"Mijn generatie schrijvers werd zich bewust van de grote leugen
z
die de Zuid-Afrikaanse gemeenschap vormde," aldus de ZuidAfrikaanse romanschrijver Etienne van Heerden. Hij ziet de contemporaine Zuid-Afrikaanse proza als een soort Waarheids-
<
commissie van de literatuur. Van Heerden: "Steeds meer schrijvers gaan terug naar het verleden en schrijven historiografische romans. Het is bijna een obsessie, omdat het verleden zo onvoorspelbaar is in een land als Zuid Afrika." Etienne van Heerden was in de maand april op bezoek in Nederland. Voor Christen Democratische Verkenningen sprak Theo Brinkel eind april met hem over zijn motieven als schrijver, de rol van het postmodernisme in de ZuidAfrikaanse context, de positie van het Afrikaans en de blanke Afrikaanstaligen in het nieuwe Zuid Afrika.
0
ver die laat<;tc grocp laat
te sluit met dicgcne wat nog maar altyd
hij ccn van de hoofdper-
daar was, maar wat oor <,oveel geslagte
sonen in zijn roman 'De
wcggedink is nie." (biz 322)
<,toctn1Ce<;ter' vaststellen:
"Uit die ritmes van die natuur weet julie
Drijfveren l'c~rt.
dat droogte die cen ol ander tyd gevolg
Ll bedrijft nirl aileen maar l'm·t flour
word deur recn, die winter deur die len-
!Pil 1ets llltdrai}CJL Ll stelt morele en imfJliciet
Ll
te. Cenadc is onafwendbaar, en julie
flolitieke flroblemm aan de orde. Wat Zi)11 1111'
het dit met durc ondcrvinding geleer
driJfucren hij het schri)PCII'
Wat julie aan sofistika.,ie en <;e]fonder-
"Mag ik beginnen met tc zeggen dat je
<;ock onthreck, wen Julie in hardnekkigheid. Julie is tipiese pionier<; -
jul
groot'>te gebreke i'> terselfdertyd jul re-
Etienne
VIlli
ll'clrJrt>dfl
Hm·den schreef gedichten. korlc uerhalCII rn romans,
"De hetoverde herq" ( 19~6). "Cassflirs ell ernnfl!rris"
scr vir oorlewing, Jlli groot<;te hate. En
( 1991) e11
ek, teen wil en dank, voel my dee] van
Heerdw is fJrojessor ill de !\frikaalrsc e11 Nedulc~lldse letterkimde
rulle Ek weet net nic of julie in staat sal
c11111 de Rhodes LlniPmileil ill Crahamstad (Oostka
wecs om oor die gren<,e tc rcik en vredc
CllV'I%
"De stoetmeester" ( 1991) de hckerdste Zljll. Etinme
Pc111
··~
niet te idealistisch moet zijn over de
beweging, die cxpcrimenteerde met het
drijfvcrcn van een kunstenaar. lk heh
technisch en themarisch vcrlcggen van
recent weer eens Freuds artikel gelczen
de grenzen van de kumt. De Sestiger<,,
over creativireit. Met hem moct ik cr-
zoa\.,
kenncn dat de persoonlijke drijfveren
llrink. of Etienne Leroux, symboliseer-
van creatieve memen vaak een patholo-
den
gische oorzaak hchhcn. Daar moet ik
Afrikaamralige literatuur i\1ijn genera-
f-
aan toevoegen dat iedere kumtenaar
tie hecft haar wortels in de Jal-cn zeven-
z
die lceft in Zuid-Afrika net zo goed pa-
tJg, en is vooral hc'invloed door de
>
Breytenhach,
l:lreyten de
Andre
volwasscnwording
roman
'Die
van
swerlpre
de
thologisch zou zijn a]., hij of zij niet
bekende
zou schriJven over de sociaal-maar-
Poppie Nongena' van Elsa Joubert Wij
van
schappelijke '>ituatie 1n zijn of haar
werken hinnen het spanningsveld tus-
land. Als hij of zij zou zwijgen over het
sen wcrkelijkheid en lictic. De postmo-
verlcden of over de situatie van ee11 sa-
dcrnistJsche
mcnlcving in overgang en all~'-~ \Vat
tachtig en begin jarcn ncgcntig staat in
daarmee samenhangt. Het 1s onvcrmij-
het tcken van deze -,panning. ZiJ wordt
de\ijk dat schri)ver'> zich bemoeien met
wei aangeduid als historiogralische me-
literatuur
111
de
Jaren
samenlevingsvragen in een land a].,
tafictie AI mijn romam vallcn binnen
Zuid-Afrika
die categorie. Her is zelfbewuste hcr1e.
Het derde punt dar Je zou kunnen Jloe-
tcgcn de achtcrgrond van hl~toriogra-
men is de eeuwenoude spanning tussen
1isch be.,et
ethiek e11 esrhetiek In Zuid-AIJ-ika be-
pmrmodernJ'>tische spellctje-,."
Het ziJil dus geen iJckle
reikte die spanning vooral in de jaren tachtig haar hoogtepunt. In de jaren er-
Grensliteratuur
voor were! aan Zuid-Airikaan<,e -,cf,J·ij-
Cuj 3r sllutill<
vcr"i de vraag gcstcld om geengageerd
Pmlu)
te sch1·ijven.
komsl
Vee\
<,chrijver<, zeide11
toen. 'Nee. wij houden ervan om te -,chrijven. maar wiJ willen niet beperkt worden in wJ.t wij doen.'
Fen
van hen,
Pdll
ill
Zuici-Afnbl.
111
dr
J
zr-
,hzc litcrilluurslromilu}!
