Utrecht Global Goals City Coalities voor internationale duurzame ontwikkeling
Utrecht, 20 januari 2016
Colofon Deze nota werd opgesteld door Janine Caalders ism afdeling Citymarketing, Internationale Zaken en Subsidiestrategie van de Gemeente Utrecht. 2
Samenvatting Met de Global Goals for Sustainable Development hebben de Verenigde Naties afspraken vastgelegd over doelen die we als landen gezamenlijk in 2030 bereikt willen hebben. Als gemeente en als stad werken we al op veel verschillende manieren aan duurzame ontwikkeling in Utrecht. Met dit beleidskader willen we daarnaast gehoor geven aan de oproep van de Verenigde Naties om als lokale overheid ook een bijdrage te leveren aan de internationale component van de Global Goals. We willen dat samen doen met onze partners in de stad. We zien graag Utrechtse Global Goals coalities ontstaan, waar we als gemeente onze bijdrage aan willen leveren. Daarmee geven we opvolging aan de inzet van de grote hoeveelheid aan initiatieven die onder de vlag Utrecht Millenniumgemeente en Utrecht Fairtrade Gemeente de afgelopen jaren succesvol is ondernomen. We willen daarop voortbouwen, en tegelijkertijd een aantal accentverschuivingen aanbrengen om zo een nog effectievere bijdrage te kunnen leveren en meer burgers en bedrijven te betrekken. We werken vanuit de kracht van onze stad, zodat we vooral datgene uitdragen waar we sterk in zijn. Met onze partners kiezen we een inhoudelijke focus die daarbij aansluit. Ook willen we graag werken op basis van wederkerigheid: wij kunnen kennis en expertise brengen, en willen zelf ook graag leren van anderen. Om hier concreet invulling aan te geven gaan we werken langs twee lijnen. We nemen het initiatief voor een Utrechtse Global Goals coalitie, waarin we samen met Utrechtse bedrijven en instellingen via het netwerk van de Economic Board Utrecht (EBU) een bijdrage willen leveren om een concreet initiatief elders in de wereld te ondersteunen. Daarnaast stimuleren we uitwisseling, samenwerking en bundeling van de krachten van bestaande (kleinschalige) initiatieven, zodat een krachtige beweging ontstaat, die zoveel mogelijk burgers, bedrijven en instellingen in Utrecht bereikt. Het jaar 2016 is voor ons een overgangsjaar, waarin we de acties die we in dit beleidskader hebben opgenomen gaan omzetten in gezamenlijke plannen. We hebben onszelf een aantal heldere, toetsbare en afrekenbare doelen gesteld, waar die plannen aan moeten bijdragen. Deze plannen worden als driejarenplannen eind 2016 ter info aangeboden.
3
4
Inhoud
1 2 3 4 5
Samenvatting Inhoud Inleiding: Utrecht wereldstad Achtergrond: Global goals Ambitie en uitgangspunten: De Utrechtse bijdrage Implementatie: Wat we gaan doen Voortgang en monitoring
Bijlagen: - Overzicht proces totstandkoming nota en gesprekpartners
3 5 7 9 13 15 19
21
5
6
Inleiding
Utrecht Global Goals City
1
Global Goals: wereldwijde afspraken voor duurzame ontwikkeling Op 25 september 2015 hebben 193 landen in de algemene vergadering van de Verenigde Naties (VN) de nieuwe Global Goals for Sustainable Development vastgesteld. Wereldwijde afspraken om in de komende 15 jaar te zorgen voor een einde aan extreme armoede, het bestrijden van ongelijkheid en onrechtvaardigheid en het terugdringen van klimaatverandering. Opvolger voor Millenniumdoelen De Global Goals zijn het vervolg op de in 2000 vastgestelde Millenniumdoelen. Sinds dat jaar is de armoede in de wereld gehalveerd, net als de kindersterfte. Er gaan veel meer kinderen naar school (90%), er is een halt toegeroepen aan de opmars van malaria en TBC en 2,3 miljard mensen hebben toegang gekregen tot schoon drinkwater. Ook de gemeente Utrecht heeft zich de afgelopen jaren, als Millenniumgemeente en Fairtrade gemeente, ingezet voor de Millenniumdoelen. Net als ongeveer 160 andere gemeenten in Nederland, en vele lokale overheden in Europa en in andere werelddelen. De Utrechtse inzet is begin 2015 overwegend positief geëvalueerd1. Global goals paraplu voor inzet op duurzame ontwikkeling Een groot verschil tussen de Global Goals en de Millenniumdoelen is dat de Millenniumdoelen primair gericht waren op de allerarmsten in de meest arme landen, terwijl de Global Goals een meer universele agenda voor duurzame ontwikkeling zijn. De Global Goals spreken iedereen aan in zijn eigen handelen. Het gaat dus ook over onze eigen stad, en de verduurzaming van ons eigen dagelijks leven. Daar zijn we als gemeente uiteraard volop mee bezig. Utrecht Global Goals City: invulling van de internationale component De nieuwe en verbrede focus van de Global Goals kunnen daarmee worden gelezen als een overkoepelende paraplu voor alle inzet op het gebied van duurzame ontwikkeling. We vinden het belangrijk om daarnaast, in het verlengde van de Utrechtse inzet voor de Millenniumdoelen, ook aandacht te hebben voor de internationale component van de Global Goals. We zoeken op een aantal specifieke onderdelen de internationale verbinding. In dit kader schetsen we op welke manier we dat willen gaan doen en hoe we samen met partners in de stad aan met name de internationale component van de Global Goals invulling willen geven. Leeswijzer In hoofdstuk 2 gaan we in op de Global Goals en de rol daarbinnen voor lokale overheden in het algemeen en de gemeente Utrecht in het bijzonder. We geven voorbeelden van wat er in onze stad al gebeurt en van het beleid dat de gemeente voert om hier invulling aan te geven. Hoofdstuk 3 schetst 1
Utrecht Millenniumgemeente. Evaluatie uitvoering Raadbesluit, januari 2015, Bureau BUITEN. Evaluatie Stedenband Utrecht-Léon, 2008-2014. Februari 2015, Paul van Lindert en Gery Nijenhuis, Universiteit Utrecht. 7
de ambitie en de uitgangspunten daarbinnen voor de invulling van de internationale component van de Utrechtse Global Goals aanpak en in hoofdstuk 4 geven we aan wat we de komende jaren op dat vlak gaan doen.
