HUDEBNÍ ROZHLEDY
Ú V O D N Í K
4/2005 Měsíčník pro hudební kulturu Vydává: Společnost Hudební rozhledy, člen AHUV, za finanční podpory MK ČR, Nadace ČHF, Nadace B. Martinů, Nadace Leoše Janáčka, Nadace OSA Šéfredaktorka: Hana Jarolímková Tajemnice redakce: Marcela Šlechtová Redakční rada: Jiří Hlaváč, Lubomír Brabec, Ivan Štraus, Jan Vičar, Roman Dykast Externí spolupráce: Jitka Slavíková Výtvarné řešení: Jiří Filip Adresa redakce: Radlická 99, 150 00 Praha 5 tel. (šéfredaktor): 251 554 088 tel. (redakce): 251 550 208, 251 552 425 tel. (sekretariát): 251 554 089 fax: 251 554 088 e-mail:
[email protected] http://hudebnirozhledy.scena.cz Nevyžádané rukopisy se nevracejí. Distribuci a předplatné v České republice provádí v zastoupení vydavatele firma SEND Předplatné, P.O.Box 141, 140 21 Praha 4, tel.: 225 985 225, fax: 267 211 305, SMS: 605 202 115, e-mail:
[email protected], www.send.cz Distribuce a předplatné ve Slovenské republice: Magnet-Press Slovakia, s. r. o., Šustekova 8,P.O.Box 169 830 00 Bratislava Cena: 50 SK tel.: 67 20 19 21-22 – časopisy 67 20 19 31-33 – předplatné fax: 67 20 19 10, 20, 30 e-mail:
[email protected] [email protected], www.press.sk Objednávky do zahraničí vyřizuje redakce a MEDIASERVIS, s. r. o., administrace vývozu tisku, Sazečská 12, 225 62 Praha 10, tel.: 271 199 255, fax: 271 199 902 Časopis Hudební rozhledy pro potřeby zrakově postižených zajišťuje prostřednictvím internetového serveru: www.braillnet.cz Sjednocená organizace nevidomých a slabozrakých ČR, tel.: 266 038 714 Tisk: Dvořák & syn, Dobříš Sazba: Studio Domino Plus s.r.o., Beroun Cena: 30 Kč Odevzdáno do sazby: 9. 3. 2005 Evidenční číslo MK ČR E1244 ISSN 0018-6996 Na titulní straně Sir Colin Davis Foto archív Hr0504.indd 1
Duben – ještě tam budem?
V
ážení a milí čtenáři, stará česká pranostika Březen – za kamna vlezem, duben – ještě tam budem nám sice přisoudila v tomto měsíci roli poněkud pasivnější, ale všechno se mění, neb změna – jak známo – je život. A tak se z dubna v posledních letech stal např. nejobávanější měsíc pro řidiče, kteří, mnohem více kontrolováni a prověřováni, musí být vzhledem ke stále hrozícím pokutám úměrně vybaveni sdostatečnými finančními rezervami. Nikdo totiž neví, co se na koho kde najde. Sice jsem přesně nepochopila, proč zrovna duben je tím měsícem zvýšené péče o bezpečnost našeho silničního provozu a také mi není jasné, když tedy duben, proč ne i ostatní měsíce, ale to nakonec vůbec není podstatné. Důležitější je spíše skutečnost, že pasivní duben dokázal být v některých dobách v ohledu kulturním až nadmíru aktivní. Když se například podíváme na období počátků českého národního obrození, zjistíme, že letos v dubnu je tomu právě 210 let od chvíle, kdy Antonín Jaroslav Puchmajer vydal v Praze Sebrání básní a zpěvů, tedy vůbec první dílo novočeské básnické školy. A bylo to rovněž v dubnu (24. 4.), tentokrát roku 1811, kdy svou činnost zahájila Pražská konzervatoř, založená z iniciativy Jednoty pro zvelebení hudby v Čechách, či kdy o den dříve oslavíme 85. výročí premiéry Janáčkových Výletů pana Broučka. Dva roky po založení konzervatoře se stal duben také měsícem, v jehož prvním dnu Carl Maria von Weber nastoupil jako ředitel opery pražského Stavovského divadla, kde působil až do konce září roku 1816. Abychom nezůstávali pouze u kultury, tak ještě něco z ušlechtilého sportu (ačkoliv někteří jej pokládají spíše za týrání zvířat). Ve dnech 12. a 14. 4. 1835 byly v Královské oboře v Praze, na dráze dlouhé jednu anglickou míli, uspořádány první moderní dostihy v Čechách! A pak, že ještě v dubnu tam budem … Nebudeme a ani naši předkové, jak je vidno, tam nebývali. Největší událostí pražské kulturní scény v aprílovém měsíci letošního roku bude zcela jistě vystoupení jednoho z nejslavnějších tenoristů 2. poloviny 20. století, Luciana Pavarottiho, o němž hudební kritik Rodolfo Celletti kdysi prohlásil, že „když se narodil, Bůh políbil jeho hlasivky“. Mnozí z nás se s tímto výjimečným umělcem mohli setkat již před devíti lety ve Sportovní hale pražského Výstaviště, kde vystoupil pro třináct tisíc posluchačů dva dny před Štědrým večerem. Tehdy bylo Maestrovi 61 let, a tudíž se již leckde spekulovalo o možném ukončení jeho pěvecké dráhy. Dnes se zdá, že už to myslí doopravdy vážně, a turné s názvem Farewell Tour 2005 – A Night To Remember, během kterého navštíví více než třicet měst na několika kontinentech, bude vskutku jeho posledním. U Pavarottiho, k jehož největším láskám patří vedle hudby např. malování, ale člověk nikdy neví… Tento rodák
z Modeny, jehož matka tu stejně jako matka pouze o několik měsíců dříve narozené Mirelly Freniové pracovala v továrně na zpracování tabáku a otec byl vyhlášeným pekařem a sborovým zpěvákem s krásným hlasem obdivovaným i odbornou kritikou, dodnes svými leckdy – mírně řečeno – zvláštními zvyky či nevypočitatelnými nápady překvapuje. Na jedné straně vzpomeňme např. na jeho až chorobnou pověrčivost, která se projevuje permanentním nošením nejrůznějších talismanů (nejčastěji v podobě ohnutých hřebíků), na straně druhé si vybavme koncerty pod širým nebem, které pořádal např. v roce 1991 pro 150 000 posluchačů v londýnském Hyde Parku či o dva roky později dokonce pro půl miliónu lidí v newyorském Central Parku! Pavarotti je prostě fenomén, který dobyl srdce posluchačů na celém světě, a s nímž byla, jsou a budou spojována ta nejfantastičtější vystoupení všech dob. Jiná z operních superstar současnosti, mexický tenorista Ramón Vargas (zastupující ovšem generaci o třicet let mladší), nás svou návštěvou ale poctila již na konci března. Z jeho koncertu tak přineseme postřehy – podobně jako z opery s mexickým námětem Montezuma, premiérované v březnu v Národním divadle – v příštím, květnovém vydání. I Státní opera Praha však o pouhých pět dní později připravila světovou premiéru, tentokrát ovšem českého skladatele, Zdenka Merty, La Roulette. Podobně jako o Ramónu Vargasovi jsme rovněž o této novince přinesli informace již před jejím provedením, a tak ti z vás, kteří byli s jejím dějem a charakterem již seznámeni a zároveň se zúčastnili premiéry, mohou v následujícím čísle konfrontovat svoje poznatky či zážitky s recenzí. Z následujících stránek dubnového čísla si určitě nenechte ujít exkluzivní rozhovor s dirigentem Sirem Colinem Davisem, který Smetanovou Mou vlastí zahájí letošní, 60. ročník Pražského jara, či komentář k Festivalu hudebního divadla – Opera 2005. Ti z vás, kteří jej pravidelně navštěvovali, budou jistě zvědavi, které z představení získalo Cenu za nejlepší inscenaci, a jak je letošní ročník hodnocen. V rubrice Horizont tentokrát potěšíme i příznivce jazzu a v Zahraničí fanoušky stále skvělé Edity Gruberové, která se pod vedením neméně fascinujícího švýcarského dirigenta, Marcella Viottiho (jenž však, bohužel, několik dní po premiéře v pouhých padesáti letech zemřel na mozkovou mrtvici), představila ve Vídeňské státní opeře v koncertním provedení Belliniho Normy… Přeji hezké chvíle s Hudebními rozhledy i krásné první jarní dny.
Hana Jarolímková, šéfredaktorka
1 30.3.2005 14:02:37
Z
O B S A H U
L
etošní Pražské jaro zahájí Smetanovou Mou vlastí Londýnští symfonikové v čele se světoznámým dirigentem Sirem Colinem Davisem, jemuž bude 25. září osmasedmdesát let. Svoji kariéru, lemovanou spoluprací s těmi nejlepšími orchestry světa včetně Newyorských filharmoniků a šéfovskými místy u Symfonického orchestru BBC, v Covent Garden či u Symfonického orchestru Bavorského rozhlasu, kde tento post převzal po Rafaelu Kubelíkovi, zahájil v roce 1949 ve Švédsku. Další zajímavosti se dočtete v úvodním rozhovoru, který Sir Colin Davis poskytl v těchto dnech exkluzivně pouze pro Hudební rozhledy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . strana 3
V
ynikajícím dirigentem je ovšem i Jiří Kout, který se společně s violoncellistkou Michaelou Fukačovou a Českou filharmonií posluchačům představil na dvou filharmonických abonentních koncertech 3. a 4. března. Program tvořila dvojice děl Richarda Strausse a Dmitrije Šostakoviče (Don Quijote, op. 35 a Symfonie č. 1 f moll, op. 10), v níž se sólistka i dirigent opět zaskvěli společně s orchestrem ve vynikající formě. Uznání si však zaslouží i koncertní mistr viol, Jaroslav Pondělíček, který jedno z nejobtížnějších violových sól v Donu Quijotovi přednesl nejen s bravurní jistotou, ale i podmanivou vroucností a hloubkou. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . strana 5
S
výjimkou washingtonského Bílého domu se snad v žádném prezidentském sídle jazzu nedostalo tak vřelého přijetí jako právě u nás. Vždyť volný cyklus koncertů Jazz na Hradě, vzniklý z osobní iniciativy Václava Klause a pořádaný Správou Pražského hradu ve spolupráci s Kanceláří prezidenta republiky, se v únoru dočkal již svého jubilejního, desátého večera. S nynější podobou jeho kvarteta Arsenal na něm vystoupil průkopník ruského jazzrocku, altsaxofonista Alexej Kozlov, který se českému publiku poprvé představil před čtyřiceti lety.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . strana 18
Č
tvrtý díl našeho seriálu o českých operních divadlech tentokrát pojednává o Národním divadle v Brně, tedy jedné z prvních českých institucí tohoto zaměření u nás, otevřené již roku 1881. I když operní provoz zahájilo toto divadlo o tři roky později Smetanovou Prodanou nevěstou, jeho činnost je spojena především se jménem Leoše Janáčka: s výjimkou Výletů pana Broučka zde totiž ve světové premiéře zazněly všechny jeho opery, na čemž se ve dvacátých letech podílel největší měrou dirigent a šéf opery František Neumann. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .strana 36
CO SI PŘEČTETE V PŘÍŠTÍM ČÍSLE Ramón Vargas poprvé v Praze – Jiří Kollert v Rudolfinu – Velikonoční festival duchovní hudby Brno – Ferrerův Montezuma v ND – Mertova La Roulette v SOP – Nápoj lásky v Ostravě – Z německého operního života – Česká operní divadla: V. Národní divadlo moravskoslezské Ostrava Zkrácenou verzi č. 4 najdete od 31. 3. na adrese
ROZHOVOR Má vlast na Pražském jaru letos se Sirem Colinem Davisem . . . . . . . . . . 3
FESTIVALY, KONCERTY Třikrát s Českou filharmonií S Johnem Nelsonem a Františkem Novotným Volkovův debut Michaela Fukačová a Jiří Kout s orchestrem v dokonalé symbióze . . . . . . . . 5 Sedmdesátiny Pražského filharmonického sboru . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Skvělý Dalibor Jenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 K poctě Jindřicha Felda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Gratulace F. X. Thurimu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Druhý ročník cyklu mladých . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Moravské kvarteto čelilo nástrahám dokonalosti . . . . . . . . . . . . 13 Zadáno pro Janáčkův máj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
HORIZONT Jazz na Hradě . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
DIVADLO Festival Opera 2005 již posedmé . . . . . . . . . . . . . 20 Flotowova Marta v Brně . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Opera zase v Kolowratu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
ZE ZAHRANIČÍ Z mrtvého domu a Káťa Kabanová v Berlíně . . . . 30 Jedinečná Norma Edity Gruberové a Marcella Viottiho . . . . . . 31 Prsten Nibelungův nonstop . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
STUDIE, KOMENTÁŘE Česká operní divadla IV. Janáčkova opera Národního divadla v Brně . . . . . . . . . . . . . . 36 Kapitoly o Richardu Wagnerovi V. Wagner a čeští umělci v zahraničí . . . . . . 38 Proč dosud nemáme objektivní monografii Bedřicha Smetany? . . . . . . . . . . 40
GRAMOREVUE
http://hudebnirozhledy.scena.cz
Rozhovor se členy Škampova kvarteta . . . . . . . . 42
2 Hr0504.indd 2
30.3.2005 14:02:43
R O Z H O V O R
Má vlast na Pražském jaru letos se Sirem Colinem Davisem Ivan Žáček
D
avisův zámořský debut se odehrál v roce 1961 s Minneapolis Symphony Orchestra. V roce 1967 se stal šéfdirigentem BBC Symphony Orchestra, kde působil až do roku 1971. Později pravidelně vystupoval jako hlavní hostující dirigent takových významných těles jako jsou London Symphony Orchetra, Boston Symphony Orchestra a Concertgebouw Orchestra. Zvláště významné však bylo jeho patnáctileté působení jako šéfa Royal Opera House Covent Garden, od roku 1971 do roku 1986. Nastudoval řadu vynikajících inscenací děl nejvýznamnější trojice operních tvůrců, Mozarta, Verdiho a Wagnera. Po Rafaelu Kubelíkovi převzal v roce 1983 post Symfonického orchestru Bavorského rozhlasu, který pod vedením českého legendárního dirigenta vyrostl v prvotřídní evropské těleso nejen v kategorii rozhlasových orchestrů. Colin Davis dokázal navázat na Kubelíkův odkaz a vedle bohaté koncertní činnosti obohatil diskografii velkých evropských symfoniků o řadu pozoruhodných nahrávek. Tato plodná spolupráce trvala až do roku 1992. V roce 1995 se Davis stal hlavním dirigentem London Symphony Orchestra, se kterým pravidelně spolupracoval od roku 1975 a s nímž rovněž vytvořil řadu vysoce ceněných nahrávek, z nichž nutno jmenovat alespoň skvělý snímek dramatické symfonie Hectora Berlioze Romeo a Julie a impozantní nahrávku Händelova Mesiáše. V roce 1998 přijal post hlavního hostujícího dirigenta Newyorských filharmoniků. Kromě toho působil od roku 1992 jako čestný dirigent Staatskapelle Dresden. Z jeho významných drážďanských počinů nutno jmenovat nastudování Mozartových oper, zejména Figarovy svatby a Kouzelné flétny, které rovněž vyšly i na deskách. Pokud jde o Davisovu mimořádně aktivní nahrávací činnost, nejvíce je ceněna jeho interpretace Berlioze, jehož kompletní dílo nahrál pro firmu Philips. Celý život se však ke svému oblíbenému mistru opakovaně vrací. Romea a Julii nahrál později s Vídeňskými filharmoniky, podobně kolosální Berliozův operní dyptich, Trojany, připravil nejprve v roce 1969
s operou Covent Garden, se kterou dílo úspěšně nastudoval poprvé v nezkrácené podobě. V roce 2001 se pokusil svůj dnes již legendární počin překonat nahrávkou s London Symphony Orchestra. Sir Colin Davis svým celoživotním zájmem o Berliozovo dílo významnou měrou přispěl ke znovuobjevení velkého francouzského mistra. Vysoce je ceněna i integrální nahrávka Mozartova díla pro firmu Philips. S London Symphony Orchestra nahrál i kompletní soubor Sibeliových a s Dresden Staatskapelle Schubertových symfonií, obě pro firmu BMG. Mimořádné pozornosti se těší jeho operní nahrávky Mozarta, Verdiho, velkou událostí se stala nahrávka Fidelia s Benem Hepnerem v titulní roli a s orchestrem a sborem Bavorského rozhlasu. Davisův symfonický Beethoven byl často přijímán kontroverzně, jistě i díky nezvyklým tempům, vždy však šlo, jak u tohoto dirigenta, jednoho z největších zjevů mezi současnou di-
Foto archív
Anglický světoznámý dirigent Sir Colin Davis, jemuž bude letos 25. září osmasedmdesát let, zahájil svou kariéru ve Švédsku v roce 1949. Krátce poté se stal asistujícím dirigentem u BBC Scottish Orchestra. V padesátých letech úspěšně působil v opeře Sadler´s Wells, kde v roce 1958 provedl Mozartův Únos ze Serailu. Mladý dirigent o rok později rozhodným způsobem prokázal svůj talent pohotovým záskokem za Otto Klemeperera u pultu Philharmonia Orchestra při provedení Dona Giovanniho. O rok později úspěšně zastoupil i za Sira Thomase Beechama v Kouzelné flétně na festivalu v Glyndebourne v roce 1960. Tato úspěšná vystoupení mu vynesla místo šéfa v Sadler´s Wells, kde na tomto postu působil od roku 1961 až do roku 1964.
rigentskou světovou špičkou, ani jinak nelze, o hluboce promyšlený tvůrčí akt. Colin Davis byl také prvním anglickým dirigentem, který byl – zřejmě pod dojmem vynikajícího nastudování kompletního Ringu v Covent Garden v letech 1974 až 1976 – pozván do Bayreuthu, a to v roce 1978 k nastudování Tannhäu-
3 Hr0504.indd 3
30.3.2005 14:02:45
R O Z H O V O R sera,. Také z tohoto představení existuje znamenitý dokument, natočený v produkci Unitelu. Pro tuto firmu rovněž nahrál scénickou hudbu k Debussyho Le martyre de St. Sébastien. Ze soudobých skladatelů se Davis pravidelně zabývá tvorbou především Hanse Wernera Henzeho, Petera Maxwella Daviese a Michaela Tippetta, jejichž mnohá díla premiéroval. Intenzívně se věnuje i největšímu novodobému anglickému skladateli, Benjaminu Brittenovi. Proslulé je zejména jeho nastudování komorní opery The Turn of the Screw. Snad nejlépe dirigentskou osobnost Colina Davise charakterizují slova, kterými v jednom rozhovoru popsal své umělecké cíle: „Dirigování je jako držet v hrsti malého ptáčka. Stisknete ho moc pevně a zahyne, dáte mu příliš volnosti, a uletí vám“. Davis své hudebníky respektuje. Obrací se na jejich vlastní inteligenci při společném hledání ideálního hudebního výrazu. „Nesnáším všechny ty řeči o charismatu. Vede to obyčejně k něčemu, co nemá s hudbou nic společného: k uplatňování síly a moci. Čím jsem starší, tím více se mám před mocí na pozoru. Moc je v naší společnosti příměsí něčeho zvířecího.“ Tato slova pronesl Davis v roce 1990. Podařilo se mi Sira Colina Davise zastihnout doma, a tak jsem mu mohl položit pár otázek, zejména s jeho nadcházející účastí na letošním ročníku Pražského jara. Otvíráte festival Smetanovou Mou vlastí s London Symphony Orchestra. Jaké pro vás bylo setkání s tímto mistrem? Znal jste předtím jeho tvorbu, symfonické básně či snad jeho opery? Znám Smetanu jako prvého z velké trojice Smetana, Dvořák, Janáček, jako zakladatele vaší národní hudby. Z cyklu Má vlast mám nejraději Šárku, která obsahuje spoustu nádherné romantické hudby. Také jsem znal Vltavu, která je velmi slavná, a Z českých luhů a hájů. Poslední dvě části, Tábor a Blaník jsem s LSO studoval poprvé. Hrajeme celý cyklus již dva nebo tři roky, pořádali jsem menší festival, kde zazněl vedle děl Dvořáka a Martinů. Byli jsme s ním i v Paříži. Je to báječná hudba a dokážeme její krásy ocenit, i když pocházíme z jiné části Evropy. Jak nahlížíte na Smetanovu hudbu z čistě hudebního hlediska? Byla by pro vás stejně sdělná i bez konkrétného literárního programu? Řekněme v hanslickovském smyslu? To je velmi zajímavá otázka. Víte, Hanslick neměl ve všem všudy pravdu. Vezměte si třeba Sibeliovu Tapiolu, také hudba těsně spojená se svým programem, navíc finská. Dodnes si uchovala schopnost k nám promlouvat, a daleko za hranice své země. Hudba má velkou schopnost,
být sdělná příslušníkům všech národů, i těch, kteří v tomto případě ve Finsku nikdy nebyli. Přesto mohou mnoho vyposlouchat o finské přírodě díky Sibeliově hudbě. Mluvíte jako pravý Angličan, žijící v zemi, kde je Sibelius mnohem populárnější než u nás nebo i v Německu. Sílu i sdělnost této hudby si může jen málokterý Čech prožít, jistě k naší velké škodě. Jaký je váš vztah k Dvořákovi, na kterém se jistě dohodneme jako na osobnosti známé po celém světě? Dvořák je moje velká láska. Je jistě mnohem známější než Smetana, díky tomu, že jeho hudební jazyk je mnohem obecnější, univerzálnější. Mám na mysli jeho symfonie. Vezměte třeba Sedmou, to je jedna z nejlepších symfonií, které vzešly z evropské půdy. Jste znám a ceněn jako znalec Brahmse. Nepřipadá vám někdy, a právě Dvořákova Sedmá, trochu… Trochu brahmsovská? No, říká se to. Ale já si nemyslím, že by se Dvořák na půdě symfonie choval jako Brahms. Na to je příliš svobodným hudebníkem. Brahms nikdy nenapsal něco takového, jako je volná věta této symfonie. To nemluvím o Scherzu. A první věta je vysoce individuální, pokud jde o styl. Ostatně, nemyslím si, že by Dvořákovi mohlo srovnání s Brahmsem jakkoli uškodit. Já jsem Brahmsovi vděčen za to, že Dvořáka podporoval. Jistě ovšem nehrajete, kromě Symfonických variací, které čas od času dáváte, všechny jeho symfonie? Ne, hrajeme kromě Sedmé samozřejmě ještě Novosvětskou a Osmou. Ale tím to končí, nehrajeme, bohužel, Šestou. Je v ní spousta báječné muziky, Dvořák se tu nesnaží o žádná velká gesta, je prostě svůj. Je to jeho první velká symfonie. Chystám se teď ovšem i na Pátou. Zkuste i Třetí, mohu-li radit. A co další velký symfonik, Čajkovskij? Cítíte, že mají něco společného, něco, co by se dalo popsat jako „duch slovanské hudby“? O ničem takovém nevím, Čajkovskij je pro mne úplně jiný svět. A Janáček, to už je úplně zjevení samo pro sebe. Snad jediná věc, která je spojuje a napadá mě, je láska k přírodě. Z Janáčka jste uvedl do Anglie Lišku Bystroušku. Ano, to už je dávno, v Sadler‘s Wells. A dával jste ji jistě v angličtině… Ano, víte, já si myslím, že pro první uvedení je dobré opery překládat. Jde o to, aby lidé dílo
poznali. Mnozí si pak najdou cestu k originálnímu znění. Přišel jste do Mnichova v roce 1983 jako šéf Bavorských rozhlasových symfoniků po Rafaelu Kubelíkovi. Cítil jste tam jeho přítomnost, jeho dílo? Ovšem. To byla obrovská osobnost, i velký charakter. Byl ke mně velmi přátelský a večery v jeho společnosti byly pro mne opravdovým potěšením. Diskuse s ním byly ovšem velmi vášnivé. (směje se) Pamatujete se jistě na jeho prvé uvedení Berliozových Trojanů v Covent Garden, vůbec prvé v historii v kompletním znění. To byla tehdy obrovská událost. A tím to všechno začalo, to mé berliozovské tažení. On naší generaci Berlioze objevil, jsem mu za to nesmírně vděčen. Já jsem pak pokračoval v jeho stopách. Ano, to byla ta slavná inscenace Trojanů v Covent Garden v roce 1969. Musím říci, že nebýt Kubelíka, celá moderní historie berliozovské interpretace by se možná odvíjela úplně jinak. Vy jste dělal Trojany dvakrát, to je na jeden život skoro dost. Které z obou nahrávek si ceníte více? Nevím, nejsem hudební kritik. Ale kdokoli se dnes pokusí o Trojany, je to vždy prvořadá událost, ať to dopadne jakkoli. Trojané jsou něco jiného než Tristan. To není milostná reflexe, ale problém, jak inscenovat trójskou válku. Souhlasíte s tím, že je možná největší hanbou naší hudební historie, že právě Trojané, největší Berliozovo scénické dílo, jsou tak zanedbáváni? Naprosto, při všem respektu k tomu, jak jsou obtížně inscenovatelní. Jen probojovat se k původnímu Berliozovu znění, to je obrovský problém, který jsme se pokusili, doufám zdárně, vyřešit. Museli jsme v partituře opravit spoustu chybných not a čtení. Přeji vám úspěšné vystoupení na Pražském jaru. Děkuji, víte, jsem si dobře vědom toho, co znamená přijet s anglickým orchestrem do Prahy a zahrát vám vaši vlast. Ale nebojím se. Ta hudba mi přirostla k srdci a všem, kteří ji se mnou dělají, a chceme ji provést jako hudbu plnou vášně a nabitou energií. Děkuji vám za váš čas.
4 Hr0504.indd 4
30.3.2005 14:02:48
F E S T I V A L Y ,
P R A H A ,
K O N C E R T Y
R U D O L F I N U M
Třikrát s Českou filharmonií Foto Zdeněk Chrapek
S Johnem Nelsonem a Františkem Novotným Rafael Brom
Ú
vodní skladba večera ve Dvořákově síni Rudolfina 10. února, Předehra Ruy Blas op. 95 Felixe Mendelssohna-Bartholdyho, byla předzvěstí nevšedního hudebního zážitku. Nádherně měkká a v dokonalé harmonii se skvící dechová sekce byla zabarvena smyčcovými nástroji rozesazenými po klasickém způsobu – violoncella a kontrabasy měl dirigent John Nelson po levé ruce. Živé provedení s dokonalou souhrou, s pečlivým a působivým dynamickým plánem rozhodně nadchlo publikum. Orchestr byl neobyčejně barevný a virtuózně uvolněný. Následující nejspíše neplánovaně prodloužená pauza před Koncertem pro housle a orchestr op. 14 Samuela Barbera podvědomě sebrala něco větru z plachet dychtivému očekávání. Poeticky fantazijní, nicméně střízlivě nesentimentální úvod koncertu byl působivým vstupem do opravdové zahrady tónů. Sólista koncertu František Novotný posvěceně vycítil okamžiky kompozičních náladových proměn a navzdory nečekaně tichému a jemnému, ale nikoli sladkému tónu svého nástroje vystihl zdrsnění zvuku působivě zasazené do pianového prostředí díla. Dirigent John Nelson se neostýchal ani zde využít velkých malebných gest, nepřekročil však jistou hranici vedoucí k efektní teatrálnosti. Jeho jasnozřivé vystižení dramatických pauz a prožití partitury učinila z Barberova koncertu obdivuhodné dílo. K působivým okamžikům patřily opakované nástupy sólových houslí ze snového zvuku lesních rohů, které, tak jako svítivé trubky a další dechové nástroje, dokumentovaly vysokou kvalitu orchestru. Průběhem koncertu, třebaže orchestr a dirigent neslevili z nasazení, ztrácel nesentimentální tón sólového nástroje na přitažlivosti. Přídavek sólisty, vybraný z odkazu exponenta elegantní belgické houslové školy Eugena Ysaÿe– Furie, nepřítomnost širšího barevného rejstříku neprůbojného tónu nástroje jen podtrhl. Po přestávce uvedla Česká filharmonie s americkým dirigentem Johnem Nelsonem Symfonii č. 3 Es dur, op. 55 Eroiku Ludwiga van Beethovena. Opět jsme slyšeli stylově přesné a interpretačně vzorné lesní rohy ve třetí čerstvé scherzové větě takřka syrového zvuku, neomylnou souhru jednotlivých nástrojových skupin, působivé akcenty ve stylově tradičně pojatém klasickém díle s dramatickými spodními hlasy. Druhá věta symfonie Marcia funebre měla snad až příliš adagiové trudnomyslné tempo, takže pocit těžkopádnosti
John Nelson nesetřely jak dynamicky proměnlivé Scherzo, tak ani finále s procítěnými pastorálními scenériemi, svěžím rytmem a úžasným propracovaným crescendem vyvedeným do přesvědčivého vrcholu. John Nelson si s filharmoniky porozuměl, nicméně vrcholem večera se kupodivu zdála být úvodní předehra Ruy Blas.
Volkovův debut Vladimír Říha
P
o loňských excelentních koncertech BBC Scottish Symphony Orchestra na festivalu Pražský podzim bylo s napětím očekáváno, jak si jejich šéfdirigent, mladý Ilan Volkov, povede i při debutu s Českou filharmonií. Oba únorové koncerty (17. a 18. 2.) v Rudolfinu talent mladého izraelského dirigenta ruského původu – postavou nepatrného ale výkonem velkého – jen potvrdily. Možná, že jen příliš náročný program trochu přesáhl možnosti dirigenta – Brittenova Sinfonia da Requiem, dále Straussův hornový koncert č. 2 Es dur a Debussyho Obrazy neměly při závěrečném srovnání stejnou úroveň. Zcela vynikl mladý hornista z řad České filharmonie studující zároveň dirigování, Ondřej Vrabec, jehož
podání zmíněného koncertu Richarda Strausse mělo všechny atributy prvotřídního, téměř „baborákovského“ výkonu technikou i tónem. Z dalších dvou skladeb více než úvodní Britten zaujal Debussyho symfonický triptych Obrazy s vystižením španělských motivů, tanců a nálad a s nádhernou impresionistickou zvukomalebností, kde si dirigent dostatečně vyhrál s interpretací. Volkov je poučen dostatečně z nahrávek i českých dirigentů a cení si vedle Neumanna a Ančerla i starších nahrávek Václava Talicha. I to dokazuje, jak hluboce se tento talentovaný mladík hudbě věnuje a jaká budoucnost mu při neobyčejné píli kyne. Pražské koncerty s ČF zvládl Volkov s úspěchem a na další– snad i s českou klasikou – se můžeme jen těšit.
Michaela Fukačová a Jiří Kout s orchestrem v dokonalé symbióze Hana Jarolímková
O
ba abonentní koncerty České filharmonie v prvním březnovém týdnu (3. a 4. 3.) hostily dva významné české umělce, žijící již léta v zahraničí: stále půvabnou a těmi největšími superlativy snad ve všech kriti-
5 Hr0504.indd 5
30.3.2005 14:02:50
F E S T I V A L Y ,
K O N C E R T Y fonický orchestr s náročnými sólovými partiemi violoncella a několika menšími, nicméně obdobně obtížnými sóly violy, báseň zkomponoval pro tento útvar zcela netradiční formou tématu s variacemi, kdy přesně vypsaný program u každé z jejích částí vytváří jakousi barevnou řadu ilustrací k Cervantesovu románu. Michaela Fukačová, která vstoupila na pódium v efektním červeném kompletu, zahrála svůj part opravdu krásně. Hutný a sytý zvuk jejího violoncella – díla italského nástrojaře Carla Tononiho z roku 1729 – se s bohatými, barevně prokombinovanými valérami orchestru nejen ústrojně propojoval, a tak se v některých částech přímo stával jejich integrální součástí, ale podle toho, jak mu to Straussova partitura umožňovala, i střídavě vyplouval nad celkovou orchestrální masu v plné kráse dominantního sóloFoto Pavel Horník
kách provázenou violoncellistku Michaelu Fukačovou žijící již dvacet let v Dánsku, a vnějškově okázalých gest prostého a přitom umělecky na výsost vyzrálého dirigenta Jiřího Kouta. Připočteme-li k tomu atraktivní program, byť nakonec bez původně plánované Symfoniety pro smyčce Krzysztofa Pendereckého sestaveného pouze z dvojice děl Richarda Strausse (Don Quijote, symfonická báseň op. 35) a Dmitrije Šostakoviče (Symfonie č. 1 f moll op. 10), jednalo se o koncert, na němž by každý hudbymilovný posluchač měl být; odměna za opuštění vyhřátých domovů a leckdy strastiplnou cestu mrazivou Prahou opravdu stála za to. Večer zahájila symfonická báseň op. 36, Don Quijote Richarda Strausse, tedy žánr, který byl Straussovi v oblasti symfonické tvorby rozhodně nejbližší. Skladatel, který ji určil pro velký sym-
Soustředěná Michaela Fukačová se opět představila ve skvělé formě
P R A H A ,
vého nástroje. Přitom oslňovala nejen sólistčina bravurní technika, křišťálově čistá intonace a ušlechtilá krása tónu, ale i přesvědčivě podaný a širokou škálou i těch nejjemnějších nuancí provázený bohatý výraz, který Straussovu dílu v celém jeho průběhu propůjčila. V symbióze s podobně vedeným a do všech výrazových detailů propracovaným orchestrem (byť jsem se neubránila dojmu, že tak náročné dílo by přece jenom vyžadovalo o něco více zkoušek, než je běžný limit), i výbornými, vroucností a podmanivou barvou tónu provázenými sólovými vstupy koncertního mistra viol, Jaroslava Pondělíčka, vznikla umělecky přesvědčivá kreace, na níž budu ještě dlouho vzpomínat. Rovněž provedení druhého díla večera, Šostakovičovy Symfonie č. 1 f moll, op. 10, patřilo k těm, jež hned tak z hlavy nevymizí. Skladatelova absolventská práce, kterou završil svá studia na petrohradské konzervatoři, přináší již všechny pro jeho pozdější tvorbu charakteristické výrazové polohy, od humoru či sarkasmu, přes dramatické vrcholy až po hudbu jímavou a vroucí. Jiří Kout, již sedmý rok šéfdirigent Symfonického orchestru ve švýcarském St. Gallenu, pestrý kaleidoskop nejrůznějších náladových vrstev dokázal nejen obdivuhodně a přesvědčivě vystihnout, ale rovněž stmelit v jednolitý proud, ozvláštněný důmyslnými detaily uvnitř promyšleně vystavěných frází. Filharmonikové se tu měli navíc opět možnost blýsknout celou řadou výborně zahraných sól, jimž tentokrát vedlekoncertního mistra Bohumila Kotmela vévodila sóla první hobojistky Jany Brožkové a koncertního mistra violoncell, Františka Hosta, jehož poslední sólový vstup po jakémsi mementu tympanisty Václava Mazáčka zapůsobil svou vroucností jako náhlý záblesk rozhřešení či jasnozřivého prohlédnutí, které orchestr v závěru finální věty dovedl až do všeobjímající závěrečné katarze. Nesmím však zapomenout ani na klavíristu Jaroslava Šarouna, jenž se vedle širokodeché hobojové melodie Jany Brožkové výrazně exponoval ve scherzu, vystavěném jako monumentální gradační oblouk, po jehož zklidnění nastupuje zmíněné finále. Opravdu nevšední koncert, který v sobě koncentroval nejen vynikající výkony všech zúčastněných interpretů, profesionálně řízených hudbou cele prostoupeným Jiřím Koutem, ale i skladbou programu, sestaveného z děl pozdního romantismu a první poloviny 20. století.
R U D O L F I N U M
Sedmdesátiny Pražského filharmonického sboru Vladimír Říha
D
alší z koncertů a cappella, které připravil Pražský filharmonický sbor ke svým 70. narozeninám, se konal ve zcela za-
plněné Dvořákově síni Rudolfina 20. února a od předcházejícího se lišil v tom, že se na něm podíleli všichni tři sbormistři tělesa – hlavní Jaroslav Brych a Jan Rozehnal a Jan Svejkovský. Stejný byl jen začátek – opět v 17 hod., což tentokrát
sice trochu vyšlo vstříc části publika pospíchající do Národního divadla na hostování ostravské opery (Její pastorkyňa), ale i tak způsobilo, že po přestávce notně řady posluchačů ke své škodě prořídly.
6 Hr0504.indd 6
30.3.2005 14:02:52
F E S T I V A L Y , Kuriózní bylo i dramaturgické určení programu podvečera, který spojovalo použití latiny jako jediného zpívaného jazyka. Zazněla latina středověká, antická, ale i moderní. Úvodní Janáčkova mše Es dur, kterou jako nedokončenou zachytil do not Janáčkův žák Vilém Petrželka a uvedl ji roku 1943 v premiéře, je asi nejméně známým dílem z této skladatelovy žánrové oblasti, všichni znají spíše Glagolskou, psanou na staroslověnský text. Tato poměrně krátká Mše Es dur vychází jako ostatní mistrova díla z rytmu slov, i když tentokráte latinských, což je zajímavým doplňkem k Janáčkově skladebné teorii. Fragment uvedený na koncertě Janem Svejkovským určitě její opětné uvedení a existenci odůvodnil.
P R A H A ,
O B E C N Í
Jan Rozehnal zase zvolil dílo Jana Nováka (1921–1984), známého brněnského skladatele komponujícího na latinské texty, který po roce 1968 žil v emigraci v Itálii a Dánsku. Cyklus madrigalů z roku 1968 tvoří osm kratších vtipných hříček o bozích a mytologických postavách, sólo v nich zpívala sopranistka PFS Martina Kritznerová. Vrcholem první částí programu bylo uvedení Bernsteinovy Missy brevis pro sbor, sólistku (alt – Štěpánka Pýchová) a bicí nástroje. Tato mše není tak známá jako skladatelova mše scénická z roku 1971, ale evokuje středověkou atmosféru dostatečně a PFS se v ní výrazně ukázal jako ohebné těleso s pochopením pro jakékoliv stylové období.
