Duurzaam benutten van warmte

Verslag Inleidingen

Workshops

Duurzaam benutten van warmte Verslag Netwerkbijeenkomst Duurzame regionale energie Gelderland

Resultaten

Gelders Geldersnetwerk netwerkvoor voor Locatieduurzame en excursie duurzame energie energie Deelnemers Gelders netwerk

Stadsregio Arnhem Nijmegen 12 juni 2013, 09.00 - 14.00 uur Cultuurspinnerij De Vasim | Nijmegen

Welkom Door wethouder Margreet van Gastel, Stadsregio Arnhem Nijmegen en gemeente Arnhem Margreet van Gastel heet iedereen hartelijk welkom in de Stadsregio Arnhem Nijmegen: “Als we in 2050 energieneutraal willen zijn, dan staan we voor een grote opgave.” Warmte vormt een belangrijke bron voor duurzame energie. Als we alle restwarmte in Nederland duurzaam inzetten kunnen we 15 miljard kuub aardgas per jaar besparen. Dit op een jaarlijks verbruik van 50 miljard kuub in Nederland, ongeveer de helft van de totale energiebehoefte in Nederland. De netwerk bijeenkomst gaat over de vraag hoe we warmte optimaal kunnen inzetten. Van Gastel: “Er is zowel boven- als ondergronds veel warmte over. Ik zie kansen om deze restwarmte anders te benutten, onder meer bij ons in de Stadsregio. Met het in gang zetten van de energietransitie neemt de druk op de ondergrond echter snel toe en is het van belang deze ondergrond goed in beeld te hebben. Dit is één van de onderwerpen van vandaag. Ik wens u een goede en inspirerende bijeenkomst.”

Deze activiteit maakt onderdeel uit van het kennisprogramma “DuurzaamDoor”.

Verslag Netwerkbijeenkomst ‘duurzaam benutten van warmte’ - 12 juni 2013 te Nijmegen

Verslag Inleidingen

Workshops Resultaten Locatie en excursie Deelnemers

Inleidingen Ontwikkelingen Provinciaal programma Energietransitie

door Carla Onderdelinden, provincie Gelderland

Op het gebied van duurzame energie is in provincie Gelderland momenteel veel in beweging, onder meer als onderdeel van het Prioritair programma Energietransitie. Dit provinciaal programma moet leiden tot energieneutraliteit in 2050. Een aantal ontwikkelingen op dit moment: • samen met de regio’s, gemeenten en andere partners zijn routekaarten ontwikkeld die het potentieel en aanbod voor de verschillende energievormen in kaart brengen. Samenwerking tussen de partijen staat hierbij centraal. • daarnaast komt een grote hoeveelheid energie-informatie beschikbaar. Gemeenten krijgen bijvoor beeld inzicht in hun energieverbruik en burgers kunnen via de Zonatlas kijken hoe geschikt hun dak is voor zonnepanelen. • in april is Green Tech Alliances gestart, met als doel het bevorderen van innovatie en werkgelegen heid in de sector energie- en milieutechnologie. • de provincie heeft een aantal financiële instrumenten om ontwikkelingen te stimuleren. > Bekijk de presentatie.

Duurzame warmte in de Stadsregio

Gelders netwerk

door wethouder Jan van der Meer, gemeente Nijmegen Ook Nijmegen heeft de ambitie energieneutraal te worden. Om dit te bereiken moet Nijmegen volgens Jan van der Meer ‘alles uit de kast trekken’. Warmte levert een belangrijke bijdrage aan deze doelstellingen. Van der Meer: “het is momenteel de meest efficiënte investering in duurzame energie”. In Nijmegen wordt daarom onder meer gewerkt aan: • het cocreatieproject Power2Nijmegen, waarin bedrijven, instellingen en burgers samenwerken aan een energieneutrale stad. • gemeente Nijmegen realiseert een nieuw warmtenet voor de Waalsprong en het Waalfront, in samenwerking met ARN, Nuon en INFRA BV. INFRA is het bedrijf dat Alliander en de gemeente hebben opgericht en dat de ‘backbone’ van het net realiseert. • in de toekomst zijn er interessante koppelingen te maken in de regio. Een koppeling met het warmtenet in Arnhem geeft bijvoorbeeld meer bronnen en dus meer leveringszekerheid en binnen Nijmegen liggen veel potentiële afnemers. Van der Meer: “De rol van de gemeente is om een dergelijk project te initiëren en aan te jagen. Als de gemeente Nijmegen en de provincie niet aan het warmtenet hadden getrokken was het niet van de grond gekomen.“ > Bekijk de presentatie

