THE
Oscar van den Boogaard
WILDE THINGS The so contemporary jewellery 1 collection of Mrs. Wilde
2
THE
Oscar van den Boogaard
WILDE THINGS The so contemporary jewellery collection of Mrs. Wilde
You don’t have to be born beautiful to be wildly attractive.
Diana Vreeland
Deze publicatie werd gemaakt voor de tentoonstelling The Wilde Things. The so contemporary jewellery collection of Mrs. Wilde van 13 oktober 2013 tot 19 januari 2014 in z33 – huis voor actuele kunst. Met werk van: Volker Atrops de, Gijs Bakker nl, Dinie Besems nl, Iris Bodemer de, Liesbet Bussche be, Nicolas Cheng se & Beatrice Brovia it/se, Boris de Beijer nl, Hilde De Decker be, Gemma Draper sp, Iris Eichenberg de, Silke Fleischer be, Irma Földényi hu, Studio Formafantasma it/nl, Karl Fritsch de, Hannah Joris be, Lore Langendries be, Tzu-Ling Lee tw, Benjamin Lignel fr, Suska Mackert de, Jorge Manilla mx/be, Evert Nijland nl, Katrin Spranger de, Manon van Kouswijk nl, Lisa Walker nz, Christoph Zellweger ch. Tekst Oscar van den Boogaard Film Manon de Boer Curator Evelien Bracke z33 Beeld cover Kristof Vrancken / z33; Sieraad: Iris Eichenberg – Pink Years Later, 2009, Courtesy of Ornamentum Gallery
z33 – huis voor actuele kunst Zuivelmarkt 33, Hasselt be +32 (0)11 29 59 60
[email protected] www.z33.be
Filmstills Manon de Boer p.31
Filmstills beeldkatern Manon de Boer Grafische vormgeving Laura Bergans Vertaling Engelse versie Kate Mayne (tekst Oscar van den Boogaard) / Michael Meert (epiloog)
z33 is een initiatief van de Provincie Limburg, gedeputeerde van Cultuur Igor Philtjens en wordt gesteund door de Vlaamse Gemeenschap.
Met dank aan Sofie Deboutte en Greg Geertsen, Julie Fontenelle, Josien Hennen, Matylda Krzykowski, Jennifer Munday, Raya Stefanova, Chris Thys, Emma Dingwall Druk Drukkerij Leën, Hasselt Verantwoordelijke uitgever Jan Boelen, Zuivelmarkt 33, 3500 Hasselt be Depotnummer d/2013/5857/050 ISBN 9789074605663
The Wilde Things Oscar van den Boogaard p.11
© z33 – Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt worden, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.
Epiloog Evelien Bracke p.45
The Wilde Things Mrs. Wilde leek wel een porseleinen pop zoals ze daar bewegingloos voor de spiegel zat met haar rug kaarsrecht en haar ogen wagenwijd open. Ze was opgehouden te denken en had het gevoel dat ze zweefde. Ze zag wolken die voorbijdreven en soms tussen die wolken een stuk blauwe lucht. Een merel was op de tak voor haar vensterbank gaan zitten en begon te zingen. Zijn lied bracht haar in een toestand van volmaakt geluk waarin taal niet kan binnendringen. Een snoeimachine begon te loeien in de tuin van de buren en in een seconde was alles voorbij. De merel vloog verschrikt weg en Mrs. Wilde keek zichzelf recht in de ogen. Ze moest even nadenken wie die oude vrouw in peignoir was. Het was tijd om op te houden met dagdromen en zich klaar te maken voor de komst van de man met de lichte ogen. Hoewel ze Harry al vele jaren niet meer had gezien of gehoord en hij haar brieven en kaartjes systematisch onbeantwoord had gelaten, was ze nooit opgehouden te geloven – misschien was het niet zozeer een kwestie van geloof, maar van verlangen – dat hij op een dag zou komen. Bovendien geloofde ze – ze beseft goed dat dit ongelooflijk meisjesachtig is om te denken, zo meisjesachtig als ze zichzelf nooit heeft toegestaan te zijn – dat hij de man van haar leven was. De andere mannen (en jongens) die ze uit pure onervarenheid of wanhoop in het verleden voor geliefden had aanzien, waren slechts voorbijgangers gebleken die haar op haar zoektocht naar 11
Oscar van den Boogaard
