Verrassende wetenschap

Een greep ui t6 j aarEducareKat ernen. . . 2005nr .1:Ler enmetHar tFocus

2006nr .3:Schat gr aven. . .i nj ezel f !

2007nr .4:Ver r assendt ekenen

2008nr .5:Opgr oei eni nver bondenhei d

2009nr .1:Ler enkunj el er en

2010nr .1:Der olvanspi egel neur onen

Educar ei seent i j dschr i f toveropvoedenenonder wi j zenvanui tver bondenhei d. Hetwor dtui t gegevendoorSt i cht i ngUni ver sel eOpvoedi ngenver schi j nt5xper j aar .I edernummerbevateenui t neembaarkat er nmetpr akt i scheoef eni ngen di ej edi r ectkuntdoenmetj eki nd( er en)-t hui sofi ndekl as. . .

Copyr i ght svanal l et ekst enenf ot o’ si ndezepdfber ust enbi jSt i cht i ngUni ver sel eOpvoedi ng ender espect i evel i j keaut eur senf ot ogr aven.J emagerni et sui tkopi ër enzondervoor aft oest emmi nghi er voort evr agen.J emagwèldezepdfi nzi j ngeheeldoor gevenaanvr i enden en/ ofcol l ega’ svanwi ej edenktdatzi ji nt er essehebbeni ndei nhouder van.

07-09-2004

07:05

Pagina 23

Het APS (Algemeen Pedagogisch Studiecentrum) organiseert introductie-trainingen om kennis te maken met hart-brein leren , waarbij docenten zelf aan de computer kunnen oefenen in hartcoherentie. Kijk voor data op de site www.aps.nl/hart-brein-

Leren met Hart Focus

leren of neem contact op met [email protected]. Tel 06 2505 1903. Ook teammiddagen op school kunnen ingepland worden, en coaching van docenten om zich het hart brein leren zelf eigen te maken. Het APS werkt daarnaast in de klas om kinderen deze nieuwe manier van concentreren te laten ontdekken, om hen via spel en oefening te leren meer contact met hun lijf te krijgen.

Hoeveel minuten per dag

praktisch

p.23-27 katern-muur

Verrassende wetenschap Begin jaren ’90 zijn er in de neurocardiologie verrassende ontdekkingen gedaan over de connecties tussen het hart en het brein. Daaruit bleek dat er een ingenieus netwerk van neuronale verbindingen is tussen hart en hersenen, met name het zogenaamde emotional brain.

besteed je in de klas

Het hart in de hoofdrol

aan concentratie

Door naast het gangbare leren-met-het-hoofd óók aandacht te besteden aan focus-op-het-hart wordt een belangrijk deel van het ontwikkelingspotentieel van kinderen geactiveerd.

Kinderen die opgroeien in een omgeving waar ze zich geliefd voelen, ontwikkelen zich harmonischer en leren beter, dan kinderen die liefde in de opvoeding moeten ontberen.

“Ik heb gauw ruzie, en als ik ruzie heb ga ik meestal de pan uit. Nu ga ik op de hartcomputer, en dan gaat het beter, dan word ik rustiger en krijg mijzelf weer in de hand”

Gelukkige kinderen leren beter

“ik begon op mezelf te hangen en te ontspannen”

met het hoofd? En hoeveel aan activiteiten,

Liefde doet leven én leren

waarbij aandacht is voor het hart ?

Uitspraken van kinderen die kennismaakten met hart-brein leren:

Het hart speelt een duidelijke rol in leerprocessen. Wanneer we ons gelukkig voelen, heeft ons hart-ritme een bepaald (coherent) patroon. Bij een coherent hart-ritme is er een optimale verbinding tussen de verschillende hersendelen; we voelen ons prettiger en leren beter.

Hart-computer op scholen Op steeds meer scholen staan ‘hart-computers’ waaraan kinderen tijdens de les oefenen in coherent-zijn. Leren, presteren en omgaan met emoties worden daardoor gemakkelijker.

“dat ik mijn hand op mijn hart leg en dat voelt goed” “mijn hoofd wordt rustig en dat voelt lekker aan” “Op je computerscherm zie je direct het effect van wat je doet, of hoe je je voelt!” “Ik haal nu veel betere cijfers, laatst een negen voor wiskunde”

e du c a r e

1/2005 [ pagina 23 ]

p.23-27 katern-muur

07-09-2004

07:05

Pagina 24

In je hoofd, in je hart

Tovermassage

E

W

en bewegingsoefening die actief maakt, lichaamsbewustzijn vergroot en woorden leert die nodig zijn bij het praten over hart-brein. De begeleider zegt ‘in je hoofd’ en legt beide handen op het hoofd. Dan ‘in je hart’ en legt handen op het borst-hartgebied, ‘in je buik’, handen op de buik, ‘in je voeten’, met de handen de voeten aanraken. Daarna de volgorde varieren en het tempo opvoeren. Vervolgens de oefening uitbreiden met de opdracht te doen wat je zégt, niet wat je doet. Zeg bijvoorbeeld ‘in je hart’ maar leg je handen op je hoofd. Vraag hoe de kinderen elkaar kunnen helpen en laat de kinderen samen de beste strategie bepalen. Praat na over wat ‘in je hart zijn’ betekent, zoals ‘in je hart kun je waardering voelen voor alles om je heen’.

Wist je dat…. mensen die jongleren grotere hersenen hebben? Jongleren, dat vaak door straatartiesten wordt bedreven, is volgens Duits onderzoek goed voor de hersenen. Met het tegelijkertijd gooien en vangen van ballen in de lucht, treden veranderingen op in de hersenen waardoor de hersenmassa groter wordt, zo blijkt uit verschillende hersenscans bij jonglerende mensen. Dit proces stopt overigens onmiddellijk, wanneer er met het jongleren wordt opgehouden, aldus de Duitse wetenschappers. Blijven oefenen dus!

etenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat hart-coherentie overdraagbaar is. Met jouw coherente hart-ritme, bevorder je een coherent hartritme bij de ander! Met deze hartemassage kun je iemand dus coherent toveren. Ga tegenover elkaar zitten en leg een doekje op de knieën. Doe een paar druppels massageolie op je handen en smeer elkaars handen in. Maak van drie handen een hart. De hand die gemasseerd gaat worden met de rug naar boven, degeen die masseert steunt de hand door van boven naar beneden de pinken en de ringvingers tussen de vingers van de te masseren hand te steken. De middelvinger in het midden. Nu heb je samen een hart van drie handen. Voel waardering voor alle fijne dingen die deze handen hebben gedaan, voor jou misschien wel! Laat je duimen en je wijsvingers bedenken wat die hand allemaal prettig vindt: kneden, strelen, rondjes draaien, of kloppen of krabbelen of..... Sluit af met een ‘armbandje’: teken met duimen of wijsvingers een bandje om de pols. Doe hierna hetzelfde met de palm van de hand. Draai voor je het armbandje doet nog een spiraal met je duim in de palm van de hand. Kneed tenslotte nog even stevig alle vingers. Mmm… nu de andere hand! Met een handdoek de olie afvegen en de harte-massage is klaar .…of wil jij nu ook?

Mijn blijde hart Geef jezelf een goed gevoel. Een boek dat je doorgeeft aan je vrienden. Als je het terugkrijgt hebben ze er iets aardigs over jou in geschreven. Met interessante beHARTenswaardigheden. Bestellen: www.mijnblijdehart.info

Braingym

In de knoop Om gemotiveerd te zijn voor het leren: Kruis de voeten. Kruis de armen met de handpalmen naar elkaar toe. Strengel de vingers in elkaar en draai de handen naar binnen. Adem in door de neus en uit door de mond; 20 tellen. Zet de voeten weer naast elkaar, armen uit de knoop, vingertoppen tegen elkaar. Dezelfde ademhaling; ook 20 tellen.

Braingym

Waterdrinken Om energie te krijgen voor het leren: Drink in de pauzes een glas water (5x per dag). In spannende tijden twee keer zoveel!

[ pagina 24 ] 1/2005

e du c a r e

Websites www.aps.nl/hart-brein-leren (trainingen en boeken) www.heartintelligence.com (bestellingen)www.heartmath.nl www.heartmath.org www.heartmath.com

p.23-27 katern-muur

07-09-2004

07:05

Pagina 25

Hart-platen in de klas

A

fbeeldingen van (jonge) dieren, mooie natuur, kleine kinderen, dolfijnen, helpen kinderen in hun hart te komen. Zoek samen met de kinderen mooie kaarten of plaatjes of vraag kinderen een mooie (vakantie)-foto mee te nemen. Vergroot de foto’s op een kleurenkopieermachine, lamineer ze en hang ze op of gebruik ze als placemats tijdens de lunch. Kinderen zullen zich meer op hun gemak voelen en beter kunnen leren omdat de platen (onbewust) helpen bij een coherent hartritme.

Samen spelen

C

oöperatief spel draagt bij aan een coherente sfeer in de klas. Bij deze spelvormen staat het samen behalen van een doel centraal. Door het ontbreken van competitie, het gevoel erbij te horen, de nadruk op positieve kwaliteiten van kinderen, draagt coöperatief spel bij aan een coherente sfeer in de klas en dus aan een positief leerklimaat. (Zie ook educare nr. 4, 2003). Trainingen voor het onderwijs en een ruime keus uit coöperatieve bordspellen: www.earthgames.nl.

De omgeving speelt ook een rol

D

oor een aangename omgeving met planten, prettige kleuren en geluiden ondersteun je leerlingen hartcoherent te worden of blijven. Ook zachte muziek (vooral barokmuziek) bij het binnenkomen of tijdens de les brengt het hart in een coherent ritme. Zorg verder dat het licht in de klas prettig is (voldoende daglicht en daglichtlampen in plaats van tl-licht), en aangename geuren, kleuren (bijvoorbeeld groen en blauw) en vormen, en een prettige temperatuur. Zorg ook voor voldoende frisse lucht, zuurstof is heel belangrijk voor de hersenen!