K O N C E R T Y
Senzací podvečera se ale stalo dílo poslední, po přestávce uvedený cyklus kantát Carla Orffa Catulli carmina. Šéfsbormistr Jaroslav Brych připravil velké divadlo na scéně a scénické provedení se sborem a sólisty (Josef Zedník, opět Martina Kritznerová) erotických textů básníka Catulla (i Orffa samotného) mělo úžasný náboj, s tématem lásky a nevěry. Podobně jako známější Carmina burana má skladba obrovskou rytmickou i melodickou sílu (zapojuje čtyři klavíry!), jež si publikum zcela podmanila. Úspěch i díky klavíristům a bicistům byl po zásluze obrovský. Věřme, že zůstane zaznamenán i zvukově! Stálo by to určitě zato. Konstatujme, že sedmdesátku Pražský filharmonický sbor tak oslavil opravdu na úrovni.
D Ů M
Jitka Slavíková
Foto Pavel Horník
Skvělý Dalibor Jenis Dalibor Jenis – hvězda recitálové řady Pražských symfoniků
B
uď slovenský barytonista Dalibor Jenis není v Praze příliš známý, nebo odradila skladba programu jeho písňového recitálu za klavírního doprovodu Ronalda Schneidera (poněkolikáté v krátké době opět Dvořákovy Biblické písně), ale Smetanova síň 23. 2. nebyla zdaleka vyprodaná, jak by si tento skvělý pěvec zasloužil. Ti, kdo nepřišli, mohou jen litovat. Byl to báječný večer! Čajkovského, Rossiniho i Tostiho písně, všechny vyzněly, jako by je zpíval rodilý Rus nebo Ital, dokonale ovládající umění bel canta. Jeho baryton velkého tónového objemu má nádhernou tmavou barvu i mimořádnou krásu ušlechtilé kantilény; pěvcův bohatý výrazový rejstřík umožnil, aby písně ožily plastickou charakterizační kresbou, měnily barvy a diferencovaly rejstřík nálad, který překvapoval stále novými proměnami a odstíny. Neboli dokonalá pěvecká technika, nádherný témbr mimořádně voluminézního hlasu, sugestivní přednes – a k tomu připočtěme i podmanivé kouzlo osobnosti slovenského pěvce, který vzhledem připomíná uhrančivého uherského grófa. Zákonitě muselo dojít na přídavky. Dvořákova Stará matka byla skvostná, neokázalá, bez efektu, plná nehledaného citu a vroucnosti. Ovšem pak
P R A H A ,
přišel Rossiniho Figaro… Dokonalé vyzpívání vodopádu slov v razantním tempu, jiskřivý vtip, šelmovský úsměv, svrchovaný suverénní projev – takovému Figarovi by dala každá Rosina přednost před Almavivou, byť to byl jen lazebník a Almaviva hrabě… A tak asi nejen já, ale i další posluchači si možná povzdechli, že si Jenis pro svůj pražskojarní recitál
nevybral operní program. Protože asi až Figaro v plné míře odhalil, proč je Dalibor Jenis vyhledávaný nejvýznamnějšími operními světovými scénami včetně londýnské Covent Garden či pařížské Opéry Bastille, kde mj. v prosinci 2004 a v lednu a únoru 2005 slavil obrovské úspěchy právě jako Figaro v nové inscenaci Lazebníka sevillského.
R U D O L F I N U M
Premiéra v Českém komorním orchestru Petr Pokorný
15.
února zazněla ve Dvořákově síni Rudolfina na koncertě Českého komorního orchestru evropská
premiéra písňového cyklu Petrel Seascapes pro soprán a orchestr, jehož autorem je německý skladatel Bernd Franke. Koncert se konal ve spolupráci s Goethe-Institut Prag. Vedle skladatele byl osobně přítomen i autor básní, anglický básník David
Bengree-Jones. Pět krátkých písní tvoří hudebně jeden celek. Skladatel rozšířil obsazení komorního orchestru o řadu bicích nástrojů, klavír a harfu. Jde v základě o témbrovou skladbu, v níž právě bicí nástroje hrají důležitou úlohu. Pečlivá skla-
7 Hr0504.indd 7
30.3.2005 14:02:53
F E S T I V A L Y ,
K O N C E R T Y
datelská práce prozrazuje, že autor je dobře obeznámen s hudebními proudy 20. století. Dílo má velmi vypjatý sopránový part, v němž zpěvačka užívá různých pěveckých technik od espresivního zpěvu přes Sprechgesang až po recitaci. Skladba je ve svém duchu moderní, využívá i různých zvukových efektů, je ale současně silně emotivní, jakoby jí byl v pozadí kmotrem i Richard Strauss. Sólového partu se výborně zhostila německá zpěvačka Julia Henning. Tato ještě mladá umělkyně vládne bezpečnou pěveckou technikou a velkým hlasem. Orchestr se proto nijak nekrotil v dynamice. Nemusel, neboť zpěvačka byla dobře slyšet i v místech značně vypjatých. Skladba byla poměrně hojným publikem přijata přímo bouřlivým po-
tleskem. Vzácný úkaz v pražských koncertních síních u soudobé hudby! Druhou skladbou první poloviny koncertu bylo Concertino pro klavírní trio a smyčcový orchestr H 232 Bohuslava Martinů. Je to čtyřvěté dílko z roku 1933, ušité horkou jehlou. Pozoruhodné však bylo skvělé provedení skladby. Jako concertino vystoupilo Trio ArteMiss. Tyto tři mladé dámy (Jana Holmanová – klavír, Alžběta Vlčková – violoncello a Adéla Štajnochrová – housle) už dnes patří k naší absolutní špičce v oboru a také tuto skladbu, přeplněnou spoustou not, nastudovaly výborně. A smyčce Českého komorního orchestru s nimi výborně spolupracovaly. Druhou polovinu koncertu vyplnilo jediné dílo – melodram Ariadna na Naxu Jiřího Antonína Bendy na text Johanna Christiana Brandese. Toto zvláštní dílo je opravdovým klenotem českoněmeckého klasicismu. Obdivoval ho už W. A. Mozart. Takový způsob střídání hudby a slova teoreticky zdůvodnil J. J. Rousseau a jako důkaz správnosti uvedl v roce 1770 na jeviště svůj melodram Pygmalion. Benda Pygmaliona znal, forma se mu líbila a nechal se jí inspirovat. Prvním Bendovým dílem tohoto druhu byl právě melodram Ariadna na Naxu. Premiéru měl roku 1775. O sto let později jej v Praze uvedl Zdeněk Fibich, zakladatel českého romantického koncertního i scénického melodramu. Dílo je dodnes živé a je schopno plně oslovit posluchače. Střídání hudby a slova působí přirozeně, i když často jde o zcela
kratičké úseky hudby, které netvoří někdy ani celou frázi. Záleží pak hodně na provedení. To bylo 15. února zcela mimořádně zdařilé. Postavu Thésea vytvořil Alfréd Strejček. Při vší úctě k jeho velkému recitačnímu umění, které v plné míře uplatnil i v této roli, jeho hlas již není pro tuto postavu dostatečně mladý. Výborná byla Ariadna Jitky Molavcové. Bylo obdivuhodné, jak se dokázala vžít do jednotlivých nálad (radostné procitnutí, přicházející bouře, hledání Thésea, jistota opuštěnosti, dobrovolná smrt) postavy. Dva krátké vstupy nymfy Oradey výborně recitovala Valerie Zawadská. Její hlas má velmi barevné altové zabarvení. Navíc ji režisér prof. Lubomír Poživil umístil před varhany, takže její promluvy opravdu padaly na Ariadnu shůry. Režisér ve výčtu účinkujících jmenován nebyl, také on však má velkou zásluhu na plném zdaru provedení. Zvláště pochválit je třeba orchestr a dirigenta. Orchestr hrál ve všech třech, stylově tak různých skladbách s plným nasazením, velmi kultivovaně a zvukově čistě. Myslím, že i zakladatel původního ČKO by byl s výkonem spokojen. Velkou zásluhu na tom má německý dirigent Andreas Sebastian Weiser. Tento umělec hovoří plynně česky a s orchestrem spolupracuje pravidelně. Bylo znát, že si s ním také rozumí. Jeho gesta jsou jasná, srozumitelná, směrovaná do orchestru, nikoli jen do publika, jak to někdy vídáme. Jeho smysl pro stylové rozdíly byl naprosto zřetelný. Své kvality projevil zejména v Bendově melodramu, kde dokázal vždy přesně vystihnout způsob vazby hudby na mluvené slovo. A to je neobvyklý úkol. Každý orchestr by si jistě takového dirigenta vážil. Druhý den uspořádal Goethe-Institut Prag workshop se skladatelem Frankem a dirigentem Weiserem. Oficiální téma znělo „Kdo potřebuje soudobou hudbu“. Diskusi moderoval Lukáš Hurník. Protože se nás ale sešla jen hrstka, bylo možno velmi brzy volně diskutovat. Základní téma jsme samozřejmě nevyřešili, zajímavé však bylo zejména srovnání vztahu pořadatelů i publika k soudobé hudbě v Německu a u nás. Západní Německo neprožilo éru komunismu, proto jsou pořadatelé i publikum poněkud otevřenější novým směrům a novým skladbám. Také oficiální podpora soudobé hudby byla dosud v Německu na vyšší úrovni než u nás.
K poctě Jindřicha Felda Míla Smetáčková
N
aštěstí pro nás všechny jsou už dávno za námi časy, kdy padesátiletí muži s plnovousy a licousy byli oslovováni
„velebný kmete“. Ten, kdo by se dnes odvážil nazvat některé štíhlé, pružné, hladce oholené a mladistvě vyhlížející osmdesátníky „kmety“, by se nadobro znemožnil. A tak se zdá, že pradávný recept Emilie Marty byl přeci jen někte-
rými muži a ženami vypátrán. Dr. Jindřich Feld k nim bezpochyby patří. Zcela zaplněný Sál Martinů vyslechl na jeho autorském večeru celkem 8 Feldových opusů, které – alespoň pro mne osobně – znamenaly
8 Hr0504.indd 8
30.3.2005 14:02:55
půldruhé hodiny pohody a radosti z chytré, vtipné, zdravé, nevykonstruované a upřímné, veskrze optimistické hudby. Autorovo průvodní slovo jednoznačně popřelo, že by jeho intelekt jakkoliv slábl (což sám o sobě tvrdí), naopak jeho komentáře plynuly zcela věcně, uměřeně a s humorem jemu vlastním. Večer otevřely dvě půvabné skladby pro nadané autorovy vnučky: Malá sonatina pro housle a klavír z r. 2003, kde Lucie Kaňková za doprovodu Miroslava Zachara zahrála svůj part vyspělým tónem i bezpečnou technikou, a efektní Moment musical pro dvě violoncella (2004), které společně v perfektní shodě se svým otcem Michalem Kaňkou nastudovala malá Veronika Kaňková. Následující čtyřvětá, vysoce virtuózní Suita pro klarinet a klavír (1948–49) byla první veřejně provedenou Feldovou skladbou za jeho studia u Jaroslava Řídkého. Jan Mach za doprovodu Miloslavy Machové ji zahráli s plným zaujetím a dokázali, že i přes padesát let stará skladba může mít na koncertním pódiu dodnes své oprávněné místo. Původně plánovaný Smyčcový kvartet č. 4 měl však smůlu: primárius totiž one-
P R A H A ,
mocněl, a tak se osiřelí členové Pražákova kvarteta pohotově ujali provedení nelehkého Smyčcového tria z r. 1962. Jak skladba, tak i její suverénní provedení sklidily zasloužený úspěch. Čtyři kusy pro flétnu z r. 1954 byly druhou skladbou pro tento nástroj, kterou Jindřich Feld obohatil flétnovou literaturu. Virtuózně ji zahrál lucemburský flétnista Carlo Jans, který se podílel i na další Sonatině pro flétnu a harfu z r. 1986. Partnerkou u královského nástroje mu byla dokonalá Kateřina Englichová, která bezpochyby přispěla k bouřlivému úspěchu této skladby. Závěrem se zaskvěla technika Carlo Janse v „přídavkové“ Vzpomínce na Mozarta pro „kouzelnou“ flétnu z. r. 2001. Domnívám se, že koncerty, uvádějící podobně svěží, pozitivní energií nabité skladby, by přesvědčily mnohého nepřítele soudobé hudby, že stojí za to si občas něco nového poslechnout, a že zatracovat šmahem soudobé autory je přinejmenším zpozdilé!
L I C H T E N Š T E J N S K Ý
K O N C E R T Y Foto Zdeněk Chrapek
F E S T I V A L Y ,
Svěží osmdesátník Jindřich Feld
PA L Á C
Gratulace F. X. Thurimu
V
Galerii HAMU v Lichtenštejnském paláci v přítomné sezoně probíhá již desátý ročník cyklu komorních koncertů nazvaný „Hudba mezi obrazy“ a spojený s vernisáží výstav předních současných výtvarníků. Únorová vernisáž (17. 2.) uvedla proslovem kurátora výstavy Jiřího Urbana kolekci obrazů malíře bulharského původu Valentina Popova, sestávající z relativně rozměrnějších, metaforicky vtipných artefaktů provedených na hrubém a zároveň řídkém plátně. Vernisáž zároveň plnila funkci jakéhosi preludia gratulačního koncertu k jubileu 65. narozenin významného instrumentalisty, skladatele, dirigenta regenschoriho v kostele Všech svatých na Pražském hradě a pedagoga, profesora Františka Xavera Thuriho. Gratulanta si nejčastěji spojujeme s hudbou a kulturou baroka, a to nejen ve smyslu oživování děl dobových autorů, ale i s jeho vlastní, původní tvorbou. Text programové brožury byl proto nikoli náhodou nadepsán „Il Ultimo Maestro di Praga barocca – Poslední Mistr barokní Prahy“. K tomu bych dodal, že zamlada jsem se setkal se spřízněnou charakteristikou ob-
divovaného F. X. Thuriho – „poslední žijící barokní skladatel“. Ve svém dětství a mládí F. X. Thuri prošel průpravou ve hře na několik nástrojů, na Konzerva-
toři v Praze studoval hru na hoboj, dirigování a skladbu, v oboru hry na hoboj pokračoval na JAMU v Brně. Jubilantova víceoborovost vyústila v pozoruhodnou syntézu, která se nejmarkantFoto Jiří Skupien
Julius Hůlek
Další oslavenec měsíce, F. X. Thuri, se členy Českého noneta v Galerii Lichtenštejnského paláce, kde byla rovněž nainstalována výstava obrazů Valentina Popova.
9 Hr0504.indd 9
30.3.2005 14:02:57
F E S T I V A L Y ,
K O N C E R T Y
něji projevuje právě v jeho aktivitě kompoziční. Na počátku byly jeho bytostná inklinace ke staré hudbě, přesněji k hudbě baroka a klasicismu, spolu s důkladným teoretickým zázemím. Nejprve rekonstruoval a dokomponovával neúplné zápisy dobových skladatelů, později přistoupil k vlastní, autonomní tvorbě, která má ovšem daleko k pouhé stylové napodobenině. Thuriho tvorba zahrnuje mj. mše i kompozice na různé latinské liturgické texty, kantáty, hobojové a varhanní koncerty (obojí po třech), cembalový koncert, dokonce i dvě opery a početnou komorní tvorbu. Právě této posledně uvedené oblasti byl věnován gratulační koncert. Zahájen byl Italským koncertem J. S. Bacha, původně pro sólové cembalo, nyní v instrumentačně vskutku věrohodné transkripci F. X. Thuriho z roku 2003 věnované Českému nonetu, které skladbu provedlo i tentokrát
P R A H A ,
(Martin Kos – housle, Jan Nykrýn – viola, Simona Hečová – violoncello, Radovan Heč – kontrabas, Jiří Skuhra – flétna, Jiří Krejčí – hoboj, Aleš Hustoles – klarinet, Pavel Langpaul – fagot, Vladimíra Klánská – lesní roh). (Členové ČN vesměs podle nástrojového určení ve výběru účinkovali i v následujících číslech programu. K nim se přidali jubilantův syn, hobojista Jan Thuri a cembalistka Megumi Thuri Yamada. Z odkazu spíše druhé poloviny 18. století těžilo Thuriho Trio in D z roku 1984 pro hoboj, housle, violoncello a kontrabas (zazněla první věta), zatímco Pinacotheca Pragensis (1992) pro hoboj, housle, violoncello a kontrabas o čtyřech větách, inspirovaných vždy jiným malířem, promlouvá již novodobou hudební řečí. Dramaturgicky vhodně volená Triová sonáta č. 3 B dur J. D. Zelenky (ZWV 181) pro housle, hoboj, fagot a basso continuo nás po přestávce nanejvýš oso-
bitým kompozičním projevem přenesla k autentickému baroku, kdežto následující dvě skladby F. X. Thuriho zaujaly především svou malebností. Exotizujícím efektem rezonovala Poema „Dobrus“ pro hoboj, klarinet a kontrabas. O přiléhavé finále pěkného slavnostního koncertu se postarala oddechová Parthia da Caccia in D pro dva hoboje, lesní roh, klarinet, fagot, violoncello a kontrabas (už při prvních taktech se mi mimoděk vybavila atmosféra povídky „Zahořanský hon“ A. Jiráska). Navštěvníci hudební gratulace F. X. Thurimu mohli být právem spokojeni – nabídla totiž mnohem víc než zažitý profil jejich oblíbeného „Mistra barokního“. Velkou zásluhu na tom také mají kvality interpretační, takže na závěr zmíníme alespoň kolektiv Českého noneta, a též individuální podíl jeho členů: zejména J. Krejčího, spolehlivého M. Kosa, P. Langpaula a R. Heče.
R U D O L F I N U M
Foto archív
Páleníčkova pocta Večtomovovi Rafael Brom
T
éma podvečerního koncertu z cyklu Profesoři pražské konzervatoře, které předznamenalo náladu v Sukově síni Rudolfina dne 10. února t. r., znělo – Romantické violoncello. Jan Páleníček s Jitkou Čechovou ho naplnili dvěma znamenitými díly – Fantazijními kusy, op. 73 Roberta Schumanna a Sonátou e moll, op. 38 Johannesa Brahmse. Fantazijní kusy měly skutečně romantickou vizáž – ševelivé violoncello se svěžími melodickými běhy v příjemné souhře s doprovázejícím klavírem dokumentovalo základní pojetí Schumannovy hudby. Splynutí obou hlasů v rázných okamžicích partitury působilo akustickým kouzlem nechtěného, přičemž klavírní part byl naprosto jistou a spolehlivou oporou melodického nástroje. Takto nějak bych si představoval hru Schumannových – Clary ve dvojici s Robertem. Brahmsova hudba byla naplněna skutečně mužným tónem violoncella, uchvacujícího zejména v hlubokých polohách, působivě zaznívaly přechody mezi výškově rozdílnými polohami. Páleníček potvrzoval své porozumění pro Brahmsovu zadumanou vážnost a dobře rozvrhl emoční síly v rozlehlém plánu sonáty, prostě řečeno, hudba stále upoutávala pozornost, třeba i uměřenou skotačivou hravostí ovšem bez laciné efektnosti a bez přehnaných emocionálních kontrastů. Promyšlenou interpretační vizi držela opět na výši bezchybná Jitka Čechová, která s přesně vyváženou dynamikou odměřovala rázné klavírní rozběhy v naprostém souladu s razantními vstupy violoncella. Romantika v Brahmsově hudbě měla vskutku seriózní polohu. Druhou část koncertu věnoval Jan Páleníček vzpomínce na svého profesora Sašu Večtomova. Uvedl ji krátkým proslovem a doplnil výběrem z jeho oblíbeného virtuózního repertoáru, který v první polovině 20. století stále ještě doprovázel starší generaci interpretů. Série tak zvaných slavných přídavků povýtce z tvorby románských autorů (Granados, Bloch, Saint-Saëns, Fauré, Ravel, Debussy, Nin) zahrnovala řadu výrazových a technických prostředků a fines, posluchačsky vděčných nicméně interpretačně nikoli snadných.
Jan Páleníček a Jitka Čechová při vystoupení v Sukově síni Rudolfina, které věnovali památce profesora Saši Večtomova.
10 Hr0504.indd 10
30.3.2005 14:02:58
F E S T I V A L Y ,
P R A H A ,
Z R C A D L O VÁ
K A P L E
K O N C E R T Y
K L E M E N T I N A
Druhý ročník Cyklu mladých Julius Hůlek
P
rojekt, který už druhým rokem nese název „Cyklus mladých“, vznikl z iniciativy společnosti Euro Art a Národní knihovny ČR a směřuje k obecnému pozvednutí umělecké úrovně koncertů pořádaných v Zrcadlové kapli Klementina. Zdejší koncertní akce – hlavně po dramaturgické stránce – v nedávné minulosti jen málo odpovídaly vkusu hodnému hlavního města. Ne tak Cyklus mladých. Nejenže staví na hodnotné a zároveň přitažlivé dramaturgii, ale usiluje i o prezentaci špičkových interpretačních kvalit. Na rozdíl od roku 2004 počítá i s jinými komorními soubory než smyčcovými kvartety. Pestřejší bude spolupráce s dalšími instrumentalisty, pestřejší bude i dramaturgie. Zvláštní po
P R A H A ,
K A N A D S K É
zornost je věnována uvádění děl letos jubilujících skladatelů a specialitou jsou novodobé premiéry dosud nehraných a nepublikovaných skladeb autorů českého klasicismu, archivovaných v hudebním oddělení Národní knihovny. Příležitost tak dostává nedávno či právě nastupující generace mladých interpretů, která své první úspěchy donedávna sklízela v četných soutěžích a nyní se postupně etabluje v koncertním dění doma i v zahraničí. Letošní ročník Cyklu mladých, který se v šestnácti koncertech rozprostírá od února do prosince 2005, odstartoval koncert souboru Trio Concertino (10. 2.) – Ivo Kahánek (klavír), Jan Fišer (housle), Tomáš Jamník (violoncello). Dotyčný soubor na sklonku předchozího roku získal první cenu v oboru klavírní trio
v interpretační soutěži Nadace B. Martinů, přestože existuje necelý jeden rok. Obdobně svým způsobem odvážný a zároveň zodpovědný přístup mladí hudebníci prokázali svým koncertem v Klementinu, když zvolili závažná díla literatury svého druhu – Klavírní trio c moll, op. 1, č. 3 L. van Beethovena a Trio e moll, op. 67 Dmitrije Šostakoviče. Obě hutné struktury pojali s notnou dávkou osobitosti, už zaujetí, s jakým hráli, vylučovalo kopírování cizího vzoru. Romantizující cítění drželi „zkrátka“, víc vsadili na věcnost a „prosvětlení“ struktury. Příkladná byla i precizní technická stránka souhry. Vesměs mladé obecenstvo své zřejmě oblíbené Trio Concertino spontánně, intenzivně a právem aplaudovalo. Věru hezký zážitek na počátku řady dalších slibných koncertů.
V E LV Y S L A N E C T V Í
Písňový večer u Kanaďanů Petr Pokorný
10.
února vystoupil v rezidenci kanadského velvyslanectví kanadský tenorista Paul Frey, známý v západní Evropě jako hrdinný tenor wagnerovského repertoáru. Např. v samotném Bayreuthu vystoupil 37krát v roli Lohengrina. Před třemi lety zakončil operní kariéru a vrátil se do rodné Kanady, kde dnes farmaří. Pro své vystoupení v Praze si vybral převážně beethovenovský program. Zpíval cyklus An die
ferne Geliebte, Adelaidu a dvě další písně. Přestože jeho hlas je dosud svěží a ve všech polohách vyrovnaný a jeho dikce jasná a zřetelná, sklouzával mimoděk do běžných operních manýr. Daleko lépe, ba výborně se mu vedlo ve dvou dramaticky vypjatých písních Richarda Strausse a v jedné árii z Lehárovy operety Země úsměvů. Zde mohl plně uplatnit svůj dramatický talent. Při volbě přídavku neodolal své lásce k Wagnerovi a zazpíval úryvek z Valkýry. U klavíru s Paulem Freyem spolupracoval český pianista Norbert Heller. Heller patří
k našim předním pianistům, který se věnuje jak sólové, tak i komorní hře. Spolupracuje s pěvci a houslisty. Jeho doménou je klasický a raně romantický repertoár (Mozart, Beethoven, Schubert). Na krátkém křídle Petrof střední zvukové kvality vytvářel bohatou barevnou škálu zvuků a velmi citlivě a přesně reagoval na všechny rytmické výkyvy pěvcova projevu. Večer byl dalším důkazem toho, že operní zpěv a interpretace písní jsou dvě rozdílné discipliny, které lze jen obtížně zaměňovat či střídat.
Jarní koncert dechové hudby Zdeněk Šesták
S
polečnost dechové hudby při AHUV se má čile k světu. Důkazem toho byl Jarní koncert novinek dechové hudby, jenž se konal 14. 2. v sále kina Evropa v Praze-Dejvicích. Posádková hudba Praha, řízená šéfdirigentem pplk. M. Bulínem a kpt. K. Mezihorákem tu prezentovala řadu skladeb českých autorů. Byl to výběr velice pestrý. Nechybělo tu ani Divertimento čestného člena této společnosti prof. Karla Husy, skladba komponovaná původně pro žesťový ansámbl, adaptovaná později pro velký dechový orchestr. Dílo napsané v 50. létech minulého století, zaujalo především svou nekompromisní zvukovostí a strukturální propracovaností.. Inspirace
českým a slovenským folklorem ba i husitským chorálem (I. věta) musela být v daleké cizině chápána jako čiré exotikum. Pro nás je to i dnes poučení, jak lze vynalézavě a neotřele chápat propojení lidových idiomů s náročněji pojatými artificiálními obsahy. Proto je to vše jiné, nežli obvyklá konvence, s jakou byly kdysi produkovány lidové intonace a rytmy. Husova hudba je v rámci tohoto dechového repertoáru svým způsobem jistě exkluzivní a posluchačsky náročná, její uvedení byl ovšem dramaturgicky podnětný čin. Za úvahu by rozhodně stálo uvést v příštích ročnících podobná díla V. Nelhýbla či K. B. Jiráka (Scherzo pro velký dechový orchestr). Bylo by to jistě další poučení i splacení dluhu vůči těmto skladatelům, žijícím v USA.
Akční rádius výrazovosti dechové hudby je velice široký. Autoři dovedou napsat solidní skladby užitkového typu, jako byl např. Jubilejní pochod J. Bílého, zpívaná lidová polka B. Sedláčka či poetická mazurka s názvem Odrobinky B. Hajduška. Česká romance K. Bělohoubka zaujala svou rozevlátou lyrickou melodickou a orchestrační jistotou. Zkušeným autorem tohoto žánru je i P. Staněk, který obohatil repertoár pěkným sólem pro klarinet, nazvaným Clarinessa. Je to bystrá kompozice, inspirovaná zřejmě i slovní hříčkou, neboť název nástroje samotného je odvozen od latinského slova „clarus“, tj. „jasný“. Čistá práce, smysluplně a hlavně barevně orchestrovaná, poskytující dost prostoru pro koncertantní nástroj. Staněk vždy přijde s něčím, co má trvalejší platnost.
11 Hr0504.indd 11
30.3.2005 14:03:00
F E S T I V A L Y ,
K O N C E R T Y
Překvapením pro mě tentokrát byla i skladba O. Pihrta Čtyři barvy. Proti loňskému roku je nutno u tohoto autora konstatovat velký pokrok. Obsahovost jeho svity je hudebně zajímavá, orchestr zní překvapivě barevně, vynalézavě se tu střídají polohy extremně vysoké s temnou barvou hloubek, nápaditě charakterizujících černou barvu s užitím celotónových melodických postupů. Autor tu zřejmě využil své letité praxe instrumentalisty v symfonickém orchestru. Podobně svěží a co je důležité, nelomené barvy orchestru využívá ve svém „Svítání na Chodsku“ J. Bajer. Je to stylizace lidového tance s nezbytnými dudáckými prodlevami a skotačivě rozpustilými klarinety. Působivá je gradace v závěru skladby, kde se najednou objeví odvážnější akordika, dokazující, že autor by celou věc byl schopen ztvárnit s ještě větším a osobitějším
B R N O ,
B E S E D N Í
stylizačním nadhledem. Concertino pro lesní roh A. Tichého jakoby se zhlédlo v jednoduchých obrozenecky kantabilních obrazech. To má nesporně svůj vtip, působící jako reakce na pseudoromantickou harmonickou zbytnělost. Autor nalezne jistě cestu, jak tuto záměrnou naivitu ozvláštnit harmonicky. Od E. Zámečníka nemůžeme čekat nic nežli dílo po všech stránkách zajímavé a své. Tak tomu bylo i v jeho koncertním Tangu, kompozičně jistém tvaru s nečekaně expresivními bicími nástroji, stupňujícími jen exotickou výbušnost tohoto tance. O podobný účinek se pokusil ve skladbě Polydance též M. Bártek, autor s bohatou a vynalézavou harmonickou představivostí. Skladba je nesporně zajímavá v oné taneční polyrytmizaci, kdy hlavní melodický obraz prochází různými metamorfó-
zami. Zdá se mi však, že Zámečníkova monotematičnost Tanga je v důsledku chtě nechtě účinnější nežli roztěkanost takového útvaru. Vzpomeňme jen na Ravelovo Bolero, co je to za neúprosné soustředění na jednom jediném melodickém základu. Je sympatické, že dramaturgie zařadila i dvě skladby slovenských kolegů z této žánrové oblasti. Koncert pro tubu A. Hudce a sólo pro pikolu a fagot „Mravenec a slon“ A. Petrika byly rozhodně zpestřením programu. Orchestr hrál jako obvykle na dobré úrovni. Ze sólistů je nutno připomenout výkony prap. J. Trunce (klarinet) prap. J. Kratochvíla (lesní rok), prap. M. Pončíka (tuba), V. Klouda (pikola), por. D. Chvojky (fagot) jakož i zpěváků I. Šakové a V. Bízka. Celý koncert zasvěceně komentoval Mgr. E. Zámečník.
D Ů M
Foto archív
Průměrné vítězství Tomáše Netopila Jiří Kopecký
T
řetí abonentní koncert Komorně orchestrálního cyklu Státní filharmonie Brno sliboval na čtvrtek 24. února příjemný zážitek. Vedle Italské symfonie Felixe Mendelssohna-Bartholdyho zazněly skladby pro české publikum neznámých „W“: Italská serenáda vídeňského autora fin de siècle Hugo Wolfa a dvanáct let starý (tedy premiérově mladý) Koncert pro housle, klarinet, klavír a orchestr od Williama Wallaceho. Koncert byl průměrný; četná místa Besedního domu zela prázdnotou (po přestávce ještě větší), Wallaceova kompozice nenutila k pozornosti, filharmonici – zřejmě ještě zmoženi vyčerpáním z asijského turné – hráli malátně. Dirigent Tomáš Netopil se snažil Wolfovo opus interpretovat rozmarně až pikantně s lehkostí „lehké múzy“, kterou si Italská serenáda žádá, ale nakonec dbal na výrazná gesta na první dobu. V dané situaci mu ani nic jiného nezbývalo. William Wallace v sobě nezapře Američana. Kombinuje minimalistickou motoriku s „velkým“ symfonismem, nešetří s vysokými a expresivními polohami a tajemným zvukem zvonů syntetizéru. Výsledkem není dílo, které něco řeší (i když třeba chce), ale které by chtělo strhnout (nedaří se mu to však). Wallaceův koncert tvoří mysteriózní projekční plochu, kam si posluchač může vložit, co mu je libo. Přítomný skladatel (1933) sklidil zasloužený potlesk, vždyť se jeho hudba dobře poslouchala (a také rychle oposlouchala). Trojice protagonistů se bohužel „nesešla“. Marii
Houslistka Marie Gajdošová
Gajdošové je vlastní hrát „první housle“ i v rámci komorního obsazení, je afektovaná v gestech i v permanentním úsměvu, umí čisté tóny i brutální smyky, umí výborná vibrata, jenomže vibrato působí vždycky, i kdyby to byl podvod. Klavíristka Dana Drápelová se zase stáhla do role služebnice umění, hrála pohotově, i když spíš jako doprovazečka než jako sólistka. Jedině klarinetista Emil Drápela předvedl normální výkon – s trochou šelestu, zato s plnými výškami. Na Mendelssohnovu Čtvrtou symfonii volil Tomáš Netopil briskní tempa, probudil tak publikum a hlavně filharmoniky, kteří měli v první větě co dělat, aby udrželi souhru ve skupinách (první housle, violoncella, dřeva!). Druhá věta – dokonale vystižené Andante con moto – by klidně mohla nahradit hudbu pašířů ze Smetanovy Hubičky. Při vířivém Saltarelu čtvrté věty měl Netopil před sebou motivovaný orchestr, s kterým by dokázal oddirigovat celý koncert jen pravou rukou.
12 Hr0504.indd 12
30.3.2005 14:03:02
F E S T I V A L Y ,
B R N O ,
B E S E D N Í
K O N C E R T Y
D Ů M
Moravské kvarteto čelilo nástrahám dokonalosti Jiří Kopecký
Na
3. abonentní koncert komorního cyklu Státní filharmonie Brno přijalo pozvání Moravské kvarteto (Besední dům, 15. 2.). Protože výkon pánů Jiřího Jahody (první housle), Radoslava Havláta (druhé housle), Jana Řezníčka (viola) a Josefa Klíče (violoncello) byl natolik dobrým a stabilním, volím místo obvyklé kritiky prostou charakteristiku. Na interpretaci hudby Johannesa Brahmse se snadno vyjeví technická vyspělost i hudební inteligence. Od prvních tónů Druhého kvartetu a moll, op. 51/2 vynikalo jako „to výjimečné“, „to jedinečné“ jemný a čistý zvuk. Hráči dokázali „vypnout“ všechny rušivé šelesty, které normálně koncert provázejí. I obracení not jsem vnímal jako televizní přenos s hlasitostí stáhnutou na minimum. Kdyby každý primárius hrál jako J. Jahoda, právě označení primári-
us by brzy vymizelo. Kvartetisté nepotřebovali oční kontakt, vše kontrolovali ušima. Výsledkem byl dokonale vyvážený čtyřhlas v jemné dynamice, dokonale „zvintřnělá“ souhra, která nepůsobila opatrnicky. Ani na místech vyžadující pomalé tahy nezazněl drhnoucí smyčec. Pokud se někteří posluchači rádi vžívají do motoriky hráčů a usnadňují si tak poslech, uspokojil je v tomto směru pouze J. Klíč, výrazně mladší člen souboru s kozí bradkou a černým šátkem. Jeho temperament však nijak nenarušoval subtilní zvukový ideál kvarteta (i na jednoduchých doprovodech se potrápil a z jeho nástroje vycházel slabý a přitom plný kovový tón téměř hobojové barvy). Tempa volili hráči svižná, a pokud k tomu vyzývala polyfonní faktura, rovná (rubata a romantické „bubliny“ nejsou těmto interpretům vlastní). Vibrátem jen lehce obalovali jednotlivé tóny, aby lépe a oduševněleji pronikaly do uší (duší) posluchačů. Dynamické kontras-
ty a gradace se často odehrávaly od pianissima do mezzoforte. Vykřičená forte Moravské kvarteto pro své záměry nepotřebuje stejně jako „nezodpovědně“ rozdováděnou hru. Pro takové dispozice vhodně zařadili na program Pátý kvartet Bohuslava Martinů, o něco méně vhodněji Kvartet č. 1 D dur, op. 11 Petra Iljiče Čajkovského. Brahmsovi se dostalo žertovného výrazu ve scherzu i bodavého tečkovaného rytmu ve finále, Martinů zazněl skvěle (žádné Allegro ma non troppo 1. věty, ale nekompromisní Allegro, žádné cantabile 2. věty, ale mysterioso a zhroucení), v Čajkovského díle nechyběly rapsodické a symfonicky rozšafné momenty, ale pouze momenty. S úzkostí doufám, že se závěr nebude zdát členům Moravského kvarteta nedůstojným; jedna paní u šatny totiž povídala, že si „Čajkovskýho“ představovala líbezněji. Nerad používám podobná slova, ale tentokrát souzněl tento nepatrný vox populi s mým přesvědčením.