vervulling en verlossing de verkeerde richting hadden gewezen. Ze kende hun namen nog, zo onverschillig was ze nu ook weer niet voor de heren die ze weliswaar tijdelijk, maar met de beste intenties, in haar bestaan had toegelaten: Henry, Peter, Giovanni, Edgar en Theodoor. Wat ze allen godzijdank gemeenschappelijk hadden, was dat ze haar geen kind hadden geschonken, dat haar ongetwijfeld de rest van haar leven aan zijn vader had doen denken. Gelukkig hadden ze haar ook niet het vermogen afgenomen om opnieuw verliefd te worden. Wat ze ook met elkaar gemeen hadden – en daarvoor was ze hen oneindig dankbaar – was dat ze haar hadden behangen – vooral Giovanni en Henry voor wie geld geen onderwerp was – met sieraden die ze nooit had teruggegeven omdat ze onbewust wist dat deze op een dag zouden plaatsmaken voor iets wat ze vandaag beschouwde als haar persoonlijke identiteit: haar verzameling. Een paar maanden voor de millenniumwisseling had Mrs. Wilde besloten om schoon schip te maken met het verleden en dus haar sieraden, die ze beschouwde als herinneringen aan mensen en dingen die ze wilde vergeten, op een veiling te gelde te maken. Met de opbrengst zou ze een collectie van hedendaagse sieraden bekostigen die de kracht had haar van haar ketenen te bevrijden en haar eindelijk te verbinden met het hier en nu. Wat ik weet, is dat deze sieraden vitaal voor me zijn, dacht ze, ze halen iets in mij naar boven wat anders diep in mij verborgen zou blijven. Ze laten mij in zekere zin tevoorschijn komen. Ze laten me zien wie ik werkelijk ben, in al mijn verschijningsvormen.
12
The Wilde Things
Terwijl Mrs. Wilde heupwiegend voor de spiegel stond en zichzelf van alle kanten bekeek, vroeg ze zich af wat ze vanavond moest aantrekken. Een zwart jurkje, een wit met kant, een beige trui op een korte rok met laarzen? De keuze hing af van de beslissing welk stuk uit haar collectie ze vanavond zou dragen. Terwijl ze de sieraden een voor een bekeek, vroeg ze zich af wie ze vanavond zou zijn, wat ze wilde oproepen. En ook al dacht ze: het antwoord is simpel, ik moet mezelf zijn, Clarissa Wilde, dan nog waren er talloze mogelijkheden. Het was alsof er bij ieder sieraad een andere vrouw hoorde met een ander verleden, maar tegelijk ook een ander verloop van de dag, een ander verloop van de rest van haar leven. Het leek de meest existentiële keuze die Mrs. Wilde ooit in haar leven had gemaakt. Misschien ben ik helemaal niet zo sterk als ik me zo graag voordoe, dacht Mrs. Wilde terwijl ze zichzelf in de spiegel bekeek. Ik ben een gebroken vrouw, in de loop van mijn leven in duizend stukjes uiteengevallen. Ik moet mezelf terug aan elkaar lijmen en doen alsof ik een geheel ben. Ik moet de scheurtjes en barstjes wegwerken, mezelf ongeschonden maken en mijn eigen eenheid herstellen. Ze wist dat ze het ook positiever zou kunnen bekijken en zou kunnen uitroepen: ik ben niet zozeer gebroken, maar complex, rijk geschakeerd, vol tegenstrijdigheden. Ik heb geen psychiater nodig om te weten wie ik ben, maar een archeoloog. Ik ben een vrouw van alle tijden. Uit haar verzameling nam Mrs. Wilde een sieraad dat afkomstig leek van een schip dat in ver vervlogen tijden was vergaan. Zeevruchten en 13
Oscar van den Boogaard
