vrouw & gezondheid EXTRA 15 PAGINA S >> Waarom vrouwen te lang >> Van endometriose tot dit moeten we weten over gezond blijven en beter worden

EXTRA 15 PAGINA’S

TeKST: deniSe hoogLAnd M.M.V.: neuroLoog dr. John LeBBinK VAn de zorggeVeriJ, huiSArTS dr. SYLVie Lo Fo Wong en huidArTS dr. JeTSKe uLTee. iLLuSTrATieS: deBorAh VAn der SChAAF. BeeLd: iMAgeSeLeCT

Deze Libelle is nog lang niet uit! Sla snel om!

vrouw & v

gezondheid

dit moeten we weten over gezond blijven en beter worden

>> Waarom vrouwen te lang doorlopen met hun klachten

>> Van endometriose tot migraine, van alzheimer migraine tot rugpijn: de nieuwste ontwikkelingen en de beste behandelingen. extra routeplanner: wat zijn de meest gespecialiseerde ziekenhuizen?

ach dokter, het is vast niet ernstig... Vrouwen hebben een totaal andere ziektebeleving

dan mannen en dat resulteert er vaak in dat ze hun

klachten niet serieus nemen en op de ‘stresshoop’

gooien. Wat dat betreft zouden we aan mannen nog een voorbeeld kunnen nemen. Tekst: Denise Hoogland

vrouw & gezondheid

“Nou ja, dokter, ik heb het natuurlijk ook gewoon heel druk. Ik moet misschien eens wat beter eten en heb de laatste weken­erg weinig geslapen…” “Ik voel me zo uitgeput, maar ja, ik heb wel de zorg voor mijn zieke moeder en dan die over­ gang…” Vrouwen zijn een regelrechte ramp in de spreekkamer van de huisarts. Vooral voor zichzelf. Ze komen zelf al met een verklaring voor hun klachten. Verontschuldigen zich bijna voor de tijd die ze innemen. En gooien zonder dat ze het zelf doorhebben, alles op hun drukke bestaan met man, baan en kinderen. Vrouwen zijn er kortom een meester in om hun klachten te psychologiseren én te bagatelliseren. En dat maakt het voor art­ sen erg moeilijk, maar tegelijkertijd mak­ kelijk, om niet verder te zoeken. Vooral mannelijke dokters raken nog weleens geïrriteerd, omdat ze door de bomen het bos niet meer zien. Waar de mannelijke patiënt zegt: ‘Ik ben gevallen en heb pijn aan mijn enkel’, houdt een vrouw een uitgebreide verhandeling over hoe ze met een volle wasmand door het huis rende, telefoon aan haar oor, luisterend naar een vervelend verhaal over haar kind op school, want ach, dokter, daar maakt ze zich ook al zo lang zorgen over, nou ja en toen lag er dus wat op de trap en toen… Niet zo vreemd dat veel klachten bij werkende vrouwen op de stresshoop be­ landen. Of in het putje van de overgang verdwijnen. Veel reumatische aandoe­ nin­gen en hormonale ziekten worden bijvoorbeeld gemist. Daar komt bij dat de verschijningsvorm van ziekten bij vrou­ wen heel anders kan zijn. Daar waar hart­ klachten zich bij mannen aankondigen met de klassieke pijn op de borst, zal een vrouw eerder aangeven dat ze zo duizelig is, vermoeid en slecht kan slapen. Als ze dat vervolgens zelf nog eens wegwuift met drukte en stress, is de kans groot dat een onderzoek uitblijft. Vooral bij de (ver­ meende) mannenziekten loopt een vrouw het risico niet goed of snel genoeg behan­ deld te worden.

Hormonaal pijngevoel Toch gaan vrouwen uiteindelijk drie keer zo vaak naar een arts dan mannen. Dat verschil ontstaat al vanaf de eerste men­ struatie. Ze komen voor vragen over hun cyclus, anticonceptie, sex, zwangerschap­ pen, kinderen en later de zorg voor ouders en andere familieleden. Vrouwen hebben veel dubbele belastingsproblemen: ze wer­ ken én zorgen. Ze zijn niet kleinzeriger of overgevoelig, maar van nature bezorgder. Gevoeliger ook voor stemmingsstoornis­ sen. En daarbij sensitiever en alerter op klachten. Mannen merken veel dingen niet eens op, of ze verdringen het simpelweg. Het is overigens een fabel (of wishful thinking?) dat vrouwen een hogere pijngrens

Vrouwen hebben veel dubbele belastingsproblemen: ze werken én zorgen zouden hebben. Er wordt nog weleens trots beweerd dat als mannen kinderen zouden moeten baren, de wereldbevol­ king allang verdwenen zou zijn. Maar volgens professor Roger Fillingim van de Universiteit van Florida ligt de pijndrem­ pel bij vrouwen juist lager. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen gelijke pijnprikkels als ernstiger ervaren dan mannen. Ze roepen bij pijnexperimenten ook eerder dat er gestopt moet worden. Mogelijk heeft dit te maken met hormonen: het pijngevoel varieert tijdens de menstruele cyclus, maar verandert ook na de overgang. Een reden kan ook zijn dat vrouwen expres­ siever zijn. En uit onderzoek blijkt dat vrouwen tijdens een pijnprikkel meer aan de consequenties denken. Dat effect kan worden aangetoond met hersenscans: bij een pijnprikkel gebruiken vrouwen het emotionele gebied in de hersenen meer dan mannen.

Meer aandacht voor de sekseverschillen Wat ziekten betreft lijden vrouwen vaker aan chronische pijnsyndromen als fybro­ myalgie, migraine en een prikkelbare darm dan mannen. Ook alzheimer, spataderen en schildklierproblemen komen vaker voor bij vrouwen. Gelukkig komt er in de geneeskunde steeds meer aandacht voor sekseverschillen. Niet alleen voor de manifestatie van klachten, maar ook voor de verschillen tussen mannelijke en vrou­ welijke patiënten als het gaat om commu­ niceren, het omgaan met klachten en de behandelingen. De opleiding geneeskunde richt zich nog steeds op de mannelijke presentatie van klachten, en ook behandel­ protocollen gaan uit van het mannenlijf. Zo belandt een patiënt met een aneurysma in principe pas op de operatietafel bij een zes centimeter verwijding van de aorta. Maar: bij een man is de lichaamsslagader in normale toestand zo’n drie centimeter, bij een vrouw ongeveer de helft. Tegen de tijd dat die vrouw op zes centimeter zit, kan het te laat zijn. Medici gaan dus beter naar vrouwen kijken. En vrouwen kunnen op hun beurt heus wel iets van mannen leren. Ze moe­ ten zichzelf gewoon veel serieuzer nemen. Een man met pijn aan zijn schouder gaat thuiszitten. Maar dan ook écht zitten. Een vrouw niet, het huishouden gaat immers gewoon door. Daarom lopen vrouwen veel langer door met klachten aan hun bewegingsapparaat. Toch moeten vrouwen vooral bezorgd én alert blijven. Dat kun­ nen ze immers als de besten.

Ps

Al sinds de achttiende eeuw leven vrouwen in Europa gemiddeld langer dan mannen. De ver­ klaring is lang gezocht in biologiosche verschil­ len, net als in het drie keer vaker naar een arts gaan. Maar uiteindelijk is roken de belangrijkste reden dat mannen eerder sterven.

30-107

BaarMoeDer Onvruchtbaar door endometriose

Menstruatiestoornissen in de puberteit en in de overgang heeft iedere vrouw wel een periode last van een onregelmatige menstruatie. Maar ook in de jaren daartussen kan de cyclus verstoord raken. Bijvoorbeeld door een ontsteking van de baarmoedermond, een chlamydia­ infectie, poliepen of afwijkende cellen. Vrouwen die veel last ondervinden, wordt meestal geadviseerd de pil te gebruiken. ook een hormoonspiraaltje (Mirena) is een beproefde en populaire methode.

piJN eN aFsCHeiDiNg een blijvende pijn of zwaar gevoel in de onderbuik, vreemde afscheiding soms in combinatie met een onaangename geur zijn serieuze voortekenen dat de pijn van de baarmoeder afkomstig is. Ook pijn bij gemeenschap kan op een storing of aandoe­ ning wijzen. laat regelmatig een uitstrijkje doen.

