DWW Milieuzorgdag 2 oktober 1997

DWW Milieuzorgdag 2 oktober 1997

2 t JULI 1998 Een Terugblik!

(bibliotheek en documentatie) Marcel Koeleman en Wendelien van Wickeren

Rijkswaterstaat Dienst Weg- en Waterbouwkunde Afdeling Infrastructuur Milieumaatregelen Delft W-DWW-97-027

Dit werkdocument wordt uitgegeven om geïnteresseerden de gelegenheid te bieden om de voortgang van heUdesbetreffend onderzoek kennis te nemen. Benadrukt wordt dat de gezichtspunten in dit werkdocument niet noodzakelijk overeen behoeven te komen met de officiële gezichtspunten of het beleid van de directeur-generaal van Rijkswaterstaat. Met de in dit werkdocument gegeven informatie dient derhalve met de nodige voorzichtigheid te worden omgegaan, aangezien de hierin vermelde conclusies in de loop van verder onderzoek of anderszins mogelijk herzien dienen te worden. Het Rijk sluit iedere aansprakelijkheid uit voor schade die het gebruik van de in dit werkdocument opgenomen gegevens mocht voortvloeien.


Een terugblik!

' Dienst Weg- en Waterbouwkunde Postbus 5044, 2600 CA DELFT Tel. O1S- 2518 363/364

Inhoudsopgave

Voorwoord 3 1 Inleiding 4 2 Doelstelling van de DWW Milieuzorgdag 5 3 De Voorbereidingen 6 3.1 De organisatie van de dag 6 3.2 Communicatie 6 4 De Dag 8 4.1 Verslag van de dag 8 4.2 Inhoud van de lezingen 10 4.3 Resultaat van de dag 14 4.4 Deelname en kosten 14 5 Adressenlijst 16 6 Nawoord 18 7 Verzendlijst 19 Bijlagen 21 Bijlage A Milieuzorgdag: Promotieplan/Communicatieplan 22 Bijlage B Vragen milieumailquiz 25 Bijlage C Programma DWW milieuzorgdag 2 oktober 1997 (flyer) 26 Bijlage D DWW-Milieubeleidsverklaring 28 Bijlage E Enquêteresultaat 29 Bijlage F Artikelen in media 31 Bijlage G Sheets van lezingen 34


Een terugblik!

Voorwoord

Of we het nu leuk vinden of niet, het milieu is een constante factor in ons werk. Zowel ons eigen gedrag in het kantoor, als de totstandkoming van onze adviezen en de effecten van die adviezen hebben op één of andere manier invloed op dat milieu. En eigenlijk weten we dat ook wel, maar hoe kun je daarnaar handelen. Ons werk op een milieubewuste en milieuvriendelijke wijze uitvoeren is gestimuleerd door de eind 1997 gehouden DWW-Milieuzorgdag. Werken met het milieu in het achterhoofd is in het begin een soort jongleren: je moet even de tijd nemen om het in de vingers te krijgen, maar daarna kun je het eigenlijk zonder er nog bij te hoeven nadenken. Omdat milieu een constante factor in ons werk is, maakt het ook deel uit van onze missie. En terecht, als Specialistische Dienst moeten we als trendsetter opereren. Het milieu kan daarbij niet worden vergeten. We kunnen terugkijken op een zeer geslaagde DWW-milieuzorgdag. Geslaagd in de zin dat er een zeer breed informatief programma werd aangeboden, op maat. En geslaagd omdat erg veel DWW-ers aan een of meer activiteiten hebben deelgenomen. Een project afronden zonder terugblik is niet compleet. Ik beveel daarom deze evaluatierapportage van harte in uw aandacht aan. Voor de niet-DWW-lezers van dit rapport zeg ik: "laat u inspireren door hetgeen op deze dag is gebracht".

Peter Hoogweg HID DWW


Een terugblik!

1

Inleiding

Voor u ligt het evaluatierapport dat is opgesteld naar aanleiding van de eerste DWW Milieuzorgdag die de DWW op 2 oktober 1997 voor de medewerkers organiseerde. Op 26 november 1996 is door de toenmalige DWW-HID André van Bennekom goedkeuring gegeven aan het project Externe Milieuzorg bij de DWW. Het organiseren van een milieuthemadag binnen de DWW maakte deel uit van dit project. De Milieuzorgdag is breed opgezet, dus zowel aspecten van interne als van externe milieuzorg zijn uitgebreid aan bod gekomen. Bovendien richt het programma zich tot alle medewerkers. Onderhavige evaluatierapportage markeert de afsluiting van dit project. Deze terugblik op de gehouden dag kan tevens worden beschouwd als een handreiking voor de organisatie van een milieuzorgdag bij andere onderdelen binnen Rijkswaterstaat. Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de doelstelling van de dag uiteengezet. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 de organisatie en de promotie/communicatie besproken. In hoofdstuk 4 worden alle facetten van de dag zelf beschreven waaronder verslag van de lezingen, resultaat, deelname en kosten. In hoofdstuk 5 zijn de adressen van de organisaties/bedrijven die deze dag mede hebben mogelijk gemaakt vermeld. Hoofdstuk 6 bevat het nawoord en in hoofdstuk 7 is de verzendlijst rapport 'DWW Milieuzorgdag 2 oktober 1997, Een terugblik! opgenomen. Het rapport telt 6 bijlagen.


Een terugblik!

2

Doelstelling van de DWW Milieuzorgdag

De centrale doelstelling voor deze dag luidde als volgt: Bewustwording van de milieuzorgmogelijkheden binnen de DWWwerkzaamheden: - wat doen we reeds; - wat kunnen we als organisatie daaraan toevoegen; - wat kunnen we als individueel DWW-er toevoegen; - hoe kan milieuzorg een bijdrage leveren aan de kwaliteit van ons werk. De Milieuzorgdag DWW levert aldus een bijdrage aan het beter hanteerbaar maken én meer vanzelfsprekend onderdeel laten zijn van milieuzorg binnen de werkzaamheden van de DWW-medewerker. Dit vanuit het besef dat voldoende (=niet overmatig, niet ondermatig) aandacht voor milieu in ons werk een positief effect heeft op de kwaliteit van ons werk. In andere woorden: de produkten, intern en extern, van de DWW worden completer. Tijdens deze milieuzorgdag kon, door het 'loop-in' karakter van het programma, gewoon worden doorgewerkt. Van te voren is rekening gehouden met een gemiddelde tijdbelasting per DWW-er van enkele uren, over de gehele dag gemeten. Verderop in deze rapportage wordt aan de hand van de tijdschrijfgegevens aangegeven in hoeverre deze schatting juist is geweest. 'Milieu' is binnen de DWW een onderwerp in ontwikkeling. Deze dag diende deze ontwikkeling op een prettige manier te ondersteunen. Als het even kan een aangename dag dus, goed van sfeer, niet drammerig, informatief, de DWW-er serieus nemend in zijn dagelijkse werk en de mogelijkheden om daar milieuzorg doorheen te weven, met een glimlach op zijn tijd. Het dagprogramma bestond uit een mix van informatie en doelgericht en ondersteunend entertainment, met de volgende hoofdbestanddelen: • instructieve lezingen, gericht op een duidelijke en qua omvang beperkte doelgroep; • algemene, informatieve lezingen; • infomarkt met video, rapportpresentaties, posters, etc. • workshop jongleren.


Een terugblik!

3

De Voorbereidingen

3.1 Oe organisatie van de dag De milieuzorgdag is georganiseerd door een projectteam onder leiding van DWW milieuzorgcoördinator Marcel Koeleman van de afdeling Infrastructuur Milieumaatregelen. Het projectteam bestond uit: • Wendelien van Wickeren (afdeling Infrastructuur Milieumaatregelen); • Henk du Clou (interne milieucoördinator, afdeling In- en Externe Betrekkingen); • Anja Weerts (hoofd afdeling In- en Externe Betrekkingen); • Hein van Bohemen (onderzoekscoördinator, afdeling Infrastructuur Milieumaatregelen); • Martine Graafland (vertegenwoordiger hoofdafdeling Water); Andy van Dam (medewerker SAB en leidinggevende in het bed rijfs restaurant) heeft op het gebied van de catering een actieve rol gespeeld om een en ander een "milieuzorgdag-tintje" te geven. Verder zijn bijdragen geleverd door onze collega's voor het maken van het logo, de grafische ondersteuning en het verzorgen van drukwerk. De projectgroep is in zijn totaal 8 keer bij elkaar gekomen. De eerste peiling naar wensen en behoefte bij de DWW-medewerkers naar de milieuzorginstructie is vrijwel direct na de projectstart uitgevoerd. Vanaf het begin is hard gewerkt aan het scheppen van een draagvlak voor deze dag binnen de organisatie. Tevens leverden interviews (onder afdelingshoofden en projectleiders) een goede blauwdruk op voor invulling van het programma. 3.2 Communicatie Binnen het project is een communicatieplan (zie bijlage A) opgesteld waarin voor dit project belangrijk aspecten als evaluatie, terugkoppeling en promotie uitvoerig werden omschreven. Om deze dag een eigen gezicht te geven is een beeldmerk ontworpen. Er is regelmatig overlegd met de HID over de vorderingen alsmede de inhoud van de DWW milieubeleidsverklaring.Deze is aan het slot van de dag ondertekend door de plv. HID, Cos van Teijlingen Voor de promotie van de dag is een stukje verschenen in Profiel, is intern gebruikt gemaakt van de MT-flits en is de speciaal voor deze dag opgezette DWW Milieumail gebruikt. Door het gebouw heen zijn ruim van te voren posters opgehangen waar later het programma aan toegevoegd is . Als opwarmertje werden enkele weken voor de grote dag zo'n 300 speciaal gemaakte koeken als promotiemiddel bij de koffie aan de medewerkers uitgedeeld. Op de dag zelf is er een handzaam programma (flyer) aan iedereen uitgedeeld bij binnenkomst.


Een terugblik!

Middels een enquête die via de milieumail is verspreid is de milieuzorgdag geëvalueerd. De enquête resultaten zijn opgenomen in bijlage E. In het personeelsblad van de DWW 'Natje en Droogje' is de dag aan de hand van de gemaakte foto's kort beschreven. Middels een artikel in het IM afdelingsblad 'Bladgroen' is teruggekeken naar deze dag (zie bijlage F).


Een terugblik!

4

De Dag

4.1 Verslag van de dag In deze paragraaf wordt het dagprogramma geschetst en een korte samenvatting gegeven van de gehouden lezingen en workshops. Het programma was als volgt samengesteld: 07.00 - 08.00 ontvangst in hal 08.00 - 09.00 jongleur in hal 09.00 - 09.30 opening door P. Hoogweg en jongleershow 09.30-10.15 jongleer training 10.30-12.00 workshops/lezingen/infomarkt 12.00 -13.30 lunch met muziek 13.30- 16.00 workshops/lezingen/infomarkt 16.00 -16.15 ondertekening milieubeleidsverklaring en borrel 17.00 einde DWW milieuzorgdag De dag werd geopend met een jongleeract door 'More Balls Than Most' uit Amsterdam. Hierbij werden zeer nadrukkelijk en met enthousiasme de medewerkers en het MT betrokken. Bovendien was de act toegesneden op het milieumanagen in zijn algemeenheid, en het milieumanagen bij de DWW in het bijzonder. Het leidde tot hilarische taferelen aan het begin van de dag! Met deze start ontstond een prima sfeer, een uitstekende prima opmaat dag tot de meer inhoudelijke activiteiten op deze dag. Dat een aantal leden van het MT actief deelnam aan een jongleersessie, schiep een band en verhoogde de betrokkenheid. Gedurende de gehele dag'zijn lezingen en workshops aangeboden. Voor de diverse zalen waren zaalcoördinatoren actief. Deze introduceerden de sprekers, hielden de tijd in de gaten en droegen zorg, samen met de mensen van de afdeling Interne Zaken, voor de juiste zaalindeling en -apparatuur op het juiste moment. De bedoeling was dat elke lezing praktisch toepasbaar gereedschap aandroeg, als handreiking voor het verbeteren van milieuzorginspanning bij de respectievelijke doelgroepen. Anders gezegd, de individuele DWW-er moest in staat worden gesteld om milieuzorg in zijn eigen werk toe te passen. Op basis van dit criterium zijn sprekers benaderd. Om een aantal ondersteunende diensten niet volledig plat te leggen, is voor bijv. de secretaresses een workshop twee keer aangeboden. Daarnaast zijn een aantal algemene, informatieve lezingen aangeboden. Vooral over onderwerpen die buiten ons directe eigen handelen liggen, maar wel zeer relevant zijn om te weten: de milieuzorgattitude van de Rijksgebouwendienst bij de renovatie van het DWW-gebouw de duurzaambouwen-inspanning in Nederland en een toelichting over vervoersmanagement bij het ministerie en de positie van de diensten.


