drant Duurzaamheid doe je samen Outsourcing is de trend Beste milieuadviesbureau voor het bedrijfsleven > KAM 2 > Energie 4 > Bodem & Water 6 info

> KAM

2 > Energie

13E JAARGANG NO. 2 – November 2011

4 > Bodem & Water 6

drant

www.kwa.nl Arbo Bodem Duurzaamheid Energie Geluid Kwaliteit Lucht Milieu Veiligheid

Outsourcing is de trend

Water

Sommige bedrijven besteden een deel van hun activiteiten uit om kosten te verminderen. Deze trend breidt zich uit, van het

De balans tussen het realiseren van een (snelle) besparing en het behouden van de gewenste kwaliteit is een spanningsveld voor veel bedrijven. KWA begrijpt het belang van het overnemen van de activiteiten met de vereiste kwaliteit en vult dit in door onze jarenlange ervaring op het gebied van KAM-advisering. De uitvoering van KAM-activiteiten kan gericht zijn op een of meerdere specifieke onderwerpen, zoals het uitvoeren van een audit, compliance check of vergunningenbeheer, maar ook op het volledig invullen van een interne functie op het gebied van milieu, duurzaamheid of veiligheid.

KAM-ondersteuning Koole Via outsourcing liet Koole Tankstorage de afgelopen drie jaar meerdere activiteiten door KWA uitvoeren. Het zijn specifieke taken die voortkomen uit hun management­ systeem, zoals het uitvoeren van de interne audits, het begeleiden bij het opstellen van de voedselveiligheidsanalyse en ondersteuning bij het actualiseren van de procedures en werkinstructies. Dit alles vindt op reguliere basis plaats, volgens concrete afspraken. Het voordeel voor Koole is dat de continuïteit van deze activiteiten is gewaarborgd. Daarnaast kan Koole rekenen op een kritische blik van een ervaren KAM-adviseur die

ook verder kijkt dan alleen de afgesproken activiteiten. Jaarlijks wordt het contract geëvalueerd en worden er nieuwe afspraken gemaakt. Naast Koole ondersteunt KWA meerdere bedrijven op deze wijze. Outsourcen is maatwerk Outsourcen is en blijft maatwerk, met diverse vragen en mogelijkheden tot invulling. Welke (KAM)-activiteiten worden uitgevoerd? Welke rol wordt vervuld? Wat is de periode? De scope, specificaties, bijzonderheden en resultaatsverplichtingen worden vooraf en in overleg met u vastgelegd. U weet daarmee precies wat u van ons kunt verwachten. Dennis Nijkamp 033 – 422 13 82, [email protected]

info

aan kwaliteit, arbo en milieu.

Duurzaamheid doe je samen wijze van samenwerking als kritische succesfactor in duurzaamheidsprojecten. Duurzaamheidsprojecten onderscheiden zich namelijk op diverse punten van reguliere KAM-projecten. Zo overstijgt het onderwerp van het betreffende project vaak de bedrijfsgrenzen en worden projecten in samenwerking met (grondstoffen) leveranciers uitgevoerd. Daarnaast kennen duurzaamheidsprojecten veelal een hoog ambitieniveau van de moedermaatschappij en hebben de (fabrieks)locaties de vrijheid om een passende strategie te formuleren. Om zo’n ambitieniveau te kunnen realiseren is het niet voldoende om jaarlijks de bedrijfsprocessen verder te optimaliseren; er moet geïnnoveerd worden. Kenmerkend voor innovatietrajecten is dat het beoogde eindresultaat nog niet is uitgekristalliseerd, maar moet ontstaan door gezamenlijk de mogelijkheden en onmogelijkheden (van de techniek) te ontdekken.

Door betrokkenheid van vaak meerdere (externe) stakeholders én door de grotere complexiteit, is de wijze van samenwerking – meer nog dan de inhoudelijke kwaliteit en het projectmanagement* – bepalend voor het resultaat van duurzaamheidsprojecten. KWA Bedrijfsadviseurs heeft dit onderkend en wordt inmiddels door verschillende klanten gevraagd om in deze trajecten de rol van procesbegeleider op zich te nemen. Niet alleen vanwege de competenties van de KWA-adviseurs om groepsprocessen te begeleiden, maar ook vanwege hun technische opleiding en aanwezige branchekennis, zijn zij zeer effectief in * In de bedrijfskundige literatuur wordt gesteld dat de effectiviteit van een adviesproject (E) bepaald wordt door de vakinhoudelijke Kwaliteit, de mate van Acceptatie door betrokkenen, en de mate waarin het traject goed wordt geManaged (E = f(K*A*M))

probleemanalyse en het onderkennen van risico’s. Zaken die nodig zijn om complexe samenwerkingtrajecten tot een geaccepteerd resultaat te brengen!

Bouke Bruinsma 033 – 422 13 38, [email protected] Ursula Looman 033 – 422 13 66, [email protected]

info

Meer nog dan bij reguliere KAM-projecten ziet KWA de

“Beste milieuadviesbureau voor het bedrijfsleven” Economische recessie, een reden om iets te veranderen? Nou nee. Aansluiten bij bewegingen in de adviesmarkt of eigenlijk veranderingen bij de klant? Nou ja. Als “het beste milieu-adviesbureau voor het bedrijfsleven” innoveren wij altijd. De KWAdrant is daar qua opmaak en inhoud een weerspiegeling van. Ook het gegeven dat we al bijna honderd jaar het bedrijfsleven adviseren, kun je wel meegroeien noemen. KWA doet echter meer, maar we kunnen niet alles plaatsen; een KWA-klant is natuurlijk niet altijd bereid te vertellen waar hij innoveert of waar hij een steek(je) heeft laten vallen. Bent u toe aan KWA(liteit)? Daag ons uit! Ruud van Kolfschooten 033 – 422 13 43, [email protected]

