Dutch Design op dreef

BM

14e jaargang nummer 12, december/januari 2007 Maandblad van de EVD, agentschap van het ministerie van Economische Zaken

Buitenlandse Markten

‘Zak is fantastisch promotiemiddel’ Dave Klaassen van Minigrip Nederland 10 China Miljarden voor milieu 22 Libië doet weer mee 36

Dutch Design op dreef

BM 14

5

14e jaargang nummer 12, december/januari 2007

Buitenlandse Markten

In dit nummer...

Cover Dutch Design op dreef Omslagfoto: VIVID vormgeving

Markten

30

8

Verenigde Staten Marktentree ‘Amerika gek maken’

22

China Milieu Miljarden voor milieu

24

Bosnië-Herzegovina Houtproductie Uit het goede hout gesneden

28

Internationale positionering Life sciences Life sciences springlevend

En verder... 6

30

Uitgelicht

Ethiopië Agro De uitdaging Ruimte en een perfect klimaat

13 Oog op orders 20 Bijzondere Business

32

26 Fotopagina 31 Tien vragen

Roemenië en Bulgarije EU-toetreding Met EU-fondsen aan de slag in nieuwe lidstaten

38 Economiejournaal 40 Wereldzaken

35

46 Agenda

Brazilië Onze man in Brasilia Beeld Brazilië aan bijstelling toe

48 WWW

36 Ook BM ontvangen? www.evd.nl/bm

10

Libië Olie en Gas Libië doet weer mee

Interview Dave Klaassen van Minigrip Nederland

‘Zak is fantastisch promotiemiddel’

6

Uitgelicht

BM december/januari 2007

Foto: Dutch Barriers

Waterdijk tegen watersnood

‘Held’ Rem Koolhaas

Oost-Europese groei voor Aegon

Het Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM) ondersteunt Nederlandse ondernemers bij pilot-investeringen in een groot aantal opkomende markten in Oost-Europa, Azië, Afrika en LatijnsAmerika. Hierbij werken Nederlandse en lokale bedrijven nauw met elkaar samen. De lijst van landen waarvoor PSOM geldt wordt in 2007 aanzienlijk uitgebreid. Nog niet voor alle beoogde landen is een Memorandum of Understanding ondertekend. Projectvoorstellen voor de eerste PSOM-tenderronde 2007 kunnen uiterlijk 28 februari 2007 worden ingediend. Actuele informatie vindt u op www.evd.nl/psom

Fortis stapt in Indiaas bedrijf

Philips verlicht Buckingham Palace

EVD-kantoren in Rusland en Turkije ‘Miljoenenoogst’ kerststerren Bij deze kwekerij van potplanten in Bemmel zijn de afgelopen dagen 100.000 kerststerren geoogst. Een groot deel is bestemd voor de export. Zowel in het buitenland als in Nederland is de kerstster in de decembermaand ongeëvenaard populair. In totaal worden er vanaf eind november tot de Kerst miljoenen kerststerren verkocht, meestal de rode variant.

Fortis stapt met IDBI Bank en Federal Bank in een nieuw Indiaas bedrijf dat verschillende financiële producten gaat aanbieden. In juli 2006 sloot Fortis al een voorlopig akkoord met de twee partijen. Fortis en Federal Bank nemen elk een belang van 26 procent, terwijl IDBI 48 procent in handen krijgt. Het nieuwe bedrijf zal halverwege 2007 operationeel zijn.

Amerikaanse order voor Ten Cate

Wat vindt u van BM? Welke informatie leest u graag? Heeft u suggesties voor de inhoud van het blad? Mail de redactie: [email protected]

Foto: ANP

Eerste tenderronde PSOM 2007

Bron: ANP

Philips heeft op uitnodiging van de Britse koninklijke familie de permanente buitenverlichting voor Buckingham Palace verzorgd. Het nieuwe lichtsysteem werd aangelegd in het kader van de viering van de tachtigste verjaardag van koningin Elizabeth. Philips werkte bij deze opdracht samen met English Heritage en Westminster City Council. In het uiteindelijke ontwerpplan werden esthetische, ecologische en economische overwegingen meegenomen. In het verleden heeft Philips ook al opdrachten uitgevoerd bij de Reichstag in Berlijn, het Forum in Rome en de Akropolis in Athene.

Bron: HDC Media

Foto: ANP

Bron: Het Parool

Aegon neemt in Polen de pensioenbeheerder Ergo Hestia over. De aankoop valt binnen de plannen van de verzekeraar om te groeien in Oost- en Centraal-Europa. Ergo Hestia beheert circa 650 miljoen euro voor ruim 300.000 deelnemers aan het pensioenfonds. Foto: HH

Een Nederlandse uitvinding uiteraard: een mobiele nooddijk van water. ‘Het is de ideale vervanger van zandzakken’, zeggen de uitvinders, de broers Hans en Luud Wouters uit Alkmaar. Twee vijftigers die, na een loopbaan in de verkoop, nu samen een technisch bureau runnen. Het dijksegment uit hun koker is een driehoekige combinatie van pvc en polyester. Gevuld met water met behulp van een brandweerslang is het een meter hoog en tien meter lang en aan meerdere exemplaren te koppelen. Via een octrooibureau is de vinding geregistreerd en er zijn proefopstellingen getest bij het waterloopkundig laboratorium in Delft. Inmiddels twee jaar verder zit er anderhalve ton in het ontwikkelen en vermarkten van het idee. De uitvinders: ‘Nu hebben we eerst een investeerder nodig die de kar verder wil trekken. Het liefste zouden we bij ieder rampdepot vijftig meter nooddijk willen neerleggen. Zodat iedereen kan zien dat het werkt.’

Blij met BM?

Architect Rem Koolhaas is opgenomen in de lijst ‘60 Years of Heroes’ van Time Magazine. Hij is tot nu toe de enige Nederlander die zo te boek staat, samen met beroemdheden als Nelson Mandela, Samuel Beckett en Moeder Theresa. Koolhaas wordt geroemd als ‘een grootstedelijke visionair die een overvloed aan potentieel in onze overbevolkte steden ziet.’

7

De EVD opent in 2007 kantoren in Izmir (Turkije) en Jekaterinaburg (Rusland). Deze Netherlands Business Support Offices (NBSO's) ondersteunen Nederlandse ondernemers bij hun stappen op de Turkse en Russische markt. Met behulp van het uitgebreide netwerk van lokale overheden, regionale overheden en bedrijven kunnen de medewerkers van de NBSO’s onder andere vragen van ondernemers beantwoorden, marktscans uitvoeren en matchmakingprogramma’s opstellen. www.evd.nl/nbso

Ten Cate-dochter, Ten Cate Protective Fabrics heeft een order van 15 miljoen US dollar van het Amerikaanse leger ontvangen. Het bedrijfsonderdeel levert brandwerende weefsels met camouflage print. De order wordt grotendeels uitgeleverd in het eerste kwartaal van 2007. Ten Cate kreeg de order via SNCT, een van de belangrijkste leveranciers van brandwerende kleding voor het Amerikaanse leger. Bron: ANP

Antikraak in Parijs Leegstandsbeheerder Camelot opent begin 2007 een vestiging in Parijs. Het bedrijf profiteert van de toenemende belangstelling om via tijdelijke bewoning waardevermindering van leegstaande panden te voorkomen. In Europa beheert Camelot gemiddeld 2000 objecten per jaar. Deze objecten variëren van grachtenpanden, kantoorpanden, verzorgingshuizen, vliegvelden tot soms hele sloopwijken. Het bedrijf biedt onderdak aan 3500 antikraakwachten die tegen een vergoeding van 50 tot 150 euro per maand tijdelijk in de leegstaande panden mogen wonen.

ASMI krijgt orders uit Japan ASMI, producent van apparatuur voor chipmachines, heeft in Japan enkele orders gekregen. Het betreft de afname van het product Dragon 2300. De producten worden nog in 2006 geleverd. Het bedrijf uit Bilthoven heeft de orders gekregen van enkele Aziatische producenten in de chipbranche. Bron: MD/ANP-AFX

8

Verenigde Staten Marktentree


9

‘Amerika gek maken’ Deze zomer portretteerde BM twee bedrijven die op het punt stonden door te breken op de Amerikaanse markt. Hun inspanningen waren te volgen in het reallife tv-programma 'Met grenzeloze ambitie' van RTL. Hoe staan de zaken er nù voor, is de vraag aan ondernemers Merijn

Kort geleden plopten de champagnekurken bij Sentavi, de Delftse fabrikant van de Sunshower. Hun product had de Amerikaanse ETLkeuring gekregen, een soort Kema-keur en absolute voorwaarde om in de VS te mogen verkopen. Maandenlang had het geduurd, maar het geduld was beloond. ‘De lastigste fase zat erop’, zegt Wegdam. ‘Nu was het tijd om het dealernetwerk uit te breiden.’

Zonnebaden Sunshower, dealernetwerk? Misschien is het goed om eerst het geheugen op te frissen. De Delftse TU-student Merijn Wegdam kreeg vijf jaar geleden een idee. Het was op een avond dat zijn zus van het zonnebankcentrum kwam. Hij stond onder de douche, en dacht: je zou onder de douche ook bruin moeten kunnen worden. Hij werkte zijn idee verder uit, en maakte een eerste prototype. De Sunshower was geboren. Nu is Wegdam eigenaar van Sentavi. Hoeveel omzet hij draait, zegt hij niet. Dat is bedrijfsgeheim (‘Maar het is meer dan 250.000 euro’). Vorig jaar schreef hij zich in voor het RTL-programma ‘Met grenzeloze ambitie’. De programmamakers waren op zoek naar jonge ondernemers die hun geluk in de VS wilden beproeven, en het trof dat Wegdam en zijn compagnon Oscar Meijer al ambities in die richting koesterden. De cameraploeg filmde hem tijdens het leggen van de contacten. BM besteedde een artikel aan de twee avonturiers.

Washington voeren nu het merk Pimdesigned. En begin volgend jaar vertrek ik voor grote klussen naar Cleveland en Chicago.’ In beide steden zal hij een live demonstratie bloemschikken geven, als een soort sneltekenaar.

Bijna alle staten gedekt Voor Sentavi zit het Amerikaanse avontuur erop, en tegelijk begint het pas. Dat klinkt tegenstrijdig, maar zit hem in hun benadering van de Amerikaanse markt. Sentavi bemoeit zich niet zelf met de verkoop, dat doet de importeur. Ze zijn in de VS juridisch gezien niet eens fabrikant van de Sunshower, maar leverancier van onderdelen en octrooihouder. Zij leveren de kale kast aan de Amerikaanse importeur, die hem vervolgens afbouwt voor de Amerikaanse markt. Dit vanwege de afwijkende netspanning van 110 volt, maar er is nog een reden. Wegdam: ‘De sue-cultuur is zo vreselijk, daar willen wij niet mee te maken hebben. We hebben een wereldwijde productaansprakelijkheidsverzekering, maar geen enkele polis dekt de Amerikaanse markt. Dat laten we dus liever aan de Amerikaanse importeur over. Zij bouwen de Sunshower in licentie.’ Hij hoorde onlangs dat het aantal agenten snel groter wordt. ‘Bijna alle staten zijn nu gedekt. Nu moeten die agenten weer zo veel mogelijk dealers zien te interesseren.’

Free publicity Floral design De andere ondernemer was Pim van den Akker, beter bekend onder de merknaam ‘Pimdesigned’. Van den Akker ontwerpt van alles, wat maar in hem opkomt. Stoelen, sculpturen, maar vooral ‘floral design’. Geen standaard bloemwerk, maar hoogst opvallende en originele artistieke creaties. In het tv-programma ‘Met grenzeloze ambitie’ was te zien hoe hij een receptie op de Nederlandse ambassade in Washington aankleedde met zijn bloemstukken. Het Washingtonse diplomatieke publiek was zeer ingenomen met Van den Akkers werk. Zes maanden geleden klonk Van den Akker zeer ambitieus. ‘Amerika gek maken’, voor minder deed hij het niet. Er waren plannen om in de show van Oprah Winfrey te komen - dat geeft een indruk. Ambitieus is hij nog steeds, al zijn zijn activiteiten in iets rustiger vaarwater terechtgekomen. Oprah Winfrey heeft hij nog niet gehaald. Maar hij heeft zijn handen nog steeds vol. ‘Twee designwinkels in

Foto: HH

Wegdam en Pim van den Akker. Tekst: Arnoud Veilbrief

In tegenstelling tot Sentavi, doet Van den Akker wél direct zaken met zijn Amerikaanse afnemers. Product en markt zijn natuurlijk ook geheel verschillend. Wat Pimdesigned verkoopt is soms niet eens in een paar woorden te vertellen. Zelf zegt hij: ‘Ik verkoop een stukje van mijn wereld’. En dat kan van alles zijn, maar mooi om te zien is het vrijwel altijd. Zo hectisch als begin dit jaar, toen hij om de haverklap boven de Atlantische Oceaan zat, is het nu niet meer. Dat bevalt hem wel. ‘Dit is het goede ritme. De basis is gelegd, nu moet het zich verder ontwikkelen. Binnenkort sta ik in een New Yorks designmagazine. Ze hebben me al gevraagd of ik een soort vaste medewerker van ze wil worden. Ik draag onderwerpen voor artikelen aan, waarbij mijn naam dan wordt vermeld.’ Een mooie vorm van free publicity, vindt hij. Maar niet zijn enige. Een blijvende aanjager van opdrachten en nieuwe klanten zijn

Ondernemers die hun geluk in de VS willen beproeven, moeten om te beginnen beschikken over doorzettingsvermogen.

Van den Akkers eigen boeken over bloemschikken, die over de hele wereld verkocht worden. ‘Ik krijg wekelijks mailtjes en telefoontjes van mensen die mijn boeken hebben gelezen.’ Dat resulteert weer in nieuwe opdrachten. Vaak zijn het zeer specifieke wensen, waarin mensen omstandig beginnen uit te leggen wat ze willen. Dat maakt zijn product ook onvergelijkbaar met de Sunshower, zegt hij. ‘Het is niet een product dat je op de markt zet, en af en toe wat aanpast. Iedere wens is weer anders.’ Even divers zijn de mensen met wie hij contacten legt en onderhoudt: kwekers, veredelaars, bloemisten, ontwerpers en meubelfabrikanten. De veelheid aan activiteiten en mensen zou een mens onrustig of angstig kunnen maken. Maar niet Van den Akker. ‘Ik vind het juist leuk en inspirerend.’

taan aan toe te voegen: ‘En maak gebruik van het netwerk van Buitenlandse Zaken. Die hebben mij aan zoveel goede afspraken geholpen. Je komt aan in Miami, gaat naar de zevende etage van een gebouw, en daar word je in het Nederlands verwelkomd. Dat is een heel bijzonder gevoel.’ Maar geen consulaat ter wereld kan iets doen, wanneer het fundament ontbreekt: doorzettingsvermogen. Van den Akker straalt in alles gedrevenheid uit, en leeft volledig voor zijn vak. Maar ook Wegdam heeft lang moeten doorzetten om hier te komen. ‘Na tweeëneenhalf jaar was er alleen nog maar een prototype, en er kwamen geen inkomsten binnen. Ik zag hoe mijn vrienden carrière maakten bij banken en bedrijven. Toen heb ik heus wel eens getwijfeld. Maar ik ben erin blijven geloven.’

Netwerk van BZ Bij Sentavi rusten ze ook niet op hun lauweren. De Russische markt is inmiddels ontsloten, want niet alleen oligarchen willen weleens een lekker kleurtje tijdens de lange Russische winters. En zelfs het zonnige Australië heeft inmiddels een Sentavi-agent. Voor de Europese markt brengen de Delftenaren een eenvoudiger versie op de markt, voor de wat smallere beurs. Wegdam heeft grote verwachtingen van volgend jaar. ‘In ieder geval een verdubbeling van de omzet.’ Een veelgestelde vraag aan succesvolle ondernemers is: wat is je geheim? Een geheim is er niet, maar voor aspirant-Amerikagangers heeft Wegdam wel een tip. ‘Ga niet zomaar wat doen. Weet wie je wil spreken en maak ruim van te voren goede afspraken.’ Om daar spon-

i • EVD, Ton Durieux en Mariëlle Balk-Haasnoot, landenmedewerkers Verenigde Staten, (070) 778 87 54, [email protected], www.evd.nl/vs • Het programma Individuele Marktbewerking, dat onder meer ondersteuning biedt bij het zoeken naar zakenpartners, staat open voor de Verenigde Staten. EVD, accountmanager marktbewerking VS, (070) 778 87 56, [email protected] Zie ook www.evd.nl/marktbewerking

Interview

10


11

‘Zak is fantastisch promotiemiddel’ Tekst: Frans Vink

alleen nog vloeistoffen en gels mogen meenemen in verpakkingen van niet meer dan 100 milliliter in een hersluitbare doorzichtige plastic zak van 1 liter, had Schiphol er op stel en sprong 5 miljoen van nodig. Net als op andere Nederlandse luchthavens ontvangen reizigers die vertrekken van, of over-

Managing director Dave Klaassen: ‘Per dag gaan er zo’n 40.000 tot 50.000 zakken naar Schiphol. Wij zijn de enige die dergelijke hoeveelheden kunnen leveren.’ Van de order op zich was Klaassen niet zo onder de indruk. Minigrip Nederland levert op jaarbasis ongeveer 60 miljoen vergelijkbare artikelen aan klanten en speciaal ontwikkeld of aangepast was deze hersluitbare zak niet. De golf van publiciteit, die ermee gepaard ging, was wel een nieuw fenomeen voor de ondernemer. Klaassen: ‘Deze order levert financieel misschien niet zoveel op, maar de ‘free publicity’ is enorm. De televisieploegen stonden hier in groten getale op de stoep en ik heb een hele reeks interviews aan kranten en tijdschriften gegeven.’

stappen op een vliegveld binnen de EU de ‘flight

ductie. De luchthaven Schiphol gunde de opdracht voor levering aan Minigrip Nederland in Lelystad.