Een terugblik!

De lunch werd muzikaal ondersteund! De Amazing Stroopwafels hielden ons met tekst en muziek bij de les. Reeds in de voorbereidingsfase was onze cateraar (SAB Catering) betrokken bij de organisatie van deze dag. Zowel onze cateringmanager, Andy Van Dam, als een medewerker van het SAB hoofdkantoor brachten hun kennis op het gebied van milieuvriendelijk cateren in. Op de dag zelf: • hingen er poster met daarop de uitgevoerde maatregelen om minder milieubelastend te werken; • is er een brochure verstrekt door SAB met de diverse mogelijkheden die er nog zijn op het gebied van milieuvriendelijk cateren; • was het menu voor één dag geheel aangepast aan het milieu, met gerechten als 'gft soep', 'gerecycled stokbroodje', 'glasbak schotel', 'croissant ozonlaag'. Het menu was afgedrukt op place-mats en op het weekmenu • was er een promotiestand aanwezig van de Stichting BioProm met voorlichtster en etenswaar. • werd het gft-afval voor één keer gescheiden! Een goede oefening voor de toekomst. Als wedstrijdelement was bedacht 'Wie rijdt vandaag de meeste woonwerkkilometers op de fiets' (bij een acht-urige werkdag!). Via de DWW milieumail, opgezet voor deze dag, brachten wij in de drie weken voor de milieuzorgdag samen met gerichte informatie over het dagprogramma ook een milieuquiz (opgenomen in bijlage B). Voor de twee prijswinnaars werd er tijdens de borrel een prijs uitgereikt (spaarlamp + banden plakset). Een beetje milieucompetitie kan geen kwaad! De dag werd afgesloten met een borrel in het bedrijfsrestaurant. De plv. HID ondertekende de opgestelde Milieubeleidsverklaring afgedrukt op A-1 formaat. Zie bijlage C voor het complete dagprogramma.


Een terugblik!

4.2 Inhoud van de lezingen In deze paragraaf is, naast een korte beschrijving van de inhoud, per lezing aangegeven wat de motivatie voor de organisatie was om die lezing op te nemen in het programma. De sheets zijn opgenomen in bijlage F. Lezing A: Vervoerplannen • Motivatie: DWW heeft nog geen Vervoerplan. Deze lezing dient ter ondersteuning van het ontwikkelen van een dergelijk plan, hetgeen de DWW wel van plan is op te stellen. -Hnhoud: De heer Kuiper (departementaal vervoermanager) gaf een overzicht van mogelijkheden die een plaats in het vervoerplan kunnen krijgen. Er werden een aantal aantrekkelijke mogelijkheden voor werknemers met voordeel voor de werkgever gepresenteerd. Er bleken meer mogelijkheden te zijn dan algemeen bekend. Het belang van bedrijf, werknemer en milieu zouden in verband moeten kunnen worden gezien bij het nemen van individuele beslissingen. Wel lag de nadruk op "U mag, u moet niet". Wanneer men vragen heeft over de mogelijkheden dan kan contact opgenomen worden met de afdeling P&O. Gemeld werd dat voor één april 1998 het Vervoerplan van de DWW beschikbaar is. Bijlage B: Milieuzorg en IBO • Motivatie: Milieuzorg speelt, naast Kwaliteitszorg en Arbozorg, een essentiële rol in de Integrale (totale) Kwaliteitszorg. Deze constellatie lijkt de eindsituatie in de ontwikkeling van de diverse zorgsystemen. Het is van belang om het management van deze dienst kennis te laten nemen van dit eindbeeld, de kansen die daarin liggen besloten voor het dienstmanagement, en de rol die milieuzorg daarbinnen speelt. Deze lezing geeft aldus het integratiekader voor de genoemde inspanningen. -••Inhoud: De heer Van Roermund vroeg in zijn bijdrage, vanuit de ervaringen binnen de Bouwdienst, aandacht voor een evenwichtige benadering van de verschillende aspecten die met het reilen en zeilen van een organisatie te maken hebben (administratieve organisatie, projectmatig werken, kwaliteitszorg, milieuzorg). Hij adviseerde al de genoemde aspecten in één samenhangend managementsysteem onder te brengen. Op basis van een gedetailleerde procesbeschrijving zijn de essenties van de primaire processen binnen de Bouwdienst in een klein handzaam boekje voor alle medewerkers samengevat. Voorts gaf hij het belang aan van het regelmatig houden van interne audits waarbij zowel projectleiders, afdelingshoofden als de HID worden geaudit.

B

I

D

O

C

(bibliotheek en documentatie) Dienst Weg- en Waterbouwkunde Postbus 5044, 2600 CA DELFT Tel. 015-2518 363/364


Een terugblik!

10

Lezing C: Zorgsystemen bij NS Infrabeheer • Motivatie: NS Infrabeheer vervult binnen de Nederlandse Spoorwegen op belangrijke punten een rol die vergelijkbaar is met de DWW binnen Rijkswaterstaat. NS Infrabeheer heeft een milieuzorgsysteem voor haar activiteiten vrijwel afgerond. De ervaringen die zijn opgedaan bij de vormgeving en implementatie van dit systeem zijn instructief voor onze Dienst. -•Inhoud: De heer Vooijs gaf een beeld van de milieuaspecten die een rol spelen bij NS Infrabeheer (geluidhinder, externe veiligheid, bodemverontreiniging, natuur en landschap, afval). Hij gaf bij taken en verantwoordelijkheden de spanning weer tussen NS Infrabeheer en NS Vervoer. Infrabeheer is beheerder van de vergunningen, terwijl Vervoer aan de normen dient te voldoen. Hij adviseerde milieuzorgsystemen te integreren in milieumanagementsystemen waarbij het een absolute voorwaarde is dat het management volledig achter invoering en handhaving van het systeem staat. Voorts is het van belang onderscheid te maken in strategisch niveau (jaarverslagen, directiebeoordeling, milieu-uitvoeringsprogramma's), tactisch niveau (procedures, interne audits, documentenbeheer) en operationeel niveau (beheer vergunningen, instandhouding). Bij invoering adviseerde hij uit te gaan van de huidige situatie (oppassen dat aanpassing van procedures tot een niet-formele reorganisatie leidt), werken in de lijn van ISO 14.000, plannen testen in proeftuinen, zorgsystemen zoveel mogelijk koppelen aan andere projecten, totale project in brokken verdelen zodanig dat zoveel mogelijk projectleiders betrokken worden en last but not least de lijn regelmatig gedurende het ontwikkelen implementatieproces betrekken. Een dergelijke werkwijze levert duidelijkheid over verantwoordelijkheden op en is vaak een goede aanleiding slepende problemen systematisch aan te pakken. Workshop D: M.e.r. en duurzaamheid • Motivatie: Milieuzorg in een zo vroeg mogelijk stadium aanwenden, willekeurig welk proces het betreft, is per definitie zeer rendabel in termen van milieurendement. In veel projecten waar DWW-ers bij betrokken zijn gaat het om de milieueffectrapportage en planstudies. De manier waarop dat praktisch kan is deels een onontgonnen gebied. Daarom een gesprek georganiseerd met enkele door de wol geverfde deskundigen uit het veld. -••Inhoud: Ook bij dit door mevrouw M. de Soet ingeleide programmaonderdeel waren externen uitgenodigd (R. Verheem van de commissie m.e.r. W. Dassen, projectleider Maasvlakte II en J.J. de Boer van het ministerie van VROM). Eerst werd een aantal belangrijke aspecten die samenhangen met m.e.r. en duurzaamheid gepresenteerd: • planning, besluitvorming, grote ingrepen, • SVVIII, verkennningen, tracé-mer procedure, visie ruimtelijke ontwikkelingen, duurzaam bouwen • relatie milieu-economie, relatie vervoer-milieu, formuleren van probleemstelling, locatiekeuze(alternatieven), uitvoeringsvarianten, inpassingsvarianten, duurzaam bouwen, energie en grondstoffen


Een terugblik!

11

Bij duurzaamheid maakt de heer R. Verheem onderscheid in: • fysiek kapitaal (wegen) • menselijk kapitaal (kennis) • cultureel kapitaal (consensus maatschappij) • milieu kapitaal in de vorm van functies (regulatie-, produktie-, draag- en informatiefunctie) Je zou drie definities van duurzaamheid kunnen onderscheiden: zwakke duurzaamheid waarbij uitwisseling tussen de kapitalen mogelijk is, gemiddelde duurzaamheid waarbij minimale uitwisseJing mag optreden met het milieukapitaal en sterke duurzaamheid waarbij ieder van de kapitalen op zich gelijk gehouden moeten worden. Aan de hand van deze aspecten vond een discussie plaats. Het werd snel duidelijk dat de rol die m.e.r. in duurzame ontwikkeling speelt. Op dit moment beperkt is tot locatiekeuze en inpassing. Van belang is dat er een afstemming plaatsvindt op basis van gelijkwaardigheid tussen techniek, economie en milieu. Om de rol van m.e.r. bij duurzame ontwikkeling te vergroten is het nodig dat op een hoger abstractieniveau doelstellingen worden vastgelegd. Op projectniveau zou dan een vertaling moeten kunnen plaatsvinden van duurzaamheidsaspecten op het gebied van geluid-, lucht- en bodemverontreiniging alsmede natuuraspecten waarbij aangegeven wordt welke richting speciaal daarvoor ontwikkelde indicatoren opgaan. Als doelstelling zou het minimaliseren van effecten uitgangspunt moeten zijn. Het is echter per project moeilijk de landelijke doelstellingen te vertalen. Wellicht zou een regionaal georiënteerd kader toepasbaar zijn. Vertaling van landelijke doelstellingen naar regionale niveau is dan een eerste vereiste. Veel instemming was er voor het idee van de milieubeweging om bij de planvorming van een weg aan te sluiten bij regionale ruimtelijke ontwikkelingsvisie, waardoor bepaalde natuur- en milieuwaarden kunnen worden versterkt. Enkele conclusies: • Inzet vergroten om op het hoogste niveau doelstellingen geformuleerd en onderschreven te krijgen. Inzet op het bereiken van kwantitatieve doelstellingen in het SVVIII met een vertaling naar het regionale niveau. • Verdere verdieping van allerlei begrippen zoals: ontkoppeling, dubbeldoelstellingen. • Ontwikkelen van een zgn. 'supersterke' duurzaamheid. Hierbij gaat het om een absolute vermindering van emissies, bij voorkeur met behoud van economische groei (dubbéldoelstelling). • Aandacht voor de betekenis van het meest milieuvriendelijke alternatief en de wijze waarop er politiek draagvlak voor wordt verkregen. • Uitwerken van natuurcompensatie naar een meer algemener compensatiebegrip. • Meer winst uit de m.e.r. door tijdens plan- en besluitvorming in het kader van een tracé merproject actief regionale ruimtelijke ontwikkelingen te ondersteunen. • Nagaan of in de m.e.r. meer dan tot nu toe de mate van duurzame ontwikkeling aangegeven zou kunnen worden. Wellicht met behulp van indicatoren aangeven welke richting wordt opgegaan bij realisatie van een project. Zo mogelijk toetsing aan landelijke en regionale uitgangspunten en vastgelegde kwantitatieve doelen.


Een terugblik!