Volgende inleidingen

Gelders netwerk voor duurzame regionale energie


Verslag Inleidingen

Inleidingen Waarom warmte? Kansen voor Gelderland door Hans Wouters, provincie Gelderland


Bij de toepassing van hernieuwbare energie zijn verschillende vormen van warmte-energie mogelijk: warmte uit zon, bodem, lucht en water; warmte die vrijkomt bij verbranding biomassa en afvalverbranding van bio-fractie. Verschillende overheidspartijen spelen hierbij een rol, zowel Rijk, provincie als gemeente. Volgens Hans Wouters ligt de trekkersrol voornamelijk bij gemeenten en een aantal gemeenten is hier al enthousiast mee aan de slag gegaan. De provincie draagt onder meer bij door middel van: • 50% cofinanciering van kansenstudies (bijvoorbeeld in de Stadsregio en gemeente Ede). • revolverend fonds om risicovolle investeringen te dekken. > In de presentatie treft u onder meer een toelichting over de subsidie-mogelijkheden.

Succesvolle nieuwe routes door Pieter van der Ploeg, Alliander

Gelders netwerk

De overheid heeft op het vlak van duurzame energie een belangrijke taak: zij stelt de bestemming van de route vast. Met haar ambitie, energieneutraal in 2050, heeft Gelderland dit heel helder gedaan. De weg daar naartoe wordt ingevuld door het vaststellen van de routekaart. Restwarmte is daarbinnen laaghangend fruit waarmee snel en efficiënt resultaat geboekt kan worden. Veel valt te leren van Denemarken, waar een heldere visie en continuïteit in beleid tot gevolg hebben gehad dat 98% van Kopenhagen nu aangesloten is op het warmtenet. Een dergelijk systeem in Nederland vraagt een open netwerk waar meerdere aanbieders en afnemers op kunnen aantakken. Hiervoor zijn een goede samenwerking en afspraken - tussen producent, leverancier, coöperaties, netbeheerder en afnemers en bewoners van groot belang. > Bekijk de presentatie

Vorige inleidingen Gelders netwerk voor duurzame regionale energie


Verslag Inleidingen

Workshops Resultaten Locatie en excursie Deelnemers Gelders netwerk

Workshops 1.

Warmte- en koudeopslag bij Radboud Universiteit Nijmegen

door Toon Buiting, Radboud Universiteit Nijmegen (RUN)

Toon Buiting presenteerde de actuele ontwikkelingen bij de RU. Radboud Universiteit Nijmegen (RUN) werkt op diverse manieren aan duurzame warmte, onder andere via koude- en warmte opslag. In 2004 is het WKO-systeem ten behoeve van het nieuwe Huygensgebouw in gebruik genomen. Dit systeem heeft vijf koude en vijf warme bronnen en de capaciteit is 450 m3/h. Voor de Radboud Universiteit is het klip en klaar dat WKO uitermate geschikt is voor haar onderwijs- en kantoorgebouwen. Gemeenten zijn bij uitstek organisaties om te helpen bij deze keuze. Gemeenten hebben veel kennis van de ondergrond en kennis van bouwregulering. Daarnaast heeft de gemeente een taak in het kader van de (verruimde reikwijdte van de) Wet Milieubeheer. Juist gemeenten met hoge energieambities zouden WKO moeten bevorderen. Gemeente als manager van de ondergrond Vervolgens discussieerden de deelnemers over de rol die gemeenten spelen bij het realiseren van WKO-projecten: de voornaamste uitdaging is volgens deelnemers de regie als opdrachtgever. Hoe ga je als gemeente de regie voeren op WKO? Ideeën: • opstellen van een warmteplan, in de breedste zin van het woord. • identificeer kansrijke projecten en potentieel, welke partijen zijn betrokken en welke technieken zijn beschikbaar? • de gemeente zou een rol kunnen hebben als ‘manager van de ondergrond’, waarbij zij ervoor zorgt dat verschillende systemen op elkaar af worden afgestemd, bijvoorbeeld met behulp van een ondergronds bestemmingsplan. > Bekijk de presentatie

