WIN EEN DOLLY BAG ONTHULLEND! UIT DE KLEREN VOOR OEGANDA WAS FOEKJE WEL EEN FROUKE? ZINNENSTRELEN MET POËZIE

DOLLY WIN EEN DOLLY BAG

ONTHULLEND! UIT DE KLEREN VOOR OEGANDA WAS FOEKJE WEL EEN FROUKE? ZINNENSTRELEN MET POËZIE

Voorwoord

Toen ik door Henk Krol werd gevraagd om als gastredacteur op te treden van een katern voor het zeshonderdste nummer van de Gay Krant was het mij direct duidelijk: DOLLY moest een tijdschrift worden ter lering en vermaak. Net als bijvoorbeeld in mijn theatershows of radioprogramma Dolly’s Bonte Woensdagavond Trein wilde ik qua inhoud streven naar een mix van ernst en luim. Het uiteindelijke resultaat doet mij denken aan een volwassen variant van de vakantieboeken van Okki en Taptoe die ik als kind verslond. Met natuurlijk een prijsvraag, maar ook pagina’s van Privé’s Jan Uriot om de Drag Queens in Oeganda een hart onder de riem te steken en een bijdrage van Max Dohle over de verwoeste levens van stoere meiden op de atletiekbaan. Over ter lering gesproken: dankzij Anne-Rose Bantzinger leerde ik zowel mijn man als mijzelf van een heel andere kant kennen! Gaat dat lezen! Zin om dit katern met muziek op de achtergrond te verslinden? Download dan mijn lijflied Roze Planeet, zo mooi geïllustreerd door Marlies Visser! Ik wens jullie veel lees-, speel- en kijkplezier met dit zomerse nummer waarin opvallend vaak de schaar wordt gehanteerd. Zo verknipte ikzelf mijn favoriete gedichten over liefde die vervolgens werden omgesmolten tot een liederlijke dialoog met striptekenaar Gerrie Hondius. Columnist Karin Spaink onderging een opmerkelijke metamorfose waardoor zij vanaf nu niet alleen over een vlijmscherpe pen beschikt. Papierkunstenaar Frank Gardiner tenslotte, die eerder Madonna kleedde in de film Evita en kostuums ontwierp voor Dame Edna, creëerde voor dit blad mijn eigen Paper-cut Dolly!

Wat anderen er ook van zeggen, volg je eigen koers

is het levensmotto waarmee ik door mijn Friese ouders ben opgevoed in het conservatieve dorpje Huizen. Vrij vertaald: doe waarvan jij vindt dat je het moet doen. Wat anderen er ook van zeggen. Volg je eigen koers. Hetgeen ik de afgelopen negentien jaar, waarin ik als een soort Frau Antje van het Verkeerde Kantje door de wijde wereld trok, met hartstocht en passie heb gedaan. Sinds mijn ouders zijn overleden realiseer ik me meer dan ooit dat hun onvoorwaardelijke liefde mij heeft gevormd tot wie ik nu ben. Aan Riekje en Gerrit en al die mama’s en papa’s die hun kinderen onvoorwaardelijk steunen wil ik daarom dit katern DOLLY opdragen. Hooghakkend,

GEERT VAN TOL

Doch dyn plicht en lit de lju rabje

Gay Krant • 600 • Dolly

131

Hoofdredacteur: Dolly Bellefleur (alter ego van Ruud Douma) Eindredacteur: Adri van Esch Dolly’s Dreamteam: Anne-Rose Bantzinger Gon Buurman Max Dohle Frank Gardiner Gerrie Hondius George Moormann Bastiaan van Musscher Michel van Overbeeke Harald Seiwert Karin Spaink Geert van Tol Tineke Typex Jan Uriot Marlies Visser Hans Vissers Cover: Foto: Geert van Tol Visagie: Annet Merison (Koppig B.V.) Paper wig en paper Dolly Bag: Frank Gardiner

Inhoud 134

Dolly’s lijflied: Roze Planeet

136

Mijn Dolly

138

Mankement

140

Uit de kast voor Oeganda

142

Paper-cut Dolly

143

Wie laten hier hun vooroordelen varen?

