Verder na een beroerte

Neurologie

Verder na een beroerte Richtlijnen en adviezen

ADVIES

Verder na een beroerte U bent in het St. Antonius Ziekenhuis opgenomen vanwege een CVA (herseninfarct of hersenbloeding) of een TIA (tijdelijke doorbloedingsstoornis in de hersenen zonder blijvende schade). Uw verblijf loopt nu ten einde en binnenkort gaat u weer naar huis. Veel patiënten merken thuis dat ze nog allerlei praktische vragen hebben over hun gezondheid: waar moet ik rekening mee houden en wat mag ik nu precies wel en niet doen? In deze folder leest u algemene tips en instructies over zaken als leefregels en uw herstel. Polikliniek

Uw ontslag

Ongeveer zes weken na uw ontslag verwachten wij u op de poli Neurologie voor een controlebezoek. Voordat u naar huis gaat, krijgt u een kaart mee waarop deze afspraak staat.

Voorlopige ontslagbrief Wij sturen uw huisarts na uw vertrek een ontslagbrief toe. Een kopie daarvan krijgt u mee; mocht u in de tussentijd met een (waarnemend) huisarts te maken krijgen, dan kunt u deze brief laten lezen.

Verpleegkundige nazorg

Nieuwe medicijnen

Voordat u met ontslag gaat, krijgt u nog een gesprek met een gespecialiseerd verpleegkundige. Zij vertelt u hoe de verpleegkundige nazorg geregeld zal worden.

Als u tijdens uw opname bent gestart met nieuwe medicijnen, krijgt u bij uw vertrek een recept mee. Met dat recept kunt u uw nieuwe medicijnen ophalen bij uw eigen apotheek, of bij de St. Antonius Apotheek. U kunt ook vragen of iemand uit uw omgeving de medicijnen voor u ophaalt. Bij de apotheek kunt u vragen naar een kaart waarop staat welke medicijnen u precies gebruikt.

Medicijnen De medicijnen die uw arts heeft voorgeschreven zijn bedoeld voor de lange termijn, om de kans op een CVA of TIA in de toekomst te verkleinen. Het is belangrijk dat u deze medicijnen blijft gebruiken, ook als u zich weer beter voelt. Stop of verminder de dosering dus niet zonder overleg met uw

1

leiden (wat weer slecht is voor uw bloedvaten). Eet daarom niet te veel, te vet en te zoet en wees matig met zout.

arts. Mocht u last krijgen van bijwerkingen, overleg dan altijd met uw huisarts of de verpleegkundig specialist uit het ziekenhuis. Mogelijk kunt u dan andere medicijnen krijgen.

Lichaamsbeweging Als u uw lichaam dagelijks voldoende beweging geeft, verkleint u de kans op een TIA of CVA. Het hoeft maar een matige tot redelijke inspanning te zijn, echt sporten is niet eens nodig. Goede manieren om in beweging te blijven zijn onder andere fietsen, grotere huishoudelijke klusjes doen (zoals ramen zemen), tuinieren of een avondwandeling maken. Als u elke dag minimaal een half uur beweegt, dan blijven uw hart en uw bloedvaten in een goede conditie. U kunt dit half uur ook verdelen in twee keer een kwartier of drie keer tien minuten. Intensief sporten raden wij af in de eerste zes weken na uw ontslag.

Autorijden Na een TIA of CVA kan autorijden een probleem zijn (dat geldt ook voor motorrijden). Het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) heeft hiervoor precieze regels opgesteld. U leest hierover meer in de bijlage achterin deze folder.

Emoties Na een TIA of CVA kunt u zich emotioneel en onzeker voelen. U kunt bijvoorbeeld zomaar huilen of geïrriteerd raken, terwijl u de volgende dag nergens last meer van hebt. Deze stemmingswisselingen worden veroorzaakt door de TIA of CVA en alles wat u in het ziekenhuis hebt meegemaakt. Meestal verdwijnen deze klachten als u weer op krachten komt.