Samenvatting van de Global Goals doelen People end poverty and hunger, in all their forms and dimensions, and ensure that all human beings can fulfil their potential in dignity and equality and in a healthy environment. Planet protect the planet from degradation, including through sustainable consumption and production, sustainably managing its natural resources and take urgent action on climate change, so that it can support the needs of the present and future generations. Prosperity ensure that all human beings can enjoy prosperous and fulfilling lives and that economic, social and technological progress occurs in harmony with nature. Peace foster peaceful, just and inclusive societies which are free from fear and violence. There can be no sustainable development without peace and no peace without sustainable development. Partnership mobilize the means required to implement this Agenda through a revitalized Global Partnership for Sustainable Development, based on a spirit of strengthened global solidarity, focused in particular on the needs of the poorest and most vulnerable and with the participation of all countries, all stakeholders and all people. Uit: Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development, Declaration of the General Assembly of the United Nations, New York, 2015.
8
Achtergrond
Global goals
2
2.1 Global Goals for sustainable development De Global Goals zijn de nieuwe wereldwijde afspraken over duurzame ontwikkeling. In 2030 moeten belangrijke stappen zijn gezet naar een eerlijkere verdeling van welvaart en welzijn en een schonere, gezondere en veiligere wereld voor iedereen. De wereldleiders hebben daartoe ingestemd met 17 doelen, onderverdeeld in 169 targets die in 2030 bereikt moeten zijn. De agenda is aanzienlijk verruimd ten opzicht van de eerdere Millenniumdoelen (2000-2015). De VN doet daarmee recht aan een aantal ontwikkelingen die de wereld sinds de ingang van het nieuwe millennium hebben veranderd. Richtten de Millenniumdoelen zich vooral op de allerarmsten in de minst ontwikkelde landen, in de nieuwe agenda is de scope verbreed en wordt erkend dat het merendeel van de armen juist ook in (nieuwe) midden-inkomen-landen als China, Indonesië, Brazilië en India woont. Ook woont een meerderheid van de wereldbevolking inmiddels in steden (in 2050 naar schatting 70% van de wereldbevolking). Er is een toenemende impact van economische, financiële, voedsel- en klimaatcrises op de internationale verhoudingen. En de rol van de westerse landen op het wereldtoneel wordt kleiner, die van opkomende economieën groeit. De Verenigde Naties benadrukken dat het bereiken van deze doelen alleen mogelijk is als iedereen daar zijn steentje aan bijdraagt. Dat vraagt om samenwerking; coalities van burgers, bedrijven, instellingen en overheden, in alle landen en op alle niveaus.
2.2 Lokale overheden en de Global Goals De totstandkoming van de Global Goals was een interactief proces waarin verschillende landen, verschillende belangen en verschillende typen organisaties vertegenwoordigd waren. Ook lokale overheden hebben een belangrijke rol gespeeld in de voorbereiding van de Global Goals agenda, vertegenwoordigd door de United Cities and Local Governments (UCLG)2 – de internationale koepelorganisatie van gemeenten. Een van de doelen (nummer 11) die mede op aandringen van lokale overheden in de agenda is opgenomen, is specifiek gericht op steden (‘duurzame en veilige steden’). De Global Goals zijn daarmee nadrukkelijk ook een agenda voor duurzame ontwikkeling voor steden en lokale gemeenschappen. Niet alleen steden in Afrika, Azië en Latijns Amerika, maar ook in Noord Amerika en West-Europa. Zowel de EU als het Rijk voeren beleid om steden te ondersteunen bij het behalen van deze doelstel2
Voor de voorbereiding van de Global Goals heeft UCLG de ´Taskforce of Local and Regional Governments for Post-2015 Agenda towards Habitat III (GTF216) opgericht. 9
lingen. Zo wil Nederland tijdens het EU voorzitterschap in 2016 de Agenda Stad (Urban Agenda) uitlichten om te komen tot een verbeterde werkwijze op EU niveau. De Verenigde Naties roepen gemeenten op om zelf, lokaal, te zorgen voor een duurzaamheidsagenda die bijdraagt aan het behalen van de Global Goals. En ze roepen alle partners inclusief lokale overheden op om kennis en expertise te delen om het behalen van de Global Goals te ondersteunen, met name in ontwikkelingslanden.