Dave Klaassen Functie:

managing director

Leeftijd:

30 jaar

Verblijf in buitenland:

6 weken per jaar

Doel voor 2007:

uitbouw Duitse en Belgische markt, omzetgroei van 35 procent en verbetering resultaat

Minigrip Nederland BV Activiteit:

verkoop en ontwikkeling van flexibele, hersluitbare verpakkingen

Aantal medewerkers:

25

Klanten:

12.000 in Nederland, 500 in buitenland

Vestigingen:

Lelystad, Kortrijk, Oberhausen

Omzet:

4,8 miljoen euro (2006)

ondernemers neptekst kiezen wel voor neptekst registratie van octrooi, merk neptekst of model. Het neptekst biedt bescherming.

Managing director Dave Klaassen: ‘We willen graag heel Europa van onze producten voorzien.’

Website

safetybags’ voorlopig gratis bij wijze van intro-

6 Bijs. Oranda c7,5, vast op basislijn. Veel andere

Uiteraard ging zijn ondernemershart er wel sneller van kloppen. Klaassen: ‘Wij hebben gereageerd door binnen twee dagen een speciale website te openen: flightsafetybag.com. Daar kunnen luchtreizigers zelf een set bestellen. Natuurlijk zijn we ook direct gaan nadenken over de vraag hoe dit nou in de toekomst zal gaan. Kunnen passagiers de zakken mettertijd op de luchthaven kopen of zal het via reisbureaus lopen. Ook zoeken we al naar mogelijke toegevoegde waarde. Iets extra doen is namelijk onze specialiteit. Zo’n zak is natuurlijk een fantastisch promotie- of advertentiemiddel. En ten slotte willen we graag heel Europa van deze producten voorzien. Maar, daarvoor heb ik toestemming nodig van de andere Minigrip-organisaties. Overigens heeft Air France bij ons net zoveel ‘flight safetybags’ besteld als Schiphol.’

‘Producten worden in West-Europa en in het Verre Oosten gemaakt’ Minigrip Nederland bv ontwikkelt en verkoopt sinds 1975 flexibele, hersluitbare verpakkingen van kunststof voor de industrie, de medische sector en voor klanten die met hun verpakkingen ook promotie willen bedrijven. De producten worden in West-Europa en in het Verre Oosten gemaakt. Het bedrijf is sinds 1 januari 2004 in handen van Dave Klaassen en zijn vader. Klaassen senior werk al sinds 1987 voor Minigrip. Behalve in Nederland zijn er ook elders op de wereld bedrijven met dezelfde naam. De oorsprong daarvan ligt in Japan, waar >

Foto‘s: Michel Campfens

Sinds vliegtuigpassagiers in hun handbagage

12

Interview

Projecten en aanbestedingen

In Japan werd in de jaren zestig patent verkregen op Minigrip-sluiting

Internationale organisaties besteden jaarlijks miljarden euro’s aan projecten in


13

Oog op orders

ontwikkelingslanden en landen in transitie. Openbare aanbestedingen die daar wereldwijd uit voortvloeien, vormen een gigantische markt. In de rubriek Oog op orders zet BM de schijnwerpers op enkele projecten. De volledige informatie vindt u op www.evd.nl, typ het nummer in onder ‘Direct zoeken’.

>> vervolg van pagina 10

Verdubbeld ‘Ik stapte eigenlijk ‘blind’ in’, zegt Dave Klaassen. ‘Ik heb een hboopleiding gericht op verkoop gedaan en voordat ik hier kwam, werkte ik bij Xerox. Mijn vader is het eerste jaar nauw betrokken geweest bij het bedrijf, zodat ik het vak kon leren. Nu staat hij wat meer op afstand. Sinds de overname van de onderneming hebben we een snelle groei doorgemaakt. Het laatste jaar zijn we meer dan verdubbeld. De vraag is niet zozeer waar we de business vandaan halen, alswel hoe we het gestructureerd moeten doen. We hebben het gevoel dat we qua automatisering, marketing en kwaliteit van de medewerkers een voorloper zijn. De verpakkingsmarkt is nog vrij traditioneel, maar wij denken met aandacht voor design en kwaliteit onze positie verder te kunnen uitbouwen. Wij staan bekend als leveranciers van iets speciaals en de behoefte daaraan neemt toe. Onze klanten willen succes hebben met hun producten en daarom is het van belang dat ze zich ook met hun verpakking onderscheiden. Om die reden zitten wij graag zo vroeg mogelijk bij de klant aan tafel, zodat we kunnen meedenken over de mogelijkheden. Dit betekent dat wij in toenemende mate te maken hebben met kleinere oplagen, op maat gemaakte verpakkingen. Het gaat ons niet om grote volumes, want wij verkopen niet op prijs.’

‘Bestaande buitenlandse relaties zelf naar ons toe gekomen’ Volgens Klaassen is er in Nederland, waar nu nog de meeste klanten zitten, maar ook in het buitenland, behoefte aan een bedrijf met deze aanpak. Om niet in de knoop te raken met de overige ondernemingen die onder de naam Minigrip werken en om aan te geven dat zijn bedrijf eigen innovaties wil brengen, heeft hij de merknaam DaklaPack geïntroduceerd, waarbij Dakla uiteraard staat voor Dave Klaassen. De planning is om per 1 januari 2007 met DaklaPack te starten. ‘Maar het kan ook 1 maart worden. De ontwikkeling rond de flight safetybag is enigszins ten koste gegaan van deze plannen. Bovendien

wil ik zeker weten dat onze organisatie er klaar voor is, want het is een extra bovenop onze bestaande business.’ Klaassen is enthousiast, overtuigd van zijn product en bedrijf, maar niet naïef. ‘De meest gemaakte fout is denken dat ze in het buitenland op je zitten te wachten.’ Hij pakt het stap voor stap aan, waarbij de keuze in eerste instantie is gevallen op de meest nabije markten: Duitsland en België. Inmiddels heeft de onderneming kantoren geopend in respectievelijk Oberhausen en Kortrijk. ‘De afspraak binnen Minigrip is dat iedere organisatie in eigen land klanten zoekt. Onze bestaande buitenlandse relaties zijn dan ook uit zichzelf naar ons toe gekomen. Met DaklaPack kunnen wij ze wel actiever dan voorheen benaderen. Dit is de groep waar we mee starten, maar we zoeken ook naar nieuwe klanten. Hoewel we incidenteel leveren aan afnemers in Amerika, India en Zuid-Afrika beginnen we in onze buurlanden. We zullen niet van de ene op de andere dag onze naam veranderen voor onze bestaande klanten, maar we willen ze wel onze innovatieve mogelijkheden laten zien. Nieuwe klanten krijgen natuurlijk vanaf het begin te maken met onze nieuwe naam DaklaPack.’

Marktbewerking Eerder dit jaar heeft Klaassen een Belg en een Duitser in dienst genomen om de marktbewerking te gaan doen. ‘Dat was de eerste stap en nu kan ik niet meer terug,’ grapt hij, ‘maar dat wil ik ook niet. De keuze is bewust gemaakt voor lokale mensen. Zo voorkom je culturele problemen.’ Nu werken de Belgische en Duitse marketeers nog grotendeels vanuit Lelystad, maar dat moet snel veranderen. De Duitse markt voor verpakkingen is ongeveer zeven keer de Nederlandse. Klaassens doel is er binnen vijf jaar net zo groot te zijn als in Nederland. Dat betekent dat de vestiging uiteindelijk een bezetting van vier of vijf man/vrouw zal krijgen. De Belgische markt is uiteraard kleiner, maar Klaassen neemt ook Noord-Frankrijk in zijn strategie mee. ‘In België kunnen we waarschijnlijk met twee of drie buitendienstmedewerkers toe. Uiteindelijk streven we naar een eigen vestiging in Frankrijk. Ook al wordt daar veel met agenten gewerkt, daar kiezen wij niet voor. Je moet je onderscheiden en dat kan alleen met een goed product en een uitstekende organisatie en dus moet je dat zelf doen.’

EU, TACIS/Rusland

Ondersteuning hervorming van de private sector en financiële markt

Expertise verzekeringen De EU ondersteunt Rusland, in het kader van een gemeenschappelijke economische ruimte tussen

In aanvulling op een lening van 52 miljoen US

de EU en Rusland, bij de hervorming van de

dollar wil de Asian Development Bank 4 miljoen

Russische financiële sector. Voor deze vooraan-

dollar reserveren voor technische assistentie op

kondiging van een aanbesteding wordt specifiek

de volgende gebieden; wetgeving gericht op

belangstelling gevraagd uit het verzekerings-

ontwikkeling van de private sector, liquidatie van

wezen.

staatsbedrijven, toezicht op banken bij de invoe-

Fase: voorinformatie; februari 2007: publicatie

ring van accountantsstandaards.

aanbesteding verwacht

Fase: identificatie

Sector: financiële dienstverlening

Sector: consultancy, institutionele opbouw,

www.evd.nl, zoek op nummer 173928

(semi)overheid

Foto: HH

in de jaren zestig patent werd verkregen op de zogenoemde Minigripsluiting. Dat patent is wereldwijd verkocht aan een serie bedrijven die zich hebben verenigd in Minigrip GmbH. Het bijzondere van de constructie is dat deze ondernemingen financieel onafhankelijk zijn.

AsDB/Afghanistan

Behalve aan de levering van het systeem is tegelijkertijd behoefte aan de installatie ervan.

www.evd.nl, zoek op 173423

Wereldbank/Tanzania

VN/Kosovo

Support financiële sector

Brandalarmsysteem

Dit project, deels gefinancierd door de Wereld-

De UNMIK in Kosovo zoekt een leverancier van

bank, is erop gericht financiële diensten toegan-

brandalarmsystemen die ook de installatie kan

kelijker te maken, zowel voor bedrijven als voor

verzorgen. UNMIK (United Nations Interim

In de update 2006 van het Country Strategy

particulieren. Er moet worden gewerkt aan de

Administration Mission in Kosovo) is verantwoor-

Paper van de AfDB Zambia staat dat met name

versterking van de bancaire en verzekeringssector

delijk voor de coördinatie van de humanitaire

ondersteuning gegeven zal worden op het

en uitbreiding van micro-, plattelands- en ontwik-

hulpverlening, de wederopbouw, het interim-

gebied van landbouw, water en sanitatie,

kelingsfinanciering. Binnenkort worden tenders

bestuur en de opbouw van een nieuw overheids-

budget support en het welzijn van kinderen.

uitgeschreven voor de levering van hardware en

apparaat.

www.evd.nl, zoek op 173046

software, kantoorartikelen en voor verschillende

Fase: belangstellingsregistratie

consultancyopdrachten.

Sector: elektronische apparatuur

Fase: vooraankondiging

Deadline: 3 januari 2007

Sector: financieel, consultancy, hardware,

www.evd.nl, zoek op nummer 174047

AfDB/Zambia

Update Country Strategy Paper 2006

software, kantoorartikelen www.evd.nl, zoek op nummer 174080

i • Voor meer informatie of een individueel gesprek: EVD, Team Internationale Organisaties, (070) 778 86 25, www.evd.nl/pena

Coverartikel

14


15

Dutch Design op dreef Milan Design Week 2006, stand moooi.

Geïnspireerd door de bekendheid die Dutch Design in de wereld geniet,

Foto: VIVID vormgeving

wil de overheid alle Nederlandse creatieve bedrijfstakken versterken en promoten. BM geeft een indruk van de visie, de strategieën, de programma's en de activiteiten die worden ingezet. Tekst: Pieter Nouwen ‘Momenteel is de Design Academy Eindhoven de invloedrijkste organisatie in het hart van de invloedrijkste designcultuur ter wereld.’ Dat schreef vorig jaar het prestigieuze Britse ontwerp- en architectuurmagazine Icon over de academie, die op een lijst van de 21 invloedrijkste ideeën, producten en organisaties scoorde als nummer vijf en onder de organisaties zelfs als nummer één. De docenten van de academie behoren tot Nederlands topontwerpers: ‘Li Edelkoort is een enorm invloedrijke trend-goeroe. Hella Jongerius wordt breed gezien als ’s werelds belangrijkste vrouwelijke designer. Gijs Bakker en Remmy Ramakers van Droog geven er les, net als Jurgen Bey. Al deze mensen hadden ieder voor zich gemakkelijk onze lijst kunnen halen’, aldus Icon. Andere wereldwijd bekende successen van Dutch Design zijn de modeontwerpen van Viktor & Rolf, de architectuur van Rem Koolhaas, Waac’s Senseo-koffiemachine, Dick Bruna’s postzegels voor Japan en Max Barenbrug’s Bugaboo, de kinderwagen bekend uit de tv-serie Sex and the City. En er zijn nog meer voorbeelden van alom aansprekende Nederlandse creativiteit: Guerilla Games, een van Europa’s grootste ontwikkelaars van computergames; Endemol, met zijn Big Brother en andere tv-formats en de dj’s Tiësto, Ferry Corsten en Armin van Buren, die de Nederlandse dance naar de wereldtop hebben gebracht.

Waarde van ervaringsgoederen Al deze uiteenlopende successen zijn behaald in de categorie ‘creatieve bedrijfstakken’, zoals die wordt omschreven in een brief die de bewindslieden van OCW en EZ eind 2005 aan de Tweede Kamer stuurden. ‘Ons creatieve vermogen’ is de titel van deze brief, waarin die bedrijfstakken worden verdeeld in drie sectoren:

- kunsten: podiumkunsten, beeldende kunsten, cultureel erfgoed en culturele evenementen; - media en entertainment: film, audiovisuele branche, letteren en journalistiek; - creatieve zakelijke dienstverlening: vormgeving, mode, architectuur, nieuwe media en games, reclame. Al die sectoren hebben volgens de brief één eigenschap gemeen: ‘De belangrijkste waarde van hun producten ligt in de ervaring en betekenis die gebruikers aan het gebruik ontlenen. Kortom, de creatieve industrie produceert ervaringsgoederen.’ In die snelgroeiende industrie werken nu zo’n 403.000 mensen, die samen zorgen voor een jaarlijkse omzet van ruim 16,7 miljard euro. Als je deze cijfers combineert met het enthousiasme van een blad als Icon, is het niet verwonderlijk dat het Innovatieplatform de creatieve bedrijfstakken heeft bestempeld tot een van de ‘sleutelgebieden’ in de Nederlandse economie. Vandaar de brief aan de Kamer, die op zijn beurt de basis vormde voor het Programma Cultuur & Economie dat de Nederlandse culturele capaciteiten wil clusteren en internationaliseren. Daarvoor is 15 miljoen euro uitgetrokken.

Vondsten en strategieën Gezien de internationale faam van Dutch Design hebben Nederlandse ontwerpers een gunstige startpositie. En uit de behaalde successen blijkt dat er in de creatieve bedrijfstakken veel commerciële expertise aanwezig is waarvan starters kunnen profiteren. Gijs Bakker is mede-oprichter van Droog Design, dat freelance ontwerpers opdrachten geeft en ze begeleidt. De vondsten die geschikt zijn voor productie worden daarna ontwikkeld en wereldwijd op >

16

Coverartikel


17

>> vervolg van pagina 15

de markt gebracht. ‘Grosso modo zijn er twee soorten ontwerpers’, constateert Bakker in het EVD-boekje ‘Creatieve Kansen’. ‘Je hebt eigengereide geesten die het best zelfstandig functioneren en ontwerpers die beter tot hun recht komen in een groter verband. Het is belangrijk dat je tijdig bepaalt tot welke categorie je behoort.’ James Veenhoff, strateeg bij het succesvolle modebedrijf Moshi-Moshi, onderscheidt vijf strategieën waarmee modeontwerpers internationale faam kunnen bereiken. ‘Het bekendste is het Viktor & Rolf-model: een met subsidies gefinancierde collectie die door investeerders wordt opgekocht. Dan is er het Ilja Visser-model: op eigen kracht een eigen lijn beginnen. Het Percy-model komt neer op het vinden van een ‘angel investor’ met internationale ervaring. Een categorie apart is Marian Wigger, die begon bij een modemerk en van daaruit een eigen netwerk van afnemers heeft opgebouwd. En dan is er natuurlijk het pr-model, dat we voor Blue Blood hebben toegepast.’

Design aan de Pacific Twee ontwerpers die zowel in geografisch als ondernemend opzicht een aparte weg hebben bewandeld, zijn Matthijs Siljee en Hanne van Beek. ‘Nadat we in diverse landen werkervaring hadden opgedaan, zijn we in 1994 in NieuwZeeland gaan wonen’, vertelt Matthijs via een ruisende telefoonverbinding Soft Lamp van Arian Brekveld

Vaas met losse kap Duet van Gijs Bakker

vanuit Wellington. ‘De reden? Dit leek ons het ideale vakantieland en zo proberen we het nog steeds te zien. Binnenkort gaan we met onze boot wat eilanden in de Pacific verkennen.’ Matthijs begon in een baan als ontwerper en ‘daarnaast deden we dingen die we leuk vonden’. Het ging en gaat ons steeds om kwaliteit in plaats van kwantiteit.’ Hun kwaliteiten werden herkend, waardoor ze docenten werden aan de Massey University en hun H&M Studio konden oprichten. Hanne zegt: ‘Onze marketing laten we doen door een extern bureau, want we zijn echte ontwerpers en niet zulke zakenmensen. Het gaat ons niet om het geld, maar om de

‘Met talent alleen kom je er niet’

kwaliteit van het leven.’

Lucie Huiskens van de Premsela Stichting voor Nederlandse vormgeving ziet bij deze belangrijkste organisatie voor de promotie van Dutch Design veel talent voorbij komen. ‘Maar met talent alleen kom je er niet, in het buitenland’, zegt ze. ‘Wij zien het nog te vaak mislopen op een gebrek aan ondernemerschap en strategische planning. En ontwerpers werken vaak als solisten of in kleine collectieven, terwijl de kosten van presentaties in het buitenland hoog zijn.’ Vandaar dat in het kader van het Programma Cultuur & Economie nu wordt gewerkt aan een breed scala van ondersteunende activiteiten, zoals bijvoorbeeld de Creative Challenge Call (zie kader) en het organiseren van gezamenlijke exposities, handelsmissies en presentaties op grote beurzen zoals 100% Design in Tokio en de IT-beurs Cebit in Hannover. De EVD biedt subsidies voor het opstellen van een buitenlands businessplan, het organiseren van een expositie, het vervaardigen van promotiemateriaal en het maken van scans van buitenlandse markten. Zo heeft bijvoorbeeld Waag Labs dankzij een EVD-subsidie zijn chatsysteem voor gehandicapten Pilotus kunnen presenteren op de Cebit, dat leidde tot een contact plus verkopen in de VS. Nicolette Brunklaus kon met behulp van subsidie promotiemateriaal laten maken voor de Amerikaanse markt, wat haar diverse orders opleverde. En dankzij een marktscan heeft Flex/The InnovationLab nu een eigen vestiging in Praag.