144 146

Stoere meiden op de baan Poëtische puzzel

SPAARNESTAD PHOTO

Colofon

Met dank aan: Spaarnestad Photo Special thanxxx: De Zingende Zaag (dezingendezaag.com) en KIJKopdeDIJK-Gallery & Gifts (kijkopdedijk.nl) Voor reacties en informatie: Dolly Bellefleur Postbus 1430 1000 BK Amsterdam Tel. (020) 638 87 85 E-mail: dolly.bellefl[email protected] Een uitgave van: Gay Krant Postbus 10 5680 AA Best Tel. (0499) 391 000


133

et e n net a a l l p p e e oz rz t?t? j jnro i in m m eenenkokmoemeee e p p t t o o e e n n m m r r ko lo ieiestsete ek We Wl ZiZeiejejed d rr eeee sfsf momo jkjkinindedeatat KiKi

erer e eBeBe otot ftftdedeGrGr eeee ararzwzw DaDa erer veve tete imim zezeruru n nroro InIneeee alal elel eneninin¹t¹thehe dddd EnEnmimi alal rbrb veve e etoto otot n ngrgr ititeeee aaaa DrDr tt ieie chch rsrs r rveve eueu n nklkl e evava DiDi etet titi eses avav n ntrtr t teeee NeNe nn rere eueu d dklkl enen iziz t tdudu ononmeme lele meme n nkaka EeEe ee t tmemememe erermeme ndnd rara VeVe zz ueue sqsq mama DeDe atatopop ekekgaga t tdodo HeHe enen llll lflfininalaljejeroro zeze f fjeje ijij BlBl nn lele olol ococ otot n nprpr k kaaaa b blala EnEnhehe pp popo ieie rbrb t tBaBa nknktoto n nbibi VaVa pp n nkoko ldldopopz¹z¹ rere t tdedewewe ZeZe

a Roze Pl n !! onon wowo elelgege , ,hehe elel ererhehe t tisishihi DaDa

uldig uldig veelv veelv haar haar uit essen essen uit prins prins met met r,r, Visse Visse eses Marli Marli van van zijn zijn eses trati trati illus illus DeDe m m rdroo rdroo wonde wonde ‘De ‘De jes’, jes’, muilt Gay Krant • 600 • Dolly haar haar muilt zoekt zoekt 134 eses prins prins ‘Maan ‘Maan ken ken enboe enboe prent prent serie serie onde onde bekro bekro n.nl n.nl sesse sesse eprin eprin www.d www.d ’.’. inses inses Zeepr Zeepr dede van van lied lied ‘Het ‘Het enen es’ es’ prins prins Zonne Zonne dede van van spread-Dolly-lied-MV1-N.indd spread-Dolly-lied-MV1-N.indd 1 1

n

nn n nmama t teeee wdwdmeme ouou trtr ererisisgege eded n nmomo M¹M¹ n?n? t tkaka t tdada jkjkdada lili erer chchhehe t tisistoto HeHe ee nene n nbebe n nvava mama urur DeDebubu

WeWe lklk omomopopm¹m¹ n nroro zezeplpl anan eeee tt

yy n ngaga rere e eisisalaljaja DiDi

OfOfjejenunuhoho momobebe ntntofofstst rara igig htht

rr ieie urur utut n ncoco t teeee n nmeme meme t tsasa onon WoWo

DrDr inin k kjejegege enenEaEa rlrlGrGr eyey

ipip etetFlFl jejehehe isis meme urur n nbubu M¹M¹

MaMa ararpapa dddd eses toto elel enen thth eeee ??