12

Lezing E: Duurzaam bouwen bij de Rijksgebouwendienst • Motivatie: De Rijksgebouwendienst heeft adviseurs in dienst die allerhande bouwprojecten begeleiden op het gebied van milieuzorg en duurzaam bouwen. Bovendien zal het DWW-gebouw in 1998 worden gerenoveerd. Voldoende aanleiding om de vertegenwoordiger van de RGD naar de DWW te halen. -•Inhoud: In kort bestek lichtte de heer Van Rijnswou van de Rijksgebouwendienst toe op welke wijze uitgangspunten van Duurzaam Bouwen deel uit maakt van het RGD-advieswerk. Daarbij moet niet uit het oog worden verloren dat realistische formulering van functionele eisen plaatsvindt. Aan het slot komt kort aan de orde op welke wijze de uitgangspunten van Duurzaam Bouwen worden toegepast bij de renovatie van het DWW-gebouw. Lezing F, G en H: Milieuzorg in DWW-projecten • Motivatie: De wijze waarop milieuzorg in DWW-projecten kan worden ondergebracht kan het best worden geïllustreerd aan de hand van enkele DWW-projecten. -•Inhoud: Aan de hand van vier projecten werd door Sandra Mulder (project Hout; Stimuleren van een verantwoord gebruik van hout), Jan-Dirk van Duijvenbode (No-Recess), Harry Wever (Duurzaam Bouwen - A12) en Harrald Versteeg (Duurzaam Bouwen en de Zandmaas) duidelijk gemaakt dat het aandeel Milieuzorg in een project flink kan verschillen. Geconcludeerd wordt dat het tot op heden sterk afhankelijk is van de persoonlijke inbreng van projectleiders en projectmedewerkers. Aan het slot van hun presentatie worden de volgende hartekreten en overige conclusies opgetekend, allen te maken hebbend met het implementeren van milieuzorg in je eigen projecten: Toeval=milieuzorg / hulp nodig voor integraal afwegen / extra geld noodzakelijk? / volharding! / vroeg inbrengen van milieuzorg in project / durven! / netwerken / criteria helpen milieuzorg hanteerbaar en meetbaar te maken. Workshop I: Milieuzorg in ondersteunende werkzaamheden • Motivatie: Interne milieuzorg ligt voor een deel binnen de invloedsfeer van het secretariaat, de bibliotheek, en andere dienstbrede ondersteunende functies. Voor deze doelgroep is daarom een workshop gehouden waarin heel concreet aan bod komt hoe interne milieuzorg praktisch kan worden toegepast. -••Inhoud: Mevrouw G. Flath van de voorlichtingspool Natuur en Milieu organiseerde een workshop met medewerkers van ondermeer de bibliotheek en het secretariaat. Er is vooral gekeken naar datgene dat reeds wordt gedaan door de medewerkers en goede ideeën zijn gegenereerd. Het statement wat hier uit is gekomen luidt als volgt: • afspraak is afspraak; • betere communicatie en • beter stimulering/sturing van belang zijn.


Een terugblik!

13

"Wij leden van het ondersteunend personeel realiseren ons dat milieu ieders zorg en verantwoording is. Wij zijn ons ook bewust van onze voorbeeldfunctie als medewerker van een overheidsorganisatie en de externe uitstraling ervan naar de burgers. Daarvan willen wij bij het uitoefenen van ons werk een wezenlijke bijdrage leveren aan een duurzame ontwikkeling van de samenleving. Om dat te bereiken zullen wij: Constant aandacht schenken aan milieuvriendelijk handelen en elkaar daarin voortdurend stimuleren, mits het ons mogelijk gemaakt wordt daar de benodigde middelen ter beschikking te stellen en we doorlopend ondersteunend worden door het nut". 4.3 Resultaat van de dag Het beoogde resultaat van de dag was het commitment van het Management Team om de invoering van milieuzorg verder vorm te geven, in de vorm van een Milieubeleidsverklaring. Door inzet van de projectgroep en anderen betrokkenen en de overwegend enthousiaste DWW-ers werd de dag afgesloten met een handtekening van de plv. HID, Cos van Teijlingen en een borrel. De Integrale tekst is opgenomen in bijlage D. 4.4 Deelname en kosten Deelname milieuzorqdaq Aantal deelnemers aan de jongleersessie: opening milieuzorgdag: 150 workshop jongleren: 120 Aantal deelnemers aan de dagafsluiting: 80 Aantal deelnemers aan workshops en lezingen: 115 Kosten milieuzorqdaq Beschikbaar projectbudget

ƒ 10.00C

Gebruikt budget: • Lezingen • Kraamhuur • 'More balls than most' • Catering+milieuzorgdagkoeken • 'Amazing Stroopwafels' • Huur wereldbol etc.

ƒ 800,= 80,= 4200,= 1325,= 1300,= 400,=

totaal ƒ 8105,= • Kunstwerk ter herinnering aan milieuzorgdag ƒ 250,= Noot: er is relatief veel aandacht besteed aan het gericht entertainment. Twee opmerkingen daarbij: de lezingen en workshops bleken veel goedkoper dan gedacht en is dus een relatief kleine post op de begroting, niet op het programma. Bovendien was dit de eerste milieuzorgdag binnen een dienst waar niet iedereen enthousiast is over milieuzorg. De boodschap moet dus, zo is geconcludeerd door de organisatie, heel expliciet op verschillende attractieve manieren worden gebracht. Dit kan bij andere RWS diensten natuurlijk anders zijn.


Een terugblik!

14

Geschatte totale organisatietijd in geschreven uren: 600 uur. Totale tijd geschreven op de milieuzorgdag ' berekend': 397 uur. Omgerekend is dit 1.3 uur per DWW medewerker (bij een personeelsaantal van ongeveer 300 personen).


Een terugblik!

15

5

Adressenlijst

Voorlichtings Pool Natuur en Milieu - Zuid Holland De voorlichtingspoos is erop gericht ideeën aan te reiken waarmee beoogt wordt in bijv. de werksituatie een bijdrage te leveren aan de verbetering van natuur en milieu. Dankzij de samenwerking met een tiental natuur- en milieuorganisaties is in de voorlichtingspool veel deskundigheid aanwezig en wordt de kwaliteit van de geboden diensten gewaarborgd. G.W. Burgerplein 5 3021 AS ROTTERDAM Telefoon: 010-4779669 Telefax: 010-4771288 Servicebureau Lokale MilieuActies Opgericht door ministerie van VROM in samenwerking met het ministerie van V&W en ondersteunen locale milieacties in de vorm van handboek met daarin vrijwel alles wat er in Nederland op milieugebied te vinden is Huilenbergweg 367 1101 CP Amsterdam Z.O. Telefoon: 020-6917869 Telefax: 020-6919777 Email: [email protected] More Balls Than Most More balls than most geeft jongleerpresentaties, managementtrainingen, shows, en ontsuffende intermezzo's die gebruikt worden bij kick-offs, miniseminars, reorganisaties, congressen, beurzen, openingen, en allerlei bedrijfselementen. De thama's los laten - los durven laten, vertrouwen, communicatie, visie, kwaliteit, (eigen) verantwoordelijkheid, focus, initiatief, doorbreken van barrières, flexibiliteit, creativiteit, veranderingsbereidheid enz. kunnen heel mooi d.m.v. de metafoor va het jongleren aan de orde gesteld worden, terwijl een groep bezig is om iets heel nieuws en onverwachts te leren. T.a.v. David Marchant WG Plein 403 1054 SH Amsterdam CROW Kenniscentrum voor verkeer, vervoer en infrastructuur Galvanistraat 1 6716 AE EDE Telefoon: 0318-620410 Teiefax:0318-621112 E-mail: [email protected] Website: crow.crow.nl


Een terugblik!

16

Stichting Bio Prom Promotie ecologisch gemaakte voedingsmiddelen T.a.v. mevrouw Tramper Gorselaan 10 1441 RG PURMEREND Amazing Stroopwafels Telefoon: 010-4359629


Een terugblik!

17

Nawoord

Er dient elk jaar/najaar een dag te worden aangewezen waarop aandacht wordt gevraagd voor milieuzorg, op termijn wellicht in samenhang met kwaliteitszorg en arbozorg. De vorm waarin dit gebeurt ligt niet vast. Een tweede milieuzorgdag is bij voorkeur anders van opzet dan als de eerste. Bovendien stimuleert een steeds weer andere aanpak de bezoeker. Het blijft verrassend, en men blijft daarom nieuwsgierig. In 1998 zal mogelijk in november een themadag 'zorg' georganiseerd worden in samenwerking met de verantwoordelijke personen voor kwalteitszorg binnen de DWW. Afspraken hiervoor dienen te worden gemaakt. Bovendien zal het MT worden gevraagd zich hierover uit te spreken. Richting voor komend jaar: Het verbeteren van de milieuzorg binnen de grenzen van de bestaande situatie. Resultaten enquête en milieudoorlichting verwerken in het projectplan 'Externe milieuzorg DWW'. Per jaar in programma (=project) externe milieuzorg DWW vaststellen welke instrumenten of maatregelen worden ontwikkeld. Het opstellen en uitwerken van Milieu Prestatie Indicatoren. Hierbij de implementatie en het gebruik stimuleren en controleren. Starten met nauwere samenwerking met projectleider DWW kwaliteitszorg, zodat er op bepaalde punten samen opgepakt kunnen worden, bijv. audit.

Onderstaande personen wil de organisatie van de milieuzorgdag hartelijk danken voor hun bijdrage: • Ruud Warmer voor het nemen van de foto's. • Torn Dingjan en Piet Spaans voor het maken van de posters. • Dries Verhoeven en Chris Kranenburg voor het in en uitruimen van de vergaderzalen. • Marianne de Soet voor het inleiden van de workshop m.e.r. en duurzaamheid • Marijke van der Zande voor haar bijdrage aan de lezing van John Kuiper (interdepartementaal vervoermanager). • mevrouw H. Balt, R. Jorissen, T. Vegter, S. Hendriks, L. Nijborg, P. Cools, mevrouw A. Paulissen en P. Hoogweg voor het geven van hun mening en ideeën voor de invulling van de milieuzorgdag. • de SAB medewerkers. en de DWW-ers die door hun deelname en enthousiasme hebben gezorgd voor een prima sfeer.


Een terugblik!

18

7

Verzendlijst

Opdrachtgever; Management Team DWW, de heer ir P. Hoogweg Externe sprekers milieuzorgdag; • de heer J. Kuiper, interdepartementaal vervoermanager, • de heer B. van Renswou, RGD, • de heer N. van Roermund, BD, • de heer L Vooijs, NS Railinfrabeheer, • de heer R. Verheem, commissie m.e.r., • de heer W. Dassen, Projectgroep Maaswerken II, • de heer J. de Boer, ministerie van VROM, • mervrouw G. Flath, Voorlichtingspool Natuur en Milieu - Zuid Holland. Interne sprekers DWW; • Sandra Mulder, afdeling AB, • Jan Dirk van Duivenbode, afdeling AG, • Harrald Versteeg, afdeling IG, • Harry Wever, afdeling IG, • Marianne de Soet, afdeling IM. Geïnterviewde DWW-ers • mevrouw H. Balt, secretariaat Water (tegenwoordig HK), • R. Jorissen, afdelingshoofd Waterkeren, • T. Vegter, afdelingshoofd Infrastructuur Realisatie en Onderhoud, • S. Hendriks, hoofd CX, • L. Nijborg, afdeling AIV, • P. Cools, afdelingshoofd Infrastructuur Grondstoffen, • mevrouw A. Paulissen - Projectleider Tracé/m.e.r.centrum, • H. Vooijs, interne kwaliteitscoördinator. Milieuzorgcoördinatoren RWS; F. Bles/mevrouw E. van Mulligen (Directie NH,), P. van den Hoek (Directie IJsselmeergebied), B. van den Biezenbos (Directie Utrecht), C. Blanken (Directie Zeeland), mevrouw M. van der Meijden (Directie NB), P. Havermans (Directie ZH), J. Duijsens (BD), F. Noppert (Directie ON),), T. Haksteen (Directie NZ), J. Stuivenberg (RIKZ), H. Huisman (RIZA), B. Moelker (MD), mevrouw T. Mulder/ E. Quene (Directie NN).


Een terugblik!