Voeding Goede voeding heeft een positieve invloed op hart en bloedvaten. Eet daarom elke dag voldoende groente (dagelijks 200 gram) en fruit (dagelijks 2 stuks). Gebruik weinig verzadigd vet en zout, en eet tweemaal per week (vette) vis, bijvoorbeeld zalm, haring, makreel, paling, sardines, bokking of heilbot. Goede voeding helpt om uw bloedvaten, uw gewicht en uw bloeddruk gezond te houden. Deze drie factoren helpen om een TIA of CVA te voorkomen. Vermijd daarom te veel verzadigd vet in de voeding; dit kan slagaderverkalking veroorzaken. Zorg ervoor dat u geen overgewicht krijgt, want dat kan tot een hoge bloeddruk en suikerziekte

Alcohol Matig alcoholgebruik is na een CVA of TIA geen probleem, dat wil zeggen: niet meer dan twee glazen alcoholhoudende drank per dag.

Roken Wie rookt, krijgt eerder een hoge bloeddruk en slagaderverkalking, de twee belang2

Vakantie

rijkste oorzaken van een CVA of TIA. Als u nog rookt, kunt u er dus het beste meteen mee stoppen. Na een half jaar hebt u al veel minder risico op hoge bloeddruk en slagaderverkalking. Vraag eventueel uw huisarts om u te begeleiden bij het stoppen met roken. U kunt ook informatie en hulp krijgen bij STIVORO, de nationale organisatie voor voorlichting over gezondheidsrisico’s van roken, via 0900-9390 of www.stivoro.nl

Wanneer uw herstel naar wens verloopt, kunt u zonder bezwaar op vakantie. U kunt zonder problemen voor uw gezondheid gebruik maken van het vliegtuig. U kunt altijd om advies vragen tijdens uw poliklinische bezoek aan de verpleegkundig specialist.

Na een TIA De adviezen die u tot nu toe hebt gelezen, gelden zowel na een TIA als na een CVA. Toch zijn er ook enkele verschillen. Als u een TIA hebt gehad, mag u na thuiskomst alles weer doen wat u gewend bent. U zult wel even moeten bijkomen van de onverwachte opname, maar als het goed is, hebt u geen last meer van neurologische klachten. Het is voor u zaak om u te richten op de leefregels die hierboven staan beschreven (lees verder onder Controle huisarts).

Stress Stress op het werk of thuis is niet altijd te vermijden en soms is stress ook nodig. Maar als de stress te lang duurt stijgt uw bloeddruk te veel. U moet er dus voor zorgen dat u tijdig weer ontspant, afleiding zoekt, of ervoor zorgt dat de oorzaak van de stress verdwijnt.

Werk Wanneer u weer kunt gaan werken is afhankelijk van de aard van uw werk en uw conditie. Bespreek met uw arts of verpleegkundig specialist wanneer u weer kunt gaan werken en wat u dan wel en niet mag doen. U voelt over het algemeen zelf het beste aan wanneer u weer aan werken toe bent. Vaak is het verstandig te beginnen met halve dagen werken en dit langzaam uit te breiden, eventueel in overleg met uw Arbo-arts.

Na een CVA Bij thuiskomst na een CVA voelt u zich waarschijnlijk nog niet optimaal. Uw concentratievermogen kan minder zijn dan normaal en uw lichamelijke conditie is nog niet op peil. Deze klachten komen vaak voor. Goede voeding, rustmomenten en geduld zijn voorwaarden om uw conditie weer op te bouwen.

Seksualiteit Wanneer u en uw partner daar aan toe zijn, kunt u zonder bezwaar vrijen en gemeenschap hebben. Dit hoeft geen problemen te geven na een CVA of TIA.

Herstel Iedere patiënt herstelt in zijn of haar eigen tempo. Het herstel na een CVA kan veel tijd in beslag nemen. Misschien zult u ook niet geheel herstellen van uw klachten. In het eerste jaar na uw CVA kunt u nog verder 3

herstel verwachten; bent u na een jaar nog niet geheel hersteld, dan is de kans klein dat uw klachten nog verbeteren.

U vindt onze contactgegevens in het grijze adreskader achterin deze folder.

Dagelijkse activiteiten

Nederlandse Hartstichting

Houd er rekening mee dat u bij thuiskomst nog niet alles kunt. U kunt beginnen met licht huishoudelijk werk, zoals afwassen, koken, stoffen, een boodschapje doen en wandelen. Bukken is hierbij geen probleem. Als dit goed gaat, kunt u deze activiteiten later langzaam uitbreiden.

