TOEKOMSTBESTENDIGE MULTIFUNCTIONELE ACCOMMODATIE
dorpshuis en buurthuis ALS KLOPPEND HART
TROEVEN VOOR TOEKOMSTBESTENDIGHEID
dorpshuis en buurthuis ALS KLOPPEND HART TROEVEN VOOR TOEKOMSTBESTENDIGHEID Type:
z
schakel naar sociaal resultaat
Lettercontouren:
Een multifunctionele accommodatie (MFA) is een dorps- of buurthuis, waarin diverse maatschappelijke functies zijn gehuisvest. Bijvoorbeeld lokaal verenigingswerk, welzijnswerk, basisonderwijs, peuter- en kinderopvang, bibliotheek en sport. In Noord-Brabant zijn tientallen MFA’s met de IDOP-subsidieregeling gerealiseerd. IDOP staat voor integraal dorpsontwikkelingsplan, een subsidieregeling van de provincie NoordBrabant. De provincie is dan co-financier op voorwaarde dat de MFA tot tien jaar na oplevering in stand wordt gehouden.
schakel naar sociaal resultaat
z
NIEUWE KANSEN OM KRACHTEN TE BUNDELEN “TRANSITIES BIEDEN KANSEN VOOR HUIZEN VAN BETEKENIS” Kees Jongmans, voorzitter ’t Heft (platform voor gemeenschapshuizen in Noord-Brabant)
“Dorps- en buurthuizen moeten anticiperen op grote veranderingen in de samenleving, die nog eens versterkt worden door de enorme bezuinigingen. De overdracht van grote dossiers naar de gemeenten brengt het allemaal heel dichtbij. Er is veel druk op de exploitatie en in veel wijken en kernen ook op het voorzieningenniveau. Om dat toch op peil te houden, doet de terugtrekkende overheid een steeds sterker beroep op burgerparticipatie en zelfredzaamheid. In dat verband neemt ook het belang toe van lokale samenwerking tussen formele en informele partijen. Hier liggen kansen voor dorps- en buurthuizen. Zij kunnen in deze kentering een cruciale rol spelen, vooral door nieuwe allianties aan te gaan en activiteiten te initiëren die bijdragen aan het realiseren van gemeentelijke beleidsdoelstellingen rond leefbaarheid en sociale cohesie. Als ‘huizen van betekenis’ bewijzen zij hun bestaansrecht en werken zij aan hun toekomstbestendigheid. Deze publicatie laat zien met welke troeven je daar inhoud aan kunt geven.”
Een toekomstbestendige MFA is het kloppend hart van een dorp of wijk. Een plek die bijdraagt aan de leefbaarheid van de omgeving; wapen tegen de krimp en bron van maatschappelijke effecten. Zet inventariseerde bij acht Brabantse MFA’s, in verschillende fasen van ontwikkeling, welke factoren bevorderend of juist belemmerend zijn voor de toekomstbestendigheid. In deze uitgave hebben wij de belangrijkste inzichten in praktische aanbevelingen vertaald. Interessant voor dorps- en buurthuizen, maar ook voor beleidsmakers en lokale partijen die samenwerken met een MFA. Temeer daar lokale beleidsdoelen die voortvloeien uit de transities tal van nieuwe kansen bieden. Denk aan de rol die MFA’s kunnen spelen bij dagbesteding, het versterken van actief burgerschap, voorzieningen op het gebied van (gezondheids)zorg en het bestrijden van eenzaamheid. De mate waarin MFA’s samen met gemeenten deze kansen oppakken is mede bepalend voor hun toekomstbestendigheid.
gemeente woningcorporaties dorpsraad, wijkraad, buurtverenigingen inwoners onderwijs en kinderopvang (sport)verenigingen organisaties voor (gezondheids)zorg, welzijn en cultuur (horeca)ondernemers andere MFA’s
sociaal kapitaal eigendomspositie financiën & exploitatie
stakeholders
ontwikkelingen
Economisch
indeling gebouw ruimtegebruik toegankelijkheid
Fysiek
In de optiek van Zet berust de toekomstbestendigheid van een MFA op drie pijlers: sociaal (mens), fysiek (gebouw) en economie (middelen). Deze aspecten kennen een onderlinge samenhang. Als een van de drie pijlers kwetsbaar is, ontstaat er een disbalans. Dit pleit voor een integrale benadering van toekomstbestendigheid. Hierbij past het besef dat een MFA niet in een vacuüm opereert, maar steeds inspeelt op en/of zich verhoudt tot demografische ontwikkelingen, maatschappelijke trends en het actuele beleid. Dat vraagt oog voor de lokale context en voor de spelers met wie de MFA kan samenwerken aan een positief leefbaarheidspeil.