Toverballen tekenen Meer lezen? Hart Focus, inzicht in de samenwerking van hart en brein: www.publicatielijst.aps.nl Kinderen leren hun hart te gebruiken: www.publicatielijst.aps.nl Hart Focus bewegingsoefeningen. In de loop van 2005 te bestellen bij: www.publicatielijst.aps.nl The learning revolution Jeannette Vos en Gordon Dryden. ISBN 1-85539-085-X. Leer als een Speer Jan-Willem van de Brandhof, www.brainstudio.nl Body en braingym Elly de Wildt-Dienske, www.braingym.nl. Opvoeden vanuit het Hart HappyFamilyLife ISBN 90-808953-4, www.happyfamilylife.nl

L

aat kinderen zijn ‘toverballen’ tekenenom zichzelf in balans te brengen. Met een willekeurige kleur zet je een stipje midden op een papier en gaat er rechtsom omheen spiralen zonder het potlood van het papier te tillen. Probeer zo min mogelijk wit tussen de lijnen te laten ontstaan. Als het toch per ongeluk te ruim getekend is mag je de volgende ronde een klein stukje teruggaan en neem je het witte plekje alsnog mee. Stop als je niet verder kunt zonder teveel witruimte te laten ontstaan. Hierna tekenen we nog een toverbal, maar dan andersom. Spiraal linksom van buiten naar binnen, tot je helemaal middenin bent. Je kunt met een andere kleur er nog eens geheel of gedeeltelijk overheen gaan, als je dat met meerdere kleuren doet ontstaan er prachtige mengkleuren. NB Linkshandige kinderen andersom laten werken! Het gaat om de beweging. De eerste keer werk je van je af, de tweede keer naar je toe. Zo balanceer je de energie.

e du c a r e

1/2005 [ pagina 25 ]

p.23-27 katern-muur

07-09-2004

07:06

Pagina 26

Freeze-Framer® bio-feedback systeem

O

p een aantal scholen werken kinderen al met de Freeze-framer. Dit bio-feedbackprogramma meet de ‘Heart Rate Variability’ (HRV) en leert je om je hart – ook in uitdagende omstandigheden – in rust en evenwicht te houden. De HartFocus trainer laat je op je beeldscherm direct het effect zien van wat je doet. Het versterkt het zelfvertrouwen, zorgt dat er meer plezier wordt beleefd aan school en dat leerlingen trots zijn op hun resultaten. Tijdens het werken met de hart-computer richten leerlingen hun aandacht naar binnen. Bewust ademhalen (vijf tellen in en vijf tellen uit), en je oprecht een gevoel van geluk inbeelden leidt tot succes: een waterval gaat stromen, een luchtballon stijgt op, een regenboog krijgt kleur. Hoe meer je het kunt vóelen (dus niet alleen denken), hoe meer je hart reageert met een coherent hartritme. Meer informatie via www.aps.nl/hart-brein-leren.

En jijzelf?

E

en rustige ademhaling waarbij je buik meebeweegt helpt je hart een gelijk (coherent) ritme te krijgen. Als je voeten warm zijn, weet je dat het bloed goed door je lichaam stroomt en overal zorgt voor nieuwe energie en zuurstof. Verder: genoeg drinken en veel frisse lucht. Waardeer jezelf om wie je bent en om wat je doet. Ook dat is belangrijk om je lekker te voelen en goed te kunnen leren! Wil je kinderen helpen in hun hart te zijn, onthoud dan dat hart-coherentie overdraagbaar is. Kinderen pikken jouw hartcoherentie feilloos op, ze voelen zich lekkerder en leren beter bij een coherente- leerkracht/ begeleider.

Effecten HartBrein Coherentie: Dans je hoofd leeg

D

eze dans is uitermate geschikt op momenten dat kinderen druk zijn en energie kwijt moeten, als ‘energizer’ als voorbereiding op het werken aan de hartcomputer of als voorbereiding op geconcentreerd werken in de klas. Deze serie bewegingsoefeningen balanceert de hersenhelften, opent het borst-hartgebied, maakt het lijf actief en het hoofd leeg: de optimale staat om te leren! De kinderen staan achter hun tafel of in een kring. Op stevige muziek (tip: Zuchero) doet de begeleider allerlei bewegingen voor, waarbij steeds de middenlijn wordt gekruisd. De linkerhand naar de rechterknie (til hierbij het been op, zodat je op één been staat), de rechterhand naar je linkerknie. In een vlot tempo wordt deze beweging een aantal keer herhaald, tot de begeleider een nieuwe beweging inzet. Andere bewegingen kunnen zijn: rechterhand naar linkeroor (en vise versa), linkerhand naar rechterschouder, rechterhand achter om naar linker hiel. Laat je inspireren door bewegingen uit de sport: tennis, borstcrawl, rugcrawl, smashen met volleybal. De mogelijkheden zijn eindeloos, zo lang je maar kruisbewegingen maakt! En weet je het als begeleider even niet meer... dan draai je een rondje om je as, waarbij je de handen om elkaar draait en geef je de beurt aan één van de kinderen. Zo spreek je hun inventiviteit aan en blijven ze betrokken!

Volgende nummer! Thema Vanzelf-sprekend Talen leren

[ pagina 26 ] 1/2005

helderheid in denken; betere concentratie; hoger prestatieniveau bij toetsen en examens; meer plezier in leren; beter om kunnen gaan met spanning en stress; positieve invloed op o.a. bloeddruk, vermoeidheid, depressiviteit en slapeloosheid; meer zicht op en beter om kunnen gaan met emoties.

Met dank aan: Leonieke de Wildt, Elly de Wildt, Anne Mijke van Harten, Marijke Sluijter, Patricia Ritsema van Eck, Margriet SchmitzDarwinkel. Foto’s: Antien Grijseels, Arno Kerkdijk, Renate Giesbers, Natasja Giesbers, Kees Blase, Pepijn Goorden, Julia van Bohemen.

e du c a r e

23-05-2004

Pagina 23

Schatgraven…

Workshops 12 september: actieve lezing bij Educare. € 5,Aanvang 8 uur. Interactieve workshops en meerdaagse trainingen voor ouders en leerkrachten. Vijf eenvoudige strategieën die inspireren om deugden als liefde, rechtvaardigheid, geduld en moed in praktijk te brengen.

in jezelf!

© ANTIEN GRIJSEELS

Annelies Wiersma 050 5279139 Willy Hensen 073 5517063 www.virtuesproject.nl

17:20

praktisch

p.22-27 edu3-06

Horen van ande-

Weten wie je bent

ren welke goede

Horen van anderen welke goede eigenschappen je inzet, geeft zelfvertrouwen en veerkracht. Je weet dan wie je bent. (pagina 24)

eigenschappen je inzet, geeft zelfvertrouwen

Maak de deugden wakker

De deugden zijn onze schat-

Ontdek iets in elk kind wat je waardeert en waarvan je geniet. Elk kind heeft die belangstellende, warme en liefdevolle blik nodig die ‘zegt’: ‘Ik zie je want jij bent belangrijk voor me.’ (pagina 24)

ten, diep van binnen: bij ieder van ons aanwezig.

en veerkracht.

Deugd van de week

Sommige zijn meteen zicht-

Je weet dan

Kies een toevalsdeugd. Lees hardop voor wat er op het kaartje staat en iedereen vertelt over een keer dat hij deze deugd in de praktijk bracht.

baar, zijn een deel van ons

wie je bent.

Van struikelblok naar opstapje

karakter. Andere deugden

Straffen geeft een schuldgevoel en roept meestal een verdedigende houding op. Benoem het feit en vraag de kinderen hoe ze het goed kunnen maken zodat ze allebei weer in hun kracht komen en naar elkaar kunt lachen. (pagina 25)

zetten we ook wel in maar

Maak bezinning tot gewoonte

mige…. liggen nog diep of

Kinderen zijn van nature mystiek ingesteld. Help kinderen met het zich eigen maken van de deugden, de basiselementen van spiritualiteit. Laat hen de spirituele krijger ontdekken die zij in hun diepste wezen zijn. (pagina 25)

zelfs heel diep verborgen te

Niet boos maar nieuwsgierig

worden. Als een diamantje.

Luister met volledige aandacht naar het hart, de geest en het karakter van het kind. Volg het en stel vragen: ‘Hoe was dat voor jou? Wat kan je helpen?’ in plaats van ogenblikkelijk een standpunt in te nemen of een oplossing aan te dragen.

Opgraven en dan de vlakjes

e du c a r e

nog niet optimaal. En som-

wachten om gedolven te

slijpen.

3/2006 [ pagina 23 ]

p.22-27 edu3-06

23-05-2004

17:20

Pagina 24

Persoonlijke krachten Elke opvoeder heeft de beschikking over geneeskrachtige eigenschappen: • Zie de goede eigenschappen in elk kind • Luister terwijl je je afstemt op naastenliefde, mededogen en rechtvaardigheid. • Spreek met enthousiasme, tact, eerlijkheid, liefde en zachtaardigheid • Handel deugdelijk. Kinderen doen wat ze jou zien doen.

Deugdenvibraties Verzonnen door een leerling v.d. Sequoia Junior High School, Washington. Elke leerling krijgt een vel papier dat hij in vieren vouwt. Op het eerste kwart schrijft hij zijn naam. Op de andere kwarten schrijft hij drie deugden waaraan de wereld behoefte heeft. Maak in het midden van het papier een gat en hang het aan een draad aan het plafond. Het papier vibreert nu in de lucht, zodat ‘deugdenvibraties’ de klas vullen.