Column

uitbesteden van catering, wagenpark en salarisadministratie tot

www.kwa.nl

Juridisch advies bij splitsen koepelvergunning Voor de activiteiten van de juridisch zelfstandige bedrijven Warmto B.V. en Compogiet B.V., is in 1999 één zogenaamde koepelvergunning verleend, met WarmCom beheer als vergunninghouder. Destijds was Compogiet een toeleverancier van Warmto en waren er voldoende technische en organisatorische verbanden om te spreken van één inrichting. Aanpak Nadat KWA had uitgezocht of er juridisch nog sprake is van één inrichting, is er vanuit het oogpunt van rechtszekerheid voor gekozen om voor Warmto een afzonderlijke vergunning aan te vragen. Een belangrijk aandachtspunt daarbij is de splitsing van de geluidruimte, aangezien er sprake is van een geluidgezoneerd industrieterrein. De vigerende (koepel)vergunning zal, na gedeeltelijke intrekking voor wat betreft de assemblageactiviteiten, daarna over worden gedragen aan Compogiet. Voor Warmto betekent de splitsing dat zij worden gezien

WarmCom beheer verhuurt op haar terrein gebouwen aan Warmto B.V. en Compogiet B.V. Warmto B.V. assembleert apparatuur voor comfortdoeleinden. Compogiet B.V. produceert metaal- en kunststofproducten. WarmCom beheer en Warmto B.V. maken sinds enkele jaren deel uit van een andere organisatie, terwijl Compogiet B.V. een zelfstandige onder­ neming is gebleven.

als een type C-bedrijf op grond van het Activiteitenbesluit. Voordelen voor Warmto: zij zijn geen IPPC-bedrijf meer, er zijn minder rapportageverplichtingen, een beperktere vergunningplicht en er gelden algemene regels.

Op verzoek van onze opdrachtgever zijn in dit artikel gefingeerde bedrijfsnamen gebruikt

Monique Soeters 033 – 422 13 77, [email protected] Martin van der Slik 033 – 422 13 87, [email protected]

info

De koepelvergunning betekende dat WarmCom beheer - in het kader van handhaving - werd aangesproken als vergunninghouder, terwijl zij geen zeggenschap heeft over Compogiet, waar de zwaarste milieuactiviteiten plaatsvinden. Dit leidde, zeker na de overname van WarmCom beheer en Warmto door WarmteInvest, tot lastige situaties, zodat de wens ontstond om de vergunning te splitsen. Na de splitsing en goedkeuring door het bevoegd gezag zullen beide bedrijven beschikken over een milieuvergunning die aansluit bij hun eigen activiteiten.

Veiligheidskundige ondersteuning bij opstart chemische deelfabriek Teijin Aramid te Delfzijl neemt een nieuw fabrieksdeel in bedrijf voor de productie van p-Phenylenediamine. Bij Teijin Aramid staan Veiligheid en Milieu hoog in het vaandel. Naast de operationele zaken van het in bedrijf stellen van de installatie, vragen zij dan ook bij de commissioning en opstart ondersteuning van een veiligheidskundige en arbeidshygiënist van KWA.

Bij de opstart van de nieuwe chemische deelfabriek in Delfzijl geeft KWA advies op locatie gedurende de commission / opstart. Deze fabriek wordt een onderdeel van een reeds operationele fabriek. Er komen diverse technische, veiligheidskundige vraagstukken aan de orde: HAZOP-reviews, het beoordelen en adviseren ten aanzien van

pagINA 2

procesgerelateerde vragen, het opstellen van Taak Risico Analyses van de risicovolle werkzaamheden en het uitvoeren van risicoanalyses voor de initiële opstart, de start en de stop. Bij de actualisatie van de wettelijk verplichte aanvalsplannen, ten behoeve van de overheids- en bedrijfsbrandweer, het opstellen van arbeidshygiënegerichte risicoanalyses en werkplannen met betrekking tot blootstellingrisico’s aan de aanwezige gevaarlijke stoffen, vindt eveneens ondersteuning plaats door KWA. Met de ondersteuning van de KWA-veiligheidskundige en -arbeidshygiënist, houdt de eigen veiligheidskundige van Teijin Aramid voldoende tijd vrij voor de lopende verbeterprojecten op veiligheidgebied en voor andere, operationele werkzaamheden.

Paul Molenberg 033 – 422 13 78, [email protected]

info

Teijin Aramid is een dochteronderneming van de Teijin Groep en is wereldleider in de productie van aramide, een sterke synthetische vezel. Deze vezels vinden hun toepassing daar waar sterkte, duurzaamheid, veiligheid, warmtebestendigheid of een laag gewicht nodig is. Voorbeelden van producten zijn Twaron, Sulfron, Teijinconex en Technora. Ze zijn wereldwijd te vinden in verschillende toepassingen en markten, zoals automotive, ballistische bescherming, marine, civiele techniek, beschermende kleding, optische kabels en olie & gas. De fabrieken staan in Nederland en Japan.

Bij het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) was sprake van onderbezetting bij de KAM-afdeling voor de veiligheidskundige werkzaamheden. Sinds mei 2011 vult een hoger veiligheidskundige (HVK) van KWA dit hiaat op, op interim-basis. Samen met de medewerkers van HDSR werkt de HVK-er aan verbetering en aanvulling van de diverse aspecten met betrekking tot management van kwaliteit, arbo en milieu (KAM). Bij het inventariseren van de arbeidsomstandigheden (arbo) en het formuleren van de maatregelen om veiligheid op een hoger plan te brengen, werd gezocht naar aansluiting op het managementsysteem van HDSR. Door onder meer recente wijzigingen in de organisatiestructuur en de laatst

gehouden certificeringsaudit leidde dit tot een nieuwe vraagstelling, die meer omvat dan alleen arbo, namelijk: “Hoe draagt het totale KAM-managementsysteem bij aan de samenhang en interactie tussen de processen die bij HDSR aanwezig zijn?” De uitvoering bestaat uit een grondige

analyse van de huidige processen door KWA en deze langs het bestaande KAM-managementsysteem te leggen. Tegelijkertijd worden de huidige missie, het beleid en de korte – en middenlange termijnveranderingen, gebruikt als nieuw kader voor het om te vormen KAM-managementsysteem. De diverse jaarplannen die in de organisatie aanwezig zijn, worden hierbij actief uitgevoerd. De KAM-elementen worden op deze wijze verder geïntegreerd in de management­ rapportages, zodat de bijdrage van het KAM-managementsysteem verder geoptimaliseerd wordt. Om dit te realiseren wordt er nauw samengewerkt met alle medewerkers van HDSR. Zo worden de door de eigen medewerkers aangedragen optimalisaties direct geïmplementeerd en wordt de uitwerking ervan direct getoetst en eventueel bijgesteld. Dit levert een boeiend traject op, waarbij de inzet van zowel HDSR als KWA elkaar aanvullen en de organisatie naar een hoger niveau tillen. Erik van den Brink 033 – 422 13 65, [email protected]

info

Interim-werk: veiligheidskundige ondersteuning én meer bij HDSR

Managementsystemen en compliance KWA heeft een eigen visie en werkwijze ontwikkeld ten aanzien van managementsystemen. Wij zetten managementsystemen op volgens een integraal, proces- en taakgericht systeem. In dit kader heeft 3M E.C.C. Europa B.V. Amersfoort, KWA gevraagd het gecertificeerde managementsysteem middels een scan te beoordelen. Het voornaamste doel was het managementsysteem af te slanken, efficiënter en effectiever te maken, meer in te bedden in de gehele organisatie (‘lean’, ‘in de lijn’) en meer te gebruiken als management- en beheersinstrument.