19

Contactpersonen milieu RWS/DWW; • L. van Geldermalsen (BD), • R. Braat (Directie Limburg), • S. Tiebosch (Directie Facilitaire zaken V&W) • J.D. Nederlof (Directie SZ, secretaris werkgroep Diffuse bronnen) • K. Hin (Directie ON), • mevrouw C.J.M. Holthuis (DWW), • P. Aanen (DWW), • W.H. Janssen van de Laak (DWW). Projectgroep DWW milieuzorgdag; • Anja Weerts, • Henk du Clou, • Martine Graaf land, • Hein van Bohemen, • Marcel Koeleman, • Wendelien van Wickeren.


Een terugblik!

20

Bijlagen

DWW Milieuzorgdag 2 oKtober 1997

Een terugblik!

21

Bijlage A

Milieuzorgdag: Promotieplan/Communicatieplan

Doelstelling van de Milieuzorgdag. Bewustwording van alle DWW-medewerkers van de milieuzorgmogelijkheden binnen de DWWwerkzaamheden met als aandachtspunten: • Wat doen we reeds? • Wat kan de DWW als organisatie toevoegen? • Wat kan een individuele DWW-medewerker toevoegen? • Hoe kan milieuzorg een bijdrage leveren aan de kwaliteit van het werk? De DWW Milieuzorgdag moet een bijdrage leveren aan het beter hanteerbaar maken, het meer positieve sfeer geven en het meer vanzelfsprekend onderdeel laten zijn van milieuzorg binnen de werkzaamheden van de DWW-medewerker. Door voldoende (niet overmatig, niet ondermatig) aandacht voor het milieu in het werk ontstaat er een positief effect op de kwaliteit van het werk. De intern en externe produkten van de DWW worden beter. Ook de ondertekening van de Milieubeleidsverklaring door het MT draagt hieraan bij doordat er nu milieuzorg wordt gegarandeerd in alle externe contacten. Doelgroep In eerste instantie alle DWW-medewerkers. De activiteiten op de Milieuzorgdag zijn onderverdeeld in 3 delen, waarbij de doelgroep wisselend is, namelijk: 1. Lezingen (Vervoer/Rijksgebouwendienst) Doelgroep: alle DWW-medewerkers 2. Maatwerkactiviteiten Doelgroep: wisselend, per "categorie": Categorieën: Ondersteunende functies, Bedrijfsvoeringsfuncties, Lijnmanagement, A/l-projecten, Projectleiders, Betrokkenen bij MER, Kwaliteits functies 3. Infomarkt (Energiecoördinator, IL & IB, Presentatie Vervoersplan en Intern Milieuplan, SAB) Doelgroep: alle DWW-medewerkers Doelgroepmiddel/Communicatie-matrix Middelen Doelgroep Ondersteunende functies Bedrijfsvoeringsfuncties Lijnmanagement A/I-Projectmedewerkers Projectleiders Betrokkenen bij MER Kwaliteitsmedewerkers

Mail Allen

Schriftelijk

Mondeling 1 persoon van doelgroep

X X X X X X X

X X X X X X X

X X X X X X X

Schriftelijk kan eventueel nog uitgesplitst worden in Media: • Verbouwingsperiodiek, volgende editie pas na de Milieuzorgdag. • MT-flits (23 september, bespreking Intern Milieuzorgplan, Milieu-audit, Vervoersplan). • ARBO-nieuws (in de toekomst uitgebreid tot KAM-nieuws)(Kwaliteit, ARBO en Milieu). • Poster met Dagprogramma. De communicatiematrix kan nog verder uitgewerkt worden met behulp van de afdeling Management &Communicatie.


Een terugblik!

22

Organisatie • verantwoordelijke(n) Projectleider: Marcel Koeleman • aandachtspunten -projectstructuur Interne Opdrachtgever (10): HID, Peter Hoogweg Gedelegeerde Opdrachtgever (GO) (afdelingshoofd/budgethouder): P. Aanen Projectleider (PL): N.M.M. Koeleman Plv. projectleider: H.D. van Bohemen Initiatiefgroepleden (IG): W.L van Wickeren, H. du Clou, H.D. van Bohemen. A J . L Weerts, M.A. Graaf land • overlegstructuur Gezamenlijk overleg PL met IG • begroting Benodigd budget: f 12.600,- (is reeds gereserveerd binnen PKB Visie/Strat) (Zie Bijlage 4, Projectplan) • benodigde personele capaciteit Mensinzet DWW: ca. 5,6 mensweken Draaiboek W.L. van Wickeren maakt het draaiboek Evaluatie Het nazorgpian is een belangrijk aandachtspunt. De vraag is nog hoe de nazorg moet worden vormgegeven en wat men met de nazorg precies wil bereiken (een betere integratie van de milieuzorg in de dagelijkse bezigheden van alle DWW-medewerkers). Een opzet hiervoor is gemaakt binnen de initiatiefgroep en wordt nader uitgewerkt door H. van Bohemen. Evaluatiedoelen De te evalueren aspecten van de DWW-Milieuzorgdag: Nagaan in hoeverre de DWW-medewerker iets van de Milieuzorgdag heeft opgestoken en bovendien in staat blijkt om dat daadwerkelijk toe te passen in zijn werk. Nagaan in hoeverre deze dag waarneembare invloed heeft op de totstandkoming van produkten van de DWW, en op de houding van de DWW-medewerker. (Dit kan bijvoorbeeld door dit mee te nemen in een milieu- of kwaliteitsaudit). Nagaan in hoeverre na de Milieuzorgdag daadwerkelijk iets in het milieugedrag van de DWWmedewerker is veranderd (harde feiten bijvoorbeeld vermindering energiegebruik). Evaluatiemethoden: Op de Milieuzorgdag zelf: Enquête op de place-mats van de catering met vragen over de catering en over de Miliezorgdag zelf (Zie Bijlage 1). De terugkoppeling van deze enquête gebeurd binnen twee weken na de milieuzorgdag in het ARBO-nieuws. Eventueel kan ARBO-nieuws dan al de toekomstige vorm krijgen van KAMOnieuws, waarin Kwaliteit, ARBO en Milieu verenigd zijn. Terugkoppeling. Extern (meer V&W-brede stukken) Vooraf: Profiel/ Achteraf: Bladgroen Intern: Achteraf: Achteraf:

(met foto's) in Natje en Droogje (leukheidsaspect) Milieunieuws en de terugkoppeling van de Milieuzorgdag in ARBO-nieuws.


Een terugblik!

23

Bijlage 1 Middelen Voor de Milieuzorgdag: 8 september

8 september 16 september week 38 Week 39 en 40 23 september 23 september week 39 23 september MT-Flits 26 september

1 oktober 1 oktober 1 oktober

Milieumail, frequentie oplopend (tot 1 maal in de 2 dagen) Milieuquiz i.s.m. de Milieumail Opening Verbouwingstentoonstelling Poster Milieuzorgdag ophangen bij Verbouwingstentoonstelling Overige posters en affiches ophangen Poster in fietsenhok met gereden aantal fietskilometers per dag Ludieke actie: Koekjes rondbrengen Dagprogramma bekend maken "Wat doen we al-posters" ophangen bij bedrijfsonderdelen zelf MT-vergadering, inbreng MTstukken In MT-Flits (onder voorbehoud) inhoud o.a. Vervoersplan, Milieu-audit, Milieubeleidsplan, Actieplan Interne Milieuzorg. Kraampjes infomarkt inrichten Wereldbol in hal plaatsen Fietskilometerbord in de hal plaatsen

Marcel Henk

Wendelien en Martine Wendelien en Martine

Wendelien, Martine en Henk

Wendelien Henk en Yolanda A. Cornelisse

Henk, Martine en Wendelien Marcel, Henk Wendelien en Martine

Op de Milieuzorgdag Witbord met fiets/loopkilometers Programma-boekje Milieu-Mail Posters ("Wat doen we al") Milieuborden met plaats voor reacties Catering, enquête place-mats Ondertekening Milieuzorgverklaring door MT

Wendelien en Martine Wendelien en Martine Marcel (?) Wendelien en Martine Hein (?) Henk en Andy Peter Hoogweg

Na de Milieuzorgdag: Evaluatie/Terugkoppeling van enquête place-mats in ARBO-nieuws Reacties/Ideeën naar aanleiding van de Milieuzorgdag door middel van "Witborden" waarop een reactie geschreven kan worden met viltstift. Dit niet alleen voor de Milieuzorgdag, maar voor langere tijd. Nadere uitwerking door Hein na voorzet van de initiatiefgroep.


Een terugblik!

24

Bijlage B

Vragen milieumailquiz

1. Wie is de externe milieuzorgcoördinator bij de DWW? 2. Wie is interne milieuzorg-/ARBOcoördinator bij de DWW? (3. Wie is de kwaliteitszorgcoördinator bij de DWW?) 4. Hoeveel kopieën werden er in het jaar 1996 gemaakt bij de DWW? 5. Hoeveel a) m3 gas b) Kwh stroom c) m3 water verbruikte de DWW in het jaar 1996? 6. Waar staat de afkorting ISO (9000/14000) voor? 7. Door welk Nederlands instituut worden deze Europese normen vertaald? 8. Hoeveel kilometer natuurvriendelijke oevers is er door de DWW aangelegd/ontworpen? 9. Hoewel ontsnipperde maatregelen zijn er door de DWW genomen. 10. Hoeveel liter frituurvet wordt er per jaar afgevoerd voor hergebruik? 11. Hoeveel wegwerppennen werden er in 1996 door het magazijn uitgegeven? 12. Hoeveel RWS diensten hebben een goedgekeurd vervoerplan?

B

I

D

O

C

(bibliotheek en documentatie) Dienst Weg- en Waterbouwkunde Postbus 5044, 2600 CA DELFT Tel. 015-2518 363/364


Een terugblik!

25

Bijlage C Programma DWW milieuzorgdag 2 oktober 1997 (flyer)


Een terugblik!

26

DWW Milieuzorgdag - 2 oktober 1997 9.00 Bedrijfs restaurant

9.30

Opening Peter Hoogweg

10.00

Jongleer training

10.30

11.00

11.30

1

12.00

• m

ZAAL 152

ï

• •

WÈÈ

•l

Z 1 N G

WORK»-IOP1

14.30

15.00

miüïil2liBH^HHi^^l

LEZING 4

z

WORKSHOP 3

WORKSHOP 1

WORK SHOP

• •

2

iliiiliiiiiiliiiiË

LEZING 7

15.30

WÊÈÊË

1 N G

1

LEZING 3

LEZING 6

LEZING 5

111111

LEZING 7 LEZING 5 HHMHHI voor: iedereen die bezig is voor: projectleiders en -medemet kwaliteits, arbo- en miwerkers van A en I door: Harry Wever (Project A l 2) lieuzorg. over: 'Toepassen van milieuzorg door: dhr. L. Vooijs van NS Rail Infrabeheer in DWW-projecten' over: 'geïntegreerd zorgsysteem'

LEZING 1 voor: alle DWW-ers door: dhr. B. van Renswou (senior adviseur bouwfysica/dubo) over: 'Dubo en de Rijksgebouwendienst'

LEZING 3

LEZING 2 voor: alle DWW-ers door dhr J. Kuiper (departemental vervoermanager) over: 'Vervoerplannen'

LEZING 6 LEZING 4 voor: projectleiders en -medewerkers voor: projectleiders en -medewerkers van A en I van A en I door: Harald Versteeg (Project door: Sandra Mulder (project HOMaaswerken) UT)/J.D. van Duivenbode (project over: 'Toepassen van milieuzorg HSL) in DWW-projecten' over: 'Toepassen van milieuzorg in DWW-projecten'

voor: het Management Team. hoodafdelingshoofden en afdelingshoofden door: Noud van Roermund van de Bouwdienst Rijkswaterstaat over: Milieuzorg en haar plek binnen IBO.