Volgende workshop



Verslag Inleidingen


Workshops 2.

Bodemenergie in de gemeente Arnhem

Stimuleren en reguleren duurzaam gebruik van de ondergrond waaronder bodemenergie door Marc van der Burght, gemeente Arnhem Marc van der Burght presenteerde de wijze waarop de visie op de ondergrond in Arnhem tot stand is gekomen. Gemeente Arnhem wil bodemenergie als bron van duurzame energie stimuleren en regie voeren op de toepassing ervan. Door als gemeente regie te voeren over de aspecten in de ondergrond, kan de ondergrond bijdragen aan een duurzame inrichting van Arnhem met behoud van de landschappelijke en ecologische waarden. Daarvoor zijn verschillende producten opgesteld, zoals een visie op de ondergrond, een masterplan bodemenergie en een plan voor gebiedsgericht grondwater¬beheer. Hoofdlijnen van de discussie • er werd waardering uitgesproken over alle informatie die bijeen was gebracht en de wijze waarop dit inzichtelijk is gemaakt en doorwerkt in planprocessen. • tegelijkertijd werd ook gezegd dat, naast een visie op de ondergrond, ook een visie op warmtesystemen nodig is. • op basis van de visie op de ondergrond is duidelijk waar eventueel warmte- en koude opslag zou kunnen plaatsvinden, maar welke plek heeft WKO in het eindbeeld van de gewenste warmtevoorziening in Arnhem? • leidende principes voor de visie zouden kunnen zijn: eerst het benutten van restwarmte met behulp van een warmtenet en vervolgens WKO installaties vergunnen die ook aangesloten kunnen worden aan het warmtenet. • een bovenregionale visie op warmte zou onderdeel moeten zijn van de omgevingsvisie. Dit zou een steun in de rug zijn voor gemeenten die rond warmtevoorziening een steeds grotere rol krijgen. Zie ook: > PowerPoint presentatie > www.arnhem.nl/energie

Vorige workshop

Volgende workshop



Verslag Inleidingen


Workshops 3. Warmtenet in Apeldoorn Door: Michael Boddeke, deA

DeA is een lokale energiecoöperatie in Apeldoorn. De leden van deA krijgen duurzame energie geleverd die in Apeldoorn is opgewekt. deA onderzoekt samen met Alliander de mogelijkheid om het bestaande warmtenet van Zuidbroek uit te breiden. In eerste instantie wordt gekeken naar het aansluiten van een viertal bestaande flats. Het idee daarbij is dat Alliander de uitbreiding van het warmtenetwerk voor haar rekening neemt en deA de warmte aan bewoners gaat verzorgen. In deze workshop gaf Michael Boddeke, directeur van deA, een toelichting over de huidige ontwikkelingen omtrent deA en het warmtenet in Apeldoorn. Onder meer de volgende twee vragen stonden centraal: In hoeverre kan het leveren van warmte door een energiecoöperatie het draagvlak voor een warmtenet vergroten? En in hoeverre is het mogelijk een tarief te hanteren dat niet of nauwelijks gerelateerd is aan de gasprijs en dat meer zekerheid biedt? Uitdagingen en kansen die de deelnemers noemden: • Bewoners leveren eigen grondstof • Meerdere inpluggers, meerdere afnemers • Transparantie is van groot belang • Overheden moeten regie terugpakken in warmtenet. • Stadsverwarming werkt niet in een vrije markt. • We missen visie vanuit het Rijk – de provincie Meer info: > www.de-a.nl > Presentatie

Vorige workshop



Kansen voor de toekomst

Verslag Inleidingen


Na afloop van de workshops formuleerden de deelnemers kansen voor de toekomst en mogelijke interessante contacten.. Deze zijn hieronder gegroepeerd rond de onderwerpen “KWO” en “Warmtenetten”.