"MiJn roman 'C:asspir'> en C:ampari\' hiedt het toneel waarin de hoofdpersoon,
Erwin,
ccn
ron1an
gc~:.,chrcven
Hennie Aucamp, reageerde met de '>tel-
hedt over de grensoorlog. Op ecn ge-
ling 'Het hui., van de literatuur hedr ve-
geven moment vertelt hi1 dar aan zijn
le woningen' In de jarcn lachtig is het
ouders. Zijn vader vraagt welkc gren<,-
debat gc'J'ntensiveerd met de opkomsr
oorlog hi] bedoelt. Frwin wij't op de
van het p
oorlog die de Zuid-Airikaanse kriJg'>-
die '>troming in het postmodcrnisme,
macht voert in Namib1c. dar toen 110g
die puur estheti'>ch ingesteld wa<, en ai-
Zuid- West Alrika genoemd werd. en
le
afwee'>.
Angola. Ziin moeder voert aan dat de
Vooral vanuil marxistische hoek kwam
minister toch in her parlement gczegd
ethi.,che
ovcrwegingcn
daartegen kritiek. Daarnaast ontwikkel-
heelt
de zich een meer betrokken vorm van
vecht. 1\\aar Lrwin kan er niet omheen,
dat de krijgsmacht daar niet
postmoderni'>tne in Zuid-Afrika.
de Zuid-Atrikaanse commando'., zijn er
Tegen deze achrergrond zou ik zeggen
echt. Het Zuid-Afrikaan<,e Ieger voerde
dat mijn werk te plaatsen is in de
oorlog
naloop
de
Namihic en in Angola. maar de kranten
'Sestigers' Dar was een modernistischc
schreven er niet'> over. Er was cen<,uur.
van
de
beweging
van
aan
de
Noordgrenzen
van
(IJV'I.%
z -l
m
;:o
< m
~
De Z111d -Afriam~sc sclmjver Etie11m va11 Heerden.
Uoto 1\11io11 \lorster)
lk gremoorlog, vooral in Angola, he-
1983 met de hundel 'My Kubaan' en
<;tond ollicieel nict. Zo wa<, de <;ituatie
'>chrccl in 19R4 de korte roman 'Om te
aan het begin van de jaren tachtig.
awol'
[en hcle geiH.Tatie jonge <;chrijver<;,
logischc motieven van de kun<;tenaar,
waar 1k dec! van uitmaaktc, hcclt in de
omdat ik wil waarschuwcn tegen a! te
lk begon mijn anlwoordmet de ratho-
vroege 1a1Tn tachtig hoekcn en kortc
romantische voorstellingen. Agitprop,
verhalen gerubliccerd die hekend ziJn
kL1nsl in dicn-;t van de polit1ek is ook
gewordcn als 'grcnsliteratuur' WiJ voel-
niet idcaal Ergens moet er een halans
den dat wi1 als het ware als historio-
gcvonden worden."
grakn moestcn nrtreden om het e<,calcrencle geweld en de militariscring e11
Welke sdmjPers uit de IPCI'eidlitemtuur
de elfectcn ervan or men<;ell te be-
Poo rlmL!o
schriJven
-,chriJver<,
"Wic miJn roman Toorberg' (Neder-
werd zich hewust van de grote leugcn
landse titel 'De hetovcrde berg', Thill
,\liJ11
gcncratie
ZIJII 1111'
die de Zuid-Airikaan-,e gemeemchar
lccst zal hct duidelijk zijn dat iemand
vonnde. Wii voelden dat we niet aileen
als Cahriel Carcia Marquez cen grotc
zuiver exrcrimemelc kumt moe-;tcn be-
invloed or mij gehad heclt. Wat mijn
drijvcn, nict aileen kun-,t omwille van
kmte verhalen hetrdt denk ik aa11 de
de kumt, maar dat wij ook icts moe'>len
genera tie mecr exrerimcntclc Ameri-
ortekenen van Ollze tijd. Dit was her
kaan<,e schriJvcr<,, dic ecn gewcldige in-
begin van de zogeheten documcntaire
vloed
kortc verhalen en novellen, 1n navol-
Airikaan-;e litcratuur Ook Borges Lm
ging van l'.lsa Joubert. lk dehutccrde in
van Zuid-Atrikaan<;e auteurs znu ik zcg-
hehhen
gehad
op
de
Zuid-
,. '
;I
Amerika's bdnvlocd bcnn
van de centrale prohlcmen 'rlcJIC and disrlacemmt' Blanke Afrikaanssprekenden
ldentiteit
wikkeldc relatte met de grond c11 mel
Zockt
Afrika aan te gaan Wat mijzelt betreft
gen dat ik vooral door schrijvers uit de [U-1
zijn nu eenmaal gencigd om een inge11
in ti!P romm1s naar mt idC!Jtitcit uoor
t
"lk
hch
pn>blemen
'Afrikaner'
,-
met
Europeanen die Toorhcrg' gclezen hcbde
term
hen, zeggen dat ik mecr van Afrika
lk vind het een moeilijk
gc't'nternaliseerd heb dan ik denk. ZiJ
hantcerbare term. Het woord hecft cen
noemen het echt een hock uit Alrika
politick-ideologische lading Het is vcr-
Met die mondelinge traditie, met de
bonden met Afrikaner nationalisme. lk
geesten. Wij zijn mecr van Afrika dan
zou kunnen zeggen dat mijn ovcrlcdcn
wiJ eigenlijk vermocden. Als wij a! een
vader cen Afrikaner was 1\laar ik zou
rol hehhen in Zuid-Afrika dan is het
miJzelt lievcr zien als een Alrikaans-
een soort duhbelpmitie: iets van Europa
taligc Zuid-Afrikaan Bit die henaming
naar Afrika te brengen en iets van
voel ik mij gemakkelijker ,1\lijn moeder
Afrika naar Europa"
was Engelssprekend, maar dat is niet de
In 1111' ro11111ns wordt de m/ uan hlankm nt Z111d-Ajrika noqal eem <Jckenmerkt door de ondcnuerflinr} 1'1111 i>ct /,111d en de ttllillllr /11 Toorhcrq' qchruikc11 de "Wij zullen eerst fldlrial·dJtll Prill ,lc A1oolll1r/11meer naar ons {mui/ic de armlc /11 '/J1e slocllltceslcr' lltisuonnl l>oofdflcrsool1 verleden moeten Scr/111!15 llutlo de nlllllllr mel hct kijken voordat wij hokkenrr~s dr~t l>i; !celt
redcn. De rcden waarom ik mij er onbehaaglijk hij voel is het Afrikaner nationalisme. lk sprak onlangs een andere Zuid-Atrikaanse schrijver dte nu op hezoek i<, tn Nederland.