14.00

VHl

i • 1 •Éi

•Éi

ZAAL 151

13.30

13.00

Lunchen met muziek

•PB jjjjj

ZAAL 150

12.30

WORKSHOP 1 voor: secretaresses, AlV-ers, postkamer medewerkers en overig ondersteunende medewerkers door: mw G. Flath van het Consulentschap IVN over: 'Milieuzorg op de werkplek' WORKSHOP 2 •voor: projectleiders door: de heer Robert van Kleef van KPMG over: 'milieu-auditing van projecten'

Organisatie: Anja Weerts (IEB), Henk du Clou (IEB), Martine Graafland (AB), Hein van Bohemen (IM), Wendelien van Wickeren (IM). Marcel Koeleman (IM)

H^B^^H | H ^ ^ ^ |

16.00 ondertekening milieubeleidsverklaring borrel

•

1 Hl.

WORKSHOP 3 voor: iedereen die wil meediscussiëren over het thema m.e.r en duurzaamheid door: commissie mer en anderen over: 'm.e.r. en duurzaamheid'

(Nog nader in te vullen)

Bijlage D DWW-Milieubeleidsverklaring

MILIEUBELEIDSVERKLARING DWW DELFT 1*

De dienst beschouwt milieuzorg als een primair bedrijfsaspect, dat gelijkwaardig is aan kwaliteitszorg en ARBO-zorg. Dit houdt in dat milieuzorg volwaardig wordt meegenomen in de kerntaken en ondersteunende processen van de dienst. Deze kerntaken zijn: -[overnemen uit DWW mission-statement].

2*

De Dienst Weg- en Waterbouwkunde van de Rijkswaterstaat wil bij de uitoefening van haar taken een wezenlijke bijdrage leveren aan een duurzame ontwikkeling van de samenleving.

3*

Daartoe zal het MT door goed milieumanagement en in samenwerking met alle DWWmedewerkers de milieu-invloeden van haar activiteiten beheersen en de negatieve effecten ervan waar mogelijk reduceren. Hierbij zal de dienst vooral ook rekening houden met nieuwe inzichten, die op het gebied van milieumanagement bekend worden.

4*

De dienst beschouwt de activiteiten van opdrachtnemers, die in opdracht van de DWW worden uitgevoerd, in belangrijke mate mede als haar eigen verantwoordelijkheid. Daarbij is zij zich bewust - gezien haar positie van overheidsorganisatie - van haar voorbeeldfunctie en de externe uitstraling daarvan. Uitbesteding ontslaat haar niet van haar eigen verantwoordelijkheid in deze. De dienst zal zorgdragen voor systematische aandacht voor milieuzorg, naast kwaliteitszorg en ARBO-zorg, in projectplannen. De dienst zal als opdrachtgever haar mogelijkheden ter beïnvloeding (via contract- en besteksvoorwaarden) waar mogelijk benutten.

5* '"

Om invulling te kunnen geven aan de gekozen taakstellingen ontwikkelt en. implementeert de dienst een milieuzorgsysteem in de DWW waarin is opgenomen een milieubeleidsplan en milieuactieplan.

6*

De stand van zaken van milieuzorg bij DWW zal worden bijgehouden via regelmatig terugkerende milieuauditing, bij voorkeur tezamen met kwaliteits- en Arbo-auditing (Total Quality Management).

7*

De dienst realiseert zich dat deze doelstellingen alleen te bereiken zijn met de inzet van alle medewerkers van de dienst. Milieu is ieders zorg. Elke medewerker binnen onze dienst is betrokken bij milieuzorg en heeft hierbij een eigen verantwoordelijkheid.

8*

Het MT zal binnen een half jaar na vaststelling van deze verklaring concrete milieutaakstellingen formuleren.

Delft, 2 oktober 1997 het managementteam van de Dienst Weg- en Waterbouwkunde, de Hoofd Ingenieur Directeur ir. P.H.A. Hoogweg, voor deze drs. C.Th.M. van Teylingen:


Een terugblik!

28

Bijlage E

Enquêteresultaat

Vragen en opmerkingen gemaakt bij vragen van de milieuzorgdag enquête: Bijlage: lijst met gegeven antwoorden (ja/nee) Vraag 1 Heeft u meegedaan aan een of meerdere programma-onderdelen van de milieuzorgdag? Van de 41 terug ontvangen enquêtes hebben er 23 personen deelgenomen aan de milieuzorgdag. Een van de 18, die deze vraag negatief beantwoord hebben, zei het volgende: 'Nee, ik was al lang blij dat er persoonlijk geen hinder van ondervond bij het normale werk. Mijns inziens was het overbodig en gezien de grote werkdruk etc. niet relevant om hier tijd aan te besteden. De andere 17 personen, die verder deze vraag negatief beantwoorden, waaraan naar hun zeggen helaas niet in de gelegenheid geweest deel te nemen, door lang van te voren gemaakte afspraken in binnen- en buitenland. Indien de eerste vraag met ja beantwoord is, kon doorgegaan worden met vraag 2 tot en met 5. Vraag 2 Voldeed de DWW Milieuzorgdag aan uw verwachting? Van de 23 personen hadden er 8 geen verwachting en gingen blanco de dag in. Voor evenzoveel personen voldeed de dag aan hun verwachting en voor 7 personen was de verwachting anders. Hieronder volgt een opsomming waarom mensen ja of nee antwoorden: JA(1) -lezingen milieuzorg in projecten interessant (goedkeuren door expert gemist) -lezingen wel nuttig, niet direct toepasbaar . -redelijk nog niet kunnen toepassen -nog niets toegepast, maar het 'loslaten' is voor mij van belang (blij dat het verder niet alleen over papier ging). (2x) -zeker workshop mer en duurzaamheid -zeer gevarieerd programma NEE(1) -nee, aandacht voor interne milieuzorg dienstbreed ontbrak -nee, gemist de concrete afspraken om milieuaspecten te kunnen afwegen tegen economische en andere overwegingen in de adviezen van DWW -nee, Milieuzorg in kantine aanfluiting en mijn verblijfsmilieu wordt aangetast (band vreselijk) -nee, hier en daar te oppervlakkig weinig tijd voor discussie -nee, door uitvallen lezing R. van Cleef (2x) en lezing vervoerplan te algemeen Vraag 3 Krijgt milieuzorg, kwaliteitszorg en arbozorg naar uw mening voldoende aandacht binnen de DWW? Van de 23 personen gaven 10personen aan dat alle zorggebieden over het algemeen voldoende aandacht krijgen. Echter 13 personen vinden dat er'meer aandacht besteed kan worden aan , in ieder geval, één van de drie zorg gebieden. Hieronder een opsomming van de onderbouwing die werd gegeven op het antwoord. • JA -binnen projecten -als het gaat om theorie (nee als het gaat om praktijk) -binnen projecten aandacht -o.k., maar ook in praktijk tijd besteden hieraan -aandacht groeit maar is nog niet optimaal NEE -nee, wat betreft kwaliteit: de inhoudelijke kwaliteit van produkten wordt mijns inziens niet structureel getoetst. -nee, goed begin is er nu de rest -nee, milieuzorg veel woorden en weinig daden (Bij renovatie wordt tropisch hardhout gebruikt) -nee, alleen in gebiedende zien, gij zult DWW Milieuzorgdag 2 oktober 1998

Een terugblik!

29

-nee, geen overzicht over lopende acties -nee, aandacht voor interne milieuzorg kan intensiever -nee, met name kwaliteitszorg en interne milieuzorg kunnen een stuk beter Vraag 4 Vind u het nuttig om bijv. elk jaar op een bepaalde dag dienstbreed aandacht te besteden aan milieuzorg (eventueel in combinatie met kwaliteit- en arbozorg)? Van de 23 personen gaven er 8 aan dat er geen behoefte is om 1 keer per jaar aandacht voor milieuzorg te vragen. Hierbij werd eenmaal de volgende opmerking gegeven: 'nee, want dan wordt het een uitlaat waar een goed gevoel over ontstaat, beter is zo nu en dan voorbeelden (goed/fout) aan te halen' Ook gaven 15 personen aan dat aandacht voor milieuzorg goed is, en gaven onderstaande opmerkingen. Ja, maar: -verspreid over jaar is beter -intensiever en structureel -bereiken van onvoldoende mensen. Vergroten, d.m.v. concrete acties via de 'lijn' -combinatie met kwaliteit en arbo beide nieuw perspectief -maar zonder heilig moeten en ook kritisch blijven wat ermee beoogd wordt en of het de inspanning waard is. -maar duidelijker voorbereid en niet zo op het laatste moment -zorg dat de agenda tijdig beschikbaar moet zijn en zorg voor interessante activiteiten die mensen met voorkennis aanspreken. Aankondigen kunnen uitgebreider. - maar niet alleen beperkt tot deze dag Vraag 5 Denk u dat een informatiepunt/helpdesk zinvol is, dus een plaats waar u met vragen en opmerkingen terecht kunt. Deze vaag werd door 9 personen negatief beantwoord en door 14 personen positief. Hieronder opsomming waarom wel of niet ondersteuning (in welke vorm dan ook) gewenst is: -ja, indien aansturing/stimulans is -ja, indien er gereageerd wordt ook vanuit verantwoordelijke personen en MT -ja, handig voor het meenemen van milieuzorg in projecten -die is er toch al -nee de onderwerpen en invalshoeken zijn te veel gespreid liever wisselend team van projectauditors t.b.v. milieuzorg —misschien tijdelijk, daarna verantwoordelijkheid in de lijn. -Helpdesk is modegril -ja, betreft voor externe milieuzorg in (technisch ) advieswerk kan hulp geboden worden, -nee, gewoon iedereen van IM Tot slot enkele algemene opmerkingen: Naast enkele suggesties een hele geslaagde dag Geen verwachting, maar steengoed Jammer gemist, volgend jaar een nieuwe kans


Een terugblik!

30

Bijlage F Artikelen in media


Een terugblik!

31

DWW-MILIEUZORGDAG OKTOBER

EEN TERUGBLIK Na een intensieve trainingbinnen- of buiten het gebouw bleek een zeer hoog percentage DWW-ers in staat te zijn met drie ballen te jongleren. Om half 11 was de aftrap voor het ochtendprogramma. Zo bestond uit aanbod uit bijvoorbeeld een lezing over duurzaam bouwen en de Rijks Gebouwen Dienst, een duo lezing over milieuzorg om binnen een project en een workshop waarin aandacht voor het onderwerp 'milieuzorg op de werkplek'.

Bij de opening van de eerste DWW milieuzorgdag stonden de DWWers centraal. Jongleurs veroor-zaakten bij velen een glimlach en af en toe een schaterlach. De DWW-er werd geconfronteerd met de gang van zaken in de praktijk. Peter Hoogweg en Sjaak de Wit hadden duidelijk plezier in hun optreden ook al waren ze afen toe bang geraakt te worden. Uiteindelijk draaide het allemaal om dewSlttyan het loslaten'.

iiifgjpt rtmm MK

Toen de eerste tonen van de Amazing Stroopwafels door het gebouw klonken, werden velen een beetje onrustig. Het bedrijfsrestaurant stroomde vol alwaar iedereen genoot van het door Andy z o r g v u l d i g samengestelde milieuzorgdagmenu. In de kleine pauzes die de Amazing Stroopwafels namen kwam de conversatie goed op g a n g over de m i l i e u z o r g d a g , over de organisatie, over het volume.

i

I

Isfes

wssm l&ÊÊfê

Sil

Kortom h ilerd gepraat, gelachen en ritmisch bewogen om geheel in vorm aan let middagprogramma te kunnen beginnen, 's Middags bestond hW aanbod onder andere uit een lezing over het vervoerplan, een lezinalover milieuzorg in projecten en een workshop waarin aandacht \lerd besteed aan m.e.r. en duurzaamheid.

;

:-^^^:

w»rïi«ï'- s " i '

«sÊ^^^;.'.;=;•:;.»jiMy:'S:« .3,

ïîih' iï"i.S«:V:-

H

Om 16.15 uur kon iedereen genieten van een drankje en van Cos van Teijlingen, die namens het MT zijn handtekening plaatste onder de milieubeleidsverklaring(zieMT-flits 140). De DWW Milieuzorgdagwas een groot succes en een vervolg zal zeker niet uitblijven..