maatschappelijke functies visie & aanpak bestuur samenwerkingsverbanden (gebruikers, inwoners, partners en organisaties in de kern) draagvlak
Sociaal
STUREN OP SAMENHANG EN BALANS
demografisch maatschappelijke ontwikkelingen actueel beleid (lokaal, provinciaal, landelijk) drie transities
DE SOCIALE PIJLER VAN EEN MFA
Maatschappelijke functie centraal
Bron van ontmoetingen
Een toekomstbestendige MFA is een basisvoorziening voor ontmoeting:
Ruimtes verhuren staat in veel MFA’s centraal. De maatschappelijke functie, met een prominente rol voor ontmoeting voor iedereen, is in mindere mate in beeld. Terwijl juist deze maatschappelijke functie steeds belangrijker wordt om te kunnen inspelen op veranderingen en huidige trends (langer thuis wonen, lossere sociale verbanden, ontgroening, vergrijzing, schaalvergroting en zelfredzaamheid). Dat vraagt om een MFA die dicht bij de mensen staat, die verbindt en bijdraagt aan een prettige leefomgeving. Dit is belangrijk om mensen zo lang mogelijk actief en gezond te houden. Een toekomstbestendige MFA is geen bedrijfsverzamelgebouw of zalenverhuurbedrijf maar vormt het kloppend hart van kern of wijk, waar mensen elkaar ontmoeten. De MFA is er voor alle inwoners, van jong tot oud, autochtonen en nieuwe Nederlanders, mensen met en zonder beperking, en met diverse achtergronden. Ons advies: zorg dat het aanbod van de MFA afgestemd is op een grote variëteit aan bezoekers. Juist de mix van rollen en verbanden waarin mensen naar de MFA komen, biedt kans op spontane ontmoetingen. Zo ontstaan nieuwe kennissen en vrienden, de basis van sociale cohesie en de netwerken waar de participatiesamenleving op drijft.
als functie, activiteit en ruimte langdurig, minder intensief en kortstondig, toevallig formeel en informeel voor, tijdens en na de activiteit waarvoor men naar de MFA komt
Sociaal ondernemend bestuur
Een MFA is geen doel op zich. Een toekomstgericht bestuur ontwikkelt beleid op basis van een aansprekende visie. Dat vertaalt zich ook in een inhoudelijke visie op beheer. Het bestuur trekt de lijn door naar de toekomst, houdt rekening met nieuwe demografische, maatschappelijke en beleidsontwikkelingen en past waar nodig de eigen organisatie aan. Belangrijk is een sterke profilering van de partners, die samen staan voor een plek waar iedereen welkom is en waar voor iedereen iets te doen is. Laat zien dat de MFA bijdraagt aan de leefbaarheid en sociale samenhang. Dat heeft zijn positieve weerslag op vrijwilligers, gebruikers, samenwerkingspartners én politiek.
“MET ONS BELEIDSPLAN GEVEN WE DE RICHTING AAN. DAT HELPT ONS KANSEN TE ZIEN.” Wim Geukemeijer, voorzitter dorpshuis de Moerkoal (Middelrode)
Bij dorpshuis de Moerkoal zijn ze bewust bezig met leefbaarheid en spelen ze actief in op de decentralisaties. Ook de beweging naar ‘met elkaar voor mekaar’ ziet voorzitter Wim Geukemeijer als een belangrijke ontwikkeling: “Zorg dat je weet wat er speelt in de samenleving en haal de toekomst naar je toe.” Dat begint met een heldere visie, vastgelegd en doorvertaald in een beleidsplan. “We hebben zo’n negentig verschillende gebruikers. De enige die daar een verbindende breinaald door kan steken, zijn wij zelf. Met ons beleidsplan stimuleren we de werkers; iedereen heeft op het netvlies welke kant we op willen en herkent daardoor kansen. Neem het samenwerkingsproject ‘Veilig vallen’, waarin de judoclub ouderen helpt om valblessures te voorkomen. Maar ook ons Eetpunt voor mensen die wat gezelligheid zoeken, of het Repaircafé dat we onlangs zijn gestart. In al die
voorbeelden zie je de koers die we varen; het ondernemende en het maatschappelijke verbinden. Ondernemen is ook elkaar wat gunnen. Zoals de lokale horeca. We treffen elkaar soms en dan maken we afspraken: jullie doen dit en wij doen dat. Sommige bijeenkomsten zouden bij ons, maar ook bij een commerciële uitbater plaats kunnen vinden. Stel dat het 5 mei comité bij ons aan zou kloppen, dan gaan wij eerst even overleggen met de uitbater waar de viering andere jaren was, of hij het oké vindt. De horecaondernemer moet er per slot zijn boterham mee verdienen. Het zijn allemaal kleine olievlekjes, die steeds groter worden en die onze reputatie versterken. Je eigen broek ophouden, samenwerking zoeken, uitgaan van je eigen kracht, daar draait het om.”
Voor en door bewoners
Het bestuur hoeft zeker niet alles zelf te verzinnen en te doen. Het doet er juist goed aan inwoners te betrekken bij het bedenken van activiteiten. Dat maakt meteen duidelijk dat de activiteiten voorop staan, niet de ruimte. Denk daarbij aan te formeren werkgroepen rond thema’s zoals zorg, welzijn, cultuur, sport en educatie. Zo kunnen mensen zelf kiezen waar ze affiniteit mee hebben. Daarnaast is het van belang bezoekers en gebruikers van de MFA regelmatig te vragen naar hun ervaringen en tevens de vraag naar nieuwe activiteiten te verkennen en wie zich daarvoor wil inzetten. Zo wordt de MFA niet alleen vóór maar ook ván de inwoners. Dat is bepalend voor het draagvlak. Juist door echt samen te werken met inwoners en actieve gebruikers kan de MFA doorgroeien tot een bruisend ontmoetingspunt.