pp lili zeze n nhaha t teeee efef EnEnhehe

IkIkzizi t tererhehe lele mama alalnini etetmeme ee

tt ijij jkjkvrvr lili erer e ezezehehe meme arar WaWa

MiMi ssss chch ieie n nhehe b bjiji j jeeee n npapa psps

idid sesememe rkrk n nTuTu t teeee MeMe

DiDi e enini etetBaBa rere ndndhehe etetmama ararBaBa bsbs

jeje ndnd n nkiki k keeee enenoooo htht acac rwrw ZeZeveve

BeBe n njejeklkl eiei n nofofgrgr oooo tt

etet titi eses avav r risistrtr oeoe n nbrbr M¹M¹

DoDo nknk erer blbl onon d dofofroro odod ??

etet rtrtmemenini oooo h h¹t¹tstst AcAc

EeEe n nkaka meme lele ononmeme t tdudu iziz enen d dklkl eueu rere n?n?

t?t? t t¹t¹tuiui akak t tmama WaWa

VeVe rara ndnd erermeme t tmemememe ee

enen kkkk n nhaha enenopopz¹z¹ elel pppp chchhuhu m mtoto atathehe LaLa

DeDe mama sqsq ueue zz

nn keke akak spsp ngng nini aiai erertrtr evev g glili aaaa lflfdrdr zeze IkIk

HeHe t tdodo ekekgaga atatopop

?? n njejebibi n njejehohoofofbebe BeBe

BlBl ijij f fjeje zeze lflfininalaljejeroro llll enen

ieie , ,drdr eeee n,n,twtw etetzozoeeee etetjeje¹t¹tnini OfOfwewe EnEnhehe b blala k kaaaa n nprpr otot ococ olol lele nn on on wo wo ge ge el el he he , , el el he he er er hi hi is is t t DaDa VaVa n nbibi nknktoto t tBaBa rbrb ieie popo pp ken ken dede enen pppp n nlala ldldisiseeee rere DeDewewe nn keke keke anangege f fdedemama nana ararvava MaMa

ZeZe t tdedewewe rere ldldopopz¹z¹ n nkoko pp DaDa t tisishihi ererhehe elel , ,hehe elelgege wowo onon !!

a n ee t jkjk lili enengege rere dede IsIsieie

jkjk lili onongege wowo GeGe

nlnl r.r. eueu flfl lele elel ybyb llll dodo w.w. ? ?OpOpwwww ktkt inin t tklkl ksks te te ed ed li li ze ze de de e e ho ho ig ig er er gi gi ws ws eueu NiNi Gay Krant • 600 • Dolly 135 .. enen adad lolo wnwn isisdodo atat ededgrgr lili jfjf s slili y’y’ llll n njejeDoDo kuku 07-07-2008 13:25:23 07-07-2008 13:25:23

TEKST ANNE-ROSE BANTZINGER FOTO’S GON BUURMAN, MICHEL VAN OVERBEEKE EN HANS VISSERS

Mijn Dolly Hello Dolly “In Schiller op het Rembrandtplein ontwaarde ik vijftien jaar geleden een ranke verschijning, die iedereen leek te kennen. Interessant en intrigerend. Ik zag Dolly voor het eerst optreden in café Lach en Vergeet op de Albert Cuyp. De naam van het etablissement was toepasselijk, maar mijn culturele relativeringsvermogen kent geen grenzen. Zodra ze begon te zingen, zag ik een zielsverandering. Een theaterpersoonlijkheid die zelfs in een obscuur kroegje op de markt wist te boeien. Ik zag een straatvechter, die alle registers opentrok en als een kameleon van kleur verschoot.” Dolly de dichter “In de poëzie vinden we elkaar. Dolly maakt in haar gedachten creatieve ‘paardensprongen’. Associatief, kwikzilverig. Dolly is altijd volledig authentiek. Ze schrijft en bedenkt alles zelf. Dat vergeten mensen wel eens.” Dolly als voorbeeld “Dolly imiteert niemand. Ze houdt wel anderen een spiegel voor. Ze laat zien hoe het ook kan. Nooit plat, nooit ranzig.Volkskrant-recensent Hein Janssen schreef ooit: ‘Eindelijk een travestieshow die niet ruikt naar mottenballen en opgedroogd sperma’. Wat een verademing. Soms zie ik acts waar mijn broek van afzakt. Dat zouden ze wel willen, natuurlijk...” Dolly en Pink Planet “Pink Planet kwam uit onze gezamenlijke koker. Het is de naam van de