Hun laatste grote project deden ze voor de stad Wellington: het ontwerp van relatief goedkope, handige en recyclebare afvalbakken. Dit jaar kregen ze van Massey een prijs voor hun opzet van de Nederlandse designtentoonstelling 'Words and Images'; volgend jaar komt de Droog-expositie 'The Human Dutch' naar Nieuw-Zeeland. Matthijs Siljee: 'Hoewel de Pacific style sterk is, zijn ontwerpers hier heel benieuwd naar wat er uit Nederland komt.'

Knotted Chair van Marcel Wanders

‘Design ist die Botschaft’ Belangrijke bijdragen aan de internationale promotie van de creatieve bedrijfstakken levert ook het postennetwerk van Nederlandse ambassades en consulaten-generaal. Voor Duitsland trekt de ambassade in Berlijn de kar. ‘Berlijn is een broedplaats voor creatievelingen’, zegt eerste handelssecretaris Ingrid Post. ‘Maar als het om afnemers

Zitobject van Jurgen Bey

Zitelementen van Richard Hutten

gaat, kun je beter in andere delen van het land zijn, zoals BadenWürttemberg en Nordrhein-Westfalen.’ Enthousiast benadrukt Post dat de nieuwe ontwikkeling heeft geleid tot een veel nauwere samenwerking tussen de economische en culturele afdelingen van de ambassade. ‘Aan de hand van een marktverkenning van de EVD hebben we de accenten nu gelegd op de zakelijke dienstverlening, in het bijzonder industriële en grafische vormgeving, maar daar hoeft het niet bij te blijven.’ Als activiteiten noemt ze onder meer de grote manifestatie ‘Design ist die Botschaft’ tijdens het WK Voetbal en een handelsmissie naar München van de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers (BNO) en de Premsela stichting voor Nederlands ontwerp. ‘Die missie – waaraan vijftien onwerpers deelnamen – was een combinatie van een tentoonstelling, een seminar en matchmaking met lokale partijen. Volgend jaar gaan we samen met de EVD en de brancheorganisaties door met vergelijkbare acties, zodat er voor de Nederlandse creatieve bedrijfstakken hier in Duitsland iets van een momentum gaat ontstaan.’ >

Coverartikel


19

Foto: HH

Foto: Reporters

18

>> vervolg van pagina 17 Foto linksloven:

‘VS vormen een fantastische markt’

Het défilé van mannequins die zojuist de Prêt à

Voor de sector ‘creatief’ in de Verenigde Staten ligt de verantwoordelijkheid bij Hans van den Dool, die als plaatsvervangend consul-generaal in Los Angeles hoofd is van zowel de Economische als Culturele afdeling. ‘Hier zit natuurlijk vooral de entertainment- en de filmindustrie, maar er wordt ook veel gedaan op gebieden als muziek, nieuwe media, binnenhuisarchitectuur en mode. San Francisco en Silicon Valley zijn uiteraard het gebied van de hightech.’ Tevreden meldt hij dat het Rotterdamse grafische bureau 75B een residency in het Art Center Pasadena heeft verworven. ‘In het Museum of Contemporary Arts loopt nu de expositie ‘Skin + Bones’ over mode en architectuur, waar Viktor & Rolf, Winka Dubbeldam, Rem Koolhaas en Neutelings Riedijk zijn vertegenwoordigd. In het voorjaar hopen we Nederlandse bedrijven te laten meedoen aan de Game Developers Conference in San Francisco en plannen we deelname aan de CABOOM design manifestatie in Santa Monica. Kortom’, besluit Hans van den Dool, ‘de VS – en zeker ook Californië – vormen voor de Nederlandse creatieve industrie een fantastische markt. Samen met de EVD staan wij klaar om die industrie verder te promoten.’

Porter voorjaarscollectie 2006 van Viktor & Rolf in Parijs hebben geshowd. Foto rechtsboven: Dit schaalmodel toont (links) het ontwerp van Rem Koolhaas voor het China Central Television (CCTV)-gebouw in Peking. Met 230 meter hoogte zal de inmiddels in aanbouw zijnde schepping boven bestaande wolkenkrabbers uit torenen.

Drie miljoen voor Creative Challenge Call

i • EVD, Christina van der Heden, accountmanager Creatieve sectoren, (070) 778 82 91, [email protected] • Het boekje ‘Creatieve Kansen’, dat is verschenen in de serie

Creatieve bedrijfstakken kunnen samen met bedrijven in andere branches

Starten met Internationaal Ondernemen, is binnenkort gratis

en kennisinstellingen zorgen voor nieuwe bronnen van ideeën voor de

te verkrijgen via www.internationaalondernemen.nl, klik op

ontwikkeling van technologieën en producten. Daarom heeft de overheid

Mediatheek, Startersboekjes

via het programma Creative Challenge Call 3 miljoen euro beschikbaar gesteld voor projecten die de onderlinge verbinding kunnen versterken. Van de 425 ingediende projectvoorstellen werden er op 9 november 2006,

• Programma 2g@there, ondersteuning voor innovatief internationaal samenwerken: www.evd.nl/2getthere • Programma Cultuur & Economie: www.cultuureneconomie.nl

39 gehonoreerd. Dat gebeurde tijdens de conferentie ‘Connecting Crea-

• Holland Promotie: www.hollandtrade.com, Sectoral analysis

tivity’, onder toeziend oog van Maria van der Hoeven, minister van OCW

• Premsela Stichting: www.premsela.org

en Karien van Gennip, staatssecretaris van EZ. De geselecteerde projecten

• Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers: www.bno.nl

variëren van het bevorderen van de kruisbestuiving tussen ontwerpers,

• Dutch Designers Database: www.dutchdesigners.com

architecten, meubelfabrikanten en interieurbouwers tot een netwerk-

• Design nieuws: www.design.nl

project voor creatieve boeren: van een innovatiemarathon voor informal

• Het Nederlands consulaat-generaal in New-York, dat zeer

investors tot het samenbrengen van de game-industrie en de filmwereld.

actief is op het gebied van design, publiceert een nieuwsbrief.

De gehonoreerde CCC-projecten vindt u op: www.cultuureneconomie.nl

Zie www.dutchdesignevents.com

20

Bijzondere Business


21

Harm en de cho coladefabriek De Nederlander Harm van Oudenhoven begon in Nicaragua een chocoladefabriek. Hij won met dit initiatief een grote internationale prijsvraag voor

Foto: Ronald de Hommel

het beste ondernemingsplan tegen armoede. Tekst: Marc Broere

De kleine chocoladefabriek is gebouwd in de vorm van een middeleeuws kasteel. Vandaar ook de bedrijfsnaam ‘El Castillo del Cacao’. De Nederlander en zijn gezin wonen in Matagalpa, een stad met 100.000 inwoners in het midden van Nicaragua. Ondernemen zit Van Oudenhoven in het bloed. In Sri Lanka zette hij ook al een succesvolle koffiebranderij op die nog steeds bestaat. Zijn plan om in Nicaragua chocolade voor de lokale markt te gaan maken werd terughoudend ontvangen omdat het niet in de zakencultuur van het land paste. ‘Toen ik Nicaraguanen vertelde dat ik iets met chocola wilde gaan doen, was de standaardreactie: “Dus je gaat cacaobonen exporteren naar het buitenland.” Het heeft mij altijd verbaasd dat landen in Midden-Amerika producten als kaas, chocola en snoep importeren terwijl de basisingrediënten om deze producten zelf te produceren hier gewoon aanwezig zijn.’ ‘Ondernemerschap voor de lokale markt wordt niet gestimuleerd door de Nicaraguaanse regering of door buitenlandse hulporganisaties. Zij stimuleren de mensen vooral om zich op exportproductie te richten. Ze hebben ten onrechte veel te weinig vertrouwen in de binnenlandse markt en de arme consument.’

Volgens Van Oudenhoven liggen er grote kansen bij de opkomende middenklasse in het land en bij de jongeren onder de 25 jaar die meer dan 50 procent van de bevolking van Nicaragua uitmaken. Hij wil zijn marketing dan ook grotendeels richten op winkelcentra waar veel jongeren rondhangen en daar ‘hippe meiden op rolschaatsen’ chocola laten uitdelen. ‘Proeven is namelijk het allerbelangrijkste omdat de meeste Nicaraguanen niet weten hoe chocola smaakt.’

Chocolate valley Van Oudenhoven wil zich ook op de export richten. ‘De kansen zijn groot omdat de wereldwijde vraag naar cacaoproducten groter is dan het aanbod.’ Van Oudenhoven zit als een echte Willy Wonka vol plannen voor de lange termijn. Hij denkt aan een chocolate valley rondom Matagalpa, waar toeristen chocolade kunnen proeven bij de boer. Via een speciale website kunnen geïnteresseerden aandelen nemen in bedrijfjes van cacaoboeren in deze chocolate valley. ‘Ze kunnen bijvoorbeeld in bijzondere notenbomen investeren waarvan de noten verwerkt worden in speciale chocola die in limited edition op de markt wordt gebracht. Maar vooral dragen ze met zo’n investering bij aan bescherming van het milieu en het ondersteunen van lokale cacaoboeren.’

Lokale bedrijfsleven stimuleren Vorig jaar was het Castillo del Cacao een van de winnaars van de BID-challenge, de eerste vanuit Nederland geïnitieerde internationale prijsvraag voor creatief ondernemen tegen armoede. Inmiddels heeft hij vijf Nicaraguaanse werkneemsters in dienst en wil hij meer banen creëren. De Nederlander Maurits de Koning, die in Honduras ondernemers hielp bij het opzetten van kleine bedrijfjes, is zijn partner in de onderneming en coördineert de contacten vanuit Nederland. ‘Het stimuleren van het lokale bedrijfsleven in ontwikkelingslanden is een effectief wapen tegen armoede’, stelt Van Oudenhoven. Ontwikkelingssamenwerking moet ook veel meer die richting op, vindt hij. Hij verbaast zich erover hoe moeilijk het is voor bedrijfjes in ontwikkelingslanden om toegang te krijgen tot ontwikkelingsgelden. ‘Bedrijven kunnen vaak alleen maar geld uit ontwikkelingshulp krijgen als ze zich verenigen in coöperaties. Dit zou hetzelfde zijn als je in Nederland als bakker alleen maar ondersteuning krijgt als je met negen andere bakkers samen zou werken. En de winst moet altijd herverdeeld worden en mag niet opnieuw geïnvesteerd worden. Zo kun je natuurlijk nooit groeien.’

22

China Milieu


Miljarden voor milieu

23

Milieu-inspecteurs verzamelen drijvend afval vlakbij de Three Gorges Dam in de provincie Hubei.

i Chinese staatsmedia brengen momenteel de ene onheilstijding over het milieu na de andere.

• EVD, Anouk van der Kruk en Stefanie Streng, landenmedewerkers China,

Het besef groeit bij de overheid en het bedrijfsleven dat het zo niet langer kan. De regering

(070) 778 88 41, [email protected], www.evd.nl/china

kondigde extra milieumaatregelen aan ter waarde van 140 miljard euro. Daarmee ontwikkelt

• Het programma Individuele Marktbewerking van de EVD staat open

de Chinese milieumarkt zich tot een van de grootste ter wereld. Dat biedt kansen aan het

voor China. Nicoline FoissardPrinsenberg, (070) 778 83 35,

Nederlands bedrijfsleven. Tekst: Hans van de Veen

www.evd.nl/marktbewerking • Het postennetwerk in China: www.hollandinchina.org • State Environmental Protection

Onbegrensd In een recente rapportage (China: Milieusector 2006) omschrijft de economische afdeling van de Nederlandse ambassade in Peking de Chinese markt voor milieuoplossingen en -investeringen als ‘zo goed als onbegrensd’. De installatie van ontzwavelingsapparatuur bij niet meer dan 5 procent van de grote kolencentrales in het land zou al een marktvraag van 1 miljard US dollar opleveren. Ook op het gebied van afvalverwerking is er een groot potentieel. Meer dan 600 middelgrote steden hebben behoefte aan vuilverbrandingsinstallaties.

Sydney Boerlage, directeur van Pieralisi Benelux dat vanuit Bleiswijk wereldwijd decanteercentrifuges verkoopt, stelt dat je nauwelijks kunt spreken over gunstige sectoren en marktniches omdat op milieugebied in China feitelijk alles aangepakt moet worden. ‘Of het nu gaat om productieprocessen in de farmacie, cosmetica of machinebouw, of het uitbaggeren van rivieren. Dat laatste gebeurt nog met kettingemmers, zoals in Nederland in de jaren vijftig: dat kan met cutterzuigers 200 keer sneller.’ Frits Dirks, managing director van adviesen ontwerpbureau Royal Haskoning China, noemt apparatuur voor emissiereductie een van de vele niches. ‘Ook is er grote behoefte aan reductie van watervervuiling, zowel bij gemeentes als in de industrie. De aanpak van bodemvervuiling staat nog in de kinderschoenen, maar gaat zich de komende jaren ongetwijfeld ontwikkelen.’ Met steun vanuit Ontwikkelingssamenwerking bracht zijn bedrijf Nederlandse en Chinese bedrijven op het gebied van milieutechnologie met elkaar in contact. Een aantal

• In juni 2007 vindt de milieubeurs CIEPEC plaats in China: www.chinaenvironment.org

Meeliften Een goede manier voor kleinere milieubedrijven om het land binnen te komen is volgens Boerlage van Pieralisi (sinds 2002 actief in China met verkoop van onder meer centrifuges voor energiecentrales en installaties voor afvalwaterzuivering) het meeliften met grotere buitenlandse bedrijven die zich vestigen in gebieden waar de milieueisen daadwerkelijk worden gehandhaafd. ‘Je moet dan wel zorgen dat je er van het begin af aan bij

Hoe werkt het Chinees milieubeleid? - De State Environmental Protection Administration (SEPA) ziet toe op het ontwikkelen en stimuleren van milieubeleid en -wetgeving. - De uitvoering is in handen van lokale Environmental Protection Bureaus (EPB’s) in de provincies en stadsregio’s. - Grootste uitdagingen voor Nederlandse bedrijven in de milieusector zijn volgens Huub von Frijtag Drabbe de niet-transparante tenderprocedures, bescherming van intellectuele eigendomsrechten, kwaliteitsproblemen, toegang tot kapitaal en culturele aspecten (interpretatie van afspraken, onderhandelingen, enz.).

Administration: www.sepa.gov.cn

Nederlandse bedrijven werd succesvol op de Chinese markt geïntroduceerd. Die nieuwkomers moeten uithoudingsvermogen hebben en bereid zijn te investeren, zegt Dirks. ‘Quick-wins zijn schaars in China. Het opbouwen van naamsbekendheid en een netwerk nemen veel tijd in beslag.’ Huub von Frijtag Drabbe van de economische en commerciële afdeling van de ambassade sluit zich daar bij aan: ‘Het opbouwen van een goed netwerk, het bestendigen van relaties en het opdoen van de benodigde marktkennis is niet eenvoudig. China doe je er niet even bij.’

Foto: Lineair

Een ongecontroleerde, onstuimig groeiende economie (ruim 10 procent dit jaar) kent onvermijdelijk schadelijke bijeffecten. De Chinese regering lijkt zich in toenemende mate bewust van de noodzaak van een strenger milieubeleid. Milieumaatregelen kunnen bovendien oververhitting van de economie voorkomen. Premier Wen Jiabao kondigde in augustus 2006 strenge straffen aan voor overheden die niet aan de milieueisen voldoen. De plannen om stedelijke gebieden schoon te maken behoren tot de meest ambitieuze ter wereld. EZ-staatssecretaris Karien van Gennip constateerde tijdens haar bezoek aan China begin oktober 2006 de omslag in het denken. ‘Anderhalf jaar geleden zagen de Chinezen milieu nog als een obstakel voor economische groei. Nu zien ze in dat milieuvriendelijk produceren een voorwaarde is voor duurzame groei.’ Ook hebben de Chinezen volgens Van Gennip veel belangstelling voor alternatieve energie.

betrokken bent. Dat betekent dus als Pfizer een bedrijf gaat oprichten in China dat je naar de VS moet gaan om je geloofsbrieven te overhandigen, of in ieder geval uit te zoeken wie de aannemer wordt voor de afvalwaterzuiveringsinstallatie.’

lage behoefte aan kapitaal en technologie. Daardoor zijn er vaak weinig middelen beschikbaar voor de aanschaf van hightech producten uit het buitenland. Toch zie je dat de vraag naar grootschalige oplossingen zoals grootstedelijk waterzuivering toeneemt.

Grote Europese multinationals spelen daar goed op in. Zij doen dit vaak via hun uitgebreide netwerk in China of samen met een Chinese joint venture-partner.’ Haskoning kampt weer met andere problemen. Dirks: ‘Chinezen kopen het liefst hardware en zijn niet erg bereid te betalen voor kennis.’ Het neemt niet weg dat ook Haskoning steeds meer opdrachten uitvoert op de Chinese milieumarkt. Boerlage van Pieralisi wijst op de toenemende concurrentie: ‘Wat wij vier jaar geleden verdienden aan vijf projecten, moeten we nu ophalen bij 30 projecten. Je ziet in onze sector steeds meer buitenlandse concurrenten. Lokale competitie ontbreekt omdat ze de kwaliteit nog niet kunnen leveren. Maar binnen zeven jaar zijn ze wel zover. Je moet er dus snel bij zijn.’

Hooggespannen verwachtingen Kansen volop dus, maar dat geldt ook voor de barrières. Zo is de Chinese milieumarkt nog steeds niet volledig toegankelijk voor buitenlandse firma’s. Bovendien blijft de vraag naar hoogwaardige milieutechnologieën veelal achter bij de hooggespannen verwachtingen, waarschuwt de ambassade. ‘Chinese bedrijven hebben de neiging zich massaal te storten op oplossingen met een

Apocalyptische vervuiling - Totale kosten: ruim 50 miljard euro (3,1 procent van het bnp) in 2004, volgens recent overheidsrapport - Luchtvervuiling zorgt jaarlijks voor voortijdige dood van 400.000 Chinezen - Uitstoot van zwaveldioxide (vooral steenkoolcentrales) is de grootste ter wereld - Eenderde van het land kampt met zure regen - 70 procent van de rivieren is vergiftigd - Honderden miljoenen mensen hebben geen toegang tot veilig drinkwater - De delta van de Parelrivier is waarschijnlijk de meest vervuilde plek ter wereld.