De bevindingen, conclusies en verbeteringen leidden tot een Plan van Aanpak (PvA), met als belangrijk aandachtspunt het aanbrengen van een goede koppeling en samenhang tussen activiteiten, taken, verantwoordelijkheden, functies, competenties, documenten en andere (proces/norm) elementen.

KWA voerde de scan bij 3M uit volgens de onderstaande vijf stappen: DOCUMENTEN 1. OVERLEG EN AFSTEMMING

2. ONDERZOEK EN INTERVIEWS

PROCESSEN, ASPECTEN, RISICO’S

3. TOETSING EN ADVIES

4. OVERLEG EN AFSTEMMING

5. PLAN VAN AANPAK PVA

MIDDELEN

VOORZIENINGEN FYSIEKE SITUATIE

 TOETSING ISTSOLL  ERVARING & ADVIES  OPSTELLEN CONCEPT RAPPORTAGE  ETC.

 RESTERENDE VRAGEN  SOLLSITUATIE DEF.  BEVINDINGEN EN CONCLUSIES  AANBEVELINGEN  ETC.

Volgens een vooraf besproken en vast­gelegde rol- en taakverdeling, ondersteunde KWA daarna bij het uitvoeren van de acties uit het PvA. 3M maakt hiervoor gebruik van de geautomatiseerde werk­wijzen in het KWA-softwareprogramma Make, de lease­variant die met name geschikt is voor kleinere en middelgrote organisaties. 3M blijft ieder kwartaal op de hoogte van wijzigingen in de wet- en regelgeving door KWA (MakeClear), inclusief de consequenties voor de organisatie en de taken in het managementsysteem. Door deze combinatie is er sprake van compliancemanagement: 3M heeft een goed en actueel overzicht van de geldende verplichtingen, blijft op de hoogte van wijzigingen hierin en heeft de naleving van deze verplichtingen, door taakuitvoering en controle, aantoonbaar geborgd. Jan van Pelt 033 – 422 13 81, [email protected] Dennis Nijkamp 033 – 422 13 82, [email protected]

ORGANISATIE  SCOPE  UITGANGSPUNTEN INCLUSIEF SOLL  TOETSINGSKADER  PROGRAMMA  PLANNING  ETC.

André Lokhorst 033 – 422 13 23, [email protected] Ursula Looman 033 – 422 13 66, [email protected]

BASIS VOOR PROJECTVOORSTEL: ACTIEPLAN EN URENBELASTING KWA & KLANT

info

Routekaart is het resultaat van uitgebreid onderzoek door kennisinstellingen en overleg van de industrie met leveranciers. De kaart maakt duidelijk langs welke wegen de ambitie van de industrie tot een substantiële energiebesparing gerealiseerd kan worden. Het project wordt gefinancierd door het Ministerie van EL&I en gefaciliteerd door Agentschap NL.

info

KWA ondersteunt Bouwkeramiek met routekaart Eén van de duurzaamheidsprojecten waarin KWA Bedrijfsadviseurs de rol van procesbegeleider vervult is de Routekaart Bouwkeramiek. De producenten van bouwkeramische materialen (bakstenen, keramische tegels, dakpannen en gresbuizen), samenwerkend in koepelorganisatie VKO, verwachten eind 2011 een ‘Routekaart Bouwkeramiek 2030’ op te leveren. Deze

ColumnColumn

www.kwa.nl

Aan de KAM-manager van nu Hoe ziet de toekomst van uw organisatie eruit? En uw eigen toekomst? Zijn dit vragen die u zichzelf regelmatig stelt? Uiteindelijk gaat het om de continuïteit van uw bedrijf en de plaats van KAM hierin. We hebben met zijn allen de mond vol van duurzaamheid, maar wat betekent dit nu concreet? In ieder geval dat uw organisatie over 10 jaar nog steeds bestaat, met duurzame processen en producten, in een goede relatie met uw medewerkers en omgeving. De basis hiervoor is compliance. Oftewel: voldoen aan uw vergunningen, wetgeving, normen en overige vereisten (van uw stakeholders). Waarbij het van belang is dit zodanig te borgen, dat dit ook over 10 jaar nog steeds efficiënt en effectief gebeurt. En daarbij is een goed (KAM-)managementsysteem onontbeerlijk. Als u dit goed geregeld heeft, kunt u zich meer bezighouden met de langere termijn en flexibel inspelen op veranderingen in de markt. Wellicht kunnen op termijn zelfs bepaalde, specialistische taken volledig uitbesteed worden (interim/ outsourcing) en kunt u zich richten op strategie, innovatie en het verduurzamen van uw processen. Hopelijk geven de artikelen op deze pagina’s u inspiratie om concreet stappen te ondernemen, zodat u over 10 jaar met een goed gevoel terugkijkt… Jan van Pelt 033 – 422 13 81, [email protected] Robin Sinke 033 – 422 13 73, [email protected]

kWADRANT nO. 2 - November 2011 – pagINA 3

www.kwa.nl

NEN-ISO 50001

Energiemanagement volgens nieuwe norm Sinds dit jaar is een nieuwe norm voor energiemanagement geïntroduceerd: NEN-ISO 50001. Deze wereldwijde norm, als vervanging van de NEN-EN 16001 uit 2009, maakt energie­

VAVI onderzoekt hergebruik van restwarmte

management certificeerbaar. Opvallend genoeg kent de nieuwe norm geen wezenlijke verschillen met de oude norm en de Referentie Energiezorg van Agentschap NL.