De Nederlandse Hartstichting geeft brochures uit over gezonde voeding, meer bewegen, overgewicht, te hoog cholesterol, diabetes mellitus (suikerziekte). Deze gratis brochures kunt u aanvragen bij de Nederlandse Hartstichting website: www.hartstichting.nl

Rust

Nederlandse CVA-vereniging ‘Samen Verder’

Het is van belang dat u regelmatig rustmomenten inbouwt in uw dagelijkse bezigheden. Luister vooral goed naar uw lichaam en houd in de gaten wat u wel en niet aankunt.

Deze vereniging komt op voor de belangen van mensen die een CVA hebben gehad of die iemand in hun naaste omgeving hebben die een CVA heeft gehad. De vereniging geeft voorlichting en ondersteuning en biedt lotgenotencontact. Contactgegevens: Nederlandse CVA-vereniging ‘Samen Verder’ T 088 - 383 83 00

Controle door uw huisarts Wij adviseren u om een week na uw ontslag bij uw huisarts langs te gaan. Deze zal uw bloeddruk meten en met u afspreken welke controles er verder nodig zijn, bijvoorbeeld meting van cholesterol en bloedsuiker.

Hersenstichting De Hersenstichting Nederland geeft subsidie aan wetenschappelijk hersenonderzoek, maar biedt ook informatie over hersenaandoeningen, waaronder een beroerte. Zie de site www.hersenstichting.nl.

Meer informatie Op de afdeling Neurologie kunt u meer informatie en folders krijgen over een beroerte en aanverwante onderwerpen. U kunt uw vragen ook stellen via onze website: www.antoniusziekenhuis.nl Kies onder ‘Direct naar’ voor ‘Vraag stellen’. U kunt ons natuurlijk ook altijd bellen.

4

Voedingscentrum Voor adviezen over voeding kunt u terecht bij het Voedingscentrum, tel: 070 - 306 88 88 website: www.voedingscentrum

Tot slot Als u na het lezen nog vragen hebt, stel deze dan op het spreekuur van de verpleegkundig specialist. Wij wensen u een voorspoedig herstel.

5

Bijlage: Verkeersdeelname na een TIA of CVA Als u een TIA of CVA hebt gehad, vraagt u zich misschien af: ‘Mag ik weer aan het verkeer deelnemen?’ In deze bijlage leest u daar meer over. • Een eigen verklaring Een gedeelte van deze verklaring vult u zelf in. Het medische gedeelte (= geneeskundig verslag) wordt door iemand anders ingevuld. Hieronder ziet u per situatie wie het medische gedeelte in mag vullen. • Een specialistisch rapport Door wie dit wordt opgesteld, hangt af van de omstandigheden. Hieronder ziet u per situatie wie het specialistisch rapport opstelt en wie het ondertekent. • Een kopie van een geldig legitimatiebewijs (paspoort, rijbewijs, Nederlandse identiteitskaart of vreemdelingendocument).

Fiets, brommer en brommobiel U mag met uw fiets, brommer of brommobiel weer gewoon aan het verkeer deelnemen. Daar zijn geen regels voor opgesteld. We raden u wel aan om dit eerst even rustig uit te proberen, zeker als u nog evenwichtsproblemen hebt. Vraag in dat geval of iemand u bij het oefenen kan helpen.

Auto/motorrijden Voor auto- en motorrijden zijn wel regels opgesteld. Om weer te kunnen auto/ motorrijden na een TIA of CVA hebt u toestemming nodig van het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR). In de volgende hoofdstukken kunt u lezen wanneer u weer de weg op mag en hoe u daarvoor toestemming kunt krijgen.

Er bestaan drie soorten eigen verklaring. In het hoofdstuk ‘Eigen verklaring’, verderop in deze folder, leest u daar meer over.

Wat wordt er van u gevraagd? Om weer te mogen auto/motorrijden moet u, als u een meldingsplicht hebt, drie documenten aan het CBR sturen:

6

U hebt geen klachten meer na 6-8 weken

In bepaalde situaties kan men u vragen: • een rijtest af te leggen bij het CBR, • een extra controle te laten uitvoeren door de specialist (neuroloog of revalidatiearts), • een medische keuring te ondergaan.

Als u na 6-8 weken geen klachten meer hebt, wordt dit door de behandelend arts of verpleegkundig specialist in uw dossier vermeld. U heeft geen meldingsplicht bij het CBR.

In de volgende hoofdstukken leest u per situatie wat er gedaan moet worden en wie het moet doen.