Hij
doceert
aan het Technikon van het Kaap-,e schiereiland, waar hct mercndccl van de studenten bruin is. Hij hccft onder zijn studenten een opiniepciling naar
hun
ons gerust thuis kunnen voelen."
gehouden
associatics
bit
"Voor de ,\loolman-dvnastic gold in hoge mate de mythe van hct wilde en lege Afrika dat mak gemaakt
de
term
moest worden. Die mythologie werd
'Afrikaner' Hij allen kwamen hcgrippen
ontwikke\d in onzc litcratuur en onze
als 'wit', 'Afrikaamsprekend', 'politiekc
geschiedsch,·iJving Dat is de mytholo-
macht' naar vorcn. Dcrgelijke con nota-
gie van de eerste strofe van hct oude
tics hch ik ook. ,\1aar mi-,schien kan ik
volkslied 'Die stem van Suid Afrika'
over twintig Jaar vrede hcbben met die
Daar hoor JC als hct ware de krakende
term.
ossenwagens door hct lege landschap
De positie van de blanke Afrikaans-
trekken. Je hoort de zwepen klappen
sprekende in Zuid-Afrika is in zekere
Het is de mythologie van de hlanke die
zin die van een persoon die Afrika min
Afrika komt onderwerpen en ker<;~enen.
of mccr gc't'nternaliseerd hedt. ,1\\cer
lk zie miJn eigen rol heel anders. In ecn
dan hij of zij zal denken. Dikwijls den-
gedicht dat ik geschrevcn heb nadat ik
ken blanken dat zij niet in Afrika thuis
onze familieboerderij op de betoverde
horen, dat zij ontheemd ziJn. In de
berg bezocht had, zei ik lk heb ecn an-
postkolonialc literatuur, waarvan mip1
dere plocg en een andere schaar en een
werk een voorheeld is, is daarom een
ander Atrika. Mipl bijdrage ligt men
( ! )\/
q \)()
op hct vlak van hezinning op de pmitie
Atrikaanssprekend zijn ook de hruine
van men:,en. lk zie voor mijzelf meer
men-.en, die ook een <,oort tussenpositie
z
een culturele rol. i\ laar ik zou voorzich-
tnnemcn.
-l
tig wilkn ziJn om a! le scr-icus te doen
kaner<, zoals Xhosa's ol Zulu's en blanke
over de rol van ecn schri)ver. [en vis
Zuid-Afrikaners. Zij zijn zich ook sterk
<,peelt gcen rol in het water. Hij is cr ge-
hewust van hun tus<,enpmitie. Zoals de
woon. l:o i'> hct ook met ccn kun<,te11aar
hlanke Zuid-Airikaners
in een hepaald land. Hij hedt niet cen
zijn van hun positie tu<,<,cn Afrika en
Tu<;<;en
zwarte
Zuid-Afri-
zich
bewust
m ;;o
<
hepa<1ldc rol ol plicht Hij i'> er gcwoon
Europa. zo zijn de bruine Atribans-
m
1\lJJr onthoud: het wJter" zip1 adem."
taligen zich zeer bewu'>t van hun posi-
~
tie tussen wit en zwart. Dat valt ook
Bijdrage Afrikaanssprekenden
geregeld in de kranten te lczen. Ook zij
/)dl'id LIPIII<},/onc <)inl} ofi ondckki>II}sloclJ!
ziJil op zoek naar een plckje In de scha-
,loor ;\[Iikii 111cl ,lr ),oo3sd'd/' l'dll ··,oiiiiiicrcc,
duw. Tu<;<,cn haakJes: In Nederland zeg-
Umsli
gen Jllli ie 'Zij zoe ken een plekJe onder
Ill /JrJ
de zon.' In Afrika zcggen wij: 'Zij zoe-
de /Jij,/IIII}I /hill i\frikdiiii\-
:di}/11/W/
ken een plck)e in de <,chaduw'"
Sfirlk/11:/cn IIIIII Zud-Ajnkii 1
"Ci,tcren we1ren wij in Heerde, het st
mijn bmil1e oorspronkelijk
W<;idr
Op zoek naar wortels?
vJndaan komt. WiJ zijn er in het mu-.e-
is a
um gewec'>t. waar oude portrctten han-
0111 of' zock lr t}IIIIII IIIIIIr IPol·ids 111 Af>'ikn' In
gcn
van
Ncdcrland"ic
vrouwcn
en
WI lnrclr11S i11 de A[ribiii115iiiln;c /iicrai1111r
de
'SI11dkasldr',
IIIIIIII'C 1'0111<111 tJ
An:in'
me111nen. 1\ 11)11 voorvader<, en voonnoe-
llr111k. is K<1111111
dcTs zogczegd In 1701 zijn zij in Zuid-
[m11ilic 11'11111
Atrib ae1ngekonwn l:lq het kijken naar
/Jwiis Hrink 1icek1 lro111PI115 COIII{llrcl de dra11k
J,Ii
/Jock OPCI tJcrihiilli Zi; 15 'in-
d1e '>childcrijen zei miJn vrouw tegen
11111 ·,lie nwc 1'1111 :lie I'IJ
mij 'Ak ik d1e koppcn zic, herken ik de
crf<Jocd 1lilll de uc1dcrcn besl1111i 111/cw >1111<11 ull
typi'>chc gezichten van Alrikancr-. en
tJcrbm /Jicn, oodo,J uocmt.