19 18 17 16

horde, het aanvragen van CO2-rechten, genomen. Het gros

13

pagINA 4

Welke stappen moeten bedrijven nu nog doorlopen? • In de loop van 2012 moet het huidige monitoringsplan worden aangepast aan de regels voor de derde handelsperiode. Doorgaans betekent dit een vereenvoudiging van het monitoringsplan en vermindering van administratieve lasten. • Onlangs werd bekend dat de CO2-Opt-Out-regeling niet wordt geïmplementeerd. Voor bedrijven die nu net boven de 20 MWth grens vallen, is het financieel interessant om te onderzoeken of men met beperkte aanpassingen uit de ETS kan stappen.

12 11

• Significante wijzigingen, door uitbreidingen en inkrimpingen, zijn belangrijke zaken waarop gelet moet worden. Deze kunnen gevolgen hebben voor het aantal te verkrijgen rechten; het is dus zaak dit te borgen in de bedrijfsvoering. Bedrijven die geen Carbon Leakage-status hebben, krijgen te maken met een fikse daling van het aantal gratis rechten. Daarmee wordt de CO2-emissiehandel minder vrijblijvend en gaat het meer geld kosten. De CO2-prijs kent in de tussentijd een behoorlijk grillig verloop, zoals de grafiek voor december 2013 laat zien.

10102011

07102011

06102011

05102011

04102011

30092011

29092011

28092011

27092011

26092011

23092011

22092011

10

Is het u al duidelijk of u rechten overhoudt of bij moet gaan kopen? Weet u wat de CO2-emissiehandel u gaat kosten? Zijn eerder genoemde stappen al geborgd in uw bedrijfsvoering? KWA weet de impact van de emissiehandel en de allocatie in de jaren 2013-2020 op een organisatie inzichtelijk te maken.

Bouke Bruinsma 033 – 422 13 38, [email protected] Bart Simons 033 – 422 13 40, [email protected]

info

Dankzij onze kennis van de allocatie­ methodiek en de diverse installaties, hebben wij voor hen het maximaal haalbare eruit weten te slepen; zo is in een aantal gevallen voorkomen dat installaties terug moesten vallen op het standaardrendement van 70%. En dat heeft al gauw tienduizenden euro’s per jaar aan extra rechten opgeleverd. De Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) beoordeelt alle Nederlandse aanvragen en stuurt ze daarna naar de Europese Commissie. De commissie bepaalt vervolgens de generieke kortingsfactor, waarna de deelnemers hun werkelijke CO2-rechten krijgen toegekend.

14

09092011

sectoren ondersteund bij dit allocatieproces.

info

20

15

indienen. KWA heeft een twintigtal bedrijven in uiteenlopende

Martin van de Pol 033 – 422 13 34, [email protected]

EEX CO2

handel komt steeds dichterbij. Inmiddels is de eerste grote van de ruim 440 Nederlandse ETS-bedrijven was op tijd met

Deze aspecten vormen de basis voor een dynamische scoretabel, die, tijdens een interactieve sessie met de VAVI-leden, is gebruikt om samen definitieve scores vast te stellen. Als resultaat van de scan kregen in de categorie bestaande en bewezen technologieën, de warmtewisselaars, warmtepompen (compressie, hogetemperatuurscompressie en absorptie) en het twincoil-systeem, de hoogste scores. Voor de toekomst is de akoestische warmtepomp aangemerkt als meest veelbelovende techniek. Voor deze techniek volgen KWA en de VAVI met grote belangstelling de ontwikkelingen bij Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN).

€/TON CO2

21092011

De derde handelsfase (2013-2020) van de Europese emissie­



20092011

Hoe nu verder?

Voor de restwarmtescan inventariseerde KWA alle restwarmtestromen en warmte­ behoeften op brancheniveau. Vervolgens zijn diverse, reeds toepasbare, maar ook innovatieve, warmteterugwinningstechnieken op hoofdlijnen uitgewerkt op: • energiebesparingspotentieel • technische aspecten • organisatorische aspecten • economische aspecten • ecologische aspecten.

19092011

CO2-allocatie 2013-2020 ingediend

Vanwege het innovatieve en verkennende karakter van deze mogelijkheden liet de VAVI feasibility scans uitvoeren. KWA bracht hiertoe de mogelijkheden voor tertiaire reststromen en hergebruik van restwarmte in kaart.

16092011

t

Martin van de Pol 033 – 422 13 34, [email protected]

hergebruik van restwarmte eveneens als zeer kansrijk.

15092011

nce plia

ce

en

Com

en

K

EC

CH

Record

cum

Do

et

voor opwaardering van reststromen, zien de aardappelverwerkers

14092011

ance

mp

verwaard kunnen worden dan nu het geval is. Naast de aandacht

13092011

Compli

Co

O

rd

o Rec

Door bestaande werkzaamheden en communicatiestructuren binnen bedrijven uit te breiden met energiegerelateerde aspecten, is energiemanagement tijds­ efficiënt in te voeren. Wel dienen het management en direct betrokkenen extra tijd vrij te maken voor initiatie, controle en bijsturing van energiegerelateerde acties binnen de bedrijfsvoering. Een goed werkend energiemanagement verdient zichzelf echter terug, want het zorgt voor een blijvende besparing op de energiekosten. Gedegen energiemanagement en de certificeringsmogelijkheid bieden bedrijven daarnaast de mogelijkheid om het duurzame imago en hiermee ook de klantcontacten te verbeteren.

(VAVI) groeit het besef dat haar reststromen mogelijk verder

12092011

ce

an Bedrijfsprocessen en -activiteiten

D

A

m

r fo

sis aly

An

Binnen de Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie

KWA heeft kennis en ervaring op het gebied van energie-, kwaliteit- en milieumanagement en kan ook voor uw bedrijf de mogelijkheden of benodigde acties in kaart brengen.

info

N

r Pe

A

PL

CT

Bedrijven die reeds (bijna) voldoen aan deze normen kunnen zich dus zonder veel extra inspanningen laten certificeren volgens ISO 50001. Ook voor ISO 14001 (milieuzorg)-gecertificeerde bedrijven is uitbouw naar ISO 50001 vrij. Wel dient het bedrijf het energiegebruik dan als prominent, separaat aspect binnen milieuzorg te beschouwen. Zo dient men bijvoorbeeld een apart energieplan op te zetten in plaats van energie mee te nemen als onderdeel van een milieuplan.