U hebt nog wel klachten na 6-8 weken Hebt u nog wel klachten die de rijgeschiktheid beïnvloeden? Dan wordt in overleg met u een afspraak gemaakt bij de revalidatiearts (dit is in het geval van een herseninfarct na 3 maanden). De volgende procedure kan dan gevolgd worden:

Privé (rijbewijs A, B, BE) De regels die hiervoor gelden, hangen af van de situatie. Er zijn twee mogelijkheden: • U hebt geen klachten meer bij ontslag • U hebt nog wel klachten bij ontslag

U krijgt van het CBR bericht of u weer mag auto/motorrijden. Als u toestemming krijgt, geldt deze voor vijf jaar.

U hebt geen klachten meer bij ontslag Als u bij ontslag uit het ziekenhuis geen lichamelijke en/of geestelijke klachten meer hebt, mag u gedurende twee weken na de TIA of het CVA niet auto- en motorrrijden. Dit wordt door de behandelend arts in uw ontslagbrief vermeld. Na deze periode mag u weer autorijden. U hebt geen meldingsplicht bij het CBR.

Het kan zijn dat u medisch gekeurd moet worden of een rijtest moet afleggen bij het CBR. Als dit nodig is, dan wordt u hierover geïnformeerd door het CBR.

Beroeps (rijbewijs C, CE, D, DE)

U hebt nog klachten bij ontslag

De regels die hiervoor gelden, hangen af van de situatie. Er zijn twee mogelijkheden: • U hebt geen klachten meer bij ontslag • U hebt nog wel klachten bij ontslag

Als u bij ontslag uit het ziekenhuis nog wel lichamelijke en/of geestelijke klachten hebt, mag u in ieder geval gedurende drie maanden na de TIA of het CVA niet auto- en motorrijden.

U hebt geen klachten meer bij ontslag Als u bij ontslag uit het ziekenhuis geen lichamelijke en/of geestelijke klachten meer hebt, mag u gedurende vier weken na de TIA of het CVA niet auto- en motorrijden.

Na 6-8 weken wordt tijdens een nacontrole in het ziekenhuis gekeken of uw klachten nog aanwezig zijn.

7

Dit geldt voor alle motoren en auto’s, zoals taxi’s, busjes voor personenvervoer, leswagens, vrachtwagens en bussen. Om na deze periode weer te mogen autoen/of motorrijden, moet u: • een eigen verklaring invullen (het gedeelte dat u zelf mag invullen) • het medische gedeelte van de eigen verklaring laten invullen door uw arboarts of bedrijfsarts, • een kopie maken van een geldig legitimatiebewijs (paspoort, rijbewijs, Nederlandse identiteitskaart of vreemdelingendocument), • de bovengenoemde documenten opsturen naar het CBR. U krijgt van het CBR bericht of u weer mag auto/motorrijden. Als u toestemming krijgt, geldt deze voor drie jaar.

U hebt nog wel klachten bij ontslag In dit geval adviseren we u contact op te nemen met uw arboarts en het CBR. Er bestaat een kans dat u niet meer mag auto/ motorrijden. Dit heeft misschien grote gevolgen voor uw werk en inkomen. Uw (huis) arts kan u verwijzen naar instanties die u daarin verder kunnen helpen.

8

Eigen verklaring

• De voorkant van de eigen verklaring vult u zelf in. • De achterkant (= het geneeskundig verslag) wordt door een arts ingevuld.

U kunt het formulier eigen verklaring ophalen bij uw gemeente of bij het CBR. Het formulier is niet gratis. Informeer naar de prijs bij uw gemeente of kijk op de website van het CBR.

Er zijn drie soorten eigen verklaringen. Elk van deze eigen verklaringen bevat tien vragen over uw gezondheid. Hieronder ziet u wanneer u welke verklaring nodig hebt.

Op het formulier eigen verklaring vult u in dat u een TIA of een CVA hebt gehad.

U bent jonger dan 70 jaar U bent 70 jaar of ouder Rijbewijs A, B, BE Enkelvoudige eigen verklaring Dubbelvoudige eigen verklaring • De voorkant van de eigen • De voorkant van de eigen verklaring vult u zelf in. verklaring vult u zelf in. • De achterkant (= het • De achterkant (= het geneeskundig verslag) geneeskundig verslag) wordt ingevuld door een wordt ingevuld door een (huis)arts van uw eigen (huis)arts van uw eigen keuze. keuze. Rijbewijs C, D, CE, DE Eigen verklaring voor categorie C, D, CE en DE • De voorkant van de eigen verklaring vult u zelf in. • De achterkant (= het geneeskundig verslag) wordt ingevuld door een arts van een gecertificeerde arbodienst of door een geregistreerde bedrijfsarts.

