Workshop 2 Pijn & Pijnbestrijding en de rol van de verpleegkundige Antoine Engelen, Paul Cornelissen & Sylvia Verhage
Kasteel Maurick 2-10-2012
Pijn bij kanker Pijn bij kanker + + +
algemeen voorkomend symptoom één van de meest gevreesde symptomen voor patiënten en artsen een substantieel probleem
Vaak onderrapportage van pijnklachten door + +
onvoldoende kennis en aandacht van de behandelaar weerstand bij patiënt om pijn te melden
Prevalentie Matige tot ernstige pijn + 30-40% op moment van diagnose + 40-70% tijdens behandeling + 70-90% gevorderd of terminaal stadium Sommige vormen van kanker gaan gepaard met meer pijn dan andere + > 80% pancreas- en slokdarmkanker + 70-80% long-, maag-, prostaat-, borst- en ovariumkanker + 60-70% colon-, nier- en blaaskanker + 50-60% lymfoma, leukemie en tumoren van weke delen
Oorzaken pijn +
Directe (door)groei van de tumor c.q. metastasen (70%) + + +
+
+
Botmetastasen Infiltratie in weke delen of viscera Compressie van of infiltratie in zenuwen of zenuwplexus
Diagnostische procedures en/of behandeling: chirurgie of chemotherapie (20%) Bijkomende factoren (bijv. obstipatie) of nietgerelateerde co-morbiditeit (10%)
WHO ladder I Sterkwerkende opioïden niet-opioïd
adjuvant
Zwakwerkende opioïden niet-opioïd
adjuvant
Niet-opioïden adjuvant
WHO ladder II Sterkwerkende opioïden niet-opioïd
adjuvant
Zwakwerkende opioïden niet-opioïd
adjuvant
Niet-opioïden adjuvant
Meetinstrumenten
Patiënten informatiebrochures
Achtergrondpijn versus doorbraakpijn Op basis van profiel: • Achtergrondpijn = constante/continue, langdurige pijn (≥ 12 uur per dag) • Doorbraakpijn = voorbijgaande verhoging van de pijnintensiteit bij een continue, relatief stabiele en adequaat behandelde achtergrondpijn
Prevalentie Prevalentiecijfers variëren van 19 tot 95% als gevolg van verschillende: + definities + methoden voor identificatie en beoordeling + onderzochte patiëntenpopulaties + stadium van de ziekte
Kenmerken
Plotseling begin
Mediane tijd tot piekintensiteit: 3 minuten
Korte duur
Gemiddelde duur: ~ 30 minuten (90% < 1 uur)
Frequentie
Mediane dagelijkse frequentie: 4 episodes
Duur 64% van alle doorbraakpijnepisodes bij kanker duurt ≤ 30 minuten 87% van alle doorbraakpijnepisodes bij kanker duurt ≤ 1 uur
Vormen van doorbraakpijn +
Incidente pijn als gevolg van een specifieke aanleiding + +
+
+
Voorspelbaar: omdraaien in of opstaan uit bed Onvoorspelbaar: hoesten
Non-incidente of spontane pijn zonder relatie met specifieke activiteiten ‘End-of-dose' pijn als gevolg van ontoereikende achtergrondbehandeling
Is end-of-dose pijn een vorm van doorbraakpijn?
Impact patiënt Doorbraakpijn bij kanker beïnvloedt de kwaliteit van leven negatief
EONS bevindingen
Ideale behandeling + +
+ + +
Effectief en geeft vermindering van de pijn Werkingsprofiel komt overeen met dat van doorbraakpijnepisode Snelwerkend (<5-10 minuten) Korte werkingsduur (<60 minuten) Gebruiksvriendelijk met minimale bijwerkingen
Doorbraakpijn assessment
Behandeling doorbraakpijn
Verhogen achtergronddosering Vermindering van lijden direct gerelateerd aan doorbraakpijn Bij < 4 doorbraakpijnepisodes per dag: + grote kans op chronische overmedicatie + verhoogde kans op medicatiegerelateerde bijwerkingen zoals sedatie, misselijkheid en obstipatie +
Orale opioïden met directe afgifte +
Komt niet overeen met profiel typische doorbraakpijnepisode
+
Start van werking na 20-30 min (betekenisvol na 30-40 min)
+
Werkingsduur is tenminste 4 uur
+
+
Belangrijke reden voor niet gebruiken van medicatie: pijn vermindert voordat medicatie werkt First pass effect beïnvloedt snelheid van werking van geneesmiddel
First pass effect Proces bij enterale toediening van medicatie + +
+ +
Doorslikken Absorptie door spijsverteringskanaal Passage van de lever Bereiken van systemische circulatie
Uitgestelde start van werking + + + +
Biologische beschikbaarheid ↓ Werking van een geneesmiddel wordt beïnvloed Soms (gedeeltelijk) verlies van werking Soms pas werkzaam na passage (niet bij opioïden)
ROO’s +
Nieuwe klasse Rapid Onset Opioids (R.O.O.’s) specifiek voor behandeling van doorbraakpijn bij kanker: + + + +
+
Orotransmucosaal zuigtablet (OTFC/Actiq®) Intranasale spray (INFS/Instanyl®) Fentanyl buccaal tablet (FBT/Effentora®) Sublinguaal fentanyl (SLF/Abstral®)
Overeenkomst: omzeilen van het first pass effect (gedeeltelijk bij oromucosale toediening (incl buccaal en sublinguaal))
Fentanyl +
Geschikt voor andere toedieningswegen dan oraal + +
Lage orale biologische beschikbaarheid Zeer lipofiel (snelle passage van bijvoorbeeld slijmvlies)
Fentanylcitraat