Column

www.kwa.nl

Energie in de vernieuwing

Besparingen voor Bel Leerdammer B.V.

Beter hergebruik van weicondensaat Bel Leerdammer B.V. te Schoonrewoerd produceert kaas uit rauwe melk. Bij de productie van kaas ontstaat een grote hoeveelheid wei, dat wordt ingedampt in twee indampinstallaties. Tijdens het indampen ontstaat condensaatwater, dat wordt hergebruikt in het productieproces voor reinigings- en verwarmingsdoeleinden.

In 2010 is door KWA Bedrijfsadviseurs B.V. een scan uitgevoerd naar energiebesparing door warmte-integratie. Conclusie is dat de indampinstallaties de meeste warmte consumeren en hier de meeste potentie aanwezig is voor energie- en water­besparing. Het grootste deel van de warmte-input van de indampinstallaties komt na nuttig gebruik vrij als warm condensaatwater van 50°C tot 70°C. In de huidige situatie heeft Bel Leerdammer reeds een uitgebreid condensaatwatersysteem voor hergebruik. Echter, verdergaande optimalisatie van de huidige situatie wordt bereikt door beter hergebruik van warm condensaatwater. Als vervolg op de scan heeft KWA in een detailstudie de mogelijkheden uitgewerkt ten aanzien van de economische en technische haalbaarheid.

Warm condensaatwater wordt indirect gebruikt ten behoeve van het voor­ver­warmen van kaasmelk, die vervolgens wordt gepasteuriseerd, en voor het voor­verwarmen van water, dat wordt gebruikt voor de zuurselbereiding. Het gebruikte condensaatwater koelt hierdoor af en wordt teruggevoerd naar de opslagtanks van het warm condensaatwater. Door het koud retourcondensaatwater van de kaasmelkpasteur en zuurselbereiding in andere tanks op te slaan dan de warmcondensaatwatertanks, heeft Bel Leerdammer de beschikking over enerzijds koud - en anderzijds warmer condensaatwater. Het warme condensaatwater in de bestaande tanken krijgt namelijk een hogere temperatuur door het niet terug­ voeren van koud condensaatwater.

onder andere uit tanks voor opslag van het koud retourcondensaatwater, een manifold, koudwaterdistributiesysteem, voorzieningen ten behoeve van CIP-reiniging van de nieuwe installatie en aanpassingen in de regelkringen.

Van de bestaande situatie zijn massaen energiebalansen op dag- en uurbasis opgesteld. Hiermee zijn enerzijds afme­tingen en vermogens berekend van de nieuwe installatie en anderzijds kostenbesparingen berekend, als gevolg van de reductie van het energie- en waterverbruik. Verder is er een voorlopig ontwerp gemaakt om de nieuwe installatie te integreren in het bestaande productieproces. Dit bestaat

Het totale besparingspotentieel bedraagt 2,3% van het totale primaire energieverbruik. De simpele terugverdientijd bedraagt circa 2,5 jaar. Afhankelijk van beschikbare budgetten is Bel Leerdammer voornemens om het project te implementeren.

Het in werking stellen van twee separate koudcondensaatwatertanks en een koudwater­distributiesysteem levert meerdere besparingen en efficiency­ verbeteringen op, zoals: • minder stoomverbruik voor CIP-sets en spoelmachines; • kortere reinigingstijden; • reductie van de koellast op de koeltorens; • minder lozing van condensaatwater, waardoor minder inkoop van leiding- of nortonwater.

Bas Oldenhof 033 – 422 13 41, [email protected]

info

Ter illustratie enkele algemene cijfers die karakteristiek zijn voor een kaasfabriek. Voor de productie van 1 kg kaas is 10 kg melk nodig, waarbij 9 kg wei vrijkomt. Bij het indampen van 9 kg wei tot een droog stofgehalte van 30%, ontstaat 7,5 kg warm weicondensaat.

Er speelt weer van alles op energiegebied. Zo zijn Industriebranches bezig met Routekaarten, die een doorkijk maken naar 2030, waaruit de Nederlandse industrie sterker tevoorschijn komt. Bedrijven in consortia hebben een vijftigtal Green Deals gesloten met de overheid voor een reeks plannen, gericht op duurzaamheid. Het topteam Energie heeft zijn plannen ontvouwd, waarbij het innoveren op verschillende energiegebieden de positie van het Nederlandse bedrijfs­leven moet voorbereiden op de toekomst. De RDA heeft vorm gekregen en de WBSO is uitgebreid. Subsidie is uit, wel is er belastingvoordeel voor innovatie en meer ondernemerszin. Energiebesparing blijft ten onrechte in de schaduw, terwijl besparen effectiever is dan bijvoorbeeld het plaatsen van een windpark. De Algemene Rekenkamer heeft op 5 oktober jl. een rapport uitgebracht, met de conclusie dat de overheidsprogramma’s tot 2008 weinig energiebesparing in de industrie hebben opgeleverd. Met name de zwaardere industrie, die circa 70% van het energieverbruik voor zijn rekening neemt, heeft te weinig gepresteerd. De ervaring van KWA is dat de overige 30% het in ieder geval beter doet. En dan volgend jaar: nieuwe energie­ besparingplannen voor MJA- en MEE-bedrijven. KWA heeft al veel gestudeerd op haalbaarheid. Vandaar dat KWA een stap vooruit zet en de bedrijven helpt met de voorbereiding tot implementatie van rendabele besparingen. Fons Pennartz 033 – 422 13 33, [email protected]

kWADRANT nO. 2 - November 2011 – pagINA 5

www.kwa.nl

In-situ bodemsanering door middel van biologische afbraak In-situ bodemsanering is een prima alternatief voor ont­graving, bijvoorbeeld wanneer een verontreiniging onder een bedrijfs­-

vloeistoffen in de bodem kan de verontreiniging biologisch of

Inventarisatie milieu-impact Europese brouwerijen

chemisch worden gesaneerd.