Naar een hoger plan Liane: “Zes kinderen tussen 5 en 11 jaar, ieder met een eigen karaktertje en toch ook heel erg gelijk! We gaan in de les de Deugden van de deugdenposter bespreken. Ik lees ze voor, de kinderen denken erover na. De een voelt zich verbonden met betrouwbaarheid, de ander met vrijgevigheid. We bespreken hoe we ze kunnen toepassen. Een kind geeft haar jojo aan een vriendinnetje. Een ander schenkt een blik van vertrouwen die mij doet wegsmelten. De Deugdenposter is nog maar net in gebruik, de plannen zijn groots. We verwerken ze in de yogaoefeningetjes, gaan ze tekenenen beelden ze uit met klei. Ik voel mijn energie stromen wanneer ik diep in contact komt met de kinderen, om samen naar een hoger plan te groeien.” Meer informatie: www.yoga-ananda.nl en www.dhruva.nl

Websites www.virtuesproject.nl

[ pagina 24 ] 3/2006

e du c a r e

Aandacht geeft kwaliteit “Kijk naar jonge kinderen. Zij hebben nog geen (denk)systeem dat de vrije aandacht bestrijdt. Dat is te zien aan hoe ze opgaan in hun spel… Herinner je de intensiteit van de zintuiglijke indrukken die je had. De vreugde en de volledigheid van het moment! Kinderen hebben geen opvattingen over wat ze doen. Ze worden meegenomen en hun aandacht wordt door het leven geleid. Deze tijd geeft ons de vrijheid het werk te kiezen dat bij ons past. Er zijn zoveel mogelijkheden dat we de focus kwijt kunnen zijn. We bemoeien ons teveel met de natuurlijke stroom van het werk.” Ted Wilson (Venwoude, Lage Vuursche) is de inspirator achter ‘Werken in Flow’, spiritualiteit in de actie van het dagelijks leven. "Je leert vervulling te vinden door je aandacht te richten op wat je nu doet! Wat het ook is!"

p.22-27 edu3-06

23-05-2004

17:20

Pagina 25

Schatzoeken Kinderboekenschrijfster Hieke van der Werff (debuut: ‘Schatkasten’ 2001), heeft kastjes ontworpen die geschikt zijn om taal, spel, fantasie en muziek bij jonge kinderen te stimuleren. Het is een kleurrijke kast met allerlei geheime laatjes en klepjes. Je kunt hem als volgt gebruiken: na een liedje mag één van de kinderen een deurtje of klepje openen en volgt er een activiteit van ongeveer vijf minuten. Dit kan een versje met gebaren (bij een illustratie), een prentenboek of voorlees-

Hieke van der Werf: Schatkasten 120 bladzijden, vanaf 9 jaar. ISBN 90 5579 580 1, € 11

Ik steun jou

Zo blij met jij… Een onderwijzeres liet haar leerlingen over ieder kind schrijven welke eigenschap hij of zij in de ander waardeerde. Ze plakte voor elk kind alle uitspraken van de anderen onder elkaar en gaf die aan hen in een mooie versierde envelop. Het effect was verbluffend, de kinderen straalden!

Afbrekers en opkikkers Taal kan ons maken of breken. Horen wat je fout doet, haalt je uit je kracht. Je voelt je beschaamd, terechtgewezen en de energie vloeit uit je weg of je komt in opstand, in verzet. Horen wat je goed doet, geeft je kracht, brengt je

spelen. Esta maakt kasten waarin ze een schat verstopt. Esta belooft Lisa en Dennis ook een schatkast, maar de kast is opeens verdwenen! Lisa en Dennis laten het er niet bij zitten en gaan samen op zoek naar hun schatkast. De kast blijkt meegenomen te zijn door een bekende van Esta! Maar hoe krijgen ze hun kast nu terug? Een prachtig boek dat kinderen bewust maakt van tal van leermomenten en deugden!

verhaal, een spelletje, een poppenkastverhaal, een liedje of een trucje zijn. Ook kan de kast gevuld worden met allerlei materiaal m.b.t. een bepaald thema of een bepaalde deugd. De leidsters en peuters in de kinderopvang die er al mee werken zijn laaiend enthousiast! Hieke geeft nu ook cursussen aan leerkrachten in de onderbouw. Zie www.schatgoed.nl ‘Schatkasten’ gaat over een meisje Lisa dat erg verlegen is die vriendschap sluit met een jongen Dennis die dyslexie heeft. Elke woensdag gaan Lisa en Dennis bij Lisa's buurvrouw Esta

in een flow waardoor je nóg meer goed kunt gaan doen. Zelfs dingen die eerst nog niet lukten, gaan ineens lukken. Je voelt ruimte om je te ontwikkelen. Opbouwende taal helpt je in je kracht te staan en te blijven. ‘Wat zou jou nu helpen om meer geduld in praktijk te brengen?’ ‘Hoe zou jij rekening kunnen houden met de anderen die wel stil willen werken?’ ‘Waar kun jij de moed vandaan halen om toch te beginnen met je werk?’ ‘Wat kun jij doen zodat ik je de volgende keer meteen kan geloven in wat je zegt?’ Opmerkingen die uitnodigen die goede eigenschappen te laten zien die het gedrag veranderen. Handreikingen, ‘stepping stones’ in een woelige rivier zodat het kind de kracht en de moed voelt om zich te ontwikkelen.

Nederland is een land met een rijk verleden en een veelbelovende toekomst. We leven in ons land samen met meer dan 16,34 miljoen mensen uit 96 culturen. Iedere cultuur heeft een geschiedenis, een verhaal. Fascinerend en interessant: als we elkaar horen en zien! Jammer dat de onderlinge verschillen ons toch vaak uit elkaar drijven en angst inboezemen. In het deugdenboek voor onderwijzers staan tal van reflectievragen en ideeën voor activiteiten om met de leerlingen bij dit onderwerp stil te staan. Hoe kunnen mensen die verschillend zijn toch met elkaar opschieten? Hoe zou het zijn als elk instrument in een orkest hetzelfde klonk? Laat kinderen een poster of tekening maken van hun eigen cultuur. Wat is typisch Nederlands, Marokkaans, Turks, Nigeriaans, Indisch, Surinaams? Wat waardeer je het meest aan de cultuur die je van huis uit meegekregen hebt? Wat waardeer je het meest van de culturen die je op school en in je omgeving hebt leren kennen? Wat zou je graag van een bepaalde cultuur willen weten? Deugdenboek voor onderwijzers ISBN 90 77770 07 0, € 22.50

e du c a r e

3/2006 [ pagina 25 ]

p.22-27 edu3-06

23-05-2004

17:20

Pagina 26

Light my fire! Natuur Muziek Schilderen Stevig in je schoenen staan (Kamp)vuur Voelen wat voor jou zinvol is Keuzes maken Meditatie Koper drijven Smeden Je kwaliteiten inzetten Dansen Omgaan met conflicten Verhalen vertellen Emotioneel Lichaamswerk Het vuur herkennen in de mensen om je heen en niet te vergeten… in jezelf!! Deze zomerweek biedt jongeren de gelegenheid om ervaringen op te doen. Door een grote variatie in het programma wordt jij je meer bewust van het vuur dat in jou leeft en hoe je dit vuur zichtbaar maakt voor de mensen om je heen. Het deugdenproject doet mee aan dit gloednieuwe initiatief van netwerkorganisatie Kumararigpa. Welke deugden laaien bij jou het vuur aan? Meer informatie op www.venwoude.nl

Het Deugdenproject Mijn doel is bereikt! Observeer jezelf een paar dagen. Waar word ik nou zo moe van? Hoe kan ik dat veranderen? Wat geeft me energie? Schrijf het eens een poosje op en ga er dan eens goed voor zitten. Ontdekking: je krijgt energie als iets goed lukt. Als je het gevoel heb dat je op de goede weg bent. Dat je moe wordt van uitzichtloosheid. Het gevoel iets niet te kunnen ontstaat als je doelen veel te groot zijn. Het is beter om grote doelen in behapbare stukken op te delen. Opeens ben je dan op dreef. Realiseer je dat je elke dag een stukje verder bent gekomen. Het hoeft vandaag niet af. Door het afronden van je kleine doel, ontstaat er ruimte om te kunnen relaxen. Je doel voor vandaag is bereikt! Geïnspireerd door het boek Adempauze van Linda Kavelin Popov.

Het Deugdenproject biedt vijf eenvoudige manieren om te leven met meer eerbied en doelgerichtheid, om onze kinderen vol integriteit en mededogen groot te brengen, om een cultuur van karaktervorming te ontwikkelen op onze scholen, om te inspireren tot dienstbaarheid en uitmuntendheid op ons werk. Het project helpt volwassenen en kinderen om dagelijks bij leermomenten stil te staan en kansen te benutten. De vraag is steeds: ‘Welke deugd kan ons nu helpen?’ Leerkrachten en ouders steunen hun kinderen door de deugden in herinnering te brengen die in een bepaalde situatie ontbreken. Of door deugden te benoemen die kinderen laten zien. Kinderen krijgen zo meer begrip voor hun aangeboren deugden en voor de deugden die ze nog verder kunnen ontwikkelen. Ze zullen de deugd die opgemerkt werd een volgende keer gemakkelijker gebruiken. Volwassenen leren om naar kinderen te luisteren zodat de kinderen zelf een oplossing voor een probleem of dilemma vinden. Zo groeien de volwassenen en de kinderen in de stroom van hun ervaring.

Sfeer van vredelievenheid Annelies: “Mijn zoontje was 2 jaar oud en continu op zoek naar grenzen. Ik liep vast in de opvoeding, vertelde hem honderd keer wat er niet mocht, vermoeiend en slecht voor ons humeur. In het deugdenboek las ik dat er in elke situatie een kans ligt om een deugd te ontwikkelen. Nu ik het heel anders doe is de sfeer in huis volkomen veranderd." Martine: “De kinderen stelden zelf voor om één deugdenkaartje te kiezen en daar dan de hele week extra aandacht aan te besteden. De volgende zondag zouden we dan terugkijken hoe het gegaan was. Terwijl we naar zwemles reden, begonnen ze er zelf over te vertellen en kon ik verschillende deugden die ik in hen zag noemen. Er heerst ineens meer vredelievendheid in huis.”

Volgende nummer! Spelend Leren Samenwerken

[ pagina 26 ] 3/2006

Tekst: Annelies Wiersma; Willy Hensen; Evelien Stadt; Liane Mols. Foto’s: Annelies Wiersma; Antien Grijseels; Admar Kwant; Remkje Mulder, Speeldernis; Irene Muller Schoof

e du c a r e

23-08-2007

13:39

Pagina 23

praktisch

p.22-27 edu4-07

Verrassend

tekenen

Info Cursus Zinvol Tekenen 4 zaterdagen: 22/9, 6/10, 3/11 en 17/11 2007 4 donderdagen: 17/1, 31/1, 14/2 en 6/3 2008 Docent: Marijke Sluijter Inspiratieruimte van Educare te Culemborg Meer info: www.educare.nl

Elk schoolvak zou gemakkelijker en

Energie Het tekenen van spiralen helpt om je energie in balans te brengen. (pag 24)

prettiger te leren

Links-rechts in balans

zijn als de

Mandalatekenen verbindt de linker- en de rechterhersenhelft met elkaar. Eerst komt de linkerkant in actie: de mandala moet precies worden opgebouwd, daarna kan de rechterhelft aan de gang met vorm en kleur.

leerkracht de mogelijkheden

Oertaal Uit onderzoek blijkt dat kinderen uit alle culturen na meditatie dezelfde oerbeelden tekenen. (pag 25)

van de tekentaal gebruikt.

Herwaardering van het krassen Kijk eens naar de tekeningen van Rembrandt, dan zie je dat krassen een zeer intelligente en creatieve bezigheid kan zijn.

Gesprek op papier Samen tekenen is een gesprek, soms op een heel diep niveau. (pag 26)

e du c a r e

Een beeld heeft onnoemelijk meer zeggingskracht dan een woord.