bloemetjes aangespoeld uit het turkoois van de zee hadden zich erop vastgezet. Ze zag de oogjes van de inktvis tussen de steentjes fonkelen en iets wat leek op een hoorn des overvloeds. Ze moest denken aan de man met de drietand, de god van de golven, voor wie ze het vanavond zou dragen. “Harry dearest!”, riep ze uit. “Ik weet heus wel dat het makkelijk is om iemand die je niet ziet of hoort, te idealiseren, maar zelfs als ik héél kritisch ben, zo kritisch dat ik de wereld met argumenten zou kunnen verpulveren, kan ik geen man of vrouw bedenken die me meer heeft geraakt dan jij.” Met ‘geraakt’ bedoelde ze ontroerd, betoverd, veranderd. Die eerste ontmoeting in Venetië was de laatste keer dat ze hem had gezien. Het waren negentig minuten – de lengte van een speelfilm – van volmaakte blijdschap en dronkenschap geweest die bleven voortduren als ze aan hem dacht. Die onweerstaanbare lach, die omhooggetrokken wenkbrauwen, die bloemen op zijn hemd. Passiebloemen, dahlia’s en gladiolen. Mrs. Wilde bracht haar gezicht dicht bij de spiegel en streek met haar vingertoppen over haar gelaat. “Mijn roze jaren zijn reeds lang voorbij”, mompelde ze. Nee, zo is het niet, mijn roze jaren zijn nooit voorbijgegaan. Ik zie geen verschil tussen mijn binnen- en buitenkant. Ik ben psychologisch en genetisch. Ik ben van huid, satijn en nylon. Ik ben open, een open wond. Of nee, dat is te dramatisch, een open boek. Als je héél goed kijkt, Harry, zo goed zoals alleen geliefden dat kunnen – échte geliefden die niet alleen zichzelf in de ander willen zien, maar uit zijn op een echte ontmoeting – kun je mij lezen en interpreteren, dan weet je waar 14
The Wilde Things
ik vandaan kom en wat ik voel. Ik wil je vanavond met mijn sieraden in verwarring brengen, je uit je lood slaan en je alle hoeken van de kamer laten zien, omdat ik uit ben op een echte ontmoeting. Ik houd je een spiegel voor op mijn borst zodat je jezelf in de ogen kan kijken. Ik spiegel je terug in jezelf, maar laat je toe onder mijn huid, diep in mijn binnenste. En je moet niet bang zijn als onze ziel één en dezelfde blijkt te zijn. Ik heb me altijd voorgehouden dat jij niet uit mijn leven zou verdwijnen, dacht ze. Vanmorgen toen ik vanuit mijn bed door het raam langs de met klimop begroeide gevels omhoog tuurde en de blauwe hemel zag, wist ik zeker dat je vandaag terug zou komen. Mijn grootmoeder leerde me dat je niet verloren gaat, zolang iemand van je houdt. Een schip vergaat, een ring glijdt van een vinger, een alg zet zich erop vast, een koraal, een tand, een stuk metaal. Een nieuw object klontert samen, maar het is nog steeds een ring. Een tweede snoeimachine begon te loeien, dwars doorheen de eerste, als een hels duet. Mrs. Wilde probeerde naar de stilte onder het lawaai te luisteren. De taxusstruiken van Louise van Houten moesten perfect in bollen gesnoeid worden. Haar nouveaux riches-ambitie was een Engelse kasteeltuin en ze werd panisch als haar taxus of buxus wilde plukken of gele plekken kreeg. Mrs. Wilde werd op haar beurt panisch van het geluid van de snoeimachines, grasmaaiers en bladblazers. En de fantasie dat Louise’s tuinman dezelfde was als die van Lady Chatterley maakte haar jaloers. Ze dacht: laat hem bij mij komen en laten we hand in hand kijken hoe mijn taxus verwildert. Geneeskrachtig én giftig, met hem voelde ze zich verwant. 15
Oscar van den Boogaard
Soms voelde Mrs. Wilde de noodzaak om zichzelf te wapenen met een sieraad als schild om zich te beschermen tegen het lawaai en de pijn van de wereld. Ze voelde zich dan ongenaakbaar, maar tegelijk een beetje eenzaam, omdat ze wist dat iedere pijl die Cupido op haar loslaat erdoor werd afgeketst. Misschien moest ze het object niet zien als een schild maar als een blanco label, misschien zou ze zich dan vrij en ondefinieerbaar voelen. Ofwel was het sieraad als een scherm waarop anderen hun ideeën kunnen projecteren. Ieder beeld dat mensen van haar hadden, ieder oordeel, had immers meer met hen te maken dan met