Evie Dammans Donderdag 17/04/08, 6 Chemie, van 8.35u tot 9.25u
D RAAI BOE K L ES 2 D E V E RZO RGI NGSSTAA T Ik begin de les met een voorbeeld waar deze jongeren binnen afzienbare tijd mee te maken krijgen. (verschil aantonen loon vakantiejob – fulltime job). Wie heeft er allemaal al een vakantiejob gedaan? En verdiende dat goed? Hoeveel verdient een vakantiejobber ongeveer als hij een maand werkt tijdens de grote vakantie? En hoe komt het dat dat zoveel is? Geen belastingen betalen. Stel: Je bent nu afgestudeerd en begint daarna te werken in een laboratorium of iets dergelijks. Je vraagt natuurlijk onmiddellijk naar het loon dat je zal verdienen. Antwoord: 2 000 euro brutoloon. Je denkt, amai, dat is goed verdiend! Maar: Hoeveel komt er uiteindelijk op jouw rekening, wat zal jouw nettoloon zijn? Ongeveer 1200 euro. Iets minder dan de helft wordt van je loon afgehouden. Waarom? Waar gaat je geld naartoe? -
Belastingen Sociale zekerheid
Ik toon een slide met een grafiek van het bruto- en nettoloon van werknemers en zelfstandigen (1953–1997).
Wat zien jullie op deze grafiek, wat kunnen jullie aflezen op deze grafiek? Voor een periode van tien jaar of voor hoelang? Wat valt er op aan deze grafiek? Het brutoloon is enorm gestegen (verdrievoudigd), maar het nettoloon is maar met 1
de helft gestegen. Het aandeel dat naar de belastingen en de sociale zekerheid gaat is procentueel veel groter geworden. Dit komt omdat de verzorgingsstaat, de sociale zekerheid uitbreidde. Wanneer steeg het loon het meeste? Tussen de jaren ’60 en de jaren ’80. Waarom is er net dan die sterke loonsstijging? Omdat de economie goed draaide (grote economische groei). De Golden Sixties waren een periode van welvaart en grote bloei. Die bloei zal midden jaren ’70 een zware klap krijgen. Vanaf dan stijgen de lonen maar met mate of dalen zelfs. Dit is wat we allemaal kunnen afleiden uit de grafiek en op deze manier komen we bij ons onderwerp. Wij geven zoveel van ons loon aan de sociale zekerheid omdat we in België in een verzorgingsstaat leven. Kan iemand mij uitleggen wat een verzorgingsstaat is? Kan iemand daar een definitie van geven? (Je kan er zorg en verzorging in zien.) Denk aan de eerste cartoon. Verzorgingsstaat = Een staat die het welzijn van zijn burgers verzekert door sociale voorzieningen. Wat zijn sociale voorzieningen? Geef hier eens wat voorbeelden van? Pensioen, ziekteverzekering, werkloosheidsuitkering, … Na de Tweede Wereldoorlog zien we deze tendens naar verzorgingsstaat in de meeste West-Europese landen. De verzorgingsstaat wordt door iedereen toegejuicht, het is een prachtig ideaal, maar is het geen sprookje? Kunnen we de verzorgingsstaat in stand houden?