24

Bosnië-Herzegovina Houtproductie


25

Uit het goede hout gesneden Herzegovina terecht. ‘Op internationaal niveau verliep de aankoop heel soepel,’ vertelt eigenaar Roger Schindeler. ‘Maar op lokaal niveau ondervinden we de nodige moeilijkheden. Zo zijn we al drie jaar bezig om onze gebruiksvergunning te krijgen. Doordat BosniëHerzegovina zo sterk in ontwikkeling is, komt er voortdurend nieuwe weten regelgeving bij. Maar het einde lijkt nu in zicht.’ De mentaliteit in Bosnië-Herzegovina is voor Schindeler even wennen geweest. ‘Je merkt aan de ouderen nog goed dat het land communistisch is geweest. Zij nemen geen initiatieven, denken niet met je mee. De jongere generatie doet dat wel, en is ook veel ambitieuzer. Verder heb je echt de juiste mensen nodig om iets van de grond te krijgen. Iedereen zegt wel dat hij belangrijk is en dat hij wat voor je kan doen, maar lang niet iedereen maakt zo’n belofte ook waar.’ Dankzij het Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM) kon Maashout veel sneller beginnen met de bouw van een zagerij met droogkamers. ‘Het grote voordeel van een zagerij in Bosnië-Herzegovina is dat we heel dicht bij de bron zitten. We kunnen vòòr transport naar Nederland al kwaliteitcontroles uitvoeren. Daarnaast liggen in Bosnië-Herzegovina de lonen een stuk lager dan in Nederland.’

‘Als je de juiste wegen weet, kun je in korte tijd zakendoen,’ zegt financieel manager en projectleider Piet Bakker van Isoform. ‘Je moet echt met mensen om de tafel zitten die goed zijn ingevoerd in de bestuursstructuur in Bosnië-Herzegovina. Anders wordt het een langdradig en bureaucratisch proces. Zo hadden we een etentje met de burgemeester van Gracanica geregeld. De volgende dag werd – na maanden steggelen – de waterleiding en stroomvoorziening aangelegd.’ Naast wat taalproblemen in de beginfase heeft Isoform verder geen hobbels ondervonden. ‘Er zijn goede telecommunicatiemogelijkheden, de afstanden zijn niet groot en er zijn voldoende transportmogelijkheden. Het transport is bovendien relatief goedkoop: de meeste vrachten gaan van hier naar daar, dus transportbedrijven zijn blij met een vrachtje deze kant op. Ook de financiering kregen we snel rond in Bosnië: bij de derde bank lukte het. Bosnië-Herzegovina biedt legio mogelijkheden voor Nederlandse ondernemers. Het land staat aan het begin van allerlei ontwikkelingen. Er is ruimte en in principe minder bureaucratie dan in Nederland. Door de hoge werkloosheid is er voldoende goed personeel voorhanden.’

Keurmerk Foto: Gerard van Bree

Steggelen

Het kwalitatief hoogwaardige hout is zeer geschikt voor het maken van meubels, vloeren en dakbedekking.

Sinds het einde van de oorlog in 1995 heeft de economie van Bosnië-Herzegovina zich redelijk hersteld. Nederlandse ondernemers boeken successen in de houtindustrie. Een lucratieve business, maar de spelregels van de markt zijn niet eenvoudig. Tekst: Urske Kuijpers

Of het nu gaat om beuk, zilverden of fijnspar - in Bosnië-Herzegovina is volop kwaliteitshout te vinden dat zeer geschikt is voor de productie van meubels, vloeren en dakbedekking. Een ander pluspunt is het lokale aanbod van goed geschoold en relatief goedkoop personeel. Maar wie in Bosnië-Herzegovina zaken wil doen moet uit het goede hout gesneden zijn. Want in de houtsector krijg je te maken met mijnenvelden, illegale houtkap en een ondoorzichtige ruimtelijke ordening - waarbij bos wordt omgezet in woonwijken, wegen en industrieterreinen. Allemaal factoren die een bedreiging vormen voor de houtsector. Bosnië-Herzegovina is geen gemakkelijk toegankelijke markt. Dat heeft te maken met de ingewikkelde bestuursstructuur. Het land bestaat uit twee delen: de Federatie van Bosnië-Herzegovina en de Republiek Srpska, met elk hun eigen organisaties in de houtsector. Verder is de wetgeving voortdurend in ontwikkeling.

Het Leekse bedrijf Isoform, leverancier van halffabricaten voor de keuken- en interieurindustrie, ging een joint venture aan met het Bosnische bedrijf Isowood in Gracanica. Vier genaturaliseerde asielzoekers uit Bosnië-Herzegovina die bij Isoform in de productie werkten zorgden begin 2004 voor de eerste contacten. Met ondersteuning van PSOM werd een project gestart en in oktober 2006 was de officiële opening van de nieuwe fabriek een feit. Isoform laat daar de standaardplaten multiplex verlengen tot 5,20 meter. De afwerking gebeurt in Nederland. Volgend jaar wordt er nog een perserij bij gebouwd in Gracanica.

Feiten en cijfers - De houtindustrie is een belangrijke pijler voor de economie in BosniëHerzegovina, goed voor ruim 20 procent van de export, 10 procent van het

Vloerenspecialist Maashout was op zoek naar een verlengstuk van de business. Naast vloerdelen schaven, wilden ze ook zelf planken kunnen zagen. Via een tip kwamen ze bij een zagerij in Bosnië-

i

bruto nationaal product en 15 procent van de werkgelegenheid. - Er is ongeveer 2,7 miljoen hectare bos - te vergelijken met de oppervlakte van de provincie Noord-Holland. De meeste bossen zijn staatseigendom. - De belangrijkste boomsoorten zijn beuk (49 procent), zilverden (20 procent) en fijnspar (14 procent). Het is kwalitatief hoogwaardig hout en relatief goedkoop.

Ambitie

Bosnië-Herzegovina heeft te lijden van illegale houtkap. Een derde PSOM-project richt zich op het invoeren van een FSC-certificaat (FSC: Forest Stewardship Council) om dit tegen te gaan. Het Utrechtse bedrijf Ameco heeft de bedrijven Sarajevo Sume (in de Federatie Bosnië-Herzegovina) en Visocnik Han Pijesak (in de Republiek Srpska) geholpen het FSC-certificaat voor duurzaam bosbeheer te verkrijgen. Ameco trainde het personeel en begeleidde de verbetering van de bedrijfsvoering. Bij evaluatie in juli 2006 voldeden beide bedrijven geheel aan de FSCvoorwaarden. Het keurmerk staat voor een verantwoorde, transparante manier van ondernemen. Op de langere termijn kan dit leiden tot een toename van het exportpotentieel. ‘Als bedrijf moet je natuurlijk nog steeds het juiste hout met de juiste kwaliteit en de juiste maat kunnen leveren,’ stelt Koen Peters, seniorconsultant bij Ameco. Het project zou voor hem helemaal geslaagd zijn als Ameco een Nederlandse partner weet te interesseren in het FSC-hout van de deelnemende Bosnische bedrijven. ‘Dat zou een heel leuke spin-off zijn.’

- Het belangrijkste exportproduct is gezaagd hout. Subsectoren zijn zaaghout, boomstammen, meubels, pulp en papierproducten. - De belangrijkste exportmarkten zijn Servië, Montenegro, Kroatië, Slovenië, Italië en Duitsland.

• EVD, Corien Boelstra, landenmedewerker Bosnië-Herzegovina, (070) 778 89 09, [email protected], www.evd.nl/bosnie-herzegovina • EVD, Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM), Gerko Slotman, (070) 778 85 06, [email protected], www.evd.nl/psom • Nederlandse ambassade in Sarajevo, Fatima Krivosija, [email protected]

Nederlandse productie voor buitenlandse markten Landustrie in Sneek Ruim 2.200 jaar geleden vond de Griekse wiskundige Archimedes hem al uit, de vijzel, voor het oppompen van grote hoeveelheden water. Toch zijn er nu maar vier fabrikanten die Archimedes’ schroef op wereldschaal maken en verkopen. ‘Veel bedrijven zijn in de loop der tijd het vak verleerd. Het vergt veel praktijkkennis om het technisch proces te beheersen’, vertelt Rudy Gerritsma, salesengineer bij Landustrie in Sneek. Landustrie maakt zo’n 100 stalen vijzels per jaar, goed voor een omzet van 2 tot 3 miljoen euro. Ze worden hoofdzakelijk gebruikt in rioolwaterzuiveringsinstallaties en poldergemalen. De grootste zijn 20 meter lang en hebben een diameter van 4 meter. Uit rechte plaat perst Landustrie de schroef die om de as komt. Het bedrijf heeft die pers zelf ontwikkeld. Daarna vergt het laswerk veel ervaring. Van oudsher verdienden de Friezen hun brood met werk voor de scheepsbouw, maar sinds die grotendeels uit Nederland is verdwenen doen de 150 medewerkers vooral ingewikkelde lasklussen. Straks mogen ze zich gaan bekwamen in het lassen van gepantserd staal: Landustrie verwierf in oktober 2006 de opdracht voor het lassen van de chassis van meer dan 400 Boxers, het nieuwe pantservoertuig voor het Nederlandse en Duitse leger.

Foto: Teo Krijgsman Tekst: Jan Trommelen

28

Internationale positionering Life sciences


Foto: HH

Life sciences springlevend de kennisinfrastructuur én de relevante wetgeving om hoogwaardige life-sciencesproducten te kunnen importeren. De belangrijkste afzetmarkten zijn de Verenigde Staten, de andere EU-landen, Canada en Japan. Opkomende afzetmarkten zijn het Midden-Oosten en Aziatische landen als China, India en Singapore.

Keygene: kennisimport en werken op locatie

In Wageningen is onder meer Keygene gevestigd, een typisch voorbeeld van een sterk kennisgedreven, internationaal

Hoe organiseer je internationale in- en output als life-sciencesbedrijf? We laten twee succesvolle bedrijven aan het woord; elk heeft zo zijn eigen aanpak. Keygene (Wageningen, 1989) is een sterk kennisgedreven en internationaal georiënteerd life-sciencesbedrijf met drie Nederlandse en twee buitenlandse aandeelhouders (die vestigingen hebben in onder andere Frankrijk, Israël, de Verenigde Staten en Japan). Het bedrijf voert (moleculair biologisch) contractonderzoek uit voor haar aandeelhouders én voor andere, merendeels buitenlandse, ondernemingen. Voor dit onderzoek, dat plaatsvindt in de eigen Wageningse vestiging en het buitenland, doet Keygene een beroep op een zorgvuldig opgebouwd netwerk van kennisinstellingen en bedrijven in Europa en de VS. Keygene initieert ook zelf onderzoek, op het gebied van innovatie van veredelingsprocessen. Daarbij vormt een vestiging in Rockville, Maryland een belangrijke schakel met het rijke kennisaanbod in de Verenigde Staten. Niet alleen de samenwerking met belangrijke partners verloopt zo soepeler, maar ook het binnenhalen van (licenties op) Amerikaanse patenten.

gedachten. Ook voor de ‘input’ – grotendeels bestaande uit kennis – is het vanzelfsprekend om òver de grenzen te denken. Tekst: Maarten van Dongen*

Wil je in een paar woorden de Nederlandse life-sciencessector typeren, dan kom je hier op uit: de sector is springlevend én sterk internationaal georiënteerd. Nederland telt zo’n 150 bedrijven die focussen op life-sciencesactiviteiten – zogeheten ‘dedicated’ bedrijven. Ze richten zich op onderzoek, ontwikkeling en commercialisering van toekomstige generaties geneesmiddelen, diagnostica, vaccins, voedingsproducten of gewassen. Of ze werken aan veredeling, duurzame industriële processen of milieutechnologie. Dat het een jonge sector is, blijkt wel uit het feit dat de meeste Nederlandse bedrijven op dit gebied na 1990 zijn opgericht. Er werken in totaal ruim 2.000 relatief hoogopgeleide mensen. Ruim de helft van de jaarlijkse omzet – zo’n 200 miljoen euro – wordt besteedt aan onderzoek en ontwikkeling. Je kunt dus met recht spreken van een

kennisintensieve sector. Daar zit een zeker risico in, want niet alle producten bereiken de markt. Maar àls ze de markt bereiken komt het buitenland vrijwel automatisch in beeld. De Nederlandse markt is gewoonweg te klein om de gedane investeringen terug te verdienen.

Selecte groep afzetmarkten Voor de export van nieuwe life-sciencesproducten, -processen en -technologieën bestaan vaak geen reguliere verkoopkanalen. Tel daarbij de richtlijnen voor kwaliteit, veiligheid, werkzaamheid, houdbaarheid en aansprakelijkheid en de stringente wetgeving – en het is duidelijk dat ondernemers die de grens over willen, heel wat in hun mars moeten hebben. Verder komen niet alle landen voor export in aanmerking: alleen de meer welvarende landen hebben de financiën,

Dit is het eerste artikel in een serie over de internationale positionering van Nederlandse sectoren. Over ambities en strategieën. Bedrijven en brancheorganisaties schetsen een beeld.

onderzoek, goed inwerken en de mensen‘bij de les houden’. Dat vraagt nogal wat van IQ Products zelf: duidelijke targets stellen, goed monitoren, betrouwbare cliëntenbestanden onderhouden en een heldere, informatieve website aanbieden. Het bedrijf houdt de contacten met distributeurs warm met ‘motivatiedagen’ en ‘mini-seminars’. Men zoekt elkaar op tijdens internationale symposia en beurzen, sowieso perfecte gelegenheden om het bedrijf verder te positioneren.

‘Blijf nieuwe producten ontwikkelen’ IQ Products, dat een jaarlijkse omzetgroei noteert van ruim 30 procent, wil binnen 4 jaar een omzet realiseren van meer dan 10 miljoen euro met de afzet van eigen diagnostica én producten die met andere partijen zijn ontwikkeld of zijn geacquireerd. Eigen onderzoek en ontwikkeling wordt gefinancierd vanuit de winstmarges op de producten. Zo kan het bedrijf de productenpijplijn aanvullen en de patentportefeuille verder versterken. Olf Boesjes: ‘Blijf nieuwe producten ontwikkelen om internationaal mee te blijven doen!’

Niaba: internationale partnering events

Kennisopbouw is ook de motivatie bij het verkennen van landen als China en India. Tijdens een recente handelsmissie naar China met staatssecretaris Karien van Gennip (EZ), maakte CEO Arjen van Tunen van Keygene afspraken voor een strategische researchsamenwerking met de Chinese Academy of Sciences. Binnenkort staat een fact-findingmissie naar India op het programma. Om haar internationale ambities waar te kunnen maken, creëert Keygene stevige posities wereldwijd. Enerzijds om kennis op te kunnen halen en anderzijds om producten en contractonderzoek af te kunnen zetten.

IQ Corporation: effectief distributeursnetwerk

* Maarten van Dongen is oprichter van InnoTact Consulting BV (www.innotact.nl)

Nieuwe landen verkennen

life-sciencessector wel. Producten ontwikkelen doe je in die branche met de wereldkaart in

Serie Internationale positionering

Niaba, belangenorganisatie van Nederlandse bedrijven in de biotechnologie, wijst op het belang van internationale partnering events, die vaak in combinatie met beurzen en congressen worden georganiseerd. Deze events zijn een goede manier om samenwerkingsverbanden op te zetten of business-to-business-producten in de wereldmarkt te zetten. Volgens Niaba beginnen vooral jonge bedrijven te laat met dit soort business development en met hun internationale profilering. Verreweg het belangrijkste internationale evenement is de BIO in de Verenigde Staten. Een ‘must’ voor wie internationaal aan de slag wil, vindt Niaba. In Europa zijn de BIO-Europe partnering events interessant. In Azië, dat zich nu snel ontwikkelt, zijn de evenementen nog vooral nationale aangelegenheden. Hoewel Nederland binnen Europa steeds meer naam begint te krijgen is de Nederlandse herkomst van biotechproducten nog geen ‘waarborg’ voor een goede afzet in het buitenland. Rob Janssen, directeur van Niaba: ‘Het gaat enkel om de kwaliteit van de producten en de bedrijven daarachter; daarmee kunnen we de strijd winnen’.

georiënteerd life sciences bedrijf.

Als er één Nederlandse sector is die het moet hebben van internationale oriëntatie is het de

29

IQ Corporation (Groningen, oorspronkelijk opgericht als MCA Development in 1987) richt zich op de markt van diagnostica voor transplantatie en perinatale diagnostiek. Met IQ Products speelt de onderneming in op de wereldwijde overgang van laboratoriumanalyses naar het meer efficiënte ‘bedsite testing’. Meer dan 95 procent van de omzet komt uit het buitenland, met de VS en Duitsland als grootste afnemers. Alleen in Nederland en in Duitsland verkoopt IQ Products rechtsreeks aan eindgebruikers. Ruim 50 andere Europese en niet-Europese markten worden bewerkt via nationale distributeurs en een daaraan verbonden salesforce. Olf Boesjes, marketing & sales manager: ‘Het is van groot belang om branche-eigen distributeurs te gebruiken’. Ingrediënten voor een effectief netwerk van distributeurs: veel voor-

i • EVD, Peter Lips, accountmanager Life Sciences, (070) 778 83 03, [email protected] • EVD-sectorinformatie: www.evd.nl/biotechnologie • 2g@there, ondersteuning voor innovatief internationaal samenwerken: www.evd.nl/2getthere • Holland Promotie: www.hollandtrade.com, onder Sector • www.niaba.nl • www.biofarmind.nl • www.dutchvaccinesgroup.org

30

Ethiopië Agro

10 vragen aan Lucien van Linden

De uitdaging | Ruimte en een perfect klimaat


31

Functie: algemeen directeur Bedrijf: Gaming Support bv Activiteit: : levering van producten voor casino’s, dienstverlening voor Holland Casino Aantal medewerkers: : 110 in Nederland, 4 in België, 8 in de Verenigde Staten Actief in: heel Europa, Verenigde Staten Aandeel export in de omzet: 20 procent Internationaal actief sinds: 2003

Waar in hartje winter een bos rode rozen vandaan komt? Meer en meer Tekst: Frans Vink

uit Ethiopië. Ethiopië heeft zich in enkele jaren ontwikkeld als export-

‘Straks alleen nog maar spelen met chipknip en creditcards’

sectoren ontpopt Ethiopië zich als

Florensis is een van de 40 Nederlandse bedrijven die in Ethiopië opereert. Op vier hectare Ethiopische grond produceert het bedrijf uitgangsmateriaal: moerplanten waarvan de stekjes in Nederlandse kassen worden beworteld. En zoals de plantjes groeien, groeit de handel. Directeur Herman Hamer ziet de toekomst in Ethiopië rooskleurig in. ‘Het begint daar net en kan alleen maar groeien. Er is veel land beschikbaar en er zijn voldoende gemotiveerde mensen. Het grote voordeel is natuurlijk het tegenovergestelde seizoen. Het begint daar in december, piekt begin februari en is tot mei, juni redelijk constant.’