Warmte- en koudeopslag •

Masterplan WKO voor Heyendaal, UMC, RU, HAN, ROC, SSHN

•

Maatschappelijke ondernemingen, zoals een coöperatie, kunnen belangen van afnemers veel beter behartigen dan grote nutsbedrijven > Arien van der Maas (Coöperatie ValleiEnergie) zoekt contact met een wethouder in Ede die gaat over de toekomstige warmtenetten in Ede

•

Grootschalig inzetten van maatschappelijk gewonnen water (waterbeheer, sanering, grondwateroverlast)

•

De biomassa die gemeente heeft omzetten tot pellets en die duurzamer aanwenden (‘s zomers zwembad / ’s winters school) > Jan Demmer (Jalo Biopellets) zoekt contact met gemeentes (en instanties) die over eigen biomassa beschikken

•

Meer warmte- en koudeopslag (WKO) en laagtemperatuur (LT) netwerk > Marcel Ruizendaal (Oosterpoort Energie BV) zoekt contact met ontwikkelaars en exploitanten van collectieve systemen

•

Grootschaliger WKO in stedelijk gebied: bulk levering van warmte en koude

•

Inzetten van combinatie concepten

•

Ontwikkelen en realiseren haalbare case duurzame warmte > Arien Scholtens (AGEM) zoekt contact met een medewerker van de gemeente Duiven

•

Samenwerking op provinciaal niveau

•

Ruimte in / rond waterwingebieden

•

Afstemming gebruik ondergrond / bronnen

•

Wijk- / buurtgewijze winning van afvalwarmte / riool / proceswater op industrielocaties

Meer resultaten



Verslag Inleidingen

Workshops

Kansen voor de toekomst Warmtenetten •

Eén groot warmtenet van Nijmegen naar Arnhem via Bergerden voor 2025!!

•

De Rijn en IJssel Energie Coöperatie in Arnhem kan frontoffice voor NUON gaan doen m.b.t. aansluiten van meer bestaande bouw in Arnhem > Rijn IJssel zou contact moeten opnemen met deA om kennis te delen

•

Bewoners warmteflats deA overtuigen / meenemen in het warmte verhaal, zodat ze ja zeggen tegen warmte > Fleur Teitink (Alliander / deA) zoekt contact met ervaringsdeskundigen warmte

•

Warmtenet(je) op de MARS

•

Regionale aanpak met provincie (visie) korte / lange termijn

•

Warmte is ook een nutsvoorziening, zorg voor meer eenheid en duidelijkheid

•

Leren van het Deense model

•

‘Dwang’ daar waar er geen duidelijke tegenargumenten zijn

•

Politiek overtuigen!

•

Visie en plan van overheid is belangrijk om inwoners aan boord te krijgen

•

Hoe kun je het aansluiten op het warmtenet ‘afdwingbaar’ maken? Volgens de wethouder van Nijmegen zou dit moeten kunnen via een Algemene Plaatselijke Verordening (AVP) > Erik Roumen (gemeente Zevenaar) zoekt contact met gemeente Nijmegen

•

Via collectieven particulier opdrachtgeverschap

•

Warmtenet in dichtbevolkte gebieden organiseren

•

Kans voor duurzame warmtelevering wordt momenteel al onderzocht

•

Kansen voor een warmtenet in Lochem; in beeld brengen via een studie (quick scan) en workshops