4/2007 [ pagina 23 ]

p.22-27 edu4-07

23-08-2007

13:39

Pagina 24

Rustgevend

Hoi, wie ben jij?

Wist je dat kinderen heerlijk rustig worden van het tekenen van spiralen? Geef ze zacht grafietkrijt of dikke kleurpotloden in mooie kleuren. Laat ze beginnen met een klein stipje. Laat dat stipje groter maken door er omheen te spiralen. Rechtsom als ze rechtshandig zijn, linksom als ze linkshandig zijn. Het is de kunst om de spiralen dicht naast elkaar te tekenen, zodat er zo min mogelijk gaten in komen. Je mag best even over een gat heengaan, maar wel door dóór te gaan, de beweging mag niet teruggaan of los van het papier komen. Maak daarna een spiraal naar binnen. Zo bundelt het kind zijn energie. Doe meerdere kleuren over elkaar. Zo wordt het nog fascinerender.

Heb je dat wel eens, dat je niet meer uit een kind krijgt dan: 'mmm', of 'gaat wel'? Met kinderen praten gaat dikwijls veel beter via papier. Een spel dat kinderen graag spelen is 'eilandje' of 'planeetje'. Het begint met een paar lege eilanden of een volkomen lege planeet. Je gaat lekker naast het kind zitten en vraagt het wat het zou doen met al die lege ruimte. Wie mogen er bij hem/haar komen? Wie mag nooit komen? Waar zou z/hij willen wonen? Hoe ziet dat huis er uit? Hoe kom je aan eten? Wat ga je de hele dag doen als er niets hoeft en alles mag? Telkens als je een vraag stelt mag het kind het antwoord tekenen. Neem er de tijd voor, en vraag door. De kunst is om neutraal te blijven. Laat maar gebeuren wat er is. Oprechte belangstelling tonen en nieuwsgierig zijn werkt beter dan verkapte opvoedkundige bedoelingen. Dit eiland is gemaakt door leerlingen van Aventurjn te Loenen (Gld).

Ik wil, ik moet, ik zal, ik mag, ik kan Wil je weten wat een kind beweegt? Trek de hand om en vertel dat bij elke vinger een zin hoort. Bij de duim hoort ‘ik wil’, bij de wijsvinger ‘ik moet’, bij de middelvinger ‘ik zal’, bij de ringvinger ‘ik mag’ en bij de pink ‘ik kan’. Teken nu in de duim alles wat je graag wilt, in de wijsvinger wat je moet, in de middelvinger wat je zal, in de ringvinger wat je mag en in de pink wat je kunt. Teken daarna in de palm van de hand je diepste wens. Verbindt alles met elkaar en kleur de opengebleven plekjes in.

Websites www.tekenenismeer.nl

[ pagina 24 ] 4/2007

e du c a r e

Uitdrukking van het innerlijk Een tekening kun je 'lezen'. Zelfs aan een kras kun je al van alles zien. Vergeet alles wat je weet over de ontwikkelingsfasen en kijk eens naar de kracht waarmee het kind zich uitdrukt. Maakt het grote gebaren of kleine? Drukt het hard of zacht? Blijft het binnen een kleine ruimte of is het blad te klein? Zijn de lijnen doelgericht of aarzelend? Zie je overwegend rechte of overwegend ronde lijnen? Werkt het kind vooral onderaan of meer bovenaan de pagina? Tekent het op een grondlijn of werkt het vanuit een middelpunt? Is de tekening in balans? Of is het erg eenzijdig? Kies dan in de tekenspelletjes die je aanbiedt eens de tegenoverliggende kwaliteit. Dat is nog niet ontgonnen terrein. Door daar aan te werken geef je het kind meer 'bandbreedte'.

p.22-27 edu4-07

23-08-2007

13:39

Pagina 25

Mediteren met kinderen Marguerite Smithwhite mediteerde in de tachtiger jaren met kinderen. Ze vroeg zich af of ze erachter kon komen of kinderen werkelijk mediteren of alleen met de ogen dicht zitten. Daarom gaf ze hen een papier en liet hen drie kleurpotloden uitkiezen. Ze vertelde dat ze na de meditatie zouden tekenen. Niet zoals ze gewend waren, maar heel anders. Hoe, dat kon niemand weten. Want als je er klaar voor was zou je je ogen opendoen, maar heel zacht, en alleen naar het papier kijken. Je zag dan een vorm of een lijn, die ging je tekenen. Daaruit groeide dan weer een lijn, en weer een, tot je klaar was. Ze gaf hen voor de finishing touch een druppeltje goudverf en een heel fijn penseeltje. De kinderen bleken vrijwel allemaal mandala's te tekenen. Ze tekenden niet meer op een grondlijn,

maar vanuit een middelpunt. Ze verlieten dus het perspectief van de toeschouwer. Ook viel op dat ze veel archetypen tekenden, waarvan Jung heeft gezegd dat die beelden voor alle mensen dezelfde betekenis hebben. Veel kinderen, ook heel jonge, tekenden spiralen, cirkels, sterren en driehoeken, de oervormen waaruit alles is opgebouwd. De tekeningen waren allemaal veelzeggend. Als Marguerite vertelde wat het kind met deze tekening wilde zeggen waren de kinderen altijd geraakt. Kennelijk waren de kinderen op een innerlijke beeldtaal gestuit en was het niet moeilijk daar contact mee te maken. Marguerite deed onderzoek in allerlei culturen. Daaruit bleek dat beeldtaal inderdaad universeel is. Probeer het maar. Overal waar deze test herhaald wordt zie je dezelfde beelden.

Hoera, krassen mag! Heb je wel eens een tekening van Rembrandt gezien? Het is een en al kras! De dwangmatige lijntekening die daarna krampachtig wordt ingevuld voldoet niet aan de creatieve impuls. Het verstart het kind. Ga daarom met kinderen die zijn vastgelopen eens lekker krassen. Hier zijn wat tips: - Maak cadeaupapier, versier papier voor doosjes en bakjes, maak wenskaarten of gebruik het volgekraste papier om ermee te scheuren, te knippen en te plakken. - Maak een toverbal. Kras een cirkel willekeurig vol. Moedig de kinderen aan steeds andere kleuren te gebruiken en lekker over het papier te zwalken. Laat hen experimenteren met ronde, rechte, korte en lange krassen. Het papier mag zo verzadigd raken dat het er lekker uitziet en het water je in de mond loopt! - Als je een groep kennis met elkaar wilt laten maken knip je alle cirkels uit en verdeelt ze in vier of zes taartpunten. Ruil nu net zo lang tot iedereen vier (of zes) mooie stukjes heeft. Plak ze weer in een cirkel. Dat is jouw eigen land. Schrijf nu bij elk stukje een naam, alsof het een plaats of een landschap is. Schrijf er een verhaaltje bij alsof je door je land loopt en lees het aan elkaar voor.

Tovermandala He ja, stoeptekenen! Alleen is leuk, maar samen is (soms) leuker. Eerst heb je een grote passer nodig. Daarvoor heb je een stok nodig en een touw met een lus eraan. De stok gaat in de lus. Zet de stok op een stip. Laat iemand helpen met het vasthouden van de stok, terwijl een ander het touw aan het eind vasthoudt en tegelijk met een krijtje in dezelfde hand een flinke cirkel tekent. Verdeel de cirkel nu in net zoveel taartpunten als er kinderen zijn. Met een lat kun je rechte lijnen maken. Ga om de cirkel heen zitten, elk bij een eigen taartpunt. De eerste persoon zet nu een lijn of een vorm tegen de zijlijn van de taartpunt aan. De anderen doen dat zo precies als ze kunnen na. Bij elke ronde is de volgende aan de beurt om een nieuwe vorm of lijn te tekenen. Ga telkens rond, net zo lang tot je tevreden bent. Kleur dan de Tovermandala in. Mooi hè?

e du c a r e

4/2007 [ pagina 25 ]

p.22-27 edu4-07

23-08-2007

13:39

Pagina 26

Harry Potter kan het ook Kastelen verschijnselen is een goede oefening voor tovenaarsleerlingen die vastzitten in oude patronen. Laat snel tellen, bijvoorbeeld van 1 tot 12, of van 1 tot 50. Tellend tekent de tovernaarsleerling één doorgaande lijn, voornamelijk rechte strakke lijnen, want kastelen hebben muren, vloeren, plafonds, deuren en ramen. Alleen als je bovenaan je blad bent mag je een dakje maken. Niet nadenken over hoe het kasteel eruit gaat zien, dat zien we straks wel. De aandacht gaat naar het hardop tellen en op tijd de hoek omgaan.

Verf, waskrijt, vingerverf?

Zingend tekenen Tekenen en zingen kan heel goed tegelijk. Bijvoorbeeld ‘Schaapje schaapje heb je witte wol?’ Cirkel met een potlood over het papier en zie! Opeens heb je daar een bol wol, drie misschien wel. Teken er pootjes en een kopje op en ziedaar: een schaap! Datzelfde kan met zagezagewiedewiedewagen, (zigzagtanden tekenen) of met alle eendjes zwemmen in het water (vanuit een middelpunt rechte streepjes naar alle kanten tekenen) Dit doe je eerst voor, jonge kinderen imiteren graag, dus voor je het weet doen ze je na.

Geef kinderen heel veel verschillende materialen. Elk materiaal vraagt immers een heel andere inzet van de tekenaar. Zo vergt wasco kracht, terwijl nat in nat vraagt om overgave en flexibiliteit. Je moet immers steeds meegaan in de ontstane afbeelding? Bijenwasblokjes zijn heel prettig voor jonge kinderen. Je kunt er grote vlakken mee inkleuren en de kleuren mengen veel beter dan waskrijt. Het ruikt ook lekker, dat is belangrijk omdat de zintuigen nog wagenwijd openstaan. Dan is het wel zo prettig als er aangename geurtjes binnenkomen! Over zintuigen gesproken: vingerverf is natuurlijk heerlijk voor de tastzin. Geef grote vellen papier, dat nodigt uit tot grote gebaren. Viltstift vraagt om precisie, vooral fineliners zijn daarvoor geschikt. (Kleur)potloden zijn er in verschillende hardheidsgraden. Kies zachte, vette potloden, bij voorkeur dikke. Die mengen goed en gaan veel langer mee omdat ze niet zo snel breken. Ook het papier is van belang. Grote, kleine, ronde, ruwe of gladde papieren bieden elk hun eigen mogelijkheden.