Na het in kaart brengen van de bijdrage van de Europese

ingrijpende consequenties voor het bedrijf. Door injectie van

Proefboring op locatie

clusterovereenkomst gesloten, waarbij elk bedrijf in het cluster verantwoordelijk is voor de aanpak van de bronzones op het eigen terrein. Het diepere grondwater wordt daarna integraal aangepakt. KWA Bedrijfsadviseurs is als directievoerder betrokken bij de bodemsanering van één van de bedrijven in het cluster. De toegepaste techniek is gestimuleerde biologische afbraak, waarbij in de bodem geïnjecteerde vloeistoffen helpen de verontreiniging af te breken tot onschuldige eindproducten. Een in-situ sanering kent ook zijn beperkingen. Zo blijft er bij een in-situ sanering vrijwel altijd een restverontreiniging achter. Vooroverleg met het bevoegd gezag is van essentieel belang, om reële saneringsdoelen af te spreken. Het bedrijf is er immers bij gebaat dat de afgesproken saneringsdoelen worden gehaald. De verontreiniging wordt gesaneerd tot een niveau waarop deze geen risico’s voor mens en milieu oplevert. Wouter Neutel 033 – 422 13 61, [email protected]

info

Op een industrieterrein in Hoogeveen is gekozen voor deze techniek bij de aanpak van een historische chloorkoolwaterstoffen (VOCl)- en aromaten (BTEX)-verontreiniging. De verontreiniging komt bij meerdere bedrijven op het terrein voor. De bedrijven, de provincie Drenthe en de gemeente Hoogeveen hebben een

brouwerijen aan de economie, is nu het milieu aan de beurt. KWA Bedrijfsadviseurs voert, samen met het Engelse Campden BRI (Brewing Research International), deze duurzaamheidstudie uit. In opdracht van de Europese branchevereniging ‘The Brewers of Europe’ bestaat de studie uit een analyse en beschrijving van de bijdrage van de Europese brouwerijen aan het milieu. De Europese brouwerijen willen laten zien wat hun effecten op het milieu zijn en welke inspanningen ze leveren om hun impact op het milieu te minimaliseren. Nationale branche-organisaties en grote en kleinere brouwerijen worden benaderd om kwantitatieve gegevens aan te leveren. Zo verkrijgen we informatie over bijvoorbeeld het gebruik van water en energie en het vrijkomen van afval in de laatste drie jaren. Uit deze gegevens destilleren en beschrijven we trends in specifiek watergebruik, CO2-uitstoot, et cetera. Daarnaast

worden, in de vorm van casestudies, voorbeelden beschreven van maatregelen die genomen zijn om milieueffecten te reduceren. Het eindresultaat kan door de Europese brouwerswereld worden gebruikt als duurzaamheidrapport. Zo informeert zij de verschillende belanghebbenden over haar milieu-impact en de veranderingen daarin gedurende de laatste drie jaren. John Koop 033 – 422 13 53, [email protected]

info

pand ligt. Een ontgraving is dan niet mogelijk zonder

Positief milieueffect door uitbreiding duurzame energievoorziening Mediapark Voor de uitbreiding van de duurzame energievoorziening op het Mediapark in Hilversum zijn er geen vergunningtechnische belemmeringen. De uitbreiding van het Mediapark vergt een dusdanige capaciteit van het energieopslagsysteem, dat de vergunningaanvraag een aanmeldnotitie m.e.r.-beoordeling vereiste. Uit deze door KWA opgestelde vergunningaanvraag met m.e.r-beoordeling bleken geen nadelige gevolgen, maar juist een positief effect!

Met de toekomstige, gefaseerde uitbreiding van het Mediapark tot 2025 neemt de vraag naar koeling en verwarming toe. Hiervoor is uitbreiding van het energieopslagsysteem nodig, resulterend in een toename van het

pagINA 6

maximale grondwaterdebiet van 200 m3/uur naar 700 m3/uur (3,5 miljoen m3 per jaar). Voor het bestaande WKO-systeem was een vergunning aanwezig, maar voor de uitbreiding was een nieuwe Waterwetvergunning nodig. KWA verzorgde, in samenwerking met Installect Advies uit Nijkerk, de aanvraag van de wijzigingsvergunning. Aangezien het maximaal grondwaterdebiet meer dan

1,5 miljoen m3 per jaar gaat bedragen, is tevens een aanmeldingsnotitie m.e.r.-beoordeling opgesteld. Uit de vergunningaanvraag en m.e.r.-beoordeling bleek dat de grond­ waterstand en de grondwatertemperatuur geen nadelige gevolgen hebben voor de omgeving. Ook leidt de uitbreiding niet tot toename van geluid of het vrijkomen van afval. Sterker nog, de uitbreiding kent een positief effect op het milieu: ten opzichte

van conventionele koeling en verwarming, komt per jaar 1.175 ton CO2 en 375 kg NOx minder vrij per jaar. Op basis van deze bevindingen heeft de provincie NoordHolland de Waterwetvergunning voor uitbreiding van de duurzame energievoorziening afgegeven. Harald ten Brinke 033 – 422 13 24, [email protected]

info

Essent Local Energy Solutions verzorgt de duurzame energievoorziening, bestaande uit een energieopslagsysteem (WKO) voor de koeling en verwarming van de gebouwen.

www.kwa.nl

utilities, zoals een stoomketel of een afvalwaterzuivering, worden als vanzelfsprekend ervaren. Staat u er echter wel eens bij stil dat juist een goede werking van de stoomketel en/of afvalwaterzuivering het verschil kan maken tussen winst en verlies? Door bezuinigingen op en de bedrijfsvoering van deze utilities, is veel kennis verdwenen. Bij calamiteiten is wel geld beschikbaar om de productie te redden, maar vervolgens vervalt men weer in het oude patroon van slechte monitoring en het onvoldoende scholen van personeel.