13 Hr0504.indd 13
30.3.2005 14:03:32
Bazilika sv. Markéty Bfievnovsk˘ klá‰ter, Markétská 1, Praha 6 Stfieda 20. dubna 2005 v 19.00 hodin
JAN HANU·: ECCE HOMO, ORATORIUM, OP. 97
K nedoÏit˘m devadesátinám, které by loni v létû zesnul˘ hudební skladatel Jan Hanu‰ oslavil 2. kvûtna, uvede PraÏské jaro je‰tû v pfiedfestivalovém období ve stfiedu 20. dubna mimofiádn˘ koncert s ãeskou premiérou jeho velikonoãního oratoria Ecce Homo. „Léta jsem o podobném námûtu pfiem˘‰lel a ãím dál tím zfietelnûji se mi v duchu r˘soval obraz Syna – âlovûka, jenÏ nejen proÏívá svou cestu bolesti, ale pfied jehoÏ vnitfiním zrakem se zároveÀ odvíjí apokalyptick˘ film lidské budoucnosti ...“ – vzpomínal skladatel na genezi své rozsáhlé skladby v autobiografické knize Labyrint svûta, vydané v roce 1996. „Stejnû jsem si byl jist i tím, Ïe jedin˘, kdo mi k nûmu mÛÏe po Bednáfiovû smrti napsat básnickou pfiedlohu, je Václav Renã. V padesát˘ch letech si vytrpûl dvanáct let v rÛzn˘ch vûznicích a po krátkém omilostnûní ve dnech PraÏského jara, kdy opût zaãal publikovat, upadl za normalizace v nemilost znovu. Vûdûl jsem, Ïe dokud se situace v˘raznû nezmûní, nemá na‰e spoleãné dílo nejmen‰í nadûji na provedení ... Pfiesto jsem ho pfii nejbliωí náv‰tûvû Brna vyhledal a poÏádal ho o spolupráci ... Od té chvíle se mezi námi rozvinula velká korespondence: o celkové koncepci a proporcích díla, o tom, Ïe nûkterá zastavení by bylo dobfie hudebnû spojit, aby nám vût‰í celky umoÏnily budovat monumentálnûj‰í formu ... Po Renãovû smrti na radu Václavovy rodiny dokonãil zb˘vajících sedm zastavení mlad˘ moravsk˘ knûz, básník Franti‰ek Trtílek. Pokornû na sebe vzal kfiíÏ na‰í koncepce a trpûlivû sná‰el mé Ïádosti o krácení nebo prodluÏování textu.“ Pro skladatele bylo duchovní dílo s námûtem ãtrnácti zastavení na poslední Kristovû cestû s nadûjí následného vzkfií‰ení alegorií posrpnov˘ch let, která pro mnohé z na‰ich spoluobãanÛ znamenala skuteãnou kfiíÏovou cestu. V ovzdu‰í normalizace mohla b˘t takto zamûfiená skladba provedena pouze v zahraniãí, kdyÏ si ji dirigent Václav Neumann vybral pro svÛj koncert s VídeÀsk˘mi rozhlasov˘mi symfoniky v sále tamního Musikvereinu 7. bfiezna 1986. Ecce Homo, op. 97 zaznûl ov‰em pfii této pfiíleÏitosti ve zkrácené podobû v kombinaci s Beethovenov˘m oratoriem Kristus na hofie Olivetské. Nynûj‰ího prvního kompletního uvedení díla se ujal dirigent Marek Valá‰ek se Symfonick˘m orchestrem PraÏské konzervatofie, Smí‰en˘m sborem Pedagogické fakulty UK a sólisty Karolínou Berkovou a Ivanem Kusnjerem, part recitátora pfiednese Otakar Brousek. Jak se mladí interpreti k Hanu‰ovû neznámé skladbû dostali, jsme se zeptali dirigenta Marka Valá‰ka: „Po úspû‰ném provedení Hanu‰ova oratorního triptychu Matka chud˘ch orchestrem a sborem PraÏské konzervatofie v kvûtnu 2003 se otevfiel prostor pro v˘bûr dal‰ího díla. Na dotaz, kterou svou skladbu by si Hanu‰ vybral, aby byla provedena, bez zaváhání odpovûdûl: Ecce Homo. Na tomto díle opravdu Hanu‰ovi velmi záleÏelo a moc si pfiál, aby se doÏil jeho uvedení v ãe‰tinû. Z chystaného provedení mlad˘mi lidmi mûl Hanu‰ dvojnásobnou radost. VÏdy vkládal velkou nadûji do mládí, do jeho energie a optimismu. MoÏnost spolupodílet se na díle takového formátu, jak po stránce hudební, tak obsahové, je záÏitkem pro v‰echny zúãastnûné. Vlastní koncert se bude konat v bazilice sv. Markéty v Praze - Bfievnovû, na místû, kde stála Hanu‰ova rakev pfii posledním rozlouãení. Pfiejeme si, aby se nám podafiilo pfiedat dál Ïivotní zku‰enost, kterou Hanu‰ do svého oratoria vtiskl.“
ECCE HOMO
Symfonick˘ orchestr PraÏské konzervatofie Marek Valá‰ek – dirigent Karolína Berková, Ivan Kusnjer – sólisté Otakar Brousek – recitátor Smí‰en˘ sbor Pedagogické fakulty UK Jana Veverková – sbormistrynû
Vstupenky v prodeji: ■ SíÈ Ticketpro, www.ticketpro.cz • tel.: 296 329 999 • fax: 234 704 204 • e-mail:
[email protected] ■ Pokladna PraÏského jara, nám. Jana Palacha, Praha 1 • tel.: 227 059 234
14 Hr0504.indd 14
30.3.2005 14:03:46
F E S T I V A L Y ,
K O N C E R T Y
Poslední žáci Janáčkovi Pavel Blatný
T
ak se jmenoval pořad, který někdy v 70. letech natáčela brněnská televize o komponistech Janu Kuncovi a Josefu Blatném, mém otci. Bylo to poslední společné vystoupení starých pánů na veřejnosti a protože jsem se celého natáčení účastnil, rád bych se s vámi rozdělil o své vzpomínky. Kuncovi bylo tehdy už přes devadesát a mému otci hodně přes osmdesát. Proto televizní štáb, který jel natáčet filmové dotáčky s nestory hudebního Brna přímo do jejich domovů, se připravoval na nejhorší. A hle – opak byl pravdou. Otec si svůj příspěvek dokonce napsal – ale naučil se jej nazpaměť tak dokonale, že jej odříkal bez papíru. Kunc mluvil suverénně spatra – mocný zádrhel a zděšení způsobila však jeho upřímná věta: „U Janáčka jsem sice studoval, ale nejvíce jsem se naučil později u Vítězslava Nováka“. Je logické, že při vysílání byla tato slova posléze vystřižena. Štáb však byl okouzlen jeho humorem: Když donesl několik lahví nejrůznějších alkoholických pochutin, dodal – „toto je tajemství, proč se dožívám tolika let“. Na odmítnutí široké nabídky řidičem televizního autobusu kontroval: „Řidič a nepije? No, to já jsem řídil konzervatoř desítky let, ale pil jsem vždycky“. Nicméně situace se proměnila. Mluvené vstupy se totiž natáčely dopoledne a vlastní skladby pak až ve studiu večer, opět za osobní účasti obou nestorů. Ti se pěkně odpoledne prospali a řada věcí z dopoledne se jim vytratila z paměti. Tak Kunc při vstupu do studia (nechápavě se rozhlížeje) stísněně vyhrkl
„Kde to jsem?“ (Toho mimochodem obratně využil režisér pořadu Fedor Kaucký, který na nejbližší schůzi v televizi, kde se kritizovala užívaná brněnská studia, poukázal na tuto Kuncovu větu slovy: „Osobnosti, které mají stále co do činění s prostorami pro kulturní akce, nechápou, že vstoupili do televizního studia!“ Mezitím můj otec byl již připraven na úvodní část své Houslové sonáty, kterou měl komentovat svým autorským vyznáním. Když na zkoušce vyzkoušeli vstupní takty a obrátili se na otce, aby hovořil – překvapeně konstatoval: „To už bylo ode mne?“ Opačně tomu bylo u Kunce. Ten byl připraven dokonce si sám své písně doprovázet. Samozřejmě při playbacku ze staré rozhlasové nahrávky. Noty si ale zapomněl doma a štáb stál bezradně před tzv. neřešitelnou situací. A hleďme – jakmile se ozvaly první takty skladby, starému pánovi se otevřela paměť dávné minulosti (kdy doprovázel tyto písně vždy v provádění své mladé paní) a zpaměti doprovázel současnou sólistku tak, že kamera mohla snímat detaily Kuncových rukou. Nakonec se vše pěkně srovnalo, oba Mistři znovu zaúčinkovali a v pohodě se vrátili domů. A až ráno si náhle otec na něco vzpomněl a přišel mne osobně vzbudit: „Je to důležité – včera mi říkal ten…ten…ten… že se máš u něho ještě kvůli tomu pořadu zastavit“. – „Režisér?“ Upřesňoval jsem. „Ne – ne“. „Asistent režie?“. – „Ne – ne.“ – „Dramaturg?“ – „Ne – ale přece ten – vždycky o něm mluvíš!“ A já naposledy: „Jenom ale kdo?“ A tu se už otec opravdu rozčílil: „Bože, mladej je a nemůže si vzpomenout a já jsem starej a vím to“!
14. interpretační kurzy HORNCLASS ve hře na lesní roh Nové Strašecí 6. – 14. srpna 2005 Hermann Baumann, Ádám Friedrich Francis Orval, Arkadij Shilkloper Jindřich Petráš, Jiří Havlík, Zdeněk Divoký
Uzávěrka přihlášek: 10. 6. 2005 Informace: www.hornclass.cz Kontakt:
[email protected]
Další host České filharmonie – Manfred Honeck Dita Hradecká
C
o má společného Česká filharmonie, Gustav Mahler a Manfred Honeck? Především fakt, že pod vedením tohoto rakouského dirigenta zahraje orchestr na konci dubna Mahlerovu První symfonii. Ale vztah Manfreda Honecka k naší zemi je hlubší: Rod Honecků pochází z Moravy a dirigent sám ještě coby violista Vídeňských filharmoniků hrál pod vedením Václava Neumanna. Jeho dráha tak přinejmenším z topografického hlediska připomíná raná Mahlerova léta. „Mahlerova symfonie vychází z česko-rakouské tradice a Česká filharmonie je pro tuto hudbu jedno z nejlepších těles, co se týče zvuku,“ vysvětlil Manfred Honeck, proč si pro své hostování zvolil právě toto stěžejní opus. Když vyměnil smyčec za taktovku, stal se Honeck nejprve asistentem Claudia Abbada. Další kroky jej vedly do curyšské opery, než byl jmenován hlavním dirigentem Symfonického orchestru MDR v Lipsku. Mezi mnoha světovými tělesy, které Manfred Honeck dirigoval, je třeba na prvním místě zmínit spolupráci s filharmonií v Oslo a se symfoniky švédského rozhlasu, jimž Honeck od roku 2000 šéfuje. Kromě toho jej angažoval orchestr Concertgebouw, lipský Gewandhaus nebo Chicagští symfonikové; vrátil se také – už jako dirigent – k filharmonii do Vídně, která byla pro jeho hudební vývoj rozhodující. Začátek letošního roku zastihl Manfreda Honecka v Kodani, kde představením Aidy otevíral novou budovu tamější opery. Čtenáři Hudebních rozhledů jsou jistě zvědavi, jaké další dirigentské osobnosti pozvala Česká filharmonie do své příští jubilejní 110. sezony. Ta je samozřejmě hotova a její přehled dostanou návštěvníci Rudolfina do ruky už tento měsíc. Na tomto místě, hlouběji než je obvyklé, můžete nahlížet do dění v České filharmonii. Při psaní příštích textů se rádi necháme inspirovat i vašimi otázkami, které lze zaslat e-mailem na sekretariat@cfmail. cz, nebo poštou na adresu České filharmonie či Hudebních rozhledů.
15 Hr0504.indd 15
30.3.2005 14:03:58
Z A D Á N O
P R O
Janáčkův máj
M
– či na nově upraveném Slezskoostravském hradě. Poprvé také festival odvážně vkročí do známé Stodolní ulice a jeden z koncertů bude realizovat v hudebním klubu Boomerang. Program letošního Janáčkova máje logicky reflektuje některá hudební výročí (J. Suk, B. Bartók, G. Fr. Händel, J. S. Bach) i 60 let od konce 2. světové války (Haas, Bodorová, Beethoven), ale jako vždy tato výročí nejsou hlavní či jedinou
ní Sinfonietty také každoročně festival otevírající klavírní cykly V mlhách a Po zarostlém chodníčku (Ivan Klánský) či Smyčcový kvartet č. 1 (Panochovo kvarteto). K zajímavým festivalovým večerům jistě budou patřit i „barokní večer na hradě“ s hudbou G. F. Händela a G. Ph. Telemanna, autorský večer Dana Dlouhého „Znějící svět“ a program středověké hudby k oslavě Panny Marie v podání estonského souboru Rondellus. Kromě již jmeno-
ezinárodní hudební festival Janáčkův máj se letos uskuteční v Ostravě již po třicáté. Samotná historie festivalové Ostravy sice sahá až do roku 1950, ale první ročník festivalu nesoucího Janáčkovo jméno se uskutečnil až na jaře 1976. Tehdy s přídomkem „festival socialistických zemí“. Od roku 1990 již festival žádné vyhranění ani omezení nemá, a tak se proměnil do – v pravém slova smyslu – akce vskutku mezinárodního významu. V polovině devadesátých let se stal i zakládajícím členem Asociace hudebních festivalů ČR a členem prestižní Evropské festivalové asociace. Od roku 2003 je samostatným právním subjektem, obecně prospěšnou společností, jejímž zakladatelem je statutární město Ostrava, jehož primátor již tradičně nad festivalem přebírá záštitu. Vedení festivalu a jeho umělecká rada usilují o to, aby festival byl skutečným hudebním svátkem, lišícím se od – dnes již bohaté a pestré kulturní a hudební nabídky Ostravy. A tak návštěvníci Janáčkova máje měli možnost na festivalových koncertech v posledních letech slyšet mimo jiné Sergeje Nakarjakova, Ilju Gringoltse, Mischu Maiského, Pietera Wispelweye, BarMichael Rudy a Zoltán Kocsis se na festivalu letos představí se dvěma romantickými klavírními koncerty, Čajkovského konbaru Hendricks, Simona Este- certem b moll a Lisztovým koncertem Es dur. se, Gerharda Oppitze a další světové interprety včetně naší interpretační špičky. programovou osou. Festival věnuje např. značný vaných interpretů jmenujme z dalších alespoň diK novodobým tradicím festivalu patří i jazzové ví- prostor romantické hudbě, a tak zazní Čajkovské- rigenty Ondřeje Kukala, Petra Vronského a Gerda kendy, které hostily Karla Růžičku, Emila Viklické- ho klavírní koncert b moll s Michailem Rudym, Albrechta, pěvce Lívii Ághovou, Petera Mikuláše ho, Janu Koubkovou, Jarka Nohavicu či Petera Li- Lisztův klavírní koncert Es dur se Zoltánem Koc- a Ivana Kusnjera, a klavíristu Karla Košárka. Z kopu. Tou hlavní festivalovou osou ovšem je zajímavý sisem, Sukova houslová Fantazie g moll s Hanou morních orchestrů budou na letošním ročníku a kvalitní program jednotlivých koncertů i celkové Kotkovou, Brahmsova 2. symfonie a Straussův festivalu hostovat Wroclavský komorní orchestr zaměření festivalových ročníků, z nichž každý se Macbeth v podání Maďarské národní filharmo- Leopoldinum a Český komorní orchestr. nie nebo Dvořákův Slovanský smyčcový kvartet Jubilejní ročník Mezinárodního hudebního fessnaží být něčím zajímavý. Třicátý – jubilejní festivalový ročník opustí v interpretaci Panochova kvarteta. Norský var- tivalu Janáčkův máj je tedy jedním z řady. Není např. tradiční koncertní prostory a bude se konat haník Halgeir Schiager přednese kromě skladeb koncipován nijak velkolepě a oslavně, nebilancunejen v sálech Domu kultury města Ostravy a Ja- J. S. Bacha tvorbu skandinávských autorů a me- je ani neuzavírá nějakou etapu. Ve třech týdnech náčkovy konzervatoře, ale také například v Di- xický kytarista Carlos Bernal představí ve svém od 23. května do 10. června nabízí – a dodejme že vadle loutek, v secesním sále Slezskoostravské recitálu i díla méně známých autorů své vlasti. již tradičně – svým posluchačům programově zaradnice, v katedrále Božského Spasitele, v kostele Na Janáčkově máji samozřejmě nemůže chybět jímavé a špičkové programy v nejlepší dostupné sv. Václava – největší historické památce města hudba Leoše Janáčka. Letos zaznějí kromě tradič- interpretaci.
Foto archív
Jaromír Javůrek
16 Hr0504.indd 16
30.3.2005 14:04:04
Z A D Á N O
P R O
Několik poznámek k činnosti Nadace Ochranného svazu autorského… Eduard Douša
V
eřejnost Ochranný svaz autorský (OSA) vnímá zpravidla jako instituci, která inkasuje poplatky za různé formy veřejného užití děl českých skladatelů, textařů či za užití produktů hudebních nakladatelství. OSA tedy bývá vnímána jako jakýsi „berňák“, který libovolně vybírá peníze od uživatelů hudebních děl, které pak rozděluje mezi zastupované autory, nakladatele či dědice autorských práv. Tady je ovšem nutno říci, že přesná pravidla pro inkasování těchto poplatků jsou jasně dána autorským zákonem, dále oprávněním, které OSA obdržela od Ministerstva kultury ČR, a konečně smlouvami o zastupování jednotlivých autorů či nakladatelů. Především ale nelze pominout skutečnost, že odměny zprostředkované OSA, jsou zpravidla jedinými příjmy, které autor za svou práci má a je tedy na příjmech OSA závislý přímo existenčně. Podíváme-li se seriózně do historie OSA, zjistíme, že její počátky sahají do roku 1919. Tehdy se – podle vzorů zahraničních – podařilo v nově vzniklé Československé republice založit organizaci, která by hájila oprávněné zájmy českých skladatelů všech žánrů. OSA se již tehdy stala mezinárodně známou a uznávanou organizací. S počátky OSA v období tzv. první republiky jsou spjata jména takových osobností české hudební kultury jako Leoš Janáček, J. B. Foerster, Vítězslav Novák, kteří se stali posléze i jejími čelnými funkcionáři, stejně tak jako významní představitelé hudby populární, např. R. A. Dvorský, Karel Hašler či dr. Jiří Červený. Ještě méně než tyto historické reálie je v obecném povědomí, že současná OSA peníze nejenom „vybírá“, ale také nemalými částkami podporuje formou grantů nekomerční hudební aktivity všech žánrů. Za tím účelem byla v polovině 90. let 20. století založena Hudební nadace OSA, jejíž správní rada se v průběhu kalendářního roku několikrát schází, na základě podaných žádostí o grantovou podporu posoudí příslušné hudební projekty a podle nosnosti uměleckého záměru může udělit příslušný grant – samozřejmě v rámci prostředků, které má k dispozici. Správní radu Nadace OSA tvoří od roku 2003 renomované osobnosti současného hudebního
života, a to: skladatel Milan Jíra, mj. významný představitel současného českého šansonu, hudební nakladatel Jaroslav Kohout, komponista a textař Martin Němec, zakladatel skupiny Precedens dlouhá léta spolupracující se zpěvačkou Bárou Basikovou, skladatel a pedagog brněnské JAMU prof. Arnošt Parsch a známý spisovatel a textař Ondřej Suchý. Předsedou správní rady Nadace je v současné době hudební skladatel, pedagog a publicista Eduard Douša. Spektrum nekomerčních aktivit, zahrnující všechny žánry současné české hudby a dotované Hudební nadací OSA, je opravdu široké. Např. v oboru tzv. vážné hudby bylo podpořeno veřejné provedení více než 300 skladeb současných českých autorů v rámci jednotlivých koncertů i v rámci významných přehlídek (Dny soudobé hudby, Třídení a řada dalších). Dále byla podpořena realizace 6 autorských CD (zpravidla k významnému životnímu jubileu). V oblasti tzv. hudby populární (dechová hudba, folk, folklór, pop, rock, jazz, šanson…) 18 autorských či interpretačně zaměřených CD, téměř 60 významných akcí, mezi nimiž nechybí např. Country a folk na zámku ve Slavkově, Colours of Ostrava, Šanson věc veřejná…, Letní jazzová dílna Karla Velebného, Přerovský jazzový festival, několik festivalů amatérské dechové
a lidové hudby a také dnes již prestižní multižánrový festival Nekonvenční žižkovský podzim Jiřího Hoška… Velmi důležitou oblastí, kterou Nadace OSA sleduje a podporuje, jsou také hudební akce směřující k dětem a mládeži, ať už jsou již pořádány uměleckými školami všech stupňů a typů či jinými organizacemi, kde se prezentuje
současná česká tvorba. Z řady těchto projektů připomeňme např.: Mezinárodní klavírní soutěž Rudolfa Firkušného v Brandýse nad Labem (cena za nejlepší provedení klavírní skladby současného českého autora), Mladé pódium v Karlových Varech, které vedle Mezinárodního filmového festivalu patří k nejvýznamnějším akcím letní kulturní sezony v tomto lázeňském městě, dále Mladá Smetanova Litomyšl, mezinárodní festival mladých interpretů Mozartiana Iuventus na pražské Bertramce, pro který hlavní organizátor Comenius Praha pravidelně objednává napsání původních skladeb u českých autorů pro určité komorní obsazení, které jsou pak mladými interprety realizovány, často i v podobě trvalého zvukového záznamu v Českém rozhlase. K podobným akcím patří i Přehlídka nejmladších klavíristů pořádaná vzdělávací agenturou V. P. Art, jež je velmi pozitivně hodnocena pedagogickou veřejností aj. Nadace OSA také podporuje provozování skladeb českých autorů židovského původu – obětí nacistických koncentračních táborů v době II. světové války, jako jsou G. Klein, H. Krása, E. Schulhoff ad., kteří jsou zastupováni OSA, a podpořila i vydání několika zajímavých knižních publikací, a to „Hudba přítelkyně“ – vzpomínky významného skladatele populární hudby Zdeňka Petra, mj. autora významného českého muzikálu „Sto dukátů za Juana“ či odbornou práci muzikologů Antonína Matznera a Jiřího Pilky „Česká filmová hudba“. Myslím, že i z tohoto, pouze rámcového přehledu je dostatečně zřejmé, že Ochranný svaz autorský prostřednictvím své Nadace jen za poslední dva roky podpořil velké množství kvalitních nekomerčních aktivit. Kdybychom sledovali tuto podpůrnou činnost od samého vzniku Nadace, došli bychom k číslům nesrovnatelně vyšším. Význam a přínos této činnosti pro českou hudební kulturu by se tak mnohonásobně zdůraznil… Chtěl bych touto cestou vyjádřit jménem celé správní rady Nadace OSA poděkování dozorčí radě OSA za podporu a pozornost činnosti Nadace, která tak přispívá k důstojné veřejné prezentaci Ochranného svazu autorského jako celku a napomáhá vytvářet jeho pozitivní image stejně tak jako to činí nadace či nadační fondy zahraničních ochranných autorských organizací.
17 Hr0504.indd 17
30.3.2005 14:04:06
H O R I Z O N T
P R A H A ,
Š PA N Ě L S K Ý
S Á L
Jazz na Hradě Antonín Matzner
V
Foto archív
olný cyklus koncertů Jazz na Hradě, vzniklý z osobní iniciativy Václava Klause a pořádaný Správou Pražského hradu ve spolupráci s Kanceláří prezidenta republiky, se v únoru dočkal jubilejního desátého večera. S výjimkou washingtonského Bílého domu se pravděpodobně v žádném prezidentském sídle nedostalo jazzu tak vřelého a trvalého přijetí. I američtí prezidenti ovšem hostí jazzmany spíše jen nahodile, např. při dekorování některého význačného jubilanta ze světa jazzu nejvyšším americkým civilním vyznamenáním Medailí svobody nebo při příležitosti státních návštěv. Richard Nixon dával při takových jazzových večírcích s oblibou na odiv své pianistické schopnosti, Jimmy
převážně v pouzdru odpočívající tenorsaxofon a připomněl si, co se na něho naučil ve studentských big bandech. Český prezident nástrahám na vlastní prezentaci zatím odolává, nicméně sám aktivně ovlivňuje dramaturgii hradních večerů a je nejenom jejich pravidelným účastníkem, ale také tím, čemu se ve vlasti jazzu říká „master of ceremony“. Václav Klaus má rád správný „timing“, a proto i cyklus svých jazzových koncertů načasoval tak, že první se symbolicky konal přímo ve výroční den 25. výročí úmrtí kultovní osobnosti českého moderního jazzu Luďka Hulana 22. února 2004. Většina návštěvníků se přitom pravděpodobně poprvé seznámila s jednou z nově zpřístupněných prostor hradního areálu Nová galerie, která od té doby hostí jazzmany i jejich fa-
Jana Koubková v rozhovoru s prezidentem České republiky, Václavem Klausem, z jehož iniciativy cyklus koncertů Jazz na Hradě vznikl. Carter si takto jednou zanotoval proslulou bebopovou frázi „salt peanuts, salt peanuts“ přímo s jejím původcem Dizzym Gillespiem, pro Billa Clintona byly tyto návštěvy vítanou příležitostí, aby alespoň někdy oprášil kvůli výkonu úřadu
noušky nejčastěji. Pro daný účel je asi s ohledem na její relativně intimní charakter a akustické dispozice nejpříhodnější. Hned ten úvodní večer, jehož hlavní protagonistkou byla Jana Koubková a další „pozůstalí“ z někdejší Hulanovy formace
Jazz Sanatorium (tenorsaxofonista Svatobor Macák, pianisté Karel Růžička a Emil Viklický, kytarista Tony Viktora či dosud stále aktivní legenda českého jazzu, loni sedmasedmdesátiletý bubeník Vladimír Žižka), se vydařil a vyústil v docela neprotokolární jam session, k němuž se z publika připojil Jiří Stivín. Ještě během úvodního jarního cyklu se společně s triem Emila Viklického představil také první zahraniční host hradních koncertů – švýcarský trumpetista Franco Ambrosetti. Z někdejšího jazzového zelenáče, který ve svých čtyřiadvaceti letech přijel v roce 1965 poprvé na pražský jazzový festival s kvintetem svého otce, vyrostl mezitím sólista mezinárodního formátu, ostřílený i na pódiích newyorských klubů, na jehož četných albech si spolu s ním zahráli také hudebníci formátu Michaela Breckera, Johna Scofielda, nebo Rona Cartera. Protože koncert se uskutečnil, takříkajíc, za pět minut dvanáct před prezidentovým odletem ještě téže dubnové noci na státní návštěvu do Číny, vyprovázel ho na závěr improvizovaný přídavek v podobě půlstoletí starého evergreenu Franka Loessera On A Slow Boat To China. Jeho příznačně vláčná a kolébavá melodie zazněla ovšem tentokráte vzhledem k spěšným okolnostem přibližně v trojnásobně rychlém tempu. Konstantní položkou v dramaturgii hradních jazzových koncertů jsou „návraty ztracených synů“ neboli hostování hudebníků, kteří kdysi – jak se uvádělo v oficiálním dobovém slovníku – opustili svou vlast bez povolení československých úřadů. První se takto objevil navzdory už letnímu období v téměř mrazivém ovzduší Románského sklepení pod Starým královským palácem Laco Deczi s aktuální sestavou své newyorské Celluly. Možná že více než deky, které starostliví pracovníci Správy Pražského hradu narychlo rozdávali návštěvníkům, to byla právě jeho trubka a vůbec předvedený horkokrevný jazzrockový nářez, které alespoň pomyslně pozvedly chladnou atmosféru na přijatelný stupeň. Jakkoli celý cyklus zatím neměl slabá místa a každý z večerů byl něčím zajímavý, asi nejzdařilejší byl loňský zářijový koncert, při kterém oslavil šedesátiny ve světě nejproslulejší český jazzman, kontrabasista Jiří (George) Mraz. Jedinečné bylo při této příležitosti znovuzrození formace, v níž ještě během studií u prof. Františka Hertla na pražské konzervatoři s jazzem začínal – tria kytaristy Rudolfa Daška v jeho původní sestavě s rovněž v těch dnech jubilujícím bubeníkem Ivanem Smažíkem. Jejich kultivovaný komorní jazz, založený na vcítění každého z hu-
18 Hr0504.indd 18
30.3.2005 14:04:07
debníků do hry svých kolegů, vyzrál od jejich posledního společného účinkování v pražské Viole před čtyřiceti lety jako dobře ošetřované víno té nejlepší kvality. Do třetice se z českých hudebníků, kteří si z vlastního rozhodnutí zvolili novou vlast za oceánem, představil v Nové galerii kytarista Rudy Linka s mezinárodním kvartetem s trumpetistou Milesem Evansem, s nímž jsme ho už předtím slyšeli také na Pražském jaru. Jedinou dosavadní bigbandovou akvizicí v sérii hradních jazzových koncertů bylo na podzim účinkování Bohemia Big Bandu. Sedmnáctičlenné těleso, působící na domácí scéně pod vedením svého kapelníka Bohuslava Volfa už dvacet let, využilo samozřejmě loňských oslav 100. narozenin dvou slavných bigbandových kapelníků Counta Basieho a Glenna Millera a naservírovalo vděčným posluchačům řízný swingový koktejl z jejich památných orchestrálních čísel. K nostalgickému vzpomínání na časy, kdy byl králem swing, přispělo také vokální kvarteto The Swings s jeho reminiscencemi na dobový repertoár někdejších The Modernaires. První dvě letošní pokračování cyklu obstarali zahraniční hosté. V lednu jsme tak poprvé v Praze slyšeli novou hvězdu polského jazzu a nástupkyni svých slavných předchůdkyň Wandy Warské a Urszuly Dudziak zpěvačku Annu Marii Jopek. Ta mimochodem před dvěma lety vydala u polské filiálky Warner Music vynikající album Upojenie, na kterém byl jejím partnerem nikdo menší než jeden z nejlepších jazzových kytaristů dneška Pat Metheny. Z u nás dobře známé starší generace polských jazzmanů doprovázel umělkyni na pražském Hradě také saxofonista Henryk Miśkiewicz. Na už zmíněném jubilejním hradním jazzovém setkání vystoupil v únoru průkopník ruského jazzrocku, altsaxofonista Alexej Kozlov s nynější podobou jeho kvarteta Arsenal, jehož zdařilou desku Svojimi rukami z osmdesátých let převzala od tehdejší Melodie do svého katalogu pod titulem With Our Own Hands i americká společnost East Wind Records. Téměř se nechtělo věřit, že stále svěží Kozlov, který si svojí českou premiéru odbyl před rovnými čtyřiceti lety na stejném jazzovém festivalu v Lucerně jako Franco Ambrosetti, oslaví letos na podzim už sedmdesátiny. Otázkou zůstává, zda-li by se také v tomto případě nevedlo jeho jazzovým výletům od jazzrocku a Ornetta Colemana až kamsi k Borodinově Knížeti Igorovi lépe v Nové galerii než v pro tento účel přece jen příliš okázalém a hudbě (zvláště té amplifikované) tradičně nepřejícím prostředí Španělského sálu. Cyklus Jazz na Hradě má ovšem kromě záslužného setkávání se staronovými i čerstvými zjevy jazzové scény ještě další pozitivní rozměr. Při každém večeru jsou totiž přítomny také mikrofony Českého rozhlasu 3-stanice Vltava, na jejíchž vlnách se mohou se záznamy jednotlivých
Foto archív
H O R I Z O N T
Alexej Kozlov při svém vystoupení 13. 2. ve Španělském sále Pražského hradu koncertů seznámit i ti, kteří nemohli být přímo jejich fyzickými účastníky, což nepochybně ocení zejména mimopražští přátelé jazzu. Že je ostatně celý ten nápad s hradním jazzem opravdu dotažený do konce, napovídá také speciální série kompaktních desek s těmito večery, vydávaná společností Multisonic ve spolupráci se Správou Pražského hradu a Českým rozhlasem. Pro ty, kteří chtějí být u toho přímo v daném okamžiku, ještě několik tipů na zbývající koncer-
ty letošní jarní řady. Přímo v den svých osmdesátin v neděli 24. dubna vystoupí v Nové galerii doyen českých jazzových kytaristů Jiří Jirmal i s některými svými bývalými žáky včetně Rudolfa Daška, 5. května bude Míčovna v Královské zahradě patřit kvartetu švýcarského saxofonisty George Roberta a hostem posledního předprázdninového večera v červnu opět ve Španělském sále bude trio jihoafrického pianisty Abdullaha Ibrahima.
19 Hr0504.indd 19
30.3.2005 14:04:19
D I V A D L O
P R A H A , N Á R O D N Í D I VA D L O , O P E R A , D I VA D L O V D L O U H É
S T AV O V S K É
D I VA D L O ,
D I VA D L O
K O L O W R A T,
S T Á T N Í
FESTIVAL OPERA 2005 JIŽ POSEDMÉ svízelnou finanční situaci, ve větší či menší míře i s dramaturgicky odvážnějšími či alespoň v něčem zajímavými počiny. V Česku se neděje nic. Ani v případech, kdy jsou angažováni zahraniční tvůrci, jejichž jména by mohla případně slibovat cosi – objednávka domu zní vždy jednoznačně: konzervativní, líbivé podání, prosté jakéhokoli inovujícího výkladu, přečasto na hranici přihlouplého kýče. Prostě: abychom u diváka nenarazili. Ten platí, a ten chce svých pět, deset slavných kusů, do omrzení pořád dokola, a ve školním, čítankovém, bezproblémovém pojetí.
český divák konzervativní, když nic jiného nezná? Jsem tvrdošíjně přesvědčen, a čas od času se stane něco, co mě v tom jen dále posílí, že velké, estival Opera je pravidelně každý drustrhující umění dokáže ještě vždy přijmout, byť hý rok pořádaný Jednotou hudebního mu třeba jeho tradiční koncept trochu rozbije. divadla ve spolupráci s oběma pražskýAby se jím mohl dát přesvědčit, žádá ovšem jemi operními domy, jež festivalu propůjčují své diné: ono velké, strhující umění – lhostejno, zda prostory, Národním divadlem a Státní operou, v oblasti scénografie, pěveckých či hereckých a za sponzorské účasti Nadačního fondu Fatum, který podporuje rodiny po předčasně zesnulých výkonů nebo snad režijní linie. Žádá to plným hudebnících. Je to vždy velmi vítaná příležitost právem, na českém jevišti však až na zcela ojediseznámit se s operní tvorbou v deseti stálých kanělé výjimky marně. Letošní ročník Festivalu to menných operních divadlech republiky, jež bývá dokázal až s děsivou upřímností. Právě až na tu doplněna o produkci malých či nejednu jedinou výjimku. Ale k tomu pravidelně působících scén, případně se ještě dostanu. náhodných produkcí, zvláště v dřívějObě dvě malé produkce byly ších ročnících. Už toto samo je nezposvým přínosem zcela bezvýznamchybnitelnou hodnotou a smyslem né a o druhé je snad lépe vůbec nefestivalu. Pro soubory z oblastí je to mluvit – něco takového na žádný pak šance představit se v Praze, a jak operní festival prostě nepatří, ať už si této možnosti považují, vysvitne je jeho aktuální úroveň jakákoli. Šlo snad z toho, že na festivalové účasti přitom o žádoucí doteky se starou finančně doplácejí. operou 18. století. Pergolesiho koLetos se však nepodařilo zajistit morní, úsměvné dílko Tracollo e Li„malé“ produkce, které by mohly být vietta do půdních prostor Kolowratu znamenitým doplňkem tvorby velmohlo dobře zapadnout a předstakých operních domů a ukázat vedle vit nám méně známou tvář tvůrce jejich často až příliš konzervativního nesmrtelné buffy La serva padrona, pojetí také trochu nekonvenčního dujež je prvním historicky významcha, studentské recese či prostě studiným počinem na poli komické opeové, formálně výbojnější práce. Výrazry. Místo toho, ve chvatném, přibližným pasivem letošního ročníku, byť ném provedení, se stěží stalo něčím ne jediným, bylo, že se tento dříve tak více než suchou informací o díle, byť osvěžující druhý pohled nepodařilo oba protagonisté, Martina Bauerová zajistit ani kvantitativně, ani kvalitaa Oldřich Kříž, se snažili předvádět tivně. Druhou významnou slabinou rozpustilé herectví. Kánonu tohoto festivalu bylo, že pokud jde o velkou typu opery – prima la musica, poi le produkci, nepřinesl festival naprosto parole – však zůstali až příliš mnonic nového, žádný podnět k zamyšleho dlužni. V druhém případě, kdy ní, naopak odhalil až nelítostně, ač to mohlo jít o vysoce inspirativní setkájistě nebylo jeho záměrem, v jak bezní s hudbou A. E. M. Grétryho, jenž nadějně stojatých vodách se pohybuje není na českém jevišti právě častým – pokud se o pohybu vůbec dá mluhostem, se šokovaný divák musel vit – česká operní režie. Festival dotázat, co je horší: když protagonisté Jedním z úspěšných festivalových představení byla i opavská Belliniho kumentoval alarmující skutečnost, že zpívají, nebo když hovoří. Půvabná Norma, v níž se mj. představili Katarína Jorda Kramolišová (Norma) se český operní život odehrává stále nenucenost francouzského recitatia Michal Vojta (Pollione). v jakémsi pravěku. Zatuchlá konzervu byla ovšem už předem spolehlivě vativnost inscenačních linií je neuvězabita nepochopitelným faktem, že řitelná a stává se už naší národní ostuopera byla „nastudována“ v němčidou: ať vyjedete z Čech kterýmkoli směrem, na Tak alespoň soudí šéfové našich divadel. Mož- ně – jenže teď ještě šlo o to, v jaké němčině. Ale sever, na jih či západ (o východu nemohu mluvit, ná je to veliké nedorozumění. Operní divák je slíbil jsem, že o této kuriozitce nebudu hovořit neboť tamější produkce neznám), setkáte se, sa- nesmírně konzervativní, s tím se nedá nic dělat, a své slovo dodržím. mozřejmě vedle komerčně pojatých kasaštyků, všude na světě, jenže málokde se mu tak podSeveročeské divadlo opery a baletu z Ústí nad jimiž musí každé divadlo vylepšovat svou často kuřuje, jako v Čechách. Ostatně, jak nemá být Labem se představilo tím nejlepším z Pucciniho, Ivan Žáček
Foto Jiří Kristian
F
20 Hr0504.indd 20
30.3.2005 14:04:23
D I V A D L O Stylově podobně tápající byla i Belliniho Norma ze Slezského divadla, s tím, že technický standard orchestru je v Opavě dokonce ještě horší než ve Státní opeře. Zato se inscenace mohla blýsknout dvěma vynikajícími pěveckými výkony v obou hlavních ženských rolích. Být zde vše na té úrovni, na jaké zpívaly Šárka Beranová v roli Adalgisy a zejména Katarína Jorda Kramolišová v roli Normy, hlavní Libuška by patrně putovala ještě trochu více na moravský sever. Nešťastný byl i záskok, se kterým přišlo Ná-
Na líbivé, kýčovité, barvotiskové scéně to skotačí, bziká, kníká, třepotá – olomoucká Liška je vkusná, decentní, roztomilá, toť vše. Nemá protihráče v Lišákovi, ani v Revírníkovi. Jako by těch pohádek nebylo dost, v Plzni se pokusili znovuvzkřísit Lucernu. Marně. Operní Novák dnes na scéně nepůsobí, jeho eklektický jazyk, který snad možno v komorní hudbě nazvat ušlechtilým, tu upadá do bezradných klišé a naprosto nemá schopnost být důstojným partnerem dramatickému ději. Nesnesitelně rozvlekFoto Josef Hradil
Triptychem, ze kterého se stal po vykuchání lyrického středního intermezza diptych – kde vzít tolik ženských hlasů bývá u Angeliky problém i pro větší a bohatší scény. Pak ale snad tohoto Pucciniho raději nedávat: v celkové stavbě má střední díl svou nenahraditelnou roli. K nejlepším výkonům festivalu – to ovšem v tomto případě mnoho neznamená – se vyšvihl Tabarro, díky hudebnímu nastudování, z něhož vyčnívaly dobré výkony Jitky Burgetové a Igora Jana, zatímco zčeštěný Gianni Schicchi (aby se obecenstvo mohlo smát) byl jen činoherní, byť vcelku vtipně rozehranou podívanou. Známá místa překladu, která s otřesnou hluchotou jdou proti italské metrorytmice a nebo zase znásilňují češtinu (Florencie) bylo tedy nutno přežít v zájmu veselé taškařice. I Jihočeské divadlo přijelo s českým překladem, tím však podobnost končí. Naprosto nelze srovnávat překlad Daniely Suryové, (který nikdy neměl být žádným divadlem přijat, natož nastudován; naopak vydán tiskem a šířen po všech akademických učilištích jako odstrašující příklad, jak překládat nelze) – s hudebním, citlivým, a vtipným překladem Jana Panenky, jenž pořídil jihočeskou verzi Salieriho Falstaffa (vykoupaného místo Temže v Malši). Větší snesitelnost českého překladu je tu ovšem dána i historickým žánrem opery postavené na recitativu. Škoda jen, že hudební nastudování v žádném ohledu nedostačovalo ani skromným nárokům festivalu – ale takové jsou současné možnosti českobudějovického souboru. Divadlo F. X. Šaldy z Liberce přijelo s Čajkovského labutí písní, křehkou, lyrickou Jolantou, jež se pro nedostatek vnější dramatičnosti dává jen málo, k naší velké škodě. Obsahuje nejkrásnější hudbu, jakou ruský mistr napsal – těsné sousedství geniální Patetické je tu zatraceně znát. Nastudováno, spíš jen naaranžováno, ruským pěvcem-režisérem Andrejem Besčastným v originále – chvályhodné, byť skutečně rusky zpíval jen Nikolaj Někrasov, ne příliš krásně. Zato vynikla velmi dobrá a stále se lepšící Iveta Jiříková – s touhle Jolantou může vyrazit i do Evropy. Bohužel jediný klad veskrze nevzrušivé inscenace. Měli jsme poznat i Pikovou dámu, jež kompozičně těsně předchází Jolantě, a má s ní leckterou notu společnou, v provedení Státní opery Praha. Ta však byla nucena z produkčních důvodů vystoupit s Lucií di Lammermoor, s níž si ovšem, tak jak je nastudována, těžko mohla vysloužit nějaké ostruhy. Anna Todorova se jen pozvolna rozezpívávala k přijatelnému výkonu, Tomáši Černému, zpívajícímu čistě a stylově (co lze o jeho lirico spinto říci více?), však v závěru docházely síly – přesto vcelku solidní výkony, které však nedoplnil třetí protagonista, Miguelangelo Cavalcanti.