dan weet 1k: Dit i-. waar het allemaal
( lok
hegonnen
i'>'
De
nazaten
van
die
111111
/IIi
jlllJrll
m dtinkm
II11dc I'I III ti!P cigcit kortc urrhdal
Dtc iJIIS i11 rond<~wcl Wi//Jclntillil', qcsclmtJIIt
llollanders hehben grote <,chade aange-
lrr c)clcqmhcid
ncht. Kijk maar naar Hendrik Vcr-
Wcrb)rocfl K11iros. komi de ontk11opi11{j da! de
thlll
hll 25-JIIric) ]Ubilculll 1!<111 de
woerd, de 'architect van aparthetd', die
jm,iltc Cl1)111lt)k zo<jcheinl
als )onget)e va11 zcs vanuit Nederland
"lk denk niet dat die behoeftc opeens
naar Zuid-AI1·ib i'> gekomen. Hct komt
buitengewoon qerk i'>. Wei is de Alri-
nu
aan
op
verzocning
van
kleurltiii}CI1
Zi)lt
hlanke
banstalige literatuur reeds de laatste
Alrikaan<,<,prckenden met Zuid-AI ,-ika
twintig jaar ol meer wei degelijk bezig
Vooral de men verlichten onder hen
met de prohlcmatiek van Afrika en de
die n1et '>entirncnteel zijn over het ver-
verhouding tussen men<, en land. Het is
lcdcn. die niet opnieuw willcn vervallen
een roging om Atnka te vinden. Wat ik
in de louten van vroeger, kunncn ecn
zie in de contemporaine Zuid-Airi-
nicuwe identiteit ontwerpen. een nieuw
kaanse proza is een soort Waarheid'>-
begin maken. Voor hen zal dat gemak-
commiS'>ie van de literatuur. Steeds
kclijkcr- zipl dan voor Lngel:,taligen De
mecr schrijvers gaan terug naar het ver-
Atnbanstalige
leden en schrijven historiograhsche ro-
Ainka lijkt
(])\'I)
I)()
llliJ.
IS
mccr thuts in Zuid-
mans. Waarom' WiJ ziJil 11u hin, maar
';(
,,I
wat i-, cr cigenlijk geheurdc Kunnen wi1
II.
>
kunt ontdekken. Of cr iihcrhdll/>1 wei
vanuit het per-;pecticf van hct heden tc-
zoiets is a]<, 'de' waarhcid'
ruggCJan naar vroegt'r~ Hct
'Tc gemakkelijk wordt aangcnomen dat
IS
hijna een
ob<,cssie, omcbt het vcrlcdcn zo on-
het po<,lmoclemi'>llle het hc<,laan van
voor-,pclhaar is in een land al-, Zuid-
waarheid
Atrika
ecn
biedt een geweldig breed spectrum aan
lk vocl
verlangcn
het in
mijzcll
ontkent.
Po-,tnwdemi<,me
in de tijd terug tc gaan
denken rondom de kwe-,tic van kcnnts-
f-
teneinde vast te stcllen wat er geheurd
theorie. [en heel -,cala aan denkn'>
z
is. tv\qn nicuwc roman. die dit jaar zal
hecft daarovn ge-,chrcvcn Van zen ra-
verschijncn. speelt zich at in het jaar
dicalcn. die aile, tot tekst verklaren en
0111
1960. We mocten vragen stellcn over
zeggen dater geen waarheid i'>, tot heel
wat gcheurd is. ,1\,li'.schicn is het een
conscrvatieve pr,-,tmoderni-,ten
soort zuivcnng<,proccs.
werk past in de theorie Vi\11 de hi-,torio-
,1\,lijn
)e hcgrijpt het misschien heter al-, jc
gralische metahctie. 1\lag ik. om dat he-
kijkt naar de hoeveelheid litcrairc wcr-
gnp uit tc kggen. de Slag van Blocd-
ken die in Nederland vcr-,chijncn over
rivicr al-, voorbeeld nemen. I De Slag
de
Hoeveel
van Bloedrivter vond piJat-, op 16 de-
T\vcedc
Wereldoorlog
mecr redcn i-, cr niet om tc -,chriJvcn
cember I f\3H in het Noorclen van de
over apartheid. die decennia IJng ge-
huidige provmcic KwaZulu-1\atal. De
duurd hedt. Het i'> litcratuur die erop
voortrekker-, wistcn claar· de aanvallcn-
uit i-, om het verleden open tc maken,
dc Zulukrijger<, ma'i<,aal at te slachten.
te ontdekken. Om identitcit te zoekcn
Thll) Die -;]ag heeft werkeliJk plaatsge-
en zo mt<,<,chien cen plek tc vinden in
vondcn in de ge'>chiccleni-, Dat is de
hct nieuwe Zuid-Afrika. Wij zullcn
waarheid_ 1\ 1aar wij kunnen nooit terug-
eer<,t mccr naar on-, verleden moetcn
gaan in de tijd om de slag opnicuw te
kiJken, voordat wiJ ons gentsl thui-,
bekijken Wij kunnen aileen door tek-
kunnen voelcn. lerst de mythe-, ont-
'>ten, tekeningen, ka<~rten, clocumenten.