Een voorbeeld: steeds meer stoomketels worden gevoed met water van een omgekeerde-osmose-installatie (ro-water). Blijf dan goed nadenken, want dat vergt aanpassingen van de doseringen en het spuiregime. Te vaak zien we nog dergelijke ketels waar een hoge p-alkaliteit (maximaal

Wonen op het terrein van een voormalige melkfabriek Aan de Wilhelminakade te Uithoorn werd sinds het begin van de negentiende eeuw melk verwerkt. Sinds de sluiting van de Campina-vestiging in 1997 zijn de gebouwen gesloopt en ligt het afgezette terrein braak. Bouwfonds wil het terrein ontwikkelen voor woningbouw, waarvoor KWA het bodemsaneringsplan opstelde. Na uitvoering van de sanering is het terrein geschikt voor wonen en tuinieren. Het terrein kende in het verleden niet alleen de melkfabriek. Door de jaren heen breidden de activiteiten op het terrein zich uit. Zo vestigde zich er een textielfabriek, met diverse stoom- en wasmachines, waar later ook vulmateriaal en watten werden geproduceerd. In de loop der jaren is de locatie opgehoogd door het opbrengen van (puinhoudend) materiaal. Buiten de

(voormalige) bebouwing zijn verhardings- en stabilisatielagen aangebracht. Voormalige sloten zijn gedempt met bouwafval en huisvuil. De oorspronkelijke bodem, bestaande uit veen, wordt aangetroffen op een diepte variërend van 0,5 tot 2 m beneden maaiveld. In de ophooglaag zijn immobiele verontreinigingen aangetroffen, waardoor een bodemsanering nodig is.

Mascha Ludoph 033 – 422 13 56, [email protected]

De door KWA voorgestelde sanering bestaat uit het aanbrengen van een leeflaag van schoon zand met een minimale dikte van 1 meter. De toekomstige maaiveldhoogten sluiten aan op de aanwezige bebouwing. Vóór het opbrengen van de leeflaag wordt het terrein gemiddeld 40 cm verlaagd, zodat tot circa 15.000 m3 verontreinigde grond wordt afgevoerd van de locatie. Na uitvoering van de bodemsanering is het terrein geschikt voor verdere ontwikkeling. De plannen voor het terrein langs de Amstel bestaan uit de bouw van circa 150 woningen. Uitgangspunt is dat de omvang en aard van de nieuwe bebouwing past bij de schaal van Uithoorn. De bebouwing aan de Amstel varieert daarom in ontwerp, grootte en hoogte. Gestreefd wordt naar een woongebied met een eigen identiteit en uitzicht op de Amstel en de Thamerkerk. Ben Timmerman 033 – 422 13 21, [email protected]

Beheer van leidingwater gaat verder dan Legionella alleen Legionella is slechts een (klein) onderdeel van een goede drinkwaterkwaliteit. Naast de vernieuwde Drinkwaterwet en -Besluit volgen dit jaar nog aanpassingen van de NEN 1006 en de bijbehorende Waterwerkbladen. Het hele drinkwaterleidingstelsel binnen bedrijven valt onder de controlebevoegdheid van het waterleidingbedrijf. Enkele aandachtspunten? Zijn bij uw bedrijf alle (gevaarlijke) toestellen op de juiste wijze aangesloten? Is het proceswaternet afdoende gescheiden van het drinkwaternet? Worden alle tappunten dagelijks gebruikt en is de temperatuur van koud water altijd voldoende koud? Wordt de hydrofoor op de juiste wijze onderhouden?

Voor diverse bedrijven geldt ook een monitoringsplicht op de kwaliteit, zoals grootafnemers (>100 m3/etmaal). De conclusie is dat drinkwatersystemen meer aandacht vergen dan alleen Legionella. Een vereiste, maar bij een goed ontwerp en beheer van het gehele leidingnet is Legionellabeheersing relatief eenvoudig. Rob Schoon 033 – 422 13 59, [email protected]

Stevige basis, met heldere kijk Bodem en Water zijn twee disciplines die ver van elkaar af lijken te staan. Toch is er een duidelijke verbondenheid, zowel tussen de werkvelden als tussen de adviseurs. Onze adviseurs bodem en water houden zich bezig met (vaak) onzichtbare zaken. Waar u staat, gaan zij dieper - tot vele meters onder het maaiveld met bodemonderzoek, bodemsanering, grondwater- en energieopslag. En kunt u aan het uiterlijk van water de samenstelling en mogelijke verbeteringen bepalen? Ook bovengronds staan de adviseurs hun mannetje én vrouwtje, meestal al beter zichtbaar. Preventieve acties krijgen meer en meer de aandacht. Denk maar aan de bodembeschermende voorzieningen, corrosiebescherming of Legionellabeheer. Maar er is meer, zoals u op deze pagina kunt lezen. Eigenlijk hebben we voor elke vraag op het gebied van bodem, water of corrosie een gegrond en stevig gebaseerd antwoord, altijd onafhankelijk en integer. Bij voorkeur geen wollige rapporten, maar praktijkgericht en helder als water. En al deze adviseurs samen vormen een hechte en goede groep, die onderling samenwerken en profiteren van elkaars ervaring. En hoewel die samenhang anders doet vermoeden, slaan we absoluut geen modderfiguur. Paul Ploumen 033 – 422 13 20, [email protected]

info

Legionella, elk bedrijf heeft er mee te maken. Veel (advies)bureaus bieden hun diensten aan voor het uitvoeren van een risico-inventarisatie en het opstellen van beheersplannen, zo ook KWA. Legionella is echter maar een segment van beheer en onderhoud van uw leidingwaterinstallatie. En met een goed beheer van uw water­leidingnet voldoet u aan de wetgeving én is Legionellabeheersing een stuk eenvoudiger. De Drinkwaterwet en het Drinkwaterbesluit (nieuw per 1 juli 2011) schrijven voor hoe waterleidingbedrijven en gebruikers moeten waarborgen dat de kwaliteit van het drinkwater goed is. Veel bedrijven focussen zich op Legionella, omdat de aandacht daarvoor groot is. Op zich goed die aandacht, maar

Column

omdat daar het geld mee verdiend wordt. De ondersteunende

info

Het bedrijfsleven maakt mooie, lekkere en goede producten,

20 meq/l) wordt aangehouden. Niet verstandig, want dat betekent een hoog gehalte aan gedoseerd natronloog en daarmee risico op loogcorrosie, dus schade. Welke richtlijnen hanteert u en hoe verloopt de controle? Sta daar eens bij stil, want een kapotte stoomketel betekent in veel gevallen een stilstaand productieproces. En minstens zo belangrijk: leer van schade en verval niet in oude fouten als er weer stoom is en de productie weer draait. Een ander punt van aandacht is uw afval­waterzuivering. Een goed werkende zuivering scheelt immers vele euro’s aan kosten voor verontreinigingsheffing. Voor ondersteuning op het gebied van waterbehandeling of afvalwaterzuivering helpt de onafhankelijke kijk van KWA u de winstgevendheid van uw bedrijf te waar­borgen, of te vergroten.