Hevig bloedverlies: er is wat aan te doen ongeveer één op de vijf vrouwen verliest bij menstruatie meer bloed dan normaal. Bij één op de twintig is sprake van menorragie: zij moeten zich minimaal ieder uur verschonen. deze vrouwen zijn vaak moe, voelen zich niet lekker en lijden aan bloedarmoede. Vaak wordt dan het baarmoederslijmvlies operatief verwijderd of soms zelfs de gehele baarmoeder, wat behoorlijk ingrijpend is. relatief nieuw en populair is de nova­ Sure­methode waarbij een gedoseerde hoeveelheid energie over het slijmvlies wordt geleid, dat daardoor wordt verwij­ derd. deze behandeling wordt in zestig ziekenhuizen uitgevoerd.

30- 108

endometriose is een van de meest voor­ komende oorzaken van onvruchtbaar­ heid. Bij deze chronische en zeer pijnlijke ziekte, groeit het weefsel dat normaal de binnenkant van de baarmoeder bekleedt, ook op plaatsen daarbuiten. de oorzaak is nog steeds onduidelijk, maar de meest gangbare verklaring is het terugvloeien van menstruatievocht. dit vocht bevat bloed en levende stukjes van het baar­ moederslijmvlies die zich in de buikholte hechten en daar beginnen te groeien. deze zogeheten endometriosehaarden gaan zich vervolgens als baarmoedertjes gedragen en bloeden dus mee tijdens de menstruatie. het bloed komt terecht op de omliggende organen en weefsels waardoor irritatie, littekenvorming en soms verklevingen optreden. Verklevingen zijn alleen operatief te verwijderen.

BAArMOeDerHALSKANKer: ALLe LeeftIJDeN Baarmoederkanker komt zelden voor het 50e jaar voor, maar baarmoederhalskanker kan op alle leeftijden ontstaan, het meest bij vrouwen van 35 tot 50 jaar. het humaan papillomavirus (hPV) speelt hierbij een rol. ongeveer zestig procent van alle vrouwen raakt er via sex ooit mee geïnfecteerd. Vaak wordt het virus door het lichaam zelf opgeruimd, maar sommige vrouwen worden drager en kunnen later last krijgen. het hPV verandert de cellen van de baarmoeder­ hals. de mate van onrustige cellen wordt zicht­ baar gemaakt volgens de PAP­klasse. Bij een afwijkende PAP wordt het desbetreffende weef­ sel (histologisch) onderzocht. Als daadwerkelijk baarmoederhalskanker wordt geconstateerd, is de behandeling afhankelijk van het stadium. Bij stadium 1 hoeft alleen de baarmoederhals verwijderd te worden. is de kanker verdergevor­ derd, dan is een radicalere operatie nodig.

ongeveer 60% van De vrouwen raakt ooit met hpv geÏnfecteerD POLIePeN: MeeStAL ONSCHULDIG zo’n 500.000 vrouwen hebben poliepen in de baarmoeder. hiervan ondervinden 150.000 vrouwen daadwerkelijk ongemakken, zoals een pijnlijke menstruatie, tussentijds bloedver­ lies en bloedverlies tijden het vrijen. het verschil met myomen is dat ze uit slijmvliesweefsel bestaan en niet uit spierweefsel. de meeste poliepen zijn goedaardig, maar er bestaat een kans van één op twintig dat ze kwaadaardig worden. ga bij klachten dus naar de gynaeco­ loog voor een onderzoek. deze zal een uitstrijkje maken en eventueel een biopsie doen.

MYoMen KoMen Veel Voor in nederland hebben bijna 1,8 miljoen vrouwen myomen, ook wel vleesbomen genoemd. Van deze groep hebben 350.000 vrouwen daadwerkelijk klachten, zoals een heftigere menstruatie. Myomen bestaan uit spierweefsel dat onder invloed van vrouwelijke hormonen groeit. Kleine vleesbomen kunnen tegenwoordig met ultrasoon geluid worden verwijderd. het ontspoorde weefsel sterft af en het lichaam ruimt dit vervolgens zelf op.

eXtra inFormatie heel veel ziekenhuizen hebben tegenwoordig een meno­ pauzespreekuur, soms is er zelfs een speciale poli met groepsconsulten, zoals het Sint Lucas Andreas ziekenhuis in Amsterdam.

VrouW & gezondheid

DiaBetes tYPe 2 te WeINIG INSULINe Bij diabetes maakt de alvleesklier onvoldoende insuline aan. hierdoor wordt glucose (suiker) in het bloed niet goed omgezet in een voor de spieren bruikbare vorm. de bloed­ suikerspiegel zal daardoor stijgen. dit heeft nadelige effecten voor verschillende weefsels en organen. Bij overgewicht (met name bij veel buikvet) kan ook ongevoeligheid ontstaan voor insuline.

seintJes van Diabetes Vaak plassen en dorst. de glucose in de urine onttrekt extra water aan het bloed. Je moet vaker plassen, ook ’s nachts. Vermoeidheid. Als glucose niet overal in het lichaam komt, krijgen spieren te weinig brandstof. Chronische vaginale infecties bij vrouwen. de glucose zorgt voor een zoet milieu waar ziekte­ verwekkers, zoals bacteriën en schimmels, goed in gedijen. Wazig zien. Wanneer de bloed­ suikerspiegel stijgt, worden de ooglenzen dikker. ze krimpen weer wanneer deze daalt. hier­ door wordt het zicht wazig. Langzaam herstel van wondjes, tandvlees- en blaasontsteking. Witte bloedlichaampjes, die helpen bij wondherstel en het lichaam verdedigen tegen infecties, werken niet goed in een zoete omgeving. infecties juist wel. Doof en/of pijnlijk gevoel in voeten of benen. Als dit een van de klachten is en u hebt ook last van de andere symptomen, hebt u waarschijnlijk ongemerkt al een paar jaar diabetes. Want neuro­ pathie doet er doorgaans vijf jaar over om zich te ontwikkelen.

VerBorGen ePideMie Wereldwijd hebben meer dan 250 miljoen mensen diabetes. de verwachting is dat dit aantal de komende twintig jaar bijna verdubbelt. dat heeft alles te maken met onze ongezonde leefstijl, want overgewicht en te weinig beweging zijn de belangrijkste risicofactoren. in nederland hebben bijna 900 duizend mensen de aandoening, van wie 250 duizend dit niet eens weten. Vandaar ook dat diabetes wel ‘de verborgen epidemie’ wordt genoemd.

ONgerUst? laat de bloedsuikerspiegel con­ troleren bij de huisarts of koop een zelftest bij de apotheek. Op www.kijkopdiabetes.nl staat ook een diabetes­risicotest.