Gesprek op papier Tijd voor een goed gesprek? Hou eens een kwartier samen je mond dicht! Teken een cirkel ter grote van een grapefruit op een vel papier. Maak nu om de beurt een lijn, een vlekje of een figuurtje in de cirkel. Je wacht steeds tot de ander het potlood neerlegt voor jij weer aan zet bent. Als de cirkel vol is en het kwartier is nog niet om mag je gewoon doorgaan, je mag over eerdere plekjes heengaan. Als de tijd om is bespreek je wat je ervaren hebt. Wie nam het initiatief, wie volgde, waar raakte je door geïrriteerd, wat vond je leuk? Als je alles hebt besproken kun je naar parallellen zoeken in jullie relatie. Tot welke inzichten ben je gekomen?

Volgende nummer! Een ouderwets gezellige Sinterklaas

[ pagina 26 ] 4/2007

Tekst Marijke Sluijter Foto's Admar Kwant, Lies Post, Adriënne Baars, Antien Grijseels

e du c a r e

04-11-2008

15:01

Pagina 23

Opgroeien info Stichting Universele Opvoeding start in 2009 een begeleidingstraject voor verbondenheid in het onderwijs. Twee groepen scholen (bo en vo) maken de komende twee jaar een strategisch plan voor een duurzame cultuuromslag en werken zo aan een pedagogisch klimaat waarin verbondenheid uitgangspunt en toetssteen is voor kwaliteit. Informatie: Marijke Sluijter [email protected]

“Hoe groter de zelfstandigheid en

in verbondenheid

praktisch

p.22-27 edu5-08

Kansen tot verbondenheid moet je bewust creëren Wacht niet op anderen: begin, nu! En hou het dichtbij jezelf. (pagina 24)

verantwoordelijkheid, hoe groter

Ego-centrisch is uit, eco-centrisch is in

de vrijheid”

Eco-centrisch leven is goed voor jezelf, én voor de planeet. (pagina 24)

Montessori

Natuur? Die komt elke dag op je bord! We verbinden ons het meest direct met de natuur als we eten. Jammer dat je dat niet altijd op je bord terugziet. (pagina 25)

Werkelijk leven is ontmoeten Tussen mij en mezelf Tussen jou en mij

Er is een taal die mensen verbindt Giraffen zijn het dier met het grootste hart en het meeste overzicht. Leer je kinderen girafs en verbaas je. (pagina 25)

Tussen mij en de wereld

Uit: Zoeken naar Betekenis

Wie is de baas over de openbare ruimte?

Belevingsgericht onderwijs op de Bifrostschool

Als iedereen zich mede-eigenaar weet voelt iedereen zich verantwoordelijk. (pagina 26)

e du c a r e

Tussen mij en de anderen

Uitgeverij SWP

5/2008 [ pagina 23 ]

p.22-27 edu5-08

04-11-2008

15:01

Pagina 24

Smakelijk! Zelfs als je nooit een grassprietje of beestje ziet, verbind eten je nog elke dag met de natuur. Onze mond is als geen ander orgaan aan moeder aarde geklonken. Een eigen tuintje, als is het maar in de vensterbank, je eigen graan malen, de geur van versgebakken brood, zelf appels uit de boom halen, dat zijn ervaringen die geen kind mag missen. Kinderen kunnen best hun eigen boontjes doppen! En gooi die fabriekshap eruit, er zijn zoveel lekkere snacks waar je moeder aarde nog in herkent. De 'Scheur raak met Smaak' scheurkalender kan je daarbij helpen. Met de kalender beleef je van alles met proefjes, spelletjes, recepten, weetjes en nog veel meer!

Hoe wordt er naar je gekeken? Het maakt uit hoe er naar je gekeken wordt. Bekend is, dat leerkrachten die veel van kinderen verwachten meer bereiken dan die met een laag verwachtingspatroon. Wat je denkt, beïnvloedt ook sterk de kans die een ander bij je heeft. Dat kun je met kinderen testen. Geef de helft een briefje met daarop een bericht als: Pas op! Deze persoon is heel gevaarlijk, of: Je vind deze persoon zo lief dat je niet hoort wat hij zegt. Je geniet alleen van zijn aanwezigheid. Of deze: Je hebt helemaal geen zin om dit aan te horen maar je blijft beleefd luisteren. De andere helft krijgt een onschuldige opdracht om ergens over te vertellen. Na afloop van het gesprekje vraag je hoe het ging. Het is verrassend hoeveel invloed de blik waarmee de ander naar je kijkt heeft! Idee van Lonny Gold, docent en trainer suggestopedie

www.weekvandesmaak.nl/Nieuws/scheurkalender2009.html

Vijf levensgebieden Anouk Depuydt promoveerde in 2005 op de dieperliggende oorzaken van respectloos en crimineel gedrag. Zij ontdekte dat het ontbreken van ervaringen van eenheid en verbondenheid een indicatie zijn voor het ontstaan van probleemgedrag. Anouk : “Ik probeer de samenhang tussen versnipperde gebieden aan te tonen. Die gebieden kun je onderbrengen in vijf cirkels. De binnenste stelt de band met jezelf voor, de tweede is de band met anderen, de derde de band met materialen en voorwerpen, de vierde de band met de groep: de samen-leving. De vijfde cirkel is de band met het milieu, de natuur, het levensgeheel.”

Websites www.opgroeieninverbondenheid.nl

[ pagina 24 ] 5/2008

e du c a r e

Eco-centrisch opvoeden Ecologie geldt ook voor mensen. In een gezonde ecologie delen organismen de ruimte en neemt ieder daarin de juiste plaats in, gaat men samenwerking aan met anderen aan en schenkt men weg wat men teveel heeft. Leven vanuit deze principes is leven met voldoende in een wereld van overvloed. De juiste plaats innemen, is onder meer je talenten inzetten en anderen de ruimte geven om hun talenten te ontwikkelen. Als je daarnaast ook leert samenwerken, kun je je talenten bundelen en veel meer voor elkaar krijgen dan ieder voor zich. Het resultaat is welzijn en dikwijls ook welvaart. Nemen en geven in balans is nemen wat je nodig hebt en geven van je overvloed. Geïnspireerd door Jef Crab: docent Bio-ethiek aan het Instituut voor de Opleiding van Leraren, Suriname

p.22-27 edu5-08

04-11-2008

15:01

Pagina 25

Breng het kind terug naar zijn ware natuur Voor het eerst sinds mensenheugenis was het vroeger inderdaad beter, stelt de Amerikaanse journalist Richard Louv, die verbijsterd door zijn land reisde, vergeefs op zoek naar kinderen die buiten spelen. Waar is dat jonge grut gebleven? Zelf had hij als jochie naar hartelust door bossen gebanjerd, in bomen geklommen, over sloten gesprongen, zich aan brandnetels bezeerd, in kreupelhout verstoppertje gespeeld, eindeloos met stukjes touw naar vissen gehengeld. Nu voelde hij zich het laatste 'scharrelkind' op aarde. Welke school hij ook bezocht, de kids konden hem haarfijn uitleggen hoe het zit met de opwarming van de aarde of met de ontbossing in de Amazone. Maar niet één wist uit eigen ervaring te vertellen hoe het is om in je eentje door struiken te struinen of zomaar ergens in het gras naar de wolken te kijken. Toen Louv jong was, wist hij niets van milieuproblemen. ”Maar ik kende bij mij in de buurt wel elke bocht in de beekjes en elk gat in de uitgesleten zandpaden." Binnen één generatie is onze verhouding met de natuur drastisch veranderd.

In de basisschoolleeftijd moet je de liefde voor natuur aanwakkeren. De interessedip tijdens de tienerjaren is onvermijdelijk, maar als je de natuurwaardering wortelt in de leeftijd tot 10 jaar dan komt het vanzelf weer terug op het moment dat de tieners volwassen zijn. De boeren van Belevend Leren Gelderland helpen daar graag aan mee. Zij brengen het kind terug naar zijn ware natuur. Kijk voor meer informatie op www.boerenwijs.nl

Deugdentaal

Giraffentaal verbindt

We blijven in onze communicatie met kinderen vaak hangen in de wereld van het doen. Achter elk gedrag zit echter een drijfveer. Als je daarop aanhaakt en dan meteen naar het positieve achter het gedrag kunt doorprikken, voelt het kind zich meer gezien in wie hij werkelijk is. Een kind dat jengelt, dramt, je aan de kop zeurt, zal heel verrast reageren als je niet ingaat op dat gedrag maar zijn volhardendheid prijst. Pak die kwaliteit op en moedig het kind aan dat doorzettingsvermogen in te zetten voor iets waar je allebei blij van wordt.

Hoe spreek je met elkaar, zodat je je gehoord en gezien voelt in je behoeftes en gevoelens? Marshall Rosenbergs giraf staat symbool voor dat deel in ons dat met een groot hart en een ruime blik aandacht heeft voor ieders behoeften en gevoelens. De tegenhanger van de giraf is de jakhals. Als die tegen je begint te blaffen, deins je vanzelf wel achteruit en zorg je dat je wegkomt. Er is dus een taal die mensen scheidt, en een die mensen bindt. De taal van de jakhals komt uit oude tijden, waar er eigenaren en slaven, bazen en knechten waren. We moeten allemaal leren spreken op voet van gelijkheid en met de intentie elkaar een plezier te doen. De giraf kan daar heel goed bij helpen. Ook bij het luisteren naar iemand die 'jakhals' spreekt: de giraf begrijpt immers dat deze persoon een girafje is die de taal nog moet leren…

Informatie over boeken, kaarten, posters en workshops via: www.actonvirtues.nl

Scholen, die belangstelling hebben voor dit programma kunnen zich aanmelden via www.dekleinegiraf.nl

e du c a r e

5/2008 [ pagina 25 ]

p.22-27 edu5-08

04-11-2008

15:01

Pagina 26

Zoals de ouden zongen… Je verbinden met vroeger geeft een bodem. Via verhalen en zang roep je een gezamenlijk gedragen geschiedenis in leven. Oude liedjes van de (groot)ouders, familieverhalen, samen kijken in oude fotoboeken, voorwerpen uit oma's tijd bekijken, allemaal activiteiten die kinderen een idee geven van de grond waaruit zij voortkomen. Ook een stamboom maken, of terug naar het huis en de school van papa en mama. Of je voorstellen, dat er achter jouw schouders een enorme menigte staat waaruit je voortgekomen bent. Tel maar: papa - mama, daarachter hun ouders, achter elk van hen weer twee ouders… Hoe ver kun je tellen? Wat weet je nog van hen?

