Geleen,16 april 2010
Toespraak t.g.v. opening Chemelot foto-expositie, gemeentehuis Beek, 16 april 2010 Gemeentehuis Beek, 16 april 2010
Geachte aanwezigen, geachte burgemeester, En… beste Mark en Filip, “mijn Belgische foto-vrienden”, zoals ik jullie ben gaan noemen bij mijn Chemelot-collega’s. Ik zal me even kort voorstellen: mijn naam is Klaas Bos en ik werk als manager communicatie bij Chemelot. Ik doe dat sinds 2007 en met groot plezier. Aan het eind van dat jaar werd ik benaderd door Mark Heijen en Filip Claessens. Zij hadden een verzoek: of het mogelijk was om op Chemelot foto’s te komen maken. Nou overkomt het mij regelmatig dat ik door fotografen word benaderd. Ze willen dan foto’s maken voor tijdschriften, foto’s voor boekjes, foto’s voor jaarverslagen; je kunt het zo gek niet verzinnen. Aangezien zo’n verzoek mij telkens weer veel tijd kost, ben ik daar eerlijk gezegd terughoudend mee. Hoe uiteenlopend die verzoeken ook zijn, er is een opmerkelijke overeenkomst. Die fotografen willen altijd dat de fabrieken, installaties en laboratoria op hun voordeligst uit de verf komen. Ze komen daarom het liefst op een onbewolkte dag als het zonnetje schijnt, als het gras groen is. Iedereen moet in één oogopslag kunnen zien wat er gebeurt: gecompliceerde processen, geavanceerde onderzoeken, hoogwaardige technologie. De foto moet immers passen bij de tekst. Maar het verzoek van Mark en Filip was anders. Tijdens een kennismakingsgesprek vertelden ze dat ze al jarenlang geïntrigeerd werden door Chemelot. Vooral door Chemelot bij nacht, als je al die lichtjes ziet. Ze zouden dus graag foto’s op Chemelot willen maken – artistiek fotowerk. Bijvoorbeeld op een bewolkte dag. Liever nog bij schemer – ‘valavond’, zoals Mark en Filip zeggen – of bij nacht. En het allerliefst als het net geregend heeft, want dan glimt alles zo mooi. Ze hadden een project voor ogen met meerdere foto-sessies, onder uiteenlopende omstandigheden; een project dat eventueel langer dan een jaar zou duren. Ik wilde Mark en Filip wel helpen. We begonnen met een introductie-rit over Chemelot. Toen al bleek dat zij een totaal andere blik op de locatie werpen dan alle andere bezoekers die ik bij gelegenheid rondleid. Ze waren op zoek naar spannende lichtinvallen, opmerkelijk lijnenspel, en dan vooral de combinatie daarvan. Er volgden vijf foto-sessies in de herfst en winter van 2008 en 2009. We begonnen bij zonsondergang en gingen door tot in de avond. Chemelot ligt er dan vrijwel verlaten bij. Het enige leven dat je ziet, zijn de hazen. De aardedonkere locatie, met als eilanden de verlichte fabrieken en installaties, maakt dan een wat desolate indruk. Die omstandigheid vormde de inspiratiebron voor Mark en Filip. Terwijl ik erbij in de kou stond te blauwbekken, gingen zij op in hun werk.
Chemelot B.V. is een dochteronderneming van Royal DSM N.V. Kamer van Koophandel Limburg, nummer 14031843. Chemelot® is een geregistreerd handelsmerk van Royal DSM N.V.
Er bleek een taakverdeling tussen hen beiden te zijn: Filip ontpopte zich als de hoofdfotograaf, Mark “did the talking”. Filip beschikt over een super-geavanceerde camera. Ik heb maar een eenvoudige camera. Als je daarmee ’s nachts een foto maakt, krijg je alleen een zwarte vlek. Filip hanteerde sluitertijden tot een volle minuut, daarna stond die camera nog een halve minuut te stampen om de opname naar de geheugenkaart weg te schrijven. Dan ziet zo’n nachtopname eruit alsof ‘t-ie overdag genomen is! En tijdens die sessies ontstonden de opnamen waarvan een selectie hier te bewonderen valt. Resteren mij nog enkele opmerkingen over mijn inschatting van de artistieke waarde van het fotowerk van Mark en Filip. Enige tijd geleden kwam mijn vrouw thuis van een rommelmarkt. Zo eentje waarbij de opbrengst bestemd is voor het goede doel. Ze had voor mij een dik boek gekocht: “De scheppende mens” door de Amerikaanse historicus Daniel Boorstin uit 1992. De ondertitel luidt: “Artistieke doorbraken in de wereldgeschiedenis”. En ik raakte erdoor geboeid. Boorstin gaat in op uiteenlopende kunstuitingen. Een lange reeks van grote namen en bekende kunstwerken passeert de revue, zoals Homerus, de piramiden, gotische kathedralen, Shakespeare, Brunelleschi, Michelangelo, Bach, Mozart, Dostojevski, Joyce, Proust, Picasso. Ik was hier anders niet met u over begonnen, maar het toeval wil: ik heb dit boek nog niet uit en ik ben nu precies gevorderd tot het hoofdstuk over fotografie! De titel van dit hoofdstuk luidt: “De macht van het licht: ‘het potlood van de natuur’”. Boorstin citeert een van de pioniers van de fotografie, Talbot. Die schreef in 1844 dat door de fotografie iedereen zijn eigen kunstenaar werd. Foto’s worden immers geschapen door licht, zonder enige hulp van het potlood van de kunstenaar. Technologie werd daarbij een belangrijk hulpmiddel. Volgens Talbot bood deze technologie “...een korte weg tot tekenen, die weinig tot geen moeilijkheden oplevert. ... Het fotografisch procedé, mits juist toegepast, levert effecten van licht en schaduw op die met Rembrandt zelf zijn vergeleken.” Dat maakt fotografie tot een bijzondere kunstuiting. Boorstin vertelt verder over een groot Amerikaans fotograaf, Alfred Stieglitz, die leefde van 1864 tot 1946.
