www.romagazine.nl Jaargang 32 | nr. 7- 8 juli - augustus 2014
Transformeren tussen hoop en vrees
Tijdelijke vrijetijdsvoorzieningen
Ton Linssen
Erfgoed en ruimte
Onderzoek naar functie
‘Calimero woont niet in
Groene kansen in
als placemaker
Bergen op Zoom’
wederopbouwwijken
Trend
Het Nieuwe Doen
Vestiging Heineken in Zoeterwoude, waar de bierfabrikant inzet op verduurzaming van de ketens met de omgeving. Beeld Heineken
Leren en innovatie op de werkvloer, deel 2 De gebiedsontwikkeling transformeert. Processen en partijen zonder maatschappelijke focus verdampen. De trend is dat organisaties ‘leren door doen’. Medewerkers worden in een nieuwe, ongemakkelijke context geplaatst en zetten hun denkkracht en creativiteit in om nieuwe concepten, diensten en verbindingen te maken. Alle partijen zijn er mee bezig. De tijd van losse pilots blijkt voorbij (zie ook ROmagazine 6, juni 2014 pag. 12). Het gaat nu om innovatie- en leeromgevingen, die voor langere tijd functioneren, waar verschillende partijen bij betrokken zijn, met korte lijnen naar bestuur en management. In het slot van dit tweeluik belicht Cees Anton de Vries zo’n leeromgeving. Bier voor de wereldmarkt, duurzaam gebrouwen in een duurzame regio.
‘Het bijzondere gewoon maken: dat is de grote uitdaging voor de komende tijd. De medewerkers van de provincie kunnen bijna elk vraagstuk tot een goed einde brengen, als ze er maar genoeg tijd en aandacht in stoppen. Maar dat kunnen we ons niet permitteren. Co-creatie en focus aanbrengen in netwerken, dat wordt een nieuwe standaard in ons werk. Dat krijgen we onder de knie als we op een andere manier gaan werken.’ Dit zegt Bob Houtkamp, Afdelingshoofd Dienst Beheer Infrastructuur van Provincie Zuid Holland. Hij is gangmaker van
‘Heineken heeft duurzaamheidagenda vanwege voortbestaan op lange termijn’ het meerjarig innovatieprogramma Netwerkend Werken. In praktijksituaties ontwikkelt de provincie samen met andere partijen nieuwe werkvormen en instrumenten. Eén van die nieuwe praktijken is ‘Groene Cirkels’. Naar buiten Een zonnige voorjaarsdag op de deel van een kaasboerderij
juli-augustus 2014 | 17
Trend
net buiten Leiden. Uitkijkend over het veenweidegebied komt
de innovaties op het gebied van bedijking, bemaling en pol-
het Groene Cirkels-team bijeen. Aan tafel mensen van Hei-
derbeheer. Het productieve veenweidelandschap is dus niet
neken Nederland, Provincie Zuid Holland en Alterra. Ze wer-
alleen een iconisch beeld uit de Gouden Eeuw, het was er
ken al een tijdje samen aan de opgave: de meest duurzame
vooral een belangrijke bestaansgrond voor.
brouwerij ter wereld, ingebed in de regio die een wereldvoorbeeld is van groene economie en duurzame gebiedsont-
Kringlopen sluiten
wikkeling. De locatie hier in Zoeterwoude is niet toevallig.