Kiemkracht

Teamwork Wil je met je team aan een pedagogisch klimaat bouwen waarin verbondenheid met de vijf levensgebieden toetssteen en leidraad is? Zorg dan eerst voor een gezamenlijke band en ontwikkel samen een visie waarachter iedereen zich kan scharen. Begin met ieders achtergrond. Wat is verbondenheid voor ieder? Welke jeugdherinneringen spelen mee? Zowel goede als slechte ervaringen bepalen immers je keuzes. Als je die kunt delen, kan er begrip voor elkaar ontstaan. Neem kleine stapjes. Kleine aanpassingen die door ieder gedragen worden, hebben meer kans van slagen dan grootse plannen die niet worden volgehouden. Je kunt je natuurlijk ook deskundig laten begeleiden. Educare heeft een tweejarig begeleidingstraject voor scholen en instellingen ontwikkeld. De bijeenkomsten zijn 3x per jaar. Voordeel is dat je dan ook profiteert van de ervaringen van de andere deelnemende instellingen.

Maak verbondenheid de leidraad van waaruit je de leefomgeving van kinderen vorm geeft. Vraag jezelf eens af of een kind op deze plek kan gedijen. Elk kind moet zich er goed over zichzelf kunnen voelen en positief met anderen kunnen omgaan. Kijk eens naar je gezin, school, kinderopvang of speelplein: wil je graag op deze plek zijn, biedt de plek diversiteit in spelmogelijkheden, is men medeverantwoordelijk, voelt men gedeeld eigenaarschap? Hoe zit het met de onderlinge acceptatie? Hoort iedereen erbij, worden er individuen buitengesloten? Kan het kind ervaringen met de natuur opdoen? Denk daarbij aan heel klein (eten, een boon of aardappel laten kiemen, een plantje verzorgen) tot en met heel groot (de wind in je haren, vechten tegen de storm, kletsnat worden van de regen). Ook schoonheidsbeleving, geuren, smaak, natuurgeluiden en tastindrukken horen hierbij. Wekelijkse inspiratie Vanaf 10 november kun je tips voor meer verbondenheid in het kinderleven wekelijks in je postbox laten bezorgen. Meld je gratis aan op www.opgroeieninverbondenheid.nl.

Informatie: [email protected]

Van wie is de openbare ruimte? Het is van niemand, de openbare ruimte. Niemandsland. Waar sommige kinderen en jongeren grenzenloos opgroeien. Dat kan anders. In de experimentele duurzame wijk Eva-Lanxmeer heeft men de buitenruimte onderverdeeld in privégebied, semi-openbaar en openbaar gebied. Het semi-openbare gebied is gedeeld eigendom van de bewoners. Samen bedenk je hoe je het inricht en gebruikt, samen onderhoudt je het. De kinderen weten niet beter, ze groeien op met hofwerkdagen, straatfeesten en gedeeld eigenaarschap van de schaak- en damstukken. De auto blijft buiten de wijk, iedereen moet (hooguit 100 meter) lopen. Gevolg? Kinderen kennen de volwassenen, en worden gekend: niemand is anoniem. Grenzen horen erbij, die maak je samen. Voor rondleidingen en voorlichting: www.eva-lanxmeer.nl

Volgende nummer! Snel Leren

[ pagina 26 ] 5/2008

Tekst: Marijke Sluijter; Marente Hupkes Foto's: Boerenwijs, Admar Kwant, Antien Grijseels, Lies Post, Menno Herstel, Henriëtte Scheiuit; Patricia Ritsema van Eck

e du c a r e

21-01-2009

16:04

Pagina 23

praktisch

p.22-27 edu1-09

Leren

kun je Leren

info Opleiding tot Leren leren Coach: www.snelleren.nl

Geef een mens een vis en hij

Piekeren is niet de beste manier om te leren Zeg stop tegen getob met de stoplichtmethode (pagina 24)

eet één dag Leer een mens vissen en hij eet een leven lang

Leren met je lijf beklijft Bewegen terwijl je iets nieuws aanleert geeft structuur en houvast (pagina 24)

Het ABC van Eerste Hulp Bij Huiswerk Een koffertje met eerste hulp voor leerlingen (pagina 25)

Leer een mens Leren en hij vist zijn vijver niet

Maak jij ook K>Weet>Al>prenten?

“Leren is een gave waarmee

Met K>Weet>Al>prenten maak je zichtbaar wat je weet en prent je kennis in je hoofd (pagina 25

leeg

leren we deze gave weer af,

Het is geen trucje! Van het 'zenden van lesstof' naar aanbieden, luisteren, observeren en aanvoelen. En vertrouwen durven hebben in de capaciteit van kinderen, ook en voorál op momenten dat het niet lijkt te lukken. (pagina 26)

e du c a r e

we geboren worden. Soms

om hem later weer te herontdekken.”

1/2009 [ pagina 23 ]

p.22-27 edu1-09

21-01-2009

16:05

Q i

Pagina 24

Reflecteren

Denk jij wel eens na over leren? Wat vind jij eigenlijk zelf van leren? Hoe kijk jij er tegen aan? Associeer jij het alleen maar met dingen stampen? Uren in de schoolbanken? Aan saai, bah!, vervelend, steeds maar oefenen? Jammer toch dat veel mensen zo snel die koppeling maken. Want als je er van uitgaat dat leven = leren, dan is leren toch heel erg leuk? 'Intelligentie' zoals IQ is vloeibaar en niet vast. Onderzoek heeft aangetoond dat bij de meeste mensen het IQ na hun vakantie gedaald is!

Tip:

STOP getob Sommige kinderen hebben wel eens last van piekergedachten 'ik kan het niet', onzekerheden 'gaat het mij wel lukken', of kleine of grote angsten 'ik vind het eng'. Alle energie trekt zo weg uit de bovenste hersenlagen en het leren stopt. Geef kinderen de STOPlicht methode om rustig te blijven: • Zeg STOP tegen jezelf wanneer je merkt dat je weer aan het tobben of piekeren slaat. • Zie een stoplicht voor je dat op rood staat. • Haal een aantal keren rustig en diep adem • Adem ook goed uit. • Stuur je aandacht dan naar iets leuks. • Zet het licht weer op groen. • Ga verder met leren Natuurlijk is het daarnaast goed om met het kind samen naar de Leren Leren mindmap te kijken: waar wordt jouw gepieker door veroorzaakt? Waar kun je wat extra steun gebruiken?

Reflecteer eens met je kinderen hoe zij over leren denken.

Leren met handen en voeten Dat beweging een positieve invloed heeft op het leren is algemeen bekend. Een prachtig boek dat uiteenzet waarom dat zo is: 'Smart Moves; Why learning is not all in your head' van Dr. Carla Hannaford. Kinderen spelen vaak graag buiten. Zodra ze naar school gaan, neemt het spelen af, er moet veel binnen en stil worden gezeten. In hun beleving ontstaat zo de associatie van leren met 'stilzitten' en 'saai'. Stilzitten is ook een hele opgave voor kinderen die echt het beste leren door veel te bewegen. Leerkrachten en ouders weten niet altijd raad met deze beweeglijke kinderen. Toch zijn er veel manieren om kinderen iets bewegend te leren, zelfs een vreemde taal. Bijvoorbeeld tellen in het Japans: Japans Zeg Doe tegelijkertijd het volgende ichi ietsjie hand maakt 'klein beetje' gebaar ni nie hoofdschuddend met wijsvinger nee zeggen san san laat zand door vingers lopen shi she sheet: teken een vierkant in de lucht go go goal: trap die bal het doel in roku rok pak, denk of wijs een rok aan shichi sjietsjie gebaar 'deze weet ik niet' hachi hatsjie nies kyu koe vat de koe bij de horens ju joe handen aan de mond en joel

Websites www.lerenleren.nu

[ pagina 24 ] 1/2009

e du c a r e

Leren is een makkie Al sinds 1999 houdt Yvonne Kleefkens zich bezig kinderen te steunen met leren hoe te leren. Leren Leren kan de kansen van kinderen vergroten en maakt ze zo minder afhankelijk van de leerkracht, het boek of de school. Om meer kinderen te kunnen bereiken heeft Yvonne samen met haar collega's de website www.lereniseenmakkie.nl ontwikkeld. Deze website is sinds 2006 in de lucht en trekt maandelijks 10.000 bezoeker(tje)s. Je vind er de meest voor de hand liggende strategievragen, zoals 'Hoe leer ik de tafels, woordjes' of 'Hoe maak ik een werkstuk', maar ook speelse uitleg over hoe leren in de hersenen verloopt, leervoorkeuren en motivatietechnieken. PRIJS Sinds 2007 is een lereniseenmakkie prijs ingesteld. Deze prijs wordt uitgereikt aan de persoon of organisatie die leren voor kinderen gemakkelijker maakt. Nomineer nu voor de prijs van 2009!

p.22-27 edu1-09

21-01-2009

16:05

Pagina 25

Leer een mens leren, en hij vist de vijver niet leeg Geef een mens een vis en hij eet één dag, leer een mens vissen en hij eet een leven lang. Het Nationaal Team Onderwijs voegt daar aan toe: Leer een mens leren, en hij vist de vijver niet leeg. Dat is leren als een combinatie van kennis, vaardigheden en houding. Die helpen je om je leven lang te kunnen blijven leren. In de ons omringende landen is allang het inzicht gegroeid dat een doorlopende lijn rekenen of taal wel noodzakelijk, maar zeker niet het enige is wat je nodig hebt. Daar is ook een doorlopende lijn Leren Leren neergezet. Op dit gebied liep Nederland achter. Tot oktober 2008. Want toen lanceerde Jack Biskop van het CDA de Doorlopende lijn leren. Deze lijn beschrijft van kinderopvang tot hoger onderwijs wat een kind daarin kan ontwikkelen. Leren leren is iets anders dan studievaardigheden. Het stoelt op de pijlers: Strategie, Motivatie, Zelfredzaamheid en Zelfbeeld. De doorlopende lijn is te vinden op www.lerenleren.nu, samen met een voorbeeld van wat je zou kunnen doen om de leermogelijkheden van

een kind te koesteren en ontwikkelen. Je vind er ook een expertisecentrum met tips, instrumenten en voorbeeldlessen voor de integratie van Leren Leren in kinderopvang en onderwijs. Het NTO brengt ook in kaart welke scholen de doorlopende lijn Leren Leren steunen en in welk stadium van implementatie zij zijn. Tevens zijn organisaties opgenomen die zich gespecialiseerd hebben in Leren Leren en daarmee leerlingen, begeleiders en organisaties kunnen ondersteunen. Bron: www.lerenleren.nu