Wat doet de Rijksoverheid? In haar beleidsagenda 2016 zet Minister Ploumen in op het tegengaan van de groeiende kloof tussen arm en rijk. Deze kloof belemmert mensen om een goed bestaan op te bouwen, remt economische groei en is een bron van conflicten. Terwijl er al meer dan 60 miljoen mensen op de vlucht zijn voor geweld. Met haar beleid wil Ploumen bijdragen aan eerlijke economische groei, waar iedereen van meeprofiteert, in Nederland en daarbuiten. Landen worden rijker, maar grote groepen inwoners merken daar niets van. Om de groeiende ongelijkheid aan te pakken investeert Nederland het komende jaar onder meer in de bestrijding van extreme armoede en in staatsopbouw in fragiele landen. Met vernieuwende partnerschappen met Nederlandse maatschappelijke organisaties wil Ploumen daarnaast mensen in ontwikkelingslanden helpen beter op te komen voor hun rechten, vrouwenrechten bevorderen en meer aandacht geven aan de positie van jongeren. Ook de uitsluiting van gemarginaliseerde groepen, zoals gehandicapten, inheemse gemeenschappen of homoseksuelen, wordt aangepakt. In totaal wordt zo’n 350 miljoen ingezet om inclusieve economische groei te bevorderen. Partnerschappen met het bedrijfsleven zijn een belangrijk onderdeel: 'Bedrijven hebben kennis en netwerken waar we gebruik van moeten maken. Bovendien kunnen zij banen creëren voor mensen uit kwetsbare groepen', aldus Ploumen. Ook wordt geïnvesteerd in vakopleidingen in Afrikaanse landen, en ondersteunt Nederland landen in het Midden Oosten en Noord Afrika die veel vluchtelingen opvangen. www.rijksoverheid.nl
10
2.3 Utrecht en de Global Goals Veel doelen en targets in de Global Goals agenda gaan over onderwerpen waar de gemeente Utrecht al jaren aan werkt, op uiteenlopende onderwerpen die bijdragen aan “Healthy Urban Living” waar gezonde mensen in een gezonde leefomgeving centraal staan. Nationale benchmarks laten zien dat Utrecht het niet slecht doet: van de steden met meer dan 150.000 inwoners scoort Utrecht het hoogst op de duurzaamheidsmonitor3. Een andere high light is de Utrechtse samenwerking op het gebied van Mensenrechten (zie tekstkader) en ons duurzame inkoopbeleid. In 2014 stelden we voor het eerst een duurzaamheidsverslag op, met daarin een overzicht van de staat van duurzaamheid binnen onze gemeentegrenzen. Het bereiken van de nieuwe VN doelen vraagt om een ‘Global partnership’ waarin overheden en stakeholders op alle niveaus gemobiliseerd worden. Met dit beleidskader willen we expliciet gehoor geven aan deze oproep van de Verenigde Naties om een bijdrage te leveren aan de internationale component van de Global Goals. We willen dat doen samen met onze partners in de stad. We stimuleren Utrechtse Global Goals coalities. Er is breed draagvlak in de stad en een grote hoeveelheid particuliere initiatieven in Utrecht die zich hiervoor inzet. Kleine en grote bedrijven nemen hun verantwoordelijkheid. De gemeente Utrecht wil deze initiatieven ondersteunen en ook zelf, samen met andere instellingen en bedrijven in de stad, een bijdrage blijven leveren.
Werken aan de Global goals: voorbeelden van wat Utrecht al doet Met dit beleidskader geven we invulling aan de internationale component van de Global Goals. Uiteraard werken we daarnaast ook in onze eigen stad aan doelen die opgenomen zijn in de nieuwe VN agenda. Hieronder geven we een paar voorbeelden die laten zien dat Utrecht daarvoor nationaal en internationaal ook erkenning krijgen. Healthy Urban Living Utrecht heeft de basis om sectoren nationaal en internationaal te verbinden op maatschappelijke opgaven (Groen, Gezond, Slim) en de positie om heel Nederland daarvan te laten profiteren. Utrecht heeft een bevolking die overwegend jong, hoogopgeleid, creatief en gezond is en die pioniert in nieuwe economische modellen, zelforganisatie, doe-democratie, waarde gedreven economie en nieuwe business modellen ontwikkelt. Een economie die zowel werk als een hoge kwaliteit van leven biedt. Voor alle bewoners. Utrecht wil een stad zijn die de maatschappij van de toekomst nu ontwikkelt. Dat doen we langs drie kernopgaven die de balans tussen verstedelijking, leefbaarheid en inclusiviteit voor de toekomst kunnen helpen: de gezondheid van mensen, een gezonde leefomgeving en het optimaal benutten van gezond verstand. Healthy Urban Living gaat over oplossingen voor gezonde en leefbare steden.
3
Telos, 2015. Nationale monitor duurzame gemeenten. Utrecht staat op de 27e plaats overall, in 2014 was dat nog de 57e plaats. Ook in absolute zin stegen de prestaties van Utrecht. Dat wil uiteraard niet zeggen dat er geen verbeterpunten zijn: daar werken we hard aan. De monitor wordt naar verwachting in 2016 geïntegreerd met de Landelijke Duurzaamheid Meter van de VNG, zodat er één monitor voor gemeenten komt waarmee Nederland ook internationaal kan rapporteren over de duurzaamheid van lokale overheden. 11
Solar City In 2015 is Utrecht uitgeroepen tot ‘Solar City’: de beste zonne-energiestad van Nederland. Die titel hebben we verdiend omdat we volgens de jury al jaren koploper zijn op het gebied van gemeentelijk energiebeleid. Op meer dan 4.000 Utrechtse daken liggen al zonnepanelen. Dat zijn er nog niet genoeg. Daarom hebben we eerder dit jaar besloten om initiatieven van bewoners voor de gezamenlijke inkoop van zonneinstallaties te stimuleren. Met deze stimulans verwachten we dat in 2020 15.000 Utrechtse daken zijn voorzien van zonnepanelen.