info

De stoomketel en afvalwaterzuivering als spil binnen productiebedrijven

kWADRANT nO. 2 - November 2011 – pagINA 7

www.kwa.nl

Even voorstellen

CO2-prestatieladder nieuwe stijl

De uitdaging begint

Henk Pronk 033 - 422 13 85, [email protected] Adviseur kwaliteit: - Ondersteuning HDSR KAM-management - KWA-acquisitie op managementsystemen

‘Op 6 oktober jl. heeft Rijkswaterstaat voor het eerst succesvol een aanbesteding afgerond met gebruik van de CO2-prestatieladder’, lazen wij op de website van SKAO. ‘Het baggerproject voor de grote vaargeulen in de Noordzee is voor ruim 53 miljoen euro gegund aan drie grote partijen, die alle drie hun bedrijfscertificaat gaan halen.’ Nu volgt de uitdaging, waarop KWA een antwoord heeft: Hoe geef je invulling aan de eisen vanuit de CO2-prestatieladder?

Jeffrey van der Weerd 033 - 422 13 26, [email protected] Adviseur Arbo en Veiligheid: - Integrale veiligheid - Uitvoering RI&E’s - Arbo wet- en regelgeving Saxion Hogeschool Enschede

Vertrokken Rianne Liebregts, adviseur

Voor onze vacatures en cursussen kijkt u op www.kwa.nl

De uitdaging Het behalen van een bedrijfscertificaat alleen is niet genoeg! Het aantoonbaar maken van de daadwerkelijke reductie van energie tijdens het project is dé grote uitdaging. Er is immers, voor aanvang van het project, nog geen referentie opgebouwd vanuit een bestaande situatie. Als reductie tijdens het project niet aantoonbaar gemaakt kan worden, kan dit leiden tot verlies van het certificaat en/of tot boetes.

eisen vanuit de CO2-prestatieladder. Op deze wijze ontstaat er een CO2-footprint voor het project en is er inzicht waar CO2-reducties realiseerbaar zijn.

KWA zorgt voor inzicht De aantoonbaarheid vraagt om een beheerste aanpak, die direct na gunning van een project start. KWA ontwikkelde hiervoor, samen met CFE Nederland B.V. en Geka Bouw B.V., een CO2-projectplan. Dit plan geeft op pragmatische wijze invulling aan de

Implementatie bij CFE en Geka Bouw In korte tijd hebben CFE Nederland B.V. en Geka Bouw B.V. met hulp van KWA niveau 5 van de CO2-prestatieladder bereikt. Het CO2-projectplan is in de praktijk, als pilot, reeds toegepast. De overheid heeft zoveel interesse voor het CO2-projectplan

dat zij hiervoor een convenant in het leven gaat roepen, waarbij verschillende grote aan­nemers zich willen aansluiten. Wij zijn trots op onze bijdrage aan het tot stand komen hiervan en blijven dit initiatief in de toekomst zeker faciliteren.

Erik van den Brink 033 – 422 13 65, [email protected] Jan Willem de Jager 033 – 422 13 88, [email protected]

info

Vorige werkgever: Freelancer, Recticel

Energieprijzen base load (elektriciteit)

KAM contactdag 4 oktober 2011

Colofon KWAdrant is een uitgave van KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Eindredactie: Redactie:

Ruud van Kolfschooten G erard Jousma, Rob Schoon, Marga Steenbeek Ontwerp & Productie: CXN creatief bureau voor crossmediale communicatie - Amersfoort Druk: K lomp Grafische Communicatie - Amersfoort Fotografie: CXN, relaties en eigen medewerkers KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Regentesselaan 2 Postbus 1526, 3800 BM Amersfoort Telefoon: 033 - 422 13 08 E-mail: [email protected]

www.kwa.nl Overname artikelen met bronvermelding toegestaan.

De KAM contactdag was dit keer op locatie bij Desso in Waalwijk. Het thema lag voor de hand, omdat Desso een Cradle to Cradle®bedrijf is. Inspirerende sprekers waren Douglas Mulhall, verbonden aan EPEA en de Cradle to Cradle-leerstoel van de Erasmus Universiteit en Stef Kranendijk, CEO van Desso. Het Bijblijven! Panel (KWA-specialisten) toonde ontwikkelingen en trends op hun vakgebied, met een goede interactie tussen de specialisten en de leden.

werd duidelijk. Het is een keuze die je als organisatie maakt voor de komende decennia en daarna. Op basis van de inspirerende voordrachten gingen de deelnemers zelf aan de slag met C2C en werd de road map van Desso als voorbeeld gebruikt. Zelfs met de hulp van Douglas bleek het toch niet gemak-

“It’s not about being less bad, it’s not about duurzaam, it’s about the QUALITY!”

Douglas Mulhall ging met filmpjes en voorbeelden dieper in op de filosofie, principes en toepassingen van C2C. Gedurende zijn presentatie werd het duidelijk: “It’s not about being less bad, it’s not about duurzaam, it’s about the QUALITY!”

kelijk om een product te kiezen en een eenduidige doelstelling vast te stellen. Lastig, maar waardevol om even te voelen waar het om gaat.

Stef Kranendijk nam ons mee terug naar het moment waarop Desso met C2C in aanraking kwam en het moment waarop hij de knop omzette. Uit zijn presentatie komt duidelijk naar voren, dat het niet een kwestie is van minder slecht zijn, maar dat C2C vanuit je tenen tot in je haarwortels moet doordringen. Dat alles niet van een leien dakje gaat

Tijdens de borrel presenteerde iedere groep kort het product, met de doelstelling. Douglas gaf iedere keer waardevol commentaar en tips, waar iedereen mee aan de slag kan. Na een smakelijk buffet, met heerlijke toetjes, was het al snel weer tijd om naar huis te gaan. Boordevol inspiratie, nieuwe ideeën en energie.

De volgende KAM contactdagen zijn op 17 april en 30 oktober 2012.

www.kamcontact.nl Linda Gentner 033 – 422 13 72, [email protected]

info

11 21

1

0 20

11 21

0

8 20

11 21

0

6 20

11 21

0

4 20

11 21

0

2 20

10 2 20 1 21

21

1

0 20

10

Cradle to Cradle®