136


thematische feesten die we organiseerden in Club Lounge Stalker in Haarlem. Stalker groeide uit tot een fenomeen, bekend tot ver over de grenzen. The Roxy van Haarlem. Niks was te gek.Wanneer we als thema Narcissus hadden, werd de Stalker van onder tot boven versierd met tienduizenden echte narcissen.” Dolly Zigzaggend “Het Zig Zag Spel was weer zo’n project van ons tweeën. Dan kon het publiek spelenderwijs, al zigzaggend, met woorden uit bestaande poëzie een nieuw gedicht maken. In de geest van Lucebert: ‘Poëzie als kinderspel’. We hadden een tournee door het hele land. In de Stadsschouwburg Groningen ging het ooit gruwelijk mis. Dolly zou in het decor van een cruiseschip vanuit de nok van het toneel op het dek landen. Maar de techniek haperde. Daar hing ze dan; tussen wal en schip. Maar Dolly ging niet het schip in. Ze loste de situatie à l’improviste heel behendig op.” Dolly de keukenprinses “Dolly is mijn prinses op de erwt, maar koken kan ze beter aan anderen overlaten. Als Chez George draai ik daar mijn hand niet voor om. Het is met dichten net als met koken: ‘Je pleurt maar wat in de pan. Als je maar koken kan’ (vrij naar de Rotterdamse dichter Riekus Waskowsky).” Dolly en kinderen “Kinderen zijn dol op Dolly. Ze zien haar als hun speelkameraadje. Als Barbiepop. Of als Pinokkio. Het is bijna irritant hoe leuk ze met kinderen omgaat. Dan vergeet ze soms het leukste kind...” Dolly de diva “Je bent pas een diva als het niet alleen gaat om de buitenkant. Haar

George Moormann

(1958) is al vijftien jaar de grote liefde van Dolly Bellefleur (1989). Hij is dichter, beeldend kunstenaar en boekenmaker. Sinds 1989 is hij directeur en eindredacteur van de literaire uitgeverij De Zingende Zaag. In 2004 werd hij benoemd tot de eerste stadsdichter van Haarlem. Op deze pagina’s mijmert George over ‘zijn Dolly’: over Lach en Vergeet, Pink Planet, Dolly de diva, Dolly de prinses op de erwt, Dolly de stedenmaagd, Dolly de kameleon, Dolly tussen de tropische vissen.

bijnaam is dan ook beauty with brains. Als ze bingo presenteert, zelfs with brains and balls. Ze is een kruising tussen Beatrix en Audrey Hepburn, met een vleugje Marlene Dietrich en een snufje Madonna. En die diva ligt bij mij op de divan.” Dolly op een voetstuk “Als symbool voor Haarlem Cultuur 2008 werd Dolly op een voetstuk geplaatst. Speciaal voor de Haarlemse Stedenmaagd, een functie die Dolly vanaf 2004 met verve bekleedt, is Laurens Janszoon Coster, uitvinder van de boekdrukkunst, op de Grote Markt van zijn sokkel gestapt. ” Dolly en het Homomonument “Toen het Homomonument vorig jaar twintig jaar bestond, was Dolly als Frau Antje van het Verkeerde Kantje gastvrouw bij alle festiviteiten. Ze sneed er, met Job Cohen, een roze taart aan en ze interviewde mensen. Dat doet ze dan betrokken, goed voorbereid en onvermoeibaar. Altijd glimlachen en altijd bereidwillig om te poseren. Zelfs met een passant op de fiets.” Met Dolly de wereld rond “We hebben samen veel gereisd. Het is altijd moeilijk om Dolly weg te lokken, maar als we dan eenmaal weg zijn, gaan we extreem: van mondain tot primitief. Van het Hilton met vijf sterren tot eenvoudige hutjes met boven ons oneindig veel sterren. Dan zijn we samen één schakelkast. Dan maken we van een etmaal achtenveertig uur. Il dolce far niente in optima forma. In Bali ’s middags snorkelen tussen de tropische vissen, die we ’s avonds op ons bord krijgen. En we waren in mei in Venetië. Romantischer kan het niet toch?” Dolly Couture “Dolly bemoeit zich altijd met alles, dus zeker ook met haar garderobe. De meeste van haar creaties worden in nauw overleg vervaardigd door Prince Charming. Maar ook mijn moeder Louise Weber, die binnenkort tachtig wordt, ontwerpt soms voor haar schoondochter.”