Mensenrechtenstad Utrecht werd in 2012 door de toenmalige Hoge Commissaris voor Mensenrechten van de Verenigde Naties uitgeroepen tot de eerste Nederlandse Mensenrechtenstad. Utrecht onderscheidt zich door een lokale mensenrechten strategie, waarin vele maatschappelijke organisaties, sociale ondernemers, verenigingen en buurtgroepen, maar ook kunstenaars, culturele organisaties en programma’s verantwoordelijkheid nemen voor de Utrechtse vertaling van de wereldwijde afspraken over menselijke waardigheid. Deze organisaties zijn inmiddels verenigd in de Utrechtse Mensenrechtencoalitie. Een initiatief dat hierbij aansluit is ‘Utrecht Shelter City’: tijdelijke opvang van internationale mensenrechten-verdedigers. Shelter City is een landelijk initiatief van Justice&Peace Nederland in samenwerking met Nederlandse steden en het ministerie van Buitenlandse Zaken.
Duurzaam inkopen In een onderzoek van De Groene Zaak naar het duurzaam inkoopgedrag onder tien provincies en tien grote steden kwam Utrecht als beste gemeente uit de bus. In 2015 heeft de gemeente haar nieuwe beleid voor inkoop en aanbesteding vastgelegd. Milieu en social return zijn belangrijke criteria bij de selectie van aanbieders van producten en diensten. De gemeente Utrecht beoogt om in 2020, 10% van haar inkoopvolume circulair in te kopen. Ook willen we in 2018 de laagste werkloosheid van Nederland realiseren. Daarom werken we bij voorkeur met bedrijven die banen en leerwerkplekken voor werkzoekenden, arbeidsgehandicapten en schoolverlaters in dienste hebben. Ook is de gemeente aangesloten bij Electronics Watch, een onafhankelijke Europese monitoringsorganisatie die toezicht houdt op de arbeidsomstandigheden in de elektronica-industrie.
12
Ambitie, doel en uitgangspunten
De Utrechtse bijdrage
3
3.1 Ambitie en doel Utrechters, bedrijven en instellingen in de stad werken samen om een concrete bijdrage te leveren aan de Global Goals for Sustainable Development. De inzet van de gemeente Utrecht daarbinnen heeft tot doel: - Het aangaan van coalities met Utrechtse bedrijven en instellingen, om zo een concrete bijdrage te leveren aan de internationale dimensie van de Global Goals op een manier die aansluit bij de kracht van Utrecht. - Het ondersteunen van particuliere initiatieven in de stad met als doel een groter bewustzijn te creëren onder Utrechtse inwoners en bedrijven over de Global Goals en van de mogelijkheden om zelf een bijdrage te leveren. Hierbij hanteren we een aantal uitgangspunten, die we in de volgende paragrafen toelichten.
3.2 Op de schouders We willen in de nieuwe aanpak (conform de aanbevelingen uit de evaluatierapporten) de sterke kanten behouden van wat we in de periode vanaf 2008 hebben opgebouwd (fair trade, duurzame stedelijke ontwikkeling, rol particuliere initiatieven, professionele aanpak, betrokkenheid jongeren, ondersteunende rol gemeente, flexibel beleidskader). Dat betekent ook dat we met onze partners samen in gesprek zijn en blijven over aanpak, acties en resultaten. We nemen ook de aanbevelingen uit de evaluatierapporten ter harte: we streven naar meer verbinding tussen de initiatieven, het betrekken van meer bedrijven, verder vergroten van de zichtbaarheid en bekendheid en meer focus.
3.3 De kracht van de stad Er zijn in onze stad veel organisaties, burgers en bedrijven die zich inzetten voor een betere wereld. Als overheid zijn we één van de spelers in dat veld. We willen een voorbeeldfunctie vervullen als het gaat om onze eigen gemeentelijke kernactiviteiten, we willen een partner zijn in samenwerkingsverbanden, en we willen andere partijen faciliteren.
13
We zien veel winst in samenwerking, verbinding, elkaar inspireren en versterken. Op die manier kunnen zoveel mogelijk burgers worden bereikt en wordt het effect van onze inspanningen per saldo groter. Waar mogelijk laten we initiatieven aansluiten op bestaande samenwerkingsverbanden.
3.4 Focus Om een verschil te kunnen maken is het nodig om te focussen. Als het gaat om coalities met Utrechtse bedrijven en instellingen moeten we vooral doen waar we zelf goed in zijn. Daarom sluiten we aan op de visie en de strategie die we hebben gedefinieerd: inhoudelijk vormt ‘Healthy Urban Living’ de rode draad voor onze inzet. We willen onze kennis op het gebied van groen, gezond en slim graag delen met steden elders in de wereld die ook op deze thema’s willen inzetten. Daarmee kiezen we ervoor om ons met deze coalities in te zetten op doel 11: Duurzame steden en gemeenschappen. We willen hierin nauw samenwerken met de partners in de Economic Board Utrecht. Voor wat betreft het bereiken van burgers hebben we met onze samenwerkingspartners afgesproken dat we gaan werken aan de hand van concrete, wisselende thema’s die aansprekend zijn voor Utrechters. Deze particuliere initiatieven werken aan plannen rond Fair Fashion, Food en Festivals in de stad.