Leven met diabetes een gezonde leefstijl heeft vaak een zeer po­ sitief effect op diabetes, dus: veel bewegen, gezond eten, matig zijn met alcohol en siga­ retten en oppassen voor overgewicht. ook het aantal uren slaap en de kwaliteit ervan heeft invloed. Minder dan zes uur of meer dan negen uur slapen per nacht geeft een gemiddeld twee keer groter risico op diabe­ tes type 2 of een gestoorde glucosehuishou­ ding. Als een gezonde leefstijl niet voldoende is, zijn er tabletten die de alvleesklier meer insuline laten aanmaken of de lichaamscellen de insuline beter laten gebruiken. Verder zijn er dPP­4­remmers, die alleen werken wan­ neer het nodig is.

risicofactoren voor Diabetes: overgewicht en te weinig lichaamsbeweging GeSPeCIALISeerDe CeNtrA De twee klinieken van Diabeter zijn gespecialiseerde centra voor jong volwas­ senen en kinderen (www.diabeter.nl).

eXtra inFormatie • Op www.dvn.nl staat een handige zorgwijzer • Zorg­ boek Diabetes van Stichting September (via de apotheek) • Patiëntenervaringen: www. dr­yep.nl en www.zorgkaart­ nederland.nl • Kies de juist zorg, kijk op www.dr­yep.nl en www.kiesbeter.nl

Weg met buikvet risicofactoren voor diabetes type 2 zijn een dikke buik (meer dan 102 cm bij mannen, meer dan 88 cm bij vrouwen), overgewicht en weinig lichaamsbewe­ ging. Buikvet vermindert de gevoeligheid voor insuline. de alvleesklier moet steeds meer van dit hormoon maken om toch de suiker in het bloed te kunnen om­ zetten in een vorm die de spieren kunnen opnemen. dit put het orgaan uit, waardoor er uiteindelijk een tekort aan insuline zal ontstaan. het is dus van belang dat de buikomvang afneemt, maar zorg tegelijkertijd dat er spieren worden gekweekt. Want bij alleen gewicht verliezen worden ook spieren afgebroken. en die verbruiken nu juist veel glucose.

routeplanner Huisarts: stelt de diagnose. Vervolgens behandeling volgens behandelrichtlijn nederlands huisartsen genootschap: lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek, netvliesfoto, zo nodig medebehandeling praktijkondersteuner, diëtist, diabetes­ verpleegkundige, podotherapeut, fysio­ therapeut, psycholoog. doorverwijzing bij moeilijke behandelbaarheid, zwanger­ schapsdiabetes en complicaties naar: Internist diabetoloog: vrijwel elk ziekenhuis heeft wel multidisciplinaire behandelteams en poliklinieken. de meeste huisartsenpraktijken hebben een gespecialiseerde diabetesverpleeg­ kundige en een zorgprogramma om de ziekte onder controle te houden.

>>

30- 109

aLzHeiMer explosieve stijging nederland telt op dit moment 235.000 mensen met dementie. door de ver­ grijzing en het ouder worden van de bevolking zal dit aantal in de toekomst explosief stijgen: in 2050 zullen ruim een half miljoen mensen lijden aan deze ziekte. een op de vijf mensen zal uiteindelijk dement worden. Voor vrouwen ligt dit percentage zelfs op dertig procent. omdat vrouwen ouder worden dan man­ nen, is de kans dat vrouwen getroffen worden door alzheimer sowieso groter. Maar waarom de ziekte zich vaker manifesteert bij vrouwen dan bij mannen is niet helder. Andere risicofactoren voor het ontstaan van dementie zijn erfelijke factoren en leefstijlgewoonten als roken.

AlZheiMer oF deMentie Alzheimer en dementie worden vaak door elkaar gebruikt. Toch is het niet hetzelfde. Alzheimer is de meest voorkomende oorzaak van dementie, maar dat wil niet zeggen dat wanneer je dementeert, je altijd de ziekte van Alzheimer hebt. Bij de ziekte van Alzheimer gaan geleidelijk steeds meer hersencellen verloren. Wat precies misgaat, is onduidelijk. Wel is bekend dat bij ouderen, en in het bij­ zonder ouderen met de ziekte van Alzheimer, de afbraak van een bepaald eiwit (amyloïd) in de hersenen niet goed verloopt. in hun hersenen zijn zogeheten eiwitplaques te zien.

>>

routeplanner

Huisarts: stelt de eerst diagnose. doorverwijzing naar: Neuroloog: specialist ouderen­ geneeskunde, geriater of geheugen­ polikliniek. Lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek, röntgenonderzoek, Mri­scan hersenen, eeg (hersenfilmpje), uitgebreid geheugenonderzoek en eventueel ruggenprik.

>>

nederland heeft vijftig geheugenpoliklinieken. in deze poli’s – vaak verbonden aan een ziekenhuis – houdt een team van gespecialiseerde medewerkers zich bezig met geheugenproblemen. de adressen zijn te vinden op www.geheugenpoli.com. er zijn ook ge­ specialiseerde teams vanuit de ggz (geestelijke ge­ zondheidszorg) en verpleeghuiszorg. nederland heeft daarnaast vier Alzheimercentra, waar een geheugen­ polikliniek gekoppeld is aan de wetenschap: in Amsterdam, nijmegen, groningen en Maastricht.

VaCCiN er wordt hard gewerkt aan de ontwikkeling van een vaccin tegen alzheimer. Het vaccin bevat een stukje van het eiwit amyloïd. Door inenting zal het afweersys­ teem antilichamen vormen. De gedachte is dat deze de eiwitophopingen in de hersenen zullen opruimen. Maar het zal nog zeker een aantal jaren duren voordat het vaccin op de markt is.

goeDe informatie kan De mantelzorg ronDom De alzheimer-patiËnt enorm verlichten

Ga op tijd naar de huisarts gewone vergeetachtigheid verstoort het dagelijkse leven niet. Je kunt nog steeds je eigen huishouden doen, bankzaken regelen of op pad gaan. Maar bij dementie wordt dit snel moeilijker. Mensen die dementeren, raken ook gedesoriënteerd en verliezen hun vermogen om logisch na te denken. Hier­ door worden dagelijkse handelingen als aankleden, boodschappen doen of werken steeds meer een probleem. Mensen die dementeren, zijn niet gek. ze merken zelf vaak heel goed dat er dingen misgaan, maar begrijpen niet precies wat er aan de hand is. Vaak roept dit angst op, wat kan leiden tot boosheid, somberheid of pessimisme, wat weer kan leiden tot spanningen en irritaties. Soms kunnen psychotherapie en medicijnen helpen.

De OMgeViNg thuiszorg kan een deel van de praktische zorg overnemen. Daarnaast zijn er dagbehandelingen die de zorg tijdelijk of periodiek kunnen overnemen. goede informatie kan de mantelzorg enorm verlichten. Door sommige situaties anders aan te pakken, kunnen frustraties of werk bespaard blijven.

30- 110

Gespecialiseerde centra

eXtra inFormatie • www.alzheimer­nederland.nl • www.memory.uva.nl/ geheugentest • patiëntenervaringen via www.dr­yep.nl en www.zorgkaartnederland.nl • zorgmap dementie stichting September (via de apotheek)

VrouW & gezondheid

MiGraine

routeplanner

HOrMONeN eN pil

Heftige hoofdpijn Migraine is een kloppende of bonzende hoofdpijn die tot drie volle dagen kan duren. Meestal zit de pijn aan één kant van het hoofd. Licht en ge­ luid worden meestal slecht verdragen en vaak is er misselijkheid of braken. een migraineaanval kondigt zich vaak aan in een of twee stappen. in de eerste fase hebben mensen last van een stijve nek en van een veranderende stemming.

De oorzaak van migraine is waarschijn­ lijk een combinatie van erfelijkheid/ aanleg met gevoeligheid voor bepaalde stressfactoren, die voor iedere patiënt anders zijn. Denk aan onregelmatig slapen en eten, spanning of juist ontspanning en bepaalde voedings­ middelen, de menstruatiecyclus en de pil.

vrouwen hebben een Drie keer grotere kans op migraine Dan mannen

BehAndelinG Migraine dient ‘op maat’ behandeld te worden. Iedere patiënt heeft een ‘eigen’ vorm van migraine. Samen met de huisarts en/of neuroloog kan een behandeling ‘op maat’ worden gegeven: • Analyse­hoofdpijnkalenders • Voorlichting • Leefstijlaanpassingen (is altijd de eerste stap) • Aanvalsbe­ handeling met medicijnen • Onder­ houdsbehandeling met medicijnen

eXtra inFormatie • www.hoofdpijnpatienten.nl • Zorgboek hoofdpijn stichting September (via de apotheek) • Patiëntenervaringen: www. dr­yep.nl en www.zorgkaartnederland.nl