9

Laat u de achterkant van de eigen verklaring invullen door uw neuroloog/zaalarts of revalidatiearts? Neem dan het formulier mee naar de afdeling Neurologie of naar uw afspraak met de neuroloog, revalidatiearts of verpleegkundig specialist Neurologie. Uw arts vult de datum van uw TIA of CVA in met daarbij de aard en de ernst ervan. Aan het opmaken van een specialistisch rapport zijn kosten verbonden (2010: ruim 60 euro).

Vergeet niet uw keuringsformulier mee te nemen naar uw afspraak met de specialist!

Rijvaardigheidstest Voordat het CBR besluit om u al dan niet toestemming te geven om weer een auto en/of motor te besturen, moet u soms nog een rijtest bij het CBR doen. Op basis van de bevindingen geeft het CBR u al dan niet toestemming om weer te gaan auto- en/of motorrijden. Bovendien adviseert het CBR u eventueel over technische aanpassingen aan uw voertuig.

Keuring

Rijden zonder toestemming

Als u nog lichamelijke en/of geestelijke klachten hebt die de rijgeschiktheid beïnvloeden en u na 3 maanden weer wilt gaan rijden, dan kan het zijn dat het CBR besluit dat u zich medisch moet laten keuren. U krijgt dan een keuringsformulier toegestuurd. In dat geval kunt u contact opnemen met de polikliniek Neurologie/Neurochirurgie voor een afspraak. Een niet-behandelend specialist zal de keuring verrichten. Ook hieraan zijn kosten verbonden.

Als u gaat auto- of motorrijden zonder toestemming van het CBR, levert dit risico op voor uzelf en andere weggebruikers. Als u betrokken raakt bij een ongeluk met schade loopt u bovendien het risico dat uw verzekering de schade niet wil vergoeden, omdat u een (mogelijke) verslechtering van uw functioneren hebt verzwegen.

10

Wij adviseren u dringend om alléén auto/motor te rijden als het CBR u daarvoor toestemming heeft gegeven.

Vragen? Hebt u nog vragen aan ons? Stel deze dan gerust aan uw neuroloog, revalidatiearts, verpleegkundig specialist Neurologie of verpleegkundige. U kunt ook bellen met de afdeling Neurologie/Neurochirugie. Het telefoonnummer vindt u in het grijze kader hiernaast. Hebt u vragen aan het CBR? Hieronder vindt u de contactgegevens: CBR Hoofdkantoor Postbus 5301 2280 HH Rijswijk Zh CBR - Divisie Rijgeschiktheid Postbus 3012 2280 GA Rijswijk Zh web: www.cbr.nl telefoon: 0900 0210

11

St. Antonius Ziekenhuis T 088 - 320 30 00 E [email protected] www.antoniusziekenhuis.nl

Spoedeisende Hulp 088 - 320 33 00 Neurologie 088 - 320 39 00 Belangrijk: In 2013 verhuist een aantal locaties. Hieronder vindt u de huidige en nieuwe adressen met verhuisdata.

Nieuwe locaties

Huidige locaties die gaan sluiten

St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1 (Opent 16 september 2013)

St. Antonius Ziekenhuis Locatie Utrecht Overvecht Paranadreef 2 (Sluit 11 september 2013)

St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6 (Opent 1 juli 2013)

St. Antonius Ziekenhuis Locatie Utrecht Oudenrijn Van Heuven Goedhartlaan 1 (Sluit 13 sep. 2013) St. Antonius Polikliniek Vleuterweide Utrechtse Heuvelrug 130-132, Vleuten (Sluit 27 juni 2013)

Huidige locaties die blijven St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1 St. Antonius Polikliniek Houten Hollandspoor 5 (Vanaf begin 2014 in nieuw pand aan Hofspoor 2, Houten)

* St. Antonius Kaakchirurgie verhuist op 16 september naar St. Antonius Ziekenhuis Utrecht. Vanaf 21 oktober kunt u in Utrecht-De Meern terecht voor de behandeling van uw spataderen.

St. Antonius Kaakchirurgie* Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern

12

Ruimte voor aantekeningen ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

13

Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl

NEU 17/10-’13

Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis