Wie zei daar dat hondentraining saai was?
VErsLAAfD aan fuN Een beetje uitgekeken op de standaard les gehoorzaamheid met volg, zit, af en blijf? Hondenleven-redactiehond Lappi ging op funtraining, een combinatie van leren en plezier maken. Wie zei daar dat hondentraining saai was? Over pootjes op het doosje, kont op het kratje en bip op de stip. TeksT Judith Lissenberg FoTograFie ron baLtus MeT dank aan Lappi & hermina stout, www.dogbasic.nL
De volgende oefening: met vier poten in een klein plastic mandje staan. Eerst de hond laten snuffelen aan het bakje: goed zo! Dan met één poot erin: super! Vragen? Die hebben we genoeg. Mag je bij het rond het paaltje sturen meteen al linksom en rechtsom door elkaar oefenen? (Ja.) Wat als je even niet verder komt? (Even een andere oefening doen, de hond wat rust geven en dan weer terug naar de basis.) Waarom kijkt mijn hond alleen maar naar mij, en let hij niet op het mandje? (Omdat ik dus naar mijn hond blijk te kijken, en niet naar het object waarvan ik graag wil dat hij er iets mee doet.)
De naam zegt het al, meldt de website van Dog Basic: funtraining is een combinatie tussen training en fun. Het plezier staat bij deze training voorop, maar de basis wordt niet uit het oog verloren. Er komen verschillende oefeningen uit diverse hondensportdisciplines aan bod. Alle honden kunnen meedoen, iedereen werkt op zijn eigen niveau en cursisten mogen zelf ideeën aandragen. ‘Gewoon’ lekker met je hond bezig zijn: dat klinkt goed! Lappi mag op funles bij trainer Hermina Stout.
64
Tot slot krijgen we een blauw doosje, waar Lappi met twee poten op moet gaan staan. Eén poot lukt, twee ook, en dan klinkt er een kreet van Hermina: ‘Tot volgende week!’ Tot volgende week? Voor mijn gevoel zijn we pas net een kwartier bezig, maar er blijkt alweer drie kwartier op te zitten. Het is hoog tijd om de hondenhersentjes rust te geven. Les 2 Mijn eigen circusolifant
Les 1
Als iemand mij voor aanvang van de funtraining zou
Over pootjes en een doosje
hebben gezegd dat mijn hond als een circusolifant op
We gaan leuke dingen doen! Hermina heeft
een blauwe bal zou kunnen staan, had ik die persoon
verschillende attributen neergezet waarmee de
voor gek verklaard. Maar zó snel leren honden dus:
cursisten na een korte uitleg naar eigen inzicht aan
vorige week was het nog pootjes op het doosje en nu,
het werk kunnen. Ze komt regelmatig kijken hoe de
na weer even een korte opfrissessie met het doosje, al
oefeningen vorderen, geeft goede tips en als we extra
de vervolgstap: pootjes op de bal. Best moeilijk, want
hulp nodig hebben, mogen we een gil geven.
de bal rolt, en nu moet Lappi erbij leren balanceren.
Lappi begint met de oefening ‘vooruit’, waarbij je de
‘Zie je hoe snel dit gaat?’, zegt Hermina. ‘In twee
hond naar een pionvormig paaltje stuurt. Hij heeft rap
sessies leer je hem dit!’ En, met blijk van een grote
door dat hij, als hij naar dat paaltje rent en daar bij blijft
dosis cursistenkennis: ‘Tenminste, ik neem niet aan
staan, wat lekkers krijgt. Eitje! Dan komt er een stok-
dat je thuis verder nog geoefend hebt.’ Nee, knik ik
vormig paaltje bij. Daar moet Lappi niet naartoe, maar
schuldbewust. Wie kent het niet? Je neemt het je altijd
omheen lopen, zowel linksom als rechtsom.
voor, maar het komt er door allerlei omstandigheden
hondenleven | oktober 2010
Kijk mij eens! (
Vanaf links om het paaltje. . .