Bladgroen Periodiek milieunieuws nr29, april 1998

Terugblik DWW-Milieuzorgdag 1997 (Marcel Koeleman) Op donderdag 2 oktober 1997 is de eerste DWW-Milieuzorgdag gehouden. De centrale doelstelling voor deze dag luidde als volgt: Bewustwording van de milieuzorgmogelijkheden binnen DWW-projecten: • wat doen we reeds aan milieuzorg; • wat kunnnen we als organisatie toevoegen; • wat kunnen we als individueel DWW-er toevoegen; • hoe kan milieuzorg een bijdrage leveren aan de kwaliteit van ons werk. De Milieuzorgdag DWW diende een bijdrage te leveren aan het beter hanteerbaar maken én meer vanzelfsprekend onderdeel laten zijn van milieuzorg binnen de werkzaamheden van de DWWmedewerker. Vanuit het besef dat voldoende (=niet overmatig, niet ondermatig) aandacht voor milieu in ons werk een positief effect heeft op de kwaliteit van ons werk. Ofwel de produkten van DWW, intern en extern, worden completer. 'Milieu' is binnen de bedrijfsvoering van

DWW in ontwikkeling. Deze Milieuzorgdag diende daarom deze ontwikkeling op een constructieve en sympatieke manier te ondersteunen. Zo werd het een aangename dag, goed van sfeer, niet drammerig, wel informatief. Daarmee was het mogelijk voor de DWW'ers in het wezen van hun dagelijks werk na te gaan op welke wijze daarin milieuzorg kan worden ingeweven. Het dagprogramma bestond aldus uit een mix van informatie en doelgericht en ondersteunend entertainment, met de volgende hoofdbestanddelen: • instructieve lezingen en workshops gericht op een duidelijke doelgroep; • informatieve lezingen voor alle DWW'ers • infomarkt met video, rapportpresenties, posters, etc. • een flitsende jongleer workshop door More Balls Than Most uit Amsterdam. • lunchmuziek van The Amazing Stroopwafels uit Rotterdam. Tijdens deze milieuzorgdag werden de normale werkzaamheden van eenieder, door het loop-in karakter van het programma, niet al te veel verstoord. Ook in die zin diende deze Milieuzorg-

Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

dag een sympatiek gezicht te hebben. Van te voren is rekening gehouden met een gemiddelde tijdbelasting per DWW'er van enkele uren, over de gehele dag gemeten. Om de invoering van Milieuzorg ook na deze dag verder vorm te geven heeft het Managementteam als afsluiting van deze dag de DWW Milieubeleidsverklaring ondertekend. Het binnenkort te verschijnen evaluatieverslag van deze Milieuzorgdag kan tevens worden beschouwd als een handreiking en blauwdruk voor de organisatie van een milieuzorgdag bij andere andere onderdelen binnen Rijkswaterstaat. De DWW kijkt terug op een zeer geslaagde eerste DWW-milieuzorgdag. Geslaagd in de zin, dat er een zeer breed informatief programma werd aangeboden, op maat. En geslaagd, omdat erg veel DWW-ers aan één of meer activiteiten hebben deelgenomen. Wij bevelen, daarom de evaluatierapportage van harte in uw aandacht aan. Voor meer informatie: DWW Milieuzorgcoordinator Marcel Koeleman (015-2518460) of Wendelien van Wickeren (015-2518314).

Dienst Weg- en Waterbouwkunde

1

'

J

C

T

Voor elk wat wils op eerste milieuzorgdag Wat doet de Dienst Weg- en Waterbouwkunde aan milieuzorg en hoe

De organisatoren hebben wel

levert dat een bijdrage aan de kwaliteit van de produkten? Die twee

geprobeerd om het ook leuk te

vragen staan centraal op de Milieuzorgdag die DWW op 2 oktober

maken. 'Hoofdingenieur-directeur

houdt voor al haar medewerkers. De dag moet een blauwdruk opleveren Hoogweg opent de dag in gezel-

J

voor soortgelijke dagen bij de andere directies van Rijkswaterstaat.

schap van jongleurs die een brug slaan tussen ernst en variété.'.'/•:i{

Het doel van de dag is om de medewerkers bewust te maken van het

uiteenlopende aard, waar medewer- Tijdens dé lunch treden de Amazing kers naar toè kunnen als ze voor een Stroopwafels op. Aan het'eind van .

c: bepaald onderwerp interesse heb- .• dé dag ondertekent het manage- .' Koeleman. 'Het gaat daarbij zowel. ben. 'Maatwerk dus, waardoor het mentteam!een;müieubeleidsverldav'; ring, waarin DWW de intenties ,: om de interne als de externe milieu- mogelijk is om toegespitste infor-

belang van milieuzorg, zegt Marcel

zorg. Je moet een goed bewoner van matie en instructie te geven. Een

voorde komende tijd uitspreekt.' \'^

ook geschakeld aan de inhoud van

secretaresse zal milieuzorg nu een-,; Binnenkort verschijnt een rapport ï maal anders in haar werk kunnen •;• over milieuzorg bij.JWjksWatërstaat. '••:

je producten.'

meenemen dan een projectleider;'..; Profiel ial daar te zijner :tijd over

je gebouw zijn, maar milieuzorg is

De dag moet iedereen aanspreken,

Deelnemen aan een workshop of -.'

aldus Koeleman. Daarom is geko-

lezing is niet verplicht, want er

^^^yi^y^)^^

zen voor lezingen en workshops van wordt op die dag gewoon gewerkt.

11 september 1997

Profiel

:

Bijlage G Sheets van lezingen

B

I

DO

C

(bibliotheek en documentatie) Dienst Weg-en Waterbouwkunde Postbus 5044, 2600 GA DELFT Tel. 015-2518 363/364


Een terugblik!

34

Bijlage G Sheets van lezingen


Een terugblik!

34

1

GEEFT TOELICHTING OP:

DE AANLEIDING;

DOELSTELLING;

(CONCEPT) VERVOERPLAN DIENST WEG- EN WATERBOUWKUNDE

DOELGROEP (voor wie bestemd)

ARBEIDSVOORWAARDELIJKE KADERS: verplaatsingskostenbesluit 1989 (woon/werkverkeer); het Reisbesluit binnenland 1993

INSTRUMENTEN ZAKELIJK VERKEER

INSTRUMENTEN WOON/WERKVERKEER

GEBRUIK OPENBAAR VERVOER D.M.V.:

•

ODESSEY MULTIMOBILITEITSKAART (TRANSVISION);

*

STIMULEREN OPENBAAR VERVOER

•

STIMULEREN FIETSGEBRUIK

STIMULEREN CARPOOLEN

EQUIPE MOBILITEITSKAART (VAN GROEP INTERLINER);

*

STIMULEREN VANPOOLEN (bedrijfsvervoer)

*

STIMULEREN TELEWERKEN

BUSINESSPASS (NS REIZIGERS);

VOORDEELURENKAART, OV JAARKAART;

ONTWIKKELINGEN

VERVOLG INSTRUMENTEN ZAKELIJK VERKEER

BEREIKBAARHEID

FIETSGEBRUIK: dienstfiets WERKTIJDEN

CARPOOLEN/VANPOOLEN

SATELLIETPANDEN

*

MOBIEL TELEWERKEN

<

WISSELWERKPLEKKEN

*

VIDEO-CONFERENCING

TELEFONISCHE BEREIKBAARHEID

RESULTATEN VERVOERPLAN REGIO DEN HAAG

88*

GEBRUIK OPENBAAR VERVOER 55 % (WAS 13 %)

•

GEBRUIK FIETS 21 %

*

CARPOOLEN 2 %

AANTAL MEDEWERKERS CIRCA 2000

ELEMENTAIR p het MANAGEMENTsysteem van de Bouwdienst Rijkswaterstaat

zicht geven op: • aanleiding Elementair • integrale opzet en implementatie • succes- en faalfactoren 'voorbeeld' voor milieuzorg

ir. AJ.G.M (Noud) van Roemund kwaliteitsmanager Bouwdienst Rijkswaterstaat X'

7 eUottfr 19BT

1992 LAST VAN fusie-verschijnselen • verschillende culturen • verschillende wertwijzen onvrede over de regelgeving en functioneren van de organisatie onder druk staand imago x(kwaliteit dienstverlening) (u PROJECTMATIG WERKEN

MANAGEMENTSYSTEEM!

Houd van Ro*rmunti Böuwdmntt Rijkmmttntsët

•RUCTUUR ELEMENTAIR

'PLEMENTATIE afdelingshoofden verantwoordelijk p projectteam Elementair faciliteert: • presentatiemateriaal • cases • meelopen met ander afdelingshoofd

Noutf ¥«n Rwnnund

IMULANS 1

TERNE AUDITS 'harde kern' auditors + collegiale toets P f | i resultaten zijn vertrouwelijk i eerst alleen projecten, daarna afdelingen i rapportage 1:1 conform systeem

I \

Noud vtn Ro*frnunt! Bouwómnmt R

m

WmJDITRESULTAAT 1994

M-"•••• •

—

2oktt>b»r1997

^

1

Novt) w«n RD»nnun0

RGELIJKING HFD.AFD.

PLEMÈNTATIE

RUCTUUR ELEMENTAIR

'"

i afdelingshoofden verantwoordelijk i projectteam Elementair faciliteert: - presentatiemateriaal cases meelopen met ander afdelingshoofd

Noud wan RommtunO Oouwitmntt A

'IMULANS 1

TERNE AUDITS 'harde kern' auditors + collegiale toets resultaten zijn vertrouwelijk eerst alleen projecten, daarna afdelingen rapportage 1:1 conform systeem

Noud wn Ruimtvnd Bouwdienst RijM*wt*rtt»at

2 oktober 1997

DITRESULTAAT 1994

Houd « M Rommund Bouwdmnft R

RGELIJKING HFD.AFD.

J 2 oktobmr 1997

Noud wn Ro»munö

ELEMENTAIR het MANAGEMENTsysteem van de Bouwdienst Rijkswaterstaat

zicht geven op: • aanleiding Elementair • integrale opzet en implementatie • succes- en faalfactoren 'voorbeeld' voor

milieuzorg

ir. A. J G.M. iNaod) van Roermunó kwaliteitsmanager Bouwdienst Rijkswaterstaai

1992 LAST VAN fusie-verschijnselen • verschillende culturen • verschillende werkwijzen onvrede over de regelgeving en functioneren van de organisatie onder druk staand imago (kwaliteit dienstverlening) PROJECTMATIG WERKEN van Resnnuntf

MANAGEMENTSYSTEEM!

Notid ¥mn Rvrrrtund

EEDS BETER!

ORTGANG OPDR.REAL

0

1 2

3 4 6

untoonburndd

Noud vën ftommunó

AROM CERTIFICERING? meetbare en duidelijk zichtbare doelstelling genereert energie eis van certificaat per 1/1/97 voor opdrachtnemers (externe kwaliteitsborging)

Noud vên Komrmund

ORTGANG

m

1 2 3 4 S 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 KO-P/WAOHAFEN

audlt 10195 • Noud vin HomrmuntS

1 2

L

i

.1 ,m ,

i» •L_ifl > _ • !

tJ

.J

I 9 10 11 12 13 14 15 1ft 1T 18 18 20 tSO-PMAORAFEN

O

) • proefiudlt i(V95 • prg-«MeMment 3/96 p Naad vin ftom/rnund

ORTGANG

IMULANS 3 (en 4?!)

ilii—i—1L14JU—!• |li |B 1—ft-t 1 2 3 4 S 6 7 8 9 1011 12 13 14 IS 16 17 18 19 20 • proefmdlt iO/9S m pre*wwnerrt 3/96 B fiirl *wwnent 2akUt»rinj

9/96 [

Notid v

BouwdmnM ftijkm**tmr*t*êt

CCES-/FAALFACTOREN

NPASSINGEN effecten IBO verwerken personeelszorg milieuzorg

audjmn= kennis overdragen

ARBO

meten +

• werk^ker vult zelf inhoudaBtke t

1

IMULANS 3 (en 4?!)