Draagvlak creëren bij (georganiseerde) inwoners
Gelijkwaardige hoofdpartners
Wij zien regelmatig MFA’s waar het gebouw is opgedeeld en aan meerdere partijen behoort. Met bijvoorbeeld een basisschool of een voorziening voor kinderopvang. Ons advies aan deze hoofdpartners: werk inhoudelijk samen. Ken en deel elkaars visie en zie het gebouw als middel om je (gezamenlijke) doel te bereiken. De ene partner is geen uitvoeringsorgaan van de andere; ze zijn gelijkwaardig. Zoals het bestuur van de MFA een gelijkwaardige partner is voor andere maatschappelijke organisaties in de wijk of kern. Om samen te werken aan een duurzaam leefbare omgeving. De partners opereren als maatschappelijk ondernemer. Ze versterken elkaar en spelen in op maatschappelijke trends wanneer zij nieuwe activiteiten ontplooien voor en met alle inwoners.
Gemeentelijk beleid
Voor een toekomstbestendige MFA is het belangrijk om mensen niet alleen aan te spreken op hun rol als consument, gebruiker van de ruimte, maar vooral ook als actief betrokken bewoners. Ons advies: werk nauw samen met de gebiedsgerichte organisaties zoals dorpsraad, wijkraad of buurtverenigingen, als natuurlijke partners in het sociale, fysieke en economische domein. Deze organisaties kennen de problematiek en behoeften van mensen vanuit hun eigen perspectief en kunnen hun achterban activeren om mee te werken aan en in de MFA. De MFA blijft evenwel een eigenstandige organisatie met een eigen visie en missie: door middel van ontmoeting bijdragen aan de leefbaarheid en sociale samenhang van de kern, buurt of wijk. De MFA is een plek die bijdraagt aan actief burgerschap en zelfredzaamheid, waar bewonersinitiatieven tot bloei kunnen komen. In dat opzicht kunnen MFA’s een belangrijke rol vervullen in het spoor van de recente decentralisaties; de transitie van de AWBZ naar de Wmo, de Jeugdzorg en de Participatiewet. Hierbij staat de eigen kracht van mensen centraal plus het gegeven dat zij langer zelfstandig thuis moeten blijven wonen. Dat maakt een voorziening wenselijk die in de directe omgeving activiteiten en diensten biedt om de zelfredzaamheid van bewoners te versterken. Bovendien levert het sociaal kapitaal van de MFA (vrijwillige inzet) op zich al een bijdrage aan het inhoudelijk beleid van de gemeente. Om dit kracht bij te zetten kan de MFA zelf sociaal-culturele activiteiten bevorderen en haar sociale rol expliciet opnemen in de statuten. Prestatieafspraken maken met de gemeente en deze samen met de resultaten opnemen in de jaarstukken, laten zien wat de MFA op dit terrein heeft bijgedragen. Zo bewijst een MFA haar meerwaarde voor de beleidsthema’s leefbaarheid en sociale samenhang. En daarmee haar bestaansrecht.
“DE GEMEENTE IS NIET JE TEGENSTANDER, MAAR JE PARTNER” Aletta van der Veen, kartrekker dorpshuis de Molenwiek (Molenschot)
In Molenschot sloegen het oude dorpshuis, de basisschool en de peuterspeelzaal de handen ineen om een nieuwe accommodatie te realiseren. In de exploitatie werken ze samen met partners zoals de Amarantgroep, die ondersteuning biedt aan mensen met een verstandelijke beperking. Zij werken bij wijze van dagbesteding in de Molenwiek; altijd onder begeleiding van een professional van Amarant. Echt een win-winsituatie, vindt Aletta van der Veen, één van de kartrekkers: “Amarant hoeft geen faciliteiten te financieren en de Molenwiek geeft het een enorme positieve spin-off. De gebruikers, de school, de vrijwilligers, iedereen is enthousiast over deze
bijzondere groep medewerkers.” Een andere belangrijke partner is de gemeente, die volgens haar te vaak nog als tegenstander wordt gezien. “Daar moeten we eens mee ophouden. Als jij met een goed idee komt, dan wordt daar zeker serieus naar gekeken. Dat is ook hoe het werkt in het licht van de transities en de participatiesamenleving. Er zit zo veel initiatief, zo veel expertise bij burgers. De gemeente kan meedenken en helpen die krachten te bundelen.”
Tips voor Gemeenten
Tips voor Buurt- en Dorpshuizen
Wees u bewust van de preventieve rol die MFA’s vervullen met hun aanbod op het gebied van welzijn en cultuur. Welzijn is goedkoper dan zorg. Bezoek voor inspiratie een MFA in een kern van vergelijkbare omvang en evalueer de excursie. Breng maatschappelijke, demografische en beleidsontwikkelingen in kaart waar de MFA op kan inspelen. Inventariseer welke maatschappelijke voorzieningen er zijn en welke functies in de MFA gebundeld kunnen worden.