haar. “Misschien moet ik dit vanavond dragen als jij komt”, fluisterde ze. “Je zal begrijpen dat alles wat jij over mij denkt alleen met jezelf te maken heeft en dat je, om mij echt te leren kennen, moet ophouden met denken.” Mrs. Wilde liet een paar broches van porselein door haar vingers glijden en speelde ermee. Op een heel precieze manier drukten ze haar wezen uit. Ik ben een vrouw in een caleidoscoop die een kosmische dans uitvoert in mandala’s die iedere keer van vorm veranderen, dacht ze. Ik kan niet doen alsof ik onveranderlijk ben, en andere mensen vinden dat bedreigend. Ze hebben me om die reden onbetrouwbaar genoemd, onstandvastig, labiel. Maar ik weiger een knieval te maken en me naar een definitie te gedragen. Het was zoals ze onlangs las in een boek van de Poolse schrijver Witold Gombrowicz: De vloek van de mensheid is dat ons bestaan op deze wereld geen enkele vaste en duurzame hiërarchie verdraagt, maar dat alles steeds stroomt, overloopt, beweegt en dat ieder door iedereen moet worden gewogen en beoordeeld. Het beeld dat de 16
The Wilde Things
leeghoofden, bekrompenen en botteriken van ons hebben is niet minder belangrijk dan dat van de verlichte geesten, de fijngevoeligen en scherpzinnigen. Want de mens is ten diepste afhankelijk van zijn weerspiegeling in de ziel van de ander, ook al is het de ziel van een idioot. Mrs. Wilde danste midden op haar Perzisch tapijt. Terwijl haar armen boven haar hoofd bewogen, scandeerde ze zacht: “Harry, Harry, Harry!” En daarna: “Er wordt altijd beweerd dat liefde voor een vrouw het allerbelangrijkste is en hoewel ik mijn leven lang bezig ben geweest me van definities te bevrijden, moet ik voor mezelf toegeven dat het ook voor mij geldt: de liefde is alles. Ik ben zo ongelooflijk ontvankelijk!” Ze nam een object vast dat op tafel stond uitgestald. Voor Mrs. Wilde was het een geopende schelp: haar roze innerlijk kon je lezen als een boek. “De roman van mijn leven is geschreven in de kleur van mijn huid”, verzuchtte ze. Is het een object of een sieraad? Ik weet het antwoord niet, maar het liefst houd ik het met mijn handen vast of leg ik het neer in mijn buurt. Een van mijn ex-geliefden aan wie ik deze verzameling toonde, noemde de schelp het meest erotische object uit mijn verzameling. Het deed hem denken aan de toegang tot de vrouw. Natuurlijk, de toegang vinden de meeste mannen wel interessant, ze dralen aan de poort, gaan een stukje naar binnen, maar écht naar binnen durven ze niet, want dan zijn ze verloren. Maar is liefde niet juist een kwestie van verloren raken? Vertrouwen in het onbekende? Vindt daar echt binnenin, dus ver voorbij de ingang, niet de 17
Oscar van den Boogaard
werkelijke ontmoeting plaats? Met mannen kun je hier niet over praten en met vrouwen ook niet. Daarom hield Mrs. Wilde dit sieraad vanavond beter helemaal voor zichzelf. Mrs. Wilde’s blik dwaalde af naar het parelsnoer op de buste op de rand van haar toilettafel. Het was geen echt parelsnoer – zoiets zou ze zichzelf niet toestaan – maar een afbeelding ervan. Ze droeg het in haar verbeelding met een glimlach. Een innerlijk parelsnoer, niet zo bloedserieus, maar speels als de buste gemaakt van verschillende lagen van een oud stripalbum. Het object stond op haar nachttafel te getuigen van een mogelijk leven waarvoor ze niet had gekozen. Ik zou een vrouw met een klassiek parelsnoer kunnen zijn, Harry, maar dat ben ik niet, omdat ik een vrouw van deze tijd wil zijn, een vrouw voor wie niets vanzelfsprekend is, zelfs zijzelf niet. Een vrouw die vragen wil stellen en oproepen en die niet noodzakelijkerwijs wil beantwoorden, die zich