Cenu za nejlepší inscenaci festivalu a Cenu laické poroty si odnesla inscenace Národního divadla moravskoslezského Ostrava, Janáčkova Její pastorkyňa. Představitel Laca, Gianluca Zampieri, získal navíc i Cenu ředitelky festivalu, Lenky Šaldové.
rodní divadlo Brno. Smetanovi Braniboři mohli udělat větší dojem, byť už se v Brně nedávají na té úrovni, se kterou se s nimi představili v létě v Litomyšli. Hudebně je nastudován Humperdinckův Hänsel und Gretel velmi solidně, opírá se o dobrou, vyrovnanou hru orchestru, jejž mají v Brně na úrovni, které může konkurovat jedině pražské Národní divadlo. Horší už byly výkony Martiny Bauerové a Denisy Hamarové a Zdeněk Šmukař v roli Ježibaby by aspiroval na cenu za nejšeredněji ztvárněnou roli, kdyby existovala – obávám se, že to vzal s tou šeredností příliš doslova. Pokud jde o režii, neměl jsem pocit, že by zvolená poetická rovina byla tomuto kapesnímu Wagnerovi pro děti nějak blízká – připomínala spíše Divadlo Jiřího Wolkra neblahé paměti. Také v Olomouci vsadili na operu, jež je snad o dětech, ale rozhodně ne pro děti, Lišku Bystroušku, které vždy tak trochu hrozí, že se pro samé infantilní skotačení a celou tu lesní zoologii nakonec nedostane na filosofii, již tam Janáček uložil. Filosofii stáří a věčných přírodních cyklů.
lá baletní hudba z druhého aktu obsahuje spousty marné muziky. Plzeňské lze snad pochválit za pečlivé hudební nastudování, s dobrým výkonem Martina Bárty jako Mlynáře. Ale přišli na festival s mrtvým dílem. Kontroverzně přijímaná „Prodanka“ pražského Národního divadla dosvědčuje jen, jak tradicionalistické názory stále panují v pražských hudebních kruzích. Pohoršlivého na režii Jiřího Nekvasila není vůbec nic, pomineme-li hloupé manipulace s americkou vlajkou a srpem a kladivem, což jsou celkem detaily. Jinak je to představení svižné, plné nápadů. Někdy nedomyšlených, někdy levně provokativních, ale někdy osobitých a šťastných – když Mařenka odezpívá celý svůj Lásky sen v embryonální poloze. Také jsem nikde neslyšel ocenit dobrý, homogenní zvuk orchestru, s čistě vedenou basovou linkou, která se táhne celým večerem jako med. Vyzdvihl bych, oproti všeobecnému názoru, i výkon Jiřího Sulženka, který sice nedosáhne na nejhlubší tóny, ale roli vcelku nastudoval velmi solidně. Takto
21 Hr0504.indd 21
30.3.2005 14:04:25
D I V A D L O nějak by se mělo nakládat se svatým národním odkazem. Smetanova hudba je nezničitelná a toto hrubé zacházení vydrží. Bez obav. Nejlepší na konec. Ostravští přivezli Pastorkyni, kterou si mohou připsat ke cti. Patří k jejich nejlepším činům posledních let a na Festivalu odsunula všechny ostatní inscenace do role trapných outsiderů. I této Pastorkyni se dá,
B R N O ,
M A H E N O V O
nepříliš přesná, ale to u Janáčka zas tolik nevadí. Má janáčkovský styl a náboj, a to rozhoduje. A největší trumf nakonec: výtečný výkon italského tenoristy Gianluky Zampieriho (jak jen svého Laca zvládl po jazykové stránce!), jemuž zdatně sekundují jak Václav Morys (Števa), tak křehká šestinedělka v podání Evy Dřízgové. A to všechno rozhodlo.
a ne málo, vytknout – výstup rekrutů (v refrénu „Daleko, široko“ přepuštěna příliš iniciativa Števovi), scéna v druhém aktu působí dojmem texaského ranče a závěr vůbec nevyšel, Kostelnička v podání Agnieszky Zwierko se stylem herectví vůbec nespojuje s civilní gestikou ostatních. Ale realistická režie Michaela Taranta má divadelní tah, a to rozhoduje. Hra orchestru je sice syrová,
D I VA D L O
Lenka Šaldová
P
dová irská balada, i Lyonelova árie italského střihu „Ach so fromm“) zazpívali oba s odzbrojující jímavostí. Za cenné považuji, že v brněnském divadle dostali šanci inscenovat mladí tvůrci – škoda, že musel Daniel Balatka v průběhu zkoušení ze zdravotních důvodů od režie odstoupit. Inscenátoři přistupují k lehce sentimentálnímu dílku, kterým se v 19. století bavili v měšťanských salónech, s nadhledem – ostatně ten zaznívá už z výborného překladu Jana Panenky. Ve sterilním prostředí královského paláce i parku (bílé látkové stěny i stromky na dřevěném podkladu) si Harrietta zoufá, zkoušejíc si bílé šaty s obří sukní (jen bonbónek jí zvedne náladu) – a zdá se, že si na vsi docela s chutí vyleze na kupu slámy. Na statku za zástěnami vykukují zadky krav s mrskajícími se ocasy (perfektní Foto Luděk Svítil
o osmdesáti letech se v Brně opět hraje Marta Friedricha von Flotowa – a Milan Kaňák si hříčku o dvou dámách, které se z rozmaru převléknou za služky, dokonce vybral za svou první šéfovskou inscenaci. Nastudoval ji pečlivě, orchestr mu hraje spolehlivě a zní patřičně rozskotačeně i lyricky. Sólisté, ač různě disponovaní, přesně intonují a vědí, o čem zpívají. Výborná je především dvojice Jana Štefáčková (Nancy alias Julie) a Michal Mačuha (Plumkett): oba si dokáží s tóny s grácií pohrát. Hlas Liany Somičové (Harrietta alias Marta) zní trochu ostře a není jí vždy rozumět, hlasu Milana Vlčka (Lyonel) zas chybí průraznost, nicméně nejslavnější Flotowovy melodie (Martina písnička o poslední růži, původně li-
Foto Luděk Svítil
Flotowova Marta v Brně
Jana Štefáčková (Nancy alias Julie) gag!). Konkrétním situačním řešením se bohužel vtipu trochu nedostává, některé herecké akce jsou na pomezí trapnosti (skotačící Ladislav Mlejnek jako Tristan Nickelfort). Celkově inscenace spíše příjemně naladí, než že by výrazněji potrápila břišní bránici. Ale nakonec již Flotow Martu označil za dílo romanticko-komické. Repertoár brněnské opery obohatila o další barvy, zároveň její nasazení chápu jako vstřícné gesto vůči operetnímu publiku – aby neztratilo cestu do Národního divadla v Brně, v tomto případě do krásného prostředí Mahenova divadla.
Zleva Michal Mačuha (Plumkett), Milan Vlček (Lyonel), Jana Štefáčková (Nancy alias Julie) a Dagmar Bezačinská (Harrietta alias Marta)
Janáčkova opera Národního divadla v Brně – Friedrich von Flotow: Marta. Překlad Jan Panenka, dirigent Milan Kaňák, režijní koncepce Daniel Balatka, režijní nastudování Jaromír Brych, scéna Milan David, kostýmy Jana Zbořilová, pohybová spolupráce Jiří Kyselák. Premiéra 25. února 2005, psáno z reprízy 11. 3. 2005.
22 Hr0504.indd 22
30.3.2005 14:04:26
D I V A D L O
Foto František Ortmann
Opera zase v Kolowratu Josef Herman
P
ůdní prostor Kolowratského paláce divadlu svědčí, včetně operního. Důkaz, jak v divadle záleží právě na prostoru. V tomto neobvyklém se daří komorním operám řekněme neobvyklým, zdráhám se použít označení „experimentálním“, tady se totiž opakovaně potvrzuje relativita mezi „normálním“ a „experimentálním“. Zřejmě mají pravdu estetikové, kteří tuto hodnotu poměřují nikoli mírou výlučnosti samého díla, ale mírou jeho souladu s prostředím, do něhož je uvedeno, a to z hlediska fyzického i duchovního – a tedy také z hlediska očekávání diváků. Ti tu bývají nadmíru spokojeni a usuzuje z celkem tří shlédnutých představení Čtyřnotové opery Toma Johnsona a operního monodramatu Médium sira Petera Maxwella Daviese, byli spokojeni opět. Čtyřnotová opera z roku 1972 na libreto skladatele se hrála po celém světě. Je to lehká perzifláž útvaru opery, tenor, soprán, alt a baryton komentují průběh modelové opery – teď zazpíváme to a to, teď ono, a teď počkáme, až soprán najde hlas a tak podobně. Dvakrát na jeviště vtrhne také bas. Je to vtipné i poučené důvěrnou znalostí operního zákulisí, na můj vkus však příliš umělé a jaksi vykalkulované na úspěch – včetně řekněme nadmíru přístupné melodiky. Doprovází pouze klavírista, samozřejmě občas zapojený i do jevištního dění, který preluduje čtyřnotový kratičký motivek dlouho před začátkem, kdy se teprve scházejí diváci. V té době už sólisté sedí u vysokých barových stolečků a maskérka je pudruje a upravuje. Tenor čte v průběhu opery noviny, bas si cosi kreslí, ženské hlasy švitoří a jejich majitelky spolu soupeří. Operní režijní novic Ondřej David správně posunul jednání postav i celý průběh inscenace k absurditě, většího účinku by však myslím dosáhl, kdyby některé situace uměle nepřepínal – například nevyháněl sopranistku na barový stolek a altistku nenechal zpívat do otevřených dveří lednice, která jinak šikovně zpřízemňuje vznešené operní prostředí. Ještě horší je, že zejména Lenka Šmídová hodně přehrává, čímž tvar inscenace žánrově znejasňu
P R A H A
N Á R O D N Í
Představitelka Daviesova monodramatu médium, Jaroslava Maxová je. Lehké sklony k témuž má i Věra Nováková, zato Vladimír Doležal i Aleš Hendrych jednají věcně, přesně v duchu situací, a v jejich výstupech také opera vrcholí. Přesnou míru nadsázky udržel také Luděk Vele. Intonačně snadné party samozřejmě nečiní nikomu potíže, snad jen překvapuje malý objem hlasu Věry Novákové a tomuto zpívání věru nesvědčí vibrato Lenky Šmídové. Opera je kompletně alternována mladými pěvci, škoda, že se obě alternace v provozu divadla a v období chřipek prolínají. Lívia Vénosová, Adam Plachetka a Vojtěch Šafařík (nezastihl jsem Terezu Chyňavovou a Václava Lemberka) méně podléhají pokušení přehrávat, party v podání jejich svěžích hlasů znějí dobře, v ženském hlasu lépe nežli v první alternaci. Vrcholem večera však je Daviesovo monodrama z roku 1981 Médium. Jaroslava Maxová, která novinku přinesla, v ní navázala na velmi úspěšné provedení Vrtochu slečny Donnithornové téhož autora v Kolowratu v roce 1997. Tentokrát postrádala i oporu orchestru, přitom zhruba čtyřicetiminutová zpověď věštkyně je intonačně nesmírně náročná. Ještě náročnější je však na vý-
D I VA D L O ,
T A N E Č N Í
raz, neboť pojednává o věcech velmi intimních a velmi drastických, postava se pohybuje neustále v emocionálně krajně vypjaté poloze. Výtvarnice Tereza Durdilová obepnula celý prostor průsvitnou bílou látkou, pěvkyni oblékla do stejně bílých volných šatů a poskytla ji pouze sedačku a akvárium s jedinou rybičkou. Vystihla tak obdivuhodně vnitřní svět postavy a základní gesto opery, naopak režisér se pokoušel tuto zpověď nepřípadně estetizovat a formalizovat. Maxová se správně nedala a stvořila famózní postavu, i pěvecky jistou a herecky fascinující. Její alternantka Stanislava Jirků se dala a proto se s dílem hodně minula, přestože obtížný part zazpívala famózně a na jevišti stejně jako Maxová nádherně vypadá. Je s podivem, že ji naše divadla nevyužívají více. Vcelku pěkná inscenace. Divadlo Kolowrat – Tom Johnson: Čtyřnotová opera (The Four Note Opera), libreto skladatele přeložil Přemysl Charvát. Peter Maxwell Davies: Médium (The Medium), libreto skladatele přeložil Jan Dehner. Hudební nastudování Přemysl Charvát, režie Ondřej David, scéna a kostýmy Tereza Durdilová, dramaturgie Pavel Petráněk. Česká premiéra 2. února 2005.
K O N Z E R VA T O Ř
Konzervatoristé, bravo! Jaroslav Someš
V
edení baletu Národního divadla v Praze opět postupně vrací na scénu i klasický repertoár. Právě ten je totiž na všech před-
ních evropských jevištích pěstován a udržován jako nejreprezentativnější (a divácky nejžádanější) vizitka celého baletního ansámblu. Tradiční choreografie se stávají dokladem vyspělosti taneční techniky sólistů i sboru a jsou kromě jiné-
ho také příležitostí k prověrce kvalit nastupující generace. Prvními tituly, jimiž začal balet ND splácet svůj dluh vůči klasice, byla v loňské sezoně Gisele a v letošní Louskáček – v obou případech se inscenátoři rozhodli nesetrvávat na
23 Hr0504.indd 23
30.3.2005 14:04:28
rým si troufli změřit své síly letos, je bezesporu nejtěžší z těch, s nimiž se doposud utkali. Tím cennější je také vavřín, který si z tohoto střetnutí odnášejí. Čajkovského Šípková Růženka (jak jsme si zvykli překřtívat původní název Spící krasavice) je sice svým námětem poetická a dějově nekomplikovaná pohádka. Petipova choreografie, která se udržuje od prvého nastudování v carském Mariinském divadle v Petrohradě až dodnes, z ní však po stránce baletní techniky udělala patrně nejnáročnější z klasických titulů. Svědčí o mimořádné dávce odvahy, ale také o značné míře sympatického sebevědomí, když se taneční škola rozhodne nastudovat se svými studenty ne několik ukázek z baletu, nýbrž Šípkovou Růženku jako celovečerní představení. Choreograf inscenace, ředitel Taneční konzervatoře Jaroslav Lavický zachoval samozřejmě původní Petipovu podobu. Dílo pouze zkrátil a v dějových momentech zvýraznil některé motivy, především osudovou úlohu růží. Do představení zapojil studenty prakticky všech ročníků „prvňáčků). I tato sázka se vyplatila. Na všech bez výjimky bylo znát, s jakým zápalem ke svému výjimečnému úkolu přistupují a jakým svátkem pro ně je být na jevišti (navíc v prostředí tak krásném, jako je Stavovské divadlo). Lesku dodala celému večeru také napůl
Adéla Pollertová (Šípková Růženka) a Jan Váňa (Princ)
ortodoxní věrnosti choreografické tradici, nakročili směrem k osobitějšímu pojetí, ale ve výsledku zůstali kdesi na půli cesty. Čistá klasika slavila svůj vítězný návrat na první státní scénu až v lednu tohoto roku a to zásluhou dlouhodobé spolupráce baletu ND s Taneční konzervatoří hl. m. Prahy. Už deset let poskytuje vedení ND pražské konzervatoři vzácnou možnost uvádět studentská představení na jevišti Stavovského divadla (a zároveň tím obohacuje svůj vlastní repertoár). Mladí adepti baletního umění tak získávají zkušenost k nezaplacení. Úkol, se kte-
Foto Hana Smejkalová
D I V A D L O barokně, napůl rokokově laděná výprava Josefa Jelínka – sufitové dekorace a honosné kostýmy –, jež vznikla pro někdejší Bregvadzeho nastudování a kterou vstřícně poskytlo Národní divadlo. Šípková Růženka se stala výbornou prezentací práce celé školy. Např. valčík na začátku 2. obrazu, tančený osmi mladými páry a čtyřmi dětskými, vynikal tak dokonalou synchronizací pohybu, že by to studentům mohl leckterý profesionální corps závidět. V recenzované 2. premiéře vystoupila v titulní roli úspěšná absolventka konzervatoře, dnešní sólistka baletu ND Adéla Pollertová. Jemností zjevu i zjevným entuziasmem mezi své mladší kolegy výborně zapadla. Bravurou provedení strhla k velkému výkonu také svého partnera, studenta 7. ročníku Jana Váňu v úloze Prince. Jeho dlouhá, štíhlá postava dodávala efektnosti zejména perfektně a s naprostou jistotou prováděným skokům. Vynikající připravenost pro klasický repertoár prokázala také Zuzana Hvízdalová (studentka 6. ročníku) jako Šeříková víla. Ivana Mikešová, Růženka z 1. premiéry, se ve druhé alternaci představila jako roztomilá Bílá kočička. Edita Raušerová a Radovan Hrbek by si zasloužili mít možnost zatančit si slavné pas de deux Modrého ptáka celé. Soudě podle jejich výkonů ve zkrácené verzi (pouze adagio a coda), zazářili by v něm bez problémů. Z našich tanečních škol a zejména z pražské konzervatoře vychází každoročně několik talentů výborně vybavených pro dráhu v klasickém repertoáru. Je smutnou skutečností, že nacházejí větší a snadnější uplatnění na zahraničních, než na domácích scénách. Ano, můžeme se pyšnit, jaké postavení mají česká jména v řadě špičkových baletních souborů po celé Evropě. Ale oč krásnější by bylo, kdyby evropské publikum mohlo za jejich výkony jezdit do Prahy! Stavovské divadlo – Petr Iljič Čajkovskij: Šípková Růženka. Choreografie a režie: Jaroslav Lavický podle Maria Petipy, scéna a kostýmy: Josef Jelínek. Nahrávka Státního symfonického orchestru SSSR, dirigent: Jevgenij Světlanov. Premiéry 29. a 31. 1. 2005.
Perné odpoledne aneb Bastien a Bastienka ve verších Josef Herman
N
astudováním Mozartovy jednoaktové opery Bastien a Bastienka na sebe dobře upozornila studentka operní režie HAMU Gabriela Haukvicová. Podílela se též na scéně a Mozartovu hříčku nenásilně časově posunula: rozhádaní současní milenci žijí v současném bytě, ona se neobratně snaží jemu zalíbit, vaří a žehlí, on raději lepí modely letadýlek a čte noviny, zkrátka jsou jeden dru-
hým unaveni, jak už to dnes bývá, a pomůže jim kouzelník Colas se svou pomocnicí (němá pohybová role Natálie Krištůfkové). Ti jsou oba ze smyslné doby Mozartovy a nechápou dnešní civilizační ruch, který v jejich očích skutečný život umrtvuje. A podle nich pro co jiného žít nežli pro potěchu ducha i těla? Názorná myšlenková konstrukce, pro kterou režisérka dopsala nové textové pasáže, zároveň nosné téma inscenace i šikovný inscenační klíč, neboť ze střetů minulosti se současnos-
tí samozřejmě plynou vděčné situace. Pěvci bohužel nejsou herecky patřičně ohební, na jejich gestech, pohybech a mimice je znát nezkušenost i technická nejistota, a tedy opět prozrazují, že s hereckou přípravou to tu není v pořádku. Pěvecky na dané poměry ano, Markéta Mátlová (Bastienka, herecky nejjistější), Jana Dvořáková (Bastien), a Miroslav Urbánek (Colas) s party nemají větší problémy, těžko však jejich hlasy posuzovat v miniaturním sklepním prostoru Divadla Inspirace.
24 Hr0504.indd 24
30.3.2005 14:04:29
Foto archív
D I V A D L O Gabriela Haukvicová se jako správný režisér zmocnila všeho, co měla k dispozici, nenechala ladem ani muzikanty v malém orchestru, fagotistu nechala přijít dokonce na jeviště a odehrát malou scénku. V jejích postupech je cosi z klipů, jednotlivé situace řeší jako mikropříběhy s vlastní pointou, ovšem nikoli jen pro ně samé, staví z nich významový celek. Zdánlivá samozřejmost, kterou však v našich operních divadlech tolik postrádáme – buď se jen popisně vykládá, nebo postmoderně, s odpuštěním, „blbne“, ale Haukvicová vychází z myšlenky, tématu, sděluje ho nepopisným, ryze divadelním slovníkem, a také si neodpustí, je-li k tomu příležitost, si, ještě jednou odpusťte, „zablbnout“. Její rukopis nepostrádá ženskou jemnou ruku, a taková našim operám věru chybí. Bylo by dobré, kdyby z HAMU po Jiřím Heřmanovi vyšla další silná režisérská individualita – a tady se možná rodí. Uvidíme. Divadlo Inspirace – Wolfgang Amadeus Mozart: Bastien a Bastienka aneb Jedno perné odpoledne v přímém přenosu a ve verších. Hudebně nastudoval a řídí Lukáš Vendl, režie a česká próza Gabriela Haukvicová, scéna Gabriela Haukvicová a Martin Petrák, kostýmy Gabriela Kaclerová. Hraje soubor Harmonia Delectabilis. Premiéra 20. února 2005.
Studenti HAMU při představení opery Bastien a Bastienka v divadle Inspirace: zleva Natálie Krištůfková (němá pohybová role), Marek Šulc (Colas) a Jana Dvořáková (Bastien)
1. kulturní portál Od 27. bĜezna 1999 více jak 500 000 þtenáĜĤ ýASOPIS – recenze, rozhovory, zprávy, zákulisí SOUTċŽE – každý týden o hodnotné ceny GALERIE, ON-LINE – speciální obrazová a textová
zpravodajství NETHOVORY – virtuální poĜad jednoho herce VÝHODY PRO REGISTROVANÉ
www.scena.cz
MUSIC
Hr0504.indd 25
UMċNÍ LITERATURA
OPERA TANEC
DIVADLO
30.3.2005 14:04:30
Z
D O M O V A krát zavede orchestr svým repertoárem publikum do Vídně. Posluchači si vychutnají také inspiraci gregoriánským chorálem a barokní formou concerto grosso, připomenou si film a pantomimu – a to vše v souvislostech s hudbou 20. století. Filmová hudba zazní v kině, večer s pantomimou bude v divadle, druhá návštěva Vídně je koncipovaná jako letní nokturno pod širým nebem a gregoriánský chorál zazní v kostele. Orchestr Berg si při vzniku v roce 1995 dal závazek uplatňovat neběžnou dramaturgii a propagovat méně známé tituly z oblasti „mimo hlavní proud“. Soubor již druhým rokem také připravuje oblíbenou řadu koncertů pro děti, kde mimo jiné uvádí s Miroslavem Táborským hudební pohádku Péťa a vlk.
Kaduch, CSc. PhDr. Mirosla38v–1. 3. 2005 27. 5. 19
Českou muzikologii postihla citelná ztráta. 1. března nás po dlouhé nemoci navždy opustil hudební vědec, recenzent, kritik a publicista dr. Miroslav Kaduch. V r. 1967 ukončil svá studia hudební vědy na Filosofické fakultě tehdejší Univerzity J. E. Purkyně v Brně, r. 1971 obhájil doktorskou disertaci, kandidaturu věd o umění získal r. 1979. Řadu let působil jako pedagog na Lidové konzervatoři v Ostravě, kde vyučoval teorii a dějiny hudebního umění. Svůj vědecký zájem věnoval dr. Kaduch specifickým otázkám ortografie hudby 20. století, soustavně se zabýval obecnou problematikou elektroakustické a computerové hudby, soustřeďoval se na významový přínos umělé inteligence a virtuální reality. Byl dlouholetým členem výboru Společnosti pro elektroakustickou hudbu a poroty mezinárodní soutěže „Musica Nova“, autorem dvou vydání osobního slovníku skladatelů a muzikologů „Česká a slovenská elektroakustická hudba 1964–1994“ a mnoha dalších publikací a článků, mj. „Soudobá hudební tvorba s využitím počítačů“ (1989) či „Vývojové aspekty české a slovenské elektroakustické hudby“ (1997). Pravidelně se svými referáty a diskusními příspěvky zúčastňoval mezinárodních konferencí a seminářů, mj. „Hudba a matematika“, „Aplikace umělé inteligence“ ad. Já mu vděčím za řadu textů s rozbory mých skladeb a rozsáhlou monografii „Rudolf Růžička skladatel avantgardní současnosti“ (1999). Dr. Kaduch se zasloužil o rozvoj, propagaci a prosperitu české alternativní hudební tvorby, jakou je soudobá artificiální elektroakustická a počítačová hudba. Jeho pracovitost a aktivní přístup k řešení výzkumných cílů zůstane vzorem pro mnoho jeho následovníků. Rudolf Růžička
Hudba v Praze SOLISTI DI PRAGA doprovodili v Sále Martinů (12. 3.) společné vystoupení houslistů Václava Hudečka a Borise Monoszona. Koncert otevřel cyklus večerů majících osvětlit vztahy české a ruské hudební školy 20. století. Přehlídka na podzim představí mimo jiné Jana Simona, Františka Malého a Milana Langera, tři pražské žáky ruské pianistky Valentiny Kameníkové, a violoncellisty Daniela Veise, který studoval v Moskvě, a Miroslava Petráše, pražského žáka Saši Večtomova. Hudeček studoval v Moskvě u houslisty Davida Oistracha, ruský houslista Monoszon naopak již 25 let působí v Praze. „Ruská interpretační škola s propracovanou metodikou a v souladu se soutěžními požadavky připravovala především k brilantní technické dokonalosti“, řekl Monoszon. Česká škola podle něj dosáhla vynikajících výsledků naopak zejména v komorní hře. PRAŽSKÁ KOMORNÍ FILHARMONIE hrála (26. 2.) při koncertě pro rodiče a děti Janáčka. V Rudolfinu byli posluchači svědky zábavného hodinového koncertu nazvaného Leošku, nebuď smutný. Bylo to třetí pokračování cyklu Hudební velikáni v krátkých kalhotách. Ředitel filharmonie Ilja Šmíd se svým
dětským „protihráčem“ Janem Řezníčkem v těchto programech seznamují s některými skutečnostmi a doplňují tak hudební ukázky. Dospělí i děti na těchto koncertech už druhý rok oceňují vtip a humor. V letošní sezoně pořadatelé na dopoledne přidali sérii věnovanou světovým skladatelům.
CYKLUS KONCERTŮ HUDBA PRAŽSKÉHO HRADU pokračoval 6. února ve Španělském sále koncertním provedením opery W. A. Mozarta Titus. V programu nazvaném Korunovace Leopolda II. hrála Pražská komorní filharmonie řízená Jiřím Bělohlávkem, Pražský komorní sbor vedl Josef Pančík, mezi sólisty zaskočila za onemocnělou Dagmar Peckovou Hannah Ester Minutillo, dále zpívala Eva Wierzbická, Louise Hudsonová, Jana Štefánková, Tomáš Černý a Zdeněk Plech. (vla) CYKLUS TI NEJLEPŠÍ pořádaný pražskou HAMU přinesl 25. února vystou-
pení Filharmonie Hradec Králové v Sále Martinů HAMU. Dirigoval Jan Kučera, sólistou byl klarinetista Jan Pařík, na programu byla díla O. F. Korteho, C. M. von Webera a L. van Beethovena. 17. února se v galerii HAMU konal koncert k poctě F. X. Thuriho s Českým nonetem. A Švandovo divadlo uvedlo 28. února další koncert z cyklu Pražské komorní filharmonie Hudba 20. století, program Darmstadt před a poté připravil opět Vladimír Borovka. ČESKO- AMERICKÝ KONCERT se uskutečnil (26. 2.) pod názvem Triumph of the Light (Triumf světla) ve Smetanově síni. Vystoupil školní pěvecký sbor Princeton High School Choir, smíšený pěvecký sbor pražského Gymnázia Jana Nerudy a orchestr a sbor Univerzity Karlovy. Jako sólistky vystoupily klavíristky Jitka Čechová a Američanka Lucy Huangová. ABONENTNÍ CYKLUS Krása dneška, v němž členové Pražské komorní filharmonie přibližují hudbu 20. století, měl (28. 2.) ve Švandově divadle páté pokračování, věnované darmstadtské skladatelské škole, mimo jiné hudbě P. Bouleze, K. Stockhausena a L. Beria. Koncert připravil dirigent Michel Swierczewski, autor celého projektu. ČESKÁ FILHARMONIE s Vladimírem Válkem hrála (5. 3.) při benefičním konFoto archív
Z P R Á V Y
ČESKÁ KOMORNÍ FILHARMONIE a hobojista Zdeněk Adam, její umělecký vedoucí, představili (24. 2.) v cyklu Hudební čtvrtky v sále hotelu Crowne Plaza repertoár z CD Concerto Sentimento Lyrico – mj. slavné romantické operní melodie v aranžmá pro hoboj a orchestr. Pod taktovkou Vojtěcha Spurného zazněla i hudba starých mistrů. KOMORNÍ ORCHESTR BERG zahájil (7. 3.) v Sále Martinů pátou koncertní sezonu (Beethoven, J. Strauss, Křenek). Program nazval První návštěva Vídně. V rámci večera zazněla také premiéra skladby Nuberg od Michala Nejtka. Sedm tematicky koncipovaných večerů představí publiku kořeny a inspirace hudby 20. století, ale také vztahy mezi jednotlivými uměleckými žánry. Pro koncert nazvaný Mezi 2. a 3. tisíciletím objednal orchestr Berg „řízenou kompozici“ pro orchestr a publikum; díky ní budou moci posluchači poznat radost ze společného tvůrčího procesu. Dva-
JIŘÍ HOŠEK A VERONIKA HOŠKOVÁ vystoupili 3. 3. v Klubu přátel Pražského jara, kde představili díla Josepha Haydna, Antona Krafta, Ernsta Blocha, Jacquese Offenbacha a Davida Poppera.
26 Hr0504.indd 26
30.3.2005 14:04:37
Z P R Á V Y
Foto archív
certě věnovaném v Rudolfinu 80. výročí hnutí Rotary v Československu. Výtěžek připadl organizacím nevidomých. KÜHNŮV SMÍŠENÝ SBOR účinkoval (1. 2.) při prvním koncertě dvojcyklu komorních koncertů v hlavním sídle Senátu (Zarewutius, Roškovský, Petr Tomeš). TALICHŮV KOMORNÍ ORCHESTR hrál při svém 4. abonentním koncertě (24. 2.) v Anežském klášteře s violoncellistou M. Kaňkou (Suchoň, Lutosławski, Dvořák, Bartók). KONZERVATOŘ V PRAZE uspořádala (14. 2.) benefiční koncert pro Asii (Suk, Martinů, Danzi, Kvěch). AUER QUARTET vystoupil (23. 2.) v sále Maďarského kulturního střediska (Haydn, Dohnányi). RECITÁL SKIFFLOVÉ SKUPINY JIŘÍHO TRAXLERA se konal v poetické kavárně Viola 12. 2. Program představoval průřez evropskou lidovou a zlidovělou hudbou posledního půltisíciletí od středověkých písní žáků darebáků přes irské a skotské balady až po kramářské písně 19. století. Hudební ukázky (často s rekonstruovaným či doplněným textem) v podání Věry Traxlerové (zpěv, housle), Petra Traxlera (zpěv, dvanáctistrunná kytara, mandolína, flétna) a Jiřího Traxlera (zpěv, kytara) doprovázel komentářem Jiří Traxler. (ok)
Hudba v Čechách BENEFIČNÍ VELIKONOČNÍ KONCERT, jehož výtěžek je určen na oživení kostela a přilehlého Dominikánského kláštera, uspořádala (24. 3.) ústecká YMCA. Vystoupil pěvecký komorní sbor Con Certo Základní umělecké školy Neštěmice a Severočeské smyčcové kvinteto. YMCA už v objektech od roku 2002 otevřela například nízkoprahové centrum pro děti a mládež, mateřské centrum Pohádka a centrum pomoci v krizi Maják. Ročně tam také pořádá zhruba stovku společenských, sportovních a kulturních akcí včetně koncertů a výstav. SMETANOVSKÉ DNY budou v Plzni v roce 2006 věnovány W. A. Mozartovi. Jádrem festivalu bude klasická hudba, ale podobně jako letos chtějí organizátoři představit i další žánry. Letošní 25. ročník festivalu trval měsíc. Publiku nabídl i jazz, renesanční hudbu, folklor a tři projekce hudebních filmů.
Z
LUCIANO PAVAROTTI, letos sedmdesátiletá hvězda operních a koncertních jevišť, se definitivně loučí se svojí kariérou a nadále se bude věnovat již pouze pedagogické činnosti (vybraným talentům poskytuje Pavarotti hodiny zcela zdarma). Ačkoliv již dříve prosákly informace o možném závěru pěvecké dráhy, zdá se, že tentokrát to tenorista skutečně myslí vážně. Rozloučení pojal ve velkém stylu. Turné „Farewell Tour 2005“ s podtitulem „A Night To Remember“ („Turné na rozloučenou – Večer, na který se nezapomíná“) trvá několik měsíců a Pavarotti zavítá do více než třiceti měst na několika kontinentech. Pražský koncert, nad nímž převzal záštitu primátor hlavního města Prahy MUDr. Pavel Bém, pořádá Agentura 10:15 v Sazka Areně 20. 4. 2005. Začne ve 20 hodin a bude trvat přibližně devadesát minut. Jako host vystoupí Pavarottiho neteř, sopranistka Simona Todaro. Pražskou komorní filharmonii, s níž před vystoupením Pavarotti absolvuje dvě zkoušky, bude řídit Leon Magiera. Pavarotti přiletí do České republiky speciálem z Rotterdamu již několik dní před samotným koncertem. Do Prahy se osobně velmi těší a přicestuje dříve, aby si ji stihl opravdu prohlédnout a také proto, aby se v místním středoevropském prostředí aklimatizoval. Ještě před jeho příjezdem dorazí do Prahy jeho produkční tým. Bude totiž zapotřebí speciálně upravit a dovybavit jak zázemí koncertu v Sazka Areně, tak zázemí hotelu, kde bude maestro ubytován v prezidentském apartmá. Jako většina hvězd první velikosti má své specifické nároky a požadavky, které je třeba splnit a jeho produkční tým velmi dbá na každý detail. Do Prahy spolu s ním přicestuje i zbytek jeho týmu včetně fysioterapeuta, hlasového specialisty, nebo jeho osobního kuchaře, celkem asi 20 osob. Vstupenky (pouze na sezení) jsou k dispozici ve všech prodejních místech Sazka a. s., na www. sazkaticket.cz a na Call centru 266 121 122 v těchto cenových kategoriích: Platinum – 10 000 Kč, Gold – 7500 Kč a za 5000, 3000, 2000, 990 a 750 Kč. (jar) vystoupení skupiny vyvrcholí v listopadu velkým koncertem v Praze.
ČESKO-RUSKÝ HUDEBNÍ DIALOG, festivalový projekt (20.–24. 3.), představil v různých žánrech v několika městech nejlepší tradice hudební kultury obou zemí. Zapojilo se na 300 mladých hudebníků. Například v Příbrami se představil (21. 3.) dětský sbor Melodie z města Rybinsk, Příbramský dětský sbor Antonína Vepřka a mládežnický komorní orchestr Rondo z města Ljuberec. V tentýž den vystoupily v Praze soubory lidových nástrojů pražské Hudební školy a orchestru ruských lidových nástrojů moskevské Dětské hudební školy. O den později koncertovali v Plzni spolu s orchestrem plzeňské konzervatoře hudebníci z Ruska.
Hudba na Moravě a ve Slezsku JAZZ FEST BRNO je název festivalu uspořádaného (30. 3.–3. 4.) čtvrtým rokem. Pořadatelé ohlásili vystoupení Henryka Miskiewicze, Československého Big Bandu Matúše Jakabčice, pražské sestavy S´aight, americké trombonistky Sarah Morrowové, amerického pianisty McCoy Tynera, Tria Rona Affifa, skupiny János Sramkó Group, zpěvačky Silvie Josifosky, americké zpěvačky Janis Siegelové a dua Muthspiel & Muthspiel.
SKUPINA KATAPULT, slavící třicáté narozeniny, přilákala (2. 3.) v Liberci přes 800 fanoušků. Odstartovala tam výroční turné po celé republice. Série
KLASIKA VIVA, pátý ročník cyklu koncertů, začala opět (15. 3.) oživovat měs-
D O M O V A to Šumperk. Přehlídka, kterou otevřel swing, trvá do začátku příštího roku a obsáhne 11 produkcí českých i zahraničních hudebníků. Mají mezi nimi být komorní orchestr Quattro, vokálně instrumentální soubor Linha Singers, francouzský skladatel a klavírista Jean Pierre Armengaud, klavírní trio Artemiss, vokální soubor Gentleman Singers, Moravská filharmonie Olomouc či swingový orchestr Dr. Swing. SAXOFONISTA FELIX SLOVÁČEK vystoupil se zlínskou Filharmonií B. Martinů (3. 3.) v programu nazvaném Večerní nostalgie (N. Rota, E. Elgar, V. de Avazeno, D. Ellington, R. Binge, G. Gershwin, O. Nedbal, A. P. Mantovani). Dirigoval Kirk Trevor. GALA MOZART byl název programu (17. 2.) v Domě umění ve Zlíně. Pod taktovkou Fr. Preislera účinkovali s Filharmonií B. Martinů v operních áriích pěvci Zdena Kloubová a Roman Janál. O týden později následoval program Mozart a jeho následovníci. MORAVSKÁ FILHARMONIE OLOMOUC uspořádala (20. 3.) koncert pro děti a rodiče s tématem Voda v hudbě (Händel, J. Strauss, Debussy, Sibelius, Smetana). Dirigoval Michael Roháč.
Divadlo DIVADLO F. X. ŠALDY v Liberci připravilo (18. a 19. 3.) premiéru nového amerického muzikálu Donaha! napsaného podle britské filmové komedie. Autory jsou T. McNally a D. Yazbek. Režie se ujal Ján Ďurovčík, hlavní roli alternují Tomáš Impseil a Martin Stránský. Česká premiéra přišla pět let po uvedení na Broadwayi. * Divadlo také v březnu a dubnu pořádá cyklus charitativních koncertů Píseň pro Asii (účinkují Žákovský bigband ZUŠ, Severáček, Collibet, Gaudea, Aries, Ještěd a další soubory). Výtěžek je určen na konto Hand for Help.
Různé ČESKÝ ROZHLAS začne (1. 5.) ráno vysílat na internetu novou digitální stanici nazvanou D-dur. Bude na ní nepřetržitě znít vážná hudba. V budoucnu se má stát jednou z několika různě zaměřených stanic plánovaných Českým rozhlasem po spuštění sítě digitálního vysílání. D-dur bude s největší pravděpodobností první českou digitální stanicí vysílající 24 hodin denně, uvedl
27 Hr0504.indd 27
30.3.2005 14:04:38
Z
šéfredaktor stanice Český rozhlas 3 – Vltava Lukáš Hurník. Pracovníci Vltavy budou pro sesterskou internetovou stanici D-dur připravovat čtyřhodinové bloky různých žánrů vážné hudby s minimálním rozsahem ohlášení. Programy se budou po určité době reprízovat. Internetové vysílání bude zkušebním kamenem pro později spuštěné digitální vysílání. NADACE ČESKÝ HUDEBNÍ FOND může poskytovat stále méně peněz, třebaže její nadační jmění roste. Důvodem jsou klesající úrokové sazby bank. Rozdělovat lze na podporu hudebních projektů podle zákona totiž jen výnosy. Tento rok bude moci rozdat jen asi 5,1 milionu korun, i když dlouhodobě rozdělovala kolem 6,5 milionu korun ročně. Nadační jmění nyní činí téměř 225 milionů korun, ale roční úrokové sazby padají z dosavadních více než čtyř procent až k pouhým třem i méně procentům. Počátkem 90. let byly až patnáctiprocentní. Nadace má možnost rozdat jednotlivcům, institucím i hudebním spolkům pětkrát méně peněz, než by bylo skutečně potřeba. Prioritu mají Kruhy přátel hudby. Dostávají každý rok zhruba 1,3 milionu Kč. Koncerty organizují ještě stále na zhruba 120 místech. ROK ČESKÉ HUDBY uzavřelo (26. 2.) ve vysílání České televize uvedení dokumentu České hudební nebe. Film Petra Kaňky zachycuje průběh oslav v roce 2004, koncerty a divadelní představení, ale také výpovědi českých i zahraničních umělců a posluchačů k tématu „česká hudba“. Věnuje se klasickým zakladatelům národní kultury – Smetanovi, Dvořákovi, Janáčkovi a Martinů, ale také písničkáři Karlu Krylovi, životu hudebníků a současné tvorbě. České hudební nebe točil Kaňka na zakázku. S Divadelním ústavem, který koordinoval státní program Česká hudba 2004, určený pro finanční, koordinační a propagační podporu projektů s významným zastoupením tuzemské hudby, má režisér v plánu využít snímek i v zahraničí. Státní finanční podpora programu Česká hudba ve výši zhruba 105 milionů korun směřovala na speciální i běžné granty, na účelové dotace i na koprodukce i vlastní produkce. Dočasně zřízené Informačně-koordinační centrum mělo v těchto souvislostech za úkol zjistit také míru a strukturu zájmu o českou hudbu a zajistit prostředí, ve kterém by se pořadatelům lépe získával další přístup k financím a k propagaci. Výsledkem uplynulého roku bylo rovněž vydání pětideskové antologie české
D O M O V A hudby na CD, putovní výstava využitá ve 28 zemích světa a publikace o české hudbě v anglickém jazyce.
Foto archív
Z P R Á V Y
FREE JAZZ FEST, nový jazzový festival, jehož první ročník se konal v Praze 10.–13. února, se soustředil na koncerty Free Time Quartetu, československobritské sestavy s Jaroslavem Svátkem, Jozefem Láskou, Petrem Zemákem a britským saxofonistou Georgem Haslamem. Jako hosté tu vystoupili i britský trumpetista Steve Waterman a ukrajinský pianista Vladimir Soljanik, hrálo se v Malostranské besedě a Roxy, některé koncerty proběhly před festivalem na Slovensku i v České republice mimo Prahu. (vla) 12. ROČNÍK DNŮ EVROPSKÉHO FILMU se konal v Praze 27. 1.–6. 2. v kinech Aero a Světozor. Bylo promítnuto téměř 35 filmů ze zemí Evropské unie a některé dokumentární a krátké snímky národních škol. Z hraných filmů a dokumentů zaujaly i dva snímky s hudební náplní, které se snad objeví i v našich kinech. Britský dokument režiséra Johna Dowera o britských rockových skupinách 90. let Žít navždy a hraný německý film Schultzeho chytlo blues. Žít navždy (2002) se vrací k velké vlně tzv. britpopu, kdy mládež v Británii i jinde ve světě zbožňovala skupiny jako Blur, Oasis či Pulp. Ukázky jejich tvorby ale hlavně výpovědi členů kapel, dalších lidí z umělecké sféry, ale i politiků, setkání s Tony Blairem a dalšími dobře doplňují obraz britské společnosti té doby, jež se v mnohém podobala „wilsonovské“ Anglii 60. let s první rockovou vlnou. Schultzeho chytlo blues (2003) je příběhem několika penzistů ze Saska – Anhaltska. Samí neherci hlavně Horst Krause v hlavní roli člověka, jehož rutinní život harmonikáře místní dechovky změní totálně setkání s kreolskou hudbou amerického státu Louisiany. Schultze odjede do USA, aby se na místě setkal s kreolskou hudbou a zcela jí podlehl. DEF přinesly i další zajímavé snímky (Dánsko, Itálie, Švédsko, Polsko, Maďarsko, VB) a po Praze ještě pokračovaly v Brně 7. 2.–15. 2. v kinech B. Bakala a Scala. (vla) AMERICKÝ FILM RAY vstoupil 10. února do českých kin. Film režiséra Taylora Hackforda je životopisem americké legendy, slepého zpěváka a hudebníka Ray Charlese. K úspěchu filmu, který získal několik cen (i Oscara) přispěl i skvělý výkon hlavního představitele, herce Jamieho Foxe, kterého sám Char-
JAZZINEC je název 1. českého internetového jazz & blues & funky rádia, jehož vysílání zahájil (1. 3.) při návštěvě Trutnova prezident České republiky, Václav Klaus (na fotografii). Rádio provozuje stejnojmenný mezinárodní jazzový festival, k jehož podpoře vzniklo, a který se letos konal (3. 3.–2. 4.) v Trutnově posedmé. Rádio Jazzinec lze spustit ze stránek www. abradio. cz a ze stránek www.jazzinec.cz les ještě před svou smrtí schválil. Fox je výborným muzikantem a v řadě scén ve filmu i hraje na piano. K filmu vzniklo výborné CD i DVD. (vla) STÉ VÝROČÍ NAROZENÍ JANA WERICHA A JIŘÍHO VOSKOVCE přineslo letos hned několik výstav o činnosti obou protagonistů Osvobozeného divadla. Hlavní výstava Vždy s úsměvem W+V – Pocta Janu Werichovi a Jiřímu Voskovcovi byla od 7. února na Staroměstské radnici a spolu s dalšími institucemi se na ni podílelo hlavně vydavatelství Lotos. Výstavu doplňují i promítání filmů a některé doprovodné koncerty. 23. 2. hrál v Městské knihovně Hottentot Orchestra se zpěvákem Jiřím Suchým a hosty (Martin Štěpánek, Jana Rychterová a Filip Sychra). 16. března tamtéž účinkoval Ondřej Havelka s Melody Makers. Výstavu fotografií Alexandra Paula o Osvobozeném divadle připravila i Akademie věd do foyeru budovy na Národní třídě. Knižními publikacemi o Janu Werichovi přispěli k výročí i Ondřej Suchý a František Cinger. Zejména kniha 12 podob Jana Wericha od F. Cingera je přínosná tím, že se opírá o svědectví členů kapely Karla Vlacha Jaroslava Kopáčka a Miroslava Ducháče (vla) DERNIÉRA MUZIKÁLU GALILEO GALILEI Janka Ledeckého se konala v Divadle Kalich 15. února. V režii Michala Cabana v ní účinkovalo několik alternací, aby si všichni zahráli a zazpívali a po skončení byl dokonce promítnut i dokumentární film o vzniku muziká-
lu. Nyní se přestěhuje inscenace na Slovensko, kde bude uvedena v Košicích a Bratislavě. V divadle Kalich se zatím bude uvádět nové dílo Daniela Landy Tajemství. V rámci přehlídky České divadlo byl ve Švandově divadle uveden 19. února muzikál Malované na skle v provedení kladenského divadla Lampion v režii Karla Brožka. (vla) ASOCIACE ŘEDITELŮ profesionálních symfonických těles požádala ministra kultury Pavla Dostála o zřízení odborného pracoviště, které by se v Česku soustavně zabývalo hudební kulturou. Vyplynulo to (25. 2.) z dvoudenního zasedání vedoucích pracovníků orchestrů a sborů v Praze. Vzorem je iniciátorům této myšlenky Divadelní ústav, nechtěli by však pouhé opětovné zřízení jeho hudebního oddělení. Pokud by nebylo samostatné, mohlo by podle Daňka být odborné hudební pracoviště například přičleněno k některé existující instituci, třeba k Českému muzeu hudby. Zástupci hudebních těles si stěžují, že jim přibývá mnoho byrokracie a agendy nesouvisející přímo s uměleckou produkcí. Chybí jim také odborné podchycení stavu, problémů a výhledů hudební kultury. Jsou přesvědčeni, že by se ministerstvu kultury hodilo, kdyby mu nějaké odborné pracoviště zpracovávalo o této sféře údaje. Souvisí to i se žádostmi o granty. Divadelní ústav vzhledem k profesionálním divadlům všechny tyto potřeby plní a pracuje podle divadelních ředitelů dobře. Hudba však něco podobného nemá. (veb)
28 Hr0504.indd 28
30.3.2005 14:04:40
2005
TANVALDSKÉ HUDEBNÍ JARO (1.5. –21. 5.)
DVOŘÁKOVA OLOMOUC (8. 5. – 4. 6.)
MARTINŮ FEST (19. 5. – 22. 5.)
BYSTŘICKÉ ZÁMECKÉ SLAVNOTI (11. 6. – 29. 6.)
FESTIVAL STARÉ HUDBY ČESKÝ KRUMLOV (5. 7. – 11. 7.)
HEROLDŮV RAKOVNÍK (11. 9. – 18. 9.)
PRAŽSKÉ KOMORNÍ SLAVNOSTI (20. 10. – 9. 11.)
TRUTNOVSKÝ PODZIM (30. 9. – 18. 10.)
České kulturní slavnosti děkují těmto partnerům
ŠKODA POWER s.r.o.
Mediální partneři
Hr0504.indd 29
30.3.2005 14:04:42
Z E
Z A H R A N I Č Í
B E R L Í N ,
S T A A T S O P E R
U N T E R
D E N
L I N D E N ,
D E U T S C H E
O P E R
Z mrtvého domu a Káťa Kabanová
V
podobě poznat před dvěma lety v jeho režii hry F. Schillera Úklady a láska na Pražském divadelním festivalu německého jazyka. Thalheimer vede herce k demonstrativním výpovědím na prakticky holé scéně, vodí je po jevišti v geometrických obrazcích a upřednostňuje emoce
e třech berlínských operních domech, nedávno spojených pod jednu intendanční střechu, v letošní sezoně hrají hned pět Janáčkových oper a k tomu ještě taneční večer Jiřího Kyliána na hudbu Janáčkovu a Haydnovu. Ke třem starším Melanie Diener (Káťa Kabanová) inscenacím (Příhody lišky Bystroušky, Deutsche Oper 2000; Její pastorkyňa, Komische Oper 2003; Věc Makropulos, Deutsche Oper 2004) letos krátce po sobě přibyly Káťa Kabanová a Z mrtvého domu. Obě inscenace nastudovali původem ne-operní režiséři. Volker Schlöndorff je světová filmařská hvězda, šestkrát režíroval též operu a z toho třikrát Janáčkovu: v Deutsche Oper Káťu Kabanovou, v Paříži operu Z mrtvého domu, kterou tedy nyní v Deutsche Oper zopakoval. Janáčkovu vizi carského vězení se pokoušel evokovat směsicí stylizovaného prostředí a popisně realistického jednání. Scénu sestavil pouze z kostry baráků a uzavřel malovanými (!) prospekty jediné ruské (sibiřské?) krajiny v proměnách ročních období od jara do zimy. Podtrhl tím vlekoucí se koloběh času, jenž vězňové přežívají v nudě a apatii, jen občas vyrušeni příchodem nového vězně, rvačkou, výpraskem. Nebo divadlem, které bylo důvodem přidat na jinak ospalém pohybovém temporytmu. Aby nebylo pochyb, na co věznění muži celou bytostí myslí, demonstrovaly postavy vězeňského divadla obří penisy a ňadra. Převládly popisné akce vězňů spoutaných řetězy většinou po dvojicích, jenže všechno je tu jen naznačované v operně přibližné gestikulaci sdělované prostřednictvím rozumu před těmi a pohybech, jež prozrazují jevištní estetiku sta- evokovanými jaksi přímočaře jevištními kouzly. Tak také Káťu Kabanovou svou vůbec první rou dvacet třicet let. Michael Thalheimer se narodil v době, kdy operní režií ochudil o nuance situací či přírodSchlöndorff ve filmu začínal. Patří k nejuznáva- ní lyriky, kdo operu dobře nezná, těžko rozliší nějším německým činoherním režisérům s oso- vedlejší postavy a pochopí jednotlivé situace bitým rukopisem, který jsme mohli v modelové v jejich předepsaném prostředí. Tím naléhavě-
Foto archív
Josef Herman
ji však Thalheimer vykreslil osud Káti. Na holém jevišti vpravo u portálu postavil jedinou kuchyňskou židli tak z 50. let minulého století, na níž se Káťa divákům jakoby zpovídá, vyčleněna od ostatních ostrým nasvícením shora. Po celou inscenaci, hranou bez přestávky (!), se pomalu plynule uzavírá otočná stěna ozdobená měšťácky kytičkovanou tapetou a stále více zmenšuje Kátin životní prostor. Postavy na sebe reagují pouze občas, spíše se míjejí, neboť k sobě nemohou najít skutečnou cestu, nikoli tedy proto, že by je režisér vedl k přibližnému jednání jako jeho kolega v inscenaci Z mrtvého domu. V tomto pojetí vzrostla úloha Kudrjáše, který jediný je schopen racionálně komentovat situaci, naopak poklesla úloha Borise, jenž je jen jedním z důvodů Kátina osudu a tak trochu obětí přívalu romantické lásky, která je zjevně v Thalheimerových očích falešná. Sotva se stačí z jeviště prosmýknout, nežli se stěna definitivně uzavře, Kátě pak nezbývá jiná cesta nežli do orchestru, který pomalu vyjíždí z orchestřiště, ona do něho nastoupí a spolu s ním klesá do hlubiny. Dveřmi ve stěně vejde Kabanicha, rázným gestem uklidí židli a okázale poděkuje do lóží, kde stojí zbylé postavy opery. Fascinující imaginace závěru opery a jejího základního tématu. A výmluvný příklad toho, že popisné vyhrávání není v opeře vždycky výhodné – spíše naopak. Melanie Diener zazpívala Káťu famózně, na přesné hraně mezi lyrickým a dramatickým projevem, i když i ona měla potíž s dramaticky rozevlátým orchestrem. Dirigent Julien Salemkour totiž partituru pojal symfonicky, se zesílenou dynamikou, což Janáčkovu hudbu ozvláštnilo. Výtečným Kudrjášem byl Pavol Breslik (tedy Bršlík, známý z hostování v pražské Státní opeře), v závěru se jímavým témbrem hlasu prosadil též Stephan Rügamer jako Boris. Dirigent Adam Fischer naopak nijak zásadně nevybočil z obvyklé interpretace partitury Z mrtvého domu, snad jen ve srovnání s naší tradicí postupoval trochu stroze, postavy byly vesměs výtečně zazpívané, zážitkem je Filka Morozov v podání Reného Kolla. Staatsoper Unter den Linden Berlin: Leoš Janáček: Káťa Kabanová, režie Michael Thalheimer, dirigent Julien Salemkour, scéna Olaf Altmann, kostýmy Michaela Barth, premiéra 22. 1. 2005, psáno z reprízy 11. 2. Deutsche Oper Berlin: Leoš Janáček: Z mrtvého domu, režie Volker Schlöndorf, dirigent Adam Fischer, scéna Jennifer Bartlett, kostýmy Ulrich Paetzholdt a Jennifer Bartlett, premiéra 19. 2. 2005, psáno z reprízy 22. 2.
30 Hr0504.indd 30
30.3.2005 14:04:49
Z E
V Í D E Ň ,
Z A H R A N I Č Í
S T A A T S O P E R
Jedinečná Norma Edity Gruberové a Marcella Viottiho
P
o takřka čtvrtstoletí uvedla Vídeňská státní opera Belliniho Normu (naposledy zde byla na programu v letech 1977–1980 s Montserrat Caballé v titulní roli a Riccardem Mutim u dirigentského pultu). Původně plánované scénické uvedení v minulé sezoně bylo nahrazeno koncertním letos v únoru (5.–26. 2.) – z rozhovoru otištěném v programu bylo možné mezi řádky vyčíst, že to bylo pravděpodobně na přání Edity Gruberové; alespoň v rozhovoru přiznává, že jsou známé „její problémy“ s režiséry zejména při inscenování belcantových oper, a že jí v těchto případech více vyhovuje koncertní uvedení. Jisté je, že posluchači nebyli naprosto o nic ochuzeni, možná naopak. Osobně si myslím, že právě v belcantových operách jde především o krásný zpěv, na který se jak pěvci, tak i posluchači mohou mnohem lépe soustředit při koncertním uvedení. Vídeňská Norma byla třetí v dosavadním kalendáři Edity Gruberové – po Tokiu (duben 2003) a Baden-Badenu (duben 2004). Myslela jsem, že po její baden-badenské naprosto fascinující Normě mě už nemůže nic překvapit – ale stalo se. Připadalo mi, že její projev se oproti Baden-Badenu ještě více prohloubil o dramatické polohy a že zejména její árie na začátku 2. dějství, kdy zvažuje vraždu svých a Pollionových dětí („Dormono! Entrami!“) a následující velký výstup s Adalgisou získaly na sugestivní expresívnosti. Tím více ovšem v kontrastu k těmto až extatickým pasážím vynikla nejen niterná pianissima, ale i kaskády vražedných koloratur tryskající s tak svrchovanou lehkostí, jakoby šlo o zcela banální „písničky“. Neuvěřitelný výkon! Při první árii Salvatora Licitry („Meco all´ altar di Venere“) se zdálo, že tentokrát Edita Gruberová nebude mít rovnocenného partnera, hlas švýcarsko-italského tenoristy zněl spíše matně, nicméně pochybnosti vzaly záhy za své a Licitra svůj dynamicky objemný hlas krásné barvy předvedl v plné formě. Možná na začátku trochu tréma, konec konců i božsky zpívající pěvci jsou jen lidé. Na rozpacích jsem ale u vyjádření svého pocitu z výkonu Nadii Krastevy (Adalgisa). Mladá bulharská mezzosopranistka má velmi krásný hlas s velmi příjemným sametovým témbrem, obtížný part zvládala suverénně, ale přece jen se mi zdálo, že zatímco v duetech Gruberové s Elinou Garančou v Baden-Badenu došlo k úžasnému souznění a prolnutí v jeden hlas, Krasteva na tuto dvojjedinost nedosáhla. Své sehrál i je-
jí občas příliš zřetelný „carmenovský“ projev; scházela jí noblesnost a uměřenost Gruberové, jakoby se obávala, že v koncertním provedení se nelze spoléhat jen na vokální vyjádření dramatických situací a že je třeba si pomáhat zbytečně teatrálními gesty a mimikou. Rumunský basista Dan Paul Dimitrescu byl skvělým Orovesem, i když bych si pro tuto roli představovala přece jen zrnitější bas; nicméně ve výstupu v 2. dějství
a za druhé měl před sebou švýcarského dirigenta Marcella Viottiho, a ten dokázal Belliniho hudbu tlumočit s obrovskou sugestivností a strhujícím zápalem, který si musel všechny na pódiu, i kdyby nechtěli, podmanit. A protože věděl, jaké sólisty má vedle sebe, mohl si dovolit i rozvinout zvukově značně silnou opulentní paletu orchestrálních barev – méně zdatné pěvce by však zcela jistě překryl. Foto Axel Zeininger
Jitka Slavíková
Edita Gruberová – tentokrát jako Norma – vídeňské publikum opět oslnila.
„Guerra!“ zněl velmi impozantně. V malé roli Flavia se sympaticky představil mladý ukrajinský tenorista Marian Talaba, stipendista Centra Herberta von Karajana. Kapitolou o sobě byl báječný sbor (sbormistr Marco Ozbic) a zejména ovšem naprosto dokonalý orchestr. Jednak je technicky zcela perfektní,
Ten večer, 5. února, by zcela nikdo z nás přítomných nepředpokládal, že pro tohoto vitálního a eruptivního dirigenta bude premiéra Normy jeho posledním představením a že za 11 dní odejde do jiného světa. V pouhých 50 letech… Následující koncertní provedení Normy řídili Michael Halász a Friedrich Haider.
31 Hr0504.indd 31
30.3.2005 14:04:50
Z E
Z A H R A N I Č Í
B E R L Í N ,
S T A A T S O P E R
Láskyplné souboje se starou hudbou životnost díky muzikální vybroušenosti a čistotě, dynamickému rozpětí a stylové tvárnosti. Formuje skladbu ve šťavnatých tvarech, plných remonský rodák Claudio Monteverdi zaujetí a melancholické líbeznosti, kterou vedbyl ještě mladík, když ho zaujaly scéle dramatických epizod respektují i jednotliví nické hudební žánry, s nimiž chtěl exsólisté. Celkově vytváří inscenace kompaktní perimentovat. Nadaný skladatel renesančních a působivý dojem. a barokních madrigalů se rozhodl na přelomu Využili jsme berlínské setkání k rozpravě 17. století, že oživí v hudbě starořeckou traa několika poznámkám o rozsáhlé umělecké gédii. Zjistil totiž, že v antice byly verše nejen působnosti René Jacobse, který kromě Innsbrurecitovány, ale i zpívány. Hrdinský epos o Orcku a Berlína rozšířil svou činnost i do dalších feovi se stal jeho výchozím pokusem. Protože evropských měst – Paříže, Basileje atd. Dotázali rozvíjející se styl barokního divadla netrpěl ješjsme se ho, proč trvale zakotvil právě v Innsbrutě zábranami a formálními dogmaty, zpracoval cku. „Innsbruck se stal pionýrským centrem pro Monteverdi orfeovské libreto volně, napsal trasoudobé hledání autenticity barokní hudby a pro gické scény k mytologické látce a položil vlastjejí vrcholnou soudobou interpretaci. Během dvou desetiletí se tu v repertoáru objevili naprosto neznámí staří mistři oboru, jejichž sláva nyní proniká po celé Evropě i v zámoří. Souběžně s novými autory skladeb jsme narazili také na interprety, kteří dosáhli neuvěřitelné úrovně. Cítím se umělecky spjat s tímto podivuhodným děním, které se stále prohlubuje a získává nové stoupence. Tady mně poprvé nabídli možnost umělecky účinkovat a provádět hudební díla, jež jsem objevil. Středem mých studií se stala benátská skladatelská škola – Monteverdi, Cavalli, Conti a další, kteří byli nejen vynikajícími metodiky, ale měli i dramatické cítění a smysl pro humor. Raná barokní opera tak načerpala tolik životnosti, protože nevyloučila v instrumentaci prvek improvizace a pro zpěváka možnost, aby individuálně melodii vyzdobil.“ Kromě hudební vědy však René Jacobs vystudoval také klasickou filologii… „Chtěl jsem proniknout do antické sféry také jinými cestami, např. přes mytologii. Texty antických hudebních témat vyžadují totiž Z představení Monteverdiho opery Ritorno d'Ulisse in patria, o jehož osobité soudobé zpracování se zasloužil detailní znalosti libreta, které skladatel zhuBelgičan René Jacobs. debňoval. Od italské barokní opery vede totiž cesta přímo do lůna klasiky – k Mozartovi ně bezděky základy k nové hudební formaci. ně. Mistrovské dílo zaznělo poprvé roku 1640 a jeho dílům La finta semplice nebo Cosi fan tutte. Mistrovské kompoziční dílo Claudia Mon- v Benátkách a nyní je sledovala v pečlivém na- V německé barokní opeře pokládám za stěžejní díla Töchter des Cocrops od Johanna Wolfganga Francteverdiho Ritorno d'Ulisse in patria se po 365 studování operní veřejnost v Berlíně. René Jacobs sestavil zvláštní, zvukově bar- ka a geniálního Telemannova Orfea. Proto podpoletech znovu na hudební scénu vrátilo. V berlínské Státní opeře prožívá svou velkou rene- vitý soubor nástrojů historického původu, aby ruji spolupráci s berlínskými a hamburskými badasanci díky osobitému soudobému zpracování docílil potřebného náladového spektra. Důra- teli v barokním oboru.“ Protože získal i mnoho belgickým badatelem a hudebním praktikem zem na dynamický akcent docílil potřebnou zkušeností při studiu barokní tvorby, zajímalo René Jacobsem. Tento poučený muzikolog míru emotivních výšin a hlubin, ve kterých se nás, zda by nestálo zato navázat spolupráci a odse do Monteverdiho tvorby zamiloval a uči- plynule rozvíjely hlavně sólové výkony. Ačkoliv borné kontakty s Českou republikou a Prahou. nil ji svým celoživotním úkolem. Soustavně orfeovské dílo překračuje svou čtyřhodinovou „V souvislosti s barokní tvorbou se zabývám hodně pečuje o tento odkaz a jako oddaný interpret délkou obvyklý rozsah operní inscenace, Ja- Mozartovou ranou tvorbou. Jeho opera Cosi fan jej prakticky provádí. Jacobsova průkopnic- cobs mu svým nastudováním dodává strhující tutte je mým vděčným badatelským tématem. Bylo Jiří Vitula
Foto archív
C
ká činnost se odehrává hlavně mezi Berlínem a Innsbruckem. Systematická péče o starou hudbu vyvolala již každoroční mezinárodní festivaly a vedla ke zřízení Akademie staré hudby, která dokumentuje odkaz hudební minulosti. Pěstuje také vzácný smysl pro odborné zájmy speciálních znalců tohoto oboru, s jehož badatelskými výsledky zainteresované kruhy nezištně seznamuje. V lednu 2004 zahájil René Jacobs v Berlíně cyklus Monteverdiho skladeb a dosahuje s ním pronikavých úspěchů. Badatelova systematická aranžérská podnikavost vedla nyní také k inscenaci již zmíněného Monteverdiho díla Ritorno d'Ulisse in patria na velké německé scé-
32 Hr0504.indd 32
30.3.2005 14:04:51
Z E by možná zajímavé a prospěšné realizovat v Praze sympozium o soudobé inscenaci Figarovy svatby na historických nástrojích. Rád se v tomto ohledu spojím s českými odborníky. Časem dojde také nepochybně k provedení pozdních osmi Monteverdiho madrigalů, známých pod titulem Madrigaly
E R L ,
o válce a lásce, které pokládám za generační téma. Mezinárodní akademie staré hudby v Innsbrucku podnítila nedávno nastudování oper A. M. Abbatiniho a M. Marazoliho Dal male il bene, Gluckova Orfea et Euridice a Haydnova Il mondo della luna v dramatickém cyklu se skvělými interprety
Z A H R A N I Č Í
– Cecilií Bartoli, Bernardou Finkovou a Veronikou Cangemi pod mým vedením se zahraničními barokními a komorními orchestry, a to v půvabném prostředí renesančního zámku Ambras. Bylo by vítáno, kdyby se k takovému jedinečnému projektu mohla připojit i Praha.“
T I R O L E R F E S T S P I E L E
Prsten Nibelungův nonstop Vlasta Reittererová
Š
éf Tyrolského festivalu Gustav Kuhn chce uvést v rámci pašijových her Wagnerův Prsten Nibelungův v rekordním tempu, totiž v (téměř) nonstop provedení. Připojí se tím k projektům, jakými bylo provedení Pucciniho Tosky či Verdiho Traviaty v reálném čase (naštěstí nevolí vody a pobřeží Rýna, aby učinil zadost také reálnému prostředí). Představuje si, že Rýnské zlato, které – jak známo – tvoří „předvečer“, začne večer 22. července a celá tetralogie se odehraje během 24 hodin. Siegfried bude začínat asi v 11 hodin následujícího večera a končit ve 3 ráno, Soumrak bohů (poněkud neadekvátně) začne po osmihodinové pauze v 11 dopoled-
ne dalšího dne. Siegfried musí končit v časnou neboť zátěž všech účinkujících bude pochopiranní dobu, „neboť tým dramaturgů posledních telně větší. A jak pěvci a orchestrální hráči taprodukcí z Mnichova, Vídně, Stuttgartu, Berlí- kovou zátěž vydrží? „Jen díky dávkám Wagnena, Meiningenu a Helsink zjistili, že Brünnhil- ra s doplňkem čerstvého mléka od šťastných krada byla ranní ptáče. Bude tedy poprvé probu- vek.“ Gustav Kuhn si dělá legraci, jen pokud zena Siegfriedovým polibkem v pravou chvíli,“ hovoří s žurnalisty. Jinak myslí zřejmě celou říká dirigent Kuhn. Na otázku, zda se neobá- věc velmi vážně. vá, že bude potřeba také probudit mezitím spokojeně dřímající Hudební nakladatelství publikum, odpovídá: „To doufám.“ Maratón Prstenu bude dokonce o něco dražší než obvyksi Vám dovoluje nabídnout reedici lé cyklické produkce,
EDITIO BÄRENREITER PRAHA, spol. s r. o.
Antonín Dvořák
KONCERT PRO VIOLONCELLO A ORCHESTR H MOLL OP. 104 ed. a rev. klavírního partu: Karel Šolc rev. violoncellového partu: Ladislav Zelenka
H 1200, ISMN M-2601-0332-0 klavírní výtah a sólový part rozsah 60/20 s., cena 260 Kč
MEZINÁRODNÍ SMETANOVSKÁ ˇ KLAVÍRNÍ SOUTEŽ
Koncert pro violoncello a orchestr h moll op. 104, bezpochyby jeden z nejoblíbenějších kusů světového violoncellového repertoáru, je poslední skladbou, kterou Antonín Dvořák (1841–1904) zkomponoval za svého tříletého pobytu v Americe, kde působil jako ředitel Národní konzervatoře hudby v New Yorku (1892–1895). Je zajímavé, že Dvořák, který neměl k violoncellu jako sólovému nástroji příliš vřelý vztah (byl totiž přesvědčený, že je to krásný nástroj jen v orchestru a v komorní hudbě, protože jen jeho střední poloha je ušlechtilá – jak se sám jednou vyjádřil „nahoře to huhňá a dole brumlá“), vytvořil právě pro violoncello koncert upřímně a srdečně obdivovaný a uctívaný umělci i publikem na celém světě. Titul, který se vám dostává do rukou, je kritickým vydáním podle skladatelova rukopisu; v předkládané edici je výjimečně použitý novější způsob notace violoncella při přímém přechodu z basového do houslového klíče – v těchto případech zní violoncello tak, jak je psáno.
27. ročník ˇ 5. - 12. brezna ˇ Plzen, 2006 www.piano-competition.com ˇ ˇ uzáverka prihlášek 15. 12. 2005 ˇ KONZERVATORˇ PLZEN, Kopeckého sady 10, 301 00 Plzenˇ tel.+fax.: 377 226 387
[email protected] e-mail: Kontakt:
Na Vaše objednávky se těšíme na adrese: Editio Bärenreiter Praha, spol. Zákaznické centrum: Pražská 179, 267 12 Loděnice u Berouna tel.: 311 672 903, 603 179 265, fax: 311 672 795 e-mail:
[email protected], www.noty-knihy.cz, www.editio-baerenreiter.cz
s r. o.
33 Hr0504.indd 33
30.3.2005 14:04:52
Z P R Á V Y
Z E
Festivaly HONG KONG ART FESTIVAL (17. 2.– 20. 3.) uvedl 124 večerů s 54 různými programy. Hosty bylo 42 souborů z 32 zemí a 10 místních souborů a kromě toho vystoupilo 961 zahraničních umělců a 304 místních interpretů. Festival patřil k nejvýznamnějším kulturním akcím v Asii. 33. ročník zahájil Verdiho Otello v provedení Polské národ-
TTI LLO VIO MARCE954–16. 2. 2005 29. 6. 1
Zemřel náhle v Mnichově 16. 2. Při zkoušce Massenetovy Manon dostal mrtvici a po několika dnech v kómatu zemřel. Bylo mu 50 let. Narodil se ve švýcarském městě Vallorbe 29. 6. 1954. Studoval hru na klavír, violoncello a zpěv na konzervatoři v Lausanne, jako dirigent debutoval v Ženevě. Poté, co získal 1. cenu v soutěži Gino Marinuzzi v Itálii v roce 1982, byla nastartována jeho dirigentská kariéra. Stal se šéfdirigentem opery v Turíně, byl uměleckým ředitelem Městského divadla v Lucernu a vedl orchestry v Saarbrückenu, Lipsku a Brémách. Dirigoval na největších světových operních scénách včetně newyorské Metropolitní opery, kde debutoval v roce 2000 s Madama Butterfly a poté zde nastudoval a řídil Bohému, La traviatu, Židovku a naposledy Aidu. Revival Sicilských nešpor na podzim 2004 už odmítl na radu svých lékařů. Ve Vídeňské státní opeře debutoval v prosinci 1992 s Nápojem lásky, po němž následovala celá řada dalších inscenací (Andrea Chénier, Síla osudu, Italka v Alžíru, Maria Stuarda, Aida, Carmen, Lucia di Lammermoor, Macbeth, Tosca, Kouzelná flétna, Hérodias, Prorok, Roberto Devereux a Roméo et Juliette, v sezoně 2004/05 Norma, Tosca a Aida. Hostoval dále v pařížské Opeře Bastille, berlínské Německé opeře, Hamburské státní opeře, mnichovské Bavorské státní opeře, curyšském Operním domě (kde dirigoval mj. Pucciniho Sestru Angeliku s Evou Urbanovou v titulní roli), milánské la Scale, Théâtre de la Monnaie v Bruselu ad. Od sezony 2002/03 byl hudebním ředitelem benátského Teatro la Fenice.
Z A H R A N I Č Í
ní opery. Jedním z vrcholů festivalu byl komplet Beethovenových symfonií na dobových nástrojích (Orchestra of the 18th Century pod taktovkou Franse Brüggena, spoluúčinkoval Gulbekian Choir). Tato série koncertů byla provázena výstavou zapůjčenou z Beethovenova domu v Bonnu. Festival zadal pro svůj program řadu objednávek, mj. u Národní divadelní společnosti v Číně hru s názvem Amber, která měla světovou premiéru právě na letošním festivalu, a to v koprodukci se Singapurským festivalem umění.
miér, a to včetně opery A Quiet Place od Leonarda Bernsteina, Nixon in China od Johna Adamse či Atlas od Meredith Monk.
N BERMA005 R A Z A L .2 30–6. 2 9 26. 2. 1
Zemřel 6. 2. ve Florencii na srdeční záchvat ve věku 74 let. Tento proslulý ruský klavírista žil ve Florencii od roku 1995. Narodil se v Leningradě (dnes opět Petrohradě) a studoval na Čajkovského konzervatoři v Moskvě. Ještě před svým 10. rokem již vystupoval s Moskevskou filharmonií. V 70. letech mu konečně sovětská vláda dovolila vycestovat, a tak začala jeho mezinárodní kariéra. Debutoval v USA v roce 1976 a poté již následovaly koncerty v Paříži, Londýně a newyorské Carnegie Hall. Hrál pod takovými dirigenty jako byli (jsou) Herbert von Karajan, Leonard Bernstein, Daniel Barenboim, Claudio Abbado ad. Jeho nahrávka Čajkovského Klavírního koncertu č. 1 b moll pod taktovkou Herberta von Karajana je považována za jedno z nejlepších interpretací tohoto díla vůbec. V posledních letech se věnoval pedagogice a podporování mladých talentovaných umělců. Několikrát vystupoval se svým synem Pavlem, který je houslista. V Praze provedl v 90. letech mj. během tří vystoupení za sebou v Rudolfinu všech pět Beethovenových koncertů.
Divadlo SUPERINTENDANT MILÁNSKÉ LA SCALY CARLO FONTANA byl 24. 2. propuštěn. Fontana měl stále se prohlubující spory s dirigentem Riccardem Muti a rada divadla se posléze rozhodla dosadit na Fontanovo místo Maura Meliho, ředitele divadelní divize. Proti tomuto rozhodnutí ostře protestují zaměstnanci divadla. Odboráři obviňují Mutiho, že podrýval Fontanovu autoritu a omezoval jeho pravomoce. Všichni, od hudebníků po technický personál, se rozhodli jít do stávky. Dva dny před tím, než byl Fontana propuštěn, zaměstnanci divadla docílili zrušení premiéry Čajkovského Pikové dámy (22. 2.). Stávka byla oznámena rovněž pro všech 9 představení Hindemithovy opery Svatá Zuzana, která měla zaznít spolu s juanovskou operou Il dissoluto assoluto, kterou napsali italský skladatel Azio Corghi a portugalský literát a nositel Nobelovy ceny, José Saramago. Fontana stál v čele La Scaly od roku 1990 a úspěšně ji provedl obtížnou dobou rekonstrukce budovy, která začala v roce 2002. Fontanovo propuštění vyvolalo velký protest také u italských kulturních a politických činitelů. Člen kulturní rady města Milán Salvatore Carrubba poslal svou demisi starostovi Gabriele Albertinimu, který je také prezidentem privátní nadace La Scaly. SAN FRANCISCO OPERA jmenovala svého nového hudebního ředitele. Bude jím David Gockley, dosavadní ředitel Houston Grand Opera, v jejímž čele stojí od roku 1972. Gockley převezme své nové povinnosti od ledna 2006, a vystřídá tak Pamelu Rosenberg, která odmítla svůj kontrakt prodloužit. Během svého období v Houstonu Gockley objednal celou řadu nových oper, uvedl 32 světových a 6 amerických pre-
ENGLISH NATIONAL OPERA V LONDÝNĚ jmenovala svým hudebním ředitelem Olega Caetaniho, dosavadního hudebního ředitele Melbournského symfonického orchestru. Caetani na místo nastoupí začátkem sezony 2006/07, tj. v září 2006. Caetani debutoval u této opery v roce 2003, kdy zde nastudoval Musorgského Chovanštinu. Dirigent rusko-italského původu studoval v Moskvě a Římě a v 90. letech byl hudebním ředitelem ve Wiesbadenu a Chemnitz. Caetani vystřídá dosvadního hudebního ředitele Paula Daniela. OPERA JOSEPH MERRICK, THE ELEPHANT MAN od francouzského skladatele Laurenta Petitgirarda, která zazněla ve světové premiéře 7. 2. 2002 ve Státní opeře Praha pod taktovkou
skladatele, bude mít svou americkou premiéru 13. 5. 2006 v opeře v Minnesotě. Režií a choreografií byl pověřen Doug Varone, v titulní roli se představí kontratenor David Walker, i když ji skladatel původně určil kontraaltistce. „Nechtěli jsme, aby pěvec musel používat obtížný make-up“, řekl ředitel Minnesota opera, Dale Johnson, „a proto jsme požádali pana Petitgirarda, aby ji u nás mohl zpívat muž – kontratenor.“ Další americkou premiérou v tomto divadle bude opera Orazi e Curiazi od italského skladatele Saveria Mercadanteho, současníka Belliniho a Donizettiho (8. 4. 2006). METROPOLITNÍ OPERA V NEW YORKU našla nástupkyni prezidentky rady, někdejší slavné pěvkyně Beverly Sills, která v lednu 2005 rezignovala ze zdravotních důvodů. Stane se jí Christine F. Hunter, která je od roku 1983 předsedkyní výkonného výboru MET.
Osobnosti REŽISÉR PETER BROOK obdržel cenu Dan David Prize (1 milion dolarů), a to za „revoluční přínos jeho práce do oblasti činoherního a operního divadla“. Britský filmový a divadelní režisér Peter Brook, který se proslavil zejména svými experimentálními režiemi v britské Royal Shakespeare Company, žije dnes v Paříži, kde je ředitelem Théâtre des Bouffes du Nord. Cena byla pojmenována po Danu Davidovi, který se narodil v Rumunsku a dnes žije v Izraeli. Majetek získal v oblasti technologie fotografie. Ceny nadace, jejíž majetek ve výši 100 milionů dolarů spravuje Tel-Avivská univerzita, jsou udělovány vynikajícím vědcům, sociologům a umělcům; kromě toho je každoročně věnováno 100. 000 dolarů na granty pro mladé vědce. JAMES DE PRIEST se v dubnu stane hlavním šéfdirigentem Tokijského metropolitního orchestru. Na místě vystřídá Garyho Bertiniho. De Priest prohlásil, že se na spolupráci velmi těší, protože „orchestrální hráči jsou velmi inteligentní a schopní velmi rychle reagovat a pracovat“. Dirigent je synovcem legendární americké kontraaltistky Marian Anderson. Narodil se v roce 1936 ve Filadelfii, v roce 1964 zvítězil v Mezinárodní dirigentské soutěži Dimitrije Mitropoulouse a poté si ho Leonard Bernstein vybral jako svého asistenta u Newyor-
34 Hr0504.indd 34
30.3.2005 14:04:53
Z P R Á V Y ských filharmoniků na sezonu 1965-66. V roce 1969 debutoval v Evropě u Rotterdamské filharmonie a od té doby řídil řadu významných orchestrů, obdržel 13 čestných doktorátů a byl zvolen čestným členem Americké akademie umění a Královské švédské akademie hudby. ANTONIO MORAL, bývalý ředitel La Coruna Mozart Festival, byl jmenován uměleckým ředitelem Teatro Real v Madridu. Dosavadním ředitelem byl Emilio Sagi. ESA-PEKKA SALONEN prodloužil o dva roky svůj kontrakt s Los Angeleskou filharmonií do roku 2008. Salonen, který letos dovrší jako hudební ředitel filharmonie svou 13 sezonu, debutoval v USA právě v Los Angeles v listopadu 1984. Za jeho vedení filharmonie premiérovala řadu nových děl od skladatelů jako John Adams, Franco Donatoni, Tan Dun, Gabriela Ortiz ad. včetně Salonenových vlastních skladeb. Minulou sezonu se Salonen podílel na projektu tří galakoncertů pořádaných u příležitosti inaugurace Walt Disney Concert Hall. V březnu 2003 podepsal exkluzívní smlouvu s Deutsche Grammophon. Salonen se narodil v Helsinkách v roce 1958. Získal řadu významných cen včetně titulu Officier de l´Ordre des Arts et des Lettres od francouzské vlády či čestný doktorát od Sibeliovy akademie ve Finsku. DIRIGENT, KLAVÍRISTA A SKLADATEL ANDRÉ PREVIN obdržel 3. 3. Glenn Gould Prize 2005. Previn začal svou kariéru skládáním a aranžováním hudby pro hollywoodské MGM Studio. Dirigoval Los Angeleskou filharmonii, Pittsburský symfonický orchestr, Londýnské symfoniky, Vídeňskou filharmonii ad. Cena Glenn Gould Prize byla založena v roce 1987 a je udílena každé tři roky nadací, pojmenovanou po slavném kanadském klavíristovi. Cena obnáší 50. 000 kanadských dolarů; předchozími nositeli ceny jsou mj. Pierre Boulez, Yo-Yo Ma, Toru Takemitsu a Oscar Peterson. AMERICKÁ DIRIGENTKA MARIN ALSOP je první ženou, která bude řídit slavný amsterdamský Concertgebouw Orchestra. Stane se tak 8. 6. a na programu budou skladby Dmitrije Šostakoviče. Alsop je v současné době šéfdirigentkou Bournemouth Symphony Orchestra v Británii.
Různé VÝSTAVA ŠPERKŮ MARIE CALLAS VE VÍDEŇSKÉ STÁTNÍ OPEŘE. Do 3. 4. mohli návštěvníci opery mj. spatřit diadém a náhrdelník, které měla Callas při představení Tosky v newyorské Metropolitní opeře v roce 1956, nebo šperky z La traviaty v roce 1955. Vystaven byl i náhrdelník, který nosila jak Callas, tak sopranistka, označovaná médii za její rivalku, Renata Tebaldi; Callas ale údajně nevěděla, že obě nosí stejný náhrdelník. Šperky navrhl Atelier Marangoni v Miláně, který navrhoval šperky také pro Audrey Hepburn (film Sabrina), Nicole Kidman (Moulin Rouge) a Marylin Monroe (Gentlemen prefer Blondes). Výstava ve Vídni byla doplněna fotografiemi umělkyně, novinovými výstřižky ad., dokumentujícími její vystoupení ve Veroně v roce 1947, jímž začala její mezinárodní kariéra, americký debut v Chicago Lyric Opera v roce 1954 ad. Nechyběly ani velké plakáty, zobrazující Callas právě s vystavovanými šperky. Výstava je putovní, do Vídně dorazila po Monte Carlu a Parmě a bude pokračovat dále do Londýna, Tokia, Florencie, Salcburku a New Yorku. FINANČNÍ SBÍRKU NA UCHOVÁNÍ SLAVNÝCH STRADIVÁREK „VIOTTI“ vyhlásila londýnská Royal Academy of Music. Vzácný nástroj má název po houslistovi Giovannim Battistovi Viottim, který na ně hrál mj. před králem Ludvíkem XIV. v Tuilleriích v roce 1782. Poprvé po 200 letech zazněly housle opět v únoru 2005 na veřejném koncertě v Royal Academy of Music. Ta musí nyní shromáždit milion liber, aby mohla zařadit nástroj do své proslulé sbírky. Potomek posledního majitele, který zemřel v roce 2002, uzavřel dohodu s Inland Revenue, která nástroj nabídla státu za 1,4 milion liber. Protože Revenue trvá na okamžitém prodeji, nezbývá Akademii příliš mnoho času. Část potřebné sumy dostala od National Art Collection Fund, zbytek chce získat sbírkou. Podle Tobyho Fabera, autora biografie o Stradivarim, se cremonský houslař proslavil právě tímto nástrojem: „Před houslemi Viotti byl Stradivari jedním z mnoha jiných houslařů. Po Viotti chtěl každý hrát jen na stradivárky.“ ČAJKOVSKÉHO NEDOKONČENÁ (SEDMÁ) SYMFONIE s názvem Život má být zkompletována a veřejně provedena. Čajkovskij si údajně v roce 1891 začal zapisovat témata a rozvrh této symfonie, ale posléze od práce upustil.
Z E
Z A H R A N I Č Í
Čajkovského nadace v Moskvě pověřila organizaci ruských skladatelů a hudebních vědců, aby dílo dokončili, a požádala Ruský symfonický orchestr a japonského dirigenta jménem Tomomi Nishimoto žijícího v Rusku, aby symfonii premiérovali v Čajkovského muzeu v Klinu. Čajkovskij zanechal kompletní partituru k 1. větě symfonie, k 2. a 3. existují pouze skicy. KRÁLOVNA ALŽBĚTA II. dala souhlas se založením nové hudební ceny, tzv. Queen´s Medal for Music. Oznámil to Buckinghamský palác 1. 3. Cena je určena hudebníkům všech národností a žánrů – od klasické hudby až po rap – kteří měli významný vliv na hudbu v Británii. Cena bude udělena 22. 11. na den Sv. Cecílie, patronky hudby. Předsedou poroty byl jmenován skladatel sir Peter Maxwell Davies. Ten prohlásil, že čestná medaile je „konkrétním symbolem úcty, jíž si hudební život v Británii zaslouží“. STAROSTA MĚSTA PAŘÍŽE BERTRAND DELANOE pozval americkou ministryni zahraničí Condoleezzu Rice, aby při své příští návštěvě Paříže vystoupila na koncertě spolu s Orchestre de Paris. Delanoe to americké ministryni, která má pověst skvělé klavíristky, navrhl začátkem února, kdy byla Rice v Paříži a oba mj. společně navštívili konzervatoř Hectora Berlioze. Condoleeza Rice a violoncellista Yo-Yo Ma spolu veřejně hráli 22. 4. 2002 v Constitution Hall ve Washingtonu na slavnosti, kdy byly udíleny Národní medaile za umění: kromě Yo-Yo My je obdrželi Johny Cash, herec Kirk Douglas a choreografka Judith Jamison. Prezident George W. Bush tehdy oznámil, že Rice „poskytne speciální zábavné představení“ – a Rice spolu se slavným cellistou zahrála pomalou větu z Brahmsovy Sonáty d moll. Málokdo ví, že současná ministryně zahraničí začala hrát na klavír ve věku tří let, studovala klavír na střední škole a když jí čas dovolí, věnuje se komorní hře. NOVÉ VARHANY, speciálně upravené pro hudbu Johanna Sebastiana Bacha, byly instalovány v kostele na Saint-Louis-en-l´Ile v Paříži. Stavba varhan trvala 6 let a stála milion euro, práce vedl přední francouzský varhanář Bernard Aubertin. MOZARTŮV ROK zahájí newyorská Carnegie Hall v den 250. výročí skladatele 27. 1. 2006. Na slavnostním koncertě vystoupí Berlínská filharmonie se sirem Simonem Rattlem, na
programu bude mj. Mozartův Klavírní koncert č. 27 s Alfredem Brendelem a Symfonie č. 38 „Pražská“. Na dalších třech koncertech zde uvede Rattle se svým orchestrem Straussovu symfonickou báseň Život hrdinův, Mahlerovu Čtvrtou symfonii, Mozartův Klavírní koncert č. 9 a v americké premiéře skladbu Aura od Magnuse Lindberga, sólisty budou mezzosopranistka Magdalena Kožená a klavírista Emanuel Ax.
Česká hudba v zahraničí ENSEMBLE MARTINŮ koncertoval od 22. do 27. 2. v Kyjevě a Lvově (Dvořák: Slovanské tance č. 3, 7, 8 a Bagately, Martinů: Madrigalová sonáta, Evžen Zámečník: Quartetto). BONI PUERI se 4. 3. vrátili po sedmi týdnech ze svého dalšího úspěšného turné po USA a Kanadě. Na celkem 35 koncertech provedl chlapecký sbor programy sestavené z evropské klasické hudby, české lidové hudby a populárních písní z celého světa. Všechny koncerty byly vyprodané a měly velký úspěch i skvělé ohlasy jak u laické, tak odborné veřejnosti. Turné začalo 16. 1. úspěšným koncertem v jednom z největších kostelů v Torontu (s kapacitou 1500 míst) a dále pokračovalo ve 12 státech USA (mj. Austin, Los Angeles, Santa Barbara ad.). Celé turné bylo ukončeno 1. 3. koncertem v Phoenixu. PAVEL SMETÁČEK, klarinetista, jazzman a politik, šéf Traditional Jazz Studia, byl v únoru na několika koncertech v Itálii. Za doprovodu bratra Ivana vystoupil i na koncertech v sicilských městech Vittoria a Palermo, v Palermu dokonce obdržel z rukou místostarosty Salvatoreho Italiana i cenu za celoživotní přínos českoitalským stykům. Smetáček působil před časem i na velvyslanectví v Římě a postaral se i o vznik českého konzulátu v Palermu. (vla) MEZZOSOPRANISTKA DAGMAR PECKOVÁ hostovala v drážďanské Semperově opeře v nové inscenaci Straussovy Salome (premiéra 27. 2., reprízy 2., 6., 9., 12. 3. a 8. 7.). Operu nastudoval Kent Nagano, režisérem a výtvarníkem scény byl Peter Mussbach. Dagmar Pecková zpívala roli Herodias, v dalších rolích se představili Evelyn Herlitzius (Salome), Wolfgang Schmidt (Herodes) a Alan Titus (Jochanaan). (sla)
35 Hr0504.indd 35
30.3.2005 14:04:54
S T U D I E ,
K O M E N T Á Ř E
Česká operní divadla IV. Janáčkova opera Národního divadla v Brně Lenka Šaldová
P
od názvem Národní divadlo v Brně bylo v roce 1881 otevřeno jedno z prvních českých divadel u nás, operní provoz zahájilo o tři roky později Prodanou nevěstou Bedřicha Smetany. Je ovšem spojeno především se jménem Leoše Janáčka: s výjimkou Výletů pana Broučka zde měly světovou premiéru všechny jeho opery. Brněnskou janáčkovskou interpretační tradici konstituoval ve dvacátých letech dirigent a šéf opery František Neumann (prvně provedl Káťu Kabanovou, Příhody lišky Bystroušky, Šárku a Věc Makropulos, za jeho desetiletého šéfování vzniklo celkem osm inscenací Janáčkových oper). Po jeho smrti (1929) uvedlo divadlo ještě několik dalších původních premiér – L. Janáček: Z mrtvého domu, J. Křička: Bílý pán, V. Novák: Karlštejn, O. Jeremiáš: Bratři Karamazovi, R. Karel: Smrt kmotřička, B. Martinů: Hry o Marii, O. Ostrčil: Honzovo království ad. Vedle Neumanna mezi válkami určovali profil divadla dirigenti Milan Sachs, Zdeněk Chalabala, Břetislav Bakala, Rafael Kubelík, režiséři Ota Zítek, Rudolf Walter a Ferdinand Pujman, na inscenacích se od 20. let podíleli bezmála všichni tvůrci moderní meziválečné scénografie. V 60. a 70. letech vytvořili z brněnské opery dramaturgicky nejprůbojnější českou operní scénu dirigent a šéf opery František Jílek a dramaturg a dirigent Václav Nosek: opakovaně se vraceli k dílu L. Janáčka a B. Martinů, uváděli moderní světovou operu (S. Prokofjeva, D. Šostakoviče, B. Brittena, A. Honeggera, P. Dessaua, A. Berga ad.). Ze sólistů kmenového ansámblu vybudoval Nosek tzv. Minioperu – komorní scénu, zaměřenou na moderní experimentální hudebnědramatická díla (B. Martinů, J. Berg, D. Milhaud ad.) a na tvorbu barokní (Lully, Telemann). Miniopera vyprovokovala i vznik několika původních děl (J. F. Fischer: Dekameron, I. Hurník: Diogenes, M. Štědroň: Kuchyňské starosti, A. Hába: Malý princ. aj.). Vůdčí brněnskou režisérskou osobností byl v 60. letech Miloš Wasserbauer, v 70. letech Václav Věžník a Oskar Linhart, hostoval zde Evald Schorm (Trojí přání, Julietta ad.). Z plejády významných pěvců jmenujme alespoň Libuši Domanínskou, Richarda Asmuse, Jana Hlavsu, Zdeňka Kroupu a Viléma Přibyla. Tato slavná etapa brněnské opery víceméně skončila v 80. letech odchodem Františka Jílka do Státní filharmonie Brno a Václava Noska do
pražského Národního divadla. Objevná dramaturgie ještě chvíli přetrvávala (první provedení oper V. Felixe Marianna, M. Vacka Kocour Mikeš a J. Nováka Dulcitius, Händelova Rodelinda, Musorgského Chovanština, v chrámu Nanebevzetí Panny Marie E. de Cavalieri: Představení o duši a těle ad.), značnou pozornost vzbudila stylizovaná inscenace Janáčkova Osudu (režisérka Alena Vaňáková v Noskově úpravě). Po roce 1989 chod divadla znesnadňovaly kompetenční spory s radnicí, několikanásobná výměna ředitelů divadla (mezi roky 1989--1996 se jich vystřídalo pět) i střety názorů, koncepcí a zájmů uvnitř divadla. Situaci komplikoval složitý provoz, pod Národní (v té době Státní) divadlo v Brně spadalo do roku 1992 také Divadlo na provázku a Ha-divadlo, v roce 1993 byla uzavřena Reduta (kde ještě v druhé polovině 80. let vzniklo několik pozoruhodných inscenací – D. Cimarosa: Tajné manželství, J. Berg: Eufrides před branami Tymén, J. Mysliveček: Ipermestra ad.). Operu krátce vedl britský dirigent Graham Buckland, poté ji provizorně řídil Tibor Varga. Delší funkční období bylo dopřáno až šéfu Janu Zbavitelovi (1995--1999). Divadla v nových společenských podmínkách bojovala o udržení diváka uváděním atraktivních titulů – nejinak tomu bylo v Brně. Italské opery tvořily pravidelnou součást repertoáru i v letech předchozích, nicméně v 90. letech jejich počet zřetelně narostl, a to převážně o tituly nejpopulárnější (Madame Butterfly, Turandot, Tosca, Bohéma, Don Carlos, Maškarní ples, Síla osudu, Trubadúr, Sedlák kavalír – Komedianti, Don Pasquale, Lucia di Lammermoor, Nápoj lásky, Italka v Alžíru). La traviata a Aida se dočkaly dokonce dvou inscenací, Věžníkova pompézní inscenace Nabucca dosáhla ohromujících 170 repríz. Kasovní tituly sem tam doplnila dramaturgická lahůdka: Honeggerova Jana z Arku na hranici, Ravelova Španělská hodinka a Dítě a kouzla. V repertoáru chyběly původní novinky, jen výjimečně je suplovaly starší tituly (Podéšťovy Hrátky s čertem). Divadelně patřila v 90. letech brněnská opera k nejkonzervativnějším operním scénám v zemi, v lepším případě jeviště ovládala estetika 70. a 80. let, jak ji reprezentovali domácí režisér Václav Věžník (Příhody lišky Bystroušky, Samson a Dalila, Lucia di Lammermoor, Prodaná nevěsta, Rusalka, Řecké pašije) a hostující Ladislav Štros (Tannhäuser, Carmen), v horším případě se k režiím dostávali rutinéři jako Martin Dubo-
vic či Mojmír Weimann. Ani mladí režiséři Jan Štych ml. (Così fan tutte, Síla osudu, Lovci perel) a Jaromír Brych (Čert a Káča) bohužel nevnesli do zkostnatělé představy operního divadla čerstvější vítr. Vymykaly se pouze inscenace Z mrtvého domu, za kterou inscenátoři v čele s režisérem Zdeňkem Kaločem a dirigentem Janem Zbavitelem získali ocenění na 4. ročníku Festivalu hudebního divadla Opera 99, a částečně také hravá pohádková inscenace Kouzelné flétny (režie Jan Kačer). Prvním porevolučním skutečně koncepčním šéfem, který usiloval o zásadní proměnu operního dění v Brně, byl Tomáš Šimerda (nastoupil v roce 1999). Pokusil se alespoň částečně zavést blokový systém reprízování, prosadil přesun jedné premiéry do Mahenova divadla – opera jinak hraje výhradně v Janáčkově divadle (postaveném v roce 1965 ve stylu socialistického realismu), v němž není právě ideální akustika. Jeviště obřích rozměrů (portálové zrcadlo 15 x 10 metrů, hlavní portál 14 x 9 metrů) je sice vhodné pro monumentální inscenace, ale limituje intimnější kontakt, což výrazně omezuje dramaturgii. Také tu Tomáš Šimerda oživil (U. Giordano, R. Strauss, L. Janáček, E. W. Korngold) a navázal spolupráci se zahraničními operními domy: v koprodukci s Badisches Staatstheater Karlsruhe vznikla inscenace Korngoldova Mrtvého města a v koprodukci s vídeňskou Staatsoper inscenace Janáčkovy Její pastorkyně. Zajistil konkurenci stávajícím hlavním dirigentům Janu Zbavitelovi a Janu Štychovi – mladého Jaroslava Kyzlinka jmenoval šéfdirigentem a přizval ke dvěma inscenacím Olivera Dohnányiho. Dbal na výsostné pěvecké (a typově přesné) obsazení ve všech inscenacích, ať už využíval sólisty domácí nebo pozval zahraniční – v Salome vystoupili Roman Sadnik a Natalia Kostenko, v Hoffmannových povídkách všechny tři Hoffmannovy lásky zpívala u nás v té době ještě téměř neznámá Marina Vyskvorkina, v Donu Carlosovi zářila čtveřice Regina Renzová-Jürgens, Victoria Mayfatova, Vladimír Chmelo a Valentin Prolat, ve Věci Makropulos se na domácím jevišti po delší době objevila Gabriela Beňačková (a vedle ní opět Roman Sadnik) atd. Ač Šimerda sám nepatří k divadelním experimentátorům, jak dokládají i jeho vlastní režie z této doby (Don Carlos, Věc Makropulos), pootevřel divadlo i jiným inscenačním přístupům, na své úspěšné inscenace tak mohli navázat Zdeněk Kaloč a Jan Kačer, poetickou inscenací Nápoje lásky v opeře debutoval Gustav Skála, z činoherních
36 Hr0504.indd 36
30.3.2005 14:04:55
S T U D I E , scenace se tak vinou operního orchestru, sboru a většiny sólistů souboru zpěvoherního i operního stala demonstrací názoru, že v operním domě opereta nemá co dělat. Režisér Anton Nekovar navíc usiloval ozvláštnit operetní inscenační praxi, příběh koncipoval jako Lízin sen v podobě spíše velkooperní podívané, což v rozjitřené situaci jen přililo olej do ohně. Nastalo další období provizorií: funkcí uměleckého šéfa byl od sezony 2001/2002 pověřen Jaroslav Kyzlink, na jaře 2003 se jím na pouhé dva měsíce stal Martin Otava (v té době nenastoupil ani proponovaný ředitel Ján Zavarský, jehož nahradil Zdeněk Prokeš), po něm soubor z pověření vedl Jan Zbavitel – do nástupu šéfa současného, Milana Kaňáka. Nejpozoruhodnější projekty posledních tří sezon vycházely především z původních Šimerdových představ – uskutečnila se jím připravená koprodukce, ve foyeru Janáčkova divadla měla původní premiéru opera Michala Košuta Ifigenie. Inscenačně zůstalo při starém, opět se Gabriela Beňačková (Emilia Marty) a Roman Sadnik (Albert Gregor) v inscenaci vrátil Václav Věžník (efektní Aidou opery Leoše Janáčka Věc Makropulos v Mahenově divadle, 2001 a inscenací Boitotransformaci Národního divadla v Brně ze čtyř- va Mefistofela, ve které se projevil jako režisér souborového divadla na třísouborové. Zpěvoher- na jedné straně konzervativní, na druhé straně ní soubor (a tedy žánry operety a muzikálu) pře- ovšem se slabostí pro ozvláštňující inscenační šel do Městského divadla v Brně s tím, že velkou výstřelky) a Jan Štych ml. (Maškarní ples). Úzoperetu bude pravidelně uvádět Janáčkova opera ce tradičně pojímané operní divadlo překročiNárodního divadla v Brně. Ukázkovou inscena- ly jen inscenace Fidelia (režie Anton Nekovar) cí měla být Lehárova Země úsměvů v režii umě- a Káti Kabanové (režie Zdeněk Kaloč, v titulní leckého šéfa Tomáše Šimerdy a pod taktovkou roli Jana Havranová). Milan Kaňák v říjnu 2003 vstoupil do víceméšéfdirigenta Jaroslava Kyzlinka. Po Šimerdově nuceném odchodu se ovšem od projektu distan- ně naplánované sezony, v Brně se za jeho šéfovácoval i šéfdirigent (a v té době pověřený šéf) a in- ní ale každopádně odehrály dvě nejvýznamnější Foto Jana Hallová
režisérů šéf oslovil Stanislava Mošu a Zbyňka Srbu. Tomáš Šimerda bohužel nestačil svůj program rozvinout – v červnu 2001 soubor a orchestr využil jeho incidentu na zájezdu v Japonsku a přiměl ředitele Mojmíra Weimanna, aby šéfa, který příliš zasahoval do zajetých kolejí, odvolal. V další sezoně divadlo nedobrovolně opustil i ředitel Weimann, který ještě stačil iniciovat
K O M E N T Á Ř E
operní akce v rámci projektu Česká hudba 2004 – v první řadě festival Janáčkovo Brno, zahájený zmíněnou koprodukční inscenací Její pastorkyně (režie David Pountney). Uvedeny na něm byly všechny opery Leoše Janáčka (s výjimkou Osudu všechny jevištně), některé i ve dvou interpretacích. Domácí inscenační tradice byla konfrontována s operním divadlem zahraničním (Její pastorkyňa koprodukčně z Vídně, Káťa Kabanová z Bratislavy a komorní verze Příhod lišky Bystroušky z Dublinu), Brno se po dlouhé době opět stalo středem zájmu zahraničních operních odborníků a festival dal mocný impuls k přemýšlení nejen o inscenování Janáčka, ale o současném operním divadle vůbec. Pět brněnských janáčkovských inscenací na festivalu by sice naznačovalo, že se tu o tohoto domácího autora i v minulých letech pečovalo, nicméně mizivý počet repríz tuto tezi snadno vyvrací. Milan Kaňák se k Janáčkovi intenzivně hlásí, stejně jako k otvírání se světu. Na jeviště Janáčkova divadla se vrátil také Bohuslav Martinů, a sice první verze Řeckých pašijí v koprodukci s Festspiele Bregenz a londýnskou Covent Garden – pro Brno i celou Českou republiku velká událost. Zároveň byl zahájen smetanovský cyklus: Braniboři v Čechách v režii Mariána Chudovského dokládají snahu dívat se na mistrova díla sice s úctou, ale očima lidí 21. století. Ke své první šéfovské inscenaci (F. Flotow: Marta) přizval Milan Kaňák režiséra z nejmladší generace. V Janáčkově opeře se tedy podruhé začalo něco dít – ale na reflexi současného směřování je ještě příliš brzy. V Brně je každopádně výborný potenciál – ansámbl se sice od roku 1994 zmenšil z 34 na 22 sólistů, ale mezi nimi i stálými hosty jsou výteční tuzemští i zahraniční pěvci, namátkou: Anna Barová, Martina Bauerová, Anda-Louise Bogza, Maria Haan, Galia Ibragimova, Helena Kaupová, Victoria Mayfatova, Natalie Romanová, Jana Štefáčková, Yvetta Tannenbergerová, Tatiana Tesla, Marina Vyskvorkina, Dagmar Žaludková, Marika Žáková, Jurij Gorbunov, Richard Haan, Jan Hladík, Vladimír Chmelo, Ivan Choupenitch, Pavel Kamas, Zoltán Korda, Tomáš Krejčiřík, Richard Novák, Valentin Prolat, Jevhen Šokalo, Leo Marian Vodička. Díky dlouholeté práci sbormistra Josefa Pančíka nemá u nás již dlouho brněnský operní sbor konkurenci a budí obdiv i v zahraničí. Také orchestr opakovaně v posledních letech dokazuje, že je technicky výborně připravený a pod taktovkou tvůrčích dirigentů je schopen velkých interpretačních kreací. V Brně jsou tedy skvělé předpoklady pro výsostné operní divadlo – jen tu v posledních letech bylo málo klidu na opravdovou tvůrčí práci. A zřejmě také málo vůle a odvahy vystoupit ze zaběhaných poměrů, což znemožnilo pravidelně proměňovat skvělý potenciál ve špičkové inscenace. Snad se zablýskne na lepší časy…
37 Hr0504.indd 37
30.3.2005 14:04:56
S T U D I E ,
K O M E N T Á Ř E
Kapitoly o Richardu Wagnerovi V. Wagner a čeští pěvci v zahraničí
D
ílo Richarda Wagnera interpretovali v zahraničí také mnozí čeští umělci. Prvním byl tenorista Josef Ticháček (18071886), který se s Wagnerem úzce přátelil. Ticháček dokonce ztělesnil Rienziho a Tannhäusera ve světových premiérách těchto oper (1842 Drážďany a 1845 tamtéž). Dalším významným tenoristou byl Karel Burian (1870–1924), který se ve wagnerovských úlohách představil např. v Hamburku, Berlíně a také v Bayreuthu (1908 Parsifal) a newyorské Metropolitní opeře (1909 Tannhäuser), řadu postav ztělesnil pod taktovkou Gustava Mahlera. V Metropolitní opeře stejně jako na dalších světových scénách předvedl své wagnerovské kreace šumperský rodák Leo Slezak (1873–1946). Zatím posledním českým tenoristou, který interpretoval Wagnera v zahraničí, je Miroslav Frydlewicz (1934–2002), který vystoupil v roce 1967 na Jugendfestspieltreffen v Bayreuthu v postavě Arindala z Wagnerovy operní prvotiny Víly. Z hlubších hlasů se v zahraničí nejprve uplatnil barytonista Bedřich Plaške (1875– 1952), nejdříve v Drážďanech a posléze i v dalších velkých operních domech po celém světě, od roku 1904 byl zván do Bayreuthu. Emil Burian (1876–1926) vystoupil např. ve Freiburgu v letech 1904–06 jako Donner a Telramund. Od poloviny šedesátých let ztělesnil v zahraničí velkou řadu rolí basista Karel Petr (1930), který zpíval např. Holanďana v Berlíně, Fafnera a Dalanda ve Stuttgartu; v Trieru se představil jako Fafner a Hermann, s oběma inscenacemi podnikl zájezd do Francie (Paříž, Grenoble, Remeš). Barytonista Antonín Švorc (1934) vystupoval od šedesátých let především v Berlíně, kde během dlouholetého angažmá vytvořil např. Hanse Sachse, Holanďana, Kurwenala, Donnera, Telramunda. V Curychu zpíval Telramunda, Kurwenala a Holanďana, kterého nastudoval také v Drážďanech a Vídni. Velmi ceněný výkon podal Karel Berman (1919–1995) v roce 1974 jako Alberich v Lipsku. V letech 1890–93 byla v angažmá v Mannheimu Růžena Maturová (1869–1938), první představitelka Rusalky, kde nastudovala Elsu, Venuši, Freiu, Fricku, Gerhildu a Gutrunu, v roce 1899 se představila jako Elsa ve Varšavě. První pěvkyní, která se velmi výrazně zapsala do dějin wagnerovské interpretace v zahraničí
byla Ema Destinnová (1878-1930). První velké kreace předvedla stejně jako někteří dříve jmenovaní pěvci v Berlíně, kde nastudovala počátkem 20. století Alžbětu, Elsu, Sentu, Evu, Venuši a menší role z Prstenu Nibelungova. V roce 1901 se Destinnová stala dokonce první Sentou v Bayreuthu a 1912 první Elsou v Metropolitní opeře, kde předtím zpívala také Evu a Alžbětu (1909). Dále se ve Wagnerovi předvedla např. ve Vídni, Mnichově, Londýně ad. Foto archív
Pavel Petráněk
Ema Destinnová jako Alžběta v Tannhäuserovi, Berlín Velkých úspěchů se v zahraničí těšily především v šedesátých letech wagnerovské kreace Ludmily Dvořákové (1923), jak jinak než opět především v Berlíně: Venuše, Brünnhilda, Isolda, Ortruda, Senta, Kundry. Také Dvořáková opakovaně vystupovala v Bayreuthu, kde předvedla Venuši, Brünnhildu, Ortrudu, Kundry, Gutrunu; v Metropolitní opeře zpívala v letech 1966–68 Ortrudu, Sentu a Isoldu, v Covent Garden vystupovala jako Isolda a Brünnhilda v celé tetralogii, Valkýru zpívala např. v Paříži, La Scale, Vídni, Mnichově, Barceloně; Isoldu v Buenos Aires nebo v Římě. V roce 1994 vystoupila v Metropolitní opeře také Jarmila Novotná (1907–1994), když zpívala Freiu ve Zlatu Rýna.