1 2 l

4 6 6 7 6 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 tSOPAAAORAFEN

| • proefaudlt 1»96 • pre-wewnent 3/960 fin al «wsment W96 [ 2 o*tob*r 1997

Noud van Ro*mund

CCESr/FAALFACTOREN coachigmBoor afdeling meetmWre doelstellingen +Wanning audi]kn= kennis overdragen- meten + er vult zelf inhoudeÈme kant van

NPASSINGEN effecten IBO verwerken personeelszorg • • milieuzorg mARBO

ORTGANG OPDR.REAL

EEDS BETER!

o

1

2

3

4

e

e 7

untoonbautieid -

ROM CERTIFICERING? meetbare en duidelijk zichtbare doelstelling genereert energie eis van certificaat per 1/1/97 voor opdrachtnemers (externe kwaliteitsborging)

ORTGANG

| , i I J, • 1 2 3 4 6 6 7 S 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 tStM>AR*OIUFEN

! • proef«u<M1(V84«

1 2

fci

LJJ

10 11 12 13 14 16 16 17 18 19 20 8&PARAGIUFEN

•

| • pro«f«udlt 1088 • pi»-tMc««ment 3/96 g

t

milieuzorgdag DWW • Verkennen Duurzaam Bouwen Nederland • milieu-thema's • milieu-maten • Projectaanpak Rgd • Upgrading DWW • Project RWS Terneuzen • Vragen

Milieu-thema's • • • • • •

Lokatie Energie Water Materialen Groen Binnenmilieu

Huisvesten met duurzame kwaliteit Bouke van Rijnswou Rgd Directie Zuid-West, Schiedam

Duurzaam Bouwen in Nederland • • • • • • •

iedereen doet aan milieu B&U-sector Architecten (VIBA, BNA) Adviseurs (ONRI) Projectontwikkelaars Rgd

• • GWW-sector • RWS

Enkele methodieken

Milieu-maten

• • • •

• Meeste winst voor bouwbeslissing

Milieukosten (Rgd) NIBE (Naarden) TWIN-model BOOM (Delft) DCBA model SEV (R'dam) Eco-quantum

• "' • veelal op basis van LCA's

Evaluatie van Rgd DZW-projecten met explicite milieu-aandacht

• • duurzaam denken • conceptuele oplossing • trendbreuken

Milieubeleid Riil

1990 Lokatie energie asbest hout * realistisch afbakenen funktianele eisen.

status milieu-doelen

1993 Hergebruik panden, materialen. 1996 Structuur en kwantificering. (Rijkshuisvesting en milieu)

* samenstelling ontwerpteam Meetbaar maken: * sturingsinstrumenten cm milieuresultaat te beheersen.

model milieukosten.

* * .

J._»J

dipveMpc OpdcGncki

e-o-o-e-o-o-o-o-o—s-o—o erf ii»bwj en nuti'ltadd.Hei Dw njn püiit op dt LCDBtnkkfttaetnk heddutoaototiwapnf n a df t t m e

Ehermn n boftf dm bij noicboeU. « u t er hoeft ciei p dadu u *tintoJ u o rnrrpcicrfcnitk. Ze «Mtmuken i o n 10 wML « n f«ior vijf Upr d u de ndhioodc moniiora, HM caifs owfcd i» voottepi nm dt hop prip. Oir lip p . middeld cm Itoor drie bojrr dan bq de bArt

UtkJ/ icck-

k*//

ntOJCCTTASEN

Huidige projectaanpak • • • •

Nagaan ambities klant Introductie van mogelijkheden Registratie in milieu-PVE toetsen tijdens ontwerpproces

Upgrading DWW • Renovatie gebouwschil (vooral thermische isolatie) • Verbeteren binnenklimaat zomer/winter (mechanische ventilatie, koeling)

• • Zoeken naar optimum architectuur versus energie (architect/bouwfysisch adv.) Huisvesting / RWS Direktie Zeeland Dienstkring Zeeuws-Vlaanderen

WlB.j.ïlt^j

'Wm.

'-'••:'.:')

• {••'•

•

•'•

X

'• •• :

Selectie Architect

X 4 Kotten pn*cftifflng) In rMafla tot ruimtelijk piogramma van «tstn (88Om2)

X

5 Ontw*rp-«flkMncr VoUMt u n g Nutto opp. / funtcttontel nuttig opp. e Bvoogdt prooMtcwuiMt tot waaiborg vtn m

7 Lokitlt (tnobmtttt, «tad«bouwkund)g« Inpcstkig. gtbnjH( tMstundi pandwi)

X

0 Q m n (urvtmttna ao tcotootscht structurtn, grotntMnMf. m t a M btfUtntlng)

X

9 Eiwnjl* (béporfcsn vwbruEk, «uurzanw

X

10 WttÊf (tMpcttan vtrtïrvft. rttreabruth. bapcrit ifvoar) '. '

•'. .• x

f 1 8tnrwnnfltou (naast t gowM tahMTCburtou door MMdiMlt ntragabacrtwU. o a opsn mnwn) . 12 Mauftston (zo min nwgaipi gatNuDt v«i tchaana of vamifland» grondttollan, ' msv ook tMpertwt van onOtrtvud

<mfcanm*thoda InsptHI* nuauhyotom riJkaliufsvmBng)

opgntoW: Coortlntóortani protekt Rlpowatorttsat Dlwistknng ZMims-VUand«rwt, T«m«uian. dd 25 •

X

X

• • • • • •

Schetsopdracht vier buro's Archi-service (Den Bosch) Roorda (RgdDO&T) opMAAT (Delft) Alberts vHuut (Amsterdam)

• • Oordeel: Rijksbouwmeester, RWS, milieuscore • opMAAT als winnaar

opMAAI 23 mei 1997 vooil

situatie 1 opMAAI 23 mei 1997 vooriopig ontwerp * Rljkswateretatnkonto

Kenmerken • Energie (warmtepomp kanaalwater, PV-cellen, daglicht, natuurlijke ventilatie • Water (toiletspoeling, zuiveringsmoeras) • Materialen (hergebruik meerpalen, zeer bewuste keuzen) • Binnenmilieu (wandverwarming gezonde materialen, individuele klimaatregeling opMAAI 23 mei 1997 voo

MILIEUZORG: HOE KOM JE ERBIJ?

TOEPASSING VAN MILIEUZORG IN PROJECTEN

Ervaringen van projectleiders:

Milieuparagraaf

• hoe doen wij het? Projectdoelstelling

1 W.l|r|l

• kunnen we hier iets van leren?

HOUT

Sandra Mulder

HSL

Jan Dirk van Duijvenbode

«l-r„..|n

MILIEUPARAGRAAF

DOELSTELLING PROJECT HOUT

2.8 Milieuzorg In navolging van de brief van de HID DWW van 13 juni 1996, waarin werd aangegeven dat elke projectgroep het eigen milieubeleid dient (e verantwoorden in de projectplannen, is specifiek gekeken naar milieuaspecten in dit project. De gehele doelstelling van het project Hout is om bij te dragen aan duurzame ontwikkeling door het stimuleren vaneen vernieuwbare grondstof. In alle activiteiten zal r r het milieuaspect dan ook voorop staan. Bij de uitvoering van het project zal zoveel mogelijk aandacht worden besteed aan het minimaliseren van de milieubelasting-, reizen beperken en verder zoveel mogelijk per openbaar vervoer, papiergebruik beperken. Middelen: elektronische berichtenuitwisseling (telefoon, fax, e-mail), dubbelzijdig kopiëren, openbaar vervoer.

"Stimuleren van een verantwoord gebruik van hout binnen RWS en de GWW-sector" Deelprojecten: • nieuwe toepassingen voor hout • gebruik van (gecertificeerd) duurzaam geproduceerd hout •juiste materiaal op de juiste wijze op de juiste plaats gebruiken

(—

o

ric «4rt vttiett tn mttniait

<> Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

IDEALEN

Eigen inbreng projectmedewerkers, eigen accenten in project: • Betrokkenheid ontwikkelingsproblematiek: Trade, not aid Lesser known species

Medewerkers van afdelingen I en A; Atscnnrt aan atdeiingshooiden van CX. AQ en IQ.

• Innovaties: Wegportalen Vangrails Doouittnummer

A12/411

èennenom

HID-B-96.-.22 Z'Zt-.:fZ

VOLHARDING "HOUD MOED, HOUT MOET" • goed gek zijn • tegenslagen kunnen incasseren • anderen motiveren, overtuigen • kansen grijpen • accepteren machtsstrijden

Zoals u ce iiat::e maanden nebt kunnen merken, worden er stappen ondernomen om binnen ae dienst meer aaroachi iir. milieuzorg ie aestecen. Milieuzorg, duurzaam bouwen en behoud van de kwaliteit van de ratuuriiike: crr;evmg zijn ;a<en. die oe OWW direct aangaan. De activiteiten van de dtenvc hebben hier recrtstrtexs ?vioed OD. rowei wat betrert de eigen hutshouding als de voonrekkersrol van kennis* en iavtesoie."*:. ne: :.X7 wtt". :nlan?s besloten een tweedetfng jan re brengen tussen interne en externe milieuzorg, interne rr.meuzors rscr-r: ;arg voot 'r.et milieu op het gebied van het "facilitair beanjf*. -.vaarvoor H. du Gou jangewezïn is iis coördinator, in oktober ;al een plan van aanpatc en actieplan beschikbaar komen. Externe mitieuzsrg betrert Jandacht voor milieu-aspecten m de onderroeks- en advieswerkzaamheden. Om externe mmtuzct^ oo een concrete wiize aan te_pakken._worat m het "'ormai projectplan' een paragraai Trüuëuzórg ooëenomën.'tnâlze oaragraar dient eike proiectgroêp'het eigen milieubeleid. te_verantwoor£én. "Tïigaand'irên -J eén tweetal jandacrïïspuntènïnsïen. 'die u kunt".gebruiken bij 3ê vaststelling van dat eigen miiieubeietd. Het MT verroeKt u bn deze de aangeboden aandachtspuntenfusien te benutten, om zo tot een milieuverantwoord oroaukt te
A R. van

•"TIUC'ÏI 3CM3.1

--

Ideaal

Proceedings No - Recess Delftr May 22nd and 23rd 1997

* Toepassing baan 5 techniek in lijn infrastructuur

* Gesloten grond balans en lege opslag depots

No - Recess '\%> New Options for Rapid and Easy Construction of Embankments on Soft Soils

No Recess Waarom? Doelstelling:

onderzoek de technische- en economische haalbaarheid van technieken die leiden tot: * Korte bouwtijden * Kleine restzettingen; onderhoudsarm; verhoging beschikbaarheid infrastructuur, ook bij verbreding/aanaarding bestaande ihfra * Minimalisatie bouwrisico's (planning en financieel)

B

I'

D

O

C

(bibliotheek en documentatie) • Dienst Weg- en Waterbouwkunde Postbus 5044,2600 GA DELFT Tel. 015-2518 363/364

* Minimalisatie overschot grondbalans * Verhoging 'dynamic performance'

twturaV

jwrnmü*

Duurzaam Bouwen en de Zandmaas

hoogwaterbestrijding op de Zandmaas

modernisering van de Maasroute

. Pro|ectbureau Zindmul - Adviesgroep Duurzaam Bouwen

Inhoud van de presentatie -

introductie Zandmaas/Maasroute organisatie + doel van dubo in Zandmaas invulling van DuBo voor de Zandmaas inventarisatie DuBo aspecten + verbeteroptles duurzaam ontwerp-proces: primaire en secundaire doelstellingen Duurzame Ontwikkeling en Duurzaam Bouwen in het MER

- ; duurzaam bouwen van het gekozen ontwerp - ; voorlopige conclusies

Prolertbureau Zandmaas Adviesgroep Duurzaam Bouwen

hoogwaierbestrijding op de Zandmaas

modernisering van de Maasroute

winterbed

zomerbed

winterbed

Ambitie

Organisatie

Wij weten niet wat het meest duurzaam is!