Resultaten Locatie en excursie Deelnemers Gelders netwerk

Terug



Verslag Inleidingen

Workshops Resultaten Locatie en excursie

Locatie en excursie We waren te gast in de Stadsregio Arnhem Nijmegen. De bijeenkomst werd gehouden aan de rand van het te ontwikkelen woongebied Waalfront. De locatie – cultuurspinnerij de Vasim - ligt vlakbij de plek waar het warmtenet Nijmegen onder de Waal doorgetrokken wordt voor de woningen in Waalsprong en waar de afsplitsing ligt voor het aansluiten van alle woningen in de Waalfront. Dit warmtenet wordt gevoed met duurzame warmte van het afvalenergiecentrale ARN BV. Deze warmte is voor 70% CO2 vrij en draagt daarmee voor een groot deel bij aan de duurzame energiedoelstelling van de gemeente Nijmegen en de provincie Gelderland. Cultuurspinnerij De Vasim is gevestigd in de fabriekshal van voormalig kunstzijdespinnerij NYMA in Nijmegen West. Het is een culturele broedplaats met 9000m2 aan ateliers, werkplaatsen, kantoren en opslagruimtes. Het markante en inspirerende industriegebouw biedt op dit moment plek aan 40 kunstenaars en culturele bedrijven met verschillende achtergronden.

Deelnemers Gelders netwerk

Excursie



Verslag Inleidingen


Locatie en excursie Excursie – ARN BV | Nieuwe Pieckelaan 1 | Weurt ARN BV is een recyclebedrijf voor afval. Het verbrandt restafval en produceert daarbijmet een hoog rendement elektriciteit. Met 14 belangstellenden vertrokken we met een Groengasbus naar het terrein van de ARN. Eerst werd een presentatie gegeven over de ontwikkelingen en de activiteiten van het bedrijf. De ARN is een moderne afvalenergiecentrale en levert jaarlijks ongeveer 160.000 MWh elektriciteit aan het openbare net en bijna 700 TJ warmte aan externe afnemers. Dit komt overeen met de energiebehoefte van alle huishoudens in Nijmegen. Om dit te realiseren, accepteert ARN op jaarbasis zo’n 550.000 ton afval uit de provincie Gelderland en daarbuiten. De asresten die na het verbrandingsproces overblijven, worden verwerkt als funderingsmateriaal in de wegenbouw. Na de presentatie kregen we een rondleiding over het bedrijf. Aan de orde kwamen vragen als: Hoe wordt de kwaliteit van het basismateriaal bewaakt? Hoe vindt de scheiding van de verschillende soorten afval plaats? Hoe groot is de concurrentie in Nederland om afval? Over het laatste werd verteld dat er in Nederland ruim voldoende capaciteit is om het Nederlandse afval te verwerken en dat de ARN ongeveer 10% van zijn afval uit het buitenland betrekt.

Gelders netwerk

Locatie



Verslag Inleidingen


Deelnemers Organisatie Naam

AGEM Arien Scholtens Alliander Pieter van der Ploeg Alliander FleurTeitink ARN B.V. Gerard van Gorkum BAM Nelis De Ruiter Frans Heinis deA Michael Boddeke Ecomass Frans Pieper Gelderse Natuur en Milieufederatie Maarten Visschers Gemeente Arnhem Marc van der Burght Gemeente Arnhem Piet van Riel Gemeente Arnhem Arrien Sietsma Gemeente Bronckhorst Eef van Baarsen Gemeente Bronckhorst Erik Mol Gemeente Brummen Arthur Senff Gemeente Duiven Jeroen Smits Gemeente Ede Erik van Tol Gemeente Nijmegen Kees van Daalen Gemeente Nijmegen Sjon Debie Gemeente Nijmegen Harm Eetgerink Gemeente Nijmegen Maarten van Ginkel Gemeente Nijmegen Alex van Harreveld Gemeente Nijmegen Luc Pellis Gemeente Nijmegen Nico Verlaan Gemeente Overbetuwe Geert van de Rijdt Gemeente Renkum Daniel Dohnalek Gemeente Renkum Tony Krijnse Locker Gemeente Rheden Constance Pos Gemeente Rheden Harriët Tiemens Gemeente Rijnwaarden Jan Gerritzen Gemeente Rozendaal Free Hoving Gemeente Wijchen Marcel Thijsen Gemeente Zevenaar Erik Roumen Gemeente Zutphen Nico ten Bokke Gemeente Zutphen Ben Habets Greenspread Vincent Smeele IF Technology Michiel Braakhekke IF Technology Rutger Wierikx Jalo Biopellets Jan Demmer