ma-,kercn, de mythe-, van de blanke
ovcrgebleven artclacten ecn heeld krij-
Afrikaner, de blanke pathologic. hct ra-
gcn. Wij zijn aangewezen op tekcr1s
cismc hij wiJze van god-;dienst. Als een
van het vcrleden. Op ecn archeolo-
zuivcringsproce-,
Ook de belang-;tel-
gi-;ch of tek-;tueel verlcdcn lk ben aan-
ling voor de rol van vrouwen 111 hct ver-
hanger van de opvatting binncn hct
lcdcn hangt daarmee <;amen. of de rol
po<,tmodernr<,mc dat de waarheid van
van
nog een
het verlcden echt hedt he<,taan. maar
prachtige roman kunnen schrijve11 over
dat de tocgang daartoc voor on~ pro-
zwarten.
lemand zou
de rol van zwarte mcnse11 tijdem de
hlcmati-,ch i-;_ Aan de andere kant ziJTl
Bocrenoorlog. Daar hebben duizenden
er extreme po-,tmodemi'>lcn die zegger1
zwarten en bruinc menscn aan bcide
dat allcs aileen maar tekst i' en niet
kantcn aan deelgenomcn. Zij het dat ZIJ
meer. Voor hen kan een -;chrijver nooit
zell niet aan de gcvcchten declnamen"
op zoek gaan naar de waar·heid. Hij ol zij kan aileen maar ni1g cen tck'>l -,chep-
Postmodernisme en waarheid?
pen, nog een vcrhJal uecren over wat
ll vertelde van de behoefte om in het
mogell)k gebeurd kan zijn
verlcden op zoek tc gaan naar de waar-
Schrijven i'> altiJd cen pcr-;oonliJkc, -;ub-
lwid. In postmodernc litcratuur i'> het
)ectieve ki)k op iet<, wat gebcurd i'>
nu net de vraag ol je de Wilarheicl wei
J\1tEH voor mij zijn ~OI1lllllgc verhalen
nader aan de waarheid dan andere. lk
Zuid-Afrika mel tach ee11 t)rool uerhilcd 11odcq
denk dat aile schrijvers er onhcwust
om ills gememsclmp uerdcr te komen, als basis
naar <,treven om de waarheid te achter-
uoor twtio11 huildi11_q'
halcn. Waarorn dit in Zuid-Afrika zo
"lJat is absoluut nodtg Als ideaal staat
hcJangrijk is, is omdat
dat voor mij vast. l'vlaar of het realis-
OilS
aJtijd CC!l
'Waarheid' is voorgehouden: de 'meta-
tisch is orn hct bewust te scheppcn is
narratief, of het 'rneesterverhaal', van
ccn andere vraag Wij hchben in Zuid-
apartheid Dat is een heperkte geschie-
Afrika het idee dar wij een natie moe-
deni.,opvatting van Afrikaner nationa-
ten bouwcn. Maar wat bedoclcn wij
lisrne, een beperkt <;tel mythes dat ons
ermee7 Natie komt van het Lat1jnse
is voorgehouden als de waarheid van
ccrc, wat 'geboren worden' betekent.
het verleden. Wij, als schrijvers van
l\1ensen die op cendere wijze op dc-
11115-
mip1 generatie, willen bewu<,t naar het
zelfde pick geboren worden en delen in
verlcden teruggaan en het verlcden
dezelfde cultuur. De rnoeilijkheid in
hcrscheppen. De postmoderni<,tischc
Zuid-Afrika is dat wij wonen in een
stroming zockt een alternaticf voor het
land waarvan de grenzcn door kolonia-
concept van mccstcrverhalen of 'meta-
Ji.,ten zijn aangeduid Zij hehben stre-
narratieven' en vooral voor het meta-
pen getrokken op de kaart, waardoor
narraticf
wiJ, net als in andere delen van Afrika,
van
apartheid
Niet
door
opnieuw een mcta-verhaal schrijvcn,
met mensen met verschillcndc talcn en
maar door het scheppen van kleine ver-
culturen in een land wonen.
halen en deze in bet grote verhaal in te
De vraag is hoe Je dan een natie bouwt.
schrijven
WiJ hcbben gecn behocfte
C:ultuur gcbruiken om cen natie te bou-
aan
nieuw
wen is een problcmatische ondernc-
een
meta-narratief voor
Zuid-Afrika, maar moeten ons rcalise-
rning. lk hoop natuurlijk op een soort
ren dat wij een land van vcle kleine ver-
gcmeenschappelijke cultuur Zonder de
halen zijn, van velc kleine culturen.
rituelen
Er be<,taat dus niet aileen hct postmo-
Afrikaner nationalisrnc. Zonder zwart
van
nationalisrne.
Zonder
dernisrne van de cliche-opvatting dat
nationalisme. tv1aar of het mogclijk zal
illlyl/1inij t}ocs, maar er is in Zuid-Afrika
zijn weet ik niet. De huidige regering is
ook een zecr verantwoordelijke en be-
bezig een soort RDP-culture te schep-
trokken vorm
pen ('RDP' staat voor RecollslntclioH ami
van
postmodernismc.