Werkgroepen:

Wij doen niets concreets! We dragen extra aspecten aan voor afwegingen die door anderen worden gemaakt We verwachten niet dat bij alle afwegingen duurzaamheid de doorslag zal geven

delfstoffen kabels en leidingen vervuilde grond depotbouw ontwerp/rivierverruiming - ecologen - morfologen Trajectnota MER-begeleiding

Adviesgroep voor de inhoudelijkprojectmanager: duurzaam bouwen

Projectbureau Zandmaas Adviesgroep Duurzaam Bouwen


f o e i van uutso adviesgroep Doel van DuBo adviesgroep -

:

bestaande dubo aspecten expliciet maken duurzaamheid inbrengen in ontwerp-proces

-'• rangschikken van ontwerpen => DuBo toets -

advies over duurzame realisatie van het gekozen ontwerp

-

bestaande dubo aspecten expliciet maken

-

duurzaamheid inbrengen in ontwerp-proces

-

rangschikken van ontwerpen => DuBo toets

•-

advies over duurzame realisatie van het gekozen ontwerp

Duureaam Bouwen binnen het Zandmaas/Momaro-project

Acties

Integraal Ketenbeheer

Grond en reststoffen bank voorbereiden, (procedureel, civieltechnisch en milieuhygiënisch);

minimaliseren van de produklle van niet nuttig toepasbare materialen en afvalstoffen minimaliseren van het gebruik van eindige grondstoffen zo hoogwaardig mogelijk (her)gebnjik van materialen die vrijkomen bl| het project gebruik vernieuwbare grondstoffen, waar mogelijk

Contact leggen met MEGA over waterkrachtcentrale. Doel is om niet alleen effecten te beschrijven van de ontwerpvarianten. Wat Is er nodig om een rendabele centrale te krijgen? dit moet vooraf bij de ontwerpers bekend zijn;

Energie extensivering

beperken van de hoeveelheid materiaal die gebaggerd, bewerkt en getransporteerd moet worden gebruik van energiezuinige installaties en technieken beperken van de transportafstanden

Rentallen over gebruik van vernieuwbare grondstoffen verzamelen: Hoeveelheid die nodig is per km oever, berekening jaarlijks verbruik, opbrengst/ha, en benodigde areaal (évt. als buffer stroomopwaarts van natuurgebieden);

Kwalltelts verbetering

beperken van het ruimtegebruik het werk optimaal Inpassen in zijn omgeving maximaal gebruik maken van de mogelijkheden om de kwaliteit VM de omgeving van het werk te verbeteren (meer dan alleen negatieve effecten compenseren)

Contact leggen met morfologeh over sedimenttransport door de rivier. Wat kunnen vii.lit rivier laten doen? Is hét zinnig om hier een studie voor op te zetten?;

streven naar 10 hoogwaardig mogelijk winnen, afzetten en gebruiken van grondstoffen



Inventariseren van beschikbare kennis over verontreinigingsgraad van de bodem in het winterbed. Boren van gehele winterbed is niet haalbaar. Kan verontreinigingsgraad toch een bijdrage leveren tijdens de ontwerpfase als sturing om de hoeveelheid verv.grond te beperken?

Inventarisatie:

interviews screenen van plannen en notities

Verbeteropties: Materialen matrix (géén zand/grind) Grondbank binnen het Zandmaas-/ Momaro-project Keuze uit natuurontwikkelingsopties en uitvoeringsvarianten Reserveren van toekomstige gebruiksruimte

Onderzoeken van de mogelijkheid om kabels en leidingen te clusteren en eventueel in kabeltunnels te bundelen; Onderzoeken of uitruilen van depotcapaclteit met provinciale depots mogelijk is. Wat zijn de juridisch/procedurele Implicaties

"bouwen met de natuur" Energieverbruik voor vrachtvervoer per schip Pfoduktte van vernieuwbare grondstoffen DuBö-toets voor ontwerp varianten Energieopwekking door middel van waterkrachtcentrales

Pro|ectbureau Zandmaas .Adviesgroep Duurzaam Bouwen sheet 14


Voorbeeld tabel: natuurontwikkelingspotentie per ontwerp ontwerp

gerealiseerd maximaal te realiseren van streefbeeld van streefbeeld

1

50%

60%

2

10%

75%

.-. 3.

5%

60%

4

5%

85%

'••

Het mer bevat al heel veel Dubo LAAT HET DAAR

Aanvullend op het MER Toekomstwaarde - flexibiliteit - robuustheid - ; potehtle(befioud)

DuBo maakt vergelijken van ontwerpen meer integraal Grondstromen

Protectbureau Zandmaas Projectbureau Zandmaas Adviesgroep Duurzaam Bouwen

Duurzaam Bouwen van een ontwerp Uitvoeringsvarianten: - minimaal grondverzet (traditionele variant) - maximaal hergebruik - zo hoog mogelijk % delfstoffen (van totale grondverzet) - bouwen met de natuur

.Projectbureau Zandmaas Adviesgroep Duurzaam Bouwen

MER wordt beter met dubo: DuBo heeft geen tijdshorizon Zandmaas/A/taasroute legt de basis voor verdere ontwikkeling Voorbeelden Kabels & Leidingen:

tunnels geven extra flexibiliteit tijdelijk afdekken introduceert extra effecten

Delfstoffen

delfstoffen en natuurontwikkeling

Scheepvaart

ontwerp met eenvoudige mogelijkheid tot vergroting capaciteit Is beter

Pro/eetbureau Zandmaas Adviesgroep Duurzaam Bouwen

(vervolg conclusies)

Voorlopige conclusies

Abstracte terminologie als "integraal ketenbeheer" moet concreet worden. Werk met werk maken klinkt veel beter. Om het duurzame gedachtengoed over te brengen zal vooriedere techneut of beleidsmaker een voorbeeld uit zijn praktijk gekozen moeten worden.

ij^Wjnst van DuBo is vooral een meer integraal ontwerp. Veel jtóln idelMER beschreven effecten hebben nu geen rol geifispeejd [bij het ontwerp-proces. Om dit optimaal te doen is Sfediterirneer informatie nodig over het gehele projectgebied §ienjovejr een langere termijn dan nu beschikbaar is.

Vermijdt de kreet Duurzaam Bouwen zoveel mogelijk De dubo man/vrouw binnen een project moet zelf inschatten wat nog haalbaar is. Bij te extreme adviezen is het enthousiasme snel weg. Bouw eerst wat credit op voor Dubo, dan kan later eventueel meer.

2)|puurzaam Bouwen is belangrijk voor de interactie tussen ||^6|c(ee!-pröject8fööpen met soms tegenstrijdige belangen êitj:dóeistel|ingéh. Door de schaalgrootte van een project "? J - '"andmaas zljh e(; bïnwefr het project mogelijkheden prdjèctgroöperi örh eikaars knelpunten op te los-

Projectbureau Zandmaas •-Adviesgroep Duurzaam Bouwen

;

Pro|edbureau Zandmaas Adviesgroep Duurzaam Bouwen

sheet 16

sheet 15

(vervolg conclusies)

3) Duurzaam Bouwen kan ervoor zorgen dat bij iedere Vraag of probleemstelling niet klakkeloos de standaard oplossing wordt gekozen. Vanuit Duurzaam Bouwen moeten kritische vragen worden gesteld over standaardoplossingen; die dwingen de achterliggende gedachtengang expliciet te maken. Punt drie is een proces, dat sterk afhangt van de 'houding van de projectgroepen ten opzichte van DuBo. In de praktijk betekent het extra werk, maar omdat het project alleen al door de schaal niet wordt ervaren als standaard, is het 'gevaar1 van kiezen voor niet duurzame standaardoplossingen beperkt.

Prolectbureau Zandmaas Adviesgroep Duurzaam Bouwen sheet 17

ELEMENTEN PRESENTATIE DUURZAAM BOUWEN A12

Presentatie: Duurzaam Bouwen Project A12 Utrecht-Veenendaal

Inhoud presentatie Datum: 2 oktober 1997 (Delft)

Aanleiding project OuBo A12

Achtergronden van duurzame ontwikkeling en duurzaam bouwen

Doelstellingen duurzaam bouwen

H. Wever Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Dienst Weg- en Waterbouwkunde (IG).

Voorbeelden duurzaam bouwen A12: ' Keuze taludhelling * Keuze geluidsscherm / geluidswal * Afsluiting » Gelegenheid tot het stellen van vragen

Duurzaam bouwen: "Duurzaam bouwen is het zodanig bouwen dat de effecten van het bouwen een zo gering mogelijke impact heeft op de omgeving, bezien over de gehele levens-cyclus van het object". Bij duurzaam bouwen gaat het vooral om de afweging tussen functionaliteit, milieu, economie, natuur en landschap.

Aandachtsvelden duurzaam bouwen: (Nationaal milieubeleid, NMP) * Integraal Ketenbeheer * Energie-extensivering * Kwaliteitsverbetering

Duurzame ontwikkeling: "In weze is duurzame ontwikkeling een proces van verandering, waarin de benutting van hulpbronnen, de richting van investeringen, de oriëntatie van technologische ontwikkeling en de institutionele verandering met elkaar in harmonie zijn en zowel de huidige als de toekomstige mogelijkheid vergroten, om aan de menselijke behoeften tegemoet te komen."

Belangrijke elementen: '

Veranderingsprocessen

*

Benutting hulpbronnen

*

Richting van investeringen

*

Technologische ontwikkeling

*

Nu en in de toekomst voorzien in menselijke behoeften

UJ

>

- Zandmaas/Maasroute (Maaswerken), ontwerp en delfstoffenwinning

re a

"3 °

1

cr

cr §

- Duurzaam bouwen in project A12 Utrecht-Veenendaal

gcrë cr 3 g'

3

0

<S. -ir "

^" 3~

"o. re

^T —-

3 re g re

&T rê'

ID

o.

3 Si-

< 3" q ren

3-3

3P 3 -s =:

re W

3

Ot) 3"rfin

3 3 S--O

roducti erialen ebruik srgebn rondst<

= "o

ro ft*

5T rë

eelheid erken i nstallal portafs

il

egebrui

innen ( gronds

%^

O" re re 3 • a re rS"S

malisen lasbare malisen gwaardi fieuwba

- Duurzaam bouwen in project A73 .

•

srking h ;geren,

x 2" -o

;rken TL male ru imaal g

<jq- °

'

0>

3 cm

CRI

- Natuurvriendelijke oevers en natuurontwikkeling in uiterwaarden

3 Ketenbeheer

- Landschappelijke inpassing A58

Integ

- Knooppunt Oudenrijn (Utrecht)

n> n

cr

Enerf

Kwal itei verbeterii

Duurzaam bouwen in de praktijk van Rijkswaterstaat, enkele voorbeelden:

re1*"!' 3 3

3 5. "O Sj O ï—

re 3

ua}

D-

os

n>'

'S' ? 3

CTQ O

cr c ! «

Q . O)

:offen

i—f

3

Aandachtsgebieden duurzaam bouwen A12

Probleemstelling aspect duurzaam bouwen:

- Grondstoffengebruik/gesloten grondstoffenbalans in projecten (Integraal Ketenbeheer)

'Op welke wijze kan het aspect 'duurzaam bouwen', als een verbijzondering van het begrip 'duurzame ontwikkeling', in de planfase van een project worden uitgewerkt en geïntegreerd?

- Reductie vrijkomen van afvalstoffen/ Verantwoord omgaan met afvalstoffen - Energiebesparing (energie-extensivering) - Vermindering verontreiniging milieu - Landschappelijke inpassing / ruimtegebruik

Aspecten van het project A12: -

Verkeer en vervoer; Milieu Natuur en landschap; Duurzaam bouwen Ruimtelijke ordening; Economie; Sociale aspecten; Ontwerp aspecten; Uitvoeringsaspecten; Juridische aspecten Grondaankoopaspecten.

10

Voorbeeld 2:

Voorbeeld 1:

Keuze: geluidsscherm / geluidswal

Keuze in taludhelling: 2 varianten

DUBO-doelstellingen van belang: —» gesloten grondstoffenbalans -» energie-extensivering -» vormgeving en ruimte

-> 1 : 2 -> 1 : 3

Extra materiaal per nu: Stelling: Geluidsscherm van glas in een staalprofiel is energiezuiniger dan een geluidswal (aanleg).

Geleiderail:

100 kg Fe + Zn 50 MJ energie 1000.A/U energie 1700 kg zand

Afwegingen: Geluidswal past mogelijk beter bij de landschappelijke inpassing van de weg; ook worden de grondstoffen die vrijkomen bij 'grondwerken' nuttig toegepast en hoeven niet te worden afgevoerd. Mogelijk kan het vrijkomend materiaal elders hoogwaardig(er) worden toegepast.

Oplossing: Traject —> Deeltrajecten. Per deeltraject juiste oplossing kiezen (afweging -» LCA).

B

I

D

Ophoogzand:

O

C

(bibliotheek en documentatie) Dienst Weg- en Waterbouwkunde Postbus 5044,26Ó0 CA DELFT Tel. 015-2518 363/364

DWW Milieuzorgdag 2 oktober 1997

Recommend Documents