V šedesátých letech zazářila v zahraničí ve wagnerovském repertoáru, byť v menších rolích, také Soňa Červená (1925), opět především v Berlíně a Bayreuthu, kde se představila jako Rossweisse, Flosshilde, Panoš a Květinová dívka v Parsifalovi; dále připomeňme např. její Brangänu v Ženevě; Erdu v Berlíně, Vídni, Palermu; Fricku v Barceloně a Los Angeles; Rossweisse v La Scale. Na CD vyšel komplet bayreutské inscenace Valkýry (Rossweisse, dirigent Karl Böhm) a Parsifala (Květinová dívka, dirigent Hans Knappertsbusch). V roce 1965 debutovala na zahraničních scénách v roli Senty Naděžda Kniplová (1932) v Hannoveru a Karlsruhe, o rok později vystoupila jako Ortruda v Mnichově a s berlínskou operou absolvovala v roli Senty pod taktovkou Lorina Maazela turné po Japonsku. S Karlem Böhmem nastudovala Isoldu ve Vídni, později ji zpívala také v Mnichově. Velký triumf slavila jako Brünnhilda v Salcburku, kam ji pozval Herbert von Karajan. S Brünnhildou se představila dále např. ve Vídni nebo pod taktovkou Wolfganga Sawallische v Římě, kde natočila kompletní Ring, celou tetralogii natočila také s Hansem Swarovskym. Na CD je v kompletní tetralogii zachycena také Věra Soukupová (1932) jako Erda na bayreuthské nahrávce Karla Böhma. Na stejné nahrávce zpívá také Ludmila Dvořáková a Soňa Červená. Erdu Věry Soukupové poznal také Berlín. Do Bayreuthu se vrátila jako První sudička. Od konce šedesátých let zpívala v zahraničí také Eva Zikmundová (1932) – Sieglindu ztvárnila v Berlíně, v La Fenice s Wolfgangem Windgassenem, Mannheimu, Janově nebo v Budapešti s Peterem Hofmannem. S Alžbětou se představila v Berlíně a na festivalu ve švýcarském Lausanne. Roku 1971 nastudovala Antonie Denygrová (1934) v Dessau Alžbětu. V roce 1973 vystoupila v Bayreuthu poprvé Eva Randová (1936), kde postupně ztvárnila Fricku, Kundry a Ortrudu. Řadu rolí nastudovala také v Metropolitní opeře. V roce 1998 nastudovala Prsten Nibelungův ve Stuttgartu. Na CD vyšla její Ortruda po boku s Placidem Domingem a pod taktovkou Sira Georga Soltiho, na videokazetě byla vydaná bayreutská inscenace Parsifala. V posledních letech vystoupily v zahraničí Dagmar Pecková (1961): Flosshilde v pařížské Opéra Bastille (1994) a Brangäna na festivalu v Salcburku; Eva Urbanová (1961): Ortruda v Metropolitní opeře (1998) a Jindřiška Rainerová (1955): Ortruda v Lipsku.
38 Hr0504.indd 38
30.3.2005 14:04:56
S T U D I E ,
K O M E N T Á Ř E
Tanečnice Esmeralda a Prodaná nevěsta Vlasta Reittererová
O
zdrojích, z nichž vyrostly postavy Smetanovy nejoblíbenější opery, mnoho nevíme. Pokud jde o Kecala, odkazuje se k Sabinově starší práci, odkud postavu dohazovače převzal, titul opery je vztahován asociativně k existujícím dobovým komediím, zápletka je jednou z tisíce variant „převlekových“ situací. Scéna komediantů byla pravděpodobně zařazena na přání Smetanovo; domníval se tak alespoň Zdeněk Nejedlý a s jiným názorem nikdo nepřišel. Postava komediantky Esmeraldy – totiž volba jejího jména – byla vztahována k tehdy oblíbenému románu Victora Huga Zvoník u Matky Boží z roku 1830. Tak původ této postavy vysvětloval František Bartoš i Jaroslav Jiránek. Esmeralda však nevstoupila do naší národní opery z Hugova románu bezprostředně. Její „angažmá“ u českých komediantů mělo důležitý mezistupeň. Obliba románů a dramat Victora Huga byla tehdy všeobecná, jeho náměty odpovídaly duchu romantismu a není divu, že byly zhudebňovány po celé 19. století. Ernaniho zhudebnil už Vincenzo Bellini, operu však zakázala cenzura, Verdiho Ernani je z roku 1844, Hugova předloha posloužila i pro Rigoletta. Podle Huga je Donizettiho Lucrezia Borgia, Massenetův Don César de Bazan, Ponchielliho Marion Delorme, ve svém prvním ztraceném operním pokusu se jím inspiroval Musorgskij. Zájem se neztratil ani později, Hugovu předlohu zhudebnil například Rudolf Wagner-Regényi, a které Hugovo dílo posloužilo jako předloha k opeře Franze Schmidta Notre Dame, je patrné už z názvu (jako hudební charakteristiku cikánky Esmeraldy mohl tento bratislavský rodák smíšeného původu uplatnit „autentické“ ungarismy). Avšak romány, novely a činohry se nestávaly pouze předlohami operních libret. Téměř současně a často dokonce dříve sloužily jako námětové inspirace baletů v době, kdy – podobně jako opera – opouštěly dekorativní mytologičnost a hledaly nové, dramatičtější syžety. Tak tomu bylo i v případě Zvoníka od Matky Boží. Pro Esmeraldu Hugova románu je tanec jakýmsi samozřejmým doprovodem života. Je jejím komunikačním prostředkem a to stačilo, aby se z ní stala postava klasického baletu. Už roku 1839 byl v milánské Scale uveden balet Esmeralda, jeho libretistou byl Antonio Montocini. Avšak důležitým datem pro budoucnost tanečnice Esmeraldy byl 9. březen 1844, kdy měl v londýnském Her Majesty´s Theatre pre-
miéru balet Esmeralda na libreto a v choreografii Julese Perrota (1810–1892). Autorem hudby byl Cesare Pugni (1805–1870). V základních rysech se děj jeho baletu držel Hugova románu, oproti tragickému vyznění však končil happyendem (toho se vzdaly teprve adaptace baletu ve 20. století). Syžet baletu je charakterizován jako typický romantický produkt s lokálním koloritem, milostnou zápletkou, obsahující silný sociálně kritický náboj. Ušlechtilost kontrastuje s krutou vypočítavostí, čistá láska s vilností, společenská spodina je čestná a má ušlechtilejší morálku než šlechta a klér. Ten je představen zvláště rozporuplně: kněz Frollo se na jedné straně ujal zmrzačeného sirotka Quasimoda, na druhé straně však se projeví jako bezohlednost sama. Dějiště příběhu umožňovalo zaplnit scénu žebráky, mrzáky, vojáky, pouličními kejklíři, „odpad“ společnosti a pokrytectví církve se zde setkávaly v příkrém, divadelně působivém kontrastu. Balet Esmeralda znamenal historický krok, jenž analogicky k romantickým příběhům o souboji světa lidí a nadpřirozených bytostí postavil do centra hrdinku pohybující se mezi společenskými vrstvami. Ve všech svých slavných dílech zužitkoval romantický balet tento střet neslučitelných světů. Balet Esmeralda sehrál svou roli také ve vývoji struktury klasického baletu, založeném na střídání sólových a ansámblových výstupů. První Esmeraldou byla Perrotova manželka, Charlotta Grisi (1819–1899). Perrot uvedl roku 1848 Esmeraldu také v St. Petersburgu, tato verze Perrotův původní happyend, kdy je Esmeralda z popraviště zachráněna Quasimodem, ještě více zromantizovala: Esmeraldu zachrání Phoebus a její láska může být naplněna. V St. Petersburgu tančila Esmeraldu další slavná balerina, Fanny Elssler (1810–1884). Pro nás je však významná další ze slavných balerín té doby, jež vystoupila jako Esmeralda roku 1852 na jevišti pražského Stavovského divadla, Lucile Grahn. „Protože je balet obvykle uváděn v rámci operního repertoáru, bylo zde pamatováno také na hostování slavné taneční umělkyně Lucilie [!] Grahn, jež kromě jiného přivezla nádherně vypravený balet Esmeralda“, píše ve svých Dějinách pražského divadla Oscar Teuber. Lucile Grahn (1819–1907) tančila veřejně poprvé v sedmi letech. Jejím oficiálním debutem byla role Fenelly v premiéře Auberovy Němé z Portici roku 1834. O dva roky později tančila titulní roli v baletu Filippa Taglioniho La Sylphide, jejíž první interpretkou byla Maria Taglioni. Působení Lucile Grahn bylo spojeno
nejprve s jejím rodným městem Kodaní. Brzy okouzlila Paříž, rozhodující místo startu ke světové kariéře. Roku 1843 tančila v St. Petersburgu titulní roli Adamovy Giselle, o rok později otevírala sezonu v londýnském divadle Drury Lane. Zde se divadelnímu manažerovi podařil husarský kousek, když dokázal čtyři rivalky přesvědčit, aby vystoupily ve společném pas de quatre. V choreografii Julese Perrota tančily Maria Taglioni, Fanny Cerrito, Charlotta Grisi a Lucile Grahn. Perrot vytvořil několik choreografií speciálně pro ni. V International Encyclopedia of Dance z roku 1998 stojí, že absolvovala velké evropské turné po Itálii, Belgii a Německu, kde vystupovala v Drážďanech, Lipsku, Hamburku, Hannoveru a Berlíně. O návštěvě Čech a Prahy se encyklopedie nezmiňuje, ani o jejím vystoupení např. ve Lvově, kde také prokazatelně Esmeraldu tančila. Každopádně na tomto turné uváděla balety Giselle, La Péri, La Sylphide a La Esmeralda. Čtyři roky po svém pražském vystoupení kariéru ve svých sedmatřiceti letech ukončila a provdala se za operního pěvce Friedricha Younga. Působila pak jako baletní mistryně v Lipsku a na mnichovské Dvorní opeře. Zde například vytvořila choreografii bakchanále ve Wagnerově Tannhäuseru. Má se dokonce za to, že ona byla tou malou tanečnicí, jež „stála na jedné noze a druhou měla vysoko zdviženou“ a jež se z lásky obětovala pro cínového vojáčka a uhořela spolu s ním v pohádce Hanse Christiana Andersena. Podle Andersena z ní zbyla jen „lesklá cetka“ z jejího živůtku, „a ještě celá zčernalá“. Možná z ní však zbyla také Esmeralda ve Smetanově opeře. K proslulosti Perrotova baletu se tak dá bezprostředně vztáhnout také polka Esmeralda Františka Matěje Hilmara, i ta tvoří jeden ze spojovacích článků k postavě Esmeraldy v Prodané nevěstě. A ačkoli v roce, kdy Lucile Grahn hostovala v Praze, byl Karel Sabina ještě uvězněn v olomoucké pevnosti, nemohla mu jako zvídavému divadelníku pověst tohoto baletu a jeho protagonistky zůstat neznámá. Není však také vyloučeno, že jméno tanečnice pochází od samotného skladatele – originál Sabinova libreta se bohužel nedochoval. Obrázek Lucile Grahn jako Esmeraldy s tamburinou v ruce však až příliš upomíná na kostýmování a rekvizitu bezpočetných Smetanových Esmerald, než abychom si neodvážili tuto souvislost považovat za pravděpodobnou. Jen její čtyřnohá průvodkyně, jež ji provází v Hugově románu i na portrétu z baletní role, v Prodané nevěstě schází.
39 Hr0504.indd 39
30.3.2005 14:05:03
S T U D I E ,
K O M E N T Á Ř E
Proč dosud nemáme objektivní monografii Bedřicha Smetany? Jiří Bartoš
P
atrně o žádné osobnosti v české hudební kultuře nebylo u nás tolik napsáno a řečeno jako o Bedřichu Smetanovi. Zažili jsme boje o Dvořáka, „zkousli“ Janáčka (k čemuž nám jistě dopomohla zářnost jeho hvězdy v zahraničí), doceňujeme Martinů, přehodnotili jsme Fibicha, nově „zaškatulkovali“ Suka, Foerstra, Nováka, přijali jsme J. D. Zelenku jako objevitelský dar zahraniční muzikologie. Smetana však, co se týká četnosti textů, vede. Není divu. Jeho hudebně zakladatelská role v počátcích nového českého „sebeuvědomování“ je neoddiskutovatelná tím spíše, že byl takto chápán již mnohými současníky a o této své roli také sám dobře věděl. Divit se však nelze ani skutečnosti, že na tomto značně větrném postu se stal zároveň nástrojem, štítem, zbraní, obětí celé řady rozdílných a rozporuplných výkladů a názorů, které jej nechaly v různých kontextech projít všemi figurkami hudebně-kulturně-výkladové šachovnice. Tak došlo k tomu, že na prahu 21. století máme sice „co do počtu úhozů“ nejvíce popsaného Bedřicha Smetanu, ale o žádné z doposud vzniklých prací nemůžeme říci: „Ano, toto je nadčasová souhrnná monografie zakladatelské osobnosti české hudby, která může mít svá diskutabilní místa, ale je ucelená, metodicky vyvážená a po všech stránkách komplexní.“ Jedním z důvodů této problematiky bude do jisté míry fakt, že o Smetanovi nikdy příliš nepsali cizinci. Jeho pronikání za hranice bylo pozvolné a mnohdy komplikované. Petrohradská premiéra Prodané nevěsty byla strhána kritikou a autora od snah prosadit se v cizině nadlouho odradila. Uvedení téže opery ve Vídni na mezinárodní výstavě se setkalo s úspěchem, ale různá pozdější jednání ředitele F. A. Šuberta s Vídní naznačují, že uvádění Smetany bylo úřady z různých důvodů limitováno, mimo jiné též z obavy před nařčením z diskriminace ostatních národů mocnářství. Onen vnější pohled zde patrně citelně chybí. Připomeňme například, jak cenným zdrojem pro objektivní zkoumání Antonína Dvořáka byl zájem ze strany Eduarda Hanslicka a Johannesa Brahmse, jak hodnotné jsou pro moderní dvořákovské bádání dobové, byť ne vždy jednoznačné reflexe Angličanů a Američanů. S tímto se u Smetany v dostatečné míře nesetkáme. S výjimkou pětiletého pobytu ve Švédsku strávil většinu života v domácím prostředí a věnoval se uměleckému působení na českém kolbišti, čímž byl svým způsobem izolován od možných konfrontací svého umění s cizinou.
To vše jen ztížilo badatelské pozice. Bedřich Smetana se ocitl v jakémsi těsném a hlubokém hrnci (budiž mi odpuštěno toto přirovnání) s nápisem „zakladatel moderní české hudby“, ve kterém je dodnes patřičně zaklíněn a do kterého si na něj občas posvítíme tu skomíravou baterkou, tu zas pořádným halogenem. Ale ne každý má odvahu se tam za ním vydat. V minulosti to ani nebylo ledaskomu dopřáno, neboť na pokličce seděl Zdeněk Nejedlý a úzkostlivě hlídal, aby někdo nechtěl přehodnotit to, co do hrnce tento pečlivý a pracovitý akademik za léta přinastřádal. A dlužno též doplnit, že to bylo střádání plně v intencích jeho vlastní dějinné koncepce, podložené marxistickým ideovým světonázorem, do které mu vše řádně pasovalo, když se tu něco přibrousilo, tu nastavilo. V těchto snahách přespříliš začleňovat Bedřicha Smetanu do konkrétní ideologické koncepce nebyl Nejedlý zdaleka sám, byť je zde vůdčí osobností. Jsou to do jisté míry i společné znaky jinak na svou dobu neobyčejně moderních prací Otakara Hostinského a Otakara Zicha. Nabízí se zde však otázka, zda byl tehdy, v době vypjatého nacionalizmu, určitý objektivizující pohled vůbec možný. Výsledkem výše uvedených snah je především určitá nevyrovnanost, která ve smetanovském bádání stále přežívá. Důkazem je i poslední monografický projekt „Dílo a život Bedřicha Smetany“, vycházející na přelomu 70. a 80. let v Editio Supraphon. Autorem 3. a 4. dílu, jenž se věnuje Smetanovým operám, tedy klíčovému odvětví jeho tvorby, byl Jaroslav Jiránek, muzikolog patřící k předním odborníkům v oboru hudební sémiotiky a intonační teorie Borise V. Asafjeva. Ve své práci sice dospěl k řadě původních a objevných zjištění, které dokumentují mnohé specifické rysy, ale vcelku se jedná o poněkud neživoucí řadu grafů, které se zabývají intervalickou bilancí, dramatickým podílem jednotlivých postav a mnohými dalšími rozbory, jejichž výpovědní hodnota je ovšem značně kolísavá, uvážíme-li, že zde byla i řada faktických chyb. Oproti tomu některé otázky nebyly naopak nikdy nastoleny. Např. Smetanův duchovní život, samotný fakt, jak nahlížel na zásadní otázky života a smrti, jednoduše řečeno, co si vůbec takový člověk myslel, že jednou po smrti nastane. Spokojit se s domněnkou, že úplnou odpověď spatřoval ve zbožné službě svému národu a jeho ideálům, lze u osoby jeho kalibru jen těžko, byť je toto myšlení pro mladočešství typické. Jeho skladatelské hledání, touha po uznání a syžetu jsou nepochybně odrazem hledání nejen výkonného umělce, ale též přemýšlivého člověka, který se nota bene dostal příčinou duševní choroby do velice svízelné situace,
o které sám též nejlépe věděl. Je pozoruhodné, jak se toto hledání plasticky odráží na jeho tvorbě. Připomeňme jen prostý fakt, že každá z jeho oper je „jiná.“ Svou hudbou i námětem vždy odráží nějakou konkrétní životní situaci a postoj autora přesto, že o Smetanovi nelze dost dobře říci, že by byl typem introvertního skladatele. Nezajímavý není ani fakt, že v období svého vrcholného působení nezkomponoval žádné dílo na klasický duchovní text. Přes všechny tyto nevyrovnanosti ve smetanovském bádání můžeme říci, že je na co navazovat. Jsou zde cenné dobové reflexe Otakara Hostinského, A. W. Ambrose i jiných současníků, názory Otakara Zicha a Vladimíra Helferta, po druhé sv. válce pak např. hodnotné práce Fr. Bartoše, v poslední době pak např. rozsáhlé, byť zatím jen v němčině vydané dílo manželů Reittererových, věnující se Prodané nevěstě. Hrubou chybou by bylo nepochybně i radikální smetení ze stolu prací Zdeňka Nejedlého. Jeho heroická monografie sice zůstala torzem, pro svůj široký záběr bývá první díl občas přezdíván „Dějiny českého pivovarnictví“, ale je nepochybně cenným zdrojem. Velmi hodnotné jsou především kapitoly o dobových společenských podmínkách, např. co znamenal pro tvořící se českou společnost Škroupův Dráteník apod. Nejedlého práce o Smetanových zpěvohrách je potom přes všechna svá výše uvedená úskalí svým způsobem nepřekonaná. Ke Smetanovské problematice je zde též velké množství drobných, i rozsáhlejších prací popularizačního charakteru. Ty se však zcela pochopitelně mnohdy omezily jen na jakési „papouškování“, jejich hodnota bývá často víceméně literární, a opět jen přispěly k určitému rozmělnění a mytologizaci. Zdá se být evidentní, že dokud se nám nepodaří vytáhnout Bedřicha Smetanu z onoho „hrnce“ a důkladně jej oddělit od všeho, co jsme na něj za x let „nabalili“, nebudeme objektivního úsudku schopni, neboť je skutečností, že balík nevyřešených otázek stále roste, mimo jiné s nesmrtelnou muzikologickou problematikou, tj. interpretací. Zde by byly nepochybně přínosem historicky poučené inscenace, na které jsme již myslím ohledně Smetany opravdu zralí. Nepochybně by posloužili očistným způsobem a přišli by si zde na své (mimo jiné) i „konzervativní operní nostalgici.“ Bez podobně radikálních kroků a překonání jakéhosi strachu z obrovského množství matérií a mytologického hávu, se dlouhodobě hodnotné objektivizující monografie zřejmě nedočkáme.
40 Hr0504.indd 40
30.3.2005 14:05:04
S T U D I E ,
K O M E N T Á Ř E
II.KYTAROVÉ MISTROVSKÉ KURZY NOVÉ STRAŠECÍ 2005 16.–19. ČERVNA 2005
MISTROVSKÉ KURZY, PŘEDNÁŠKY, KONCERTY Vyučují: Milan Zelenka, prof. HAMU v Praze Pavel Steidl, světově proslulý kytarový virtuos Jorge Orozco, prof. Konzervatoře v Torrentu-Španělsko Goran Listeš, doc. Hudební akademie ve Splitu-Chorvatsko Ozren Mutak, profesor Konzervatoře v Teplicích
Do kurzů se mohou přihlásit zájemci všech věkových kategorií. Pořadatel: Občanské sdružení OPEN GUITAR Informace a přihlášky: Ozren Mutak, tel.: 723 811 531
Hudební škola hl. m. Prahy za podpory Hudební společnosti Zdeny Janžurové vyhlašuje
III. ročník Písňové soutěže Bohuslava Martinů pro žáky ZUŠ, studenty konzervatoří, soukromých uměleckých škol a víceletých gymnázií s hudebním zaměřením se záměrem podpořit zájem o interpretaci písní českých i světových skladatelů, zvláště pak o písňovou tvorbu Bohuslava Martinů. Zároveň tato soutěž vyplňuje mezeru v písňových soutěžích pro studenty ve věku od 16 do 20 let, odpovídající svými požadavky možnostem mladých pěvců v daném věku.
Termín konání soutěže: 14.–16. 10. 2005 Bližší informace na adrese: Hudební škola hl. m. Prahy, Komenského nám. 400/9, 130 00 Praha 3 tel.: + 420 222 710 300, 222 710 409 fax: + 420 222 719 394 e-mail:
[email protected]
VELKÁ SOUTĚŽ Hudebních rozhledů Vážení čtenáři, Velikonoce jsme tentokrát slavili o něco dříve, než bývá obvyklé, a tak mnozí z nás poprvé v letošním roce opět navštívili své chaty či chalupy, aby zde zahájili první jarní práce. Jak je vidět, nezapomněli jste ale ani na naši soutěž, jejíž minulá otázka, byť se jednalo o tematiku nám poněkud vzdálenou, ne-li přímo exotickou, většinu z vás opět nikterak nezaskočila. Ptali jsme se totiž, který český skladatel zkomponoval operu na téma vládce Aztéků Moctezumy (či ne zcela správně Montezumy), a jak ji nazval? Jednalo se o Josefa Myslivečka a jeho operu Motezuma, nikoliv Montezuma, jak se někteří z vás pletli. Vítězné trojici gratulujeme a ostatním přejeme hodně štěstí příště.
123
Ing. Karel Mudra, Praha Markéta Kvapilová, Olomouc Vlasta Hájková, Chrudim
A otázka na duben zní: Po kterém významném českém dirigentovi převzal post šéfa u Symfonického orchestru Bavorského rozhlasu Sir Colin Davis? Své odpovědi zasílejte do 16. dubna na adresu Hudební rozhledy, Radlická 99, 150 00 Praha 5 nebo na e-mailovou adresu
[email protected] Pravidelnou soutěžní otázku najdete i na našich webových stránkách http://hudebnirozhledy.scena.cz, kde je zkrácená verze každého čísla uveřejněna již o pět dnů dříve, než se objeví v prodeji nebo ve vašich schránkách..
41 Hr0504.indd 41
30.3.2005 14:05:05
„Nesledujeme žádnou strategii, náš projev je průsečíkem individuálního zrání každého z nás,“ říkají členové Škampova kvarteta Miloš Pokora
Průběh vaší dosavadní umělecké dráhy je většině čtenářů dobře znám, začněme proto trochu z jiného konce. Čím to je, že vás postihují tak časté výměny cellisty (pozn.: Lukáš Polák je v souboru od ledna 2004)? F: Zasloužila se o to zvláštní série náhod. Vždyť my tři, s Janou a Radimem, jsme v souboru od samých počátků, tedy od dob studií na akademii, a to, co nás u cellového pultu potkalo, není ničím ojedinělým. I v jiných souborech se často stává, že se výměny týkají stále stejného pultu, například u Orlando kvarteta se neustále vyměňoval primárius. Dlužno dodat, že takové výměny znamenají pro naši práci vlastně určité povzbuzení. Protože s každým novým hráčem přijde nový názor, který nás přiměje přistoupit k již nastudovaným skladbám jakoby znovu a leccos v jejich interpretaci přehodnotit. Nenazýval bych to zdržení, spíš nový impuls, ostatně Lukáš si počínal při svém nástupu skvěle. P: Asi to bylo tím, že jsem před příchodem do Škampova kvarteta v této roli účinkoval prakticky nepřetržitě od dob konzervatorních studií. Pravda, určitý repertoár byl pro mě zcela nový, například ten, který se týkal spolupráce s Ivou Bittovou, což byl pro mne dosud nepoznaný svět. Jak jste se vyrovnali s oněmi radostnými událostmi, které vkročily do umělecké dráhy vaší sekundistky? L: První syn, který se narodil naštěstí v době prázdnin, se mnou a tatínkem jezdil do dvou let na zájezdy, ten druhý, plánovaný rovněž na prázdniny, se ale trošku „opozdil“, takže jsme novou sezonu v podobě zájezdu do Anglie začínali už tři týdny po jeho narození. Během obou těhotenství jsem se cítila výborně a nyní, obklopena dětmi i hudbou, si nemohu přát víc.
O výlučném postavení Škampova kvarteta, jež bylo nedávno holandským magazínem Vrey Nederlandem jednoznačně zařazeno mezi deset nejlepších kvartetů současnosti, není pochyb. Dokazuje to jak neskrývaný obdiv, kterému se tento komorní čtyřlístek těší u posluchačů a odborné kritiky v různých koutech světa, tak celá řada výjimečných poct, kterých se kvartetu během jeho relativně krátké umělecké dráhy dostalo. Jen namátkou si připomeňme slavný debut mladičkého souboru na pódiu londýnské Wigmore Hall v roce 1993, na jehož základě získali Škampovci vedle ceny (Best Debut 1993) od Královské filharmonické společnosti nabídku stát se vůbec prvním rezidenčním kvartetem v historii tohoto věhlasného sálu, nebo jmenování členů kvarteta hostujícími profesory na londýnské Royal Academy of Music. Je zážitkem sledovat interpretační kreace tohoto kvartetního čtyřlístku, ať už se odehrávají v amsterdamském Concertgebouw, pažížském divadle Châtelet, vídeňském Musikvereinu, americkém Lincoln Centre nebo ve skromném domácím prostředí, je vzrušující sledovat i jeho „výlety do lidovou písní okouzlených repertoárových sfér, proto mě lákalo osvětlit si některé momenty s jednotlivými členy ansámblu – primáriem Pavlem Fischerem, sekundistkou Janou Lukášovou, violistou Radimem Sedmidubským a violoncellistou Lukášem Polákem – osobně. F: Však taky obě mimina rozmazlují tři strejdové. Je fakt, že jsme se na čas museli soustředit spíše na domácí pódia a odříct jedno turné v Americe, ale to bylo všechno. Co to znamená být rezidenčním kvartetem londýnské Wigmore Hall? F: Je to třeba hodnotit jak z prestižního, tak praktického hlediska. Prestižní význam (rezidence byla skončena v sezoně 1998–9) tohoto angažmá byl kromě samotného faktu, že jde o světoznámý sál, podtržen tím, že jsme byli prvním souborem, kterému bylo něco podobného nabídnuto a že ta rezidence trvala – na rozdíl od nynější praxe, kdy se v ní po třech letech střídají další soubory nastupující generace – celých pět let. Z prakticko – prestižního hlediska pak bylo zajímavé, že jsme se už tehdy mohli ve Wigmore Hall (kde vystupujeme stále) prezentovat až na dvaceti vystoupeních v sezoně. Do jaké míry jste byli ovlivňování v repertoárové dramaturgii těchto vystoupení? F: Repertoárovou dramaturgii, při níž jsme samozřejmě kladli akcent i na českou hudbu, jsme si tvořili od základu sami, ale současně jsme respektovali přání tamějších pořadatelů. Například ta, která se týkala připomenutí různých skladatelských výročí – v rámci toho Brucknerova jsme třeba provedli ve Wigmore
Hall Brucknerův kvartet C dur a – s Josefem Klusoněm – Brucknerův kvintet. V září roku 2001 jste byli jmenováni hostujícími profesory londýnské Royal Academy of Music v oboru komorní hudby na katedře smyčců. Vzhledem k vašemu věku je opravdu výjimečným jevem mít takovou pedagogickou autoritu. Nestává se vám, že musíte někdy pracovat s žáky, kteří jsou starší než vy? F: Když s námi hrál ještě Peter Jarůšek, tak jsme učili kvarteto, které bylo o pět let starší než on. Jinak je tam ovšem věkový průměr studujících kvartet krajně rozptýlený. Setkáváme se tam s těmi nejmladšími, úplnými začátečníky, až po ty, co už studovali někde jinde, hlavně Maďary a Rumuny. P: Doplnil bych ještě jedno dělící měřítko. Na jedné straně jsou mezi našimi žáky kvarteta, která jsou sestavená jen pro potřebu výuky v rámci předmětu a na druhé straně kvarteta, která uvažují o své dráze do budoucna. V tom je zásadní rozdíl. L: Je fascinující, jak bohatou sbírkou vzácných nástrojů škola pro tuto výuku disponuje. Pro soubory, které se připravují k samostatné dráze, to musí být obrovská inspirace. S: Považuji za vhodné dodat, že záměr Royal Academy of Music, k jehož realizaci jsme byli vlastně přizváni, je jasný – pozvednout úroveň komorní hry na škole. Souvisí to s „konkurenč-
42 Hr0504.indd 42
30.3.2005 14:05:07
Foto archív
G R A M O R E V U E ním bojem“ s dalšími londýnskými učilišti – Gillhaud School of Music a Royal College of Music. Pro Supraphon jste nahrávali Haydna, Beethovena, Schuberta, Brahmse, Dvořáka i Ravela, ale jak jste na tom třeba s většími skladatelskými komplety? F: Co se Beethovena týče, máme kromě pozdních kvartetů nastudován op. 95 a částečně op. 59, čeká nás tedy ještě kvartet „Harfový“ a některá raná kvarteta z opusu 18. Ze Schuberta máme v repertoáru kromě kvartetu „Smrt a dívka“, pozdní kvartet G dur a letos se mj. chystáme obnovit i „cellový“ kvintet. Podobná doplnění nás čekají i u dalších stěžejních autorů. Škoda, že gramofonové společnosti už dnes nejeví o kvartetní komplety nebo některé autorsko – tematické kvartetní celky téměř žádný zájem, poukazujíce na to, v kolika (nejednou jde o desítky) interpretacích už takové zvukové snímky na trhu existují. Rádi bychom například nahrávali Mozarta – na moderní nástroje, ale jinak, vycházejíce z ryze vlastního přístupu, který bude, samozřejmě volně, nikoli dogmaticky, respektovat zásady historicky poučené interpretace. Velmi nás něco takového přitahuje a snad se nám to podaří někdy skutečně realizovat. S: Ještě drobnou pikantnost. Mozarta budeme hrát i v den jeho narozenin. Na začátku příštího roku budeme totiž účinkovat na dvou koncertech BBC série, která posluchačům nabídne během jednoho týdne deset Mozartových nejvýznamnějších kvartetů, přičemž poslední koncert této série připadne právě na 27. ledna.
me doslova rozkoš z nalezené symbiózy mezi kvartetním uměním a moravskou lidovou písní. Zaposlouchejte se například do našeho loni vydaného CD, na němž zní v pěvecké spolupráci Ivy Bittové („a také Pavla Fischera,“ – dodává za skromného primária Radim Sedmidubský) Janáčkem sebrané a upravené moravské písně v kvartetním přepise Vladimíra Godára. Nejde však jen o zvukové nahrávky, s podobnými programy se představujeme i koncertně. Ve Wigmore Hall i Concertgebouw zahrajeme třeba jeden kvartet Janáčkův, pak některý z kvartetů Ivy Bittové (ta se na něm podílí i svými vokály) a potom třeba ve zmíněném přepise Janáčkovy moravské písně.
Troufnete si někdy také na nějaký čtvrttónový kvartet Aloise Háby? A co Šnitke nebo Ligeti? F: Zatím jsme se k tomu nedostali, ke každé složitější kreaci 20. století nebo soudobé – a nedá se říci, že bychom se jim, i v podobě světových premiér, věnovali nějak málo – musíme opravdu nejdříve trpělivě hledat bytostný vztah. Navíc jsme se nechali vtáhnout do světa další kouzelné poetiky. Od doby, kdy jsme se před deseti lety na Dnech české hudby v New Yorku sblížili s Ivou Bittovou (mimochodem – bylo to v jedné z budov dnes už neexistujícího Světového obchodního centra), zažívá-
Jak byste sami charakterizovali svůj interpretační styl. Už předem slyším odpověď, že vycházíte jen a jen z povahy daného díla. Ale to nestačí. Existují přece rozdíly mezi řekněme realističtějším a dramatičtějším pojetím, jaké prezentuje třeba ono tak znamenité a s vámi generačně spřízněné kvarteto Wihanovo, a lehčeji plynoucím, témbrově prosvětlenějším projevem vašeho souboru… F: Pominu – li fakt, že hrajeme ve stoje (cellista má praktikábl), což umožňuje daleko uvolněnější projev a což nám připadá vzhledem k tomu, jak jsme jako houslisté a violisté vyrůstali
Zleva Pavel Fischer, Radim Polák, Lukáš Sedmidubský a Jana Lukášová naprosto logické, řekl bych, že je náš interpretační projev vlastně průsečíkem čtyř různých individualit, temperamentů, názorů a vzdělání (zde narážím i na zmíněné podněty historicky poučené interpretace)… S: Dodal bych, že také na způsobu školení. Dobře si uvědomuji, jak silně nás například inspiroval Walter Levin z kvarteta LaSalle (zvláště v otázce temp) nebo – v oblasti francouzské hudby – Quarteto Italiano. F. Nestanovili jsem si v tom žádnou strategii ani cíl, uvědomujeme si, že jde o nikdy nekončící proces, vycházející z neustále probíhajícího uměleckého zrání každého z nás. P. Je to, jako by člověk objevoval sám sebe a s přibývajícím časem stále znovu zjišťoval, co v něm bylo ještě skryto. F. Ostatně kdyby opravdu existoval určitý cíl, řekněme jakási interpretační definitiva, hráli bychom všichni stejně a k tomu by pak stačilo jediné kvarteto. Ani stále častější respektování urtextů neznamená nějakou unifikaci. Jeden příklad za všechny. Při studování Janáčkových kvartet jsme plně vycházeli z oné notové verze, k níž dospěl svým dlouholetým bádáním náš duchovní otec i vůdce – prof. Milan Škampa. Smetanovo kvarteto postupovalo svého času stejně, a přece se jeho a naše pojetí Janáčka diametrálně liší.
