Duurzaamheid Sportbedrijf Deventer pakt sportieve uitdaging energiek aan. KNX Zonwering in monumentaal pand op automatische piloot

ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCH INSTALLATEUR

NEGENDE JAARGANG

april 2014 #

3

Duurzaamheid

Sportbedrijf Deventer pakt sportieve uitdaging energiek aan

KNX

Zonwering in monumentaal pand op automatische piloot

Spotlight

domotica / gebouwautomatisering

Spotlight


Woonhuisautomatisering binnen bereik van iedereen

Consument weet niet wat domotica is…

Een nieuwe dimensie in dimmen.

Busch-Dimmer® LED. Led’s voor een nieuwe definitie van licht. Vooral voor het besparen van energie. De Busch-Dimmer® is speciaal ontwikkeld voor het dimmen van moderne retrofit-leds, maar is ook geschikt voor halogeen(spaar)lampen. Bekijk de nieuwe dimensie in dimmen op www.BUSCH-JAEGER.nl

www.BUSCH-JAEGER.nl

De toekomst begint nu.

SIMCAST: Snel, duurzaam en betrouwbaar

SIMCAST Simcas vernieuwt de serie groepenkasten. Met een nieuw modern design en vele ingebouwde extra's is het voor de installateur makkelijk om sneller, eenvoudiger, en veiliger te werken.

Sterke punten n

220x330 vanaf nu leverbaar Voorbedraad met GEWISS componenten

n

Bekend van de Schupa kwaliteit

n

Binnenkort: Extra bovenstuk met buisinvoer

n

Geaard in techniek

Postbus 96842 - 2509 JE Den Haag T 070 3501661 I www.simcas.nl E [email protected]

C

o

l

u

m

n

i Duurzaamheid

Domotica??? Neem het mij alstublieft niet kwalijk, maar ik roep het al jaren… Wat een ‘rot-term’ is het eigenlijk: domotica! Oké, de naam heeft alles in zich: ‘domus’ voor woning en ‘tica’ voor alles wat met techniek te maken heeft. Maar zitten consumenten wel te wachten op dit laatste? In mijn ogen draait het allemaal om comfort! Hoe we het ook noemen. Ik vraag mij serieus af of we als branche wel verder ‘moeten’ met domotica. Ook de term ‘woonhuis- of gebouw automatisering’ staat te dicht bij techniek. Maar ja, wat dan; en om nu wéér met een nieuwe term te komen?! Maar waarom eigenlijk ook niet? Uit een recent gehouden onderzoek door USP Marketing Consultancy is namelijk naar voren gekomen dat de gemiddelde consument nog nooit van ‘domotica’ heeft gehoord. En áls ze er al van hebben gehoord denkt dezelfde consument bij domotica volgens datzelfde onderzoek niet in termen van ‘E- of W-installatie’, maar wil hij of zij ‘gewoon’ geïntegreerde oplossingen die het wooncomfort vergroten. Dus waarom niet gewoon afscheid nemen van deze term?! Weg ermee! Hoe dan ook. Volgens mij is het wel juist nú de tijd om meer techniek de woningen in te ‘duwen’, echter zonder hier de nadruk op te leggen. De gemiddelde consument wil steeds meer gemak – niet alleen binnen zijn woning – én is steeds frequenter op zoek naar energiebesparende mogelijkheden, waar domotica – of hoe we het vanaf nu ook gaan noemen – beslist bij kan (en moet?) helpen. What’s in a name? Blijkbaar meer dan we ons realiseren! Als we er maar voor waken héél ver van technische termen weg te blijven en ons volledig te verplaatsen in onze klanten. Comfortwoningen? Is dat iets? Gemak dient ten slotte de mens…

Jan van den Broek Hoofdredacteur Elektropraktijk e-mail: [email protected] twitter: @duurzaamcontact twitter: @JanvandenBroek

4

#3 april 2014

n KNX

Sportbedrijf Deventer pakt sportieve uitdaging energiek aan

Zonwering in monumentaal pand op automatische piloot

Sportbedrijf Deventer exploiteert meerdere sportaccommodaties in de gelijknamige stad. Sport- en belevingscentrum De Scheg is met zo’n 900.000 bezoeken per jaar toonaangevend voor Deventer en de wijde omgeving. Er viel veel te winnen door energieopwekking te verduurzamen en het – fossiele - energieverbruik van het centrum terug te dringen. De ambities van Deventer zijn niet gering. De stad wil in 2020 voor 20 procent ‘nieuwe energie’ benut zien en in 2030 zelfs een energieneutrale gemeente zijn. Geavanceerde techniek gaat dat waarmaken bij De Scheg. De integratie van Een de W(erktuigbouwkundig) techniek is de sleutel voor succes.

Sommige gebouwautomatiseringsprojecten behoren misschien qua omvang niet tot de top, maar zijn toch een belevenis om er aan te mogen meewerken. Zoals de opdracht voor Het Hof in Dordrecht. Bij de ingrijpende renovatie van dit belangrijke rijksmonument werd de Somfy binnenzonwering op basis van het KNX-protocol op de automatische piloot gezet. BAM Techniek had de eer om de historische raampartijen op dit automatiseringssysteem aan te sluiten.

14

20

I

n

h

o

u

h

d

o

u

Spotlight

Spotlight



En verder in dit nummer Marktnieuws kort

Woonhuisautomatisering binnen bereik van iedereen

Consument weet niet wat domotica is…

Woonhuisautomatisering oftewel domotica. Het werd tot voor kort veelal in verband gebracht met ‘exclusiviteit’ en ‘kostbaar’. Maar langzaam begint het tij te keren. De consument begint domotica te omarmen en de mogelijkheden te zien. De versnelling wordt ingevoerd door de belangstelling voor duurzaamheid en ontwikkelingen in de zorg; denk daarbij aan ouderen die langer zelfstandig blijven wonen. Luxe blijft, maar gemak, veiligheid en comfort zijn bezig met een opmars. Opmerkelijk: niet iedere installateur is er al klaar voor.

De meeste installateurs en systeem integratoren op het vlak van domotica zijn het er over eens dat de meeste consumenten onbekend zijn met de term domotica. De ínhoud van de term is echter wel degelijk bekend maar wordt door de meeste consumenten weer geassocieerd met hoge kosten en (overbodige) luxe. Kennisoverdracht is dus van essentieel belang om domotica te laten floreren en voor E-installateurs om de kansen te verzilveren.

24

d

32

7

Marktnieuws: Jong geleerd, oud gedaan

10

Marktnieuws: Light+Building 2014 – Meer LED, minder kabels

12

Spotlight: Domotica brengt E- en W-installatie bij elkaar 28 Productnieuws36 Colofon en adverteerdersindex42

Bij de voorpagina

Een onafhankelijk aanbieder en installateur voor het leveren en monteren van laadvoorzieningen ten behoeve van elektrisch vervoer. BAM EV-Desk Steenbok 15 5215 MG ‘s-Hertogenbosch www.bamopladen.nl [email protected] (088) 486 00 22

#3 april 2014

5

Klein, kostenefficient, krachtig

DEHNcube: Dé „outdoor“ overspanningsbeveiliging voor omvormers! - Eerste type 2 DC afleider op basis van IP65 behuizing - Compleet geleverd inclusief aansluitkabels - Versies voor een of twee MPP-trackers - Voorkomt brandschade door SCI technologie - Beveilig de omvormer én achterliggende installatie

Meer informatie: www.conduct.nl

DEHN beveiligt. Overspanningsbeveiliging, Bliksembeveiliging en Veiligheidsmateriaal

Officieel Agentschap Conduct Nederland Stockholm 31, 2993 LM Barendrecht, (t) 0180-531120, (f) 0180-531121 [email protected]

6

#3 april 2014

Anz_DEHNcube_NL_90x270.indd 1

07.04.14 11:23

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

Klanten doneren tijdens spaaractie € 20.000,aan Stichting Opkikker

Ontzettend blij “Wij zijn ontzettend blij met het gedoneerde be-

o

r

t

zin. Dit draagt bij aan de mentale energie van het kind én het gezin en helpt de vele vervelende dagen voor even te vergeten.

Stichting Opkikker heeft 22 maart jl. uit handen van Marie-José Tijssen, Manager Marketinggroep van Technische Unie, een cheque ontvangen ter waarde van € 20.000 Klanten konden het afgelopen jaar punten sparen voor verschillende artikelen waaronder gereedschap of cadeauartikelen. Maar de gespaarde punten konden ook worden gedoneerd aan Stichting Opkikker. Dat hebben vele van haar klanten dan ook gedaan. De technische groothandel in installatiematerialen heeft eerder meerdere goede doelen gesteund waarin het kind centraal staat. De jeugd heeft de toekomst; Technische Unie vindt het daarom belangrijk hierin haar steentje bij te dragen.

k

Stichting Opkikker ontvangt de cheque ter waarde van € 20.000 uit handen van Marie-José Tijssen (mi) van Technische Unie.

drag”, aldus Jeffrey Kesselaar van Stichting Opkikker. “Met dit bedrag kunnen we een compleet verzorgde Opkikkerdag verzorgen voor maar liefst veertig gezinnen.” De cheque werd uitgereikt tijdens de Super Opkikkerdag in Zeewolde. Tijdens zo’n dag biedt Stichting Opkikker ruim vijftig gezinnen met een langdurig ziek kind een dag vol ontspanning aan, afgestemd op de wensen van het kind en het ge-

Over Stichting Opkikker De behandelingen, de (lange) perioden van ziekenhuisopname, de onzekerheid: langdurige ziekte vraagt heel veel doorzettingsvermogen en energie van een kind, maar ook van het gezin. Daarom organiseert Stichting Opkikker jaarlijks verschillende Opkikkerdagen waarbij in totaal zo’n 1800 gezinnen een zorgeloze dag tegemoet gaan. www.technischeunie.com www.opkikker.nl

Woonconnect klaar voor veranderde maatschappelijke vragen Woonconnect heeft tijdens het innovatie boostcamp, een initiatief van Bouwend Nederland en Obvion, gewonnen in de categorie ‘Bouwen aan een betere afstemming tussen vraag en aanbod’. Tijdens het Innovatie Boostcamp in het Bouwhuis in Zoetermeer werd een selectie van ideeën en concepten gepresenteerd waarmee de bouw laat zien klaar te zijn voor de veranderde maatschappelijke vragen. Het initiatief voor de voordracht van WoonConnect kwam van Huybregts Systeembouw, dat zelf ook was genomineerd in de categorie ‘Bouwen voor de woonbehoeften van de toekomst’. De prijs is een extra stimulans voor de verdere uitrol van WoonConnect en een teken dat de weg die Huybregts Systeembouw als gebruiker van het eerste uur daarmee heeft ingezet de juiste is. WoonConnect is een integraal sectoroverstijgend platform voor het afstemmen van vraag en aanbod tussen marktpartijen en de eindgebruiker.

Andere marktpartijen stimuleren

Huybregts Systeembouw wil met deze voordracht andere marktpartijen stimuleren om hun producten en oplossingen ook via dit platform aan te bieden, zodat een steeds interessanter platform ontstaat voor de eindgebruiker. Bouwend Nederland en hypotheekverstrekker Obvion hebben deze prijsvraag uitgeschreven

om een bijdrage te leveren aan een aantal belangrijke maatschappelijke vragen. De bouwen infrasector bruist van het ondernemerschap en het vermogen om technologische oplossingen te ontwikkelen. Onder de naam Innovatie Boost organiseren zij samen twee evenementen om die ideeën en concepten te versnellen en te ondersteunen; een ‘boost’ te geven.

Interactieve omgeving

WoonConnect – een ontwikkeling van KPN en De Twee Snoeken - is een interactieve omgeving waar, voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw, de consument zelf oplossingen kan configureren die invulling geven aan zijn individuele behoeften. De intelligente motor van WoonConnect maakt het mogelijk dat de consument direct alle consequenties van zijn keuzes krijgt gepresenteerd, zowel visueel als qua kosten, effect op de energierekening etc. De professional kan met WoonConnect automatisch alle benodigde informatie genereren voor een efficiënte uitvoering. Daarmee biedt WoonConnect de verbinding tussen vraag en aanbod en de oplossing om maatwerk te leveren tegen massaprijzen. #3 april 2014

WoonConnect is een interactieve omgeving waar de consument zelf oplossingen kan configureren die invulling geven aan zijn individuele behoeften.

www.woonconnect.nl [email protected] (073) 750 63 65

Nieuwsberichten over uw bedrijf of organisatie kunt u – voorzien van een afbeelding – doorgeven via:

[email protected] 7

GEYER IS OFFICIEEL PARTNER VAN HENSEL GmbH & Co. KG.

OP MAAT GEMAAKTE VERDEELSYSTEMEN VAN PLAATSTAAL...?

BIJ GEYER! Of het nu gaat om grote projecten of om kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER in de spotlights. Goede kwaliteit en een scherpe prijs spelen daarbij de hoofdrol. Een betrouwbaar product, nauwkeurige assemblage en stipte levering, hebben bij GEYER altijd de hoogste prioriteit.

HENSEL biedt zeer goede kwaliteit aftakproducten, beveiligingsproducten en verdeeltoepassingen voor

Professionaliteit, kwaliteit en flexibiliteit Persoonlijk contact met elke opdrachtgever Heldere, gezamenlijke communicatielijnen Messcherpe calculatie, duidelijke presentatie Begeleiding van A tot Z bij alle opdrachten

WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219

503413015.indd 4

HENSEL wordt vooral toegepast waar hoge eisen worden gesteld in zowel utiliteit als industrie. Voor HENSEL zijn tevreden klanten de beste referentie. WWW.HENSEL-ELECTRIC.NL

WWW.GEYER.NL

8

elektrische energie binnen het laagspanningsbereik.

WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219

#3 april 2014 503413015.indd 9 07-10-13 11:47

07-10-13 11:

Hogescholen gaan BIMmen

Stroomversnelling

Vanaf het studiejaar 2016 / 2017 zal het werken met het Bouw Informatie Model (BIM) een integraal onderdeel vormen binnen hbo-opleidingen in de installatie- en bouwbranche. Deze ambitie hebben veertien Hogescholen dinsdag 25 maart uitgesproken in het bijzijn van UNETO-VNI voorzitter Titia Siertsema, voorzitter Maxime Verhagen van Bouwend Nederland en Cees Brandsen namens de Bouw Informatie Raad (BIR). De hogescholen spraken verder ook af om de BIM-gerelateerde competenties die jonge professionals moeten verwerven uiterlijk in 2016 vast te stellen en de brancheorganisaties Bouwend Nederland en UNETO-VNI te betrekken bij hun samenwerking. Voorzitter Titia Siertsema van UNETO-VNI prees de hogescholen voor hun inspanningen om toekomstige werknemers te gaan voorbereiden op een toekomst met BIM. Zij sprak de verwachting uit dat de jongeren die straks met hun diploma's van de hogescholen komen, hun oudere collega's nog veel kunnen leren en de technische installatiesector een impuls kunnen geven.

Samenwerken

Veertien hogescholen tekenen de intentieverklaring in het bijzijn van Titia Siertsema (voorzitter UNETO-VNI) Maxime Verhagen (Bouwend Nederland) en Cees Brandsen (Bouw Informatie Raad).