Organisatie Naam

Janssen Duurzaam Henk Janssen MARN / gemeente Wijchen Richard van Loosbroek Ministerie EZ - Koploperloket BartHellings Nuon Rick van Diest Nuon Harrie van der Wielen Omgevingsdienst Achterhoek Ineke Domhof Omgevingsdienst De Vallei Helmig Jan Nicolai Omgevingsdienst Regio Nijmegen Brune Riemeijer Omgevingsdienst Rivierenland John Rozema Omgevingsdienst Veluwe IJssel Ron Nap Ontw. maats. Oost NV Arnhem Frank Eetgerink Ontw. maats. Oost NV Arnhem Henri Janssens Oosterpoort Energie BV Marcel Ruizendaal ParaTodos Tonnie Tekelenburg ParaTodos Nick Verkade Participatiem. Oost Nederland NV Freek Welling Pfixx Solar Koos Kuiper Power2Nijmegen Bert Lagerweij Provincie Gelderland Jan Autsema Provincie Gelderland Rita ten Dam Provincie Gelderland Carla Onderdelinden Provincie Gelderland Yvonne Tieleman Provincie Gelderland Hans Wouters Radboud Universiteit Toon Buiting Roxit Merijn Kerlen Royal Haskoning René Idema Solar Pact Rivierenland Melvin Könings Stadsregio Arnhem Nijmegen Ron Josten Stadsregio Arnhem Nijmegen Marjolijn van de Zandschulp Stadsregio/Gemeente Arnhem Margreet van Gastel Stadsregio/Gemeente Arnhem TheoTijsse Klasen Stadsregio/Gemeente Nijmegen Jan Luijten Stadsregio/Gemeente Nijmegen Jan van der Meer St. Biomassa/CoP Goud voor Groenlo Hayo Canter Cremers UMC St. Radboud Els Sonnemans ValleiEnergie Arien van der Maas Wing Dorien Brunt Wing Céline Hoon Wing Suzan Klein Gebbink Gelders netwerk voor duurzame regionale energie


Verslag


Inleidingen

Workshops Resultaten

Het netwerk duurzame regionale energie in Gelderland biedt een platform waar gemeenten, regio’s, ondernemers en onderwijsinstellingen kennis en ervaringen uitwisselen over het opwekken van energie op lokaal en regionaal niveau. Het doel hiervan is het versnellen van de energietransitie door met alle betrokken partijen kennis te delen, kansen te benutten en belemmeringen weg te nemen. Binnen het netwerk worden regelmatig informatieve bijeenkomsten, werkateliers en inspirerende excursies georganiseerd. Deze bijeenkomsten worden door de Gelderse regio’s georganiseerd. De provincie Gelderland ondersteunt het netwerk vanuit het Kennisprogramma DuurzaamDoor.

Kennisprogramma DuurzaamDoor

Locatie en excursie

Het Gelders netwerk voor duurzame regionale energie in Gelderland maakt onderdeel uit van het kennis programma DoorzaamDoor wat zich vooral richt op versterken en verbreding van regionale netwerken.

Deelnemers Gelders netwerk

Netwerk website:

Samen met de website voor duurzame landgoederen en de site voor Community of Practice burgerinitiatieven is de website van het netwerk te vinden op: http://duurzameenergiegelderland.wing.nl

Contact Kennisprogramma DuurzaamDoor. • Rita ten Dam, projectleider Leren voor Duurzame Ontwikkeling: [email protected] Provinciaal programma Energietransitie: • Carla Onderdelinden, projectleider regionale ontwikkeling: [email protected] • Yvonne Tieleman, projectleider hernieuwbare energie: [email protected] • Marianne Noordanus, projectleider energiebesparing: [email protected] Informatie aanvragen over het netwerk of aanmelden bij het Gelders netwerk voor duurzame regionale energie kan door te mailen naar: [email protected]


Duurzaam benutten van warmte

Recommend Documents