Aansluiten bij het brede gemeentelijke beleid
Het brede gemeentelijke beleid biedt volop aanknopingspunten voor een MFA die meer wil doen en betekenen. Bijvoorbeeld rond de thema’s jeugdbeleid (bibliotheek), Wmo (dagbesteding), gezondheid (sportstimulering) en natuur, milieu en gezonde voeding (buurttuinen). De transities van de AWBZ naar de Wmo 2015 vormen ook een belangrijke aanleiding om samenwerking te zoeken met organisaties die deze activiteiten tot 2015 organiseerden, bijvoorbeeld door ruimten te verhuren voor hun activiteiten. De overgang naar de Wmo biedt juist ook de mogelijkheid om opnieuw na te gaan welke activiteiten op maat de deelnemers zelf wensen (en wie deze activiteiten willen uitvoeren) in een nieuwe setting. Ons advies: besteed in dit verband ook aandacht aan sociale toegankelijkheid. Dit wordt alleen maar belangrijker nu meer mensen met een zorgvraag langer thuis wonen. Medewerkers van de MFA moeten gastvrij en flexibel zijn - in principe kan alles – en kunnen omgaan met specifieke doelgroepen zoals mensen met dementie of een verstandelijke beperking.
Ga al in de planfase na of er draagvlak is om de voorziening te gebruiken en in stand te houden. Bezoek voor inspiratie een MFA in een kern van vergelijkbare omvang en evalueer de excursie. Betrek inwoners die ‘out of the box’ kunnen denken bij de planvorming, bijvoorbeeld in een denktank. Dat vergroot ook het draagvlak.
Krachten bundelen met andere organisaties
Een toekomstbestendige MFA richt de blik naar buiten en is nieuwsgierig naar nieuwe samenwerkingsmogelijkheden, onder andere met zorginstellingen, scholen, kerken, buurt- en sportverenigingen. Maar ook met MFA’s in de omgeving, om bepaalde activiteiten samen aan te bieden. Ons advies: breng naar aanleiding van een voorgenomen verandering (verbouwing, nieuwbouw, verdwijnen van een horecagelegenheid of een beleidsontwikkeling) samen met de gemeente het geheel aan voorzieningen en activiteiten in het werkgebied in kaart. En ga na welke gebruikers van ander maatschappelijk vastgoed mogelijk naar de MFA kunnen verhuizen. Betrek hen vanaf het begin bij het proces. Doe dit uiterst zorgvuldig en onder regie van de gemeente. Functies bundelen creëert ontmoetingen voor nieuwe groepen, met nieuwe activiteiten en vormen van dienstverlening. Dit is goed voor efficiënt gebruik van de ruimte, maar ook bevorderlijk voor de maatschappelijke waarde. De MFA vervult als vindplaats van ontmoeting een cruciale rol voor de leefbaarheid in wijk of kern.
“Jonge vrijwilligers blijven makkelijk tien tot vijftien jaar actief.” Brigitte Arie, lid activiteitencommissie van Activiteiten- en Ontmoetingscentrum De Pracht
In Aalst-Waalre beseffen ze dat de jeugd de toekomst heeft. Dat zie je niet alleen terug in de kalender van De Pracht, maar ook in het vrijwilligersbestand. Vaak zijn die jonge vrijwilligers eerst deelnemers aan activiteiten geweest. Het vinden en binden gebeurt op een persoonlijke manier, vanuit die persoonlijke betrokkenheid. Daar beginnen ze al vroeg mee, vertelt Brigitte Arie van de activiteitencommissie: “We hebben dagelijks kinderen over de vloer. Die geven we onze promotieflyers mee en vragen we wat ze van onze activiteiten vinden. Verder helpen middelbare scholieren met het verspreiden van ons jaarprogramma. In de bovenbouw kunnen ze doorstromen als vrijwilliger bij het herfstkamp, onder begeleiding van volwassenen. Om in beeld te blijven zet De Pracht ook
social media in: “We gebruiken Facebook en WhatsApp vooral om de data van activiteiten onder de aandacht te brengen. Verder plaatsen we er vaak foto’s op van activiteiten en vragen we die te delen.” De Pracht wil er echt voor jong en oud zijn. Zo is er wekelijks een groep voor ouders en jonge kinderen, tegelijk met de Prachtdag, het huiskamerproject voor kwetsbare ouderen. “Juist die ontmoetingen tussen generaties zijn geweldig waardevol”, besluit Arie.
DE fysieke PIJLER VAN EEN MFA
Eerst behoefte, dan gebouw
Ruimte voor ontmoetingen
Een toekomstbestendige MFA die sociaal-culturele functies in dorp of wijk vervult, omvat minimaal:
Een bekende valkuil bij nieuwbouw of verbouwing van een MFA is dat de nadruk te zeer ligt op het in elkaar zetten van een uitnodigend gebouw en te weinig op het investeren in de sociale pijler. Ons advies: betrek inwoners en betrokken organisaties (huidige en toekomstige gebruikers) vanaf de start, al voor het ontwerpproces, bij het bouwproces. Hun verzamelde wensen geven vorm aan de MFA. Dat vraagt om een grondige inventarisatie en formulering van een visie op de MFA, samen met belanghebbenden zoals gebruikers, maatschappelijke organisaties en gemeente. Zo wordt het gebouw een afgeleide van de gezamenlijke sociale doelen, met heldere uitgangspunten voor meervoudig gebruik en het delen van ruimten. De MFA moet passend zijn voor bestaande activiteiten en huurders, maar ook ruimte bieden aan toekomstige ambities. Zoals er geen vaste normen zijn te geven voor een toekomstbestendige MFA voor een x-aantal inwoners, is evenmin een concrete vuistregel te geven voor het aantal vierkante meters van een MFA. De ideale omvang van het gebouw hangt onder andere samen met het aantal inwoners en of er in de betreffende wijk of kern nog andere maatschappelijke voorzieningen zijn. De ervaring leert dat ‘hoe groter hoe beter’ in elk geval niet opgaat. De omvang moet in verhouding staan tot de beoogde activiteiten en de indeling moet multifunctioneel gebruik mogelijk maken (zie kader). Dat laatste is essentieel om spontane ontmoeting tussen inwoners met verschillende achtergronden te stimuleren, als belangrijke basis voor het leefbaarheidspeil en de sociale samenhang. Vanuit dat besef kiest de lokale politiek er steeds vaker voor om monofunctionele (verenigings)accommodaties te sluiten.
een ontmoetingsruimte een keuken een grote (sport)zaal of flexibele ruimtes die zijn samen te voegen tot grote zaal een les- of vergaderruimte een opslagruimte een kleedruimte
Slim gebruik van ruimtes
Een bestuur dat sociale doelen nastreeft, wil zoveel mogelijk gebruikers en bezoekers bereiken. Een efficiënte manier om daar invulling aan te geven, is het meervoudig benutten van al dan niet flexibel in te delen ruimten. Een ruimte op verschillende tijden door verschillende groepen laten gebruiken verhoogt niet enkel de inkomsten, maar vergroot ook de kans op toevallige ontmoetingen. Ruimtes kunnen nog wel vast verhuurd worden aan groepen, maar blijven dus ook - op andere dagen en tijden - beschikbaar voor andere gebruikers. Een voorwaarde voor dergelijk multifunctioneel gebruik is een afsluitbare bergruimte.
“EEN UITNODIGEND GEBOUW, DAT FLEXIBEL TE GEBRUIKEN IS” Geert-Jan van den Brand, adviseur maatschappelijk vastgoed bij de gemeente Oss
De Berchplaets in Berghem laat het belang zien van een slimme stedenbouwkundige visie en een weldoordacht ontwerp, aldus Geert-Jan van den Brand, adviseur maatschappelijk vastgoed bij de gemeente Oss: “Op de bovenverdieping zitten meer besloten ruimtes. Daar kom je alleen met een specifiek doel, zoals biljarten bij de KBO of je boek terugbrengen naar de bibliotheek. Beneden zijn de openbare functies en kunnen de grote zaal, het horecadeel en de danszaal worden samengevoegd, bijvoorbeeld om met 1500 Berghemnaren carnaval te vieren.” Het dorpsplein loopt, dankzij het vele glas, als het ware door naar binnen. Ook die uitnodigende sfeer is heel
belangrijk, vindt Van den Brand. “Het gaat er om dat je zoveel mogelijk mensen over de vloer krijgt. Bepaalde delen van het gebouw kunnen eventueel afzonderlijk worden verhuurd als kapsalon, bloemenzaak of zelfs appartementen. Maar je kunt als gemeenschapshuis ook de apotheek binnenhalen of de postpakkettenservice. Dan komen de mensen vanzelf. En als straks de supermarkt aan de achterzijde van het gebouw klaar is, zullen steeds meer mensen de foyer als verbindend binnenplein ervaren.”
Tips voor Gemeenten
Tips voor Buurt- en Dorpshuizen
Betrek omwonenden vanaf het allereerste begin bij het planproces om bezwaarprocedures te voorkomen. Dat komt het vertrouwen in de overheid ten goede. Bovendien zijn ze de toekomstige ambassadeurs van de MFA. Zorg dat het gebouw goed toegankelijk en bereikbaar is. De MFA is een openbare voorziening, voor iedereen.
Ook de buitenruimte benutten
Ons advies: betrek de buitenruimte van meet af aan in de planvorming. Heel praktisch, door voldoende parkeerplaatsen te creëren voor auto en fiets, maar ook als uitbreiding van de ontmoetingsruimte en om de verbinding te leggen met maatschappelijke doelen zoals gezond eten en meer bewegen. Denk aan beweegtoestellen, ook voor volwassenen, een tuin aanleggen met eigen kruiden en groenten voor de keuken van de MFA of aansluiting zoeken bij omwonenden en andere activiteiten in wijk of kern.
Creëer een (centrale) ruimte die spontane ontmoeting in de hand werkt. Zorg dat deze van buitenaf zichtbaar is, dat werkt uitnodigend. Betrek de buitenruimte bij je plannen, voor samen bewegen, sporten, tuinieren en ontmoeten. Creëer voldoende opslagruimte, om multifunctioneel gebruik te faciliteren. Vergeet daarbij niet rekening te houden met eigen opslagruimte voor meubilair.
Delen is het nieuwe hebben
Verschillende gebruikersgroepen samenbrengen in een MFA werkt alleen als het hen lukt om afstand te doen van ‘verworven rechten’, zoals een eigen ontmoetingsruimte en eigen inkomsten, maar ook van eigen faciliteiten. Ruimten, taken en voorzieningen zoveel mogelijk delen moet consequent voorop staan, tijdens de planvorming, maar ook bij de inrichting en het onderhoud van het gebouw. Voorop staat dat het gebouw geen doel op zich is, maar een middel om sociale doelen te realiseren. Ons advies: leg dit uitgangspunt vast in de statuten als basisafspraak en neem de concrete uitwerking op in de huurovereenkomst.
DE ECONOMISCHE PIJLER VAN EEN MFA
Zonder vrijwilligers geen MFA
De kracht van de MFA ligt bij vrijwilligers. Niet alleen omdat zij nodig zijn om een gezonde exploitatie te behalen, maar ook omdat de MFA er is voor de mensen in de wijk of het dorp. Betrokken vrijwilligers zijn over het algemeen maatschappelijk actieve mensen die gebruik maken van de MFA. Een MFA heeft vrijwilligers nodig met diverse capaciteiten en affiniteiten: voor het bestuur en het gastheer- of gastvrouwschap, maar ook voor externe communicatie (website, publiciteit), klussen aan het gebouw en om inhoudelijke activiteiten te begeleiden op het gebied van zorg, welzijn en cultuur. Het is belangrijk om goed met vrijwilligers om te gaan en aandacht te hebben voor hun inzet. Zij doen graag iets voor een ander, voor de gemeenschap of voor hun persoonlijke ontwikkeling, omdat ze ergens goed in (willen) zijn, maar laten zich niet wegzetten als goedkope krachten.
Sociaal kapitaal optimaal benutten
Veel MFA’s hebben voor de continuïteit ook een minimum aan betaalde krachten nodig. Dat vraagt om een doordachte mix van vrijwilligers en betaald personeel. Geen eenvoudige opgave voor het bestuur. Het wil voorkomen dat er scheve verhoudingen ontstaan, doordat betaalde en onbetaalde krachten hetzelfde werk verrichten of dat het betaald personeel te zeer op de exploitatie gaat drukken. Wat goed blijkt te werken, is de combinatie van vrijwilligers met een betaalde coördinator en betaalde schoonmaakkrachten. Het bestuur kan ook vrijwilligers belonen met deskundigheidsbevordering. Dat is een investering met dubbel rendement: vrijwilligers ervaren waardering en de organisatie wordt er sterker van. Ook flexwerkers en andere zelfstandigen zonder personeel kunnen met hun expertise en netwerk een waardevolle bijdrage leveren aan de MFA.
“ALS VRIJWILLIGER KAN IK GRATIS GEBRUIK MAKEN VAN DE RUIMTES.”
Duurzame huurconstructie
Een MFA werkt vaak samen met meerdere maatschappelijke organisaties. Zij spelen als (mede)eigenaar of dragende partner een essentiële rol. Zo kunnen zij in goede tijden samen financieel sterk staan, maar in mindere jaren kan hun positie de toekomstbestendigheid van de MFA juist in gevaar brengen. Ook in deze tijden bezuinigen veel maatschappelijke organisaties en vinden zichzelf opnieuw uit. Het is dan ook zaak dat het bestuur van de MFA een duurzame huurconstructie uitonderhandelt; direct met de gemeente of indirect als de woningcorporatie de eigenaar is. Structureel betaalbare huisvesting biedt meer financiële zekerheid dan een incidentele - en dus onvoorspelbare - subsidie. In het geval de gemeente het gebouw overdraagt aan een woningcorporatie, is ons advies dat de gemeente een langjarige huurovereenkomst van 30 of 40 jaar sluit met de woningcorporatie en het gebouw doorverhuurt aan de hoofdpartners van de MFA. Op die manier hebben de partners langjarige zekerheid over hun vaste lasten.
Foto zakelijke ontmoeting
Jo van de Pas, mede-initiatiefnemer en vrijwilliger van ’t Gebint én maatschappelijk verantwoord ondernemer
Jo van de Pas werkt elke woensdagmiddag als vrijwilliger in ontmoetingsruimte Ome Toon, onderdeel van MFA ’t Gebint in Biest-Houtakker. “Maar ik kom ook zeker twee, drie keer in de week zakelijk over de vloer. Ik heb een kantoor aan huis, en als ik een bespreking of een presentatie heb, dan laat ik mijn gasten naar Ome Toon komen. Omdat ik hier als vrijwilliger werk, kan ik gratis gebruik maken van de ruimtes. Voor drank en het gebruik van technische faciliteiten krijg ik gewoon een rekening. Vorige maand waren hier op mijn uitnodiging nog de nieuwe statenleden en de Commissaris van de Koning te gast.”
Het dorp telt dertig tot veertig zzp’ers en ondernemers, die ’t Gebint steeds vaker gebruiken voor zakelijke bijeenkomsten. De ontmoetingsruimte is echt een plek waar nieuwe netwerkjes ontstaan, weet Van de Pas: “Op woensdag komt hier vaak een groepje jonge vaders buurten, op hun papadag. Terwijl de kinderen spelen onstaan daar regelmatig samenwerkingsdeals, op basis van gelijkwaardigheid. Dat kan alleen als je elkaar goed kent en vertrouwt.”