1. H ET S O CIAA L P A CT Hoe is in België nu die verzorgingsstaat ontstaan? Wel, de kiemen werden al gelegd voor WOII, namelijk door de arbeiders zelf. Zij gaan fondsen oprichten waaraan iedereen een bijdrage geeft en die mensen gaan helpen die werkloos of ziek zijn. De arbeiders hadden niet veel bescherming tegenover hun werkgevers, waardoor ze vaak uitgebuit werden. Ze hadden geen sociaal vangnet in geval van ontslag, ziekte, … Om sociaal-economische onrust (lage lonen, faillissementen, recht van de sterkste, …) na WOII te vermijden tijdens de wederopbouw, sloten 3 partners het Sociaal Pact in 1944: overheid – werkgevers – werknemers. Wat hield dat pact nu precies in? Leerling leest doc.1, p. 70 uit het handboek. Het is een tekstje uit het boek van de politicoloog Luc Huyse, De gewapende vrede. Politiek in België na 1945. Wat gebeurt er nu precies door het sociaal pact. Over welke 3 zaken wordt er iets afgesproken? 2
1. Een eerste punt van het sociaal pact is dat de lonen gekoppeld werden aan de index, om zich te beschermen tegen stijgende prijzen. Kan iemand uitleggen waarom men dat gedaan heeft of wat er gebeurt indien de lonen niet gekoppeld zijn aan de index? Als de prijzen stijgen, maar het loon blijft hetzelfde, dan daalt de koopkracht van de werknemer, wat nefast is voor de economie. Indien de lonen mee stijgen met de prijzen, dan blijft de koopkracht gewaarborgd. 2. Een tweede maatregel van de sociale partners was om de arbeidsvoorwaarden (uren, lonen, …) te regelen via collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO’s). Kan iemand uitleggen wat dit precies betekent? We beginnen bij het woord ‘collectief’, waar zou dat op slaan? Alle werknemers. Maar, werken bijvoorbeeld metaalarbeiders onder dezelfde voorwaarden als bedienden, leerkrachten of opvoeders? Neen. Het gaat dus niet om alle werknemers van de hele arbeidsmarkt, maar binnen één sector. Dus een CAO betekent dat alle werknemers binnen 1 sector aan dezelfde voorwaarden werken, dat er dezelfde afspraken heersen, voor bepaalde duur. De vakbonden spelen een grote rol bij deze afspraken: indien zij niet akkoord gaan en de werkgever niet wil toegeven, kan dit leiden tot staking! Noem eens een aantal zaken op die in een CAO worden geregeld. Welke zaken zijn voor iedereen hetzelfde? Vakantieregeling, loon, arbeidsduur, overwerkregeling, arbeidsomstandigheden en veiligheid werknemer, ontslagregeling, pensioenregeling. 3. Sociale zekerheid A. Ten laatste wilde men de bestaanszekerheid verzekeren. Hiervoor heeft men een fonds opgericht waarin zowel werknemers als werkgevers een bijdrage aan betalen. Dit fonds regelt de sociale zekerheid vandaag ook nog. Welk fonds is dit? RSZ – Rijkssociale Zekerheid. Kennen jullie dit fonds? Wat doet dit fonds nu eigenlijk, hoe werkt de sociale zekerheid (zie bordschema)? Zowel werknemers, als werkgevers, als overheid geven een bijdrage aan de RSZ. De RSZ gebruikt dit geld dan om uitkeringen uit te betalen. Welke uitkeringen betaalt de RSZ allemaal, waarvoor kan jij bij de RSZ terecht? (Indien leerlingen het niet direct weten, help ik hen met een hint of een voorbeeld: Je werkt in een labo en door een ontploffing geraak je gewond. Je kan hierdoor een week niet werken. Wordt jouw loon dan voor die week uitbetaald of niet?/ Jouw baas ontslaat je en je vindt niet onmiddellijk een andere job. Waar ga je van leven?). - Werkloosheidsuitkering: “den dop” - Pensioensuitkering - Kinderbijslag 3
-
Ziekte- en invaliditeitsuitkering Arbeidsongevallen en beroepsziekten Gezondheidszorg Moederschapverzekering Vakantiegeld
Op deze manier wordt dus een sociaal vangnet gecreëerd voor mensen die om welke reden dan ook geen inkomen meer hebben, een aanvulling of onkostenvergoeding nodig hebben. Hier staat ook een schema van in jullie boek Historia 6T: Doc.2, p. 70.
Wat valt op aan de bijdragen? Wie betaalt het meeste bijdragen? De werkgevers. En wie zijn die werkgevers nu precies? De zelfstandigen. Dus de zelfstandigen betalen veel meer sociale bijdragen dan gewone werknemers. Wil dit zeggen dat ze dan ook meer terugkrijgen van het systeem? Vb. in verband met pensioen, hoe zit het daarmee? Zelfstandigen krijgen veel minder terug van de staat op sociaal vlak. De uitkeringen van het RSZ zijn minder, hun pensioen is veel kleiner, ze kunnen geen moederschapsverlof nemen, geen vakantiegeld, …
B. Naast deze uitkeringen van de RSZ, heeft de sociale zekerheid nog een andere instelling: de sociale bijstand. Hier kunnen de mensen terecht die niet in aanmerking komen voor de RSZ. De sociale bijstand betaalt 4 uitkeringen: 1. 2. 3. 4.