!::en soort ethisch postmodernisme. Het
f)evelopmC11l Programme, het herstel en
heeft een heel belangrijke rol gespeeld
ontwikkelingsprogramma van de Zuid-
in her 'open schrijven' van de koppen
Afrikaanse rcgcring, ThH). lk ben hang
van de blanken. lk weer zcker dat wan-
dar het een jiltil mor_qmw zal zijn lk ben
neer Je de Afrikaanstalige literatuur van
er nogal cynisch over lk vraag rnij af of
de afgelopen veertig jaar weg zou ne-
wij niet eerder voluit moeten gaan voor
men van het bredere culturelc land-
de crkcnning van de vcrschillende cul-
schap in Zuid-Afrika, de ontwikke-
turen in Zuid-Afrika ln voor het sti-
lingen naar liheralisering anders zouden
muleren van aile culturen, vooral die
zijn gclopen."
welke een achterstand hebben omdat zij in het verleden verwaarloosd waren,
Nation building i\ 1aar ills ik (}il bjkc11 Uill1llil
zoals die van de Xhosa's, de Zulu's, de WI
politieke ill-
"'rlshoek, Pr
aJ
Heeft
Sotho's, etc. Wij zullen mensen ccn gevocl van thuiszijn rnoeten geven. Dat is
z
< m
>
erkenning: dat je je thuis kunt voelcn.
len, zodat wij ons allemaal zullen thuis-
De regering moet niet investeren in de
voclcn. Kijk naar Nederland. Wat ie-
schepping van ccn grote nationale cul-
dereen gemcenschappelijk hecft is zin
tuur, maar zij moet actief beleggen in
in lekker etcn. Er zijn Surinaamse res-
de ontwikkeling van verscheidene cul-
taurants, Franse, ltaliaanse, lndische,
turen. De lijm die ons als Zuid-Afri-
Marokkaanse,
kaners zou moeten samenbinden moet
Nedcrlands ctcn. De ontwikkeling van
f-
niet cultuur zijn als een eenheidshegrip,
ecn Zuid-Afrikaanse cultuur is een heel
z
maar de gedachte van pluraliteit en de-
mocilijk hegrip. lk heb er niets tegen
mocratische erkenning van verscheide-
als hct zovcr komt, maar praktisch zal
nheid. Buitenlanders verwachten van
het lang duren."
maar nergens kun
je
ons de ontwikkcling van een ZuidAfrikaanse cultuur. lk wil enkel waarschuwen voor al te romantische voor-
Waarde van Commissie voor Waarheid en Verzoening
stellingen daarvan. De roep om ecn
Kmt de Commissie uoor Waarheid e11 \fer-
'Rainbou> Jllllioll', door aartsbisschop Tutu
zoenini} d1111r iets in hetekcnrll 1
gcformuleerd, klinkt mooi vanuit het
caste f>laats eC11 zoektoc!Jt 11<1111' de rPililrheid'
huitenland,
maar moet voortdurend
"De waarde van de Waarheidscom-
ontleed en geproblematiseerd worden.
missie ligt vooral in haar symbolische
Zq is loch op de
Het zal niet zo gemakkelijk gaan De
betekenis.
regering mag niet opnieuw een meta-
hiechtproces Het is ecn symbolische
verhaal aan de samenleving oplcggen.
atlcgging van schuld. De zittingsperio-
1\lisschien kan er over honderd jaar
de van de Waarheidscommissie duurt
sprake
zijn
van
een
ware
Zuid-
Afrikaanse cultuur."
Het
1s
een
symholisch
maar twee jaar. Als zij aile honderden zakcn zou ondcrzoeken. zou ziJ zeker dcrtig, veertig jaar nodig hebhen. Ze
"Misschien kan er
Dot hen ik met 11 cem, '" he/ ka11 misschien niet 1)(111 bouelt11]!Jestuurd
kan aileen maar een bcperkt aantal za-
over honderd jaar
rPor.len, maar ,ds er aqms em uu-
voorhecld van ahsolutie, als symbool
/J,utlr"mdili!ll
van verzoen1ng.
sprake zijn van een ware ZuidAfrikaanse cultuur."
dat toch
1110el
kon!fll, dan zal
ken uitzoeken en deze gebruiken als
de cultt11n zijn'
Aartsbisschop Tutu speelt daarin als
"lk weet nict of er gemakke-
voorzitter van de C:ommis'>ie een ont-
1){111!111
lijk zo'n meta-verhaal uit de
zettend belangrijke rol. HiJ hccft een
cultuur kan komcn. Er is bij-
groot gevoel voor het helang van ritu-
voorhceld niet een geloot in
elen die zo'n emotionecl proces moctcn
Zuid-Afrika Er zijn moslims. ;oden, ka-
begcleiden Hii steekt een kaars op. er
tholickcn, verschillende versplinterde
cs gezang. er is de symbolische kcuze
Atrikaanse religies. We kunnen toch
van plaats: Oost-London, op de tradi-
niet allcmaal Anglicaans worden zoals
tionele Oostgrens van de Kaapkolonie
aartsbisschop Tutu' Kijk naar de talcn.
\Vacu grotc hot~i ngen tu'lsen zwart en
Wij
pratcn Afrikaans, Zulu, Xhosa,
blank hehben plaatsgevonden. lk hoop
Engels; in totaal zijn er elf amhtclijke
dat de Commissie, naast de zaken die
talen. Een taal kan de lijm niet zijn
opcnhaar bchandeld worden, ook een
Waar we het van moetcn hehhen is een
archict zal aanleggen waarin andere
erkcnning van pluraliteit lk pleit voor
verhalen zijn opgcnomen. Dat kan cen
de weg van de erkenning van verschil-
prachtig monument zijn, een museum
van bezinning over de verhalen van hct
oorbellen iets heel anders. Dat is het
lijdcn van mensen. Waar men later ook
vcrschil tussen twee manieren van den-
z
kennis van kan nemen. Zoals in Israel
ken, van taalgebruik"
-l
bestaat voor de slachtoffers van de Holocaust. tvlaar ik vine! het aan de an-
De stem van je eigen plek
dere kant ook jammer dat misdadigers
Voor IPelk {>uhl1ek schrijft
gcwoon vrijuit gaan.''