>> Huisarts: stelt de eerste diagnose. Bij moeilijk te behandelen vormen, verdenking van een andere oorzaak van de pijn doorverwijzing naar: >> Neuroloog: aanvullend onder­ zoek (bijvoorbeeld bloedonderzoek, Mri­scan hersenen), preciezere diag­ nose, eventuele doorverwijzing naar: >> Gespecialiseerde centra. Let bij deze centra op de mate van spe­ cialisatie: is er een gespecialiseerde (poli)kliniek of multidisciplinair team, maakt de neuroloog extra tijd vrij voor hoofdpijnpatiënten of betreft het een geautomatiseerde ‘intake’ met een verpleegkundige, weinig tijd van de specialist en direct een recept? is er aandacht voor leefstijlaanpas­ singen en langetermijnbegeleiding? zijn er bijzondere hulpmiddelen en faciliteiten? Kijk op de website www. hoofdpijnkliniek.nl of op www.hoofd­ pijncentra.nl voor de hoofdpijnpoli’s van de Vereniging van nederlandse hoofdpijn Centra.

sCHiLDkLier Productie van hormonen in nederland hebben ongeveer een miljoen mensen in meer of mindere mate schildklierpro­ blemen; vrouwen zeven keer vaker dan mannen. de schildklier produceert hormonen die onder andere zorgen voor de regulering van de hartslag en de bloeddruk, de verbranding van vetten, de groei en energieverbruik.

slaNk OF Dik Het is een misverstand dat slanke mensen altijd een snel werkende schildklier hebben en dikke mensen een trage. Meestal gaat het om iemands eetpatroon.

te LANGZAAM de klachten van een te langzaam werkende schildklier: vermoeidheid, gewichtstoename, vergeetachtigheid, concentratieproblemen, somberheid, vocht vasthouden, het snel koud hebben en tintelingen. Van de mensen die in eerste instantie depressief leken, blijkt 25% achteraf een schildklieraandoening te hebben.

te SNeL een te snel werkende schildklier komt vooral voor bij vrouwen tus­ sen de 25 en 50 jaar. de symptomen zijn zo divers dat schilklierpro­ blemen vaak heel laat worden opgemerkt.

routeplanner

>> hebt u net te horen gekregen dat uw schildklier niet goed werkt? op www.schildklier.nl van de Schildklier Stichting staat veel nuttige informatie. u kunt ook bellen met de Schildklier­ telefoon: 0900­899 88 66.

BehAndelinG Blijkt uit bloedonderzoek dat iemand een te snel werkende schildklier heeft, dan zullen meestal eerst medicijnen worden voorgeschreven die de wer­ king en daarmee de hormoonaanmaak afremmen. ook kan worden gekozen voor de ‘slok’: het toedienen van radioactief jodium. de schildklier zal dan stoppen met werken. na inname is een à twee dagen isolatie nodig, onder andere omdat de urine en ont­ lasting tijdelijk radioactief zijn. nadeel van deze behandeling is dat de schild­ klier later vaak juist te langzaam gaat werken, waardoor je alsnog medicijnen nodig hebt. in enkele gevallen is een operatie nodig.

30- 111

Borstkanker Ook bij jonge vrouwen Borstkanker komt helaas ook bij jonge vrouwen voor. Van de borstkankerpatiënten is 75 pro­ cent 50 jaar of ouder. Omdat de huidige screenings­methode niet geschikt is voor jonge vrouwen met dikker klierweefsel, krijgen alleen vrouwen van 50 tot 75 jaar elke twee jaar een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek borstkanker. Aangezien tegen­ woordig bijna alle borstfoto’s digitaal worden gemaakt én omdat foto’s van vrouwen tussen de 45 en 49 jaar digitaal beter te beoordelen zijn, wordt nu wel onderzocht of die beginleeftijd omlaag kan.

Monitor Borstkankerzorg Hoe is de zorg voor patiënten geregeld in Nederland? Welk ziekenhuis biedt welke behandeling en wat zijn de ervaringen van patiënten? Op www.borstkanker.nl van de Borstkanker Vereniging Nederland draait sinds een jaar de Monitor Borstkanker­ zorg. Deze kan patiënten helpen om een gemotiveerde keuze te maken voor een bepaald ziekenhuis.

Lymfeklieren niet meer standaard verwijderd

De 9 symptomen

Ga direct naar de huisarts bij de volgende klachten:

>> Een knobbeltje in de borst. >> Een verdikt strengetje naar de tepel. >> Deukjes of kuiltjes in de huid. >> Een sinds kort ingetrokken tepel. >> E en verandering van de tepel zoals roodheid, schilfertjes of een soort eczeem. >> Vochtuitscheiding uit de tepel. >> V oortdurend pijn in (een van) de borsten, op een plek waar ook het klierweefsel anders aanvoelt.  orst voelt warm aan en is rood >> B verkleurd. >> E en wondje op de huid dat niet geneest. Bron: KWF Kankerbestrijding

1000 tot 1500 borstkankergevallen zouden voorkomen kunnen worden als vrouwen meer bewegen 30-112

Vroeger werden bij vrouwen die een borstkankeroperatie moesten ondergaan, ook standaard de lymfeklieren in de oksel verwijderd. Daarmee werden eventuele uit­ zaaiingen in de kiem gesmoord, maar de gevolgen waren ver­ velend: een blijvend dikke arm door lymfoedeem. Tegenwoordig wordt eerst de zogenaamde schildwachtklierprocedure toege­ past. Met behulp van een speci­ ale techniek worden de klieren in de oksel opgespoord, die als eer­ ste lymfe opvangen uit de borst. Tumorcellen die zich via de lymfe verspreiden worden vrijwel altijd als eerste in deze zogenaamde schildwachtklier aangetroffen. Is de schildwachtklier schoon, dan kan met redelijke zekerheid worden vastgesteld dat er geen uitzaaiingen zijn en dat de lymfe­ klieren dus niet hoeven worden verwijderd.

Verschillende soorten Er bestaan verschillende soorten borsttumoren die allemaal een andere behandel­ vorm hebben. Tweederde van de patiënten heeft een hormoongevoelige borst­ kanker. Bij 20% is sprake van een zogenaamde HER2-neu positieve borstkanker. Daarnaast is er nog de hormoon-ongevoelige kankervorm. Het is nog onduidelijk waardoor borstkanker ontstaat. De belangrijkste risicofactor is erfelijke aanleg waarbij er sprake is van een mutatie in het zogeheten BRCA1of BRCA2-gen. Bij 5 tot 10% van de vrouwen met borstkanker is hier sprake van. In families waar deze erfelijke vorm voorkomt, hebben gezinsleden in de eerste lijn 60 tot 85% kans om de ziekte te ontwikkelen. Deze groep zal zich dan ook vanaf het 25e levensjaar regelmatig moeten laten screenen. Inmiddels is vast komen te staan dat ook leefstijl een rol kan spelen. Een gezond gewicht, voldoende beweging, matig alcoholgebruik en het geven van borstvoeding verlagen het risico met liefst 40%. Als vrouwen voldoende zouden bewegen, zouden per jaar 1000 tot 1500 borstkankergevallen voorkomen kunnen worden.

VrouW & gezondheid

psyCHOlOgisCHe ONDersteUNiNg Borstkanker brengt nogal wat teweeg. Hoe ga je ermee om? Op www.ipso.nl staat een lande­ lijk overzicht van inloophuizen en therapeutische centra.

Amputatie of chemo? Bij een kleine borsttumor bestaat de mogelijkheid voor een borstsparende operatie gevolgd door bestraling. er zijn ook vrouwen die het een veiliger gevoel geeft de borst te laten amputeren met direc­ te reconstructie. de overlevingskansen van beide behandelingen zijn even groot. Bij meer dan tachtig procent van de vrouwen volgt overigens na een operatie nog een aanvullende behandeling, zoals chemotherapie, hormoontherapie en/of immuno­ therapie. Bij grotere tumoren kan ervoor gekozen worden om eerst chemo­ of hormoontherapie te geven om de tumor te laten slinken en daarna een borstsparende behandeling te doen.