Foto: René van den Burg

Verhagen: “Alleen met BIM kunnen we deze integrale keten met massieve stromen van goederen, geld en informatie optimaliseren.” Hij riep de Bouw Informatie Raad op om blijvend aandacht te besteden aan onderwijs. Uitgangspunt daarbij is kennis delen. 'Dat is goed voor de leraar, de student, het bouwbedrijf, de opdrachtgever en hiermee voor de BV Nederland. '

Cees Brandsen, hoofdingenieurdirecteur bij Rijkswaterstaat, sprak de vertegenwoordigers van de hogescholen toe namens de Bouw Informatie Raad (BIR). Dit is het overlegorgaan tussen opdrachtgevers, bouwers, installateurs, ingenieursbureaus, architecten en toeleveranciers. Brandsen gaf aan dat de BIR de ontwikkelingen van harte ondersteunt. “Wij zijn graag betrokken bij de volgende stappen die gezet gaan worden. Ons doel daarbij is de implementatie van BIM in de sector in een stroomversnelling te brengen.” www.uneto-vni.nl

PV-in-dak-montagesysteem voor 29 woningen in Rijswijk-Buiten ken. Om esthetisch te voldoen aan de eisen van veel welstandscommissies, zijn alle elementen uitgevoerd in zwart RAL 9005.

Siertsema: “Werken met een BIM maakt het straks nog interessanter voor jongeren om carrière te maken in de installatiesector.' De voorzitter zei te verwachten dat de vraag naar technici de komende jaren fors zal toenemen. 'Dat geldt voor vakmensen op mbo-niveau, maar zeker ook voor hoger opgeleide technici en bedrijfskundigen die snappen wat BIM inhoudt en ermee kunnen werken. Samenwerken, wel te verstaan. Want daar draait het om bij BIM.”

Integrale keten

Volgens voorzitter Maxime Verhagen van Bouwend Nederland draait het in de bouw al lang niet meer om alleen het bouwen, maar ligt de focus meer en meer op het hele traject: van ontwerp, bouw, onderhoud en beheer tot aan sloop.

Indien de All-Black zonnepanelen worden toegepast ontstaat er een egaal zwart vlak dat tussen de pannen ligt.

Het in-dak-montagesysteem is door Klimaatgarant Solar nieuw ontworpen om een fraaiere integratie van PV-systemen tussen de pannen mogelijk te ma-

Elektropraktijk 2014 Nr.

Spotlight (thema)

Verschijning

Redactionele sluiting

4

Licht / (nood)verlichting / lichtregelsystemen

dinsdag 27 mei 2014

5

Schakel- en verdeelinrichting / (schakel)kasten & panelen

dinsdag 24 juni 2014

6

Duurzaam installeren / energiebesparing

dinsdag 23 september 2014 vrijdag 8 augustus 2014

7

Gebouwautomatisering / domotica

dinsdag 21 oktober 2014

8

UPS / noodstroom / aggregaten

dinsdag 25 november 2014 vrijdag 10 oktober 2014

8A

Officiële beursspecial Elektro Vakbeurs Hardenberg 2014 (losse uitgave)

dinsdag 25 november 2014 vrijdag 10 oktober 2014

vrijdag 9 mei 2014 vrijdag 5 september 2014

#3 april 2014

Indien de All-Black zonnepanelen worden toegepast ontstaat er een egaal zwart vlak dat tussen de pannen ligt. De verschillende componenten zijn zo op elkaar afgestemd, dat bij correcte montage een waterdichte oplossing met een dakhelling van 20 tot 60 graden wordt bereikt. Het PV-systeem bestaat uit HDPE onderplaten, waarop ankers worden gemonteerd die worden verbonden aan de profielen waarop de panelen rusten. De zijafdichting wordt gevormd door verholen goten met geplakte schuimstroken en de onder afdichting door Wakaflex of Ubiflex loodvervangende afdichting. www.klimaatgarantsolar.nl [email protected] (0180) 49 67 60

9

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

Jet-Net Junior laat kinderen zien hoe leuk technologie is

Jong geleerd, oud gedaan De dramatische daling in de jaren 90 van het aantal studenten dat koos voor een bètatechnische opleiding was aanleiding voor vijf Nederlandse multinationals en de overheid om in actie te komen. Het doel van het Jet-Net, het Jongeren en Technologie Netwerk Nederland is om een brug slaan tussen het bedrijfsleven en het onderwijs en zo meer jonge mensen warm te laten lopen voor een studie en carrière in bèta en technologie. Daar kan je niet vroeg genoeg mee beginnen en zo is medio 2013 Jet-Net Junior gelanceerd om kinderen in het basisonderwijs interactief met wetenschap en technologie te laten kennismaken. Auteur: Tom de Hoog

e eerste Jet-Net Junior-school is De Nutsschool in Wassenaar. Een actieve en netwerkende ouder koppelde Jet-Net aan deze school met als resultaat dat Staatsecretaris Sander Dekker begin maart 2014 de officiële aftrap kon geven voor een Jet-Net Junior pilot. Schooldirecteur Gerard Meijer: “We doen al jaren veel aan techniek. Zo was er al een speciale techniekdag waarop kinderen met bussen naar allerlei techniekmusea gaan in Nederland, dat blijven we doen. Ook is er de interne techniekdag en dan is echt iedereen met techniek bezig. We zijn er trots op dat we als basisschool nu in deze pilot mee mogen doen als Jet-Net Junior-school.” Louis Bekker van Siemens, de samenwerkingspartner voor deze pilot, was eveneens aanwezig bij deze officiële aftrap: “In groep 1 en 2 kweek je de nieuwsgierigheid en bij groep 8 heb je het over ‘de stad van de toekomst’. Er komt veel interessante technologie aan waar de kinderen later mee te maken gaan krijgen. Denk aan het 'internet of things' waarbij alles verbonden is aan elkaar.”

D

Vliegende auto’s

Afb. 1:

10

Op het schoolplein van de Nutsschool worden leerlingen door staatssecretaris Dekker gevraagd naar hun visie op techniek en de stad van de toekomst. Een leerling roept: “Dan denk ik dat er alleen maar vliegende auto's zijn.” Een ander: “Een heel mooi dorp met allemaal groene producten.” Een meisje zegt: “Wij hebben een gebouw gemaakt met alles er in: hotels, snoepwinkel, bloemist en woningen zodat er meer ruimte is voor natuurgebieden. En we hebben zwevende bomen zodat er meer plek is voor bomen.” Een andere leerling: “Het zijn zwevende gebouwen waaronder veel groen kan en weilanden.” Weer een ander voegt toe: “Wij hebben een stad van de toekomst gemaakt met zonnepanelen op alle daken en tunnels onder de grond voor auto's en fietsen, zodat er meer plek is voor groen.” Weer een andere leerling heeft een vervoersvisie zichtbaar gemaakt door een weg met magneten eronder voor magneetauto’s te ontwerpen.

Kinderen zijn nieuwsgierig. #3 april 2014

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

Label Jet-Net Junior in ontwikkeling

Projectleider Daphne van Deursen van Jet-Net legt uit waarom het zo belangrijk is bij jonge kinderen de interesse in wetenschap en technologie te stimuleren: “In het voortgezet onderwijs koppelen we bedrijf en school 1-op-1 aan elkaar, waarbinnen ze samen aan de slag gaan met het opstellen van een programma voor het hele schooljaar. Het gebeurt echter nog relatief weinig dat in het basisonderwijs aandacht wordt gegeven aan wetenschap en technologie in de lessen. Dan mis je een kans om interesse van kinderen in technologie te prikkelen, want juist kinderen zijn nieuwsgierig. De pilot op de Nutsschool is om te onderzoeken of onze 1-op-1 aanpak ook mogelijk is voor het basisonderwijs. Binnen deze pilot zullen alle groepen van de school gastlessen krijgen, verzorgd door medewerkers van Siemens, met als rode draad ‘de Stad van de Toekomst’. Bij deze pilot zijn leerkrachten en ouders nauw betrokken om zo de Jet-Net aanpak voor jongere kinderen goed neer te kunnen zetten. Daarbij is ‘stad van de toekomst’ gekozen als centraal onderwerp, omdat dit een heel aansprekende vorm is om op een prikkelende en positieve wijze wetenschap en technologie op jongere kinderen over te brengen.” “Er gaan meerdere pilots draaien dit jaar. Dat kunnen met ruim zevenduizend basisscholen echter niet allemaal 1-op1-projecten worden. Daarom willen we bestaande initiatieven een impuls gaan geven en onder de vlag van Jet-Net Junior brengen. Grotere bedrijven doen namelijk vaak al iets voor het basisonderwijs. Dat kan bijvoorbeeld het gebruik zijn van de technieklokalen van Tata Steel in IJmuiden door groepen leerlingen van omliggende basisscholen. Of het Waterinstituut Wetsus in Leeuwarden, dat leerlingen van zo’n honderd basisscholen in het noorden een programma aanbiedt met proefjes. Daarvoor bouwen zij een klaslokaal om tot waterlaboratorium. Er zijn meerdere routes mogelijk en die verkennen we dit jaar”, aldus Van Deursen.

Wetenschap en technologie verankeren in onderwijs

De Jet-Net Junior aanpak is een uitwerking van het Kernadvies dat de Verkenningscommissie Wetenschap en Techno-

Afb. 2: Zo vroeg mogelijk kennis laten maken met wetenschap en technologie. BRON FOTO’S: Jet-Net

logie Primair Onderwijs in 2013 presenteerde. De commissie stelt dat het belang van wetenschap en technologie in onze huidige samenleving groot is en steeds verder toeneemt. Daarbij constateert men dat onze economie worstelt met een groeiend tekort aan technologisch geschoolde mensen. Het onderwijs zou dan ook volop aandacht moeten besteden aan wetenschap en technologie. En daar zo jong mogelijk mee beginnen, bij voorkeur in het basisonderwijs. De focus bij scholen ligt echter bij vakken als taal en rekenen, omdat daaraan vooral de kwaliteit van onderwijs wordt afgeme-

ten. Een tweede aspect is dat veel basisschoolleraren geen duidelijk beeld hebben van wat wetenschap en technologie inhoudt. Ze denken daarbij vooral aan de traditionele techniekvakken, zoals timmeren, solderen en elektrotechniek. Het zijn juist deze zaken die Jet-Net Junior wil aanpakken door leraren en ouders actief te betrekken bij een vernieuwende wetenschap- en technologieaanpak in het basisonderwijs. Wie het zelf wil zien: www.nutswassenaar.nl

#3 april 2014

Y 11

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

Meer LED, minder kabels LED is dé lichtbron. Dat kan de conclusie zijn van de beurs Light+Building, die van 30 maart tot en met 4 april gehouden werd in het Duitse Frankfurt am Main. Bovendien wordt de verlichting meer en meer intelligent aangestuurd. “Na ‘energie-efficiënte’ en ‘controle’ is ‘connectiviteit’ de volgende stap die de lichtindustrie moet maken”, aldus een exposant. Verslag vanaf de beursvloer. Auteur: Henk-Jan Hoekjen e organisatie van Light + Building had het al van tevoren aangekondigd: LED speelt de hoofdrol op de beurs. Natuurlijk hadden ook de edities van 2008, 2010 en 2012 al meer en meer een ‘LED-karakter’. Maar nog nooit speelde deze elektronische lichtbron zo’n eenzame hoofdrol op het evenement als tijdens de afgelopen editie. Op de stands van de meer dan 2.300 internationale exposanten moesten andersoortige lichtbronnen met een lampje gezocht worden. Of het nu ging om designverlichting of functionele verlichting, ‘solid

D

state lighting’ voerde de boventoon in Frankfurt. “Precies daarom hebben we dit jaar een extra hal ingericht, speciaal gericht op technische verlichting”, meldt een woordvoerder van de organisatie. “In hal 6.2 exposeren vooraanstaande bedrijven als Samsung en LG.”

Integratie en intelligentie vormen toekomst

In hal 6.2 was bijvoorbeeld ook de Belgische fabrikant Havells Sylvania te vinden. De stand van dit bedrijf gaf een aardig doorkijkje van de stand van zaken in de huidige lichtmarkt. Zo toonde de aanbieder een nieuwe retrofit LED-‘gloeilamp’. “Maar dit is niet het product van de toekomst”, zegt directeur Christian Schraft eerlijk. “De echte toekomst van de LEDmarkt ligt op twee gebieden: het integreren van lichtbronnen en armaturen én het toevoegen van intelligentie aan verlichting.” De eerste ontwikkeling wordt volgens de Havells Sylvania-directeur veroorzaakt door de lange levensduur van de LED. “De lichtbron gaat net zo lang of nog langer mee dan de armatuur”, zegt

hij. Dat betekent dus dat je als fabrikant moet nadenken over de wijze waarop je beide kunt integreren. Dat is dan ook één van de terreinen waarop wij actief zijn.” Ook de andere ontwikkeling – het toevoegen van intelligentie aan verlichting – neemt de Belgische fabrikant serieus. Schraft: “We presenteren hier het systeem Organic Response. Door elk armatuur standaard uit te rusten met sensoren, een infrarood-ontvanger en -zender, kun je lichtsystemen intelligent maken en met elkaar laten communiceren. Let wel: dit is geen toekomstmuziek; het

“Het is achterhaald om allemaal extra kabels te gaan trekken om je licht aan te sturen” gebeurt nú. In Engeland hebben we al een project gedaan, waar gebruikers de verlichting kunnen aanpassen met hun tablet of smartphone. Zonder dat er één extra kabel is gelegd!” Datzelfde geluid was in tal van andere hallen te horen. Ook in ‘designhal’1.1 toonden verschillende aanbieders ‘slimme systemen’. Volgens Bert Coenen van lichtfabrikant Nimbus gaan dergelijke softwaregebaseerde systemen oudere systemen vervangen. “Heel dat KNXverhaal is eigenlijk passé”, zegt hij. “Het is achterhaald om allemaal extra kabels te gaan trekken om je licht aan te sturen. In de toekomst doet iedereen het met de PC, laptop of smartphone.”

OLED

Afb. 1: Organic Response van Havells Sylvania: sensoren, een infrarood-ontvanger en -zender, waarmee lichtsystemen intelligent worden gemaakt.

12

#3 april 2014

N at u u r l i j k wa re n e r t i j d e n s Light+Building ook tal van andere ontwikkelingen en producten te zien. Zo liet dit ‘grootste internationale evenement op het gebied van verlichting en gebouwtechniek’ de eerste voorzichtige stapjes richting de ‘organic light emitting diode’ (OLED) zien. Hoewel op de beursvloer nog vrij algemeen de mening heerste dat deze lichtgevende kunststof oppervlakken de eerstkomende vijf jaar

Afb. 3: Bij General Electric presenteerde men Habiteq, een kabelloos systeem dat het mogelijk maakt om tal van gebouwsystemen centraal aan te sturen.

de Frankfurtse beurs. Dat was overigens voorzien door de beursorganisatie. Net als in 2010 was er tijdens de afgelopen editie van Light+Building weer een onderdeel ‘Smart Grid’, waar allerlei innovatieve gebouwtechnieken getoond werden. “Een studie van de Universiteit

Afb. 2: Bij Philips was er op LED-gebied het nodige te zien. De lichtgigant toonde onder meer een serie nieuwe zogenaamde ‘hue-producten’ die naar verluidt extra lichtmogelijkheden toevoegen aan de ‘connected’ woning.

nog geen oplossingen voor algemene verlichting gaat opleveren, was bij een aantal exposanten toch al wat OLED te zien. Zo toonde LG een aantal armaturen met kleine OLED-oppervlaktes en presenteerde ETAP het OLED-noodverlichtingsarmatuur K4 voor de internationale markt. Overigens had ETAP de kaarten niet alleen gezet op deze innovatie. De Belgische fabrikant vroeg voorts de aandacht voor LED-diffusoren en LED-softlights. “Deze producten zijn onder meer zeer geschikt voor toepassing in de gezondheidszorg en het onderwijs”, vertelt een medewerker. “De LED-softlights zijn een verdere ontwikkeling van onze Ebind-serie. Deze lichtbronnen blinken uit vanwege het hoge comfort en de hoge lichtopbrengst van maximaal 115 lumen per watt.”