2/10
Alfred Stieglizt (1864-1946). Ik heb wat gegoogled en heb enkele beroemde foto’s van deze Stieglitz kunnen traceren. Ik zal ze u tonen.
“Winter Fifth Avenue” uit 1892. 3/10
“The Car Horses at the Terminal” uit 1893.
“Flatiron Building” uit 1903.
4/10
“The Steerage” uit 1907. Een foto waarvoor Picasso waardering had.
“From the Back Window New York” uit 1915.
5/10
“Die Nacht die Lampe die Stadt” uit 1933. Ik wil even inzoomen op het flatgebouw die u net zag: Flatiron Building, het ‘strijkijzergebouw’ op Manhattan, voltooid in 1902.
Hier nog eens de foto van Stieglitz en daarnaast een conventionele opname uit diezelfde tijd. Stieglitz nam zijn foto in een zware sneeuwstorm. Het was een verheerlijking van de wolkenkrabber als “de boeg van een monsterlijk grote oceaanstomer, een beeld van het nieuwe Amerika.” Ik vraag u om, als u de foto’s van Mark en Filip bekijkt, het werk van Stieglitz in gedachten te nemen. De gelijkenis qua sfeer en behandeling van de onderwerpen zal u dan niet ontgaan. 6/10
U zag net immers foto’s die zijn gemaakt op een bewolkte, regenachtige dag, bij schemer of bij nacht. Dus foto’s met een invalshoek die vergelijkbaar is met die van Mark en Filip toen zij op Chemelot aan het werk waren. Ik durf zover te gaan – en zeker nu, bij deze gelegenheid – dat het fotowerk van Mark en Filip in een artistieke traditie staat. Dit gezegd hebbend, wil ik nog wijzen op een andere traditie. Namelijk op het op artistieke wijze fotograferen van industriële objecten. Voorzover ik dat kan beoordelen bestaat die traditie inderdaad en ik zal dat aantonen aan de hand van foto’s die ruwweg vijftig jaar geleden zijn gemaakt op het terrein dat we nu kennen als Chemelot. Ik heb het dan niet over foto’s die zijn gemaakt op een onbewolkte dag toen het zonnetje scheen, terwijl het gras groen was. Ik bedoel foto’s die zijn gemaakt op een bewolkte, regenachtige dag, bij schemer of bij nacht. Dus foto’s met een invalshoek die vergelijkbaar is met die van Mark en Filip toen zij op Chemelot aan het werk waren. Ik zal ze u tonen.
“Avondopname Staatsmijn Maurits” uit 1956.
“Cokesfabriek Maurits” uit 1963. 7/10
“Avondopname Caprolactamfabriek” uit 1968. Caprolactam is de grondstof voor nylon.
“Nachtopname Naftakraker 3” uit 1971. Deze kraker produceert etheen en propeen uit aardolie, waarvan plastics worden gemaakt.
8/10
“Nachtopname Acrylonitrilfabriek” uit 1972. Deze fabriek produceert de grondstof voor de acryl-vezel, die in textiel wordt verwerkt.
“Nachtopname Lokatie Noord” uit 1972. Hierop zijn onder meer de kunstmestfabrieken van toen te zien.
9/10
Ik vraag u om ook deze beelden in herinnering te roepen als u de foto’s van Mark en Filip bekijkt. Wederom een opmerkelijke gelijkenis qua sfeer en behandeling van de onderwerpen. Wat mij betreft een nadere onderbouwing van mijn stelling dat het fotowerk van Mark en Filip in een artistieke traditie staat. Ik heb u verteld hoe de foto’s van Mark en Filip tot stand zijn gekomen en ik heb geprobeerd hun werk op artistieke waarde te schatten. De burgemeester heeft u zojuist vertelt hoe de foto’s hier, in het gemeentehuis van Beek, terecht zijn gekomen. Ik sluit af met een citaat van Stieglitz, met wie ik u zojuist heb laten kennismaken. Hij meent dat de fotograaf zijn apparaat, zijn camera, dient te respecteren en dat hij niet moet proberen om er een penseel of een potlood van te maken. Hij zei: “Als de mensen alleen maar bereid zouden zijn hun opvatting met betrekking tot de gemeenschap der mensen te verbreden tot de gemeenschap van mensen en apparaten, zou de wereld er veel beter aan toe zijn.” Ik bedank u voor uw aandacht en wens u voor straks genoegen bij het bekijken van het fotowerk van Mark Heijen en Filip Claessens. Klaas Bos Manager Communicatie Chemelot
Chemelot P.O. Box 600 6160 MJ Geleen The Netherlands © Chemelot, 2010.
Fotowerk Mark Heijen en Filip Claessens Hogere resolutie van deze en meer opnanem is opvraagbaar via Chemelot
© Mark Heijen en Filip Claessens, 2010.
© Mark Heijen en Filip Claessens, 2010.
10/10