Dolly darling “Nou... Dolly is geen darling, hoor. Er is niet voor niets een orkaan naar haar vernoemd. Je hoeft geen handschoenen aan te trekken, maar je moet altijd op je tellen passen. Je kunt altijd een geestigheid of een sneer verwachten. Geen flauwekul uithalen, want ze is niet op haar mondje gevallen. Dolly is geen doetje.” Dolly en Meneertje Zaag “In 2009 vieren we allebei ‘ons porseleinen jubileum’; als iemand twintig jaar is getrouwd, is dat je porseleinen bruiloft. Volgend jaar viert Dolly haar twintigste verjaardag en dan ben ik twintig jaar bezig met De Zingende Zaag. Ik heb trouwens een alter ego: Meneertje Zaag. Soms fantaseer ik dat ik me bij onze ‘porseleinen bruiloft’ als Dolly verkleed en zij als Meneertje Zaag.” Dolly Gewoon Anders “In het Cobra Museum in Amstelveen organiseren Dolly en ik zondag 24 augustus in het kader van de expositie Gewoon Anders! een poëziewedstrijd.De deelnemers lieten zich inspireren door kunstwerken op deze tentoonstelling over seksuele begeerte, gender en identiteitsvorming. Ik vorm met dichter en beeldend kunstenaar Maria Barnas de jury. Dolly presenteert de middag van een tot vijf uur. Het wordt vast te dol en buitengewoon anders.” Dolly’s grootste geheim “Ik weet niet of ik dit mag onthullen, maar Dolly is eigenlijk een man… Ssssst… niet verder vertellen…”

Anne-Rose Bantzinger Debuteerde in 1989 in Het Parool, dus viert komend jaar ook haar porseleinen jubileum als journaliste. Schrijft ook elke maand voor De Uitkrant van het Amsterdams Uitburo en geregeld voor het theatervakblad Zichtlijnen.Voor Het Parool maakt ze al jaren de pagina Mijn Amsterdam; in augustus 2002 met Dolly Bellefleur in de hoofdrol.

Betwixt and between

138


Mankement Of ik niet ‘s een meneer wou worden...? Oh reken maar, geen zee te hoog en geen kerel te laag, het was de hoogste tijd voor een avontuur. En als Dolly je iets vraagt, doe je dat. Bovendien ben ik altijd benieuwd geweest hoe ik er als jongen of man zou hebben uitgezien. Rob Spaink zou ik hebben geheten: die naam hadden mijn ouders me bedacht als ik niet Karin was geweest. Zou mijn gezicht net zo bonkig breed zijn als dat van mijn broer nu is? Hoe zou hij er trouwens hebben uitgezien als-ie een vrouw was geworden? Maar mannen op foto’s, ik weet het niet. Ze zijn uiterlijk vaak saai, tenzij ze voor deodorant adverteren of iets monotoons rappen, maar dan hebben ze meteen enorme kaken en een wijde borstkas en die krijg je er bij mij met geen mogelijkheid aan gefotoshopt. Van die overdreven machomannelijkheid en broeken met een laag kruis hou ik trouwens niet, evenmin als van een te feminien uiterlijk en naveltruitjes: zulke extremen stoten me af. Ik val meer op betwixt and between, wal en schip, vlees met vis. En dan liefst met een bite.