3.5 Wederkerigheid Een belangrijk principe achter duurzame ontwikkeling is wederkerigheid. We willen met onze inzet als stad een verschil maken elders in de wereld, maar we willen niet alleen maar ‘zenden’. We zijn ervan overtuigd dat we zelf ook veel kunnen leren. Onze basishouding is die van tweerichtingsverkeer: zowel in de relatie met onze partners in de stad, als in de relatie met samenwerkingspartners in het buitenland. Dat wil zeggen dat we als gemeentelijke organisatie ook aanspreekbaar zijn op ons eigen beleid en onze eigen acties. We gaan het gesprek aan, we proberen onze partners te ondersteunen en we laten ook onszelf verleiden en inspireren.
14
Implementatie
Wat we gaan doen
4
4.1 Coalitie Utrecht Global Goals City Als gemeente Utrecht zien we graag dat er een Utrechtse coalitie ontstaat waarin Utrechtse partners, elk vanuit hun eigen specifieke expertise, een bijdrage leveren om daarmee gezamenlijk een concreet initiatief elders in de wereld te ondersteunen. We willen in een dergelijke coalitie ook onze eigen expertise leveren. Voor de invulling van onze inzet organiseren we in 2016 een ronde tafel waar we het netwerk van de EBU bij willen inzetten. We haken in de implementatie graag aan bij bestaande initiatieven, zoals de Human Cities Coalitie, een initiatief van bedrijven gesteund door de VNG. We kunnen via het MVO Internationaal TwentyOne programma ook gebruik gaan maken van de nieuwe tool (futureproof.community) en op basis daarvan met partners samenwerken aan stedelijke duurzaamheidsvraagstukken in het kader van de Global Goals. Gemeente Utrecht wil samen met MVO en RVO bedrijven ook stimuleren om de (internationale) productieketen te verduurzamen en dit te zien als economische kans. Utrecht huisvest (grote) landelijk en internationaal opererende bedrijven en instellingen. In de EBU werken we samen om innovatie, banen en economische groei in de regio te stimuleren. Duurzaamheid maakt op veel manieren al onderdeel uit van onze gezamenlijke agenda. We willen met onze partners in gesprek om afspraken te maken hoe we méér kunnen bijdragen aan de internationale dimensie van de Global Goals agenda. We zoeken in eerste instantie samenwerking met (middel-)grote Utrechtse bedrijven en (kennis) instellingen. Daarnaast willen we onderzoeken of we ook burgers, organisaties en kleinere bedrijven bij deze coalitie kunnen betrekken. Bijvoorbeeld door een oproep te doen aan diegenen die een specifieke expertise hebben. Of door opinieleiders (actieve bloggers, journalisten) te betrekken die kunnen zorgen voor een grote spin off in de stad. Concreet -
-
-
We organiseren in 2016 een (bestuurlijke) ronde tafel met Utrechtse bedrijven en instellingen of organisaties om de activiteiten van de Utrechtse Global Goals coalitie te concretiseren. We stellen een gezamenlijke actie-agenda op waarin elke partij een eigen rol vervult. We maken een keuze uit deelname aan initiatieven, zoals de Human Cities Coalitie of Twentyone van MVO Nederland (zie tekstkader). We haken aan bij programma’s als ‘grensverleggers’ van MVO Internationaal of handelsmissies van RVO om koplopers te ondersteunen bij investeringen in verduurzaming van de (internationale) productieketen. Vanaf 2017 werken we met onze partners aan een concreet project met een duidelijke target. Het delen van onze kennis op het gebied van Healthy Urban Living staat centraal in dit project.
15
Voorbeelden van initiatieven om bij aan te haken: Human Cities Coalition en Twentyone De Human Cities Coalition is gestart door Akzo Nobel en Arcadis waarmee zij oproepen tot sectoroverstijgende actie voor de ontwikkeling van duurzame en leefbare steden in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. De oproep is gericht aan Nederlandse beleidsmakers, het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld en moet leiden tot geïntegreerde oplossingen voor uitdagingen die met de huidige snelle urbanisatie trend gepaard gaan. Voorlopig zullen de inspanningen gericht zijn op (onder andere) landrechten, openbare ruimte, drinkwater, sanitaire voorzieningen en gezondheidszorg in de steden Accra (Ghana) en Mumbai (India). De VNG heeft de ‘Call to Action’ ondertekend en onze burgemeester Jan van Zanen zit, als voorzitter van de VNG, in de Raad van Aanbeveling van de Human Cities Coalition. TwentyOne is een initiatief van de internationale poot van MVO Nederland. Het creëren van een Futureproof Community is een nieuwe tool die in januari 2016 wordt gelanceerd. Deze tool kan de Gemeente Utrecht gebruiken om de uitwisseling van kennis & expertise tussen Utrechtse bedrijven en organisaties in steden wereldwijd te stimuleren en faciliteren. Dit koppelt de wens om een bijdrage te leveren aan de internationale component van de Global Goals en aan de wens om internationale economische samenwerking te bevorderen.