(
(
. . . en vanaf rechts om het paaltje racen lukt ook.
osje. Pootjes op het do (
) Met je billen in het kratje. l
Met trainer Hermina: 'Als je hond eenmaal verschillende dingen kan, wordt het heel gemakkelijk om nieuwe oefeningen en trucs aan elkaar te rijgen.'
nooit van. Enthousiaste Lappi is door het dolle, en
erg stil. Later op de dag komt Lappi met een gelukzalige
weet van gekkigheid niet wat hij moet bedenken om
blik op zijn snoet naast me zitten. Vrij vertaald luidt die
zijn beloning te verdienen. ‘Bouw rust in’, adviseert
blik, schat ik zo in: ‘Als je nog iets leuks met me wilt
Hermina. ‘Laat hem eerst eens zitten, wacht tot hij even
doen, hoor ik het wel hè, baas.’
diep zucht en ga dan rustig weer verder. Zie je? Hoor je die zucht? Nu kun je weer aan de slag.’
Les 3 snot voor je snuit
Mijn grootste probleem tijdens het trainen is eigenlijk dat
We beginnen ditmaal met balanceren op een anderhalf
mijn hond gewoon slimmer is dan ik. Ik roep met regel-
meter lange wiebelbalk. De onderkant ervan is hoekig,
maat ‘suPEr!’, mijn aller-krachtigste beloonwoord, juist op
dus als de hond eroverheen wil lopen, gaat de balk
momenten dat Lappi dus net niet datgene doet waarvoor
kantelen. Het is even uitvogelen hoe we Lappi zover
ik hem had willen belonen. Het resultaat is dat er allerlei
krijgen dat hij er met zijn pootjes op gaat staan. Is het
grappige draaitjes en huppeltjes in de oefening komen
handig om recht op de balk af aan te komen lopen, of
die er eigenlijk niet in thuishoren, maar waarvoor ik hem
is het een idee hem vanaf de zijkant zijn pootjes erop
blijkbaar wel heb beloond. ‘Bál!’ roept Hermina. ‘Pootjes
te laten zetten? Lappi springt, draait en hupt om de
op de bál is het nu, hè!’ Maar dat zei ik toch? ‘Nee, je zei
balk, het gaat allemaal een beetje chaotisch. ‘Je werkt
nog pootjes op het doosje.’ Echt waar, knikken ook de
zelf ook nogal een beetje chaotisch’, drukt Hermina me
andere cursisten. Wat een wonder dat een hond met een
glimlachend met mijn neus op de feiten. ‘Denk eraan:
baas als ik überhaupt nog iets leren kan!
breng rust in de hond als dat nodig is.’
Nog sneller dan de eerste les lijken de drie kwartier
Na ‘pootjes op de balk’ mag Lappi weer ‘pootjes op
verstreken. Op de terugweg in de auto is het achterin
de bal’, en vervolgens ‘pootjes in het mandje’. Dat gaat zo enthousiast, dat het plastic mandje ervan
Mijn grootste probleem is eigenlijk dat mijn hond gewoon een stuk slimmer is dan ik. 66
hondenleven | oktober 2010
scheurt. Wielrenners kunnen zich het snot voor hun ogen fi etsen, Lappi traint zich het snot over zijn snuit: grote draden slijm zijn uit enthousiasme over zijn neusrug geslagen. Tot slot doen we nog even links- en rechtsom rond het paaltje. Het lijkt wel of deze drie kwartier veel langer duren dan de vorige keer, maar
I want! more
Dit is nou het snot voor je snuit trainen!
l
) Kont op het kratje.
als ik even opkijk, ben ik nog maar de enige: de les blijkt allang afgelopen te zijn. Les 4 Puzzelstukjes vallen in elkaar Weer pootjes op het doosje, weer pootjes in het mandje, weer pootjes op de bal en wéér pootjes op de balk? Heel even betrap ik mezelf er op dat ik deze training nu misschien wel een klein beetje saai ga vinden.
samenwerken Bij funtraining staat het samenwerken tussen baas en hond centraal: het doel is dat je een hond krijgt die met plezier het gevraagde uitvoert. samenwerken bevordert en verbetert de onderlinge relatie met je viervoeter en doordat je hem geestelijke stimulans biedt, krijg je ook nog eens een tevreden hond met minder kans op probleemgevend gedrag. De bazen leren op hun beurt goed naar hun hond te kijken en krijgen uitleg waarom die wel of juist niet iets doet. Het mes snijdt bij funtraining dus aan meerdere kanten!