Het ABC van Taalstrategieën

K>Weet>Al>Prenten

Jaarlijks komen er bij de EHBH coach (Eerste Hulp Bij Huiswerk) van www.lereniseenmakkie.nl veel leervragen binnen die met taal te maken hebben. Dat begint al bij kinderen van groep 3: “Waarom moet hond met een d en niet met een t?” of “Hoe krijg ik zo snel mogelijk grammatica in mijn hoofd?”. Tips die helpen: Alle zintuigen gebruiken. Bijvoorbeeeld: “Wat is dat nou?”, en “Wat is dat nauw.” De intonatie van de eerste zin is duidelijk anders dan van de tweede. Laat het verschil duidelijk horen, overdrijf lekker. En laat de kinderen het zelf ook nog een aantal malen in tweetallen met andere voorbeelden doen. Begrijpend lezen versterken door kinderen een eenvoudige mindmap te laten samenstellen van de tekst met behulp van de Wie, Wat, Waar, Wanneer, Waarom en Hoe-vragen. Calamiteiten voorkomen. Vaak hebben kinderen de neiging om teveel in één keer te willen leren. Niet de woordjes, maar de 'berg' die ze er in hun hoofd van maken, maakt het 'moeilijk'. Leer kinderen daarom de salamitechniek: salami eet je toch ook in plakjes? Verdeel een woorden- of begrippenlijst in plukjes van 710 (de gemiddelde grootte van ons korte termijn geheugen).

Maak een beeld, mindmap of tekening van wat je moet leren, een “ik weet het al prent”. Dit helpt hen bij het doorgronden en onthouden van nieuwe stof. Is het onderwerp Amerika? Pak een leeg vel A4 (liggend). Zet in het midden het hoofdonderwerp: Amerika. Zet er een vierkant of cirkel omheen. Werk met kleuren, dit prikkelt de hersenen! De deelonderwerpen worden als takken aan het hoofdonderwerp gehangen. Een deelonderwerp zou kunnen zijn: de presidenten van Amerika, of de nationale feestdagen. Binnen een deelonderwerp komen wetenswaardigheden als bijvoorbeeld namen van presidenten met jaartallen. Er mogen ook symbolen en kleine tekeningen bij. Het is belangrijk dat kinderen hun eigen bewoording en ideeën in de Mindmap verwerken. Zijn het niet hun eigen woorden dan zullen ze het moeilijker onthouden. Tip: Laat eens een Mindmap maken over een onderwerp naar keuze. Op die manier wordt het maken van een Mindmap geen verplichting maar iets leuks!

ABC

e du c a r e

1/2009 [ pagina 25 ]

p.22-27 edu1-09

21-01-2009

16:05

Pagina 26

Maak van leren een spel Hoe komt het toch dat kinderen vaak snel afgeleid zijn? Of soms moeilijk te motiveren om (weer) aan de slag te gaan. Terwijl ze bijvoorbeeld in een spel zo op kunnen gaan, dat ze niet van ophouden willen weten. Kennelijk is de natuurlijke spanningsboog ook afhankelijk van het onderwerp waar we mee bezig zijn. Zolang we met iets 'leuks bezig zijn', produceren onze hersenen dopamine, een 'geluksstofje'. Als kinderen rekenen niet leuk vinden, is hun spanningsboog heel kort, want de hersenen produceren geen dopamine. Zeker als ze geen resultaat of succes van hun inspanningen kunnen ervaren. Verpak rekenen dan in een spel of andere taak die ze wel leuk vinden.

LeerMo>NU>Menten

Leren van Kindervragen Op welke manier leert een kind graag? Luister goed naar de vragen die je kind stelt. Zo herken je denkers bijvoorbeeld aan een vraag als 'Ja, maar hoe zit het dan met…?' Denkers zijn niet snel tevreden met een antwoord. Waar denkers graag eerst even toekijken, vraagt de doener echter al snel 'Mag ik meehelpen?' Doeners hebben uitleg niet zo nodig, laat hen maar eerst aan de slag gaan. Meer info: Kindervragen van Yvonne Kleefkens en José van Loo is te bestellen via www.snelleren.nl, €15 plus verzendkosten. Aan de hand van nog veel meer kindervragen doen de schrijfsters uit de doeken hoe je achter de aard van je kind kunt komen en het beste met kindervragen om kunt gaan.

Leren doen we allemaal met onze zintuigen en ons brein. Die basis is voor iedereen hetzelfde. Dat is heel prettig en daar moet je goed gebruik van maken. Daarnaast zijn kinderen ook allemaal uniek en leren graag volgens eigen voorkeuren. Het ene kind hoort graag een uitleg voor het gaat beginnen. Bij een ander kind gaan de wangen pas gloeien als het 'aan de slag kan'. HERA Instituut voor Snel>Leren heeft voor Leren Leren diverse instrumenten ontwikkeld en ondersteunt daarmee de invoering van Leren Leren in het onderwijs. Voor het inrichten van leeromgevingen waar mensen optimaal in kunnen gedijen gebruikt HERA de WOW-aanpak. Ga eens na of al deze aspecten voor (kunnen) komen in wat je met de leerlingen gaat doen: • Probeer alle zintuigen en leervoorkeuren aan te spreken. • Maak leren ++, het symbool dat staat voor net dat beetje extra: reuk, smaak, humor, creativiteit. • Spreek de kinderziel aan! • Geef ze een ervaring die ze niet snel zullen vergeten en ze doet roepen om meer: geef ze een: LeerMo>NU>Ment. Zie ook www.snelleren.nl en http://www.snelleren.nl/ Snelleren/index.html

“Leren leren is geen trucje” “Sinds de kennismaking met Leren Leren heb ik nu veel meer mogelijkheden om kinderen te helpen bij het leren. Het eiste van mij wel een compleet nieuwe houding. Zoals mezelf openstellen voor wat kinderen je - impliciet - vertellen over de wijze waarop ze graag leren. Van het 'zenden van lesstof' naar aanbieden, luisteren, observeren en aanvoelen. En ook vertrouwen durven te hebben in de capaciteit van kinderen, ook en voorál op de momenten dat het écht niet meer lijkt te gaan lukken… Ik heb nu veel meer inzicht in hoe de hersenen en het geheugen

Volgende nummer! Creatief denken

[ pagina 26 ] 1/2009

werken. Ik weet de kinderen in een optimale leerstaat te brengen en de hersenhelften geïntegreerd te laten samenwerken. Leren leren is niet een trucje dat je jezelf even eigen maakt, hoewel het soms net toveren lijkt. Voor mij is het een fantastische manier van omgaan met lesstof en lerende kinderen!”

Tekst: Kim Awater, Yvonne Kleefkens, Eric van der Knaap, Pauline Swart Foto's: Admar Kwant, Menno Herstel, Adrienne Baars, Henriëtte Scheiuit, Antien Grijseels

e du c a r e

12-01-2010

12:59

Pagina 23

De rol Sonrise Sean Fitzgerald geeft in 2010 een cursus waarin je leert hoe je contact maakt met kinderen met een autistische stoornis. http://www.autismintl.com http://www.horison.nl

van spiegelneuronen

PonyDreams Paarden spiegelen ons gedrag. Zaterdag 13 februari, 13 maart en 10 april, 29-30 mei en 5-6 juni www.paardenspiegelen.nl

“We zien onszelf in andere mensen door spiegelneuronen” Marco Iacoboni (Italiaans neuroloog)

praktisch

p.22-27 edu1-10

Wat hebben jonge olifanten met pubers gemeen?

Net als mensenkinderen apen puberolifanten de 'groten' na. Een goede band met positieve rolmodellen is dan ook hard nodig (zie pagina 25)

Gapen is aanstekelijk… maar wist je dat andere beelden dat ook zijn? Als je naar een activiteit kijkt train je ook je eigen spieren. Hé, is er vanavond nog sport op TV?

Spiegelneuronen zorgen ervoor dat we mee kunnen leven met anderen

Als deze hersencellen niet goed werken is het veel moeilijker om contact te maken, bijvoorbeeld bij autistische stoornissen. (zie pagina 25)

Alles wat je terugspiegelt naar een kind,

bevat voor het kind een bericht over zichzelf Een positief geformuleerd advies is makkelijker te begrijpen, en veel prettiger om te ontvangen!

“Als ik zie en wordt gezien, dat ben ik.” Donald W. Winnicott (Britse psycholoog)

Imitatie leidt tot verbondenheid

We nemen voortdurend onbewust taal en gedrag van elkaar over. Zo spelen spiegelneuronen een belangrijke rol in het ontstaan van culturen.

e du c a r e

1/2010 [ pagina 23 ]

p.22-27 edu1-10

12-01-2010

12:59

Pagina 24

Ontdek je sprookje

Bijzondere pony's

Sprookjes zijn als een spiegel voor je leven. Zowel voor jezelf, je kinderen, als anderen. Kijk maar of het sprookjesbeeld jou iets zegt, niet letterlijk; het beeld is voor de psyche bedoeld. Neem de spiegel in Sneeuwwitje die tegen de koningin zegt “U bent de mooiste van het land”. De koningin spiegelt zich alleen aan zichzelf, en wordt overvleugeld door de jonge prinses. Jaloers zoekt ze een uitweg, maar al haar listen pakken niet goed uit. Zij kan Sneeuwwitje niet doden. Deze boodschap, van de pure mens die overwint is belangrijk, vandaar dat je de rol van de stiefmoeder niet 'lieflijker' moet maken, of het eind verdoezelen: dan blijft het gevaar bestaan.