Extra lichtmogelijkheden

Ook bij Philips – dat evenals tijdens voorgaande edities van de beurs weer in zijn eentje een hele beurshal bezette – was er op LED-gebied natuurlijk het nodige te zien. En ook hier werd voorts de nadruk gelegd op intelligentie en ‘connectivity’. In dit kader presenteerde de lichtgigant onder meer een serie nieuwe zogenaamde ‘hue-producten’ die naar verluidt extra lichtmogelijkheden toevoegen aan de ‘connected’ woning. “Met de hue tap, een innovatieve lichtschakelaar die werkt op basis van kinetische energie, kan iedere gewenste hue-lichtscène geregeld worden.” En daarmee was niet ‘LED’, maar ‘intelligentie’ het meest gehoorde woord op

“Een studie heeft laten zien dat het mogelijk is om met slimme gebouwtechniek een besparing van maar liefst 50 procent te behalen” van Biberach in opdracht van de branchevereniging Zentralverband Elektrotechnikund Elektronikindustrie (ZVEI) heeft laten zien dat het mogelijk is om met slimme gebouwtechniek een besparing van maar liefst 50 procent te behalen”, zegt de woordvoerder van de beursorganisatie over deze keuze. “Dus de sleutel tot lagere energieconsumptie ligt in het gebruik van slimme gebouwautomatisering.” En, zo leerde de beurs eveneens: de toenemende intelligentie en energiebesparing gaat gepaard met een afname van het aantal kabels in een gebouw. Y

#3 april 2014

13

D

u

u

r

z

a

a

m

h

e

i

d

Duurzame opwekking stroom, warmte en koude voor sportaccommodatie De Scheg

Sportbedrijf Deventer pakt sportieve uitdaging energiek aan Sportbedrijf Deventer exploiteert meerdere sportaccommodaties in de gelijknamige stad. Sport- en belevingscentrum De Scheg is met zo’n 900.000 bezoeken per jaar toonaangevend voor Deventer en de wijde omgeving. Er viel veel te winnen door energieopwekking te verduurzamen en het – fossiele - energieverbruik van het centrum terug te dringen. De ambities van Deventer zijn niet gering. De stad wil in 2020 voor 20 procent ‘nieuwe energie’ benut zien en in 2030 zelfs een energieneutrale gemeente zijn. Geavanceerde techniek gaat dat waarmaken bij De Scheg. De integratie van E- en de W(erktuigbouwkundig) techniek is de sleutel voor succes. Auteur: Tom de Hoog

Afb. 1:

14

Bevestigingsrail met klemmen voor zonnepanelen. #3 april 2014

Bron: Van Dorp Installaties

Afb. 2A: Het glooiende dak van Kunstijsbaan De

r

o

d

u

c

e plaatsing van ruim 1500 zonnepanelen op het dak van de kunstijsbaan van De Scheg is straks goed voor een elektriciteitsproductie van gemiddeld 337.000 kWh per jaar, ofwel 397 kWp(iek). Die stroom hoeft niet meer te worden ingekocht en dat levert een jaarlijkse besparing op van ongeveer dertigduizend euro. Het ‘zonnepark’ is een onderdeel van een groot energieproject in 2014 en 2015 van Sportbedrijf Deventer. Dit project heet ‘Samen op weg naar energieneutraal Deventer’ en voorziet in een vijftigtal maatregelen. Als het totale plan gerealiseerd is bespaart Sportbedrijf Deventer zo’n 230.000 euro per jaar op de inkoop van energie. Het plan wordt deels financieel mogelijk gemaakt door een financiering vanuit het Energiefonds Overijssel en het ASN Groenprojectenfonds. Als deelnemer van het collectief Zonopkomst ontvangt het zonnepark de subsidie Duurzame energieopwekking en energiebesparing van de provincie Overijssel.

D

Het dak op

Een van de projectpartners is Arjan Wieggerinck die met zijn bedrijf Wadenso de

Scheg…

t

n

i

e

u

Kiezen voor fabrikanten die service en garanties geven installatie van de 1547 zonnepanelen voor zijn rekening neemt. “Een aantal jaren terug zijn de eerste gesprekken gevoerd. Op dat moment was er subsidie vanuit de provincie voor zonnepanelen voor een bepaald bedrag per Wp. Er is toen gekeken of we voor De Scheg een zonnepark gesubsidieerd konden inrichten. De aanvraag daarvoor is goedgekeurd en zo konden we starten. Er is vervolgens een globale scan gemaakt van het energiegebruik en de mogelijkheden om tot besparingen te komen. Zo hebben we het dakvlak van de ijsbaan in kaart gebracht om in te kunnen te inschatten hoeveel panelen ofwel kWp we daarop zouden kunnen plaatsen. Dat dak gaf door de gebruikte profielplaten en de vorm overigens best wat hoofdbrekens. Voor de zonnepanelen bleek een onderconstructie noodzakelijk bestaande uit rails met allerlei soorten klemmen.

w

s

u

Daarnaast is de optimale plek gezocht voor de omvormers, die immers nodig zijn om van de gelijkstroom die de zonnepanelen afgeven wisselstroom (AC) te maken. Daarvoor waren verschillende mogelijkheden, maar belangrijk is dat je een locatie kiest die gunstig ligt voor de verbinding met de hoofdverdeler, want daar moeten ook leidingen naar toe. En dat is op een sportcomplex van twintigduizend m2 – de kunstijsbaan alleen al is 6500 m2 - geen kleinigheid. Naar de koppeling met wisselstroom is samen met Van Dorp Installaties gekeken omdat zij de E-installatie doen.”

Kiezen voor verantwoorde kwaliteit

Wieggerinck: “Kwaliteit van de omvormers en panelen is zeer belangrijk. Bij dit project geven wij als verantwoordelijke installateur voor de zonnepanelen een garantie af voor de opbrengst en levensduur. Daarom selecteerden we leveranciers die behalve bewezen duurzame producten goed ondersteunen met service en garantie. Tevens zijn referenties opgevraagd om de keuze zo gefundeerd mogelijk te kunnen maken. We hebben dus kortom fabrikanten gezocht die pas-

Afb. 2B: …stelt hoge eisen aan de montage van de zonnepanelen. Bron: Van Dorp Installaties #3 april 2014

15

Meerdere functies aansturen Intelligente techniek treft stijlvol design: alle functies worden opgenomen in een netwerk en kunnen intuïtief bediend worden. Verlichting, rolluiken, temperatuur, multimedia en smart-meetering via één bedienunit aansturen. Voor meer comfort en zekerheid bij gebouwautomatisering - van uit huis of onderweg.

Vertegenwoordiging voor Nederland: Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming B.V. | Tel.: 071-3419009 | www.hateha.nl | [email protected]

r

o

d

u

c

ten bij onze eisen en niet andersom, wat je helaas nog maar al te vaak ziet. In dat laatste geval krijg je kwaliteiten geleverd ‘waar je het dan maar mee moet doen’ en dat wijzen we absoluut af in relatie tot verduurzaming.” Niet alleen keek Wieggerinck grondig naar de fabrikanten voor de materialen die hij inkocht voor dit project, hij dacht ook goed na over zijn rol als onderneming. Een deel van het werk aan de in-

t

n

i

e

u

stallatie van het zonnepark wordt namelijk gedaan door mensen van Sallcon Werktalent in Deventer. “Met Sallcon zijn we een samenwerking aangegaan. Er is een medewerker gedetacheerd bij ons en ook zijn werkzaamheden binnen het zonneparkproject bij Sallcon ondergebracht. Bijvoorbeeld het monteren van klemmen en allerlei handen spandiensten op logistiek gebied binnen het project. Zo krijgen deze Sallcon-medewerkers een

w

s

u

stukje inzicht in wat duurzame energie is en dat kan ze straks helpen aan een volwaardige baan te komen.”

Technische ruimte opnieuw inrichten

Bij Van Dorp Installaties is projectleider Mischa van der Wal nauw betrokken bij de E-installatiewerkzaamheden binnen het project waarmee het sportcomplex De Scheg wordt verduurzaamd. “Als je zo’n kleine vierhonderdduizend kWpiek aan zonne-energie opbrengst op het dak van de ijsbaan hebt, dan is een belangrijke vraag welke elektrotechnische voorzieningen je daarvoor moet treffen. Het terugvoeren van die opbrengst vraagt nogal wat omvormers en daar moet je plek voor hebben. Na onderzoek bleek daarvoor de CV-ruimte van de ijs-

400.000 kWpiek aan zonne-energie vraagt speciale elektrotechniek baan de meest geschikte ruimte. Daar konden we twee wanden gebruiken voor de 25 te plaatsen omvormers. Dit wel nadat we een boiler, verlichting en enkele leidingen hadden verplaatst en verlegd. Door de nieuwe apparatuur voor de opwekking van koude en hergebruik van warmte konden in deze technische ruimte diverse apparaten vervallen. We plaatsten de omvormers en een installatiekast met een hoofdschakelaar van 630 A met 25 eindgroepen voor terugvoer van stroom vanuit de omvormers. Vervolgens legden we de kabel naar de hoofdverdeler in de transformatorruimte aan de andere zijde van het complex. Om die 145 meter te kunnen overbruggen moest het halve terrein om de ijsbaan heen open gegraven worden en dat is direct na het schaatsseizoen gedaan. Voor de aansluiting met de trafo was een nieuw veld nodig. Dat is door Eaton Holec nog in het seizoen gerealiseerd. Dat moest overigens ’s nachts gebeuren omdat er dan geen publiek op de ijsbaan is en dus de spanning eraf mocht.”

Licht met gasontlading Afb. 3: ning.

25 omvormers zetten de gelijkstroom van de 1547 zonnepanelen om naar wisselspanBron: Wadenso

Voor de verlichting in het wedstrijdbad is gekozen voor gasontladingslampen en niet voor LED. Van der Wal: “Er zijn be-

#3 april 2014

17

PortaDial Touch

> Glazen frontplaat met RVS zetting

> Microfoon van hoogwaardige kwaliteit > Optionele kleurencamera

> Capacitieve drukknoppen

> LCD display (2 regels, 16 karakters)

> Leverbaar met antidiefstalschroeven

> Luidspreker van hoogwaardige kwaliteit

Advitronics Telecom BV introduceert een nieuw type deurtelefoon: de PortaDial Touch. Voorzien van een geheel nieuwe design frontplaat bestaande uit een glasplaat en RVS in combinatie met capacitieve drukknoppen en lcd displays. Met de PortaDial Touch vult Advitronics Telecom BV, naast kwaliteit, degelijkheid en veiligheid, ook de vraag naar een design product uitstekend in. De PortaDial Touch is in een aantal modellen leverbaar, optioneel voorzien van camera. Bezoekt u onze website www.advitronics.nl voor uitgebreide informatie betreffende de PortaDial Touch.

Advitronics Telecom > Garnizoenstraat 1 5363 VX Velp (N.Br.) > Postbus 11, 5360 AA Grave > Telefoon: +31 0486 – 478888 > Fax: +31 0486 – 478889

> Gehele frontplaat spatwaterdicht

> Standaard PortaDial afmeting (109 x 229 x 33mm)

> E-mail: [email protected] > Website: www.advitronics.nl

Maximaal Comfort. Minimaal energieverbruik. KNX installatie concepten KNX verhoogd het wooncomfort. Dat is duidelijk. Maar KNX kan nog meer. Met KNX oplossingen van Theben, reduceert u het energieverbruik tot een minimum. Bijvoorbeeld met een aanwezigheidafhankelijke lichten klimaatsturing. KNX zorgt echter ook voor meer veiligheid in zowel een privé als zakelijke omgeving: KNX weerstations zorgen ervoor dat bij storm de jaloezieën en markiezen automatisch omhoog worden gestuurd. Theben KNX installatieconcepten maken het voor u eenvoudiger. Voor zowel woningbouw als kantoorrenovatie.

www.theben.de/nl 18

185x132_4c_VARIA_11_2013_NL.indd 1

#3 april 2014

11.11.13 13:47

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

u

dat terug geleverd aan het openbare net en dat tegen bedrijfstarief. Mooi is natuurlijk dat zelfopgewekte energie nu een stevige bijdrage kan leveren aan de energievraag van De Scheg.”

De kansen van samenwerking

Bij Van Dorp installaties werkt men met een multidisciplinaire aanpak. Dekker: “Er is een contract voor twintig jaar met Sportbedrijf Deventer voor beheer en onderhoud. We zijn nu twee jaar bezig en als blijkt dat nieuwere of slimmere tech-

“We kiezen voor de nieuwste techniek”

Afb. 4: De verwachte besparing op energie en water bij Sportcomplex De Scheg. Bron: Sportbedrijf Deventer

hoorlijk wat calculaties gemaakt en uiteraard is gekeken naar LED-verlichting. Je wilt energie besparen, maar toezicht in een zwembad vraagt nu eenmaal goed licht. LED plaatsen voor een bedrag dat op redelijke termijn is terug te verdienen levert ‘sfeerverlichting’ op. Dus, minder Lux-waarde. Het is gewoon duur-

moniak. Dat wordt nu nog afgekoeld met een koeltoren, maar die vervangen we door warmtepomp. De warme die vrijkomt bij de koude-opwekking wordt ingekoppeld op de cv-installatie van de zwembaden. Die kunnen we zo deels gaan verwarmen.” Voor Van Dorp Installaties is dit nieuw maar zo verzekert Dek-

nieken beter tegemoetkomen aan onze eisen dan kiezen we daarvoor. Zo was een pelletkachel voorzien in het plan voor de buiten- en binnenbaden, maar nu kijken we naar een toepassing met een warmtepomp. Het komt erop neer om voor het zelfde geld slimmere keuzes te maken. Dat doen we samen met de leveranciers en de gebruiker, het Sportbedrijf Deventer. Samenspel en vertrouwen is zo belangrijk bij dit soort projecten.” Wieggerinck van Wadenso onderschrijft deze visie. “Samenwerking biedt kansen. Je moet niet meer denken in concurrentie en omzetderving. Met samenwerken wint iedereen en dan is er veel mogelijk. Dat zie je wel in dit project!” Y

