Guido Wallagh Ontwerp en opmaak Schuttelaar & Partners –
20
nummer 30 • 2007
Creative Media, Den Haag Druk Drukkerij De Eendracht, Schiedam