Maar Lappi neemt meteen alle twijfels weg: hij heeft helemaal nog geen last van sleur. sprong hij vorige week nog een beetje ongecontroleerd heen en weer over de wiebelbalk, nu lukt het hem op eigen initiatief
knap-met-ook-je-achterpootjes-in-de-krat, super
om er niet alleen met zijn voorpoten, maar ook met
zeg, dat-is-helemaal-zitten-in-de-krat, en oh, dát-is-
zijn achterpoten op te gaan staan. Wiebel-Lappi, de
helemaal-braaf-zitten-in-de-krat-met-je-voorpootjes-
evenwichtskunstenaar!
op-de-rand!’ Ik lach om die steeds langer wordende benamingen, maar Hermina vindt dat benoemen zo
Hermina heeft het kleine mandje vervangen door een
gek nog niet. ‘Ik ben ervan overtuigd dat honden dat
iets grotere kunststof krat. Na drie lessen alleen maar
allemaal kunnen begrijpen, hoor’, zegt ze.
twee voorpootjes in het mandje te hebben gezet, gaat Lappi tot mijn verrassing ook bij deze oefening meteen
Ik merk dat het steeds makkelijker wordt om Lappi
een stapje verder: hup, met alle vier zijn poten in de
iets duidelijk te maken. Nu hij eenmaal de begrippen
krat, billen een beetje samentrekken, en dan kun je
‘pootjes op’ en ‘pootjes in’ kent, heb ik hem ook in
er nét in zitten. Alle puzzelstukjes lijken nu onder zijn
een mum van tijd met al zijn pootjes in een op zijn
schedeldakje in elkaar te vallen.
kant liggende autoband staan. Maar dat is geen kunst meer, oordeelt Hermina, de lat moet een stukje hoger:
Ik kan hem haast niet bijhouden met het benoemen
‘Probeer nou maar eens of hij alle vier zijn poten niet
van wat hij allemaal doet: ‘Goed zo Lappi, dat-is-
in het gat van de band, maar op de rand van de auto-
met-twee-voorpootjes-in-de-krat, ik bedoel dat-is-
band kan zetten.’
hondenleven | oktober 2010
67
doen.’ Lappi tolt op ‘rondje!’ een paar keer om zijn as,
Ik besef dat deze pretlessen mijn hond een prachtige manier bieden om met mij te communiceren.
en mag daarna weer terug op het krukje. ‘Lappi, rondje!’ En daar gaat hij, eigenhandig pootje-over stappend, een rondje op het krukje. ‘Zó snel schakelen ze dus alles wat ze kennen aan elkaar’, glundert Hermina. Les 6 Kont op het kratje
Les 5
We beginnen de les weer met het zitten op de blauwe
Bip op de stip
stip. Alle honden kunnen het nu, en dat na slechts vier
Lappi komt om het uur even checken of we al gaan.
pogingen vorige week. Hermina: ‘Zie je nu hoe goed
‘Nee Lappi, nog even wachten, funtraining is vanmiddag
honden kunnen onthouden?’ Lappi krijgt vervolgens het
pas!’ Hermina komt deze les met iets nieuws: een grote,
rode kratje, en een nieuwe uitdaging: hij moet nu alleen
blauwe, ronde kunststof deksel, die ze op de grond
zijn achterpootjes op het kratje zetten. Eerst door hele-
neerlegt. ‘Kijk maar eens of jullie je hond op die stip
maal op het kratje te gaan staan en dan zijn voorpoten
kunnen laten zitten.’ Lappi loopt naar de stip en laat
op de grond te zetten, daarna door vanaf de grond al
meteen zijn hondenbillen zakken: hij gaat erop zitten
achteruitlopend één voor één zijn achterpoten op het
alsof hij zijn hele leven nooit iets anders gedaan heeft
kratje te zetten. Hup, kont op het kratje!
dan ‘bip op de stip’, en steekt met zijn performance de ogen van de andere cursisten uit.
Hermina herhaalt het nog maar eens: ‘Als je hond eenmaal verschillende dingen kan, wordt het heel
‘Je staat je te verbijten, hè?’, zegt Hermina tegen een
gemakkelijk om nieuwe oefeningen en trucs aan elkaar
cursist met een hond die alleen maar aan de stip blijft
te rijgen. Echt waar, de wereld ligt dan voor je open.’ Dan
snuffelen. ‘Niet doen, die emotie breng je over op je hond.
doen we nog even pootjes op de bal: echt rechtop staan,
Kijk, met al dat gesnuffel probeert hij je te kalmeren.’ De
en blijven balanceren. De tijd is al bijna om als Hermina
volgende, meer ontspannen poging levert meteen succes
met het witte krukje aan komt zetten. ‘We moeten hem
op. Binnen vier pogingen kunnen alle honden met hun bips
nog leren bidden!’, roept ze. De kunst blijkt nu vooral om
op het blauwe platte rondje op de grond gaan zitten.