wil openen in plaats van sluiten, die haar binnenste aan de buitenkant wil dragen, die wil communiceren met de wereld in plaats van zich voor haar af te sluiten. Daarom is mijn collectie zo hedendaags, om mij te ontdoen van oude beelden die voor mij hun zeggingskracht verloren hebben. Als mensen me een materialiste noemen omdat ik sieraden verzamel, hebben ze er niets van begrepen. Ik ben de grootste immaterialist die er bestaat. Het gaat me niet om de materie maar om de verbinding tussen mij en het ding. Het is een kwestie van verwantschap. Voor mij heeft een ding een ziel. Wat ik verzamel, zijn ideeën. Een parelketting is niet alleen iets wat je om je hals kan dragen, het is 18
The Wilde Things
ook een manier van denken, het is een kwestie van verbinden, van gezichten en mensen, van plaatsen en plekken, het aaneenrijgen door te associëren. Ook reizen en wandelen is een vorm van kettingen maken, ik zie verbanden die ik vroeger nooit zag, mijn ervaring kan ik ordenen en denkbeeldig om mijn hals dragen als een sieraad. Niet het object maakt je vrij, maar het idee dat het wil uitdragen. Begrijp je dat, Harry? Andy Warhol beweerde dat hij dingen kocht omdat hij niet verdroeg dat andere mensen ze zouden kopen. Vanuit een vreemd soort jaloezie. Hij kocht, en pakte niets uit. Ook dat was zijn kunst. En daarna stopte hij wat hij had gekocht in dozen. Hij maakte er time capsules van en soms verstopte hij ze ook. Na zijn dood werd er een indrukwekkende verzameling sieraden en horloges in zijn studio gevonden. De eerste keer dat deze als verzameling naar buiten kwamen was toen ze in 1988 werden geveild door Sotheby’s in New York. Terwijl Mrs. Wilde door de catalogus bladerde, dacht ze aan al die dingen waarvan ze het bestaan niet kende, al die sieraden en horloges en verzamelingen. En ook al die mensen. De enige manier om het onbekende vorm te geven, is door het als een leegte te presenteren, dacht Mrs. Wilde. Sinds ik dat heb begrepen, ervaar ik de leegte altijd als een volheid. Bij de twee snoeimachines voegde zich de grasmaaier van Suzy Ling. Het trio van tuinmachines speelde een treurige klaagzang. Mrs. Wilde stak haar vingers in haar oren en probeerde niet aan de groene weduwes te denken. Veel wijsheid kan worden opgedaan door te leren van mensen die voor jou hebben geleefd, dacht ze. Sommige mensen 19
Oscar van den Boogaard
zeggen dat stijl is aangeboren, anderen dat het kan worden verworven. Wat maakt het uit hoe je eraan gekomen bent, stijl of het gebrek eraan kan altijd worden verfijnd of geherdefinieerd. Ik ben een vrouw in de 21ste eeuw. Als we vanavond na het diner een wandeling maken, kan ik dit halssieraad in springbokpels dragen. Het is een lucide variatie op het oude thema, een product van ambachtelijkheid en moderne techniek. Het kopje zou een vossenkopje kunnen zijn, ik draag het om mijn hals, druk het tegen me aan, ik praat er tegen. Hij is net zomin een echt diertje als ik een deftige dame ben: we spelen allebei dat we het zijn. Mijn wilde tijden behoren nog niet tot het verleden. Vroeger kon ik mijn gevoelens beter ordenen en meende ik exact te weten wie ik was en wat ik wilde. Mijn dromen zijn tegenwoordig heftig en verwarrend, en ik heb een groot deel van mijn dag nodig om daarvan te herstellen. Als ik in de spiegel kijk, herken ik me niet in dat rustige en geordende gezicht. Monniken geloven dat een mens moet worden wie god bedacht heeft dat hij is. Op mijn meest onvrije momenten voel ik me een algoritme door hem berekend of beter gezegd, geprogrammeerd, en ben ik gedoemd om dat beeld dat hij van mij heeft te verwezenlijken. Voor de monniken is het een geruststelling dat we uitvoerders zijn van een plan, en voor mij op sommige dagen ook. Dan geef ik me over aan alles wat er gebeurt en probeer ik me voor te houden dat het allemaal goed is. Iedere parel lijkt het resultaat van een algoritmisch proces en van pure logica. Alsof het halssieraad gemaakt is naar het plan van een meester die een duidelijk doel voor ogen heeft. Het symboliseert voor mij 20