MAMMAPrINt de MammaPrint is een diag­ nostische test die op basis van genenonderzoek heel nauwkeurig voorspelt hoe groot het risico is dat de kanker terugkomt. is de kans op uitzaaiingen klein, dan kan onnodige chemotherapie worden voorkomen. Andersom geldt ook: het ondervangt de gevallen die normaal gesproken geen chemotherapie zouden krijgen, maar waarbij het wel no­ dig blijkt te zijn. de MammaPrint is een dure test, zo’n € 2675,­, waarvan de waarde voor de patiënt momenteel in Europees verband wordt onderzocht. in het in kanker gespecialiseerde Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis wordt de methode in het kader van onderzoek aan patiënten aangeboden. Maar ook andere ziekenhuizen gebruiken de test. de MammaPrint zit nog niet in het basispakket, maar gelukkig zijn er steeds meer verzekerin­ gen die ’m vooruitlopend op de onderzoeksresultaten vergoeden.

nieUWe ontWiKKelinGen het uMC utrecht onderzoekt of tepel­ vocht aanwijzingen kan geven over foute genen nog voordat sprake is van kanker. ook zijn er nieuwe technieken in ontwikkeling waarbij kankercellen met speciaal licht nóg beter in beeld kunnen worden gebracht. nieuwe vormen van radiotherapie (bestraling) die gerichter werken en het omliggende weefsel minder beschadigen moeten in de toe­ komst chemotherapie vervangen. en verder worden nieuwe operatietechnie­ ken onderzocht waarbij de tumor niet hoeft te worden weggesneden, maar kan worden weggebrand. de vijfjaars­ overleving bij borstkanker ligt op dit moment op tachtig procent. Verwacht wordt dat door de ontwikkelingen het percentage verder kan laten stijgen.

>>

routeplanner

Huisarts: stelt de eerste diag­ nose, na zelfonderzoek of bevolkings­ onderzoek. Aanvullend onderzoek: bloedonderzoek, echo­onderzoek en/of mammografie borst. Door ver­ wijzing naar: Mammapolikliniek: steeds meer ziekenhuizen hebben speciale poli’s waar alle onderzoeken op één dag kunnen plaatsvinden. er is een ge­ specialiseerd behandelteam met meer ervaring en een snellere werkwijze, waarbij er gewerkt wordt volgens landelijke richtlijnen. Gespecialiseerde kankercentra: Antoni van Leeuwenhoek zieken­ huis in Amsterdam, Daniël den Hoed Kliniek in rotterdam, utrecht Cancer Center van het UMC Utrecht en VU/ Mc Cancer Center Amsterdam (CCA).

>>

steeDs meer ziekenhuizen hebben speciale mammapoli’s waar alle onDerzoeken op ÉÉn Dag kunnen plaatsvinDen eXtra inFormatie • www.borstkanker.nl/www.borstkankervereniging.nl • ervaringslijn: tel. 030­291 72 20 • Het borstkankerboek (Oldenburg et al, 2008) • patiëntervaringen: www.dr­yep.nl en www.zorgkaartnederland.nl • www.bevolkingsonder­ zoekborstkanker.nl • www.borstkanker.net • www.brca.nl • www.levenmetborstkanker.nl • www.lymfoedeem.nl • Kies de beste zorg: www.dr­yep.nl, www.kiesbeter.nl

>>

30- 113

staar Slijtage aan de ooglens Met zo’n 140.000 staaroperaties is het de meest voorkomende ingreep in nederland. niet zo vreemd als je bedenkt dat de ogen het als eerste laten afweten bij het ouder worden. Staar ontstaat door slijtage aan de ooglens. de lens vertroebelt, waardoor kleuren minder goed worden waargenomen. Slecht zien bij min­ der licht is vaak het eerste signaal. gaandeweg wordt het zicht steeds minder en uiteindelijk kan zelfs blindheid ontstaan.

WAnneer oPereren? Tegenwoordig wordt er ingegrepen wanneer het zicht nog zo’n dertig tot veertig procent is. Boven­ dien is inmiddels vast ko­ men te staan dat opereren niet altijd nodig is. Voor iemand die nooit een boek leest, autorijdt of achter de computer zit, kun je je afvragen hoe urgent het is. Mensen die tussen de zes­ tien en vijftig procent zicht hebben als gevolg van staar kunnen als tussenoplossing ook kiezen voor een biop­ tische bril. in deze bril zit boven in het glas een soort loepje die het zicht verbe­ tert. er is overigens wel een aparte cursus nodig om met zo’n bril aan het verkeer deel te mogen nemen.

eXtra inFormatie Betrouwbare informatie is te vinden op www.oogartsen.nl of de website van de beroeps­ vereniging voor oogartsen (nog), www.oogheelkunde.org.

30- 114

slecht zien biJ minDer licht is vaak het eerste signaal

KUNStLeNS: NOOIt Meer eeN BrIL? een nieuwe lens is meestal gericht op scherp zien van grotere afstand. Voor dichtbij kijken, zoals lezen, heeft de patiënt dan nog vaak een bril nodig omdat de kunst­ lens niet zelf kan scherp­ stellen (accommoderen). er bestaan inmiddels al wel multifocale implantlenzen, voor veraf en dichtbij kijken. uit onderzoek blijkt dat tach­ tig procent van de patiënten dan geen bril meer nodig zou hebben. nadeel van deze lenzen is echter een wazig zicht op de tussen­ afstanden, bijvoorbeeld wanneer je naar een compu­ terscherm kijkt. Multifocale lenzen zijn daarom niet voor iedereen geschikt.

sterreN VOOr staarOperatie De Dr. yep Jaargids 2011 geeft sterren aan de behandeling van staaroperatie per ziekenhuis. Daarnaast is er het overzicht per provincie van de speciale oogklinieken. zie ook: www.dr­yep.nl.

Multifocale implantlens Bij een moderne staaroperatie wordt een minuscuul sneetje gemaakt in het oog. de troebele lens wordt vervolgens met geavanceerde apparatuur kapot getrild en afgezogen. Met een dunne naald wordt tenslotte de nieuwe, opgerolde kunstlens in het wondje gebracht. deze ontvouwt zich in het lenszak­ je. het oog heeft ongeveer een maand nodig om te herstellen. daarom worden nooit twee ogen tegelijk gedaan. een staaroperatie wordt in bijna alle gevallen uitgevoerd onder plaatselijke verdoving. dat kan met verdovende oogdruppels of met een prikje naast het oog. dit laatste vinden veel mensen vaak een grieze­ lig idee. Maar omdat patiënten bij druppelanesthesie in staat moeten zijn hun oog heel stil te houden, kiezen de meeste artsen toch voor een prikje.

routeplanner >> Gespecialiseerde centra: de

staaroperatie is voor iedere oogarts een routineoperatie. Wel is het zo dat bepaalde ziekenhuizen en zelfstandige oogklinieken zich ge­ specialiseerd hebben via efficiënte ‘cataract zorgpaden’. dat wil zeggen dat de efficiency, informatie­ voorziening, de operatie zelf, de communicatie met de patiënt, de veiligheid en de nazorg doordacht en goed georganiseerd zijn. Bij iedere operatie geldt: hoe vaker een oogarts de operatie doet, hoe beter de resultaten kunnen zijn. Aandachtspunten keuze ziekenhuis/oogkliniek: • Wat is de mate van specialisatie? Vraag naar aantallen operaties per jaar en de complicaties, ter vergelijking. • Kunnen alle onderzoeken voor de operatie op één dag plaatsvinden? is er pre­operatief onderzoek, wat zijn de risico’s? • Doet de oogarts die u onderzoekt ook de operatie en nazorg? • Minder ervaren oogartsen scoren in het algemeen meer complicaties. dat kan een overweging zijn in aca­ demische ziekenhuizen, waar u te maken kunt krijgen met minder er­ varen arts­assistenten in opleiding. • Is de oogkliniek geaccrediteerd? dat is een kwaliteitsbeoordeling zoals hKz, iSo, niAz, zKn. • Vraag om voorlichtingsmateriaal als voorbereiding, dit zegt ook iets over de aandacht die men schenkt aan patiënten. • Kies bij algehele narcose of mogelijk complicerende ziektes een algemeen ziekenhuis of oogkliniek binnen/bij een ziekenhuis vanwege de opvang en faciliteiten bij acute problemen.