Lappi met al zijn poten van het krukje af te houden.
Lappi mag vervolgens gaan puzzelen met een wit plastic
Les 7
krukje, van het soort dat als opstap bij caravans wordt
Hoofd laag!
gebruikt. Meteen gaan zijn voorpoten op het krukje, en
Bidden, daar waren we de vorige les gebleven. Zitten
luttele seconden later bedenkt hij zelf dat zijn achter-
voor een krukje en vervolgens je voorpoten over het
poten er eigenlijk ook nog wel bij kunnen. Kunnen
krukje heen leggen, dat gaat goed. Nu moet Lappi nog
honden pretogen hebben? Lappi staat te stralen, al
leren daarbij zijn hoofd laag te houden, en het blijkt
balancerend op een oppervlak dat niet veel groter is
verrassend simpel om dat aan te leren: je laat de hond
dan een vel A4. We hebben samen een enorme klik, en
liggen, beweegt vlak voor zijn neus iets lekkers naar
ik besef dat deze pretlessen mijn hond een prachtige
beneden en als hij daarbij dan met zijn kin de grond
manier bieden om met mij te communiceren: ‘Bedoel je
raakt, zeg je: ‘Goed zo, dát is hoofd laag!’ Dat een paar
dit, baas? Of zal ik dat doen?’
keer herhalen en dan even rust nemen en iets anders doen, zodat het kan bezinken.
Zou Lappi ook, al balancerend, staand op het krukje om zijn as kunnen draaien? Als ik een rondje om het krukje
Tijdens de les doen we nog twee keer een ‘hoofd laag-
met hem meeloop, lukt dat. ‘Dat kan ook anders’, zegt
sessie’. Lappi vindt het best wel moeilijk, maar de
Hermina. ‘Kan Lappi een rondje om zijn as draaien, zoals
neerwaartse beweging komt er toch al een beetje in.
bij dogdance? Laat hem dat dan maar eens op de grond
’s Avonds, als Lappi samen met mijn echtgenoot lepeltjelepeltje op de bank ligt, vertel ik wat hij die dag heeft geleerd. ‘Hoofd laag, hè Lappi, best wel moeilijk nog!’ Op
Kookboek, stoel, schoen Tussen les 4 en 5 sta ik thuis in de keuken een kop thee te maken. Lappi staat naast me, met een vragende blik in zijn ogen: ‘Even oefenen?’ Binnen handbereik staan de kookboeken. Ik pak een dik exemplaar uit de kast en leg dat op de grond. ‘Lappi, pootjes op het kookboek!’ Dan trek ik de keukenstoel een stukje van de tafel af. ‘Lappi, doe nou eens pootjes op de keukenstoel!’ Wat supertof om te zien dat hij dit meteen oppikt: hij springt op om zijn voorvoeten op de stoelzitting te kunnen zetten. Dan nog een trucje met de tuinschoenen bij de keukendeur: ‘Lappi, pootjes op de schoen!’ Na eerst een schoen geapporteerd te hebben, heeft hij ook dit kunstje door. Zo simpel is het dus om je hond vijf minuutjes quality time te geven!
68
hondenleven | oktober 2010
het moment dat ik ‘hoofd laag’ zeg, zie ik Lappi’s kop uit een soort reflex een klein stukje naar beneden gaan. Hij kijkt haast net zo verbaasd als wij: ‘Oeps, deed ik dat?’ Les 8 Kratje, of stip? Hermina zet het rode kratje neer, met daarnaast de blauwe stip. ‘Waar denk je dat je hond voor zal kiezen? stuur hem daar maar naartoe’, zegt ze. Ik weet bijna zeker
Braaf bip op de stip.
)
Lappi, let op . . . )
)
Met alle pootjes op het krukje.