Utrechtse Global Goals Menukaart We stellen samen met partners in de stad een menukaart op voor bedrijven, instellingen en bewoners. Op de menukaart staan concrete acties, om Utrechtse initiatieven te ondersteunen die zich inzetten van de Global Goals. Enkele voorbeelden voor acties in de Utrechtse menukaart zijn:
Internationaal Fair trade producten afnemen of aanbieden Kopen van “Utrechtse Wereldpakketten” waarmee internationale projecten worden ondersteund Sponsoren van lokale particuliere initiatieven die zich internationaal inzetten Internationaal project steunen CO2credits kopen van het bosproject in León, Nicaragua Steun uitspreken voor en meedoen met de Global Goals campagne Studenten/werknemers bij laten dragen aan projecten/initiatieven Klimaatbos tastbaar maken in Utrecht: voedselbos in Utrecht aanleggen App met Utrechtse initiatieven voor de Global Goals ontwikkelen Spaarzaam zijn, en geld beleggen via Oikocredit Investeren in internationaal ondernemerschap voor innovatie en verduurzaming van de productieketen Eerlijke handelsmissie organiseren Join the Pipe watertappunten installeren
Verduurzaming in de stad zelf Scan voor verduurzaming van de bedrijfsvoering laten maken Elektrisch vervoer werknemers en bedrijf stimuleren Samenwerken met duurzame Utrechtse initiatieven Producten van Lekker Utregs kopen Zonnepanelen plaatsen Investeren in de circulaire economie (hergebruik) Leerstoel sociaal ondernemerschap instellen Verantwoorde voeding introduceren (bij bedrijven) Ontmoetingsplekken in de stad creëren (stadskantoor of Groene bocht) Duurzaam toerisme stimuleren/duurzame vakantieregeling
16
4.2 Initiatieven uit de stad: ondersteuning en bundeling Wij vinden het belangrijk dat alle Utrechters weten wat de Global Goals for Sustainable Development zijn, en willen initiatieven die daar een steentje aan bij willen dragen faciliteren en ondersteunen. We zouden graag zien dat er door uitwisseling, samenwerking en bundeling een krachtige beweging ontstaat, zodat zoveel mogelijk burgers in Utrecht bereikt worden én zodat de impact van wat we willen bereiken zo groot mogelijk wordt. Het is de bedoeling om de activiteiten te focussen rond een jaarlijkse campagne met een thema dat veel Utrechters aanspreekt. We willen dit als gemeentelijke organisatie niet allemaal zelf organiseren. In de afgelopen periode hebben we samengewerkt met een aantal organisaties uit de stad, waaronder Team 2015 en de Fairtrade Werkgroep. Ook in de komende periode willen we graag dat initiatiefnemers uit de stad zelf de kar trekken. Daarmee plaatsen we tevens een aantal coördinerende taken buiten het gemeentelijk apparaat. Deze organisatie zorgt voor het aanjagen en verbinden van het netwerk, en heeft de functie van vraagbaak. Ze legt ook verbindingen tussen de kleine private lokale initiatieven en bedrijven in de stad. Een speciaal initiatief is de Fairtrade Werkgroep. ‘Fairtrade gemeente’ is een titel die je als stad kunt verdienen als inwoners, winkels, bedrijven en de lokale overheid samen zorgen voor meer eerlijke handel. De gemeente Utrecht omarmt fairtrade en houdt hier in haar inkoopbeleid rekening mee. In een groeiend aantal winkels, cafés en restaurants in Utrecht zijn Fairtrade producten te vinden. En ook veel bedrijven en instellingen (zoals scholen en kerken) gebruiken fairtrade producten. We hebben de ambitie om ook vanaf 2016 Fairtrade gemeente te blijven. Een van de vereisten is dat er een Fairtrade werkgroep actief is. De gemeente Utrecht ondersteunt deze werkgroep en participeert erin. Ambities voor de komende jaren zijn onder andere om de markt voor duurzame lokale en internationale ‘Utrechtse’ producten uitbreiden en professionaliseren. Concreet -
-
-
Voor aanjaagfunctie, coördinatie en uitvoerende taken een samenwerkingsovereenkomst sluiten met een stedelijke aanjager. Financiering van gezamenlijke programma’s door samenwerkende organisaties rond concrete thema’s en output, bijvoorbeeld een stedelijke campagne, een jaarlijks ‘Hier en Daar festival’ of een webwinkel voor ‘goede’ Utrechtse producten. Laagdrempelige subsidieregeling voor initiatieven uit de stad die werken aan de Global Goals vanuit een internationaal perspectief. Initiatieven moeten tevens impact hebben in de stad (bv bewustwording, meer fair trade, etc.). Voor uitvoering van de regeling werken we samen met de stedelijke aanjager. Faciliteren van de Fairtrade werkgroep. Verbinden van kleinschalige initiatieven aan bedrijven en burgers in de stad, bijvoorbeeld door het opstellen van een Utrechtse Global Goals menukaart (zie tekstkader) en het jaarlijks organiseren van een matchmaking bijeenkomst voor private initiatieven en bedrijven.