en een broeierige blik? Of meteen maar voor de macht gaan, als vroede vader met hoed, kantkraag, druipsnor en sik? Maar aan Hertog Alva & co is niks spannends te zien. Het werd Edward Scissorhands. Edward die door de ontijdige dood van zijn maker onaf de wereld in werd geparachuteerd, en die zijn best doet de pastellerige, geordende slaapstad waar-ie belandt te begrijpen. Edward is eigenlijk een beetje Alice. Maar terwijl Alice een heus meisje is, weet Edward niet goed hoe je dat moet doen: jongen wezen – voor mens doorgaan vindt-ie al een hele klus – en die bovenal zo’n prachtig, onhandig, onvoltooid en een beetje kapot schepsel is. Met scherpe scharen in plaats van handen, met een verbaasde puppieblik in z’n ogen, met overal krassen en krabben en met haar als een uitgefladderd vogelnestje. Alice belandt in een curieuze wereld waar konijnen horloges dragen en katten spreken. Edward belandt in onze wereld en snapt daar geen hout van – een aantrekkelijk concept: je kunnen verbazen over wat anderen gewoon vinden acht ik een grote gift. Enerverend en soms slopend, ook dat ja, maar niet passen, niet ingevoegd zijn is een groot goed. Alle verandering in de wereld wordt immers veroorzaakt door mensen die zich verwonderen over de vreemdheid der dingen, door mensen die zich te pletter lopen op wat anderen voor vanzelfsprekend verslijten, door mensen die boos of zelfs

Niet passen, niet ingevoegd zijn is een groot goed

Wie te worden? Bowie was natuurlijk een grote kanshebber, hij is een prachtige middenman, maar Vera Springveer had hem al onvergetelijk en onverslaanbaar gedaan en na haar dood moet iedereen voortaan met d’r fikken van Bowie afblijven. Een latino met een ragfijn gezicht wellicht, zo’n zinnelijke verleider met een glanzend pommadekapsel

een beetje ongelukkig zijn over wat is en die iets anders dan dat nastreven, ook al weten ze niet goed wat precies. Edward draagt zijn kleerscheuren op zijn lichaam. Mensen die nergens passen en onderweg licht beschadigd zijn geraakt – die zijn het mooiste. Ze zijn wel ’s een gevaar voor hun omgeving: wie gewond is, bezeert een ander ook snel en met scharen als vingers prik je zo iemand lek. Maar ja, ’t is niet voor niets dat een litteken op een mannelijke wang iedereen doet smelten. De combinatie van wond en gevaar is ijzersterk. TEKST KARIN SPAINK FOTO’S HARALD SEIWERT

Foto’s van Harald Seiwert zijn te zien op de groepstentoonstelling Happy 2 Be. Tot en met 31 augustus in ABC Treehouse Gallery, Voetboogstraat 11 in Amsterdam.


139

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

zzeeggtthheettlplpeenn mmeettttuu

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � � � � � � � � � � � � � � ��

��

��

�� Gay Krant • 600 • Dolly

141

ier en h varen? t a l Wie rdelen o naar ooro g v n i s n hu oplos planet.nl e j r u Stu llefleur@ y Bag! ll be dolly. in een Do en w

Wie is wie?


143

COPYRIGHT SPAARNESTAD PHOTO

Genetisch mozaïek

Stoere meiden op de baan Sportvrouwen met mannelijke trekken zijn altijd gewantrouwd. Nog steeds. Het wemelt in de sport van stoere meiden. Sport selecteert nu eenmaal op extremen. En stoere meiden gaan doen waar ze gewoon goed in zijn. Wie geeft ze ongelijk? Maar hun concurrenten en mannen die alles van vrouwen denken te weten vinden hen verdacht. Ze moesten naar geslachtskeuringen. Daarbij vielen veel slachtoffers en een van hen was de 23-jarige sprintster Foekje Dillema. TEKST MAX DOHLE