>>

VrouW & gezondheid

rUGPiJn rugpijn en stress

Hernia: afgeknelde zenuwen

uit tal van onderzoeken blijkt dat mensen die klagen over rugpijn vaak ook andere problemen hebben, vooral op psychisch gebied. Mensen met chronische rugklachten lijden niet zelden aan depressieve gevoelens. omdat de aanhoudende pijn ook weer een negatieve in­ vloed heeft op de gemoedstoestand, ontstaat een negatieve spiraal. hoewel bewegen heilzaam zou zijn, gaan mensen die zich neerslach­ tig voelen juist minder bewegen met nog meer klachten tot gevolg.

een hernia is een uitstulping van de tussenwervelschijf die de zenuwen afknelt. Meestal gaat dat vanzelf weer over, anders wordt u doorgewezen naar een specialist. er wordt dan be­ keken of een operatie nodig is. hierbij wordt (een stuk van) de uitpuilende tussenwervelschijf weggenomen. na een operatie duurt het ongeveer één tot twee maanden tot u hersteld bent. Jaarlijks worden zo’n 11.000 hernia­ operaties uitgevoerd.

ZO VOOrKOMt U rUGPIJN • Voorkom overgewicht. • roken blijkt het verouderingsproces van de wervelkolom te versnellen, stoppen dus! • Vermijd tillen van zware objecten. • til met een rechte rug, vanuit de knieën. • zorg voor een goed matras. • Wissel voldoende van houding tijdens werk. • Vermijd zitten zo veel mogelijk. • train uw rug­ en buikspieren.

BeHANDeLMOGeLIJKHeDeN Bewezen effectieve behandelingen bij chronische rugpijn zijn: lichaams­ beweging en oefentherapie, antidepressiva, rugscholen, gedrags­ therapie en mogelijk lichte manipu­ latie van de rugwervels ofwel thera­ peutische massage. Veel mensen zoeken hun heil in alternatieve behandelingen, acupunctuur of bijvoorbeeld locale injecties in de wervelgewrichtjes. Van deze behan­ delingen is het effect echter nooit wetenschappelijk aangetoond.

eXtra inFormatie • www.nvvr.nl • patiëntenerva­ ringen: www.dr­yep.nl en www. zorgkaartnederland.nl • Kies de juiste zorg via www.dr­yep.nl en www.kiesbeter.nl

80% kriJgt ooit te maken met rugpiJn. meestal gaat het vanzelf over Vrouwen hebben meer klachten uit onderzoek blijkt dat vrouwen tien keer zo vaak onderrugklachten hebben als mannen. dit is volgens onderzoekers onder meer te wijten aan de verschillen in anatomie. Vrouwen hebben een meer gekantelde bekkenstand en relatief kortere bovenbenen dan man­ nen. hierdoor draaien heupen en dijen bij vrouwen meer naar binnen en neigen de benen naar een X­ stand. ook is het verschil in spierkracht een oorzaak.

GeSPeCIALISeerDe KLINIeKeN • Bergman kliniek voor Houding en Beweging, Naarden, www.bergmankliniek.nl (MtD) • kliniek Viasana, Mill, www.viasana.nl (MtD) • Medinova kliniek klein rosendael, roozendaal, www.medinova.com (MtD) • Nedspine, ede, www.nedspine.nl (MtD) • rugkliniek iprenburg, Veenhuizen, www.rugkliniek­iprenburg.nl (pteD) • park Medisch Centrum, rotterdam (pteD)

routeplanner

>> Huisarts: stelt de eerste diagnose. >> Doorverwijzing naar de medisch

specialist bij: zeer hevige uitstralende (been)pijnklachten, uitvalsverschijnselen (verlamming beenspieren, doofheid huid, problemen met plassen/ontlas­ ting) of wanneer klachten na zes weken onvoldoende verbeteren. neuroloog: zal een lichamelijk onderzoek doen, een röntgenonderzoek en een Mri­scan ma­ ken van de onderrug. Bij bovengenoem­ de klachten is een hernia meestal de oorzaak. zo niet, wordt nader onderzoek verricht. de neuroloog kan andere spe­ cialisten inschakelen, zoals een fysiothe­ rapeut en ergotherapeut. Bij advies voor een operatie wordt u doorverwezen naar een neurochirurg/orthopedisch chirurg. naast de klassieke grotere herniaopera­ ties, worden in toenemende mate klei­ nere operaties gedaan in dagopname, met een klein sneetje en een ‘scope’ (MTd of PTed). Vraag of het team erva­ ring heeft met MTD/PTED. Gespecialiseerde centra: diverse ziekenhuizen hebben een rugpolikliniek en/of een ‘LSRS (uitstralende beenpijn)­ poli’. diverse algemene ziekenhuizen doen de klassieke evenals de moderne operatietechnieken (MTD/PTED), infor­ meer hier goed naar.

>>

30- 115

Hart- en De feiten

Vóór de overgang beschermd Tot de overgang lijken vrouwen een bescherming te hebben tegen hart­ en vaatziekten. of dat door de vrouwelijke hormonen komt, is nog onduidelijk. in ieder geval hebben vrouwen op jongere leeftijd minder ver­ nauwingen in de vaten dan mannen. daarom is de kans op een hartinfarct of een beroerte voor de overgang klein. Maar na de overgang neemt het risico op een hart­ of vaataandoening sterk toe. Veel vrouwen krijgen na de overgang een te hoge bloeddruk of een te hoog cholesterolgehalte. Maar ook jongere vrouwen kunnen een hart­ of vaatziekte krijgen. het is daarom belangrijk om risicofactoren als roken, hoge bloeddruk, hoog cholesterol­ gehalte en overgewicht aan te pakken.

In Nederland overlijden elke dag 57 vrouwen en 51 mannen aan een hart- en vaatziekte

>> Bij vrouwen zijn hart­ en vaatziekten inmiddels doodsoorzaak nummer 1

>> Vrouwen overlijden vaker aan een beroerte en hartfalen >> Mannen sterven vaker aan een acuut hartinfarct Hoge bloeddruk ouder worden is de belangrijkste oorzaak van het stijgen van de bloeddruk. de vaten worden stijver, het hart moet harder kloppen om het bloed rond te pompen en daarmee stijgt de bloeddruk. dat is niet ongevaarlijk, want door een voortdurende hoge spanning op de wanden raken de vaten beschadigd. Bij eenmaal beschadigde vaten wordt het proces van aderverkal­ king versterkt, waardoor het op den duur moeilijker wordt voor het hart om het bloed rond te pompen.

een hoge bloeDDruk is De grootste, maar meest onDerschatte risicofactor van hart-en vaatziekten

stekeN Op De BOrst korte steken op de borst die níet het gevolg zijn van inspanning, wijzen vrijwel nooit op hartklachten. De pijn kan van spieren, ribben of zenuwen afkomstig zijn. Ook treedt dit soort pijn soms op bij ademhalingsstoornissen, zoals hyperventilatie. Maak wel een afspraak met uw huisarts om uw klachten te bespreken.

Speciaal vrouwenspreekuur in nederland zijn er inmiddels verschil­ lende cardiologen die zich inzetten voor het vrouwenhart. Pionier op dit gebied is dr. Angela Maas, zij startte een speciale vrouwenpoli bij de isala Klinieken in zwolle. daarvoor ontving ze verschillende prijzen. isala Klinieken, locatie Kampen, polikliniek 10, tel. 038­424 68 37.