Afb. 5: De restwarmte van de koude-opwekking van de ijsbaan gaat het zwemwater verwarmen. Bron: Sportbedrijf Deventer

der als meer Lux nodig is om het met LED goed uit te lichten. We kozen daarom gasontladinglampen voor het wedstrijdbad. Die zijn duurzaam en zuinig en hebben een hoge lichtopbrengst. Voor het wedstrijdbad bestaat de verlichting nu uit asymmetrische armaturen die recht naar beneden stralen en zijdelings het zwembad in. Voor het recreatiebad zijn we nu aan het ontwerpen.” Zwembaden verwarmen met de ijsbaan Ronald Dekker, technisch beheerder bij Van Dorp installaties: “In de vriescompressoren voor de kunstijsbaan zit am-

ker: “Het is al meer toegepast. We zijn het nu aan het uitwerken op basis van een 600 kWh warmtepomp thermisch en binnen het eerder gemaakte verduurzamingsplan. We hebben daarvoor contact gezocht met de huidige leverancier die de machines voor de ijsbaan onderhoudt en daarnaast een andere fabrikant. Ook deze laatste partij kwam met een warmtepompoplossing voor hergebruik van restwarmte. Dit wordt wel vaker gedaan in 'ijsland'. De door het zonnepark opgewekte stroom gaat terug de installatie van het complex in. Bij een overschot aan opgewekte zonne-energie wordt #3 april 2014

19

K

N

X

KNX maakt het mogelijk

Zonwering in monumentaal pand op automatische piloot Sommige gebouwautomatiseringsprojecten behoren misschien qua omvang niet tot de top, maar zijn toch een belevenis om er aan te mogen meewerken. Zoals de opdracht voor Het Hof in Dordrecht. Bij de ingrijpende renovatie van dit belangrijke rijksmonument werd de Somfy binnenzonwering op basis van het KNX-protocol op de automatische piloot gezet. BAM Techniek had de eer om de historische raampartijen op dit automatiseringssysteem aan te sluiten. Auteur: Astrid Zoumpoulis - Verbraeken

et Hof van Dordrecht is niet zomaar een rijksmonument. In Het Hof, een Augustijnenklooster uit 1275, werd in voorgaande eeuwen geschiedenis geschreven. Hier vond in 1572 de Eerste Vrije Statenvergadering plaats, die uiteindelijk leidde tot de oprichting van de onafhankelijke Republiek der Nederlanden. In 1618 huisvestte de nabijgelegen Kloveniersdoelen de Nationale Synode, waar onder meer besloten werd om de bijbel in het Nederlands te vertalen. Vanaf 1835 is Het Hof in handen van de gemeente. De laatste jaren deed het dienst als maatschappelijk-cultureel centrum en vonden een peuterspeelzaal, een

H

kinderdagverblijf, verschillende clubs en een kerkgenootschap er onderdak. Een aantal jaren geleden besloot de gemeente het gebouw grondig te renoveren en om te toveren tot een museum. Tussen de oude muren komt straks de rol van Dordrecht in de nationale geschiedenis op hypermoderne wijze, multimediaal in beeld. Het gebouw zelf wordt daarbij het belangrijkste museumstuk. De ingrijpende operatie startte eind 2012 en volgens plan gaat Het Hof in het voorjaar van 2015 weer open voor het publiek.

Bouwconstructie en installaties

Architectenbureau Mecanoo verzorgt

Afb. 1: Bij de ingrijpende renovatie van rijksmonument Het Hof in Dordrecht besloot BAM Techniek de zonwering volautomatisch te laten functioneren.

20

#3 april 2014

r

t

i

k

e

l

n

a

a

m

Afb. 2: De ingrijpende verbouwingsoperatie startte eind 2012 en volgens plan gaat Het Hof in het voorjaar van 2015 weer open voor het publiek.

Afb. 4: Het lag voor de hand om de automatiseringswensen met KNX in te vullen, want conventioneel is dat nooit zo exact te regelen.

Afb. 3: Zonwering is cruciaal, terwijl voor elke ruimte en functie, weerstype en jaargetijde een andere vorm van lichtinval of -wering gewenst is.

het ontwerp en restauratie-bouwbedrijf Schakel & Schrale – een dochteronderneming van BAM – kreeg na een Europese aanbestedingsprocedure de opdracht om de bouwactiviteiten te realiseren. Het bedrijf was al eerder betrokken bij de restauratie van het Paleis op de Dam en het Scheepvaartmuseum Amsterdam en voert momenteel ook de restauratie van Slot Loevestein uit. Voor de aanpak viel de keus op het concept Smart Building

Logistics, een methode om efficiënter en groener te bouwen vanuit ketensamenwerking en duurzame processen. De renovatie omvat onder meer de verbetering van de bouwconstructie, het creëren van een nieuwe kelder op staal onder het

“Het uitgangspunt was om met zo min mogelijk middelen die het gebouw zouden aantasten de installaties uit te voeren”

bestaande gebouw en de totale vernieuwing van de elektrotechnische en de werktuigbouwkundige installaties. De gemeente Dordrecht investeert in totaal 16 miljoen euro in de operatie.

Uitdagingen

De Blaay-Van den Bogaard Raadgevende Ingenieurs uit Rotterdam adviseerde over de installaties. Piet Rietveld, senior adviseur bij het laatstgenoemde bedrijf, kreeg daarbij met een groot aantal uitdagingen te maken. “Uiteraard was het uitgangspunt om met zo min mogelijk middelen die het gebouw zouden aantasten, de installaties uit te voeren. Maar ook om de installaties af te stemmen op de nieuwe, museale functie van het gebouw. Zo moest de verlichting een #3 april 2014

21

waaronder het ventilatiesysteem en de verwarmingsinstallatie. De bestaande schoorsteenkanalen en doorvoeren worden gebruikt voor luchtkoeling, dataverkeer en ventilatie. Buizen en leidingen zijn nauwelijks te zien in het gebouw. Zelfs niet van en naar de vitrinekasten in het gebouw, die voorzien moeten worden van stroom, data en speciale luchtbehandeling.

Beproefde techniek

Afb. 5: Voor een feilloze werking koos BAM Techniek de Somfy binnenzonwering en zette deze op de automatische piloot op basis van het KNX-protocol.

belangrijke rol spelen bij het accentueren van museumstukken en bijzondere ruimtes, maar mochten de ventilatiekanalen niet zichtbaar zijn en zo de historische ruimten ontsieren. We moesten de authentieke indeling handhaven, en tegelijk op een slimme manier toegang bieden aan minder-validen, zoals met liftpartijen en verbrede deuren. Wat betreft de w-installaties hadden we te maken met de beperking dat we ons op 'historische grond' bevonden. Daardoor was warmte- en koudeopslag bijvoorbeeld uitgesloten, want hoe dieper je afdaalt, hoe meer historische vondsten je tegenkomt en schaadt.” Om de prachtige, gewelfde kelder toegankelijk te maken voor het publiek is voor één van de twee liften extra onderkeldering gemaakt. Tijdens de werkzaamheden stuitte men op een waterkelder uit de 16e eeuw. Omdat de liftschachten niet boven het dak mochten uitsteken, vanwege het monumentale karakter van het gebouw, gaan de liften maar tot de eerste verdieping.

dan dat ze in de praktijk ook uit te voeren waren. De hoogteverschillen tussen de vloeren in de bouwdelen bedroegen soms wel een halve meter en veel gevels staan scheef.” Alle technische installaties zijn ondergebracht op de zolderverdieping van één van de bouwdelen,

22

#3 april 2014

“Het tekenen van de leidingen en kabels ging veel sneller dan dat ze in de praktijk ook uit te voeren waren” men met zwaarder geschut komen. BAM Techniek koos daarbij voor een geautomatiseerde aansturing vanuit KNX. “De opdrachtgever zag het voordeel in op het gebied van functionaliteit en gebruiksgemak en was zich ervan bewust dat zij met de keuze voor KNX een beproefde techniek in huis halen die over tien jaar nog steeds door gerenommeerde fabrikanten zal worden ondersteund.”

Weerstation en daglichtregeling

Geen spoor van leidingen

De uitvoerders hadden te maken met verzakte vloeren en een veelheid aan bemuurde ruimten waar de muren onaangetast moesten blijven. “Het tekenen van de leidingen en kabels ging veel sneller

Verlichting en zonwering vervullen straks een belangrijke rol in het museum. Kunstvoorwerpen wil men op een zo natuurlijk mogelijke manier kunnen verlichten, maar deze voorwerpen dulden geen fel zonlicht of extreme warmte door zonnestraling. Vooral als het gaat om het tentoonstellen van schilderijen of oude documenten is zonnestraling funest. Maar in publieksruimten is het juist weer gewenst om wat zonlicht binnen te laten. Zonwering is dus cruciaal, terwijl voor elke ruimte en functie, weers type en jaargetijde een andere vorm van lichtinval of –wering gewenst is. Dat was niet over te laten aan een conventioneel zonweringssysteem. Hiervoor moest

Afb. 6: Ook kan men de regeling met een sleutelschakelaar overrulen als bijvoorbeeld de glazenwasser aan het werk moet. Foto’s: BAM Techniek

Remco Hoveling, ICT- en KNX-specialist bij BAM Techniek, maakte het automatiseringsplan voor de zonwering. “Het lag voor de hand om die wens met KNX in te vullen, want conventioneel is dat nooit zo exact te regelen. We kozen ervoor om de

r

t

i

k

e

veertig raampartijen aan de zonzijde te voorzien van binnenzonwering van Somfy, met 12 KNX motor-controllers die de 10 Somfy-kastjes en de 40 motoren aansturen. Buitenzonwering was geen optie omdat we op geen enkele manier in de buitenschil mochten ingrijpen. In combinatie met een KNX-weerstation konden we de zonwering heel mooi inregelen aan de hand van het eisenpakket. In de meeste ruimten werkt de zonwering op een daglichtregeling, op andere plekken zijn er centrale schakelaars die de regeling kunnen overrulen. Als daar bijvoorbeeld een tentoonstelling plaatsvindt, mag er geen zonlicht binnenkomen en kan de zonwering niet op de daglichtregeling werken. Ook kan men de regeling met een sleutelschakelaar overrulen als bijvoorbeeld de glazenwasser aan het werk moet”, vertelt hij. Hoveling vindt het jammer dat de opdrachtgever niet ook meteen andere functies op de KNXbus wilde koppelen. “Je hebt daar helaas

l

n

a

a

m

“Het lag voor de hand om de klantwensen met KNX in te vullen, want conventioneel is dat nooit zo exact te regelen” weinig invloed op in dit soort complexe projecten waar zoveel verschillende partijen bij betrokken zijn. Maar met de busleiding die nu in het pand ligt, is het in de toekomst heel goed mogelijk om ook andere installaties te integreren in de KNX gebouwautomatisering.”

systeem dat communiceert via DMX, wat niet ongebruikelijk is bij complexe, theatrale lichttoepassingen in combinatie met andere AV-toepassingen en lichtshows. Maar er zou heel goed een interface tussen DMX en KNX kunnen komen, waardoor de twee installaties centraal zijn aan te sturen. De zonwering is nu niet op afstand te bedienen door smartphones of tablets. Rietveld: “Maar het kan best zo zijn dat de nieuwe exploitant van het gebouw – het Dordrechts museum – dat wel wil kunnen. Zodat ze op een centrale plek bepaalde installaties in de twee gebouwen op afstand kunnen bedienen of aanpassen. In dat geval ligt het voor de hand om KNX extra aan het werk te zetten.” Y

Verlichting koppelen aan KNX

Dat zou bijvoorbeeld de verlichting kunnen zijn. De verlichting werkt nu op een Advertentie

Eenvoudig energie besparen

Geniet van intredend daglicht Reduceer kosten door verlichting optimaal te sturen. De 870569 is een aanwezigheid sensor met een daglicht afhankelijke 1-10 Volt regeling. Het detectieveld is 50 m2. Eenvoudig te installeren. Ook met wieland voorgestekkerd leverbaar. Bezoek ons op de vakbeurs Gebouwbeheer van 4 t/m 6 juni 2014

www.klemko.nl

#3 april 2014

23

p

automatisering

Domotica / gebouw-

S

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Woonhuisautomatisering oftewel domotica. Het werd tot voor kort veelal in verband gebracht met ‘exclusiviteit’ en ‘kostbaar’. Maar langzaam begint het tij te keren. De consument begint domotica te omarmen en de mogelijkheden te zien. De versnelling wordt ingevoerd door de belangstelling voor duurzaamheid en ontwikkelingen in de zorg; denk daarbij aan ouderen die langer zelfstandig blijven wonen. Luxe blijft, maar gemak, veiligheid en comfort zijn bezig met een opmars. Opmerkelijk: niet iedere installateur is er al klaar voor. Auteur: Gerrit Tenkink

Woonhuisautomatisering binnen bereik van iedereen arm Elzinga, CTO en founder van XXter ziet een groeiende markt: “Naar ons idee wordt het steeds breder toegepast. Dat geldt zowel voor de gebruikers als voor de techniek. Zo zie je een omarming van de zorgsector, langer thuis wonen is vaak toch een stuk goedkoper, hierdoor is er meer wil om te investeren in techniek. In techniek zien we ook een verbreding, naar steeds meer systemen. Koppelingen worden gemakkelijker naar bijvoorbeeld inbraak-alarmsystemen, camera’s maar ook volledige CV ketel sturingen.” Ook Erwin Boonstra, van Schneider Electric ziet naast luxe het levensbestendig

H

“Er zijn nog altijd installateurs die niet heel comfortabel zijn met domotica”

Afb. 1:

24

Eaton Industries presenteert xComfort Lystyring. #3 april 2014

Bron: Eaton Industries

wonen als belangrijke aanjager: “Bij KNX denkt men in eerste instantie aan comfort: met je smartphone een half uur voordat je naar huis gaat de verwarming hoger zetten. Maar met de huidige trends levensbestendig wonen en duurzaamheid kan KNX een grote rol spelen. Denk aan veiligheid zoals een paniekknop of automatische routeverlichting naar de WC. Dit laatste kan bijvoorbeeld bereikt

p

Afb. 2: rol.

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Bij woonhuisautomatisering ging het vroeger om luxe. Tegenwoordig spelen comfort, veiligheid en duurzaamheid een belangrijker Bron: Hateha

bij Elektrotechnische Handelsonderneming Hateha. “De kosten voor een basisoplossing vallen mee. Bij een nieuwe woning bedraagt de gebouwautomatisering gemiddeld zo’n 1 à 2 procent extra op de totale bouwsom. Als je dan kijkt naar de mogelijkheden waarop men direct of in de toekomst weer verder kan uitbouwen in de richting van luxe, veiligheid en/of gemak, dan vallen die kosten heel erg mee.“ Dat beaamt Edwin Hannink van Theben Nederland. Bovendien stelt Hannink dat de aanleg van de basisstructuur de waarde van de woning verhoogt. “Gelukkig zie je dat een toenemend aanAfb. 3: Bediening op afstand van tal mensen zich dat bijvoorbeeld de verwarming of de realiseert. Woningvoordeur: kwestie van comfort en corporaties of angevoel van veiligheid. dere opdrachtgevers Bron: XXter

worden door een bewegingsmelder onder het bed.” Ook Ingmar de Winter van Eaton Industries kan de nodige voorbeelden noemen: “De mogelijkheid alle verlichting en apparatuur in de woning te kunnen besturen via smartphone en tablet. Het is nu nog een trend, maar dit zal snel steeds meer gewoon worden. Tevens wordt duurzaamheid, denk aan energiebesparing en monitoring, ook steeds belangrijker. Hierbij is vooral sprake van doorontwikkeling.”