Foekje Dillema was een ferme Friezin. Twee jaar na de start van haar sportloopbaan was ze in 1950 de snelste vrouw ter wereld op de 200 meter. Dit supertalent werd in 1926 geboren in het Friese dorpje Burum. Haar vader werkte zijn hele leven in de werkverschaffing. De werkverschaffing is een zwarte bladzijde in onze geschiedenis. Werklozen waren verplicht, onder een straf regiem van de Heidemaatschappij, mee te werken aan de ontginning van nieuw land. Foekje groeide op als derde dochter in een gezin met acht kinderen. Na de lagere school ging ze aan het werk als werkster. Ze werd gewaardeerd om haar temperament en haar behulpzaamheid. Foekje bleef altijd bij haar ouders wonen. Toen haar broers en zussen getrouwd waren, kreeg Foekje eindelijk tijd voor ontspanning. Op de hardloopbaan voelde ze zich vrij en werd ze bewonderd. Velen vonden haar reuze aardig, maar ze werd ook diep geminacht door atleten, vanwege haar Friese afkomst en omdat men dacht dat ze een bedrieger was. Haar stem was laag, ze zag er mannelijk uit en ze liep ‘als een kerel’. Fanny BlankersKoen noemde haar een ‘vent’ en weigerde daarom tegen haar te lopen. De sfeer was verziekt bij damesatletiek. De vrouwen bespiedden elkaar in de kleedruimte om te kijken of er bij een atlete een ‘pikkie’ aan zat. Maar ook buiten de kleedkamer overheersten wantrouwen en achterklap. De bonden versterkten dat met verplich-

144


te genderverificatie: geslachtstesten. Vanaf eind jaren veertig tot eind jaren negentig moesten alle vrouwen op de baan naar deze vernederende keuringen om aan te tonen dat ze geen man of intersekse waren. Daarbij vielen tientallen slachtoffers, zoals de Poolse sprintster Ewa Klobukowska en de Spaanse hordeloopster Maria Pation. Vrouwen die zelf nooit aan hun geslacht getwijfeld hadden. Kerngezond gingen ze naar de keuring, maar ze kwamen er geestelijk gebroken vandaan.

Foekje Dillema moest in juli 1950, samen met vier andere atletes, naar een gynaecoloog. Het bestuur van de bond had, aangewakkerd door Jan en Fanny Blankers, twijfels over Foekje. De autoritaire Jan duldde geen tegenstand voor zijn vrouw. De keuringsarts hield zijn bevindingen geheim voor Foekje, maar lichtte wel de bond in: hij noemde haar ‘hermafrodiet’. Op 13 juli 1950 is Foekje uit de trein gehaald op weg naar een wedstrijd in Frankrijk. Ze kon terug naar huis. Ze stapte in verwarring de trein weer in om haar tas te pakken en zei tegen haar teamgenoten: “ze zeggen dat ik geen meid ben”. Foekje was een vrouw met borsten en een vagina, er was bij haar geen enkele twijfel over haar geslacht. De bond schorste haar voor het leven. Het kon niet rampzaliger. Foekje had eindelijk haar levensvervulling gevonden in de sport en nu kon ze haar koffers pakken omdat ze ‘geen meid’ was? Ze dook twee jaar onder

in het huis van haar ouders. Angst en schaamte hielden haar van de straat. Ze begreep het niet. Wie wel? De arts ook niet. Hij had geen flauw idee waarom sommige vrouwen van buiten vrouw waren en van binnen ‘iets anders’. Daar zweeg je over. Dat vertelde je niet aan de sportvrouw zelf. Die liet je in grote onzekerheid en verwarring achter. Verzwijgen luidde het motto. Ook bij Foekje thuis is er nooit over gesproken. Niemand mocht het weten, het onderwerp was een familietaboe. Maar de oordelen van de buitenwereld gingen maar door.