Het Groene Cirkels-team staat voor de uitdaging om de inno-
Het team heeft ervaren hoe effectief het is om ‘naar buiten’
vatiesprong aan de basis van de Gouden Eeuw in een eigen-
te gaan en bijeen te komen op locatie. Zo werkt het team
tijds jasje te herhalen. In Zoeterwoude produceert Heineken
letterlijk in, met en voor het landschap. Maar de geschiede-
jaarlijks circa 10 miljoen hectoliter bier, waarvan tweederde
nis van deze plek vormt ook de aanleiding voor Groene Cir-
voor de wereldmarkt. Er is veel geïnvesteerd in optimalisering
kels. Rond 1580 is juist hier de melkproductie per koe in een
van productieprocessen en leveringszekerheid van kwalitatief goede grondstoffen. Heineken streeft ernaar haar ketens te verduurzamen, onder andere door de waterconsumptie en uitstoot van broeikasgassen te verlagen en over te schakelen op duurzame energiebronnen. Jan Kempers, duurzaamheidsmanager binnen Heineken, is er duidelijk over: ‘De duurzaamheidagenda van Heineken is geen franje of luxe. Het gaat om het voortbestaan van de onderneming op lange termijn. Met de volumes die wij maken en verplaatsen en de kwaliteitseisen die we stellen kunnen we onszelf niet los zien van onze omgeving.’ Heineken werkt aan nieuwe, wederkerige relaties met toeleveranciers en buren, om het merk congruent te verduurzamen. Bij de uitwerking van de nieuwe business cases ontdekte het bedrijf hoe aantrekkelijk het is om rendement te maken met afvalproducten. Het productie- en leveringsproces is op te vatten als een netwerk van kringlopen. Heineken voelt zich verantwoordelijk voor besparing op drinkwater en biologische afvalwaterzuivering, en hecht belang aan kwa-
Kringlopen sluiten rond het productieproces van de brouwerij Beeld Groene Cirkels
liteitsverbetering van het water in de Bommelerwaard, dat Dunea in de duinen infiltreert. Als dat water verontreinigd is, dan is dat óók het probleem van Heineken. Een andere
paar jaar tijd verdubbeld. De eeuwen daarvoor waren veilige
nieuwe kringloop ontstaat rond het idee om samen met
waterverbindingen gemaakt achter de duinen. Zo kwam de
melkveehouders in de omgeving van de brouwerij biogas
Leidse regio in verbinding te staan met Groningen/Friesland,
te produceren en dit in te zetten als brandstof in plaats van
waar blaarkopkoeien werden gefokt, die goed gedijden in het
aardgas, bijvoorbeeld om stoom te produceren voor de brou-
natte landschap. Maar ook met de Zaanstreek, waar bij de
werij. Kempers benadrukt de innovatie voor Heineken: ‘De
lijnzaadverwerking afval vrij kwam dat als basis diende voor
strategische verduurzaming realiseert Heineken alleen met
wintervoeding voor de blaarkoppen. En met de regio Brugge,
andere partijen. We gaan meer allianties en andere vormen van samenwerking ontwikkelen. Dat kunnen we niet ‘kopen’
‘We zijn juist erg gespitst op synergie en buy-in van nieuwe partijen’
of ‘afdwingen’. Daarin gaan we dus samen leren’. Nieuwe gespreksruimte ‘We werken al langer aan de vergroening van de economie.
een kapitaalkrachtig afzetgebied voor zuivelproducten. De
Maar het structurele karakter en de doorwerking van Groene
bevolking van Holland groeide explosief en de beschikbaar-
Cirkels zijn ook voor ons nieuw’, geeft Menko Wiersema, be-
heid van eiwitrijke voeding het hele jaar door droeg enorm
leidsadviseur van Provincie Zuid Holland aan. ‘De duurzame
bij aan de verbetering van de levenstandaard. De VOC nam
brouwerij beïnvloedt de strategische agenda van de provin-
begin zeventiende eeuw jaarlijks drie miljoen kilo Leidse boe-
cie qua werkgelegenheid en economie, infrastructuur, veilig-
renkaas af. Van cruciaal belang voor de bemanning tijdens de
heid, leefomgevingskwaliteit, gebiedsontwikkeling, energie,
lange reizen. Onderdeel van dit economisch complex waren
water, groen en recreatie. En al die zaken hangen met elkaar
juli-augustus 2014 | 18