Agro-paradijs Hamer is bekend met de vooroordelen over Ethiopië. ‘Veel mensen associëren Ethiopië met droogte. Ze weten niet dat Ethiopië een enorm land is. Grote delen hebben een perfect landbouwklimaat, met een constante toevoer van water. Door de hoogteverschillen kun je er bovendien veel verschillende soorten gewassen verbouwen.’

Foto: Corbis

kansenland. Tekst: Hedde Meima

markten die al 100 jaar bestaan, zoals Monaco. Daar moet je uiterst voorzichtig zijn met innovaties. En ten slotte zijn er markten waar alle nieuwe trends vandaan komen. De belangrijkste zijn Australië en de Verenigde Staten.’ 6 Australië? ‘Daar heb je per hoofd van de bevolking meer speelautomaten dan waar ook ter wereld.’

De Ethiopische veestapel is een van de grootste in Afrika. Er is dan ook veel land beschikbaar en het ‘tegenover-

2 De Nederlandse staat participeert in uw bedrijf. Waarom? ‘Nog steeds zijn casino’s omstreden. De overheid wil streng toezicht houden vanwege mogelijke gokverslaving. Onze grootste klant in Nederland is Holland Casino’s en zij hebben 40 procent van de aandelen.’

gestelde’ klimaat is een bijkomend voordeel om alle mogelijke agro-facetten te ontwikkelen.

Ethiopische partners De grootste uitdaging in Ethiopië is de bureaucratie. Hans Poley van de Nederlandse ambassade in Addis Abeba: ‘Het beleid is positief, met belastingvoordelen en een overheid die zich naar beste weten inspant. De regels op zich zijn helder, maar het doorlopen van de regels kost veel tijd. In de persoon van Geert Westenbrink hebben we hier sinds kort een Landbouwraad. Hij heeft een praktische handleiding opgesteld voor de tuinbouw. Hierin worden alle te nemen stappen uitgelegd.’

Ik vind het geschikter dan een agent, omdat je met een partner echt samen verantwoordelijk bent.’ Ook Florensis heeft een Ethiopische partner. Hamer: ‘We kregen subsidie vanuit PSOM en dan is een lokale partner vereist. Het was even wennen, maar het heeft heel goed uitgepakt.’

i Ook buiten de landbouw biedt Ethiopië kansen. Vooral in Addis Abeba zijn er niches voor luxe consumentengoederen.

Ook voor groente- en aardappeltelers liggen in Ethiopië goede mogelijkheden. Het Nederlandse bedrijf Van Oers verbouwt sinds vorig jaar sperzieboontjes op Ethiopische bodem. Accountmanager Peter van der Starre ziet de huidige 40 hectare slechts als een begin. ‘Er is ruimte zat. Alle agro-facetten zijn in ontwikkeling en bieden mogelijkheden. De Ethiopische veestapel is een van de grootste in Afrika en de export van leer en vlees is in korte tijd een forse aangelegenheid geworden.’ Hamer: ‘Nu de markt groeit, komen ook de toeleveranciers. Bedrijven die kassen en koelinstallaties bouwen, laboratoria, leveranciers van kunstmest, chemicaliën, noem maar op.’

1 Hoe is Gaming Support ontstaan? ‘Na mijn diensttijd heb ik gewerkt voor een bedrijf dat onderhoud deed in casino’s. Ik kwam daarbij in contact met een Amerikaan, die mij vroeg of ik voor zijn bedrijf wilde werken. Vervolgens heb ik zeven jaar in Las Vegas gezeten. In 2003 kwam de gelegenheid om in Nederland een eigen bedrijf op te zetten en dat heb ik gedaan.’

Ethiopische partners kunnen nuttig zijn wanneer je te maken krijgt met bureaucratie. Van der Starre van Van Oers kent de voordelen uit ervaring. ‘Een Ethiopische partner is zeer prettig, zo niet essentieel. Een partner weet de weg in de procedures van het land.

Op grotere schaal, er wonen 80 miljoen mensen in Ethiopië, is er een markt voor Meer informatie: • EVD, Remko Triezenberg, landenmedewerker Ethiopië, (070) 778 86 14, [email protected] Opkomende Markten), Michel Ridder,

Addis Abeba. Meer informatie:

(070) 778 85 20,

LNV, Ingrid Korving, (070) 378 47 97.

www.evd.nl/programmas

- LNV en de EVD organiseren van

• Nederlandse ambassade in Addis

17 t/m 19 april 2007 spreekdagen Ethiopië.

Abeba:

Op 19 april 2007 worden deze dagen afge-

www.netherlandsembassyethiopia.org

sloten met een seminar, (070) 778 84 14.

8 U had er al ervaring, maar zitten ze wel op een Nederlands bedrijf te wachten? ‘Al haal je maar een klein percentage als klant binnen, zit je al goed. Er zijn in Las Vegas 270 casino’s, die stuk voor stuk groter zijn dan de 13 Holland Casino’s hier. Wij maken er kans, omdat we innovatief zijn en, in tegenstelling tot de Amerikanen, in China produceren. Verder zijn wij creatief, bijvoorbeeld als gevolg van de Nederlandse Arbo-regels. Eerst lachen ze om producten die daar op inspelen, maar als ze zien dat het ziekteverzuim met 2 procent daalt, gaan ze snel om.’

goedkope basisproducten en cosmetica.

• PSOM (Programma Samenwerking - 21 t/m 23 maart 2007, Hortiflora Expo

3 Hoe streng is streng? ‘Om in deze industrie te kunnen werken, moet je van onbesproken gedrag zijn. Ik bezit een aantal zogenoemde persoonlijke licenties. Niet veel mensen kunnen mij dat nazeggen. Het betekent in de praktijk dat men alles nagaat, tot en met je bankafschriften. Met andere woorden: je hebt geen privéleven meer. Daar moet je wel tegen kunnen, maar ik ben het nu al veel jaren gewend. Overigens gaat het niet alleen om mij, maar worden ook de producten van de onderneming en het bedrijf zelf, inclusief medewerkers, aan strenge controles onderworpen.’

7 Uw bedrijf heeft sinds oktober een vestiging in Las Vegas? ‘Klopt. De redenering is logisch: alle investeringen in de casino-industrie hebben een link met Las Vegas. Nu wordt er bijvoorbeeld veel geld gestoken in Macau. Ongeveer 70 procent daarvan komt uit Las Vegas. Je kunt dus of de hele wereld rondvliegen of naar Las Vegas gaan.’

4 Wat leveren jullie? ‘Ons belangrijkste product is een informatiesysteem, waarop klanten van casino’s kunnen volgen wat er precies te doen is, waar de prijzen vallen enzovoorts. Ook leveren we meubilair en doen we onderhoud van speeltafels en speelautomaten. We ontwikkelen zelf ook spellen. Recent hebben we een nieuw pokerspel geïntroduceerd. Weinig bedrijven doen nieuwe dingen in deze branche en daarom zijn wij daarmee succesvol.’ 5 Hoe ziet de markt eruit? ‘Er zijn jonge markten, zoals nu bijvoorbeeld Rusland, waar ze onstuimig groeien. Daar kun je veel producten kwijt. Dan heb je

9 Wordt Las Vegas uw grootste vestiging? ‘Dat verwacht ik zeker. Ik ben bezig met de aanvraag van een visum dat mij meer mogelijkheden geeft daar te zijn. Ik wil zelf bovenop de ontwikkelingen zitten.’ 10 Welke trends ziet u in de casinowereld? ‘Nog maar een kwart van de winst in casino’s wordt gemaakt met gokken. De rest is eten en drinken, winkels, hotels en theater. En dat wordt steeds belangrijker, ook hier in Nederland. De tweede trend is het verdwijnen van geld. Straks spelen we alleen nog maar met chipknip en creditcards.’

Foto’s: Michel Campfens

land van snijbloemen. Ook in andere

32

Bulgarije en Roemenië EU-toetreding


33

Extra vuurwerk met Oud en Nieuw in Roemenië en Bulgarije. De nieuwe EU-lidstaten Kerncijfers (2005) Roemenië Bulgarije

staan voor de uitdaging hun economie te upgraden naar EU-niveau. Met forse ondersteuning vanuit structuuren cohesiefondsen (opvolgers van de pre-accessiefondsen), worden lokale programma’s uitgevoerd die ook voor Nederlandse aanbieders tot interessante opdrachten kunnen leiden. Tekst: Pieter Nouwen

Aantal inwoners

21,6 miljoen 7,7 miljoen

BNP in USD

97,1 miljard 26,7 miljard

BNP per hoofd (USD)

4.490

Groei BNP

4,1%

5,5%

Werkloosheid

5,8 %

11,5%

Inflatie

9%

5%

Bev. onder armoedegr. 25%

Foto: HH

Met EU-fondsen aan de slag in nieuwe lidstaten 3.480

13,5 %

Bron: EIU

Eerst een paar cijfers. Voor de komende zeven jaar heeft ‘Brussel’ ten behoeve van Roemenië 31,5 miljard euro aan financiële steun gereserveerd, terwijl Bulgarije voor 12,8 miljard euro staat genoteerd. Van de 44,3 miljard euro voor beide landen is 22 miljard bedoeld voor structurele hervormingen, 16 miljard voor landbouw en regionale ontwikkeling, 3,5 miljard voor ‘binnenlandse zaken’ en bijna 1 miljard voor de administratieve infrastructuur.

aan transparantie en efficiency’ in de bureaucratie. De financiële ondersteuning van de verse toetreders is vervat in de Europese structuuren cohesiefondsen, die de pre-accessiefondsen – op enkele uitzonderingen na – met onmiddellijke ingang zullen vervangen (zie kader). Overheidsondersteuning in de vorm van PSOM wordt voor Roemenië en Bulgarije stopgezet, maar voor PESP geldt in 2007 een overgangstermijn.

Gebrek aan transparantie

Wie aan de touwtjes trekt

Of al deze bedragen volledig worden uitgekeerd, hangt af van de mate waarin de landen de organisaties die het geld moeten beheren en uitgeven, op orde weten te krijgen. Het Roemeense blad Vivid vreest dat er heel wat geld verloren zal gaan als gevolg van ‘gebrek

‘Voor de praktijk van de Nederlandse ondernemers’, zegt Jos Schimmer, ‘is het belangrijkste verschil tussen voor en na 1 januari 2007 dat projecten niet meer vanuit Brussel, maar lokaal worden geïnitieerd, getenderd en begeleid.’ Schimmer leidt de onafhankelij-

ke adviesgroep Subsidy House, die zich heeft gespecialiseerd in het verkrijgen van nationale en Europese subsidies en kredieten en het entameren van haalbaarheidsstudies en proefprojecten. Het Rotterdamse bureau heeft een vestiging in Brussel en telt medewerkers in vele landen, waaronder Roemenië en Bulgarije. ‘Wij doen alles waar ondernemers een hekel aan hebben’, zegt Schimmer. Omdat projecten voortaan door lokale regiokantoren worden aangestuurd, is het volgens zijn medewerker Boldewijn Sloet ‘absoluut noodzakelijk dat je ter plekke iemand hebt die weet wie daar aan de touwtjes trekt. Het Sapard Office in Bulgarije bijvoorbeeld, functioneerde al intransparant en gaat nu de nieuwe subsidiepakketten overnemen. Daar kunnen alleen mensen met lokale ervaring mee omgaan.’

Van pre-accessie- naar structuurfondsen

Praktische tips

Oude situatie

Nieuwe situatie

- Ga na of de sector waarin u actief bent een aandachtsgebied is in de

Pre-accessieinstrumenten

Structurele instrumenten

Phare

Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling

plannen van de Roemeense of Bulgaarse overheid. - Onderhoud goede contacten met de lokale uitvoeringsinstanties van de

Europees Sociaal Fonds

Europese fondsen (Regionale ontwikkelingsagentschappen, MKB-agent-

Ispa

Cohesiefonds

schappen, Sapard kantoren).

Sapard

Fonds voor Landbouw en Regionale Ontwikkeling

- Zoek samenwerking met mensen of bedrijven met kennis van het land en de sector.

Belangrijkste verschillen tussen oude en nieuwe situatie: - Aanzienlijke verhoging van de bedragen

- Bundel uw krachten door samen met (Nederlandse) branchegenoten op te treden.

- Verschillen in doelstellingen en juridische basis

- Schrijf tijdig in op de tenders die uit een project voortkomen.

- Van aansturing vanuit ‘Brussel’ naar gedecentraliseerd lokaal

- Een deel van de fondsen zal worden aangewend als individuele onder-

management van programma’s - Toegenomen belang van partnership en organisatie bij het programmeren, managen en implementeren van programma’s Bron: Europese Commissie

steuning aan bedrijven. Ga na of uw lokale vestiging of partner hiervoor in aanmerking komt.

Samenwerken onontkoombaar Schimmer: ‘Verder is het in de nieuwe situatie onontkoombaar dat je in projecten samenwerkt met een of meer lokale partners.’ Dan vertelt hij dat een aanzienlijk deel van zijn klanten voor Roemenië en Bulgarije werkzaam is in de agrarische sector. ‘Dat is niet verwonderlijk, want daar gaat ook een heel groot deel van de Europese fondsen naar toe. Bovendien lopen de twee toetreders pakweg 50 jaar achter op het gebied van voedsel en voedselverwerking, dus valt daar nog enorm veel te doen. En in Roemenië moet de visserijsector – die vòòr 1989 heel groot was – weer worden opgebouwd.’ Andere sectoren die volgens de EVD in Roemenië vanaf 1 januari voor subsidie in aanmerking kunnen komen zijn vooral transport en milieu. Voor de industrie, maar ook voor de landbouw, staan de verbetering van de energie-efficiency en de verhoging van de productiviteit hoog op het programma. In Bulgarije liggen de kansen hoofdzakelijk in de sectoren landbouw, infrastructuur, energie en milieu.

Oud en nieuw Iemand die ervaring in Bulgarije heeft opgedaan is David Nieuwenhuis, bij Arcadis teamleider van een EU/Phare Technical Assistance Project op het gebied van integraal waterbeheer met een focus op waterkwaliteit. ‘Als Bulgarije op 1 januari toetreedt tot de EU’, vertelt Nieuwenhuis, ‘komt er een einde aan ons soort advieswerk, dat onder meer tot doel heeft een grensoverschrijdend management- en monitoringsysteem van het stroomgebied op te zetten. De volgende stap is het

Ook infrastructurele verbeteringen, zoals de reconstructie van deze provinciale weg in Bulgarije, worden met EU-gelden gefinancierd.

i uitvoeren van de benodigde infrastructuur. Momenteel wordt in dat verband een nonprofitorganisatie opgericht van belanghebbenden, die adviezen aan hun betrokken ministeries willen gaan geven. Of die organisatie de ontvanger van geld uit de structuurfondsen wordt, is niet zeker.’ Binnen de ministeries in Sofia wordt verschillend gedacht over de manier waarop de overgang van de pre-accessie- naar de structuurfondsen moet worden vormgegeven. Nieuwenhuis: ‘Sommige ministeries willen verdergaan met zoveel mogelijk oude systemen en organisaties, terwijl andere alles opnieuw willen opzetten. De overgang naar de structuurfondsen is dus niet gemakkelijk, maar uiteindelijk gaan ze ervoor zorgen dat er beduidend meer wordt geïnvesteerd.’

Bulgarije • EVD, Simone Wit, landenmedewerker Bulgarije, [email protected], www.evd.nl/bulgarije Roemenië • EVD, Isabel Fortunato dos Santos, landenmedewerker Roemenië, [email protected], www.evd.nl/roemenie • Het programma Individuele Marktbewerking van de EVD, dat onder meer ondersteuning biedt bij het zoeken naar mogelijke zakenpartners, staat open voor Roemenië. EVD, Joyce ten Holter, (070) 778 89 23, [email protected], www.evd.nl/marktbewerking

Onze man in Brasilia


35

Het economisch imago van Latijns-Amerika laat te wensen over. De crisis

Foto: Gerhard van Roon

in Argentinië en de ontwikkelingen in Venezuela en Bolivia hebben nogal wat buitenlandse ondernemers kopschuw gemaakt. Ook over het Brazilië onder ‘president van het volk’ Lula werd in de zakenwereld negatief gedacht. Ten onrechte, zo is gebleken.

Tekst: Frans Brand

Foto: iStock

Huub Sleegers

Beeld Brazilië aan bijstelling toe ‘Lula heeft vriend en vijand verrast’, zegt Huub Sleegers, hoofd van de economische afdeling van de ambassade in Brasilia. ‘Hij voert een gematigd economisch beleid, heeft de inflatie en zijn begroting onder controle en lost schulden versneld af. Samen met Rusland, India en China zal Brazilië de komende decennia de trekker zijn van de wereldeconomie.’ Sleegers: ‘De economische bedrijvigheid is geconcentreerd in het zuiden, zuidoosten en de kustgebieden van dit enorme land, dat 186 miljoen Brazilianen telt. Landbouw en delfstoffen zijn belangrijk - Brazilië staat in de top 3 van producenten van soja, citrusvruchten en tal van mineralen – maar Brazilië blinkt ook uit in hightechsectoren zoals diepzeeboringen en vliegtuigbouw.’