Kosten

Domotica wordt vaak nog gezien als kostbaar, maar het is maar hoe je er tegenaan kijkt, zegt Bob Brugman van technisch adviseur

hikken aan tegen die extra kosten. Zorg dat je, vooral bij nieuwbouw, de basis aanlegt, die je dan op een later moment kunt activeren. Weinig extra kosten en veel meer mogelijkheden op een later moment.”

Van push naar pull

Gebouwautomatisering lijkt een groeiende markt, maar vreemd genoeg lijkt het er op dat veel installateurs er nog

“Gebouwautomatisering wordt minder vaak gezien als enkel een luxe artikel” niet goed raad mee weten. Dat ervaart ook Ingmar de Winter. “De installateur is zeer conservatief als het gaat om de elektrische installatie in een woning”, zegt hij. Bob Brugman heeft dezelfde ervaringen. “Vreemd genoeg zijn er nog altijd installateurs die niet heel comfortabel zijn met domotica. De markt van de gebouwautomatisering is lange tijd een pushmarkt geweest, waarin fabrikanten

#3 april 2014

25

p

o

t

l

i

allerlei producten aan de man probeerden te brengen. Stapsgewijs zie je dat het steeds meer een pullmarkt wordt. De consument heeft de gebouwautomatisering ontdekt en vraagt tegenwoordig steeds vaker aan de installateur dergelijke oplossingen. Niet alle installateurs zijn voorbereid om aan het technische en commerciële deel tegemoet te komen om zo aan de vragen van hun klant te kunnen voldoen.”

g

h

t

a

m

zoeken, maar ook via beurzen, seminars en eigen activiteiten als trainingen en productscholingen. Ook denken we mee in oplossingen, zoals conceptgedachten die we vertalen naar Jip en Janneke taal, zodat de installateur deze kan toepassen in het gesprek met de eindgebruiker.

Trainingen

Brugman vindt het jammer dat er bij

klaarstaan om een helpende hand te bieden in het begeleiden van complexere installaties. Ingmar de Winter van Eaton Industries is al begonnen met het invullen van die vraag: “We trainen de installateur in het toepassen van ons xComfort-pakket. Hiervoor is een drietal trainingen ontwikkeld (Basis, Gevorderd en Training Smart Home Controller). Hierin leert de installateur de mogelijkheden en onmogelijkheden van het pakket. Hoe hij/zij het kan installeren, programmeren en hoe hij het kan verkopen bij zijn klant.” Ook Edwin Hannink van Theben heeft het afgelopen jaar, naast de genoemde folders in Jip en Janneke-taal meerdere cursussen op gebied van gebouwautomatisering voor installateurs georganiseerd. “Veel installateurs hebben geen idee wat je met KNX kunt doen. Die cursussen voorzien de installateur van alle nodige informatie en de handvatten om het op een begrijpelijke manier aan de klant uit te leggen.”

Nieuwe producten

Afb. 4: Speciaal voor de installateur verzorgt Theben Nederland starterscursussen en cursussen voor specialisten op het gebied van gebouwautomatisering. Bron: Theben Nederland

Tot dezelfde conclusie komt Edwin Hannink van Theben Nederland. Ook hij ervaart een toenemende belangstelling voor domotica en tegelijkertijd een achterstand bij installateurs: “Hoe breng je de producten aan de man? Ik denk dat het nog veel uitleg behoeft om alle mogelijkheden te laten zien aan de eindgebruiker. Wij denken zeker niet alleen in producten. Het gaat om de functie, dat is wat de eindgebruiker aanspreekt. De installateur en de system integrator dient te weten welke producten hij nodig heeft om de wensen van de eindgebruiker te kunnen realiseren. Deze partijen bereiken we via persoonlijke be26

#3 april 2014

deze categorie installateurs niet eerder is gewerkt aan kennisverbreding rondom dit thema. Ter ondersteuning van installateurs geeft Hateha (in-company) trainingen, niet alleen om de technische kennis op een hoger niveau te brengen, maar ook om de installateur te voorzien van allerlei middelen om de commerciële kant af te dekken. Brugman verwacht dat de markt steeds meer behoefte heeft aan zogenaamde system integrators, specialisten die de technische disciplines aan elkaar verbinden en vraag en aanbod bij elkaar brengen. Ook zal er een grotere vraag naar ondersteuning komen richting de fabrikanten die uiteraard graag

Uiteraard komen fabrikanten regelmatig met nieuwe producten op de markt. Soms nieuw, soms als doorontwikkeling. XXter CTO Harm Elzinga: ”Ons product zelf is continu in ontwikkeling en we brengen hier regelmatig software update voor uit met nieuwe functies. Zo hebben we pas allerlei mogelijkheden toegevoegd om zonder ingewikkelde instellingen, allerlei informatie automatisch te kunnen verwerken naar handige statistieken en grafieken. Een stukje inzicht in bijvoorbeeld energiegebruik, stooktemperaturen, aanwezigheidstijden en nog veel meer. Wat betreft producten in het algemeen in de markt zie je steeds meer koppelingen komen tussen verschillende protocollen, waardoor het koppelen tussen verschillende systemen gemakkelijker wordt. Over het algemeen betreft het voornamelijk doorontwikkelingen.” Voor wat betreft nieuwe producten en marktkansen voor nu en in de toekomst zijn volgens Bob Brugman van Hateha de mogelijkheden enorm: “Multimedia oplossingen, bediening met mobile devices, energie management, het is er allemaal al en technisch mogelijk.Ik verwacht dat het steeds vaker voor zal komen, dat het

p

o

t

l

i

de consument er naar vraagt en de installateur reageert.” Schneider Electric heeft drie oplossingen ontwikkeld voor visualisatie. Inside Control voor woningen, U-motion voor

“De markt heeft behoefte aan system integrators die de technische disciplines met elkaar verbinden” woningen en kleine gebouwen en homeLYnk voor gebouwen. Erwin Boonstra: “Met deze oplossingen krijgen eindgebruikers volledige controle over alle

g

h

t

a

m

KNX functies in woning of gebouw. Een SmartPhone of tablet kan worden ingezet als afstandsbediening! Licht- en temperatuurregeling, scènes inschakelen en aflezing van het energieverbruik zijn maar een paar voorbeelden van de mogelijkheden die deze oplossingen bieden. En dan, tot slot, wat betreft nieuwe producten, Eaton Industries. Dit bedrijf heeft afgelopen jaar de Smart Home Controller(SHC) geïntroduceerd. Dit is een kleine krachtige besturingscomputer, waarmee het mogelijk is de draadloze xComfort installatie flexibel te besturen en via internet toegankelijk te maken. De Smart Home Controller (SHC) wordt in de meterkast gemonteerd, kan eenvoudig met de aanwezige xComfort-installatie communiceren en diverse scènes en besturingen activeren. De SHC wordt eenvoudig op het lichtnet aangesloten en

met het internet verbonden. De rest van de communicatie in huis gebeurt draadloos. Eaton biedt daarnaast een gratis smartphone app voor iOS en Android met de mogelijkheid om het xComforthuisautomatiseringssysteem op afstand via internet met een smartphone en/of tablet te bedienen. Een mooi voorbeeld hoe gemak en veiligheid te combineren zijn met extra luxe en wooncomfort en ook nog eens duurzame energiebesparing realiseren, oftewel, het summum van woonhuisautomatisering. Y

Advertentie

Flexibele verlichtingsbesturing in het KNX-systeem Gira KNX DALI-gateway Plus Als interface tussen de KNX-installatie en een digitale DALI verlichtingsinstallatie kunnen met behulp van de nieuwe Gira KNX DALI-gateway Plus tot 64 lampen in max. 32 groepen worden geschakeld en gedimd. Zo kan ruimtespecifieke lichtbesturing van kantoortuinen, productiehallen, vergaderzalen, privéwoningen, enz. in het KNX-gebouwenbeheer worden geïntegreerd – energie-efficiënt en met weinig onderhoud. Daarbij is de Gira KNX DALI-gateway Plus een echte allrounder: naast een bedrijfsurenteller is het apparaat voorzien van een uitgebreide scènebesturing – lampen en verlichtingsgroepen kunnen zo in maximaal 16 lichtscènes worden geïntegreerd. Nog meer flexibiliteit wordt geboden door de maximaal 16 effecten met elk 16 effectstappen: daarmee kunnen ook complexe dynamische lichtsferen worden gecreëerd. Bovendien is de Gira KNX DALI-gateway Plus voorzien van een trappenhuis- en een gangfunctie conform DIN 18015-2 en kan deze ook in een DALI noodverlichtingssysteem worden geïntegreerd. Meer informatie via www.gira.nl Afb.: Gira KNX DALI-gateway Plus Onderhoud Storingsmeldingen van de DALI verlichtingsinstallatie worden naar het KNX-systeem doorgestuurd

Dynamische lichtsferen 16 effecten met elk 16 effectstappen voor bv. lichtscenario’s die het verloop van de dag volgen

Energie besparen Automatische standby-uitschakeling van de voedingsspanning van de DALI-apparaten via het KNX-systeem

Noodverlichting Integratie in DALI-noodverlichtingsinstallaties met eigen of centrale voeding conform IEC 62386-101, IEC 62386-102 en IEC 62386-202

Ontwerp ETS plug-in voor online en offline ontwerp

Bedrijfsurenteller Bijvoorbeeld voor automatische notificatie van het onderhoudspersoneel

203782_Anz_DALI-Gateway-Plus_185x132 NL.indd 1

19.03.14 11:38 #3 april 2014

27

S

o

t

Domotica / gebouw-

automatisering

p

l

i

g

h

t

a

m

De markt voor domotica is volop in ontwikkeling. Zo komen er bijvoorbeeld steeds meer doe-het-zelf systemen die makkelijk door de consument zelf zijn te installeren en waar geen installateur bij komt kijken. Ook verschijnen er steeds meer toepassingen uit de hoek van de W-installatie, zoals op de laatste VSK beurs te zien was. Maar zijn deze trends nu een kans of bedreiging voor de E-installateur? USP Marketing Consultancy heeft de abonnees van Elektropraktijk naar hun mening gevraagd over dit onderwerp. Daarnaast hebben we ook de uiteindelijke klant, de consument, over domotica bevraagd. Auteur: Reinoud de Jager, USP Marketing Consultancy

Domotica brengt E- en Winstallatie bij elkaar e potentiële markt voor domotica is aanzienlijk. Er is grote belangstelling voor de concrete toepassingen en mogelijkheden die domotica biedt. Maar wat betreft de belangstelling voor domotica is er wel een tweedeling te zien onder consumenten. Zo is 59% (zeer) geïnteresseerd in één of meerdere toepassingen; gemiddeld toont men dan

D

interesse in bijna vier verschillende (3,8). De overige 41% ziet er de voordelen niet van in en toont helemaal geen belangstelling. Hoewel mannen en jongeren over het algemeen een grotere voorliefde voor elektronica en nieuwe gadgets hebben, vertaalt zich dit niet in een bovengemiddelde interesse in domotica binnen deze doelgroepen. De belangstelling is

Interesse in domoticatoepassingen onder consumenten Verwarming

50%

Verlichting

44%

Beveiliging

30%

Zonwering/rolluiken

22%

Gordijnen

16%

Garagedeur

14%

Ramen

14% 10%

GEEN Weet niet/geen mening

Afb. 1:

28

“Apps voor verwarming en verlichting populair”

24%

Sloten

Toegangshek

het grootst onder hoger opgeleide consumenten en consumenten met hogere inkomens (beide 74%). Installateurs en fabrikanten die optimaal op de vraag van de consument willen inspelen, kunnen het beste verstand hebben van zowel E-, als W-installatie. De consument denkt bij domotica namelijk niet in termen van E- of W-installatie, maar wil gewoon geïntegreerde oplossingen die het wooncomfort vergroten. De grootste winst voor het eigen wooncomfort denkt men te behalen met het (automatisch laten)

26% 7%

Interesse in domoticatoepassingen onder consumenten. #3 april 2014

aansturen van de verwarming (50%), de verlichting (44%), de beveiligingsinstallatie (30%) en de zonwering of rolluiken (24%). Consumenten schaffen domotica dus aan om verschillende redenen. Het verhogen van het comfort wordt door ruim zes op de tien E-instalateurs (61%) als belangrijkste verkoopargument gebruikt. In het verlengde hiervan scoort ook ‘meer gemak’ hoog (17%). Verder worden nog de mogelijkheden tot het realiseren van

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Consumenten: Kent u de term domotica?

Consumenten: Kent u de term domotica? Consumenten: Kent u de term domotica? 16%

10%

74%

16%

10%

74%

gebruik kan worden bijgehouden en live op afstand thuis kan worden meegekeken d.m.v. camera’s. Ruim drie keer zoveel installateurs zien dit soort producten eerder als een kans dan als een bedreiging voor de installatiesector (49% vs. 16%). De installateurs die dit als kans zien verwachten dat de grote massa door dit soort instappakketten kennismaakt met domotica, meer over de verschillende mogelijkheden te weten wilt komen, zich vervolgens gaat

16% 10%u 'domotica' een goede term naar consumenten 74% Installateurs: Vindt toe? Ja

Ja, maar weet niet wat het precies inhoudt

Nee

Installateurs: Vindt u 'domotica' een goede term naar consumenten toe? Installateurs: Vindt u 'domotica' een goede term naar consumenten toe? Ja 38%

38% Ja, maar weet niet wat het precies inhoudt

25% Nee

Ja

Ja, maar weet niet wat het precies inhoudt

Nee

38%

38%

25%

38%

38%

25%

Ja

Afb. 2: Domotica Ja als term. Ja

Nee

Nee Nee

energiebesparing vaak genoemd (13%). Veiligheid wordt van secundair belang gezien.

Nog nooit van domotica gehoord

Slechts een klein deel van de consumenten (12%) weet ook merken te noemen die domotica aanbieden. Omdat verwarming en verlichting de populairste toepassingen zijn, wordt energiemaatschappij Eneco (bekend van Toon) en lichtfabrikant Philips nog het vaakst genoemd. Niet alleen de fabrikanten die domotica aanbieden zijn relatief onbekend, ook de term zelf blijkt onbekend onder de meeste consumenten. Maar liefst 74% heeft nog nooit van domotica gehoord, 10% heeft er wel eens van gehoord maar weet niet wat het inhoudt, terwijl slechts 16% wel (inhoudelijk) bekend is, oftewel ook echt weet wat er mee bedoeld wordt. Aan de E-installateur is dan ook gevraagd of men domotica een goede term vindt om te hanteren in de communicatie naar consumenten toe. Ruim zes op de tien vindt van niet. Grootste kritiekpunten zijn dat de term moeilijk is uit te leggen, niet blijft hangen en eigenlijk een veel te lastig woord is dat alleen installateurs kennen. Van de E-installateurs weet 38% bovendien ook nog een betere term. Suggesties die worden genoemd zijn ‘smart besturing’, ‘huisautomatisering’, ‘slimme installatie’, of ‘smart home’.

“Doe-het-zelf domotica is een kans”

Weet niet/geen mening

Weet niet/geen mening Weet niet/geen mening

Doe-het-zelf domotica: kans of bedreiging?