17
18
Voortgang en monitoring
5
5.1 2016: overgangsjaar De nieuwe doelen zijn van kracht vanaf 1 januari 2016. Veel organisaties oriënteren zich nog op hun eigen inzet voor deze doelen. Dat geldt ook voor veel van onze partners, zowel in de stad als daarbuiten. Met een aantal organisaties hebben we lopende afspraken, die we op een nette manier willen om- of afbouwen. Het opbouwen van nieuwe coalities vraagt eveneens tijd. Daarom gebruiken we 2016 als een overgangsjaar van Millennium- naar Global Goals gemeente. Team 2015, onze huidige samenwerkingspartner die functioneert als een stedelijke aanjager van de vele kleinschalige initiatieven in de stad, denkt na over haar rol nu de Millenniumdoelen zijn afgelopen. De Vriendschapsband Utrecht-Leon bezint zich op haar positie nu de gemeente heeft besloten de officiële stedenband met Leon af te bouwen (zie ook tekstkader). Samen met de Fair Trade Werkgroep werken deze organisaties aan een gezamenlijke strategie in het kader van de Global Goals. Ze willen hier graag ook andere initiatieven in de stad nauw bij betrekken. De VNG start vanaf 2016 een opvolger voor de Millenniumgemeente campagne. VNG organiseert onder andere bijeenkomsten en gesprekken met gemeenten. Utrecht heeft de intentie om, in overleg met VNG en uiteraard afhankelijk van de precieze invulling, aan te sluiten bij deze nieuwe campagne. Als gemeente willen we het jaar 2016 gebruiken om samen met onze partners een aantal nieuwe initiatieven in de steigers te zetten, zodat we eind 2016 de nieuwe Global Goals coalitie ook daadwerkelijk inhoud hebben gegeven. Acties in 2016 -
-
Gesprekken met (middel)grote bedrijven en organisatie van een ronde tafel met grote Utrechtse organisaties in samenwerking met de EBU en MVO Internationaal om te bepalen hoe en met welke internationale ‘Challenge’ we als stad aan de slag willen gaan Concretiseren van de campagnegerichte aanpak en activiteiten samen met de nieuwe stedelijke aanjager Actualiseren van de subsidieregeling voor ondersteuning kleinschalige initiatieven Afbouwen van de stedenband met León en de projecten voor wonen en klimaatbos ondersteunen richting (economische) zelfstandigheid Aansluiten bij de nieuwe VNG campagne Opstellen van een Utrechtse Global Goals menukaart Eind 2016: op basis van de uitkomsten overgangsjaar stellen we een driejaren plan op (20172019)
19
Stedenband Utrecht-Leon De afgelopen jaren was de gemeente Utrecht nauw betrokken bij de stedenband Utrecht-Leon en, zoals ook uit de evaluatie blijkt, hebben we mooie resultaten bereikt. Omdat we geen grote toegevoegde waarde zien in verdere langdurige betrokkenheid van de gemeente Utrecht hebben we besloten de stedenband te beëindigen. We bouwen onze betrokkenheid langzaam af, en blijven nog een paar jaar betrokken bij projecten die nu nog niet helemaal op eigen benen kunnen staan. Dat is met name de verdere ontwikkelingen van het bosproject, en woningbouw in León Zuidoost. Vanuit onze ervaring met het ontwikkelen van Leidsche Rijn hebben we als gemeente Utrecht meegeholpen aan de opbouw van het nieuwe stadsdeel Leon Zuidoost. Daar zijn nu 4000 woningen gebouwd en er wordt gewerkt aan verduurzaming van de leefomgeving. Daarnaast hebben we in samenwerking met HIVOS en ProClimate gewerkt aan de totstandkoming van het Klimaatbos: een gecertificeerd bos, met 400 hectare bosplantages, honingkasten en cacaoplanten. Het aantal bosplantages moet worden uitgebreid om economisch rendabel te kunnen worden beheerd door de lokale boeren. Pro Climate blijft hierin samenwerken met de gemeente en organisaties in de stad om door opschaling een betere financiële onderbouwing van dit initiatief te kunnen bewerkstellingen.
5.2 Monitoring en targets De implementatie van dit beleidskader willen we periodiek monitoren, en we verbinden de volgende concrete targets aan onze inzet: -
Nu kent 29% van de Utrechters de Millenniumdoelen4; in 2030 kent 75% de Global Goals Een kwart van de Utrechters weet dat de Gemeente Utrecht bijdraagt aan de Global goals (nu weet 13% dat Utrecht Millenniumgemeente is)5 Het aantal bedrijven dat is aangesloten bij de Utrechtse Fairtrade campagne groeit met 10 per jaar 50% van de bewoners koopt regelmatig fair trade producten (meten via bewonerspanel) Er komt een Utrechtse Global Goals coalitie waarin minimaal 10 bedrijven / instellingen participeren die samenwerken aan een internationaal project Jaarlijks gaan minimaal 20 bedrijven aan de slag met de Utrechtse Global Goals menukaart Het aantal bezoekers aan de website van Global Goals Team (Team 2015) stijgt met 5% per jaar Jaarlijks organiseren minimaal 10 particuliere initiatieven een activiteit in de stad met de subsidieregeling