30- 116

LAAt eeN MetING DOeN eén op de drie vrouwen boven de vijftig heeft een te hoge bloed­ druk; boven de zestig is dat zelfs één op de twee. Meer dan de helft van de mensen met een te hoge bloeddruk wordt niet be­ handeld en van de mensen die wél behandeld worden, gebeurt dit in de helft van de gevallen niet voldoende. Klachten komen soms overeen met overgangssymp­ tomen: hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, opvliegers, vocht vasthouden, niet goed plassen en in sommige gevallen niet goed op de linkerzij kunnen liggen. her­ kenbaar? Vraag dan de huisarts om een bloeddrukmeting.

Verschillen tussen mannen en vrouwen de meeste hart­ en vaatziekten ontstaan door slagaderverkalking. Mannen heb­ ben vaak de klassieke vorm, waarbij de plaques of vernauwingen opeengehoopt zitten in een grotere tak van de krans­ slagaders, de vaatjes die het hart voor­ zien van zuurstofrijk bloed. Bij vrouwen zijn deze vaatjes meestal over een gro­ tere lengte en tot in de kleine uitlopers vernauwd. dit wordt microvasculair syndroom genoemd. ook in de manier waarop hartklachten zich uiten, bestaan er nogal wat verschillen tussen mannen en vrouwen. de klassieke stekende pijn in de borst met uitstraling naar de ar­ men waarmee mannen zich bij de dok­ ter melden, blijft bij vrouwen vaak uit. zij zijn moe, duizelig en misselijk of slapen slecht. en is zo’n vrouw rond de vijftig, dan valt al snel het woord overgang. daar komt nog bij dat vrouwen zelf hun drukke leven de schuld geven, waar­ door een arts de klachten ten onrechte als stress afdoet. hart­ en vaatziekten worden daarom bij vrouwen lang niet altijd opgemerkt.

eXtra inFormatie • www.kennisnetwerkcva.nl • www.beroerte.info • www.dehartenvaatgroep.nl • www.hersenstichting.nl • www.hartstichting.nl

vrouw & gezondheid

vaatziekten >> Drukkende beklemmende pijn Drukkende pijn op de borst na een stuk fietsen tegen de wind in, bij heftige emoties of de overgang van warm naar koud, kan wél duiden op hartproblemen. Pijn, die kan uitstralen naar de kaken, armen, schouderbladen, armen of polsen, ontstaat omdat het hart tijdelijk te weinig zuurstof krijgt als gevolg van vernauwingen in de krans­ slagaders. Dit wordt angina pectoris genoemd. Soms zijn er minder duidelijke signalen, zoals onbegrepen moeheid, kortademigheid, misselijkheid, zweten en slecht slapen. Deze a-typische signalen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Als er sprake is van angina pectoris, krijgt u met de volgende onderzoeken te maken: • lichamelijk onderzoek • hartfilmpje (ECG) • bloed­ onderzoek • inspanningstest (fietstest) • echocardiogram • isotopenonderzoek • hartkatheterisatie

>> Behandeling De behandeling bestaat in eerste instantie uit een ge­ zonde leefstijl en medicijnen als nitraten, bètablokkers, calciumantagonisten en bloedverdunners. Wanneer een gezonde leefstijl en medicijnen de klachten onvoldoende verhelpen, kan gekozen worden voor een dotter- of stent­ behandeling of bypassoperatie. Kijk voor een overzicht van de wachtlijsten op www.hartstichting.nl.

Beroerte of TIA CVA staat voor Cerebro Vascu­ lair Accident (ongeluk in de bloedvaten van de hersenen) en wordt in de volksmond ook wel beroerte genoemd. Bij een be­ roerte kan een bloedvat verstopt zijn (leidend tot een hersenin­ farct) of een bloedvaatje knap­ pen (hersenbloeding). Bij een infarct wordt een gedeelte van de bloedtoevoer naar de herse­ nen geblokkeerd. Hierdoor kun­ nen uitvalsverschijnselen ont­ staan zoals minder goed praten, verlamming, minder goed zien of verwardheid. Wanneer deze verschijnselen kort duren (min­ der dan 24 uur, maar meestal zelfs korter dan een half uur) spreken we van een TIA. Ofwel een Transient Ischemic Attack. Maar een TIA kan een voorbode zijn voor een infarct. Dat gebeurt in 15% van de gevallen.

Tia of cva: het is hoe dan ook zaak om snel te handelen De toekomst: ? de polypil massaal aan Er wordt momenteel veel onderzoek verricht naar de zogeheten polypil. Deze pil bevat kleine hoeveelheden van verschillende medi­ cijnen, zoals een bloedver­ dunner, cholesterolverlager en bloeddrukverlager. Het idee is om zo veel mogelijk mensen deze pil te laten slikken, waardoor het risico op hart- en vaatziekten zou dalen.

Routeplanner Nieuwe behandelingen Er zijn twee nieuwe behandel­ vormen die bij een beroerte worden toegepast: 1 Trombolyse: sterke oplos­ sers van bloedstolsels die via een infuus worden toegediend. In enkele centra vindt inmiddels ook al intra-arteriële trombolyse plaats. Als de ‘gewone’ trom­ bolyse onvoldoende resultaat heeft, wordt een bloedoplos­ send middel via een catheter op de plek van het stolsel inge­ spoten. Dit moet binnen zes uur na het begin van de klachten plaatsvinden. 2 Hypothermie: bij patiënten die een hartstilstand hebben gehad, blijkt koelen aantoonbaar effectief ter voorkoming van hersenschade.

Wist u dat… ...per jaar zo’n 41.000 personen voor het eerst worden getroffen worden door een beroerte. …dat meer dan 100 mensen per dag zijn. …jaarlijks nog eens 7.000 mensen voor de tweede keer een beroerte krijgen. …in Nederland zo’n 190.000 mensen leven met de gevolgen van een beroerte. …een beroerte de belangrijkste oorzaak van invaliditeit is. …meer mensen in Nederland invalide raken door een beroerte dan door een ongeval. …beroerte de vierde doodsoorzaak is.

Klachten passend bij een TIA of CVA zijn medisch urgent, ook voor ambulance­­personeel. Wacht dus niet op een huisarts, telefonist of assistent bij het vermoeden van een beroerte en bel direct 112. De meeste zieken­ huizen hebben tegen­woordig een TIA-poli waar patiënten snel en uit­ gebreid onderzocht kunnen worden. CVA-patiënten zijn het beste af in een zogeheten gespecialiseerde Stroke Care Unit. Dat is een speciale afdeling met een gespecialiseerd team waar mensen razendsnel opgenomen en behandeld kunnen worden. In nood­ situaties is er natuurlijk geen tijd om eerst eens rustig te bekijken welke ziekenhuis het beste is. Maar dat hoeft ook niet, want het ambulanceperso­ neel weet welk ziekenhuis over een Stroke Care Unit beschikt.

30-117

CoPD AAntAstinG VAn de lUchtWeGen CoPd (Chronic obstructive Pulmonary disease) is een verzamelnaam voor chronische bronchitis en longemfyseem. Bij chronische bronchitis zijn de luchtwegen ontstoken. Bij longemfyseem zijn zowel de luchtwegen, de longblaasjes als het steunweefsel aangetast. de ziekte is vaak gerelateerd aan langdurig roken, maar ook jarenlange blootstelling aan schade­ lijke stoffen en erfelijkheid kunnen een rol spelen.

COpD risiCOtest er zijn in Nederland ruim 300.000 mensen met een groot risico op COpD zonder dat ze dat weten. Het astmafonds heeft daarom een risico­ test beschikbaar. Ben je veertig jaar of ouder, rook je, hoest je regelmatig en ben je wel eens benauwd? Doe dan de test op www.astmafonds.nl.

eXPLOSIeVe StIJGING er zijn in nederland zo’n 350.000 men­ sen met CoPd, maar het werkelijke aantal zal veel hoger liggen. Mannen zijn vooralsnog in de meerderheid, maar doordat vrouwen meer zijn gaan roken, zullen er steeds meer vrouwen met deze longziekten komen. CoPd wordt door de Wereldgezondheidsorganisatie be­ schouwd als de vierde meest dodelijke aandoening. Het aantal patiënten stijgt bovendien explosief.