Thuis oefenen? Pak een stevig boek uit de kast voor 'pootjes op het doosje', neem de toiletrolhouder (rollen er even af) uit de wc als slalompaaltje en ruim de wasmand leeg voor 'pootjes in het mandje'. De superstevige kunststof bal die Hermina gebruikt, is te vinden via www.boomerball.com
)
) . . . hoofd laag!
g' op 'Hoofd laa e. het kratj
Mmm…. Om effectief te kunnen trainen heb je superlekkere hap, slik, weg-beloningen nodig. Lappi is een frolic-fan en zeker in het begin, bij het aanleren, gaat er per training wel anderhalf doosje doorheen om hem te belonen. Tip: door de frolicrondjes in kwartjes of zelfs nog kleiner, in achtjes, te breken, krijg je vier- tot achtmaal zo veel beloningswaar. Zie de foto’s: zo kun je van tien beloningen er wel tachtig maken!
Lappi’s ogen staan een beetje schuin. Ik ken mijn mannetje: dat is van inspanning en vermoeidheid. Hij heeft deze les echt hard moeten nadenken, ook al leek het zo simpel met kratje en stip. ‘Mensen begrijpen vaak niet hoe vermoeiend dit voor hun honden kan zijn’, zegt Hermina. ‘Maar reken maar dat nadenken zwaar is. Laatst had ik een Duitse Herder die, toen hij naar huis ging, echt de wallen onder zijn ogen had
dat Lappi in het rode kratje zal duiken. Maar mooi niet!
staan.’
Lappi lijkt in verwarring. Kratje? stip?? Doordat die twee voorwerpen opeens zo dicht bij elkaar liggen, is de situatie
Les 9
helemaal anders voor hem geworden, en weet hij het
45 seconden
even niet meer. ‘Als je met twee voorwerpen gaat werken
Het is zo’n dag waarop je dat je misschien beter met
ontstaat er een geheel nieuwe oefening’, legt Hermina uit,
de dekens over je hoofd in bed had kunnen blijven
‘waardoor de hond weer meer hulp nodig heeft.’
liggen. Het is vies weer, het blafknopje van Lappi lijkt vandaag op standje tien te zijn afgebroken, ik voel me
Het ‘hoofd laag’ hebben we serieus thuis geoefend, en ik
niet lekker, er ligt nog een berg werk, we zijn laat en
wil Hermina trots laten zien dat Lappi echt al vijf seconden
er staat ook nog file. Argh! Op zo’n dag is het handig
lang met zijn kin de grond kan blijven aanraken. Maar ook
dat je jezelf realiseert dat je tijdens het trainen niet al
hier geldt: mooi niet! Thuis iets kunnen blijkt toch weer iets
te hoge eisen aan jezelf en je hond moet stellen, en is
anders te zijn dan het, in een geheel andere omgeving,
het reuze fijn dat je een trainer hebt die je deskundig
op les te moeten doen. We moeten een stapje terug en de
en rustig door alle oefeningen heen praat.
oefening langzaam weer op- en uitbouwen. We leren Lappi afwisselend naar een grote doos en Hermina heeft nog iets nieuws bedacht: terwijl Lappi
een klein doosje te lopen. ‘Geef duidelijk je opdracht
ligt, wordt op zijn beide voorpoten een brokje neerge-
“grote doos” of “kleine doos” en wacht gewoon even
legd waar hij niet aan mag komen. Lappi kent het begrip
af’, instrueert Hermina. ‘Als Lappi gaat piepen of
‘afblijven’, en zo denk ik hem wel even snel deze truc
blaffen, haal je hem terug en laat je hem even tot rust
met de snoepjes op zijn poten te leren: gewoon een
komen. Maar zolang hij stil blijft, laat je hem rustig zelf
kwestie van het brokje op zijn voet leggen en zeggen
nadenken.’ Hermina hanteert de 45 seconden-regel:
dat hij daar niet aan mag komen. Maar daarmee maak
tel in gedachten rustig van 1 naar 45 nadat je een
ik het mezelf volgens Hermina net iets te makkelijk:
opdracht hebt gegeven. Zo lang hebben honden soms
‘Probeer nou eens geen “nee” of “uh” te gebruiken.
nodig eer het kwartje valt.
Zoek eens naar een positieve insteek.’
Omgooien en rechtzetten Lappi gooit tijdens de funtraining toevallig met een van zijn voorpoten een pion om. ‘Goed zo, pootje omgooien!’ Als Hermina ziet dat we dit oefenen, trekt ze een beetje wit weg: ‘Ehm… Je weet toch dat dit niet zo handig is als je later nog eens gehoorzaamheidsexamens wilt doen waarbij je de hond naar een pion moet sturen, hè?’ Dat weten we, maar dit is zo leuk! Hermina presenteert daarop meteen weer een nieuwe uitdaging: ‘Misschien kun je hem dan ook meteen leren de pion weer met zijn poot rechtop te zetten.’ Dat gaan we proberen: ‘Lappi, pootje rechtzetten!’ Het is ongetwijfeld puur toeval, maar zodra Lappi met zijn poot de pion weer raakt, komt deze rechtop te staan. suPEr! Probeer het thuis maar eens, pion omgooien en weer rechtzetten. Gewoon een beetje lekker freestylen: meer dan een hond, een pion, een handvol beloningen en een beetje fantasie heb je er niet voor nodig.