Leefloon (door wie uitbetaald?) het OCMW Inkomensgarantie voor ouderen Gewaarborgde gezinsbijslag Uitkering aan gehandicapte personen
Deze vermeld ik, maar ik ga vooral op leefloon in
Wat is een leefloon? Een minimumuitkering voor iemand die niet genoeg bestaansmiddelen heeft en die zonder uitkeringen niet kan overleven. Het gaat hier om iemand die geen inkomen kan verwerven, door zelf te werken of door 4
een werkloosheidsuitkering. Kan iemand mij het verschil uitleggen tussen een werkloosheidsuitkering en een leefloon? Een werkloosheidsuitkering is voor mensen die voordien gewerkt hebben, maar nu voor welke reden dan ook geen werk kunnen vinden. De uitkering wordt berekend volgens het loon dat men kreeg toen men werkte. Een leefloon is bestemd voor mensen die buiten de voorwaarden van de werkloosheidsuitkering vallen. Die bedragen liggen vast. Kan er iemand een voorbeeld geven van mensen die in aanmerking komen voor een leefloon? Immigranten, een huismoeder die scheidt van haar man, een tiener die alleen woont, … Heeft iemand een idee hoeveel zo een leefloon bedraagt? Er bestaan natuurlijk verschillende categorieën. Hoeveel zou het leefloon van een gezinshoofd (iemand die dus een gezin ten laste heeft) bedragen? 911,93 € per maand = 10.943,15 € per jaar. Ter vergelijking: het leefloon van een alleenstaande persoon = 683,95 € per maand. Denken jullie dat je daarvan kunt leven? Welke uitgaven doe je allemaal? Huur/afbetaling, eten, kleren, schoenen, schooluitgaven kinderen, auto – benzine, … Ze zeggen dat er veel problemen zijn met de werkloosheid omdat het minimumloon en het leefloon te dicht bij elkaar liggen. Daarom is er minder drijfveer om toch te werken i.p.v. te stempelen. Het minimumloon is: € 1.258,88 vanaf 21 jaar BRUTO
Deze 3 zaken zorgen ervoor dat België een verzorgingsstaat is. De bedoeling van een verzorgingsstaat is dus om de mensen zo goed mogelijk te helpen, om een sociaal vangnet te creëren waar mensen die het opeens wat moeilijker hebben, op kunnen terugvallen. Het sleutelwoord in dit verhaal is dus solidariteit: met ouderen, jongeren, zieken, werklozen, grote gezinnen, gehandicapten, … . Niemand valt uit de boot.
5
2. D E V ER ZO R G IN GSS TAA T
ON D E R
D R UK
Al deze maatregelen zijn zeker goed, maar dat laat niet weg dat de verzorgingsstaat onder druk komt te staan. In de jaren’70 en ’80 was dit voor het eerst het geval. Waarom net dan? Wat weten jullie over de economie op dat moment? Het ging bergafwaarts met de economie (denk maar aan de oliecrisis). Op dat moment was er dus een economische crisis. Wat gebeurt er altijd als de economie slecht gaat? Er vallen ontslagen. Er is dus werkloosheid. Waarom brengt dit een probleem voor de verzorgingsstaat met zich mee? Er zijn meer werklozen die een werkloosheidsuitkering moeten krijgen. Er zijn minder werkenden, dus minder mensen die een bijdrage voor de sociale zekerheid betalen. Dus de inkomsten van het RSZ verminderen, terwijl de uitkomsten stijgen. Daarom moest er bespaard worden.
Vanaf 1990 is er een compromis. -
De overheid doet inspanningen om de niet-actieve bevolking weer aan het werk te krijgen: om de werkloosheid te doen dalen (dus minder uitgaven RSZ). Daardoor de slogan van Premier Leterme om 200 000 nieuwe jobs te creëren. - De Belg moet zelf meer bijdragen voor de sociale voorzieningen. (jullie kunnen duidelijk zien op de grafiek dat de bijdragen stijgen voor de sociale zekerheid) - Belg moet aanvullende verzekeringen afsluiten. Daarom dat er zo gehamerd wordt op pensioensparen, hospitalisatieverzekering, … Dit noemt men de actieve welvaartstaat! De individuele burger moet zelf meer verantwoordelijkheid dragen voor zijn bestaanszekerheid.