samen. Dat is echt anders werken.’ Wiersema wijst op de re-
Zo zijn in de afgelopen jaren bijvoorbeeld tientallen initi-
flex bij de overheid om problemen en kansen in beleidsvakjes
atieven voor bijenlandschappen ontstaan. De bijenlandschap-
te stoppen en ze dan binnen dat kader procedureel tot een
pen zijn goed voor Heineken. Want boomgaarden met veel
goed einde te brengen. Voor Groene Cirkels is dat de dood
bijen zijn anderhalf keer zo productief en dus goed voor de
in de pot. Een interventie in de ene sector heeft nevenef-
cideroogst. Bijenlandschappen zijn ook goed voor de plaag-
fecten in de andere sector. ‘Bij onze reguliere werkwijze was
bestrijding waardoor minder insecticide nodig is, de vervui-
dat vaak lastig, of wilden we dat vermijden. Nu we gericht
ling van het oppervlakte vermindert en het water een betere
zijn op het creëren van nieuwe kringlopen zijn we juist erg gespitst op synergie en buy-in van nieuwe partijen. Al vroeg in het proces kwamen we tot de conclusie dat we een daarom raamwerk nodig hadden, waarbinnen de verschillende partijen met elkaar in gesprek konden komen.’ De hulp kwam van
‘Eigenlijk draait het steeds om ecosysteemdiensten’
‘MijnGroen-OnsGroen’, een programma gesteund door de EU
kwaliteit bereikt. Bovendien fleuren bijenlandschappen het
met een focus op de verbetering van stad-landrelaties. De
landschap op en zijn ze bij uitstek geschikt om burgers en
duurzame brouwerij als stip op de horizon werkte hierbij als
bedrijven te betrekken bij biodiversiteit en leefomgevings-
katalysator en als bindende factor. Want ineens waren we
kwaliteit, want het is letterlijk hun leefomgeving. Wiersema
gelijktijdig bezig met het productieve landschap, het ener-
besluit: ‘En als zo’n idee eenmaal op gang is gekomen en
gielandschap, het vrijetijdslandschap, het cultuurlandschap
steeds meer partijen raken betrokken, dan kun je samen een
en het voedsellandschap. We ontdekten dat vanuit de stad
uitvoeringsprogramma opstellen en nog integraler werken.’
gezien, in verschillende richtingen steeds andere thema’s productief te maken waren. Met dit raamwerk op tafel hou-
Ecosysteemdiensten
den we droomsessies. We vragen de aanwezige bewoners,
Alterra (WUR), is heel wat gewend als het gaat om het analy-
ondernemers en overheidsmensen hun eigen droom voor
seren van complexe systemen. ‘In dit geval zijn we onderdeel
hun omgeving te vertellen. We zien dat er dan altijd nieuwe,
van het systeem geworden’, is de ervaring van Francine Loos,
onverwachte combinaties ontstaan. En juist die combinaties
communicatieadviseur bij het kennisinstituut. ‘Er is niet op
zijn in staat mensen te mobiliseren en vormen zo de start-
voorhand een opdracht gegeven om een bepaald vraagstuk
motor voor nieuwe kringlopen. Wiersema vertelt dat in de droomsessies steeds opnieuw kansen ontstaan, omdat blijkt dat voorstellen betaalbaarder en uitvoerbaarder zijn dan men aanvankelijk dacht.
Het schema van ‘MijnGroen-OnsGroen’, een EU-programma voor verbetering van stad-landrelaties. Beeld EU
juli-augustus 2014 | 19
Trend
verschillende partijen actief de handschoen hebben opgepakt, ontdekken we dat elke organisatie anders om gaat met urgentie, met vertrouwelijkheid en met tastbare resultaten. Als provincie hebben we elke vier jaar te maken met een wisseling van de wacht. In die periode moet er zichtbaar worden geleverd. Daarbij is Werken in, met en voor het landschap Beeld Koen Oome
veel van wat wij doen transparant en openbaar. Bij een bedrijf is dat niet altijd vanzelfsprekend. Niet dat men iets te verbergen heeft, maar men is niet gewoon dat interne stuk-
te analyseren. We lopen hier gelijk op met de ontwikkeling
ken in de openbaarheid komen. Tegelijk zie je dat de top van
van het programma. Ook voor ons is dat leren. Bij elke kring-
Heineken bezig is met de lange termijn. Men heeft een visie
loop speelt steeds weer de vraag: “Waar gaat het hier om?”