43 Hr0504.indd 43
30.3.2005 14:05:09
v talichovské edici dominují, ale také ve skladbách Mozartových, Smetanových, Sukových, Janáčkových, Bachových nebo Čajkovského. Ze sólistů, kteří se na nahrávkách podíleli, jmenujme za všechny Mstislava Rostropoviče a Svjatoslava Richtera. Edice nahrávek Vác-
Foto Josef Louda
Firma SUPRAPHON přichází v těchto dnech na trh s digitálně remasterovanou historickou nahrávkou Dvořákovy opery Rusalka z roku 1952, na níž se představují pěvecké legendy Národního divadla v Praze, Ludmila Červinková, Beno Blachut, Eduard Haken, Marta Krásová, Marie Podvalová, Mária Tauberová, Miloslava Fidlerová a Věra Krilová s dirigentem Jaroslavem Krombholcem, který řídí sbor a orchestr opery Národního divadla v Praze.
film Samota duše mé, výběr z jejích nahrávek světových operních árií, životopis proložený archivními fotografiemi a fotogalerii z jejího života. Jistě zaujme každého, kdo tuto slavnou a nezapomenutelnou českou pěvkyni obdivuje. DVD vydává firma Supraphon v licenci
ních legend, tenorista Ivo Žídek a Ježibabu jedna z vynikajících sólistek Národního divadla, altistka Marie Ovčačíková. I ostatní pěvecké party jsou obsazeny tehdejšími sólistickými špičkami opery Národního divadla a celému hudebnímu nastudování ve spolupráci s orchestrem a sborem Národního divadla dal punc výjimečnosti dirigent Zdeněk Chalabala. Rusalka je na DVD zpívána česky a pro zahraniční posluchače je doplněna titulky v angličtině, francouzštině a němčině. * Ema Destinnová (1878–1930), světová pěvecká legenda, byla prominentní členkou Dvorní opery v Berlíně (zpívala hlavní role v 54 operních titulech) i sólistkou Covent Garden Opera v Londýně (v 11 sezonách absolvovala 150 vystoupení s triumfálním úspěchem). Zazářila
Foto Jiří Janoušek
OD FIRMY K FIRMĚ
Dvořákova Rusalka je však i dalším titulem vydavatelství SUPRAPHON, který tentokrát ve formě DVD společně s DVD o Emě Destinnové 2. 3. v Cukrárně Obecního domu pokřtili zástupci vydavatelské firmy a Pavel Šporcl, jemuž byla při této příležitosti předána zlatá deska za 8000 prodaných nosičů titulu Paganini. Houslista bude s klavíristou Petrem Jiříkovským až do června na turné, které virtuózní Paganiniho repertoár představuje ve dvaceti městech Čech a Moravy včetně pražské Lucerny. Hosty koncertů budou zpěvačky Eva Pilarová a Martina Balogová, která byla úspěšná v loňské televizní soutěži Česko hledá Superstar. Na fotografii zleva Pavel Šporcl, Eva Pilarová a Petr Jiříkovský. * DVD s Dvořákovou Rusalkou zachycuje televizní film z roku 1975, který vyrobila za spolupráce kameramana Ilji Bojanovského, režiséra Bohumila Zoula a činoherních herců Kateřiny Macháčkové, která se setkání v Obecním domě jako host rovněž osobně zúčastnila, Miroslava Nohýnka či Slávky Budínové Česká televize Praha. Hudební základ této inscenace tvoří slavná supraphonská nahrávka z roku 1961 s legendární představitelkou této role, sopranistkou Miladou Šubrtovou a stejně tak legendárním Vodníkem Eduarda Hakena, který zde nejen zpívá, ale i hraje. Roli Prince nazpívala další z českých oper-
však i na dalších slavných scénách, a to nejen v Itálii či Bayreuthu, ale i v Metropolitní opeře v New Yorku (1908– 1916), kde se stala jednou z nejslavnějších pěvkyň a jevištní partnerkou další slavné pěvecké legendy – tenoristy Enrika Carusa. Zde se jí dvořil i jeden z nejslavnějších dirigentů všech dob Arturo Toscanini. Destinnová svými uměleckými a až dobrodružnými životními osudy (za první světové války byla např. internována za spolupráci s protirakouskou mafií) tak přitahuje zájem milovníků opery až dodnes. DVD, které firma Supraphon uvádí na trh, obsahuje o této slavné pěvkyni dokumentární
Nový kompaktní disk firmy MULTISONIC s nahrávkou druhého koncertu z cyklu Jazz na Hradě s názvem Franco Ambrosetti & Emil Viklický Trio, uskutečněného díky Správě Pražského hradu 14. 4. 2004 v Nové galerii na Pražském hradě, byl představen v rámci již desátého jazzového koncertu tohoto cyklu, pořádaného tentokrát ve spolupráci s velvyslanectvím Ruské federace v prostorách Španělského sálu. Během večera se tu představil legendární ruský altsaxofonista Alexej Kozlov se skupinou Arsenal, jehož vystoupení uvedl již tradičně prezident republiky Václav Klaus. Zleva Laco Tropp, Emil Viklický, prezident České republiky Václav Klaus, předseda představenstva firmy Multisonic Karel Vágner a František Uhlíř. pražského Obecního domu. * Součástí lava Talicha znovu pouze potvrzuje nesetkání byla i prezentace připravované oddiskutovatelný fakt, že tento umělec speciální edice dalšího legendárního patří mezi největší dirigenty dvacátého šéfdirigenta České filharmonie, Vác- století, a tak přinese každopádně výjilava Talicha, kterou firma Supraphon mečná setkání s poklady českého internavazuje na projekt Karel Ančerl Gold pretačního umění. Edition. 17 titulů této edice bude obsahovat všechny gramofonové nahrávky Zbrusu novou nahrávku monatočené pro firmu Supraphon s Čes- numentální Mše h moll, BWV 232 Jokou filharmonií v letech 1948–1955, hanna Sebastiana Bacha, která vychátedy v době, která vnesla do Talichova zí rovněž jako DVD-AUDIO (záznam života tragický paradox. Jeden z našich ve formátu DTS 5. 1, Dolby Digital 5.1, nejvýznamnějších umělců totiž nesměl 24bit/96kHz) připravila pro své poslupo československém komunistickém chače firma NAXOS (CLASSIC). Toto převratu v únoru 1948 v Čechách ve- dílo, kompletní římskokatolická mše řejně vystupovat. Z tohoto otřesu mu z pera luteránského skladatele, je úžaspomohla spolupráce se Slovenskou fil- nou syntézou italské melodické invenharmonií v Bratislavě (1949–52), v Pra- ce, francouzských rytmických tanečze mu bylo dovoleno pouze nahrávat, ních forem a německého kontrapunkale koncertovat s Českou filharmonií tu. Bach na ní pracoval dvě desetiletí mohl poprvé až v březnu 1954. Jakoby a dokončil ji až rok před svou smrtí. Je navzdory této absurdní době se právě tedy přímo jakousi retrospektivou jeho v těchto nahrávkách spojuje Talichovo životního odkazu. Na snímku účinkují vrcholné mistrovství s vynikající úrov- Sunhae Im (soprán), Marianne Beate ní České filharmonie, a vznikají tak Kielland (mezzosoprán), Ann Hallenjedinečné umělecké kreace – a to ne- berg (mezzosoprán), Markus Schäfer jen v dílech Antonína Dvořáka, která (tenor), Hanno Helmut Müller-Brach-
44 Hr0504.indd 44
30.3.2005 14:05:10
mann (basbaryton), Dresden Chamber Choir a Cologne Chamber Orchestra, řízení Helmutem Müllerem Brühlem.
Firma HARMONIA MUNDI (CLASSIC) vydává limitovanou edici kompletních sonát Georga Friedricha Händela, které nastudovali houslista Andrew Manze a cembalista Richard Egarr.
Vydavatelství SUPRAPHON připravilo pro své příznivce novou nahrávku souboru Schola Gregoriana Pragensis s názvem Boží majestát, která uvádí středověkou polyfonii v díle skladatele Petra Wilhelmi de Grudencze (1. pol. 15. století). Nahrávka je rozčleněna do částí Boží majestát; Boží narození; Maria, Královna a Pomocnice; Světci před Božím majestátem –Svatá Barbora, Svatý Martin. Osud jedné z nejvýznamnějších skladatelských osobností 15. století, Petra Wilhelmi de Grudencze, odhalilo muzikologické bádání až v sedmdesátých letech 20. století, kdy se začal odvíjet pozoruhodný detektivní příběh skladatelova života a díla. Kompozice tohoto skladatele se dají s nadsázkou charakterizovat slovy: „jeho nohy jsou ještě ve středověku, ale hlava již v renesanci“.
oše Janáčka a jeho učitele Pavla Křížkovského (mj. i známý sbor Utonulá). Posluchači tak mají možnost posoudit kontinuitu sborové tvorby obou skladatelů v precizní interpretaci. * V těchto dnech vyšel u firmy ARCODIVA i titul turecké klavíristky trvale působící v Hamburku Banu Sözüar. Interpretka natočila speciální záznamovou technologií Variace na téma Corelliho, op. 42 Sergeje Rachmaninova a klavírní cyklus 24 preludií op. 34 Dmitrije Šostakoviče.
Titul s Responsorii k Velkému
Grammy Award, Gramophone Record of the Year či Diapason d´Or) konečně vyslyšel prosby svých posluchačů a poprvé v životě nastudoval nevokální dílo. Jsou jimi Haydnovy „Oxfordské“ symfonie č. 91 a 92, které následují po jeho slavném oratoriu Čtvero ročních dob, a za něž Haydn získal dokonce prestižní doktorát Oxfordské univerzity. Na nahrávce je doplňuje dramatická scéna Berenice, kterou nazpívala mezzosopranistka Bernarda Fink, jejíž loňská nahrávka Dvořákových písní pro firmu HARMONIA MUNDI (CLASSIC) patří k nejprodávanějším
přehrávání na jakémkoliv CD přehrávači, tři nové tituly. Vedle již zmíněné Bachovy Mše h moll, BWV 232, která vychází i na CD a DVD-AUDIO, jsou to nahrávky Stravinského Ptáka Ohniváka (ve světové premiéře její kompletní původní verze) a Petrušky (v revidované verzi z roku 1947), kterou nastudoval Robert Craft s Filharmonickým orchestrem) a Šostakovičových baletních a Jazzových suit (Suita z baletu Šipka op. 27a, Jazzové suity č. 1 a 2, Tahiti Trot op. 16) v podání Ruského státního symfonického orchestru v čele s Dimitrijem Jablonským.
pátku Jana Dismase Zelenky (pocházející ze 27 skladatelových responsorií k Velikonočnímu týdnu) a Sonátami a moll a e moll a Sinfonií B dur Františka Ignáce Antonína Tůmy patří k dalším novinkám vydavatelství SUPRAPHON, na níž se tentokrát podílely pěvecký sbor Boni pueri se sbormistry Pavlem Horákem a Jakubem Martincem a soubor Musica Florea s dirigentem Markem Štrynclem. Tato responsoria, patřící jako útvar společně s antifonami k nejdůležitějším svátkům mše, zkomponoval Jan Dismas Zelenka pro čtyřhlasý sbor, smyčce, pozouny a basso continuo a svojí vynikající interpretací si určitě zaslouží vaši pozornost.
Foto Jiří Skupien
G R A M O R E V U E
Ke 400. výročí narození význam- Nejznámější opera německého ného italského skladatele 17. století, Giacoma Carissimiho, vydává firma NAXOS (CLASSIC) jeho tři nejvýznamnější oratoria The Story of Jephtah, Dai più riposti abissi a The Story of Jonas. Carissimi byl velice plodným autorem církevní hudby i jedním z prvních velkých mistrů této formy. Trojici bravurně nastudoval soubor Consortium Carissimi, který je – co se týká barokní vokální hudby – opravdu ansámblem par excellence.
skladatele Christopha Willibalda Glucka (1714–1787), Orphée et Euridice, vychází pod labelem NAXOS OPERA (CLASSIC) ve své pozdější, pařížské verzi z roku 1774. Právě ta byla součástí operního repertoáru mnoha slavných scén téměř po dvě století. Dnes se častěji hraje verze vídeňská v italštině (Orfeo ed Euridice). Dílo nastudovali Jean-Paul Fouchécourt, Catherine Dubosc, Suzie LeBlanc a Opera Lafayette v čele s Ryanem Brownem.
O sérii NAXOS SPANISH CLAS- V nabídce firmy NAXOS HISTOSICS (CLASSIC) časopis Gramophone nedávno napsal: „Tato řada je čím dál více neodolatelnější!“ Po předešlých discích s hudbou Arámbarriho, Guridiho a Isasiho přichází Bilbao Symphony Orchestra pod vedením J. Meny s dílem dalšího u nás neznámého baskického skladatele, Franciska Escudera.
Společnost ARCODIVA představila 18. 2. v Brně svůj nový kompaktní disk (OP 0068 – Janáček/Křížkovský – sbory), vydaný na sklonku minulého roku v rámci oslav Roku české hudby. Mužské vokální kvarteto Q VOX spolu s Vladimírem Chmelem a dalšími umělci natočili výběr ze skladeb Le-
RICAL (CLASSIC) najdeme tentokrát i nahrávku kompletní opery Richarda Wagnera Lohengrin. Jedná se o záznam z wagnerovského festivalu v Bayreuthu v roce 1953 s předními sólisty počátku 50. let minulého století v hlavní roli s Wolfgangem Widgassenem, po jehož boku zpívali Eleanor Steber, Hermann Uhde, Astrid Varnay, Josef Greindl, Hans Braun, Gerhard Stolze, Josef Janko, Alfons Herwig, Theo Adam a sbor a orchestr Bayreuthského festivalu v čele s Josefem Keilberthem.
René Jacobs, ověnčený téměř všemi cenami klasické hudby za rok 2004 (za všechny jmenujme alespoň
Vydavatelství LOTOS ve spolupráci s firmou Kooperativa Pojišťovna a. s. pořádalo 3. 3. v kavárně Bez zábradlí křest již devátého cédéčka Wihanova kvarteta (Leoš Čepický – 1. housle, Jan Schulmeister – 2. housle, Jiří Žigmund – viola, Aleš Kaspřík – violoncello) s kompletem Beethovenových smyčcových kvartet. Tentokrát nahrávka obsahuje Smyčcový kvartet a moll, op. 132, č. 15, Preludium a fugu C dur, Preludium a fugu F dur a Fugu na téma z Ouvertury Händelova oratoria Salomon, kterou z českých kvartet dosud nikdo nenahrál a členové Wihanova kvarteta ji na setkání i v živém provedení představili. Kmotrem novinky se stal někdejší profesor „Wihanovců“ Ivan Štraus, který jim předal knižní novinku – Beethoven – osobnost génia v korespondenci a do dalších let společné práce jim popřál, aby na sebe byli alespoň „takoví psi“, jako byl na svoje kvarteto Hanuš Wihan. Zleva pózují Jan Schulmeister, Aleš Kaspřík, prof. Ivan Štraus, „kousek“ primária Leoše Čepického a Jiří Žigmund. titulům tohoto vydavatelství u nás. Rovněž Berenice měla v době své londýnské premiéry r. 1795 mezi posluchači i kritikou ohromný ohlas, stejně jako předkládaný kompaktní disk, který již stačil od francouzského časopisu Le Monde de la Musique obdržet ocenění Choc, a na němž s René Jacobsem a Bernardou Fink spolupracoval i vynikající Freiburger Barockorchester.
Na nejmodernějším zvukovém
nosiči SACD vycházejí u firmy NAXOS (CLASSIC), jejíž výrobky umožňují
Zvukové nosiče SACD však nabízí i firma HARMONIA MUNDI (CLASSIC), u níž si v této kvalitě můžete pořídit Mahlerovu Symfonii č. 8 (Sylvia Greenberg, Lynne Dawson, Sally Matthews, Sophie Koch, Elena Manistina, Robert Gambill, Detlef Roth, Jan-Hendrik Rootering, Deutscher Rundfunkchor Berlin, Deutsches Symphonie-Orchester Berlin, Kent Nagano) a Rachmaninovovy Nešpory s Estonským filharmonickým komorním sborem v čele s Paulem Hillierem. (jar)
45 Hr0504.indd 45
30.3.2005 14:05:12
OBECNÍ DŮM PRAHA, SUPRAPHON SU 7005-2 Jarmila Novotná – A Star of the Metropolitan Opera Nepolapitelný motýl (dokument, Petr Skala, Obecní dům 2002), Vox humana (dokument, Petr Ruttner, Čs. filmový ústav 1990), Poslední setkání (dokument, Supraphon 1993), Lidické písně, operní árie (Mozart, Offenbach, Verdi, Puccini, (archívní materiály biografické a fotografické Jaroslav Someš
Jarmily Novotné. Ani tomu však není věnována stoprocentní pečlivost – např. zazní věta „Když se spolu seznámili…“, tedy Novotná s Jiřím Doubkem, aniž by se kdykoli předtím o někom hovořilo a Doubek byl jmenován. Obrazový materiál je používán ilustračně, bez identifikace (právě na rozdíl od snímku Vox humana). Také hudební ukázky tvoří pouhý doprovod – mluví se o úspěchu Gildy ve Veroně, a v podkresu zní Traviata (ačkoli árie Gildy v nahrávce existuje). Ruttnerův snímek
hovořit o kabinetní ukázce přednesu takového komorního repertoáru. Na klavírním doprovodu Jana Masaryka je zajímavé sledovat bohatou práci s agogikou. Operní árie prakticky kopírují omezený počet, k němuž Supraphon získal ediční právo pro LP z roku 1990. Zahrnují nahrávky v rozmezí let 1937 (Královna noci pod Toscaninim) až 1950 (duet z La traviaty) a v souhrnu jsou dokladem stability vysokých pěveckých kvalit Jarmily Novotné. Jako kuriozita zapůsobí svérázná Komgoldova úprava Offenbachovy barkaroly. Zaujme árie Tosky (Vissi d’arte), protože na scéně tuto postavu Novotná nikdy nezpívala. Výběr z obrazové dokumentace je – vzhledem k početním možnostem – překvapivě kusý. Fotografie jsou navíc řazeny zcela náhodně, bez jakéhokoli ohledu na chronologii. Celkově lze říci, že DVD portrét Jarmily Novotné jistě plní svůj účel po stránce obecné propagace. Co však postačí pro zájemce z řad širší veřejnosti anebo pro zahraniční návštěvníky Prahy, pravého hudebního fanouška plně uspokojit nemůže.
Vox humana si diváka získá hned začátkem – pohledem do tváře Jarmily Novotné, která prožívá poslech archivního záznamu své Královny noci (Der hölle Rache). A pak dokument sleduje její uměleckou pouť, jak na operních a operetních scénách, tak na filmovém plátně. Najdeme zde řadu vzácných archivních materiálů, obrazových i zvukových, vždy s fundovaným komentářem (odborná spolupráce Jana Králíka je zde znát). Snad jen jediné doplnění: s jevištěm se Jarmila Novotná nerozloučila v roce 1956 Cherubínem na americkém turné, ale o rok později Fallovou Madame Pompadour ve Vídni. Poslední setkání je krátký šot, který pěvkyně natočila v roce 1993 (tedy rok před smrtí) u příležitosti vydání nahrávky Lidických písní. Ty pak zde spolu s výběrem z árií tvoří ukázky jejího vzácného umění. I z podání lidových písní cítíme téměř operní podmanivost. Zejména tam, kde jejich obsah dává příležitost k výrazové proměnlivosti, lze
SUPRAPHON 16 2035 – 2 Ilja Hurník, Umění poslouchat hudbu, komplet 6 CD: CD 1 – Co umí hudba, Od jednoho do sta (1); CD 2 – Od jednoho do sta (2), Z čeho se dělá hudba, Rytmus; CD 3 – Melodie, harmonie, polyfonie, Dynamika, Kontrasty (1); CD 4 – Kontrasty (2), Jak se musí hrát; CD 5 – Dějiny, Inspirace; CD 6 – Test znalostí, Malý koncert.
J
estliže v zahraničí je produkce DVD věnovaných vážné hudbě už dávno široce rozšířena, u nás je stále ještě takovou Popelkou, až hanba mluvit. Jistě, je to do značné míry zřejmě otázka nákladů, ale pokud se cizím firmám vyplatí vydávat i naprosté kuriozity, snad by mohla u hudebních fanoušků vzbudit zájem také česká klasika v českém provedení – pochopitelně, opravdu špičkovém. Pražský Obecní dům, který se kromě svého společenského poslání systematicky věnuje také podpoře naší národní kultury, zejména výtvarné a hudební, dal určitý příklad, jak šířit povědomí o velkých osobnostech českého umění v mezinárodním kontextu. Výsledkem jsou dva DVD portréty, jeden věnovaný Emě Destinnové a druhý, dnes recenzovaný, Jarmile Novotné. Ten je sestaven ze dvou filmových dokumentů, dále z krátkého televizního šotu, nahrávky Lidických písní, výběru z operních árií a biografické i obrazové přílohy. První dokument, nazvaný Nepolapitelný motýl, vznikl v produkci Obecního domu a přímo pro tento portrét, druhý, Vox humana, byl natočen někdejším Československým filmovým ústavem ještě za života slavné pěvkyně. Ač Nepolapitelný motýl na první pohled v mnoha směrech obstojí, při srovnání s druhým snímkem zřetelně pocítíme jeho neucelenost. Je totiž možná až příliš pestrou směsí krátkých výpovědí pamětníků, příbuzných, přátel, spoluobčanů z Litně (právě u jejich vzpomínek by selekce byla žádoucí) a nástinu životních osudů
Alexandros Charalambidis
H
urníkovo popularizační dílo Umění poslouchat hudbu vyšlo na gramofonových deskách Supraphonu již v roce 1972. V současné době si jej může hudbymilovný posluchač vychutnat prostřednictvím kompletu šesti CD, které byly Supraphonem vydány v loňském roce v rámci reedice. Základem pro vytvoření zmiňovaného cyklu se staly ostravské pořady pro děti, v nichž se umělec dotkl i náročnějších témat – exkurze do dějin hudby, interpretace a inspiračních zdrojů – určených pro starší děti, případně i pro dospělé laiky.
Uspořádání jednotlivých částí – lekcí s názvy Co umí hudba; Od jednoho do sta; Z čeho se dělá hudba, rytmus; Melodie, harmonie, polyfonie, dynamika; Kontrasty; Jak se musí hrát; Dějiny, inspirace; Test znalostí a Malý koncert tvoří promyšlenou didaktickou řadu, prostřednictvím níž je posluchač postupně a především nenásilně „vtažen“ do světa hudby, v němž je mu autor zasvěceným průvodcem. Vraťme se ale zpět k jednotlivým lekcím. Jelikož tyto lekce tvoří uzavřené, relativně samostatné celky, nic nebrání tomu, aby byly poslouchány popřípadě didakticky využity odděleně, výběrově, bez přímé provázanosti jedné na druhou. To je obrovská výhoda pro práci učitele, který chce v rámci výuky probrat určitý dílčí problém. V části Co umí hudba je posluchač postupnými kroky veden k poznání, že hudba je nejen prostředníkem k líčení děje, ale i řečí svého druhu a „zní-li, nemusí ani vyprávět, ani malovat, obejde se bez modelu“. Tvrzení je doloženo IV. větou Haydnovy Symfonie G dur „S úderem kotlů“. V části Od jednoho do sta se posluchač postupně seznamuje s různými hudebními uskupeními, dozví se, jak důležitá se pro skladatele stává správná volba nástroje či hlasu a co je podstatné, jak důležité je, aby se hudba hrála tak, „jak ji chce skladatel mít“. Příkladem toho je Dvořákova Humoreska. Prostřednictvím dalších lekcí s názvy Z čeho se dělá hudba; Rytmus, melodie, harmonie, polyfonie, dynamika; Kontrasty se posluchač dozví o tom, z čeho je hudba utvořena, pochopí význam a funkci jednotlivých stavebních kamenů – hudebně – výrazových prvků v hudbě. I v těchto případech je ve znějící hudbě zastoupeno široké spektrum hudebních slohů a stylů – od hudby vokální k hudbě instrumentální a vokálně– instrumentální, od koncertu k symfonii, od černošských tomtomů po „barbarské rytmy“ Igora Stravinského, přičemž uváděné skladby jsou voleny velmi vhodně, názorně a citlivě. Po těchto lekcích přicházejí části, které jsou exkursem do problematiky interpretace, hudební kritiky, estetiky a dějin hudby. Názvy Jak se musí hrát, Dějiny, Inspirace konečně
46 Hr0504.indd 46
30.3.2005 14:05:13
G R A M O R E V U E dávají tušit, o čem bude řeč. Komentářem často probleskuje humor, řada vtipných příměrů aktivizuje zájem posluchače. Na tomto místě je vhodné připomenout, že posluchač má možnost kromě hudby samotné uslyšet i hlas mistra vypravěče Karla Högera, jenž zaznívá ve vybraných ukázkách z Příběhů jedné kapely Ilji Hurníka do tohoto cyklu zařazených. Závěr celého cyklu je věnován opakování – testu znalostí a úplnou tečku udělá, jak jinak, znějící hudba v podobě Malého koncertu. Jelikož se jedná o setkání poslední, autor vybírá hudbu „nehloubavou, hudbu k potěšení“. Za všechny jmenujme Rondo z velké Dětské symfonie Bernarda Romberga, Polku F dur z Českých tanců Bedřicha Smetany či I. část Sinfonietty Leoše Janáčka. Booklet, který je ke kompletu přiložen, obsahuje ve zhuštěné podobě autorův komentář k jednotlivým lekcím, díky němuž se posluchač v celé problematice snadněji orientuje a navíc si může poměrně rychle oživit a připomenout to, čím již „prošel“, aniž by musel znovu lekci poslouchat. Jediné, co lze jinak vydařenému bookletu vytknout, je snad to, že názvy lekcí se nekryjí s názvy uváděnými na CD i na obalu kompletu (viz názvy Zkouší se, malý koncert a Malý koncert uváděné v bookletu a Test znalostí a Malý koncert uváděné na obalu kompletu i CD). Jedná se však o malý, technický detail, který jistě nebude mít žádný dopad na orientaci posluchače. Hurník věnoval toto dílo před lety svému otci, pedagogovi k jeho osmdesátinám. Budiž však řečeno, že Umění poslouchat hudbu neztrácí na své aktuálnosti ani dnes. Jeho umělecká, ale především pedagogická hodnota je nadčasová. Využití kompletu v hodinách hudební výchovy na základních i středních školách v rámci receptivních činností, stejně jako jeho využití všemi, kteří chtějí porozumět hudbě a hudebnímu umění, se přímo nabízí. BMG CLASSICS 05472 77371 2 La Harpe Royale Musical Portraits, Dances and Laments from the Court of Louis XIV, Le Caprice Royal: Francesco Corbetta, Fan-
tasie Caprice de chaconne, Louis Couperin, Prelude en A mi la, La Piémontoise, Courante, Sarabande, Les Carillons de Paris, La Royalle: Louis Couperin, Prelude, Robert de Visée, Allemande La Royalle, Courante I & II, Sarabande, Gavotte, Chacone, Mascarade Rondeau, Les Portraits de la Maison Royale: Louis Couperin, Tombeau de Mr. Blancrocher, François Couperin, Allemande L’Auguste, Premiere Courante – Seconde Courante, Sarabande La Majestueuse, Gavotte, Gigue La Milordine, Chaconne en Rondeau La Favourite, Le Tombeau Royal: Louis Couperin, Passacaille, Johann Jakob Froberger, Lamento sopra la dolorosa perdità della Real Mstà di Ferdinando IV, Andrew Lawrence-King – barokní harfa
žánrová charakteristika s nápodobami hudby pochodové, fanfárové, lamentů a smutečních průvodů i výrazných tanečních typů. Zajímavé jsou i názvuky tónomalebné povahy – nejvýraznější ve skladbě Louise Couperina Pařížské zvonkohry. Z barvy nástrojů je dobře patrné, že Andrew Lawrence-King nehraje na dnešní harfu. Uvádí, že jsou to barokní třířadé harfy, postavené podle zachovaných italských vzorů: mají světlejší témbr a jejich zvuk není tak voluminózní, je bližší loutně. Zejména při spojích s tóninově vzdálenějšími akordy je patrné, že nástroj je laděn v některém ze starých systémů, v 17. století běžných. V první chvíli to překvapí a vzbudí podezření na chybu v ladění strun (i když ty jsou tam vzácně také), ale zvyknete si a oceníte zvláštní půvab některých jemných odchylek. Je to půvabná hudba a podává neobvyklou tvář zvláštní možnosti historicky poučené interpretace.
Jaroslav Smolka
CD
s originální zvukovou monografií harfového repertoáru skladatelů ze dvora Ludvíka XIV. zajímavě dokresluje obraz další tvorby z tohoto okruhu, ze kterého jsou dnes známé a oblíbené zejména skladby Françoise Couperina a mladšího, do další epochy přežívajícího Jeana Philippa Rameaua. François Couperin je z autorů tohoto výběru nejmladší; dále je tu zastoupen o 42 let starší člen jeho rodiny Louis Couperin, Robert de Visée,
CUBE-BOHEMIA CBCD 2424, 2425 Kompletní koncerty Antonína Dvořáka CD 1: Koncert pro klavír a orchestr g moll, op. 33 (B. 63), sólistka Jitka Čechová; Koncert pro housle a orchestr a moll, op. 53 (B. 96, 108), sólistka Jana Nováková CD 2: Koncert pro violoncello a orchestr h moll, op. 104 (B. 191), Klid pro violoncello a orchestr, op. 68/5 (B. 182), Rondo g moll pro violoncello a orchestr, op. 94 (B. 181), sólista Jan Páleníček. Moravská filharmonie Olomouc, řídí Stanislav Vavřínek Julius Hůlek
K
oncertantní skladby Antonína Dvořáka, najmě jeho koncerty, jsou už celosvětově známy a hojně provozovány při nejrůznějších příležitostech doma i v zahraničí. „Utkávají“ se s nimi sólisté i orchestry nejrůznějších kategorií, zeměpisných proveniencí i věkových vrstev. Každý nový počin v tomto ohledu bývá pečlivě sledován, zvláště když jde o soubornou nahrávku Dvořákových koncertů (tedy děl, která
Ital Francesco Corbetta a Johann Jakob Froberger, který působil zejména v Rakousku. Podobně jako zmíněná cembalová tvorba z tohoto prostředí jsou to drobné charakteristické hudební obrázky, vynalézavě a začasté originálně hudebně líčící okolnosti, dané v titulu skladby. Při námětech slavnostních a smutečních, které tady převládají – a také v tancích – hraje důležitou roli výrazná
patří k nejčastěji vydávaným), realizovanou umělci výhradně českými a navíc i mimo dané „teritorium“ úzce spolupracujícími. Pojednávaná nahrávka je výslednicí úsilí vesměs mladých sólistů, sdružených mj. v komorním souboru Smetanovo trio. (Slovo „kompletní“ v názvu dvojalba ovšem nutno brát s výhradou vzhledem k existenci Dvořákova raného violoncellového koncertu A dur z roku 1865.) Společným a určujícím jmenovatelem všech tří Dvořákových koncertů – klavírního, houslového a violoncellového – je jejich bytostný symfonismus. A tu je na místě vytknout „před závorku“ skvělý podíl Moravské filharmonie Olomouc, řízené mladým, nadějným dirigentem Stanislavem Vavřínkem (působí jako šéfdirigent Jihočeské komorní filharmonie České Budějovice), už bohatě vybaveným patřičnými zkušenostmi k osobitému zvládnutí nelehkých a „zavedených“ děl. Dvořákovy koncerty jsou na nahrávce vydávané vydavatelstvím Cube-Bohemia seřazeny v chronologickém pořadí, tak jak postupně vznikaly. Kvality orchestru předznamenává už úvod první věty klavírního koncertu g moll, op. 33. Zaujme jeho křehký zvuk, zvláštní hřejivost a třpyt. Orchestrální plénum je ve smyslu interpretačního „dotažení“ partitury ústrojně propojeno se sólovým klavírem v podání Jitky Čechové – klavír jako by se odtud vynořoval. Sólistka disponuje brilantní technikou, již zde vnímáme jako samozřejmé pozadí pro uplatnění neobyčejně široké a pestré palety výrazu. Pozornost poutá výstavba frází, konkrétně to, jak se klavír „pokládá“ do jejich začátku a měkce je ukončuje. Druhá věta je osobitě vedena lyrickou graciézností, patrnou i v gradujících partiích. Každá ze tří vět je světem o sobě. Takto i třetí věta, kde se dramatičnost snoubí s umírněnou melancholií a jiskřivá virtuozita klavíru ani na okamžik neporuší jednotu souhry sóla a orchestru. Výborně si také vede Jana Novotná v Koncertu pro housle a orchestr a moll, op. 53. Dvořákův houslový koncert svou proslulostí předčí je-
47 Hr0504.indd 47
30.3.2005 14:05:14
ho koncert klavírní, k jehož plnému „zrovnoprávnění“ došlo až ve druhé půli minulého století. Projev Jany Novotné má mnohdy až mužný charakter, přece však tento „punc“ nic neumenšuje na zřetelné ženské jemnosti. Plné odhodlání jsou impozantní pasáže, kde housle vedou rovnoprávný dialog s orchestrem. Úchvatná je i plavná melodičnost sólového partu, jemná výrazová odstínění a zejména patřičná vřelost přerůstající ve strhující gradaci (např. před závěrem první věty). Chvályhodným rysem je i na první poslech patrná a všudypřítomná pečlivost spolu se zdravou mírou perfekce rytmické i intonační, jakou je prostoupeno podání sólového partu. Vrcholným Dvořákovým koncertem je ovšem jeho koncert violoncellový, h moll, op. 104, náležející zároveň do královské rodiny sólových koncertů vůbec. Nahrávku završuje jeho podání se sólistou Janem Páleníčkem a budiž hned řečeno, že podání v přístupu k danému hudebnímu textu osobité, odjinud „neokoukané“. V souladu se sólistovým naturelem tu převažuje rezolutní, velký tón. Dá se říci, že symfonismus díla (v porovnání s klavírním i houslovým koncertem zvlášť intenzivní) sólistu stimuluje, příkladně se to jeví na gradaci první věty. Jenže Jan Páleníček kromě bojovného temperamentu zaujme i širokodechou kantabilitou, což pochopitelně bezezbytku uplatnil ve střední volné větě plné jímavosti, ale také rozletu. Melodičnost dovede pěkně pojit s dynamikou do působivého výrazového vlnění. S nadhledem je také, včetně kontrastů s blížícím se závěrem, zvládnuta třetí věta doslova nabitá technikou. Nahrávku doplňují – v kontrastu s dramatismem předchozích tří koncertů – náladově příležitostné koncertantní opusy, které Dvořák věnoval sólovému violoncellu s orchestrem: Klid, op. 68/5 a Rondo g moll, op. 94. Vhodně dokreslují osobitě uváženou koncepci interpretačního přístupu Jana Páleníčka. CUBE BOHEMIA CBCD2420 Bohuslav Martinů, Díla pro violoncello a klavír – Sonáty č. 2 a 3,
Variace na slovenskou lidovou píseň, Variace na Rossiniho téma, Jan Páleníček – violoncello, Jitka Čechová – klavír Jaroslav Smolka
K
oncertní výkony z posledních let i tato nahrávka z roku 2003 prokazují, že české violoncellové umění má dalšího zralého mistra. Jan Páleníček hraje dvě sonáty Bohuslava Martinů a jeho dvoje pozdní variace suverénně, s plným technickým nasazením i porozuměním, s intenzívním prožitkem a citovým nábojem. Při poslechu jeho nových nahrávek se mi vybavují jednotlivosti i stránky celkového pojetí, jak tato díla hráli jeho učitelé Saša Večtomov a Miloš Sádlo. Páleníčkův výkon však není pouhá nápodoba mistrů minulých generací. Je to své-
bytné pojetí, opírající se o překrásnou a autentickou interpretační tradici, se kterou se ztotožnil, ale také ji svébytně rozvíjí. Je si přitom jistý každou frází a každým barevným valérem. Kloubí z nich pevné stavby s jistotou, která snad na neznalého posluchače může působit dojmem, že provozovat krásně tuto hudbu je něco snadného a samozřejmého. Víme ovšem dobře, že samozřejmost dokonalé techniky je výsadou mistrů: úsilí do ní vložené zůstává skryto za plynulostí a lehkostí. Jan Páleníček ovšem není jen technicky dokonalý. On všechny čtyři skladby tlumočí s porozuměním, se smyslem pro překrásnou kantilénu, ale i s minuciézní fantazií pro obsahovou výpověď každé z nich. A na to u skladeb pro sonátové obsazení nemůže stačit sám: k tomu musí mít neméně technicky vybaveného a hudebně citlivého klavírního partnera. Nejen dokona-
lou oporu, ale i rovnocenně tvořivou fantazií vybavenou osobnost našel ve své ženě Jitce Čechové. Její zdánlivě paradoxní výhodou je, že není specializována na tzv. klavírní doprovod. Má na víc: je to především sólistka a komorní hudbě se věnuje jen částí svého pracovního nasazení. Nehrozí jim však nedostatek osobního kontaktu a nejistota v očekávání, jak se partner s druhým nástrojem zachová. Hrají spolu i ve Smetanově triu, jehož repertoár tvoří také především hudba předních českých mistrů 19. a 20. století. Melodiku, harmonii, idiomy formy a stavby hudby Bohuslava Martinů ovládají i z jiných skladeb. Možná, že z této zkušenosti plyne trochu stejný interpretační postoj k oběma sonátám. Druhá vznikla za druhé světové války a je to po Dvojkoncertu pro dva smyčcové orchestry, klavír a tympány další rvavé a odbojné dílo, kdežto Třetí je především obrazem šťastné pohody po návratu do Evropy. Janu Páleníčkovi a Jitce Čechové vyznívají obě v podobné výsledné rovině lyrické a idylické. Vzpomínám, že Sádlo, Večtomov i např. Josef Chuchro hrávali Druhou zápasivěji, osudověji, v celkovém vyznění temněji. Tím ovšem nechci říci, že pojímat ji lyričtěji je snad chyba: i takové možnosti interpretačního výkladu její hudba dává. Taková její koncepce právě vedle Třetí však oslabuje kontrast mezi oběma díly, který se tu nabízí. Velmi nápadně jsou ovšem na tomto CD individualizovány oboje variace: ony na slovenskou lidovou píseň mají případný heroický náboj, kdežto Variace na Rossiniho téma přiměřené veselí a rozpustilost. Celek je skvělým obohacením repertoáru Bohuslava Martinů na CD a všem milovníkům jeho hudby jej mohu vřele doporučit. BONNER MÜNSTER EDITION Musik – Dialoge Violine und Orgel Alena Čechová – violino, Petr Čech – Orgel Jiří Teml
N
a tomto kompaktním disku vedou hudební dialog dva ta-
lentovaní a dnes již velmi úspěšní instrumentalisté, sourozenci houslistka Alena Čechová a varhaník Petr Čech. Ověnčeni řadou cen z domácích i mezinárodních soutěží, šíří české interpretační umění na prestižních koncertních pódiích a festivalech. Oba absolventi pražské Akademie múzických umění (A. Čechová ve třídě N. Grumlíkové, P. Čech ve třídě J. Hory) doplnili svá studia ještě na zahraničních hudebních učilištích v Drážďanech a Stuttgartu. V dramaturgicky zajímavém a vyváženém programu,
vystavěném na zajímavém nápadu „Stará hudba inspiruje skladatele 20. století“ nás u A. Čechové zaujme svítivý tón, znamenitě vyklenutá kantiléna a brilantní technika virtuózních pasáží v houslové sonátě op. 27 č. 2 E. Ysaÿe, Preludiu, Kantone a Rondu německého varhaníka a soudobého autora Hermanna Schroedera a neobarokní suitě Rusa Alfreda Šnitkeho. Kromě evidentního hráčského fortelu nepřehlédneme znamenitou souhru i zvukově vyváženou registraci ve Schroederovi a Šnitkem. Petr Čech vládne suverénní hráčskou technikou, vedle které je nepřehlédnutelná rytmická pregnance jakož i adekvátní umělecké pojetí sólových varhanních skladeb, kterými jsou 2. varhanní sonáta P. Hindemitha, Suite Modale op. 43 Belgičana Flora Beeterse a Hommage á Dietrich Buxtehude Petra Ebena. Kompakt vykazuje ve všech nahrávkách potřebnou zvukovou plasticitu. Nahrávky vznikly v kvalitním akustickém prostředí baziliky sv. Martina v Bonnu. Programová brožura obsahuje vyčerpávající informace o autorech, interpretech i varhanách, na kterých byla nahrávka pořízena.
48 Hr0504.indd 48
30.3.2005 14:05:15