Een voorbeeld van een doe-het-zelf domotica systeem is HomeWizard, waar momenteel op TV reclame voor wordt gemaakt. Ongeveer de helft van de ondervraagde E-installateurs kent dit product. Dergelijke systemen zijn door consumenten zelf te installeren en maken het mogelijk om draadloze apparatuur aan te sturen via de smartphone of tablet, zodat bijvoorbeeld verlichting kan worden geautomatiseerd, het energie-

oriënteren, uitgebreidere wensen krijgt en vervolgens in een later stadium meer professionele systemen zal laten installeren. De E-installateur verwacht dat men voor een complexere en efficiëntere besturing dan vaak toch een vakman nodig zal hebben. Het gros van de potentiële gebruikers is namelijk niet zo technisch dat zij alles zelf kunnen installeren en/of uitbreiden. Belangrijke aanname hierbij is dat de dhz-klant dan wel bereid moet zijn om te willen investeren in kwaliteit. Niet iedere respondent in ons onderzoek was daarvan overtuigd. Er zijn namelijk ook E-installateurs die in de praktijk twee

Installateurs: Doe-het-zelf domotica: kans of bedreiging?

49%

Kans

Bedreiging

16%

"Consumenten met dhz-systemen willen op gegeven moment investeren in luxere domotica." "Zodra men complexere systemen wilt, heeft men toch een vakman nodig."

"Consumenten raken gewend aan lagere prijzen en begrijpen niet dat ze voor KNX bij een vakman veel meer moeten betalen." "Als dhz-systemen niet functioneren, krijgt KNX een slechte naam."

Weet niet of geen invloed

35%

"Het zijn twee totaal verschillende markten: dhz en luxe die elkaar niet raken."

Afb. 3: Installateurs: Doe-het-zelf domotica: kans of bedreiging? #3 april 2014

29

De nieuwe grootte

Instelbare Momentschroevendraaier (1,2–3,0 Nm) met snelwisselhouder.

Karakteristiek voor het nieuwe Bus-Video-Panel zijn de grote monitor en een touchscreen bij de Comfort modellen. Alle panelen beschikken over een beeldgeheugen en kunnen schakelen stuurfuncties uitvoeren voor bijvoorbeeld de verlichting en beveiliging. Ook signaleren van bijvoorbeeld poortof deurstand, statussen van verlichting, deuroproep doorschakeling en gemiste oproepen zijn in één oogopslag waarneembaar. De primaire functies als oproepaanname en deuropener worden middels de mechanische toetsen geactiveerd. De akoestische eigenschappen van het paneel voldoen aan de hoge eisen die Siedle aan alle producten stelt. Het design van het paneel is gebaseerd op de voor Siedle kenmerkende bouwmethode die een behuizing uit zwart of wit kunststof combineert met een oppervlakte afwerking aan de voor- en achterzijde. De afwerkingen maken de vormgeving variabel. Zij bestaan uit aluminium of edelstaal, wat verchroomd, verguld of gelakt kan worden. Maar ook biedt Siedle witte en zwarte matSiedle Nederland B.V. gelakte panelen uit puur kunststof aan. De www.siedle.nl Bus-Video-Panelen zijn als wandmodel en, [email protected] met gebruikmaking van de accessoire, ook als tafelmodel te inzetbaar. (030) 233 05 00

Wera Werk · Duitsland Tel +49 (0)2 02 / 40 45-322 www.wera.de

DE OPLOSSING VOOR (MOBIELE) STROOM Continuïteit is de belangrijkste doelstelling bij de aankoop van een aggregaat. Met JCB aggregaten bieden wij een hele goede oplossing voor mobiele stroom. Kijk op www.jcb-aggregaten.nl voor meer informatie.

“Kwaliteit en betrouwbaarheid zijn de belangrijkste factoren bij onze keuze voor een aggregaat.”

ALWAYS Remote I/O MOVING FORWARD Remote I/O

GSM-PRO

• Eenvoudig in gebruik • Gebruiksvriendelijk afstand, onder controle: Robuust envolledig duurzaam •Op

Ontdek intelligente oplossingen!

Kenmerken: www.bnmotoren.nl

BN_adv185x60_0529(1).indd 1

Remote I/O

RemoteRemote I/O I/O

GSM-PRO

GSM-PRO

GSM-PRO

Op afstand, volledig onder controle: Ontdek intelligente oplossingen!

Op afstand, volledig onder controle:

Op afstand, volledig onder controle: Ontdek intelligente oplossingen!

Remote I/O

● ● ●

30

(0…10V) ingangen

Op afstand, onder controle: (SMTP)volledig en SMS berichten ● Email Ontdek oplossingen! Air)intelligente parameter wijziging en ● OTA (Over The

systeemsoftware updaten.

Kenmerken: Ontdek intelligente oplossingen! ● 8 digitale(24Vdc) / analoge (0…10V) ingangen ● 4 relais uitgangen Kenmerken: ● Email (SMTP) en SMS berichten 8 digitale(24Vdc) / analogewijziging (0…10V) (Over The Air) parameter eningangen ● ●OTA 4 relais uitgangen ●systeemsoftware updaten. Email enlog SMS berichten ● ●Event log(SMTP) en ingang OTA (Over The Air) parameter wijziging en ● ●Urenteller detectieupdaten. systeemsoftware ● Power-down ook per telefoon oproep ● ●Uitgangen Event log enactiveren ingang log monitoren via PC-software ● ●Centraal Urenteller Zowel iOS als Android APP ● ● Power-down detectie van een mini USB-aansluiting ● Voorzien ● Uitgangen ook activeren per telefoon oproep

CONTA-CLIP Nederland BV CONTA-CLIP Nederland BV Tel. 0495-566046 Tel. 0495-566046 [email protected] [email protected] CONTA-CLIP Nederland BV

GSM-PRO

/ analoge Engelenburgstraat 45, 7391 AM Twello ● 8 digitale(24Vdc) T. 0571-27 [email protected] relais uitgangen ● 69400,

20-12-2010 11:22:35

● Event log en ingang log Kenmerken: ● Urenteller ● 8 digitale(24Vdc) / analoge (0…10V) ingangen detectie ● 4 relais uitgangen ● Power-down en SMS per berichten ● Email (SMTP) ook activeren telefoon oproep ● Uitgangen OTA (Over The Air) parameter wijziging en ● Centraal monitoren via PC-software ● systeemsoftware updaten. iOS als Android APP ● Zowel ● Event log en ingang log van een mini USB-aansluiting ● Voorzien ● Urenteller

GSM-PRO

● Power-down detectie ● Uitgangen ook activeren per telefoon oproep Op afstand, volledig onder Kenmerken: monitoren viacontrole: PC-software ● Centraal Ontdek oplossingen! ● 8 digitale(24Vdc) / analoge (0…10V) ingangen iOS alsintelligente Android APP ● Zowel ● 4 relais uitgangen ● Voorzien van een mini USB-aansluiting Centraal monitoren via PC-software (SMTP) en SMS berichten ● iOSEmail Zowel als Android APP Voorzien van een mini USB-aansluiting ● OTA (Over The Air) parameter wijziging en

systeemsoftware updaten.

Kenmerken: 8 digitale(24Vdc) / analoge (0…10V) ingangen 4 relais uitgangen Email (SMTP) en SMS berichten OTA (Over The Air) parameter wijziging en systeemsoftware updaten. 27-01-14 11:17 Event log en ingang log Urenteller Power-down detectie

● ● ● Urenteller Tel. 0495-566046 ● ● Power-down detectie [email protected] Uitgangen ook activeren per telefoon oproep● CONTA-CLIP Nederland ● BV ● Centraal monitoren via PC-software Tel. 0495-566046 CONTA clip 02 14.indd 1 [email protected] ● Zowel iOS als Android APP ● #3 april 2014 ● Voorzien van een mini USB-aansluiting ● ● ● Event log en ingang log

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Installateurs: Belangrijke bronnen voor domotica Vakbladen

32%

Beurzen

17%

Internet (Google, algemene websites)

10%

Bronnen groothandel (documentatie, vertegenwoordiger, website) Anders

USP Marketing Consultancy BV is een marktonderzoeks- en adviesbureau dat onderzoek verricht naar en adviseert rond vraagstukken op het gebied van bouw, vastgoed en installatie. USP is continu actief in deze branches en werkt voor veel toonaangevende marktpartijen zoals brancheorganisaties, uitgevers, kennisinstituten, fabrikanten, handelsorganisaties, bouwbedrijven en installateurs. De installatiesector kenmerkt zich door ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing, ontwikkeling van nieuwe producten en concepten en het alsmaar belangrijker worden van de marketingfunctie.

27%

Bronnen fabrikant (documentatie, vertegenwoordiger, website)

6%

2%

Weet niet/geen mening

6%

Afb. 4: Installateurs: Belangrijke bronnen voor domotica. BRON AFBEELDINGEN: USP Marketing Consultancy B.V.

verschillende markten zien: ‘low end’ klanten die bediend worden door de dhz-pakketten en de high end klanten die voor de meer luxe systemen gaan. De ‘low end’ klant doet veel zelf en zal niet snel duurdere systemen kopen, de ‘high end’ klanten komen bij de installateur terecht. Zij zien dus weinig invloed op hun business. Ook is er een groep die de zelf te installeren systemen als een bedreiging zien. Een mogelijk gevaar van doe-het-zelven, volgens hen, is dat de veiligheid in het gedrang komt of het systeem niet goed functioneert, waardoor domotica een slechte naam krijgt. Het uitvallen van dergelijke systemen is niet bevorderlijk voor het gevoel van de klant. Ook vreest men een prijsdruk op KNX omdat de consument niet snapt dat er een groot prijsverschil is met de dhz-domotica. Ook geeft een respondent het volgende aan; “Wij hebben als installateur deze kansen laten liggen en nu vult een ander dit in zonder dat wij er aan te pas komen en als we niet heel goed oppassen en snel schakelen gaat dit ook in de zorg gebeuren!”

E-installateur laat domotica graag zien aan klant

Er zullen steeds meer partijen de markt binnentreden, zowel fabrikanten als kennis- en brancheorganisaties, die show-

USP Marketing Consultancy

rooms of experience centers inrichten waar installateurs met hun klanten heen kunnen om ze in contact te laten komen met de verschillende toepassingen van domotica. Een voorbeeld hiervan is het Living Space Experience in het Home Trade Center in Nieuwegein van ABB/

“Laat de klant het zelf beleven”

www.usp-mc.nl

meer ook in de W-installatie gemeengoed wordt, moet de E-installateur wel oppassen dat de W-installateur er zo meteen met zijn klant van doorgaat! Tot slot is gevraagd welke bronnen men raadpleegt om op de hoogte te blijven van de laatste ontwikkelingen. Traditionele media als vakbladen en beurzen blijken het meest populair. Y

Busch-Jaeger. Binnen het project ‘Technologie Thuis Nu!’ van OTIB en Alzheimer Nederland is sinds kort een dementie modelwoning te bezichtigen waar OTIB en Alzheimer Nederland laten zien dat zelfstandig wonen, door de toepassing van technologie op maat, langer kan. De installateurs is gevraagd hoe aantrekkelijk zij het vinden om met klanten (dat kunnen zowel particulieren als bedrijven zijn) een dergelijke showroom te bezoeken. Ruim de helft vindt het (zeer) aantrekkelijk om dit te doen (53%). Slechts een op de twintig ziet hier helemaal niks in (5%). Deze uitkomsten zijn best opmerkelijk omdat de E-installateur van nature veel minder gewend is met een klant samen naar een showroom te gaan. Dit is over het algemeen meer het domein van de W-installateur. Als domotica meer en #3 april 2014

31

p

automatisering

Domotica / gebouw-

S

o

t

l

i

g

h

t

a

m

De meeste installateurs en systeem integratoren op het vlak van domotica zijn het er over eens dat de meeste consumenten onbekend zijn met de term domotica. De ínhoud van de term is echter wel degelijk bekend maar wordt door de meeste consumenten weer geassocieerd met hoge kosten en (overbodige) luxe. Kennisoverdracht is dus van essentieel belang om domotica te laten floreren en voor E-installateurs om de kansen te verzilveren. Auteur: Ing. M. de Wit – Blok

…aan de E-installateur de schone taak om dit uit te leggen

Consument weet niet wat domotica is… U

it een onderzoek van USP Marketing Consultancy blijkt dat de term domotica bij driekwart van

de consumenten (er zijn 538 consumenten ondervraagd uit het USP ‘DeelUwMening panel) onbekend is. Deze conclusie

komt ook naar voren uit een vragenrondje onder installateurs en systeemintegratoren op het vlak van domotica. Er is echter een voorzichtige toename van bekendheid. Onder andere door reclames van energieleveranciers die met slimme apps komen om de verwarming op een afstand te regelen. Installateurs geven ook aan dat ze minder vaak dan vroeger

De naam domotica is ongelukkig gekozen; beter is te spreken van comfort installatie hoeven uit te leggen wat domotica is, maar dat de focus van de meeste consumenten zich beperkt tot wat eenvoudige aan / uit toepassingen.

Afb. 1: Domotica betekent vooral het combineren van uiteenlopende gegevens om huizen of werkomgevingen comfortabeler te gebruiken, veiliger te maken of energie te besparen. Bron: Bolk domotica

32

#3 april 2014

“En dat is eigenlijk jammer”, meent Maarten van der Boon, voorzitter van de vakgroep domotica&ICT van UNETOVNI. Domotica houdt namelijk veel meer in en kenmerkt zich onder andere door het feit dat uiteenlopende functies met elkaar zijn te koppelen. Natuurlijk kun je

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

consument moeten worden gecommuniceerd om hen enthousiast te maken voor domotica.”

Wel of geen domotica?

Voor iedereen die de inhoud en mogelijkheden van domotica kent is er eigen-

Investeren in domotica is investeren in de toekomst

Afb. 2: Het bedienen van de verschillende apparaten en installaties (variërend van zonwering en camera’s tot verwarming en verlichting) is mogelijk via fraaie schermen aan de wand. Bron: D-Touch Systeemintegratie.

het zonnescherm automatisch laten bedienen door middel van een sensor die de zonnestraling detecteert. Maar je kunt dezelfde informatie ook koppelen met het dimmen of juist sterker maken van de verlichting of de verwarming in een huis. Of wanneer een bewoner ’s avonds thuis komt met zijn auto en de garage-

deur vanuit zijn auto bedient, dan zou het toch prettig zijn wanneer de verlichting van het tuinpad naar de voordeur aangaat en in huis een bepaalde setting aan verlichting gaat branden. Zo zijn er nog honderden andere combinaties te bedenken die het leven comfortabeler maar in andere gevallen ook veiliger maken of ondersteunen in het besparen van energie. Het zijn deze voordelen en voorbeelden die naar de

lijk al geen discussie meer. Eén van de respondenten geeft aan: “Ik maak voor potentiële klanten die niet overtuigd zijn van domotica altijd de vergelijking tussen Centrale Verwarming midden jaren 60 tot eind jaren 60. De mensen die toen bouwden en extra geld investeerden in CV hebben voor hun woning een duidelijke meerwaarde gecreëerd. Mensen die nu bouwen en niet investeren in domotica hebben gegarandeerd binnen 5 tot 10 jaar bij een wederverkoop een ‘min’waarde. De generatie die er nu aan komt is immers geboren in een wereld waarin alles op afstand is te bedienen, te regelen en te communiceren. Voor hen is het een evidentie, voor oudere generaties is het een aanpassing, daar zit het grote verschil.” Veel leveranciers geven echter ook aan dat consumenten domotica direct koppelen aan ‘hoge kosten’. Dit stamt on-

Afb. 3A en 3B: Omdat domotica draadloos is, kan de gebruiker zijn apparaten en installaties aansturen middels zijn smartphone, tablet of iPad. Bron: Negotica Development Projects

#3 april 2014

33

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

ander prijskaartje en zijn ook goed geschikt voor toepassing in bestaande woningen. Daarbij komt dat het modulaire karakter de consument de mogelijkheid biedt om te starten met een eenvoudig basissysteem en dit eventueel later uit te breiden. Er wordt gesproken over een starterspakket van €. 500,00 dat later is uit te breiden met setjes van €. 150,00. Ook hier kan comfort en gemak een rol spelen, maar nog meer is de lowbudget woningmarkt te overtuigen door de mogelijkheid om met domotica energie te besparen en het verhogen van de veiligheid. Daarbij is het onder andere belangrijk om ook de echte huishoudelijke apparaten in het domoticasysteem te integreren.