The Wilde Things
onze levensweg. Een duidelijk en noodzakelijk parcours, maar gelukkig voor mijzelf een groot enigma. Natuurlijk, Harry, mijn hele collectie bestaat uit sieraden die vragen oproepen, die mijzelf en anderen wakker schudden. Ik kan ze inzetten als conversation pieces om een confrontatie aan te gaan of op zijn minst een dialoog. Tegelijk kun je niet altijd nadenken en je niet altijd bewust zijn van alles. Daarom draag ik mijn sieraden maar kort en wissel ik vaak, zodat niets vanzelfsprekend wordt. Want als iets vanzelfsprekend is, zie je het niet meer. Daarom heb ik behoefte aan een verzameling. Om iedere keer opnieuw verbaasd te kunnen worden. Wat ik het meest afschuwelijke vind in deze wereld, is dat mensen dingen niet opmerken, dat dingen langzaam onzichtbaar worden. En niet alleen dingen, maar ook mensen. Daarom moeten gewoontes voortdurend doorbroken worden en berg ik mijn sieraden steeds op. Ik haal ze tevoorschijn als het moment daar is en kan ernaar kijken met een nieuwe blik. Alsof ik ze voor het eerst zie. Waar ik ook bang voor ben, is dat de natuurlijkheid uit de wereld verdwijnt, dat niemand nog echt is. Waarschijnlijk is dat verlangen naar natuur echt niets anders dan een romantisch ideaal. Natuurlijkheid bestaat niet, zei een Franse actrice me ooit. Hoe meer films ik maak, hoe meer ik erachter kom dat le naturel niet bestaat. Natuurlijkheid is de meest gekunstelde en gesofisticeerde vorm van de werkelijkheid. Wat wel bestaat is être vrai, waar zijn, waarachtig, maar naturel, dat wil niets zeggen. Mijn grootmoeder beweerde dat alles een kwestie is van het gezicht dat je erbij trekt. Ze bedoelde dat 21
Oscar van den Boogaard
met een bepaald elan ook eenvoudige kleren chique konden zijn. Het ging volgens haar niet om de werkelijke waarde van kleren maar om de waarde die je er zelf aan gaf. En wat haar look altijd bepaalde, waren de sieraden die ze er bij droeg. Costume jewellery, niets waardevols, maar het paste bij haar kleren en het gaf cachet. Ze wist zeker dat mensen haar ervan verdachten van decoratie te houden. Mrs. Wilde opende een doosje en haalde er een kleurrijke broche uit. Het was geen erfstuk van haar grootmoeder, maar een hedendaagse interpretatie ervan: een beschilderde 3d-print. Het stelt in vraag wat de waarde is van een sieraad. Echt en onecht flirten met elkaar. Voor mij is een sieraad – geheel anders dan bij mijn grootmoeder – geen kwestie van het gezicht dat je erbij trekt, dacht Mrs. Wilde, maar wel van de gedachten die je erbij hebt. Daardoor is ieder sieraad een innerlijk sieraad, je draagt het diep vanbinnen. Hoewel ik niet houd van mysterie en metafysica moet ik toegeven dat jij, Harry, een Midas bent. Je hebt mij betoverd en me met je staf in goud veranderd. Wat zal de waarde van goud in de toekomst vervangen? Het is niet onwaarschijnlijk dat het ruwe olie zal zijn. Dit halssieraad draag ik vanavond speciaal voor jou los om mijn schouder. Een soort drapering van zwarte amfora’s gemaakt van ruwe olie die door lichaamstemperatuur smelten en afgeven op je kleding. Il faut assumer, zeggen de Fransen. Je moet je verantwoordelijkheid voor je daden opnemen en de gevolgen aanvaarden. Ik ben een smeltende vrouw, langzaam word ik vloeibaar en kan ik aan mijn identiteit ontsnappen. Dat een sieraad het vermogen heeft om dat te doen, is 22