Nieuwe technieken De export van Brazilië naar Nederland is omvangrijk, vooral veel landbouwproducten en grondstoffen, maar de andere kant op is de handelsstroom beduidend kleiner. Sleegers: ‘Wij zien nogal wat kansen die onderbenut blijven. Zo zijn veel processen in de Braziliaanse landbouw, industrie en dienstensector voor verbetering vatbaar: nieuwe technieken, investeringen en advies uit Nederland kunnen daar een rol in spelen. Een Nederlands bedrijf heeft bijvoorbeeld een techniek ontwikkeld voor het vroegtijdig

opsporen en aanpakken van ziekten in soja. Het systeem, dat ook op andere gewassen kan worden toegepast, geeft precies aan waar en wanneer bestrijdingsmiddelen nodig zijn. Dat werkt kostenbesparend en voorkomt onnodige milieubelasting: verrassend genoeg een belangrijk punt in Brazilië.’ Sleegers: ‘Ook in energie en milieu, watertechnologie, offshore en transport en logistiek zijn veel kansen voor hoogwaardige producten en advies, maar zeker niet alleen daar: kijk maar naar Nederlandse initiatieven als de bouw van een nieuw opleidingsschip voor de Braziliaanse marine en de oprichting van het grootste uitzendbureau in Brazilië.’ ‘Voor bedrijven die overwegen deze kant op te komen verlenen we maatwerk in de vorm van marktscans. In een telefonische vergadering met de vijf diplomatieke posten overleggen we wie voor een bedrijf Leading Office wordt en wie ondersteuning biedt. Dat systeem werkt uitstekend.’

Prins Maurits ‘Nederland heeft hier een goede naam, onder meer door de talrijke scholenprojecten van Nederlandse missionarissen en de agrarische bedrijven van emigranten uit Nederland. Verder kent elke Braziliaan de vruchtbare periode in de zeventiende eeuw waarin prins Maurits van Nassau namens de West-Indische Compagnie het noordoosten van Brazilië bestuurde.’

‘Qua taal en zakencultuur ligt Brazilië veel dichter bij Europa dan de opkomende markten in Azië. Wel zijn veel Brazilianen conflictmijdend ingesteld. Het is daarom belangrijk dat Nederlandse ondernemers tact vooropzetten en directe kritiek vermijden’, vertelt Sleegers.

Hobbel Sleegers: ‘Een stortvloed aan federale en lokale regels en de omvangrijke papierwinkel die daarbij hoort, vormen de belangrijkste hobbel voor ondernemers die hier net komen kijken. Het loont dan ook om goede contacten te hebben in de hoofdstad Brasilia, een echte ambtenarenstad. Ook wij kunnen ondernemers helpen om hier hun weg te vinden in de bureaucratie, en als de plannen concreter worden kan een lokale agent wonderen doen.’

i • EVD, Suzanne Bouman, landenmedewerker Brazilië, (070) 778 87 33 • Het programma Individuele Marktbewerking van de EVD staat open voor Brazilië. Esther van der Sterre, (070) 778 87 28, www.evd.nl/marktbewerking • Nederlands postennetwerk in Brazilië: www.embaixada-holanda.org.br

36

Libië Olie en gas


37

Libië doet weer mee In 2003 beëindigden de VN alle sancties tegen Libië. Ook met aartsrivaal de VS is de lucht Libië behoort tot de beste landen als het gaat

geklaard: vorig jaar kwamen beide landen tot volledig herstel van de diplomatieke

om de winning van olie en gas.

betrekkingen. Libië doet weer mee. Ook economisch krabbelt het land in rap tempo op, mede door de privatisering van de gigantische Zie je vervolgens kansen voor je product, dan zal je een netwerk ter plekke moeten opbouwen.’ Grootste uitdaging hierbij is het vinden van een goede agent. Van Bilsen: ’Je moet het kaf van het koren scheiden. Het eerste dat je in Libië tegen het lijf loopt, is een legertje agenten. Ze hebben allemaal mooie verhalen over een neef of oom die chairman is van een oliemaatschappij. Trap er niet in.’ Ook Peter Tabor adviseert behoedzaamheid. ‘Er zijn wel goede agenten, maar ga vooral niet over een nacht ijs in de keuze voor een bepaalde agent of partner.’ Dirkzwager: ‘Beurzen zijn een goede eerste stap. Daar komen veel Libiërs op af. De grote bedrijven hebben meestal een kantoor in Libië. In het aftasten van kansen zijn dat vaak belangrijke targets. De ambassade heeft de meeste telefoonnummers wel. En dan begint het spel.’

oliemarkt. Voor Nederlandse ondernemers met durf liggen

Libië is na Nigeria de grootste olieproducent van Afrika. De dagelijkse productie is ruim anderhalf miljoen vaten en men verwacht een forse stijging in de komende jaren. De Libische olievoorraad is enorm. De bewezen reserves liggen rond de 36 miljard vaten en het land heeft nog veel onontdekte voorraden. Al met al geldt Libië als een van de beste landen voor olie-exploratie ter wereld. Naast olie beschikt Libië over veel gas. De bewezen reserves liggen op bijna 1,5 triljoen kubieke meter. Libië privatiseert stapsgewijs de staatsmaatschappijen en geeft in verschillende rondes concessies uit voor nieuwe olie- en gasvelden. De komende jaren staan beide sectoren volop in de steigers, met alle kansen van dien voor het Nederlandse bedrijfsleven.

Foto: Reporters

er tal van kansen. Tekst: Hedde Meima

Klein contract

Goede markt Nico Dirkzwager, managing director bij Interbeton, onderdeel van de Koninklijke BAM Groep, heeft veel ervaring in Libië. ‘We zijn er al 26 jaar actief. In het begin werkten we voor de Libische overheid en nu uitsluitend voor de olie- en gasmaatschappijen. We doen allerhande bouwprojecten. Veel onderhoud, maar ook nieuwbouw. Zo hebben we onlangs in samenwerking met GTI-Fabricom een gasinjectiestation voor een van onze klanten gebouwd. Zo’n station verhoogt de oliedruk in de gasvelden, waardoor de opbrengst groter wordt. Er is altijd wel werk rond de installaties. De komende jaren zal het alleen maar drukker worden. Voor Nederlandse toeleveranciers is Libië nu een goede markt.’ Hoofdstad van Libië is Tripoli, aan de Middellandse Zee. Peter Tabor werkt er voor de Nederlandse ambassade en zit met zijn neus bovenop de ontwikkelingen. ‘Er staan grootse dingen te gebeuren. De olieindustrie is door het embargo verwaarloosd. Al die tijd is nauwelijks geïnvesteerd in nieuwe technologie. In verschillende tenderreeksen worden de staatsmaatschappijen nu geprivatiseerd. Daarnaast komen compleet nieuwe velden vrij, zowel olie als gas. De hele infrastructuur hiervoor wordt de komende jaren opgezet. In Nederland hebben we

veel technische kennis op het gebied van olie en gas. Ik zie dan ook een hoop kansen binnen de consultancy. Opleiding, design, ondersteuning, alles wat er bij komt kijken. Ook qua toelevering bestaan legio kansen. Er zijn bijvoorbeeld achttien Nederlandse piloten die hier in de olie werken. Of neem de havens. Daar valt het nodige aan te verbeteren. Er zijn al contacten met de Rotterdamse haven en een aantal Nederlandse bedrijven is inmiddels actief.’

Kansrijke sectoren Libië is meer dan olie en gas. Ook andere sectoren zijn verouderd onder het

De Libiërs staan bekend als vriendelijk en gastvrij. Net als in de rest van de Arabische wereld gelden bepaalde gedragscodes die het contact bevorderen. Tabor: ‘Begin niet meteen over zaken. Wij Nederlanders zijn heel direct en vallen snel met de deur in huis. In de Arabische wereld wissel je eerst tien minuten de bekende beleefdheden uit. Informeer vooral naar het welbevinden van de familie.’ Eenmaal zakelijk geldt: afspraak is afspraak. Dirkzwager: ‘De Libiërs zijn zeer contractueel ingesteld. Er is bijvoorbeeld weinig ruimte voor claims. Dan moet je wel met een heel goed verhaal komen. Zoek daarom van te voren je zaken goed uit. De Libische markt zit vol kansen, maar als je hier onbekend bent, is geduld een schone zaak. Mijn advies? Begin eerst maar eens met een klein contract.’

embargo en maken nu een inhaalslag. Een aantal Nederlandse bedrijven is al actief binnen de medische sector. Hier bestaat vooral behoefte aan medische

i

apparatuur en trainingen om ermee te werken. Ook de landbouw is aan het moderniseren. Verschillende Nederlandse kassenbouwers en zaadtelers zijn al in Libië neergestreken. De hele landbouwsector is in opkomt en de kansen

Stappen maken

liggen breed verspreid. In de bouw en infrastructuur wordt op dit moment ook

Het bestaan van kansen in Libië betekent niet dat ze voor het grijpen liggen. Het betreden van de Libische markt vraagt om goede voorbereiding en een hoop geduld. Gustaaf van Bilsen is directeur van Libitco. Het Zuid-Hollandse bedrijf is gespecialiseerd in de export van industriële producten naar Libië. ‘Het is een land waar je moet durven’, vertelt Van Bilsen. ‘Verwacht geen snelle resultaten. De potentie is groot, maar je zult moeten investeren in geld en tijd. Voor het initiële onderzoek kun je goed aankloppen bij de EVD of de ambassade.

flink aan de weg getimmerd. Onderhoud en verbreding van wegen is hard

• EVD, Barry Nieuwenhuijs, landenmedewerker Libië, (070) 778 86 05, [email protected] • 6 t/m 9 februari 2007: Spreekdagen Noord-Afrika (Marokko,

nodig. Wel is op dit terrein toenemende concurrentie van laag offrerende

Egypte, Libië, Algerije en Tunesië). EVD, John Katers,

Turken, Chinezen en Pakistanen. De watersector is ook in ontwikkeling. Hierin

(070) 778 81 57, [email protected]

heeft Nederland van oorsprong een voorsprong. Verouderde havens zijn een

• In april 2007 vindt in Tripoli de International Trade Fair plaats.

item. Ook zal in de nabije toekomst voor het eerst in Libië olie offshore worden

De Nederlandse ambassade in Tripoli reserveert een paviljoen

gewonnen. Denk aan pompen, pijpleidingen, bevoorrading enz. Ook in kleinere

voor Nederlandse bedrijven en bemiddelt bij het verkrijgen

sectoren liggen kansen: staal, cement, PVC, frisdrank, voedsel en natuurlijk

van visa. Aanmelden kan tot 5 januari 2007 via:

consumentenproducten.

[email protected], www.mfa.nl/tri

38

BM december/januari 2007 Het Economiejournaal belicht eens in de drie maanden de schommelingen van de wereldeconomie en de effecten ervan op de Nederlandse marktpositie. Het directoraat-generaal voor de Buitenlandse Economische Betrekkingen van het ministerie van Economische Zaken verzorgt de inhoud. Tekst: Roel Martens, Selwyn Moons en Harry Oldersma

(stand van zaken 24 november 2006)

WTO brengt Rusland dichterbij

Foto: Reuters

Groei en tegenkrachten

Consumptie onder druk De Amerikaanse groei vertraagt nu snel. De verwachting voor 2007 is met 21/2 procent nog acceptabel, maar het beeld kan snel verder verslechteren. Er doet zich een kentering voor in de huizenprijzen, die met hun continue stijging de Amerikaanse consumptiegroei en daarmee de economische groei bleven aanwakkeren. Nu die huizenprijzen dalen, komt de Amerikaanse consumptie de komende maanden ongetwijfeld onder druk te staan. Daarmee daalt de Amerikaanse importvraag, dus de Europese uitvoer naar de VS.

Een andere risico van de Europese uitvoer komt uit de hoek van de wisselkoersen. Het lijkt erop dat de Europese Centrale Bank

de Europese rente nog iets zal laten oplopen, terwijl de FED de Amerikaanse rente juist zal laten dalen. Gevolg: een duurdere euro ten opzichte van de dollar, dus ook duurdere Europese exportproducten. Hoewel hetzelfde opgaat voor Aziatische economieën, is de binnenlandse dynamiek in landen als China en India zo sterk dat een groei van zo’n 6 procent mogelijk blijft. Verder zijn in veel Europese landen de overheidsbegrotingen nog lang niet op orde. De remedie: bezuinigen (dat staat in Italië op het programma) of belastingen verhogen (in Duitsland gaat de BTW met 3 procentpunt omhoog). Dit heeft zijn weerslag op de bestedingen en daarmee op de economische groei.

menten een steeds betere toegang tot bankkredieten. Als vestigingsplaats voor directe investeringen is Rusland interessant door (vaak nog) lage lonen, gekwalificeerd personeel en de relatief nabije geografische ligging.

Platform Aan de handelsmissie naar Rusland, die in oktober plaatsvond onder leiding van EZminister Joop Wijn, werd deelgenomen door een breed scala van bedrijven - onder meer uit de agribusiness, logistiek, financiële dienstverlening en toeleveranciers van de energiesector. Met de Russische overheid werden de problemen besproken die Shell heeft in het Sakhalin-project, maar er was ook volop aandacht voor de kansen voor het Nederlands mkb. In de nieuwe Joint Business Council vormen VNO-NCW en Russische counterpart RUIE samen een business-tobusinessplatform dat onder meer input

levert aan de Gemengde Economische Commissie (GEC) Nederland-Rusland, die in het tweede kwartaal van 2007 weer in Moskou bijeenkomt.

Bulgarije en Roemenië bij EU

Wederuitvoer troef in Nederlandse handel

Het EU-lidmaatschap van Bulgarije en Roemenië (per 1 januari 2007) brengt nieuwe kansen met zich mee voor Nederlandse ondernemers. Eerdere EU-toetredingsrondes leidden tot explosieve groei in handels- en investeringsstromen tussen oude en nieuwe lidstaten. Zo is de Nederlandse handel met de nieuwe Baltische lidstaten sinds hun toetreding met zo’n 30 tot 40 procent gestegen en de Nederlandse investeringen in deze regio met zo’n 25 procent. Met Roemenië en Bulgarije komen er 29 miljoen inwoners in de EU bij, goed voor een afzetmarkt van ongeveer 100 miljard euro. Beide economieën groeien hard. Een exportgroei vanuit Nederland van 250 miljoen euro of meer ligt in de lijn der verwachting. Ook als vestigingsplaats voor directe investeringen hebben beide landen veel te bieden: de lonen zijn vaak nog laag, er is gekwalificeerd personeel voorhanden, geografisch en

De Nederlandse handel blijft het goed doen, blijkt uit CBS-cijfers van september 2006. In de eerste drie kwartalen van 2006 steeg de Nederlandse uitvoer (qua volume) met 81/2 procent en de invoer met 10 procent.

cultureel liggen de landen dichterbij dan bijvoorbeeld China en de regelgeving is meer herkenbaar (want nu grotendeels door EUnormen bepaald). Er zijn echter ook risico’s: niet eerder traden landen tot de EU toe met zo'n laag inkomen per hoofd van de bevolking en was er nog zo veel werk te verzetten om aan de EU-normen op allerlei gebieden te voldoen, variërend van corruptiebestrijding tot voedselveiligheid.

Structuur van de handel

Foto: Reuters

De wereldeconomie staat er goed voor de komende jaren, met een verwachte groei van 4 1/2 procent. Voor de wereldhandel wordt zelfs een groei voorzien van 7 1/2 procent. In de Eurozone is na lange tijd weer sprake van een gezonde dynamiek, vooral dankzij export naar Azië en Amerika, maar nu ook door duidelijk aantrekkende binnenlandse bestedingen. Verder wijzen ook de goed gevulde orderportefeuilles en een ongekend hoog consumentenvertrouwen op een zichzelf versterkende economische dynamiek. Maar voorzichtigheid is geboden: een fors aantal risico’s ligt op de loer.

Rusland wint snel terrein als Nederlandse handelspartner. De import van energie is voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de 30 procent totale importstijging vanuit Rusland die voor 2006 is voorzien. Het ziet ernaar uit dat de Nederlandse exporten naar Rusland dit jaar met ruim 20 procent stijgen tot meer dan 5 miljard euro. Rusland is Polen als Nederlandse afzetmarkt inmiddels gepasseerd. Ondoorzichtige regels en niet altijd even heldere eigendomsverhoudingen doen het vertrouwen in Rusland geen goed. Wanneer het land binnenkort tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO) behoort, wordt veel onzekerheid weggenomen. Maar er moet ook worden geïnvesteerd in de onderlinge betrekkingen. De Russische markt biedt perspectieven. Met een bruto binnenlands product van ongeveer 600 miljard euro dat jaarlijks met zo’n 8 procent toeneemt, krijgen de Russische consu-

Foto: Reuters

Economiejournaal

39

Per productcategorie ontlopen de aandelen in- en uitvoer elkaar nauwelijks (figuur 1). Als je ervan uitgaat dat landen zich specialiseren in producten waarin zij sterk zijn, lijkt dat vreemd. De verklaring ligt in het feit dat ònderdelen voor een eindproduct vaak uit verschillende landen komen. Bovendien geeft deze structuur aan dat wederuitvoer een belangrijk aspect vormt van de Nederlandse handel. Wederuitvoer komt vooral voor in de sectoren energie (Nederland als distributieen raffinagecentrum voor Noordwest-Europa), landbouw en machines en vervoermaterieel (waartoe mobieltjes en computers behoren).

Percentuele verdeling van de in- en uitvoer

Groei in % januari-september 2006

(januari-september 2006) bron: CBS

(t.o.v. zelfde periode 2005) bron: CBS

Landbouwproducten

Landbouwproducten

Dranken en tabak

Dranken en tabak

Grondstoffen, ex energie

Grondstoffen, ex energie

Energie

Energie

Chemische producten

Chemische producten

(Half)fabrikaten

(Half)fabrikaten Uitvoer

Kapitaalgoederen Diverse fabrikaten

Invoer

Uitvoer

Kapitaalgoederen Diverse fabrikaten

Invoer

Totaal

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Concurrentie in kapitaalgoederen In figuur 2 over de waardegroei van de handel (eerste drie kwartalen van dit jaar), spingt de exorbitante groei van de energiesector in het oog, logisch gevolg van sterk gestegen prijzen. De groei van de kapitaalgoederensector blijft achter bij de groei van zijn toeleveranciers: (half)fabrikaten, energie,

0

10

20

30

40

50

grondstoffen. Hier zijn gestegen grondstoffen- en energieprijzen nog niet volledig doorberekend, wat te maken heeft met de heftige concurrentie in de kapitaalgoederensector, onder meer vanuit China (bijvoorbeeld in elektronica en computers).Verder heeft optimalisering in de productieketens een prijsdrukkend effect.