Afb. 4: Domotica kan een belangrijke rol spelen in de zorg voor ouderen; bijvoorbeeld door een koppeling met (bestaande) noodoproepsystemen. Bron: Cross Hardware

getwijfeld uit de beginperiode toen domotica uiteraard duurder was, als extra ‘luxe’ werd gezien en vooral werd toegepast in de duurdere woningen. Wat dat betreft is de luxe markt ook zeker nog te

overtuigen door het comfort, het gemak, de veiligheid en de mogelijkheid om zaken op afstand te kunnen controleren. Bepaalde (nieuwe) systemen die inmiddels beschikbaar zijn, dragen echter een

Communicatie naar de consument Installateurs en systeem integratoren zijn overtuigd van het nut van domotica, maar toch blijkt het lastig te zijn deze kennis over te dragen aan de consument. Hieraan liggen verschillende redenen ten grondslag. Wanneer het om nieuwbouw gaat heeft de installateur te maken met het feit dat bouwend Nederland geen baat heeft bij slimme installaties. Er moet gebouwd worden conform het

Afb. 5: Willen installateurs succesvol zijn in het informeren van consumenten, dan is ook een zekere interesse in mensen en het onderwerp nodig. Bron: Bolk domotica

34

#3 april 2014

p

o

t

l

i

Bouwbesluit met installaties conform de geldende normen. Het verhogen van procesrisico’s door domotica installaties mee te nemen in het bestek levert hen niets op. Om dit te doorbreken zal moeten worden samengewerkt tussen alle partijen in de bouwkolom waarbij onder andere de installateur een adviserende rol kan hebben om aan te tonen hoe belangrijk domotica kan zijn in bijvoorbeeld het flexibel kunnen gebruiken (en dus verhuren) van een gebouw.

Samenwerken

In de bestaande bouw speelt onder meer de problematiek dat installateurs klanten onvoldoende informeren over de mogelijkheden van domotica. Bijzonder is dat hierbij één van de Nederlandse respondenten aangeeft dat men in België op dit vlak al véél verder is, terwijl een Belgische respondent juist aangeeft dat domotica daar pas aan de orde komt wanneer de klant daar uitdrukkelijk om vraagt. Hierbij wordt door installateurs echter verzuimd om aan te geven dat de klant het stapsgewijs kan opbouwen. Het resultaat is dat offertes vaak complete installaties omvatten waarvan de kosten (véél) hoger zijn dan bij conventionele installaties zodat bewoners toch liever afzien van een comfort- en veiligheidverhogend systeem dat bovendien energie kan besparen. Een negatieve spiraal dus die verhindert dat domotica het populaire imago krijgt dat het concept eigenlijk verdient. De meeste installateurs geven aan hun kennis over te dragen door op beurzen te staan en goede, begrijpelijke informatie op de website te plaatsen. Succesvolle projecten zijn volgens veel installateurs echter vooral het gevolg van mond-totmond reclame en pionieren. Niet blijven hangen in ‘oude’ domotica oplossingen die vaak ook wat duurder zijn, maar juist rondkijken en vooral: met klanten praten. De verbaasde reacties van consumenten wanneer zij horen wat er allemaal mogelijk is met domotica op het vlak van comfort, veiligheid en energiebesparing komt in vele antwoorden terug. Kortom: het informeren van de klant over de meerwaarde van domotica is van essentieel belang om zijn interesse te wekken. Daarbij wordt opvallend vaak gebruik gemaakt van de vergelijking tussen domotica en ‘de heilige koe’. De kern van het

g

h

t

a

m

verhaal is dat een auto eigenlijk al vol zit met domotica zoals deurvergrendeling op afstand of automatisch, verlichting die automatisch aangaat wanneer het donker is, ruitenwissers die automatisch inschakelen bij het detecteren van regen en aparte klimaatregeling per zitplaats. Wanneer consumenten hiervoor willen

Waarom comfort en gemak wel in je auto, maar niet in je huis? betalen – en dat bij iedere nieuwe opnieuw – betekent dat domotica in een woning ook zeer goed aan de man moet zijn te brengen.

de installateursbranche nog een beetje huiverig is voor ‘klantje pik’. Ik denk dat dit niet meer nodig is. Je kunt heel goed samenwerken op basis van vertrouwen waarbij iedere partij zijn sterke kanten inzet. Je zult wat dat betreft als installateur ook keuzes moeten maken, je kunt niet alles. En wanneer je beter bent in het leveren van installatietechnische capaciteit dan het overdragen van kennis, zoek dan een samenwerking met een installateur of systeem integrator die juist bezig is met kennisintensieve projecten maar wellicht de capaciteit mist om dit in te vullen. Het betreft uiteindelijk immers niet alleen de installatie van een systeem, maar tevens de mogelijkheid om jarenlang het onderhoud uit te voeren of eventueel aanvullingen te doen.” Y

Interesse

Willen installateurs succesvol zijn in het informeren van consumenten, dan is ook een zekere interesse in mensen en het onderwerp nodig. Interesse om bijvoorbeeld kantooromgevingen comfortabeler, veiliger en efficiënter te maken of juist een woning. Daarnaast liggen er speciale kansen in de zorgsector waar domotica een belangrijke bijdrage kan leveren om mensen langer zelfstandig te laten wonen of het welzijn (zelfredzaamheid) te verhogen. Bovendien pleit Maarten van der Boon voor meer samenwerking tussen installateurs onderling: “Je ziet in veel branches, dat er onderling steeds meer wordt samengewerkt terwijl

Voor meer informatie

2Nexus: www.2Nexus.nl Bolkdomotica: www.iPad-domotica.nl Cross Hardware, www.e-domotica.com Automaticals Consulting bvba – Domoticals: www.automaticals.com/domoticals Domoticom: www.domoticom.nl Leertouwer: www.leertouwer.nl/wonen D-Touch Systeemintegratie: www.d-touch.nl Frame domotica: www.framedomotica.nl Huitsing Domotica: www.huitsing.nl Negotica Development Projects: www.negotica.net Smarter Control: www.smartercontrol.nl Smarthome engineering: www.smarthome-engineering.com Elektriciteit Vochten: www.vochten.be Wirelesswonen: www.wirelesswonen.nl

#3 april 2014

35

P

r

o

d

u

c

t

n

Design schakelmateriaal

De serie Livinglight Air van BTicino biedt gebruikers ultrafijne afdekramen vanaf 5 mm dikte, waarmee vele combinaties mogelijk zijn. Eén serie bestaat uit de drie toetsafwerkingen Wit, Tech en Antraciet en uit de drie modellen afdekramen rechthoekig, ovaal en Air. Het is geschikt voor montage in compacte Italiaanse of Nederlandse inbouwdozen. Binnen het pakket zijn ook milieuvriendelijke oplossingen voor energiebesparing beschikbaar, zoals de Green Switch: een display dat het verbruik zichtbaar maakt en zorgt voor het beheer van verlichting, klimaatregeling en muziekinstallatie. Tevens is een volledig, geavanceerd aanbod dimmers beschikbaar voor elk type dimbare verlichting, inclusief LED-lampen. Legrand Nederland B.V. T www.legrand.nl W [email protected] (0411) 65 31 11

a

Analoge modulen voor de machinebouw

Phoenix Contact breidt het productenprogramma van de I/O-familie voor de schakelkast Axioline F uit. De achtkanaals modulen voor het registreren en doorgeven van normsignalen en voor temperatuurmeting zijn aangevuld met compacte vierkanaals varianten. De nieuwe ingangsmodulen voor stroom en spanning registreren alle gangbare normsignalen bussynchroon en bieden een geïntegreerde sensorvoeding. De hoge overspraakdemping en de robuuste vormgeving – met het oog op EMC en uiteenlopende omgevingsinvloeden – zorgen voor een nauwkeurige en betrouwbare registratie van analoge signalen. Kortsluitvaste uitgangen, die belastingen tot 500 ohm met stroomsignalen aansturen, tonen de betrouwbaarheid van de compacte uitgangsmodulen aan. Ook deze geven de normsignalen voor stroom en spanning bussynchroon door aan de applicatie. Daarbij ondersteunen korte signaalreactietijden een snelle signaaloutput in dynamische processen. Twee vierkanaals varianten voor temperatuurmeting maken de productserie compleet. PHOENIX CONTACT BV T www.phoenixcontact.nl W [email protected] (0316) 59 17 20 #3 april 2014

e

u

w

s

u

Wandsensor

De wandsensor Klemko IB-PIR-W/10MG is een driedraads wandsensor die geschikt is voor vrijwel alle soorten verlichting met een maximaal schakelvermogen tot 2 kW. Omdat de sensor negen meter zijdelings maar ook rechtstandig naar beneden kijkt is deze sensor prima geschikt als vervanger van trekkoordschakalaars boven de deur. De sensor past in vrijwel alle muurinbouwdozen en kan met een formaat van 50 × 50 mm met nagenoeg alle merken enkel- of meervoudige afdekramen worden afgedekt. De ideale montagehoogte is tussen de 1.20 en 2 meter. De sensor is voorzien van een geavanceerde microprocessor waardoor veel functies en kenmerken zijn toegepast: zelflerende luxwaarde-stand, hoge instelbare gevoeligheid en master- slave ingangen, zodat de sensoren eenvoudig koppelbaar zijn. Klemko Techniek BV T www.klemko.nl W [email protected] (088) 002 33 00

a

Terrasverwarming

Jowitherm brengt dit voorjaar de vernieuwde Solamagic terrasverwarmer S1 op de markt, een doorontwikkeling op de ECO+ serie. Voor de S1 is voor een nieuw design en een kwalitatief hoogwaardige uitvoering. Bovendien is ook goed gekeken naar het verder verbeteren van de efficiency. Deze terrasverwarmer is bedoeld om te worden ingezet in buitentoepassingen, waarbij de korte golf infrarood, met een aandeel zichtbaar rood licht, een optimale manier van verwarmen is. Door gebruik te maken van de nieuwste lampentechnologie (Solarstar) is de mate van rood licht aanmerkelijk verzacht, zonder afbreuk te doen aan de efficiency. De S1 is verkrijgbaar in diverse kleuren, zoals door uzelf gekozen RALkleur. Op de modulaire opbouw kan een draadloze dimmer worden aangesloten. Vanaf juni is bediening met een smartphone mogelijk. Jowitherm Nederland BV T www.eenwarmterras.nl W [email protected] (088) 889 88 00

a

a

36

i

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

u

Kabelmanagement voor PV-installaties

HellermannTyton heeft een selectie uit haar leveringsprogramma gemaakt, speciaal toegesneden op PV-installaties. In een speciale brochure vindt u enkele bevestigingsoplossingen, waaronder bundelbanden met een bijzonder hoge UV-bestendigheid, bevestigingselementen die direct op de module of aan het frame kunnen worden bevestigd en bundelbanden die bijzonder corrosievast zijn. Tevens vindt u een combinatie van diverse elementen, waaronder snel verwerkbare en UV-bestendige bundelbanden in combinatie met een gemakkelijk monteerbare clip. Speciale aandacht wordt besteed aan componenten die in kuststreken of in offshore-installaties worden gebruikt, waar standaard polyamide niet voldoet. HellermannTyton biedt daarvoor een complete serie banden uit Polyamide 11.

WIJ HEBBEN ER EEN NEUS VOOR KnX-aanWeZiGHeiDssensoren met tot 4 sensoren

nieUW

pD-atmo 360i/8 o KnX

pD-atmo 360i/8 a KnX pD-atmo 360i/8 t KnX

HellermannTyton B.V. T www.hellermanntyton.nl (033) 460 06 90

a

Slijtvaste werkbroek

Blåkläder introduceert een nieuwe werkbroek in een nieuw sterk materiaal: CORDURA® NYCO – een combinatie van comfort, functionaliteit en duurzaamheid. De stof heeft een hoge mate van slijtvastheid, wat minder gaten en scheuren betekent en dus minder reparaties of vervangingen. Door een hoger percentage katoenvezels dan de meeste gebruikte polyester/katoenen stoffen heeft deze stof een betere vochtabsorptie. De stof lijkt meer op katoen en minder op synthetisch en geeft een hoog draagcomfort. CORDURA® NYCO stof is bijzonder geschikt voor zware werkomstandigheden. Vooral in omgevingen waar hoge eisen worden gesteld aan het kledingstuk zoals in de bouw, installatie en zware industrie. Blåkläder Nederland BV T www.blaklader.nl W [email protected] (0522) 24 67 42

a

perfect Klimaatcomfort Door professionele lUcHtKWaliteitsmetinG: atmo®-sensoren Van esylUX. De ATMO®-sensoren combineren tot wel vier verschillende sensoren in één: ze reageren op beweging, temperatuur, luchtvochtigheid en vluchtige organische verbindingen (VOC’s) en analyseren dus alle factoren die bijdragen aan een aangenaam en prestatieverhogend binnenklimaat. In woningen en utiliteitsgebouwen. De serie omvat 3 verschillende modellen – afhankelijk van behoefte – en is „Made in Germany“.

performance for simplicity ESYLUX Nederland B.V. | [email protected] | www.esylux.nl

AD_ATMO_NL_140404_E_prakt_3_14.indd 1 #3 april 2014

04.04.14 08:10

37

74% van de installateurs heeft last van beunhazerij Er is een antwoord…

Erkende installateurs geven aan regelmatig last te hebben van beunhazerij, 19% zelfs vaak. Dat is vervelend voor uw omzet en bovendien loopt u een groot risico. U bent namelijk risicoaansprakelijk voor de door u geïnstalleerde installatie. Gelukkig heeft ABB een passend antwoord: HafonormID. Dit slimme registratieprogramma voor installatiekasten helpt beunhazerij tegen te gaan en risicoaansprakelijkheid te beperken. Tevens legt u met registratie op de HafonormID-website de basis voor een langdurige relatie met uw klant. HafonormID maakt van u het erkende aanspreekpunt. Profiteer van de vele voordelen. Meld u nu aan via www.abb.nl/registratie.