De atletiekbonden gingen na de oorlog op jacht naar interseksen en bedriegers, mannen die verkleed als vrouwen meededen. Voor de oorlog had een man onder de naam Dora alias Horst Ratjen meegedaan aan de Olympische Spelen in Berlijn. Tegen deze achtergrond was iedereen met mannelijke trekken verdacht. Foekje werd gewantrouwd, niet alleen door het echtpaar Blankers, maar door vele atleten, ook in het buitenland. De test die ze moest ondergaan was niet heel speciaal omdat in Engeland alle atletes getest zijn in dat zelfde jaar. De test bestond in de jaren vijftig uit een inwendig onderzoek. In de jaren zestig moesten de atletes naakt paraderen voor een

COPYRIGHT SPAARNESTAD PHOTO

de buitenwereld. Ze dachten dat ze de enigen waren. Op straat werden ze nageroepen. Er bestonden legio scheldwoorden voor deze vrouwen, deze kwamen vooral uit de veeteelt waar geslachtsafwijkingen bij het vee vaker voorkomen: kwee en binnenbeer. Vanaf 1950 tot aan haar dood in 2007 zweeg Foekje over wat haar was overkomen. Was ze geen meid? Foekje had zowel mannelijk als vrouwelijk weefsel als gevolg van een eicel die zowel door een X-spermacel als een Y-spermacel is bevrucht. Er leven maar enkele honderden mozaïeken op de wereld. Bijna altijd zien ze er van buiten uit als een vrouw. Maar inwendig is hun lichaam strijdig. Voor mozaïeken is het verwarrend om hiermee om te gaan. Ze weten zich geen raad met hun geslacht. Zijn altijd op zoek. En de samenleving dwingt je nu eenmaal tot een keuze. Foekje had geen andere keuze in een klein dorp in Friesland. En ik denk ook niet dat het in haar hoofd is opgekomen van gender te veranderen na de keuring. Ze was een vrouw en voelde zich vrouw. Ze heeft in eenzaamheid geleefd en geworsteld met een geheim dat alleen zij kende.

Een trotse Foekje met prijzen en haar ouders

commissie van drie vrouwelijke specialisten. Het was allemaal buitengewoon vernederend. Vanaf 1966 maakten laboratoriumtechnieken een eind aan fysiek onderzoek. Maar deze laboratoriumtesten waren niet altijd betrouwbaar. Vanaf 1966 waren het altijd vrouwen met een Y-chromosoom die werden gediskwalificeerd. Foekje zou ook niet door zo’n test zijn gekomen. Foekje was een genetisch mozaïek, ze had zowel vrouwelijke XX-cellen als mannelijke XYcellen. Dat bleek uit een DNA-analyse van haar lichaamscellen in mei 2008. Een mozaïek is zeer zeldzaam. De meeste andere afgekeurde atletes waren volledig

XY-vrouwen: genetisch man, maar omdat ze ongevoelig zijn voor testosteron komen ze als meisje op de wereld en worden ze als meisje opgevoed. Ook zij gingen naar de keuring zonder twijfel over hun geslacht, maar kregen de schok van hun leven als hen verteld werd dat ze – ik citeer: ‘een mannelijk chromosoom’ hadden. Iedereen had zijn oordeel klaar: zie je wel, altijd al gedacht dat het een vent was.

Na de keuring leefden de vrouwen in grote eenzaamheid en radeloosheid met hun probleem.

Geslachtstesten zijn bij het IOC alleen nog toegestaan als er een heel sterk vermoeden is dat er een verklede man in het spel is. De tijd is gelukkig voorbij dat alle atletes naar een keuring moeten. Maar in Aziatische landen bestaan seksetesten nog steeds. De afgekeurde vrouwen komen dan nooit op de Olympische Spelen, want ze krijgen geen licentie van hun land. In 2004 pleegde een anoniem gebleven Aziatische atlete zelfmoord na een geslachtstest. Het leed dat vrouwen met geslachtstesten is aangedaan, is onbeschrijflijk. Max Dohle schreef de biografie Het verwoeste leven van Foekje Dillema, uitgegeven bij de Arbeiderspers

Nooit meer over praten was het advies van


145

PoëziePuzzelPagina

146


WIN EEN DOLLY BAG ONTHULLEND! UIT DE KLEREN VOOR OEGANDA WAS FOEKJE WEL EEN FROUKE? ZINNENSTRELEN MET POËZIE

Recommend Documents