"lk schrijf voor niemand speciaal Het
m
tO
<
zou in Zuid-Afrika ontzcttend gevaar-
T wee manieren van den ken In 'Cass{llrs
unnparis' stcwn Erwin
lijk zijn om je van tcvoren af te vragen
Enue
voor wie je schrijh. Sommige schrijvers
le<}enOPa clbwr. Emie is de o{>florlimist. Cehnukt cmilwiteit om dik geld mee te uerdienw.
digd dat zij voor ccn overzecs gehoor
fnPnl is ent morecl _qeuoeliq mens. Is het niet
en niet voor Zuid-Airikaners schrijvcn.
uoor nicts dat lnj sclmJI'cr is' !-lehlmt schrijuers w1 authcnticka hcsla
lukkig nog nict aan mijn adres is ge-
Cli
01
in Zuid-Atrika worden ervan bcschul-
Het is ecn crnstige aanklacht, die gc-
"/c moet 'Ca"pirs en campari's' binnen
richt. Toch moet je gewoon prohcrcn
de spccifickc sfcer plaatsen van omgaan
te luisteren naar JC cigen stem, naar de
met scheppend vermogcn in hct rccla-
stem van JC cigcn pick. Als ik werkelijk
mcbcdrijt
voor ccn bepaald publiek zou schrijvcn,
of
advcrtcnticwczen.
Hij
Ernie, de typi-,che reclamcman, client
zou ik het heel anders moeten aanpak-
hct om gcdachten te vcrkopcn en geld
ken. De Engclsc uitgcvers van Toor-
tc vcrdicncn. Voor Erwin dicnt schep-
berg' wddcn dat ik opnieuw eenzelfdc
pcnd vcrmogen om op zock tc gaan
soort hock zou schrijven. Zij redenccr-
naar hct wczcn van de dingen. Ernie's
den dat mijn lezers meer van hctzcllde
waarheid i-, een valse waarhcid. Erwin
zoudcn willcn, en niet ineens een hock
wil een authcntickcr soort waarheid.
als 'Casspirs en Campari's' Als ik hen
Tusscn beidc ligt cc11 wcreld van ver-
had gcvolgd, zou het mij vast bctcr zijn
schil in het gebruek van taal
gegaan dan mi. l\1aar dat wilde ik niet.
Cister-
avond was op tclevisie te zien hoc in
lk vine! dat ik miJzclt als kunstenaar se-
New York de vrocgcre hczittingen van
ricus moct ncmen en nieuwe vormcn ol
Jacky Kennedy gcveild werden. Er vcr-
stijlcn moet ontdekkcn."
schecn ccn vrouw in beeld, die crin gcslaagd was om de oorbcllen van Jacky
Geen leescultuur
Kennedy tc kopcn
oorbel-
Wat is de {1ositie Pdll lllcmtuur in de ZuidAfribumsc S
len zou kunncn dragcn, die van Jacky
"In de Oostkaap, waar ik woon, een
Kennedy zijn geweest. Dat
hct soort
grote provincic, kan je mijn boeken
hoodschap dat hct reclamewezen ons
vrijwcl nergens kopcn. Lczcrs die bij
Zij vcrtcldc hoc
tantastisch zej hct vond dat
ZIJ
IS
wil docn geloven lk als schrijvcr ben
mij op hezock kornen en in de huurt
vccl meer gcintcrcssccrd in wat Jacky
een van rnijn bocken willen kopen, in
Kennedy voelde, wannccr
ZlJ
's avonds
mijn woonplaats Crahamstad, in Port
thuis kwam en haar oorbellen afdeed
Elisabeth, in Oost-London, zullcn tc-
Wat zij op dat moment met haar man
vergeds zockcn. Tcrwijl hier in Utrecht
besprak Voor hct rcclamehedrijt verte-
in bijna clkc hoekwinkel mijn bockcn
gcnwoordigcn die oorbellen geld, sta-
tc vinden zijn. Dat is voor mij een
tus, hezit. Voor ccn schrijvcr ziJil die
vreerndc ontdckking hoor. Hoe kornt
m
date De mensen in Zuid-Afrika lezcn UJ
over de talensituatie in Zuid-Afrika.
niet. lk ken ccn zccr knappe advocaat
Voor een Xhma in Umtata is hct Xhma
in Crahamstad, die pocht dat hij zijn
'the air that he or· she lmathcs' We moetcn
laatste hock gclczcn hccft tocn hij nog
er aan leren wennen dat aile elf talcn
aan de universiteit studeerde. Onder de
een pick hcbbcn in Zuid-Afrika Het
gegoede mensen is geen lecscultuur.
alternaticf is dat de overheersing van
UJ
Voor de mindcr gcgocdc memen zijn
het Afrikaans wordt vcrvangen door
f-
hockcn gewoon te duur en zijn er geen
die van het Engels. Nelson Mandela
z
gocdc hibliotheken in de towHships. Daar
zegt dar hi) het Afrikaans respecteert.
is ook gcen boekencultuur. We zijn dan
Maar hij moet nict slcchts als een soort
ook in Afrika."
Hct Ajr·ikaal!s is enr kleiller taaloehied dan /Jet Nederlcmds. hoe ka" het dal! tach l!O!J steeds hetaalhaar zrjll om hoeke11 uit te qwno "Het puhliek dat wei lcest vormt ecn klein, maar zeer
geruststellendc
"De waarde van de Waarheidcommissie ligt vooral in haar symbolische betekenis. Het is een symbolisch
actiel en trouw groepjc. In elk dorp en clke stad is er
biechtproces."
wei ecn lecskring llijna altijd hestaandc uit dames.
lczus- ti-
guur optreden. De regering moet in de praktijk bewijzen dat aile
talen,
waaronder het Afrikaans, erkcnning genictcn. Engels zal de contacttaal zijn, dat is onafwendhaar
En we
moeten ook dankbaar ziJn dat wiJ
Engels
hcbben.