Paarden en pony's zijn meesters in het spiegelen. Als je sloft kost het moeite om je paard te laten volgen, als je opgewekt loopt volgt het paard je vlot. Het paard reageert op wat je laat zien, zonder meteen een oordeel te vellen. Jannet Dijkgraaf organiseert samen met Sonja Veltkamp ponyweekenden voor kinderen: een combinatie van paarden ontmoeten en schilderen. Jannet vertelt: “Kijken, ervaren en doen daar leren en groeien kinderen van. Grenzen worden voortdurend verlegd. Ik heb bewondering voor mijn paarden, hun geduld, liefde, vermogen zich aan te passen aan kinderen, maar ook hun eigenheid daarin is een voorbeeld voor mij als mens. Zij hebben de kinderen weten te raken in hun bijzondere binnenwereld.” Ponyweekenden: www.paardenspiegelen.nl Paarden als trainers: www.3pk.nl

www.beleven.org

Liever een positief kind? Geef jonge kinderen een compliment en ze leren beter. Het voorbeeld van een compliment zorgt voor een positief beeld, je kunt op dezelfde manier verder. Bij een negatief geformuleerd advies kost het veel meer moeite om er 'goed op te reageren: je moet nadenken over wat je hebt gedaan, wat er verkeerd aan was en het vervolgens aanpassen. Leren van je fouten is complexer dan doorgaan op dezelfde weg Volgens onderzoek leer je dit tussen je achtste en twaalfde jaar. Maar het is natuurlijk eenvoudiger om gewoon een positief advies te krijgen en dat te volgen, wordt de hele wereld vrolijker van! brainanddevelopmentlab.nl en www.hersenen-in-actie.nl

Websites www.opgroeieninverbondenheid.nl

[ pagina 24 ] 1/2010

e du c a r e

Sportief op de bank Als je naar een beweging kijkt zorgen je 'spiegelneuronen' er voor dat je van binnen meebeweegt. Deze hersenfunctie werd ongeveer tien jaar geleden bij toeval gevonden door onderzoekers van de universiteit van Parma, Giacomo Rizzolatti en Vittorio Gallese. Dit gebeurt bij sportieve bewegingen (bijvoorbeeld een bal trappen) maar ook bij emoties (bij een spannende film). We verplaatsen ons als het ware in degene die we zien, en hersenonderzoek laat zien dat dan dezelfde gebieden actief zijn die actie vertonen als we zelf die bal trappen of geëmotioneerd zijn. De functie van deze hersencellen is om 'mee' te kunnen voelen, doordat we zelf de beweging meedoen kunnen we ons verplaatsen in degene die de beweging voordoet. En als je vaak genoeg oefent - letterlijk of door het beeld te volgen - wordt je ook nog eens beter in wat je doet. Waar kijken we vanavond naar?

p.22-27 edu1-10

12-01-2010

12:59

Pagina 25

Uitnodigen tot contact 'Contactgericht spelen en leren' is een kindvriendelijke methode voor kinderen met autisme, waarmee je al heel vroeg kunt beginnen. Deze kinderen ervaren de wereld niet als een geheel. Hun zintuigen nemen prikkels anders waar. De wereld biedt hen weinig houvast; hun eigen rituelen bieden dat wel. Het CSL (met speciaal opgeleide spelers) gaat uit van de mogelijkheden van een kind en wil die tot ontwikkeling laten komen. In eerste instantie versterk je het houvast van een kind en bouw je het contact op. Dit doe je door af te stemmen en mee te doen. Hierdoor gaan kinderen uit zich zelf contact maken, waardoor de relatie versterkt. De speelse aanpak en de positieve respons zijn heel belangrijk. Ook een houding zonder oordelen is belangrijk. Dan kun je ondersteunend en enthousiast reageren op de pogingen die een kind doet om contact te maken. Als hij iets doet wat je niet wilt, maakt een kleurloze reactie het uiteindelijk niet meer interessant om te doen. Als de relatie steviger wordt, richt je je op het uitnodigen tot leren. Het leren is speels, maar kan later ook heel gestructureerd zijn. Het is echter altijd een open vraag, zonder de verwachting dat het moet gebeuren. En

omdat je zo geen druk uitoefent en niet teleurgesteld raakt, kun je door blijven vragen. Het blijkt dat kinderen zo gemotiveerd raken om te leren. Ouders spelen een belangrijke rol. Zij krijgen het gereedschap om de methode te gebruiken en hun houding effectief in te zetten. www.parel.nu/csl.html

Imitatie en verbondenheid Het goede voorbeeld Spreken is als dansen. Mensen nemen voortdurend elkaars woordkeuze over: als ik vertel dat ik een nieuwe sofa heb, dan ben jij geneigd ook het woord sofa te gebruiken, in plaats van bank. Zo helpen spiegelneuronen ook bij het creëren van culturen - culturen zijn sterk verbonden met taal. De wetenschapper Marco Iacoboni ziet het voordeel van spiegelneuronen: “We zouden moeten stoppen met op een heel stereotiepe manier naar andere culturen te kijken, op basis van wat de belangrijkste ideeën daar zijn, en in plaats daarvan kijken wat mensen doen. Hoe ze hun alledaagse leven leven, hoe ze brood maken, dat soort dingen. Dan realiseer je je dat we heel veel dingen met elkaar delen, dat we met elkaar verbonden zijn. Als ik een toverstaf had, zou ik mensen laten reizen, zodat ze mensen uit andere culturen echt kunnen ontmoeten. Ik denk dat spiegelneuronen ook helpen om mensen hun vooroordelen kwijt te laten raken.” Marco Iacoboni, 'Het spiegelende brein'; Nieuwezijds 2008.

In Pilanesberg, Zuid Afrika ontstond een groot probleem toen de oudere olifanten uit het park verwijderd waren. De jonge stieren olifantenpubers - vielen in groepjes neushoorns aan en raakten helemaal losgeslagen. De oplossing? Het aanstellen van Askari's wachters - volwassen olifanten die het goede voorbeeld gaven. Pubers - olifanten- en mensen - hebben dat goede voorbeeld nodig. De hersenen maken een groeispurt door, en de organisatie van de hersenen verandert. Niet alle hersengebieden ontwikkelen zich met dezelfde snelheid en de balans tussen de werking van het ene en het andere hersengebied kan snel omslaan. Dat verklaart voor een deel het onvoorspelbare gedrag van pubers. Plannen is een ingewikkelde bezigheid. Je moet in staat zijn 'prioriteiten tegen elkaar af te wegen en afleidingen te weerstaan, zodat je langetermijndoelen kunt bereiken. Hier is dan ook een groot aantal hersengebieden voor nodig. Ook voor het multitasken, waarin pubers zo in zouden uitblinken - al muziek luisterend huiswerk maken, met de televisie op de achtergrond aan - zijn de hersenen nog niet klaar. www.mayafudi.com/pilanesberg-chp9.htm Eveline Crone, 'Het puberende brein'; Bert Bakker Huub Nelis en Yvonne van Sark, 'Puberbrein binnenstebuiten'; Kosmos. www.puberbrein.nl

e du c a r e

1/2010 [ pagina 25 ]

p.22-27 edu1-10

12-01-2010

12:59

Pagina 26

Staan je spiegelneuronen wel aan? Spiegelneuronen kunnen ook voor problemen zorgen. Als ze te goed werken voel je van alles ook als je alleen maar kijkt naar iemand die geopereerd wordt. Als ze niet actief genoeg zijn is het moeilijk om te begrijpen waarom iemand op een bepaalde manier reageert. Het is belangrijk om de informatie van buiten - via de zintuigen - goed te leren interpreteren. Bij sensorische integratie therapie wordt gebruik gemaakt van spelmateriaal dat de verwerking van zintuiglijke informatie stimuleert. Er wordt gekeken op welke gebieden problemen bestaan en welke zintuiginformatie juist gestimuleerd of beperkt moet worden. C. Kranowitz, 'Uit de pas. Omgaan met sensorische integratieproblemen bij kinderen'. Nieuwezijds B.V. www.nssi.nl

Brein in de war

Gebroken spiegels en ijskastouders Ooit werd autisme toegeschreven aan kille moeders, nu draagt een moeder van een kind met Asperger 'koelkastmoeder' als geuzennaam. Want rustig en koel reageren vraagt veel van een moeder, weet Janneke van Bockel uit eigen ervaring. In haar gebundelde blogs zie je de zoektocht naar houvast, naar duidelijkheid voor haarzelf en haar kind. Bij autistische stoornissen zou sprake kunnen zijn van een verstoring van de spiegelneuronen. Het onderscheiden en na-apen blijkt niet het probleem maar het gevoel dat erbij hoort is moeilijk te plaatsen. Bij het Sig in België is nu een onderzoek gestart om de rol van spiegelneuronen en imitatie in het leven van kinderen met een autistische stoornis te verduidelijken, en zo hopelijk hun leven en dat van en hun huisgenoten te verbeteren.

Een spiegelbeeld voert dezelfde bewegingen uit als de persoon die ervoor staat. Maar wat te denken van een spiegel die op eigen houtje bewegingen uitvoert, terwijl je zelf niets doet? Harold Bekkering van de Rijksuniversiteit van Groningen onderzocht de controle die we hebben over ons spiegelsysteem. Op een televisiescherm werd een hand geprojecteerd met op een van de vingernagels een kruisje. Aan proefpersonen werd gevraagd de vinger met het kruisje op te tillen. Om de proefpersonen in de war te brengen werd op het scherm soms een andere vinger opgetild. Vaak deden de proefpersonen dan onmiddellijk de hand op het scherm na, corrigeerden zich dan, en tilden pas in tweede instantie de vinger met het kruisje op. Zelf uitproberen? Kijk naar de lijst hieronder en noem de kleuren op, niet de woorden! Wat gebeurt er? Op noorderlicht.vpro.nl/dossiers/8234068/hoofdstuk/9334758/ is het experiment te zien

www.ijskastmoeder.nl www.sig-net.be

Het belang van een band Wat verzorgers terugspiegelen naar het kind, bevat voor het kind een bericht over zichzelf. Een kind kan geleidelijk aan herkennen wie het is, echter alleen in de weerspiegelde reflecties van volwassenen. Het gevoel van eigenwaarde, het vermogen te communiceren, kennis en bekwaamheden, ontwikkelt zich niet automatisch in kinderen en jonge mensen. Kinderen functioneren niet als een map, waarin je de juiste documenten moet stoppen. Ook bestaan er geen genetische programma's die dit automatisch regelen. Alle recente onderzoekresultaten laten zien dat ontwikkeling slechts mogelijk in de context van interpersoonlijke relaties. Hieruit kunnen we ook lering trekken voor het onderwijs: het is noodzakelijk om een persoonlijke werkrelatie met elke leerling op te bouwen. Om het onderwijs zo in te richten dat het betrokkenheid en persoonlijke werkrelaties stimuleert, niet alleen voor het onderwijs, maar ook voor de vorming van persoonlijkheden. www.nivoz.nl

Volgende nummer! Hoe wij omgaan met tijd

[ pagina 26 ] 1/2010

Tekst: Adriënne Baars Foto's: Fotografie-hansvandam, Admar Kwant, Paulien Borst, Adriënne Baars

e du c a r e