40

Kort nieuws


41

WereldzakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZ Midden- en Oost-Europa Duitsland

Meer fietsen

Internetapotheken Invoer kaas

Meer dan 100 Franse gemeenten willen het gebruik van de fiets als vervoermiddel stimuleren.

Meer dan 100 Franse gemeenten spannen zich in om de burgers aan te sporen meer te gaan fietsen. Veel gemeenten werken samen met bedrijven om de plannen uit te voeren. Zo stelt JCDecaux 3.400 fietsen ter beschikking aan de stad Lyon. Deze rijwielen staan in 175 stallingen, verspreid over de stad. De fietsen kunnen worden gehuurd en teruggebracht naar een stalling naar keuze. Aan het eind van 2007 zullen er in totaal 4.000 fietsen zijn en 350 stallingen. Als tegenprestatie heeft Lyon een tienjarig contract afgesloten met JCDecaux voor het onderhoud van de bushokjes in de stad. Ruim 20 miljoen Fransen maken gebruik van een fiets, maar dan vooral ter ontspanning. Stadsfietsen kwamen in 2005 slechts tot een marktaandeel van 6 procent. Dat kan veranderen nu een stad als Parijs volop fietspaden aanlegt. Terreinfietsen namen een marktaandeel van 55 procent voor hun rekening, kinderfietsen 19 procent en hybridefietsen 13 procent. Sinds 2003 stijgt de omzet op de fietsenmarkt met 6 tot 9 procent per jaar. In 2005 zijn er 3,8 miljoen fietsen verkocht, een record.

Traditionele apotheken krijgen steeds meer concurrentie van internetapotheken. Om die reden biedt een toenemend aantal Duitse apotheken hun klanten extra toegevoegde waarde, bijvoorbeeld in de vorm van kleine gezondheidschecks. Het gaat dan om het meten van cholesterol en bloedsuikerspiegel. Innovatieve apotheken bieden zelfs de mogelijkheid om haar-mineraalstofanalyses te maken, waarvoor patiënten rond de 80 euro moeten betalen. Klanten maken graag gebruik van de nieuwe dienstverlening, zo blijkt in de praktijk. Uit een recent onderzoek onder 40.000 klanten van apotheken bleek dat 89 procent van hen bereid is om voor deze dienstverlening te betalen. Een apotheek die deze extra dienstverlening wil aanbieden, moet voor ongeveer 10 à 15.000 euro in apparatuur investeren. De 21.000 Duitse apotheken hebben in 2005 ruim 35 miljard euro omzet behaald. Branchespecialisten gaan er vanuit dat de komende vijf jaar 5.000 apotheken zullen verdwijnen.

Zwitserland heft vanaf 1 juli 2007 geen invoerrechten meer op (Nederlandse) kaas. Daarmee zijn de laatste beperkingen voor de in- en uitvoer van kaas weggenomen. Hoewel onderzoeken en deskundigen uit de sector aangeven dat de Zwitserse kaasmarkt behoorlijk is verzadigd, meent het Bundesamt für Landwirtschaft dat de invoer van buitenlandse kaassoorten zeker de moeite waard is. Door de grotere buitenlandse concurrentie en het wegvallen van het melkquotum (dat in 2009 moet zijn afgerond) zullen de Zwitserse kaasprijzen onder druk komen te staan. EVD, Lia Vermeulen, (070) 778 89 60 [email protected] (o.v.v. nummer 167513)

aparte plaats in op de schoenenmarkt. Dit segment onderscheidt zich met name door geen concessies te doen aan materiaalgebruik en de productiewijze. Anno 2006 heeft de luxe schoenenmarkt twee kanten. Enerzijds zijn er zogeheten designerlabels die eind jaren negentig aan een flinke opmars zijn begonnen. Anderzijds zijn er de merken die al langer luxe schoenen produceren. Vooral deze laatste groep wordt door marktkenners als het ‘echte’ luxe segment gezien, omdat deze schoenmakers verder gaan dan het modegevoel van het moment.

Nabij de kustplaats Izola zal binnen vijftien jaar een kunstmatig aangelegd eiland in de Adriatische Zee liggen.

italië@info.evd.nl

België

Meer informatie: NBSO-Stuttgart, Tobias Rühmann, +49 711 4906 6350,

Meer informatie:

[email protected]

www.pakblad.nl/public/ITENE%20onderzoek.doc

EVD, Menno Schrok, (070) 778 89 35

EVD, Sandra Hurkmans, (070) 778 89 32

[email protected] (o.v.v. nummer 173459)


Luxe schoenen

Meer weten over een bericht?

In de markt voor luxe schoeisel doen de Italianen geen

• Bel of mail de landenmedewerker die erbij

concessies aan materiaalgebruik en productiewijze.

• Lees de brondocumenten. Deze artikelen en rapporten zijn in veel gevallen bij de EVD beschikbaar. Te vinden op www.evd.nl (typ berichtnummer in op homepage onder

Meer informatie: www.tousavelo.net en

Direct Zoeken, ga verder via InfoPlus).

www.velov.grandlyon.com

Of als kopie te bestellen via [email protected]

EVD, Josine de Kok, (070) 778 89 38

(o.v.v. bestelnummer en uw faxnummer).

Wie aan luxe schoenen denkt, denkt aan Italië. Nog altijd staat dit land wat productie en design betreft met stip op nummer één, op afstand gevolgd door Spanje en Portugal. De verwachting is dat, ondanks de groeiende concurrentie van met name China, Italië ook in de toekomst het toonaangevende productieland zal blijven. Luxe schoenen nemen een

Slovenië wil in de Adriatische Zee een kunstmatig eiland aanleggen tussen Koper en Izola. Dat blijkt uit de Sloveense Development Strategy 2007-2023. Het eiland, dat ongeveer 100 miljoen euro zal kosten moet een toeristentrekker worden. Er komen onder meer spa’s, gezondheidscentra, een jachthaven, bars, restaurants en stranden. De verbinding met het vasteland wordt gevormd door een promenade met een strand. Bron: ambassade Ljubljana

Kijk op www.evd.nl voor • meer berichten, via www.evd.nl/landen of www.evd.nl/sectoren • telefoonlijst landenmedewerkers, via www.evd.nl/contact • abonnementen berichtenservice, via www.evd.nl/berichtenservice

Roemenië gaat ongeveer 2,8 miljard euro investeren in de modernisering van het internationale vliegveld van Cluj-Napoca. ClujNapoca International Airport zal in de toekomst ook worden gebruikt voor vrachtverkeer. De starten landingsbaan wordt verlengd tot 2.500 meter. Het vliegveld krijgt een hotel en een nieuwe passagiersterminal. Ook is er sprake van aanleg van extra starten landingsbanen en de bouw van een cargoterminal. Meer informatie: NBSO Cluj-Napoca, Maurits Janmaat, + 40 364 405 701, [email protected] Bron: News of the day - Rompres EVD, Isabel Fortunato, (070) 778 89 17 [email protected] (o.v.v. nummer 173057)

Bulgarije

Makelaars

EVD, Regonda Bierens, (070) 778 89 19 [email protected] (o.v.v. nummer 172673)

Slowakije

Investeringswet

wordt vermeld.

Roemenië

Kunstmatig eiland Vliegveld Cluj-Napoca

EVD, Lia Vermeulen, (070) 778 89 42

Verpakkingen

Italië

Slovenië

Bron: Schoen-Visie

België voert per 1 juli 2007 een nieuwe belasting op verpakkingen in. De hoogte van de belasting is afhankelijk van de hoeveelheid CO2 die vrijkomt tijdens de productie van het verpakkingsmateriaal. De maatregel gaat België 300 miljoen euro opleveren.

Bron: BFAI, 2006


Zwitserland

Foto: Corbis

Foto: HH

Frankrijk

Foto: Corbis

West-Europa

Slowakije komt met een investeringswet met nieuwe regels voor staatssteun voor zowel binnenlandse als buitenlandse investeerders. Dat meldt het Slowaakse ministerie van Economische Zaken. De Slowaken willen het investeringsklimaat voor alle industriële sectoren aantrekkelijker maken en onderzoek, ontwikkeling en hightech innovaties in de ICT-sector stimuleren. Investeerders kunnen volgens de nieuwe wet in aanmerking komen voor een belastingvrijstelling van tien jaar. Bron: Sario EVD, Regonda Bierens, (070) 778 89 20 [email protected] (o.v.v. nummer 167230)

Bulgarije staat in 2020 in de top 3 van landen waar westerse makelaars actief zijn. Dit blijkt uit een rapport van de Engelse Alliance & Leicester Mortgages group. Op de eerste en tweede plaats staan Spanje en Frankrijk. Bulgarije is erg interessant als opkomende markt. De prijzen voor onroerend goed liggen relatief laag. Het toetreden van Bulgarije tot de EU heeft hierop een positief effect. Makelaars verwachten meer strategische vennootschappen met geldschieters (onder andere banken) te kunnen vormen. In de toekomst zal dit leiden tot een stabielere markt voor onroerend goed. Bron: Sofia morning news EVD, Simone Wit, (070) 778 89 06 [email protected] (o.v.v. nummer 172763)

42

Kort nieuws


43

dWereldzakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWerel

Macedonië

Colombia

Argentinië

Ondernemers lokken

Meer biodiesel

Biobrandstoffen

Macedonië gaat actief de boer op om investeerders te lokken. Twee ministers beginnen in januari 2007 met het bezoeken van bedrijven in Frankrijk, Duitsland, Japan, Zuid-Korea en China. Deze ondernemingen zijn voornamelijk actief in de sectoren informatietechnologie, automobielen en hightech. In totaal worden bedrijven uit dertig landen bezocht. Macedonië biedt ondernemers onder meer korting op de inkomens- en winstbelasting en een nultarief op winsten die opnieuw geïnvesteerd zijn. De lonen zijn er gemiddeld lager dan in China.

Behalve palmolie als biobrandstof produceert Colombia

Bron: ambassade Skopje

ethanol en alcohol voornamelijk uit suikerriet.

EVD, Corien Boelstra, (070) 778 89 13 [email protected] (o.v.v. nummer 173157)

Tsjechische Republiek

Machinebouw De kracht van de Tsjechische industrie is grotendeels te danken aan de aanwezigheid van geavanceerde productiemachines. De komende jaren zal de behoefte aan machines alleen maar toenemen. Momenteel worden veel machines geïmporteerd. De belangrijkste leveranciers zijn Duitsland (46 procent), Italië (9,6 procent) en Oostenrijk (6,4 procent). Tsjechische machine(onderdelen)-fabrikanten hebben zich de laatste jaren zeer sterk ontwikkeld en leveren op hun beurt weer aan Europese landen. Veel buitenlandse fabrikanten verplaatsen hun productie (gedeeltelijk) naar Tsjechië door de lage lonen en de beschikbaarheid van vakkundig personeel.

Colombia wil de bio-energiesector stimuleren en bijdragen aan de diversificatie van het aanbod van alternatieve energiebronnen. De Colombiaanse palmolieproductie groeide van ruim 675.000 ton in 2005 naar 695.000 ton in 2006. Het land is daarmee de vijfde palmolieproducent van de wereld. Volgens een recent onderzoek zal de totale biodieselproductie wereldwijd jaarlijks met 34 procent groeien in de periode 2006-2010. Verwacht wordt dat in Colombia de komende zeven jaar nieuwe productiefaciliteiten worden gebouwd met een totale geschatte waarde van ruim 75 miljoen euro. Ethanol en alcohol worden in Colombia voornamelijk uit suikerriet geproduceerd. Momenteel bieden 450 benzinestations gemengde benzine (met 10 procent alcohol) aan. De Colombiaanse overheid onderzoekt de mogelijkheid om dit percentage naar 20 procent te brengen. Meer informatie: www.fedebiocombustibles.com en www.fedepalma.org/index.shtm

Bron: Ost-West contact

Bron: ambassade Bogotá

EVD, Xander Stalenhoef, (070) 778 89 21

EVD, Stefanie Streng, (070) 778 87 35

[email protected]


(o.v.v. nummer 167153)

Azië en Oceanië

Investeringen in biobrandstoffen worden in Argentinië gestimuleerd met belastingkorting en gunstige wetgeving. Benzine en diesel moeten vanaf 2010 voor minimaal 5 procent bestaan uit biodiesel of bio-ethanol. Boeren die zich richten op productie van biobrandstoffen krijgen belastingvoordeel. De wettelijke regels zijn een reactie op de groeiende vraag naar fossiele brandstoffen, de gevolgen daarvan voor het milieu en op het risico van politieke spanningen, die het aanbod van brandstoffen zouden kunnen verstoren. Het bedrijfsleven in Argentinië gaat 230 miljoen euro investeren in de ontwikkeling van biodiesel op basis van sojaolie. De investeringen zullen vooral met het oog op de export worden gedaan door grote producenten van soja, maïs en granen. Daarnaast willen kleine agrariërs de brandstof voor eigen gebruik gaan ontwikkelen. Zij investeren ruim 150 miljoen euro in fabrieken die maïs omzetten in ethanol. Bron: ambassade Buenos Aires EVD, Marcel Knoors, (070) 778 87 31 [email protected] (o.v.v. nummer 172694)

Costa Rica

Medische technologie De medische technologie is één van de snelstgroeiende sectoren in Costa Rica. Alleen al de afgelopen vijf jaar waren de buitenlandse investeringen van bedrijven uit de medische sector bijna 440 miljoen euro. De Costaricaanse medische industrie bestaat uit achttien productiebedrijven die werk verschaffen aan 6.000 Costaricanen. Onlangs heeft de MedTech Group, die produceert voor de medische industrie, een uitbreiding aangekondigd, wat ruim 2,6 miljoen euro aan investeringen genereert. Om de interesse van

bedrijven vast te houden, neemt Costa Rica extra maatregelen. Het ministerie van Gezondheid heeft de eisen voor registratie van noodzakelijke verbruiksgoederen ter behandeling van gezondheidsproblemen versoepeld. Voor deze producten is niet langer een consulair certificaat nodig. Bovendien hoeven de technische handleidingen niet meer in het Spaans te worden geleverd. Controle voor apparatuur en materialen die al zijn goedgekeurd door de Food and Drug Administration van de Verenigde Staten is afgeschaft.

Verenigde Staten

Bron: ambassade San José EVD, Mijke Vriens, (070) 778 86 92

Sinds de rampzalige overstromingen als gevolg van


orkanen groeit in de VS de belangstelling voor drijvende woningen uit Nederland.

Mexico

Callcenters Het aantal callcenters groeide in 2005 in Mexico met maar liefst 19 procent, tot 187.000 werkplekken. Volgens het Mexicaans Instituut voor Telemarketing (IMT) is dit aandeel 29,5 procent van de totale LatijnsAmerikaanse markt. Steeds meer callcenters verplaatsen hun activiteiten vanuit ontwikkelingslanden naar Mexico, aldus het IMT. Het grootste deel van de Mexicaanse callcenters bestaat uit bedrijven met minder dan 20 werknemers. Ook zijn er enkele grote callcenters actief, zoals Atento México, Telvista, Grupo Atención Telefónica, Sitel en Teleperformance. Naar verwachting zal het aantal callcenters in Mexico tussen 2006 en 2010 stijgen met 29 procent. Meer informatie: www.imt.com.mx Bron: Latin American newsletters EVD, Mijke Vriens, (070) 778 76 03 [email protected] (o.v.v. nummer 168122)

Indonesië

Drijvende woningen Douanewet Foto: HH

Noord- en Zuid-Amerika

Foto: Corbis

Midden- en Oost-Europa

De Amerikaanse staat Louisiana kijkt met groeiende belangstelling naar technologie uit Nederland voor amfibische en drijvende woningen. Volgens een onderzoeksteam van het Louisiana State University (LSU) Hurricane Center kunnen door de innovatieve Nederlandse bouwtechniek de schadegevolgen van zware orkanen in Louisiana worden beperkt. Twee Nederlandse studenten hebben vanuit het originele Nederlandse concept een ‘retrofit design’ ontwikkeld voor de bekende ‘shotgun-style’-huizen in New Orleans. Talloze woningen van dit type gingen verloren tijdens de orkanen Katrina en Rita in 2005. Het onderzoeksteam werkt het concept verder uit en hoopt in de zomer van 2007 een eerste prototype te kunnen testen. Het team heeft becijferd dat een commercieel geproduceerd drijflichaam voor een woning met een oppervlakte van 111 vierkante meter kan worden geïnstalleerd voor ongeveer 30.000 dollar (23.000 euro). Hoewel het Nederlandse concept nog geschikt moet worden gemaakt voor toepassing in New Orleans, is het onderzoeksteam ervan overtuigd dat het project succesvol zal verlopen.

Indonesië dringt met een nieuwe wet de bureaucratie bij de douane terug en pakt tegelijkertijd smokkelaars harder aan. Er wordt een compleet elektronisch afhandelingssysteem ontwikkeld dat de inklaringstermijn drastisch verkort. Smokkelpraktijken worden bestraft met maximaal 20 jaar gevangenis en een boete van ruim 8 miljoen euro. Vrijstelling of vermindering van invoerrechten kan worden verleend bij import van strategische kapitaalgoederen en grondstoffen. Hetzelfde geldt voor onderdelen die worden geassembleerd tot producten die vanuit de zogenaamde ‘bonded zones’ weer worden uitgevoerd. De wet is ook ontworpen om adequate levering van bepaalde strategische goederen op de lokale markt zeker te stellen door uitvoerrechten tot 40 procent van de waarde van de zending te heffen. Bron: Coordinating Ministry for Economic Affairs EVD, Loes Trampen, 070) 778 88 74 [email protected] (o.v.v. nummer 168517)

India

Voedselverwerking

Bron: ambassade Washington

De Indiase markt van apparatuur voor de voedselverwerkende industrie groeit de laatste jaren gemiddeld met 10 tot 15 procent. India geeft de hoogste prioriteit aan deze industrie, die wordt ondersteund met subsidies en fiscale stimuleringsmaatregelen. Slechts 10 procent van alle apparatuur voor de voedselverwerkende industrie wordt ingevoerd. De meeste invoer vindt plaats uit landen als de Verenigde Staten, Duitsland, Zweden, Zwitserland en Frankrijk. Nederland speelt een rol op de markt voor apparatuur voor de zuivelindustrie.