1\laar ik vocl niets voor een
regeringsbeleid
dat
praktisch neerkomt op de
De lezers in Zuid-Afrika zijn meren-
invocring van het Engels a]<, ovcr-
dec]<, vrouwcn. Zij kopen de Afrikaans-
heersende taal, die de andere weg-
taligc litcratuur. Mannen lezen niet.
drukt.
Lczen wordt gezien als het atleggcn van rnachisrrro. Elk jaar in oktober is er in
In een situatie waarin aile ell Zuid-
Welkom een grote hijeenkomst van al
Afrikaan<,e talen werkelijk erkend en
de landelijke lezerskringen
Dan ziJn
gcrespccteerd worden, twiJicl ik nict
daar zeshonderd vrouwen. die iedcr cen
aan de kracht van het Afrikaans. h is
leeskring van zo'n ticn vrouwcn vcrte-
langzaam maar zeker ecn gcneratie in
gcnwoordigen."
opkomst van
zwarte Afrikaanstalige
schrijvers, zoals de nieuwc roman van
Afrikaans heeft sterke toekomst
de A.H.tvl. Scholtz, getitcld 'Vatmaar'
Heeft !Jet Afrikaans toekomstm1 hetHiet mcer die hevoormhtc positie irmeemt ill Zwd-Afnka,
roman van een hruinc schriJver. Er ziJn
maar cln van de vele talm isqerpordno
verhalen
"Constitutioneel rechter Albie Sachs
Afrikaans schrijvcn Daar ligt voor miJ
Dat is de eerste dikke Afrikaanstalige jonge schrijvers die prachtige romans, en
dichtbundcls
in
het
zei verleden week tijdens ecn spreek-
de toekomst van hct Afrikaans. Dus
hcurt (dit vraaggesprek werd eind april
hoewel Afrikaans tormeel zijn hcvoor-
I 996 gehouden, red) in Amsterdam dat
rechtc positie hceft verloren - <,oms
hct voor vee! Engelstaligen vanzelfspre-
misschicn teveel -, alhoewel Xhosa,
kend lijkt om te den ken 'Ellc}lrsh is the 11ir
Zulu en Sotho niet genocg voorrechtcn
we brC!lthe' Zo moeten we niet praten
kunnen krijgen, en alhoewel Engels te-
CtJV '1%
vee! gehruikt wordt, heeft hct Afrikaans
Maar je moet oppasscn voor het woord
ccn <;tcrke toekomsr. 1\laar op een an-
'stanwerwantschap', dat net als het be-
z
dere manier dan vroeger."
grip 'Afrikaner' een geladcn term is. Als
-l
het gaat 0111 culturele hetrekkingen tu<,-
Relatie Nederland-Zuid-Afrika
scn Nederland en Zuid-Afrika, zal je je
Hoc Z1cl 11 de rdatic tussw hct f\Jedali/nds en /Jet /\{ribw11s 1 En, i11 dit Pcrl>alld, de rcl11tic tussc11 Ncdcrl,ni
tics tusscn Ianden. Dan zou her heel
'De
litcratuurgeschicdenis
van
moeten realiscrcn dat het gaat 0111 rela-
het
leen de groep Afrikaanstaligen en hun
Nederlands is gmtendeels ook de litc-
culturele '>ituatie zou voortrekken. Dat
ratuurgeschiedenis van het Afrikaans.
is een andcr niveau dan de wctenschap-
De Tachtigers horen n1et aileen bi1 het
pelijke samcnwcrking. Dan moctcn de
Nederlandse literaire vcrleden, maar
betrekkingen uitgebreid worden naar
ook h1j hct onzc
aile talen e11 culturen. Als koningin
De Tachtiger'> in
Nederland hchhen een geweldige in-
Bcatrix Zuid-Afrika gaat hezoeken zal
vloed gehad up de Dertiger'> in Zuid-
zij dit 111oeten doen vanuit crkenning
Afnka, zoals Van Wyk Louw
van alle culturcn. Want dat is Zuid-
W.F
Hermans hccft een grore invloed gehad
Afrika"
op hct Alrikaansraligc proza. lcmand al'>
Lucchcrt
hcdt
de
poezie
van
llreyten Brcytenhach ahsoluut mogelijk gemaakt Ook Ill raalkundig opzichr reiken hct Afrikaans e11 hct modcrne Nederland'> rcrug tot her Nederlands van de zcvcntiende ceuw. Fr zijn du, lirerairc en taalkundigc gcmeenschappclijkhcden In wetenschappelijk opzicht kan ik gcen enkel hezwaar zien waarom cr geen '>prake zou kunnen zijn van '>lcrkc <,amenwcrkingwcrhanden, uitWIS'>eling van studenten, of zells de herin'>telling van een lcerstocl Alrikaame taal en lctrerkundc, zoal'> die welkc NP van Wyk l.ouw de'>tiJds in Amsterdam hcklccd
hcelt
Her
zou
cchtcr
te
ideali<,tisch ziJn om tc vcrwachtcn dat Alrikaamtalige bockcn in Nederland vee! gclczcn gaan worden, of andersom. 1\liS'>chien IS hct voor Nedcrlanclcrs nog iers mociliJkcr om Afrikaans tc lczcn dan het voor Alrikaanstaligen is om Nederlandsc boeken re lczcn. Dat is ecn hclcmmering. t\laar in wetcnschappelqk opzicht, in de taal- en literaruurstudic a!, zodanig, grociende helangstclling.
( l )\"
(j I)()
is cr ecn
<
vrcemd zijn als hct land Nederland ai-
/)rs
TiJ.ll.F ;\ 1. Brinkcl is stafmedcwcrkn
Villi
hct WctcJJschafJpclijk lnstituut uoor /Jet CDA
tTl