Maatschappelijk ondernemerschap
Het financiële plaatje van een MFA moet de uitkomst zijn van een visie op leefbaarheid, functies en activiteiten voor alle inwoners van de kern. Een en ander ruimtelijk vertaald in het gebouw dat daar voor nodig is. Niet te groot, niet te klein, maar zodanig dat de MFA het kloppend hart van de kern of wijk kan zijn. Met ‘voor elk wat wils’. Een MFA runnen betekent, zeker in deze tijd, maatschappelijk ondernemerschap tonen. De blik naar buiten gericht, maatschappelijke ontwikkelingen op het netvlies, om deze te vertalen in mogelijke activiteiten voor de MFA, waar mogelijk in samenwerking met andere organisaties. Voortdurend de vraag verkennen en zoeken naar nieuwe bronnen van inkomsten en mogelijke besparingen. Denk aan collectieve inkoop van energie, goederen en verzekeringen. Ook investeringen in duurzaamheidsmaatregelen resulteren vaak al snel in lagere lasten. Aanvullende baten binnenhalen met nieuwe groepen en nieuwe activiteiten en diensten levert een win-winsituatie op: meer financiën en meer maatschappelijke waarde. Andere kansen: fondsenwerving voor de inrichting en uitruil van diensten met zzp’ers en andere lokale ondernemers. Denk aan lagere huur in ruil voor onderhoud aan gebouw of website. Om scheve gezichten te voorkomen is het nodig goede schriftelijke afspraken te maken, die zijn uit te leggen aan andere gebruikers.
Duurzaam partnerschap tussen MFA en gemeente
Gemeentelijke subsidie, waar we ook het kosteloos beschikbaar stellen van het gebouw onder verstaan, is over het algemeen een belangrijke factor in de exploitatie van de MFA. Die subsidie staat nogal eens onder druk of wordt in rap tempo afgebouwd. Bijvoorbeeld als het een activiteitensubsidie betreft voor de MFA en/of subsidie voor maatschappelijke organisaties met betaalde krachten en voor verenigingen die gebruik maken van de MFA. Wij adviseren om te investeren in partnerschap, gelijkwaardigheid tussen MFA en de gemeente. De MFA kan activiteiten ontplooien in het licht van de drie transities, waardoor gemeentelijk beleid kan worden uitgevoerd. Bijvoorbeeld door samenwerking met de zorginstelling dagbesteding voor ouderen te organiseren in de MFA, uitgevoerd door vrijwilligers die door een professional worden begeleid. Tegenover hulp bij uitvoering van het beleid, de te leveren prestatie, staan financiële middelen, waarover gemeente en MFA concrete afspraken maken. Ons advies: stuur beide aan op partnerschap; een duurzame, open relatie tussen gemeente en MFA waarbij de MFA open kaart speelt over de financiën. Met meerjarige kaderafspraken over het uitvoeren van activiteiten voor de gemeente, met jaarlijks en waar nodig tussentijds contact over de concrete invulling. Bij een financieel overschot op de totale exploitatie laat het bestuur van de MFA zien wat zij met dit overschot doet voor de activiteiten van de MFA en/of voor het gebouw ten behoeve van de activiteiten.
“VRIJWILLIGERS DE KANS GEVEN TE LEREN EN DUIDELIJKE AFSPRAKEN MAKEN” Jan Schaapsmeerders, voorzitter van Cultureel Centrum Nesterlé (Nistelrode).
Duidelijke afspraken en procesbeschrijvingen vormen de basis voor een succesvolle vrijwilligersaanpak, weet voorzitter Jan Schaapsmeerders van Cultureel Centrum Nesterlé in Nistelrode: “Bij ons tekent iedereen een vrijwilligersovereenkomst en na drie maanden volgt een evaluatiegesprek. Ook de vrijwilligersvergoeding ligt vast. Het is belangrijk dat een vrijwilliger precies weet wat er van hem verwacht wordt én de gelegenheid krijgt om zich zijn taken eigen te maken. Pas dan ontstaat de ruimte om gasten op een ontspannen manier te bedienen. Daarom heeft onze beheerder veel tijd gestoken in het stroomlijnen van de processen. Keuken, kassa, voorraadbeheer, alle
handelingen zijn nauwkeurig beschreven.” Het speels oefenen daarvan is een vast onderdeel van de maandelijkse vrijwilligersbijeenkomst. Daarnaast krijgen de vrijwilligers de gelegenheid cursussen te volgen, zoals sociale hygiëne, BHV en AED. “Doordat we dit allemaal goed op orde hebben, voelen onze vrijwilligers zich eigenaar van het operationele reilen en zeilen. Ze praten hier echt over wij en niet over mij. Dat is het beste bewijs dat onze aanpak werkt.”