‘Lappi, grrrote doos!’ Lappi loopt naar het kleine
Natuurlijk niet! Je neemt een kind bij de hand, laat het
doosje, en kijkt vervolgens vragend naar mij. De
de voorwerpen zien, legt het uit, en nóg een keer. Zo
seconden tikken weg. ‘Nu is hij het even kwijt’,
werkt dat bij honden ook. Blijf aanwijzen en uitleggen
zegt Hermina. ‘Als je nadenkt, zet je al je zintuigen
wat je bedoelt. Dít is het kratje, dít is de stip. Dit is ín
open. Dat doet Lappi nu ook: hij gebruikt zijn oren
het kratje, dat is óp de stip.’
en ogen om maar zo veel mogelijk informatie op te kunnen vangen die nuttig zou kunnen zijn voor het
Honden snappen volgens Hermina veel meer dan wij
begrijpen van deze oefening. Daardoor vangt hij ook
denken, al kan er verschil zitten in hun denkniveau.
de geluiden en bewegingen op van de andere honden
Ze is ervan overtuigd dat je honden met een mbo-
die aan het werk zijn, en dat leidde hem even af.
denkniveau hebt, havoklantjes, en honden met een
Daarom is het zo belangrijk dat je in het begin in een
gymasium-niveau. Volgens mij hangt Lappi wel tegen
omgeving met zo min mogelijk afl eidende prikkels
atheneum aan. Hij kan inmiddels niet alleen onder-
werkt.’
scheid maken tussen grote doos en kleine doos, maar ook tussen IN de grote doos en OP de kleine doos. Als
Hoe rustiger en geconcentreerder we volgens Hermina
je hond eenmaal voorwerpen bij naam kent, de bete-
zelf werken, des te beter het zal gaan. Lappi loopt na
kenis van neus en poot weet en het verschil tussen in,
een paar keer oefenen keurig naar de juiste doos. Yes!
op en om, kun je eindeloos variëren.
‘En nu stoppen’, zegt Hermina, ‘want je maakt weer die klassieke trainingsfout: te lang willen doorgaan
We zetten als proef het paaltje, de bal en het kratje
omdat het immers zo goed gaat. Dan kun je beter
op een rij. Lappi kan OM het paaltje heen lopen. Kan
overschakelen naar een andere oefening.’
hij, in plaats van pootjes op de bal en pootjes in het kratje, nu ook OM de bal en OM het kratje? Ja! Ik
Les 10
kan hem om alle benoemde voorwerpen heen laten
Havoklantje, of atheneumpikkie?
rennen, links- én rechtsom. Het geeft een beetje het
Lappi laat zich nu goed naar verschillende voorwerpen
gevoel alsof je kunt vliegen, dat je met je hond echt
sturen die hij bij naam kent en die recht voor hem op
kunt lezen en schrijven.
één lijn liggen. Maar wat als de voorwerpen achter elkaar liggen, en je bijvoorbeeld over de blauwe stip
Het lesblok is afgelopen. Wat u hier in beeld ziet, is het
naar het rode kratje moet lopen? Dat is toch weer heel
resultaat van slechts tien lessen, zeven uur trainen.
anders! Lappi blijft hevig staan snuffelen aan de stip en
‘Wil je door?’, vraagt Hermina. Ik hoef maar naar die
dat is niet omdat het daar zo lekker ruikt, maar omdat
blije snuit naast me te kijken. Lappi is net als ik verslaafd
hij het moeilijk vindt. ‘Hoe zouden jullie dit een klein
geworden aan deze leuke vorm van denksport. We
kind leren?’ vraagt Hermina. ‘Gaat dat in één keer?
boeken bij voor nog eens tien lessen fun.
‘Probeer nou eens geen “nee” of “uh” te gebruiken. Zoek eens naar een positieve insteek.’
Pootjes op de trainer!
)
l
We hebben een klik!