en is bereid te investeren in de succescondities. De collega’s
Onze mensen zijn dan doorgaans in staat om snel in kaart
in de verschillende projectteams worden dus aangestuurd
te brengen waar de kansen liggen, of er elders al ervaring
met heel verschillende signalen. We ontdekken dat vertrou-
mee is opgedaan, enzovoort. Eigenlijk draait het steeds om
wen dan essentieel is. Je moet vanuit heldere afspraken ruim-
ecosysteemdiensten. Alle betrokkenen delen het verlangen
te hebben om te handelen, want als elk wissewasje formeel
om beter gebruik te maken van natuurlijke hulpbronnen. Bo-
moet worden afgekaart, dan komen we niet vooruit.’ Binnen
vendien willen we kwaliteit toevoegen in plaats van uitputten
Groene Cirkels staat de creatie van nieuwe waarde processen
of schade toebrengen.’
centraal. Oome benoemt dat als de kern: ‘Je ziet dat afspraken
Voor de onderzoekers is de uitdaging om bestaande ken-
maken niet alleen is het zelf afwerken van lijstjes, maar het
nis en nieuwe kennis zo beschikbaar te maken in de Groene
samen invulling geven aan wat je écht belangrijk vindt. Je ziet
Cirkels, dat niet-deskundigen het herkennen als relevant en
in de teams dat mensen doorvragen en samen op zoek gaan
aantrekkelijk. Als tientallen stakeholders nodig zijn om een
naar de persoonlijke drijfveren. We verbinden de persoonlijke
bepaalde kringloop robuust te maken, dan is het belangrijk
betrokkenheid met de grote agenda; heel inspirerend. Eén
dat elke betrokkene ervaart dat de informatievoorziening is
van de manieren waarop we de samenhang bewaken is met
ingericht voor hem of haar: ‘just in time, just enough, just
tijdlijnsessies. Met het team kijken we dan terug naar de afgelopen periode en tekenen heel precies uit wat wanneer is
‘Elke organisatie gaat anders om met urgentie, vertrouwelijkheid en tastbare resultaten’
gebeurd en wat dat voor ons betekende.’ Netwerkend Werken ‘Niet meer terugvallen in oude mechanismen; geen genoegen nemen met slappe compromissen en zesjes op alle niveaus in de organisatie. Dat is de kern van de zaak. Groene
for me’, legt Loos uit. ‘We staan pas aan het begin van deze
Cirkels toont aan dat het kan’. Bob Houtkamp komt ter zake.
ontwikkeling. We moeten eraan wennen om niet alleen ge-
‘We moeten wel in Zuid Holland. Met middelmaat houden we
vraagd te worden, maar dat men daarnaast van ons verwacht
ons in de global economy niet staande en keren bedrijven
initiatief te nemen. We zijn samen verantwoordelijk voor de
en goede werknemers ons de rug toe. We moeten op ons
voortgang en soms zie je dat er iets nodig is in het proces,
grondgebied uitvinden hoe we natuur, economie en sociale
terwijl niemand jou gevraagd heeft daar op te letten. Daar is
netwerken van elkaar laten profiteren. Wanneer onze men-
geen opdrachtcode voor en geen uren-budget. We leren hoe
sen excelleren, zal het gebied excelleren. Daarom hebben we
we daar mee om kunnen gaan.’
met het programma Netwerkend werken voor langere tijd een leeromgeving ingericht. Groene Cirkels maakt daar ge-
Programmamanagement 2.0
bruik van, maar levert ook bijdragen in de vorm van nieuwe
‘Willen we een multinational binnen onze provincie houden,
inzichten en tools. We worden als provincie een lerende orga-
dan moeten we samen organiseren dat we veel efficiën-
nisatie. En als het een beetje mee zit ‘een lerende provincie’.
ter en effectiever met grondstoffen om gaan’, beseft Koen Oome, programmamanager Groene Cirkels bij Provincie Zuid
Cees Anton de Vries
Holland. In die rol verbindt hij de verschillende deelprojecten met elkaar en zorgt hij dat bestuur en management en de uitvoeringspraktijk op één lijn blijven. Oome: ‘Nu we met
juli-augustus 2014 | 20