Het verschil met astma Astma begint meestal op jonge leeftijd, CoPd begint vaak na het veertigste jaar. Bij astma is de longfunctie overwegend normaal en een eventuele verminde­ ring is nog omkeerbaar. Bij CoPd is de longfunctie blijvend verminderd. iemand met astma heeft soms last van hoesten, kortademigheid of een piepende adem­ haling; iemand met CoPd heeft áltijd last van deze klachten. roken is de belang­ rijkste oorzaak van CoPd.

GeSPeCIALISeerDe CeNtrA • astmabehandelcentrum salem, ermelo: www.astmacentrum­ermelo.nl • astmacentrum Heideheuvel, Hilversum: www.kbcz.nl • Centrum voor integrale revalidatie Orgaanfalen, Horn: www.ciro­horn.nl • Centrum voor (long)revalidatie Beatrixoord, groningen: www.beatrixoord.nl • Centrum voor (long)revalidatie schoondonck, Breda: www.rcbreda.nl • Nederlands astmacentrum Davos, Davis, zwitserland: www.nad.ch • Universitair Centrum voor Chronische ziekten Dekkerswald, groesbeek: www.ucczd.nl

8X stoppen met roken zo’n 4 miljoen mensen in nederland roken. daarvan is 56% man en 44% vrouw. zo’n 80% zou graag stoppen; 90% wil dit om gezondheidsredenen. ongeveer eenderde gebruikt hulpmiddelen. de kans op succes is twee tot vier keer groter met onder­ steunende programma’s of hulpmiddelen. Dit zijn de mogelijkheden 1 Zelfhulp: nicotinepleisters of kauwgom. 2 Telefonische hulp: Stivoro biedt gratis hulp bij stoppen. dit kan telefonisch (0900­93 90) of online via www.stivoro.nl. de methode heeft bewezen effect. 3 Ondersteuning: de Pak­je­kans­training (via Thuiszorg of ggd) en cognitieve gedragstherapie (via www.vgct.nl) hebben bewezen effect.

4 E-health: op www.destopsite.nl kunnen rokers gratis van hun verslaving proberen af te komen. de werkzaamheid is aangetoond. 5 Medicijnen: de middelen zyban en Champix zijn op recept te verkrijgen via de huisarts, specialist of apotheek. 6 Cursus: voor € 250,­ is er de cursus de opluchting of de Allen Carr­training. de ef­ fecten zijn niet wetenschappelijk bewezen. 7 Multidisciplinair: er is een aantal Stop­ pen met roken Poliklinieken in regionale ziekenhuizen. de kosten worden vergoed en het effect is bewezen. 8 Alternatieve methoden: er zijn verschil­ lende mogelijkheden, zoals acupunctuur, laseren en hypnose. het is niet weten­ schappelijk bewezen dat ze ook werken.

eXtra inFormatie • www.astmafonds.nl • patiëntenervaringen: www. dr­yep.nl en www.zorgkaartnederland.nl • Kies de juiste zorg via www.dr­yep.nl en www.kiesbeter.nl

30- 118

>>

routeplanner

Huisarts: bij klachten als piepende ademhaling, ophoesten van slijm, be­ nauwdheid bij lichte inspanning, terug­ kerende infecties longwegen. Lichamelijk onderzoek en zo nodig: bloedonderzoek, longslijm, röntgenonderzoek hart en longen, piekstroommeting, longfunctie­ onderzoek en allergietestjes. Longarts: bij onzekerheid diagnose, moeilijke behandelbaarheid, complicaties.

>>

Het accent op zelfmanagement Bijna alle huisartsenpraktijken bieden een CoPd zorgprogramma. daarbij ligt het accent op meer bewegen, afvallen, goede voeding en stoppen met roken. ook voor dat laatste kun je tegenwoordig bij iedere huisarts terecht. op deze manier lukt het dertig procent van de rokers blijvend te stoppen. gespecialiseerde afkickklinieken bestaan nog niet voor rokers.

VrouW & gezondheid

HUiD >> rosacea rosacea is een van de meest voor­ komende huidproblemen van deze tijd. naar schatting een op de vijf blanke vrouwen heeft er last van. Toch heeft 78% van de mensen er nog nooit van gehoord. ook door (huis)artsen wordt de aandoening vaak niet goed herkend. hebt u een gevoelige huid en last van puistjes vooral aan weerszijden van de neus? hebt u op de fiets of na een glaasje wijn binnen de kortste tijd rode wangen? Prikt uw huid bij het aanbren­ gen van cosmetica en hebt u last van couperose? de kans is groot dat u rosa­ cea hebt.

>> Behandeling Vaak voorkomende triggers zijn zon, warmte, kou, alcohol, gekruid eten, li­ chamelijke inspanning en stress. Verder is rosacea sterk gerelateerd aan roken, het is dus verstandig hiermee te stop­ pen. Kies verder voor ongeparfumeerde producten. Cosmetische ingrediënten waarvan bewezen is dat ze rosacea kun­ nen verbeteren zijn niacinamide en vita­ mine C. Aangezien mensen met rosacea een lagere hoeveelheid antioxidanten in hun huid hebben, is het belangrijk om deze aan te vullen. een arts kan midde­ len voorschrijven als metronidazol of azalaïnezuur in een crème. ook kan er gedurende een periode van enkele maanden doxycycline geslikt worden. goede resultaten worden behaald met een combinatie van lokale middelen en laser­ en lichttherapie om de rosacea tot rust te brengen.

eXtra inFormatie Meer over huidproblemen, vooral bij vrouwen, is te vinden op de site van Libelle’s ‘eigen’ huiddeskundige dr. Jetske ultee: www.jetskeultee.nl.

>> Acne hoewel acne op puberleeftijd vaker voorkomt bij jongens, zijn het vanaf een jaar of twintig vooral vrouwen die er last van hebben. doordat de mannelijke hormoonspiegel relatief snel stijgt, gaat de talgproductie omhoog waardoor poriën sneller verstoppen en ontstoken raken.

>> Behandeling Bij acne is het belangrijk de huid met milde producten te verzorgen. Veel middelen die te koop zijn bij de drogist zijn veel te agressief en verergeren de klacht juist. Produc­ ten met salicylzuur hebben een bewezen werking. Bij matige tot ernstige acne kun je bij de apo­ theek benzoylperoxide kopen (hoeft niet op recept). ga niet scrubben, uitknijpen, uitdrogende of juiste vet­ te cosmeticaproducten gebruiken. Voor iedereen met een onzuivere huid is het aan te raden regelmatig een peeling met een hoge concen­ tratie salicylzuur of glycolzuur te ondergaan. Verder zijn er diverse laser­ of lichtbehandelingen die de acne sterk kunnen verbeteren.

ALOPeCIA AreAtA oftewel plotselinge haaruitval door een ontstekingproces van de haar­ follikels. dit is zeer waarschijnlijk een auto­immuunreactie en acht tot tien procent van de mensen wordt er zelfs echt kaal van. het kan ook bij mannen voorkomen, maar je ziet het vaker bij vrouwen. hoewel bij veel mensen de haargroei uiteindelijk spontaan herstelt, willen de meeste mensen hier niet op wachten. Wat kan helpen: lichttherapie, corticoste­ roïden en in ernstige gevallen plaatselijke immuuntherapie.

vraag ’t Dr. yep

Dit gezondheidsdossier is tot stand gekomen in samen­ werking met de nieuwe zorggids Dr. Yep 2011. Deze ‘Michelingids van de zorg’ geeft informatie over meer dan 32 gezondheidsonder­ werpen, alle ziekenhuizen en privé­klinieken met sterren en kwaliteitsinformatie. spe­ ciaal voor libelle­lezeressen is de gids met korting te bestellen op www.dr­yep.nl. Met vermelding van de code liBelle kost de gids slechts € 7,50 in plaats van € 12,50.

30- 119