The Wilde Things
een wonder. Wanneer jij vanavond komt, zal dit sieraad in een warme omhelzing smelten en zullen we ons moeten laten bevlekken. Vroeger ging ik gebukt onder het leven, ik torste het leed van mezelf en dat van anderen op mijn schouders. Ik heb in de loop der jaren geleerd de zwaarte van het bestaan los te laten en van me af te laten glijden. Ik loop ongehinderd en met verende pas over de zware rotsblokken die geen mens kan dragen. Ik kan van de zwaarte getuigen terwijl ik me licht voel als een veer. Ik weet dat vrijheid een instelling is, een manier van kijken. Aan de ene kant van dit halssieraad hangen de stenen van papier, die in evenwicht worden gehouden door een kleine echte steen aan het andere uiteinde van het koord. Ik voel me met al die stenen om mijn hals ijzersterk en troost me met de gedachte dat niet alles wat er zwaar uitziet ook zwaar is. Mrs. Wilde had de smaak te pakken, na het sieraad met de stenen van papier, het halssieraad van steen en koraal dat eruitzag als een rebus en de broches die eruitzagen als oren, die haar deden denken aan Harry’s oren die ze zo heeft liefgehad, hing ze zichzelf een staart van een paard om de hals, als een soort sjaal, de porseleinen wervels in haar nek. Het paard fuseert met mij, dacht ze terwijl ze zichzelf in de spiegel bekeek. Ik ben de vrouw met de paardenstaart, het paard met de vrouwenkop, ik ben een goddelijk wezen. Als jij me vanavond met dit sieraad aantreft, zal je gedwongen zijn mij met andere ogen te bekijken en misschien in staat zijn om mij opnieuw te leren kennen. Mrs. Wilde keek om zich heen naar al die sieraden die ze nog niet had uitgeprobeerd en dacht: en nu 23
Oscar van den Boogaard
een pauze. Ze voelde zich onmachtig, omdat ze niet in staat was om voor Harry’s komst alle mogelijkheden uit te proberen. Ze sloeg haar notitieboekje open waarop ze “gevleugelde woorden” had geschreven. You don’t have to be born beautiful to be wildly attractive, las Mrs. Wilde. Een quote van Diana Vreeland. “Clarissa, je bent wildly attractive!”, fluisterde ze tegen zichzelf in de spiegel alsof ze zichzelf moed wilde inspreken. Ze bladerde door haar schrift en las: Women are made to be loved, not understood. Deze woorden van haar naamgenoot Oscar betekenden dat ze niet te streng voor zichzelf moest zijn en dat ze zichzelf niet moest proberen te begrijpen, maar ze kon zich niet verzetten om het toch te proberen. Veel vrouwen van mijn leeftijd lijden onder het ouder worden, dacht ze. Kijk maar naar mijn buurvrouwen, ze zien het als een persoonlijk falen, als het einde van hun mogelijkheden. Ik zie ze zichzelf vol met dure crèmes smeren, ik zie hoe ze zich laten opereren, ik zie hoe ze hun stem meisjesachtig maken en kleren dragen die niet bij hun leeftijd passen, ik zie ze hun kin krampachtig omhooghouden en hun natuurlijkheid langzaam verliezen. Ik vind het zo triest dat ze niet blij zijn dat ze ouder worden, dat ze mogen leven, hoeveel van ons zijn er al niet gestorven? Ik heb me voorgenomen om vriendinnen die zich beklagen over hun leeftijd, de les te spellen. Ze zijn niet alleen ondankbaar, maar ze geven bovendien het slechte voorbeeld aan al die jonge mensen die voorbeelden nodig hebben. Met intelligentie, humor en stijl kan iedere oude vrouw een schitterend wezen zijn. De sieraden uit mijn collectie hebben het vermogen mij jong te houden, 24
The Wilde Things