Op basis van een uitgewerkt plan 2017-2019 bepalen we specifieke targets en resultaten voor elke activiteit. 4
In 2011 was de bekendheid 23%, in 2014 lag dat percentage op 29% (bewonerspanel Millenniumgemeente, gemeente Utrecht, september 2014). 5 Het draagvlak voor het beleid is overigens veel hoger dan de bekendheid ervan: een meerderheid van de respondenten (62%) het belangrijk of heel belangrijk dat de gemeente de Millenniumdoelen financieel ondersteunt. 20
Bijlage1 Totstandkoming nota en gesprekpartners
2014 tot maart 2015 Evaluatie Stedenband Utrecht – León, 2008 – 2014; Universiteit Utrecht, 2015 Voor de evaluatie zijn 20 interviews gehouden in Nederland en ongeveer 45 in Nicaragua Utrecht Millenniumgemeente - Evaluatie Uitvoering Raadsbesluit 2008-2014; bureau BUITEN, 2015 Voor de evaluatie hebben 15 gesprekken plaatsgevonden met betrokkenen, waaronder private initiatieven uit de stad 30 juni 2015 Toekomstatelier Utrecht Duurzaam # 7 - Utrecht en de rest van de wereld; georganiseerd door Toekomstateliers Utrecht - Tivoli Vredenburg, 30 juni 2015 Arie Bosma Derek Wilson Desiree van de Ven Erik Vleugel Fenna Braune Frank Wiezer Herman Eijdems Herman Eijdems Herman Radstake Janine Caalders Jeroen Onck Jos van Beurden Judith Deynen L Zijlema Laura Coello Lonneke de Roovere Louis de Jel Maarten van Deursen Maike van Eijndthoven Marcel Blom Marianne Coopmans Marieke Hoffmann Marije van Zomeren Michel van Schaik Michel van Schaik Mischa Woutersen Monica Petter Paul van Lindert Rob van Mierlo
Milieucentrum Utrecht Team 2015 Gemeente Utrecht Stichting Vriendschapsband Utrecht-León FairFashionFestival Scholengroep Utrecht Amnesty International P2P Consult Energie-U Chapeau Claque Communicatie Utrecht Natuurlijk Journalist en deskundige internationale samenwerking Vrijwilligerscentrale Utrecht Stedenband Utrecht-Léon Inclusive Works Fairtrade Utrecht Stichting Aarde Utrecht Natuurlijk Team 2015 Utrecht Natuur en Milieufederatie Utrecht gemeente Utrecht Slinger Utrecht Gemeente Utrecht/Purple Potential Purple Potential Stadshub De verbinding Universiteit Utrecht Switch 21
Roland Pereboom Rosa Lucassen Suzanne Kok Thessa van Zanten Trude Vredeveld Wien de Smet
Milieucentrum Utrecht, Lekker Utregs, Eetbaar Utrecht Burosa Suzanne Environmental Awareness / Energie-U Gemeente Utrecht Toekomstatelier Gemeente Utrecht
Gesprekspartners juni-september 2015 Koepelorganisaties, bedrijven en MVO Derek Wilson
MVO Nederland / Team 2015
Taco Jansonius
Kamer van Koophandel
Aafke Mak
Netherlands African Business Network
Daan de Wit
IDH
Finn van Naamen
Fenedex
L. Schraven
SIMED
Bas Ruter
Rabobank Nederland
Beatrijs van de Ven Stork Mireille Geijsen
i-did
Jaap Breugem
EBU
Robbert Maas
Soon
Kennisinstellingen / onderwijs Caroline Suransky
Universiteit voor Humanistiek
Margreet de Lange Universiteit Utrecht Leendert de Bell
Centre for Entrepreneurship
Jos van Beurden
journalist en deskundige internationale samenwerking
Mark Bergevoet
voorzitter Fair Trade Werkgroep Utrecht
Fabrice Luijten
LiveBuild / Team 2015
Erik Vleugel
Vriendschapsband Utrecht-Leon Vluchtelingenwerk
Hans Sakkers
Mensenrechtencoalitie / gemeente Utrecht
22
28 oktober 2015 Deelnemers Global Goals bijeenkomst
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
Naam Caroline Suransky Anka Konings Ronald van Maldegem Jeroen Kreijkamp Christiaan Hogenhuis Eefke Meijer Jaap Breugem Shapol Majid Mark Bergevoet Fabrice Luiten Leendert de Bell Giovanni Beatrice Natasja van Schaik Roland Pereboom Erik Vleugel Wien de Smet Desiree van de Ven Bharti Girjasing Rinske Gratama Sanne Boogers Maike van Eindthoven Marjolein Meulensteen Jos van Beurden Janine Caalders Lisanne van Lunteren Bart Cuijpers Maarten van Deursen Janine van Bree Laura Coello Mireille Geijssen Sanne van Dam Hilda Borkhuis Wiebe Visser Carla Peeters Eva Bullens Paul van Lindert Etienne de Jager Anne Marijke Podt Jurgen Tielbeke Angelique van Rijn
Organisatie Universiteit voor Humanistiek Rabobank Utrecht Rabobank Utrecht Wethouder Oikos Fair Trade Utrecht Economic Board Utrecht Bedrijf in Koerdistan/Irak Fair Trade Utrecht Life Build Universiteit Utrecht DDS DDS Milieucentrum Utrecht Utrecht-Leon Gemeente Utrecht Mensenrechten Gemeente Utrecht Internationale Zaken Gemeente Utrecht Internationale Zaken Stagiaire Gemeente Utrecht (verslag) CBI Team 2015 Team 2015 Debatleider Penvoerder beleidsnota AIESEC AIESEC Utrecht Natuurlijk NMU Inclusive Works I-did Student UvH Oikocredit Café Burundi Cobala Startup bedrijf India In De Ruimte Universiteit Utrecht PMB Gemeente Utrecht Raadslid D66 Milieuadvies Beixo Color Bike
23