6
3. D E V ER ZO R G IN GSS TAA T V AN DA A G De verzorgingsstaat kampt vandaag nog steeds met problemen. Kan iemand eens zo een probleem aankaarten? 1. Toenemende groep alleenstaanden. Dit betekent dat ze soms niet genoeg middelen hebben om te overleven. 2. Mensen stellen ook steeds hogere eisen op het vlak van welzijn. Men eist ook tijdskrediet: langer ouderschapsverlof, studieverlof, er even tussen uit gaan, … Ik zou liefst wat meer uitleg geven over de vergrijzing omdat dit toch wel zeer actueel is, dus misschien behandel ik de eerste twee puntjes niet. 3. Er is enorm veel rond te doen en het is vooral belangrijk voor ons jongeren. De vergrijzing van de maatschappij! Dit is eigenlijk zeer nefast voor de jongere generaties. Wat wil vergrijzing eigenlijk zeggen? De groep senioren wordt steeds groter want mensen leven langer. Ik toon cartoons over vergrijzing: elk land zit met dit probleem!Over welke landen gaan deze cartoons? Groot-Brittannië, België, Nederland.
AOW = Algemene Oudersdomswet in Nederland, regelt het ouderdomspensioen.
-
Leerling leest Doc.4 p.70 in het handboek: Vergrijzing. Kan iemand het probleem door de vegrijzing van de maatschappij uitleggen? De levensverwachting stijgt, mensen worden alsmaar ouder. Maar er zijn minder geboortes. DUS: De bevolkingsgroei daalt, terwijl de samenleving vergrijst. Dit betekent dat de groep gepensioneerden steeds toeneemt, terwijl er steeds minder mensen werken. De uitgaven van het RSZ stijgen daardoor. Dus de groep arbeidsactieven wordt kleiner, maar die moeten wel voor het pensioen zorgen van de steeds grotere groep gepensioneerden. Dit komt doordat de werkenden nu het pensioen betalen van de
7
-
-
gepensioneerden, terwijl in Nederland de werkenden bijdragen betalen om hun eigen pensioen te bekostigen. We hebben dus te maken met een omgekeerde piramide: dit zal op catastrofe uitlopen (zie bordschema)! Wat probeert overheid te doen: door pensioensparen te promoten, probeert de overheid een toekomstige catastrofe te vermijden. Ik toon cartoon hierover.
Bovendien: Door de stijgende ouderdom: Bejaarden worden ziek, hebben hulp en zorg nodig. Meer rusthuizen en verpleegkundigen nodig. Dit zorgt voor meer uitgaven voor de ziekteverzekering, die toch al in nood zit.
Dit zorgt er alsmaar voor dat er steeds meer druk komt op de sociale zekerheid. Er moet een oplossing komen voor de financiering. Hoe zouden jullie het aanpakken? Hoe zouden jullie de uitgaven kunnen verminderen? Jullie weten nu wat een verzorgingsstaat is. Wat vinden jullie daarvan? Is de verzorgingsstaat een goede zaak? Gaan jullie akkoord dat jullie meer moeten werken, meer belastingen betalen, … om de sociale zekerheid in stand te houden? Of zouden jullie liever meer verdienen, maar dan bijvoorbeeld minder pensioen krijgen, of meer dokterskosten betalen?
4. A CTUA LITEIT De Minister van Werk, Joëlle Milquet, kwam deze week in het nieuws omdat ze een mobiliteitspremie wil geven van 75 euro/maand voor mensen die in een ander regio willen gaan werken dan waar ze wonen. Vooral voordelig voor Walen die over de grens gaan werken. Beeldfragment Journaal Eén / Krantenartikel Kan iemand kort uitleggen waarover het hier precies gaat? Wat vinden jullie hiervan? Vinden jullie zo een premie goed, of vinden jullie ook eerder dat mensen onder druk moeten worden gezet om verder van huis te gaan werken, zoals Vlaams Minister van Werk Frank Vandenbroucke vindt? Welke reacties kreeg Milquet hierop.
8
Lage werkloosheid in Vlaanderen, hogere werkloosheid in Wallonië (hoewel er minder mensen in Wallonië leven).
9