EVD, Mariëlle Balk en Ton Durieux, (070) 778 87 54

Bron: US Commercial Service


EVD, Jilis van Delsen, (070) 778 88 64

Meer informatie: www.hurricane.lsu.edu


44

Kort nieuws


45

WereldzakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZake Colofon Azië en Oceanië

14e jaargang nummer 12, december/januari 2007

Afrika en Midden-Oosten Dubai

Egypte

Mozambique

Medische apparatuur

Kasteelt

Online certificaat

Spoor en metro

Opbouw ICT-sector

De schaarste aan water door toenemende droogte

De Kamer van Koophandel in Dubai (DCCI) biedt leden en exporteurs de mogelijkheid online certificaten van oorsprong aan te vragen. Ook kunnen bedrijven zich via de elektronische snelweg registreren bij de Kamer. Aanvragen die voor tien uur ’s ochtends worden ingediend worden dezelfde dag nog in behandeling genomen. De nieuwe dienstverlening blijkt een groot succes, want sinds de implementatie van het systeem heeft de DCCI 26 procent meer aanvragen kunnen afwikkelen in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar.

Na een aantal ernstige treinongelukken deze zomer

Mozambique heeft met Microsoft een akkoord gesloten om de ICT-sector in het land op te bouwen. De Mozambikaanse minister van Wetenschap en Technologie heeft aangekondigd dat er voldoende mogelijkheden zijn om een levensvatbare softwaresector op te bouwen. Het akkoord met Microsoft voorziet in het ontwikkelen van een strategie voor de opbouw van de ICT-sector. De uitbreiding van deze sector strekt zich ook uit naar andere gebieden, zoals onderwijs en e-government. Dit past in de context van de huidige hervormingen van de publieke sector.

maakt dat de buitenteelt van gewassen in Australië

Meer informatie: www.dcci.ae

investeert de regering van Egypte fors in modernisering

Bron: Marchés tropicaux et Méditerranéens

steeds meer overgaat op kasteelt.

Bron: consulaat-generaal Dubai

van het spoorwegnet.

EVD, Elise Kardol, (070) 778 86 69

De Indonesische markt voor medische apparatuur groeit de komende jaren naar schatting met gemiddeld 7 procent op jaarbasis. De omvang van deze markt wordt nu geschat op ongeveer 80 miljoen euro. Dit meldt onderzoeksbureau Medistat. De lokale productie beperkt zich hoofdzakelijk tot medische basisartikelen, zoals chirurgische handschoenen en verbandmateriaal. Voor geavanceerde medische apparatuur is Indonesië grotendeels afhankelijk van import. Duitsland is, met een aandeel van 23,5 procent van het totaal, de belangrijkste leverancier van medische producten, gevolgd door Japan met een aandeel van 18,8 procent. De marktanalyse van Medistat gaat onder meer in op de gezondheidssituatie, organisatie en structuur van de gezondheidszorg, overheidsuitgaven, buitenlandse handel, en markttoegang en -ontwikkeling. Ook is een lijst opgenomen met adressen van Indonesische bedrijven, overheidsinstanties en brancheorganisaties in de sector. Bron: Medistat, Espicom Business Intelligence EVD, Loes Trampen, 070) 778 88 74 [email protected] (o.v.v. nummer 172963)

India

Schroot De recyclingindustrie voor schroot maakt naar verwachting de komende jaren een explosieve groei door. Vooral voor metaalschroot is India één van de snelstgroeiende markten ter wereld. Het binnenlands aanbod kan bij lange na niet in de sterk groeiende vraag voorzien. Indiase importeurs zijn dan ook constant op zoek naar nieuwe leveranciers. Bron: US Commercial Service EVD, Jilis van Delsen, (070) 778 88 64 [email protected] (o.v.v. nummer 168065)

Foto: Reuters

Australië

Foto: Corbis

Indonesië

EVD, Lydia Drukker, (070) 778 88 27

Australië beleefde in 2006 de droogste winter in 30 jaar tijd. Droogte is een probleem waar het land altijd al mee te kampen heeft gehad. Ook de landen tuinbouw ondervinden er hinder van. Regelmatig worden creatieve oplossingen bedacht om meer water in Australië te krijgen, zoals het aanslepen van brokken poolijs. Op de langere termijn zullen de concurrentie en de snel stijgende kosten van water er in de landbouwteelt voor zorgen dat het schaarse water naar hoogwaardige, en dus lucratieve, teelten gaat. Economen hebben berekend dat rijsttelers per kubieke meter irrigatiewater 0,16 Australische dollar (0,05 euro) aan inkomen hebben. Voor druiventelers is dit 53 Australische dollar (31 euro) en telers van kastomaten hebben een inkomen van bijna 800 Australische dollar (478 euro) per kubieke meter. Het schaarse water gaat dus over van de bulkteelten naar de hoogwaardige teelten. Voor de gewassen tomaat, paprika en aubergine, die veel worden verbouwd in Australië, betekent dit dat de buitenteelten door kasteelten worden vervangen.


EVD, Lydia Drukker, (070) 778 88 20

Egypte investeert sterk in de verbetering van het spoorwegennet. Eerder dit jaar werd het land opgeschrikt door een aantal ernstige spoorongevallen. Er is ruim 1,1 miljard euro beschikbaar gesteld voor onder meer de aankoop van nieuwe locomotieven. Verder worden noodmaatregelen getroffen om het slecht onderhouden spoorwegennet te verbeteren. Hervormingen in deze sector verlopen vooralsnog moeizaam als gevolg van de staatsbelangen die met het spoorwegbedrijf zijn gemoeid. Met de metroverbindingen gaat het daarentegen wel goed. De metro van Caïro vervoert jaarlijks een miljoen reizigers. In 2006 is begonnen met de aanleg van een derde metrolijn die 33 kilometer lang wordt. Ook in 2007 schrijft het ministerie van Transport aanbestedingen in het kader van dit project uit. Naar verwachting zal een stevige concurrentieslag plaatsvinden. In Alexandrië bestaan eveneens plannen om een metrostelsel aan te leggen.


Meer informatie: ministerie van Transport,

Bron: Märkte der Welt - mit Aussenhandelsdienst

Bron: Vakblad Agf

+20 2 795 5566, www.nat.org.eg

EVD, Maxim Snippe, (070) 778 89 56

EVD, Jacomien de Bruijne, (070) 778 87 62

Bron: Märkte der Welt



EVD, Sabrina Waltmans, (070) 778 86 03


Qatar

Bouwmateriaal Qatar heeft een nieuwe wet aangenomen die de import van bepaalde grondstoffen vanuit non-GCC (Gulf Cooperation Council)-landen vrijstelt van invoerrechten. Onder andere vallen verschillende soorten cement, grind en ijzeren en stalen staven onder deze vrijstelling. De snelgroeiende en fors ontwikkelende bouwsector in Qatar heeft nu nog te kampen met tekorten van diverse bouwmaterialen. De nieuwe regels moeten daar soelaas voor bieden. Dat levert uiteraard ook kansen op voor Nederlandse toeleveranciers van dergelijke grondstoffen. Bron: Zawya.com


Turkije

Afval In Turkije is grote behoefte aan hoogwaardige afval- en afvalwaterverwijderingstechnieken. De laatste jaren is Turkije bezig met het aanpassen van weten regelgeving op milieugebied aan Europese richtlijnen. Om de afvalverwerkende industrie in Turkije hierop aan te passen, zijn grote investeringen nodig. Hierdoor ontstaan kansen voor producenten van afvalverwijderingstechnieken en milieuuitrustingen. Het marktvolume van deze sector wordt geschat op 1 miljard euro. Het ministerie van Milieu verwacht dat er in de komende 20 jaar 68 miljard euro aan investeringen nodig is in de sector. Ongeveer 18 miljard hiervan moet worden opgebracht door de private sector. Het resterende bedrag zal worden geïnvesteerd door gemeenten.

BM brengt maandelijks ontwikkelingen en kansen in kaart op buitenlandse markten. BM is een uitgave van de EVD, een agentschap van het ministerie van Economische Zaken. De inhoud komt tot stand in samenwerking met de Nederlandse diplomatieke posten in het buitenland. Redactie Hoofdredacteur: Aimée van Lijf Eindredactie: Bonnie Davis, Sonja Haase, Wendy Wanner, Willem van Well Groeneveld, Mijke van Welsenes Fotoredactie: Willem van Well Groeneveld Redactiesecretariaat: Willy Bronsteijn-Walburg Redactieadres Postbus 20105 2500 EC Den Haag (070) 778 84 48 [email protected] BM-online www.evd.nl/bm Advertenties Recent Joop Slor (020) 330 89 98 Postbus 17229 1001 JE Amsterdam Abonnementen BM wordt gratis verspreid onder bedrijven die staan ingeschreven bij de EVD. Voor informatie en aanmelding: www.evd.nl/bm Aan dit nummer werkten mee Frans Brand, Marc Broere, Maarten van Dongen, Milène de Groot, Urske Kuijpers, Roel Martens, Hedde Meima, Selwyn Moons, Pieter Nouwen, Harry Oldersma, Jan Trommelen, Hans van de Veen, Arnoud Veilbrief, Frans Vink, Marijke van Welzenis Vormgeving Corps, Den Haag Druk PlantijnCasparie, Den Haag Copyright © Overnemen of vermenigvuldigen van artikelen is uitsluitend toegestaan met vermelding van: Bron: BM/EVD

46

Agenda


47

december-januari-februari-maart-april-mei-juni-juli-augustus-se Een compleet overzicht EVD-activiteiten is te vinden op www.evd.nl/activiteiten Wijzigingen voorbehouden. Activiteiten van netwerkpartners staan op

Tijdens spreekdagen kunt u in een individueel

7 t/m 9 mei 2007

Het CPA-programma bevordert het organiseren van

Spreekdagen India EVD, Wilma Couperus, (070) 778 84 15, [email protected]

inkomende en uitgaande handelsmissies, collectie-

gesprek met vertegenwoordigers van het

ve beursinzendingen en andere op het buitenland gerichte collectieve promotionele activiteiten voor Nederlandse bedrijven. Minimaal twee keer per

Nederlandse postennetwerk voor u relevante zaken

22 t/m 24 mei 2007

jaar vindt er een tenderronde plaats. Actuele infor-

bespreken.

Spreekdagen Servië-Montenegro, Bosnië-Herzegovina en Kroatië EVD, John Katers, (070) 778 81 57, [email protected]

matie over nieuwe tenderrondes en voorwaarden

6 t/m 8 februari 2007 Spreekdagen Marokko, Egypte, Libië, Algerije en Tunesië EVD, John Katers, (070) 778 81 57 , [email protected]

1 t/m 2 maart 2007 Spreekdagen België, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk EVD, Wilma Couperus, (070) 778 84 15, [email protected]

24 mei 2007 Spreekdagen Albanië en Macedonië EVD, John Katers, (070) 778 81 57, [email protected]

4 t/m 5 juni 2007 Spreekdagen Zuid-Afrika EVD, John Katers, (070) 778 81 57, [email protected]

12 t/m 14 maart 2007 Spreekdagen Estland, Letland en Litouwen EVD, John Katers, (070) 778 81 57, [email protected]

17 t/m 18 april 2007 Spreekdagen Ethiopië EVD, John Katers, (070) 778 81 57, [email protected]

21 en 22 maart 2007 Handelsmissie infrastructuur, Italië FME-CWM, Marvin Bruijstens, (079) 353 12 86, [email protected]

20 tot en met 26 mei 2007 Factfindingmissie precisietechnologie, Japan Aanmelden kan tot 22 december 2006 Kamer van Koophandel Maastricht, Ardy Assink, (045) 544 95 74, [email protected]

18 t/m 20 juni 2007 Spreekdagen Polen, Slowakije, Tsjechië, Hongarije en Slovenië EVD, Wilma Couperus, (070) 778 84 15, [email protected]

19 t/m 21 maart 20007 Spreekdagen Argentinië, Brazilië, Chili en Mexico EVD, Wilma Couperus, (070) 778 84 15, [email protected]

vindt u op: www.evd.nl/cpa

Foto: iStock

Spreekdagen en seminars in Nederland

Nordic Tour

29 tot en met 31 juli 2007 Beursdeelname International Food Technology Expo, Verenigde Staten Aanmelden kan tot 31 december 2006 Stichting Food Valley, Bernold Kemperink, (0317) 42 70 95, [email protected]

Vakbeursinzending

Deze winter zes dagen lang door Denemarken, Zweden en Finland op zoek naar de sleutels tot innovatie.

De Baak Management Centrum VNO-NCW organiseert een Nordic Tour van 28 januari tot en met 3 februari 2007. Zes dagen lang door Denemarken, Zweden en Finland op zoek naar de sleutels tot innovatie. Een interactief programma biedt een team van managers de mogelijkheid tot het vinden van deze sleutels. De volgende onderdelen zijn in het programma opgenomen: visie, creatief ondernemerschap, innovatieve organisatiestructuur, teamdiversiteit, de mogelijkheden van internet, generatieverschillen, cultuur en de rol van overheid en bedrijfsleven. Meer informatie: De Baak Management Centrum VNO-NCW, Laura van den Boom, (06) 41 77 42 98, [email protected]

6 tot en met 9 mei 2007 Nederlands paviljoen op de Life Science beurs BIO 2007 EVD, Peter Lips, (070) 778 83 03, [email protected]

Financiële programma's De EVD voert verschillende financiële ondersteuningsprogramma's uit. In deze agenda vindt u de actuele data waarop aanvragen of projectvoorstellen binnen moeten zijn.

23 t/m 25 april 2007

PSNA

Spreekdagen Denemarken, Zweden, Noorwegen en Finland EVD, Wilma Couperus, (070) 778 84 15, [email protected]

Eerstvolgende inleverdatum: 15 januari, vóór 15.00 uur www.evd.nl/psna

PSOM Eerstvolgende inleverdatum: 28 februari, vóór 15.00 uur www.evd.nl/psom

Watermissie Zuid-Afrika Van 18 tot en met 23 februari 2007 organiseren SenterNovem en het Netherlands Water Partnership (NWP) een missie naar Zuid-Afrika voor de Nederlandse Watersector. Zuid-Afrika is voortdurend op zoek naar nieuwe duurzame bronnen en technologieën voor water. Interessant voor u kan ook zijn dat Zuid-Afrika een aantal grote en economisch waardevolle havens bezit. Het doel is de samenwerking tussen Nederland en Zuid-Afrika op het gebied van watertechnologie en R&D te vergroten. De missie is bedoeld voor bedrijven actief in waterbouw, waterbeheer en waterzuivering. Per deelnemer kan het programma verschillen, afhankelijk van de interessegebieden. Meer informatie: SenterNovem, Lucas Beekman, (070) 373 59 32, [email protected] NWP, Attie Kuiken, (015) 215 18 92, [email protected]

Conferentie ICC Op 24 januari 2007 is de conferentie van ICC waar de nieuwe regels voor internationaal betalen met behulp van letters of credit, een veilige manier van internationaal betalen, worden geïntroduceerd. Duizenden ondernemingen maken dagelijks gebruik van deze wijze van betalen. Op 1 juli 2007 zal de UCP 600 in werking treden als opvolger van de UCP 500. Bij de conferentie zullen de belangrijkste wijzigingen worden toegelicht. Aparte aandacht is er voor documentatie bij zeeverkeer. De conferentie is bestemd voor ondernemers die met letters of credit werken, export documentmanagers, bedrijfsjuristen, vervoerders, verladers, expediteurs, accountmanagers van maritieme operators en advocaten. Volledig programma en aanmelding: www.icc.nl, klik op ‘Agenda’. Meer informatie: ICC Nederland, (070) 383 66 46, [email protected]

Meer weten? Kijk op www.evd.nl/activiteiten

Vakbeurzen LNV

Foto: iStock

Collectieve promotionele activiteiten

www.internationaalondernemen.nl

Op de geplande vakbeurzen van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) in 2007 staat het ministerie met een Holland Paviljoen.

De geplande vakbeurzen van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) voor 2007 zijn bekend. Op deze vakbeurzen staat het ministerie met een Holland Paviljoen. Een greep uit de beurzen die reeds gepland staan: Gulfood in Dubai (Verenigde Arabische Emiraten) van 19 tot en met 22 februari 2007, Biofach in Neurenberg (Duitsland) van 15 tot en met 18 februari 2007 en Foodex in Tokio (Japan) van 13 tot en met 16 maart 2007. Meer informatie: ministerie van LNV, directie Industrie & Handel, (070) 378 44 16

48

Websites

WWW

Heeft u een tip voor de rubriek WWW, laat het de redactie weten: [email protected]

Zakelijke gedragscode

Ondernemingsklimaat

www.executiveplanet.com

www.doingbusiness.org

Op de website Executive Planet vindt u alles wat u weten wilt over zakelijke gedragscodes in meer dan 45 landen; afspraken maken, ontmoeten en begroeten, conversatie, kledingcodes, omgangsvormen, onderhandelen, relatiegeschenken, entertainment, zakelijke lunches en diners.

In de ‘Doing business database’ van de Wereldbank is het bedrijfsklimaat in 175 landen te vergelijken op aspecten als het opzetten van een bedrijf, inhuren en ontslaan van personeel, registratie van onroerend goed, beschikbaarheid van kredieten, bescherming van investeerders, belastingen, handhaving van contracten en bedrijfsbeëindiging.

Douanetarieven

Zwitserland

www.ita.doc.gov/td/tic/tariff/country_tariff_ info.htm

www.standortschweiz.ch

Voor informatie over douanetarieven in ruim 100 landen is de website van het Amerikaanse Trade Information Center een goede bron. Handig voor wie geen toegang heeft tot de bekende Market Access Database van de EU: die database is niet te bevragen vanuit bedrijven met een website eindigend op ‘.com’

Standort Schweiz helpt potentiële investeerders bij hun start op de Zwitserse markt. Op de website van deze organisatie is informatie te vinden over onderwerpen als geografie, economie, infrastructuur, arbeidsmarkt, onderwijs, R&D, belastingen, vestigingsvoorschriften, ondernemingsvormen en onroerend goed. Ook zijn er doorklikmogelijkheden naar de kantonale investeringsorganisaties.

Dutch Design op dreef

Recommend Documents