Tips voor Gemeenten Investeer in vrijwilligers als waardering voor actief burgerschap, bijvoorbeeld door het bekostigen van training en scholing. Overweeg of je werk kunt bieden aan kwetsbaren op de arbeidsmarkt. Houd er wel rekening mee dat deze mensen begeleiding nodig hebben. Streef naar een gelijkwaardige, open relatie met het bestuur van de MFA. Het bestuur kan als partner van de gemeente met de MFA een bijdrage leveren aan de uitvoering van gemeentelijk beleid, waar een gemeentelijke bijdrage tegenover staat: voor wat hoort wat. Ons advies: werk met prestatieovereenkomsten. Zorg ervoor dat vrijwilligers naast verantwoordelijkheid ook zeggenschap hebben.
Sluitende begroting
Uitgangspunt voor de MFA moet een sluitende begroting zijn; een gezond huishoudboekje draagt bij aan de toekomstbestendigheid. Bespreek per maand/kwartaal de resultaten. Leg de afwijkingen vast en neem indien nodig maatregelen. Ons advies: stel naast de jaarlijkse begroting ook een meerjarenbegroting op, rekening houdend met alle vaste lasten en bijkomende kosten. Maak een reële inschatting voor de inkomsten, hoewel dit voor een nieuwe MFA lastig is in te schatten. Stel de meerjarenbegroting jaarlijks bij; zodat er voortdurend zicht is op de balans en er zonodig tijdig kan worden ingegrepen.
Tips voor Buurt- en Dorpshuizen Ga professioneel om met vrijwilligers: stel een contract op, werk met een proeftijd en voer functioneringsgesprekken. Dat geeft duidelijkheid, over en weer. Zorg voor cofinanciering gemeente/provincie en zet deze op de balans als subsidie (geen vanzelfsprekendheid). Maak goede, langlopende afspraken over huisvesting. Investeer in nieuwe contacten, activiteiten en doelgroepen, bijvoorbeeld in de vorm van een korte proeftijd tegen gereduceerd tarief. Verlaag de lasten met collectief inkopen en energiebesparende maatregelen. Maak concrete prestatieafspraken in ruil voor gemeentelijke steun. Zo is voor iedereen duidelijk wat de MFA voor de gemeenschap betekent.
Toekomstbestendigheid aan Zet
Margreeth Broens Onderzoeker en verbindend gesprekspartner voor gemeente en MFA inzake accommodatiebeleid; visieontwikkeling, positioneren van MFA’s in beleidscontext en samenwerking beroepskrachten/ vrijwilligers. O.a. auteur van Thuis in het buurthuis (2012).
Jan Geurts Bouwkundig adviseur met brede ervaring in huisvestings- en beheervraagstukken; adviseert MFA’s op het gebied van fysieke toegankelijkheid, verbouwplannen, inrichting.
Iedere kern en wijk is weer anders en verdient een passende MFA. Maatwerk is dus vereist, als belangrijke voorwaarde voor toekomstbestendigheid. Dat neemt niet weg dat er bepaalde troeven zijn die daar duidelijk aan bijdragen en dat MFA’s kunnen leren van inspirerende voorbeelden en verworven inzichten. Zet deelt deze graag met u. Als samenwerkingspartner van de provincie Noord-Brabant op het gebied van leefbaarheid en ondersteuningsorganisatie van ’t Heft is Zet uitstekend thuis in de wereld van gemeenschapshuizen. Wij helpen u graag bepaalde troeven te versterken, zodat u ze kunt inzetten voor de toekomstbestendigheid van uw MFA.
Ingrid Dam Procesbegeleider die MFA’s adviseert, faciliteert en ondersteunt. Altijd vanuit het idee dat de MFA voor en door bewoners een rol kan spelen in buurt of dorp.
Heeft u vragen? Neem contact op met Zet: 013 5441440,
[email protected] www.wijzijnzet.nl
Colofon Redactie: Margreeth Broens, Fanny van Crey, Marjolein Duif en Hans de Kuyper (PON) Interviews: Tea Keijl Concept en eindredactie: Buuts Communicatie Vormgeving: Ten Bosch Fotografie, tenzij anders vermeld: Karla Hoffman Drukwerk: Drukkerij Groels Wij bedanken de geïnterviewden voor hun bijdrage en de volgende MFA’s voor hun medewerking aan het onderzoek: Nesterlé, De Smis, Bremerpoort, De Nachtegaal, De Berchplaets, Onder d’n Plag, Siemburg en ’t Gebint.
Arjan van Peer Procesbegeleider bij vraagstukken rondom visieontwikkeling in het kader van de toekomst van een MFA. Tevens adviseur rondom bouwkundige vraagstukken binnen MFA’s.
Marjolein Duif Adviseert, begeleidt en stimuleert besturen van MFA’s in hun rol als maatschappelijk ondernemer. Gesprekspartner van gemeenten voor accommodatiebeleid.
Type:
z
z
Zet is de verbindende schakel naar een vitale, leefbare en inclusieve samenleving. Wij adviseren, implementeren en faciliteren. Eén van onze speerpunten is ‘vitale wijken en kernen’. In dat verband werken wij onder meer intensief samen met ‘t Heft, platform voor 150 aangesloten Brabantse gemeenschapshuizen.
schakel naar sociaal resultaat Zet Statenlaan 4 Postbus 271 5000 AG Tilburg
013-5441440 Lettercontouren:
[email protected] www.wijzijnzet.nl
De activiteiten van Zet worden mede mogelijk gemaakt door subsidie van de provincie Noord-Brabant.