ABB b.v. Low Voltage Products Tel.: +31 (0)318 66 93 00, Fax: +31 (0)318 63 17 18 E-mail: [email protected]

r

o

d

u

c

t

n

10kV isolatieweerstandmeter

De MIC-10k1 isolatieweerstandmeter kan met een variabel instelbare testspanning van 50 V tot 10 kV de isolatieweerstand meten van elektrotechnische installaties, transformatoren, generatoren en hoogspanningsmotoren. Het meetbereik van de MIC10k1 bedraagt 40 Teraohm. De isolatieweerstandmeter heeft belangrijke duurmetingen en analysefuncties aan boord. Zo kunnen waarden bepaald worden als polarisatie index (PI), diëlectrische absorptie ratio (DAR) en diëlectrische ontlading (DD). Op de grafische display is het verloop van de metingen duidelijk te volgen. Door de toepassing van digitale filters wordt de invloed van ruis ook tot een minimum beperkt. De MIC-10k1 heeft bovendien de mogelijkheid om laagohmige weerstanden te meten met een teststroom van 200 mA. Ook heeft het instrument een spanningsmeter voor het meten van spanningswaarden tot 750 VAC/DC. Technisch Handels- en Adviesbureau Vandentempel BV T www.vandentempel.nl W [email protected] (038) 444 90 09

i

e

u

w

s

u

Deurcommunicatiesysteem Het nieuwe deurcommunicatiesysteem V-Touch/mini biedt installateurs en gebruikers volgens leverancier Vercoma Communicatie Systemen een keur aan gebruiksvriendelijke voordelen, zoals een meertalige in flat design uitgevoerde user interface, eenvoudig op afstand muteerbare naamgegevens van de bewoners, altijd actuele content dankzij ‘firmware updates’ en een duidelijk afleesbaar 7” antireflectietouchscreen. Bovendien is het systeem ‘hufterproof’ en leverbaar in twee technieken; met bus-technologie (2-draads en 6-draads) en in full IP via het LANnetwerk. Vercoma Communicatie Systemen B.V. T www.vercoma.nl W [email protected] (075) 621 76 28

a

Modulaire veldbus-oplossing voor in de schakelkast

IDS voegt drie nieuwe camerafamilies toe aan haar portfolio die voorzien zijn van de USB 3.0-interface. De USB 3 uEye LE is dankzij zijn kunststof behuizing zeer licht en robuust voor de meest veeleisende industriële omgevingen; De USB 3 uEye ‘LE boardlevel-versie’ is de eerste echte industriële single-board USB 3.0-camera op de markt. De camera biedt een exceptionele connectiviteit middels een 8 pins connector met een 5 volt voeding, trigger, flash 2 GPIOs en een I2C bus voor het triggeren van externe apparatuur; De USB 3 uEye ML is met zijn afmetingen van 47 × 46 × 28 millimeter en gewicht van slechts 41 gram een ideale camera voor toepassingen met weinig ruimte. Alle modellen zijn uitgerust met CMOS-sensoren van Aptina en e2V met resoluties variërend van 1,3 tot 5 megapixels.

Murrelektronik heeft met CUBE20S een nieuwe modulaire veldbus-oplossing ontworpen voor in de schakelkast. Het compacte en krachtige veldbus I/O-systeem is een consequente doorontwikkeling van het bekende CUBE systeem. Bij Cube20S plaatst men een busnode die het veldbusprotocol bepaalt en schuift daarachter eenvoudig smalle uitbreidingsmodules. Dit kunnen zowel digitale als analoge in- en uitgangsmodules zijn maar ook intelligente functiemodules. De modules zijn 12,5 mm breed en er kunnen in totaal 64 modules worden aangesloten. Via een backplane worden de modules van spanning voorzien, waardoor het aansluiten snel en eenvoudig kan geschieden. Beschikbaar is een busnode geschikt voor Profibus, DeviceNet, CANopen, Profinet, Ethernet IP, Ethercat, en Modbus. Door het groot aantal varianten en de snelle respons-tijd tot 20 µs is CUBE20S geschikt voor uiteenlopende applicaties.

Phaer T www.phaer.be/nl/ W [email protected] +32 9 261 61 60

Murrelektronik B.V. T www.murrelektronik.nl W [email protected] (0162) 49 24 11

a

Drie nieuwe camerafamilies

a

a

#3 april 2014

39

4 sensoren in 1

IP65 verdelers

ESYLUX Nederland B.V. T www.esylux.nl W [email protected] (0184) 64 70 00

ABB b.v. Low Voltage Products T www.abb.nl W [email protected] (0318) 66 93 00

Onlangs heeft ESYLUX de nieuwe PD- ATMO 360i/8 O KNX aanwezigheidssensor geïntroduceerd. Deze sensor neemt niet alleen detectie waar, maar voert daarnaast een gemengde meting uit van licht, temperatuur, luchtvochtigheid alsook geur in de vorm van VOC (vluchtige organische verbindingen), waarvoor tot op heden meerdere sensoren benodigd waren. De sensor, die zorgt voor een gevoel van welbehagen en voor voldoende frisse lucht in de ruimte, is dan ook geschikt voor toepassing in wachtruimtes, sanitaire ruimtes, vergaderruimtes, kantoortuinen, kantines, kleedkamers, klaslokalen, fitnessruimtes, etc. Aangezien er slechts één sensor in het KNX-systeem dient te worden geïntegreerd, kunnen installatie en inbedrijfname snel en eenvoudig worden uitgevoerd.

a

Met de nieuwe serie System pro E comfort MISTRAL65 introduceert ABB verdelers voor industriële-, commerciële- en woonomgevingen. De serie onderscheidt zich door comfort en flexibiliteit tijdens het installeren en tal van nieuwe features. De System pro E comfort MISTRAL65 serie sluit naadloos aan op een grote variëteit aan ABB-producten, zoals installatieautomaten, aardlekschakelaars, schakelaars, en overspanningsbeveiligingen. De nieuwe serie verdeelsystemen is vervaardigd van een halogeenvrije (GWT650), recyclebare thermoplast en wordt geleverd in IP65-uitvoering. Door het brede leveringsprogramma is er voor nagenoeg iedere toepassing een passende uitvoering leverbaar. Naast transparant zijn de deuren ook leverbaar in ingetogen, ondoorzichtige uitvoering in de kleur van de behuizing.

a

7500 PRINT EXEMPLAREN

ONAFHA

NEGEND

E JAARGA

NG

D u u rz a

NKELIJK

E PRAKTIJ

KIN FORM

ATIE VO

OR DE EL

EKTROT

ECHN ISC

H INSTAL

LATEUR

3

april 20

14 #

a m h e id

Sp or tb ed ui td ag in rij f De ve nt er pa g en er gi ek aa n kt sp or tie ve

KNX

Zonwering in monu op automa tische pi mentaal pand loot

S p o tl ig

ht

domotic Woonhuis a / geb ouwaut omatiserin binnen be automatisering g reik van iedereen

S p o tl ig

100% Betrouwbare oplagecijfers? Alleen met het HOI-keurmerk. Dit tijdschrift draagt het HOI-keurmerk. Zo weet u zeker dat de oplage-cijfers kloppen en dat u niet te veel betaalt voor uw advertentie. Dat zijn gegarandeerd de harde cijfers. Dat is HOI.

40

#3 april 2014

Consum

ht

domotic

ent weet

a / geb ouwaut

niet wat

omatiserin

domotic

g

a is…

HOI. DE HARDE CIJFERS VAN DIGITAAL ÉN PRINT.

Instituut voor Media Auditing

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

u

Elektrische meetinstrumenten

Drie nieuwe typen opbouwarmaturen

De Norton Ledizationlijn is uitgebreid met drie typen opbouwarmaturen, de CRB LED, de SQC LED en de SQV LED. De plafonden wandarmaturen kennen vele toepassingsmogelijkheden zoals in zorginstellingen, trappenhuizen, galerijen, gangen en entrees. Door de combinatie van de armaturen met de gepatenteerde Norton Ledization Module (NLM) is een grote verbetering bereikt ten opzichte van PL-armaturen. Dankzij de geïntegreerde LED is geen lampwissel meer nodig, zijn de energie- en onderhoudskosten zeer laag en is er een hogere lichtopbrengst. Spaapen Handelmaatschappij bv T www.norton.nl W [email protected] (0348) 47 17 34

a

Keuzetool voor overspanningsbeveiliging

Met de toevoeging van de laatst geïntroduceerde producten completeert Conduct Nederland de digitale SPD selectietool 2014. Door eenvoudig door te ‘klikken’ in deze tool wordt het selecteren van een overspanningsbeveiliging eenvoudig gemaakt; van een eenvoudige selectie van telefonie- of videobeveiliging tot en met de selectie van een complete gecoördineerde overspanningsbeveiligingsinstallatie. Vanuit de startpagina selecteert u eerst laagspanningverdelers om zodoende eerst de gehele laagspanningsinstallatie te beveiligen. Vervolgens klikt u op Tel/Data/Cai om ook hier de juiste keuze te maken voor afleiders. U vindt er tevens complete oplossingen voor het beveiligen van PV-zonnepaneelinstallaties. De SPD selectietool 2014 biedt totaaloplossingen op basis van de laatste technologie, afkomstig van DEHN+SÖHNE en gebaseerd op de laatste normen. Conduct Nederland T www.conduct.nl W [email protected] (0180) 53 11 20

Nieuwe digitale multimeters

Stolwijkstraat 33 NL-3079 DN Rotterdam I www.hprtechniek.com

T +31(0)10 292 87 87 F +31(0)10 292 87 65 E [email protected]

Infraroodverwarming;

comfortabel en

duurzaam, als de zon.

OUTDOOR INFRAROODVERWARMING

BUITENSHUIS VERWARMEN Voor het verwarmen op terrassen en veranda`s is de SOLAMAGIC korte golf infrarood onverslaanbaar. Het is de meest efficiënte manier van verwarmen. Bovendien heeft de SOLAMAGIC een fraai design en zijn er diverse accessoires en regeltechniek leverbaar. Uniek is de mogelijkheid elke gewenste kleur te bestellen en te combineren met licht en geluid.

WWW.EENWARMTERRAS.NL

a

Jowitherm Nederland BV Specialist in infraroodverwarming | www.jowitherm.nl | [email protected]

#3 april 2014

41

C

o

l

o

Jaargang 9, nummer 3, april 2014 Verschijnt 8X per jaar Uitgever Fair-Media Jaap Korving T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected] I: www.Fair-Media.nl Hoofdredacteur Jan van den Broek T: (073) 623 42 46 M: (06) 40 88 68 37 E: [email protected] Redactieadres Redactie Elektropraktijk Postbus 2290 5202 CG ’s-Hertogenbosch Medewerkers ErronFotografie, Henk-Jan Hoekjen, Tom de Hoog, Reinoud de Jager, Gerrit Tenkink, Marjolein de Wit - Blok, Astrid Zoumpoulis Verbraeken Advertentieverkoop Jaap Korving T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected]

f

o

n

Abonnementen en administratie Jaarabonnement binnenland: € 79,50 Studententarief: € 25,Losse nummers: € 15,Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten en exclusief 6% BTW. Prijswijzigingen voorbehouden. Abonnementen kunnen worden opgegeven bij Fair-Media Postbus 281 7400 AG Deventer

Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.Elektropraktijk.nl. Grafische Vormgeving Create-by, Zutphen Basisvormgeving heuvelmans ontwerp! ’s-Hertogenbosch Druk Drukkerij Veldhuis, Raalte

o.v.v. Vakblad Elektropraktijk. T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected]

ISSN 1873-6556 © 2014 Fair-Media, Deventer

Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimum looptijd van een abonnement is één jaar. Partijen kunnen tegen het einde van de abonnementsperiode ieder schriftelijk opzeggen, met inachtneming van een opzegtermijn van twee (2) maanden. Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnementen)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Fair-Media en eventuele zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Indien u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Fair-Media Postbus 281, 7400 AG Deventer

Alle rechten voorbehouden Behoudens de door de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand en / of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet 1912 dient men zich te wenden tot Stichting PRO Postbus 3060 2130 KB Hoofddorp T: (023) 799 78 09 I: www.cedar.nl/pro Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient u zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kunnen eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden uitgesloten. De auteur(s), redacteur(en) en uitgever aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en / of onvolledigheden.

www.elektropraktijk.nl

De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet 1912 wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan Stichting Reprorecht Postbus 3060 2130 KB Hoofddorp T: (0900) 202 28 29 I: www.reprorecht.nl

Advertentie-Index ABB

omslag 2

ABB

Advitronics

Bals Nederland

Brinkmann & Niemeijer Calpe

Conduct Nederland

Conta-Clip Nederland Esylux

38

18 6

30

42 6

30

37

Evenementenhal Hardenberg Geyer Nederland

omslag 3 8

GIRA

27

Hellermann Tyton

42

Jowitherm

41

Hateha Hensel

Klemko Techniek

16

Simcas

3

Theben

18

Wera

30

Wildkamp

bijsluiter

8

23

Niko

omslag 4

Advertentie

Q-

serie ruim

25% r

snelle

Snel. Eenvoudig. Efficiënt: Q-serie!

b u n d elen

EMC www.jacob-gmbh.de KABELWARTELS EN TOEBEHOREN

GL 42

#3 april 2014

Tot M110

Hardenberg

9, 10 en 11 december 2014

Venray

17, 18 en 19 maart 2015

De vakbeurs die installatie, industrie en energie met elkaar verbindt

Introductie nieuwe huisstijl Met veel trots introduceren wij vandaag onze nieuwe huisstijl en het nieuw logo. In de afgelopen jaren is Elektro Vakbeurs gegroeid naar een stabiel en betrouwbaar platform voor de gehele wereld van elektrotechniek. Ook onze toekomstplannen zijn ambitieus, dus wij vonden het tijd voor een nieuwe, moderne en frisse uitstraling. Het nieuwe logo straalt kracht en betrouwbaarheid uit. De combinatie van verschillende elementen in het logo, symboliseren de disciplines installatie, industrie en energie, die wij met elkaar willen verbinden om zo een waardevolle vertaalslag te maken naar de beursvloer.

Interesse in deelname? Neem contact op met de beursorganisator! Marit Rothman T. +31 (0) 523 - 289 844 E. [email protected]

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Hardenberg

Evenementenhal Venray

Energieweg 2 7772 TV Hardenberg T 0523 - 28 98 98 E [email protected]

De Voorde 30 5807 EZ Venray T 0478 - 51 97 90 E [email protected]

www.evenementenhal.nl

Ons evenement.

UW MOMENT.

Touchscreen

Niko Home Control, de nieuwe elektrische installatie Niko Home Control is de eerste elektrische installatie waarmee gezinnen actief energie kunnen besparen. Zo geeft een ecodisplay op elk moment aan hoeveel energie verbruikt wordt en hebben de componenten slechts een minimum aan energie nodig. Tegelijkertijd bedienen bewoners de installatie centraal en wonen ze veiliger en comfortabeler. Dankzij de inzet van Niko op innovatieve oplossingen krijgen zowel installateurs als bewoners een installatie met een maximale gebruiksvriendelijkheid en flexibiliteit. Nu zuinig omgaan met energie zo belangrijk is, zowel voor budget als milieu, is deze installatie uniek. Interesse? Schrijf u snel in voor een opleiding. Daarna ondersteunt ons ervaren team van medewerkers u graag bij de uitwerking van uw project.

PA-378-03

www.niko.nl/nikohomecontrol • tel. 0183-640660 • [email protected]

Duurzaamheid Sportbedrijf Deventer pakt sportieve uitdaging energiek aan. KNX Zonwering in monumentaal pand op automatische piloot

Recommend Documents