wakker, verbonden met het heden. Voor mij zijn zij beter dan welke schoonheidsoperatie ook. De huid waarvan deze broches gemaakt zijn, is fijngeknepen, verrimpeld en uitgedroogd, maar ik draag ze alsof ik er met afstand naar kan kijken en zelf vanbinnen onaangetast blijf. Begrijp me goed, Harry. Ik ben niet het type vrouw dat gebukt gaat onder het leed van de wereld. Ik houd van lichtheid, maar ik wil me niet afsluiten voor de donkere kant van het bestaan. Kijk, deze ringen lijken opgegraven te zijn vanonder de puinhopen van een verwoeste stad. Ze zijn half vergaan en zwartgeblakerd. Ze proberen niet te ontkennen dat er zoiets bestaat als pijn, dood en verdriet, zoals de meeste sieraden dat wel willen doen. Dat is wat ik bedoel, de meeste sieraden doen alsof de wereld enkel pracht en praal is en willen ontkennen dat er bloed kleeft aan het goud en de diamanten. Ik zie in mijn dure dorp langs de geschoren hagen in mijn verbeelding lichamen op straat liggen, verkoolde vingers, nagels en bot. Het staal is koud maar het hars is warm. Die warmte is op een wonderlijke manier een troost. Een wond kan verzorgd worden en pijn kan worden geheeld. Als ik deze ringen draag, voel ik me een vrouw uit de realiteit, ik voel me levensecht. Ik herinner me een verblijf ergens in India, vanuit het bed in mijn hotelkamer hoorde ik iedere nacht een vrouw janken, ze huilde als een wolf, haar gekerm ging door merg en been. Ik hoorde het diep in mijn borst, alsof ik het zelf was, maar haar gezicht heb ik nooit gezien. Terwijl Mrs. Wilde voor de spiegel zat, moest ze plotseling aan haar eigen moeder denken. Ze vond het heerlijk om als meisje toe te kijken wanneer haar 25
Oscar van den Boogaard
moeder voor de kapspiegel zat. Ze lag op haar buik achter haar op het bed en zag haar moeder terwijl de kapspiegel openging in duizendvoud weerspiegeld. Al die hoeken van waaruit haar moeder zichzelf kon zien, verlicht door het felle licht van een tl-buis. In de deuren stonden tientallen potjes met gouden deksels waardoor die kapspiegel de toegang tot de hemel leek. Hij was net zo fel verlicht en hemels als de parfumerieafdeling van het grootwarenhuis waar ze me mee naartoe nam om zich dure crèmes in gouden potten aan te laten smeren. “Spiegel je zacht, spiegel je aan een ander”, zei mijn moeder. Ze bedoelde dat als je je vergeleek met iemand anders, je toch altijd nog blij kon zijn met wie je zelf was. Misschien een heel narcistisch uitgangspunt. Mrs. Wilde opende haar ramen en draaide in het rond. Op sommige dagen voelde ze zich zo sterk, dat ze in staat was door haar wilskracht de kosmos te beïnvloeden, alsof ze de voorzienigheid in beweging kon zetten. Ze was dan een sjamaan die uitsteeg boven al het aardse en die de sterren kon rangschikken naar het model van haar geluk. Ze had dan het gevoel dat ze, als ze naar de supermarkt ging, in een zonnewagen over de wolken reed. Het was zoals Goethe schreef: Wat je kunt, of waarvan je droomt het te kunnen, begin eraan. Stoutmoedigheid heeft genie, kracht en magie in zich. Mrs. Wilde liet zich duizelig in een stoel vallen en begon plots te twijfelen terwijl ze aan Harry dacht. Ik weet vandaag niet goed wat ik verlang, mompelde ze, misschien wil ik hem vanavond wel helemaal niet terugzien, misschien ben ik wel gaan houden van zijn abstracte aanwezigheid in mijn 26
The Wilde Things
leven en is zijn plotselinge concrete aanwezigheid wel een obstakel in die liefde. Ik ben bang voor zijn blik waarmee hij mij in een klap zal beoordelen, ik ben bang voor teleurstelling in zijn ogen, maar ik ben ook bang voor zijn verlangen. Ik heb behoefte aan een geluksbrenger, een amulet, iets wat mij beschermt tegen negatief denken. Iets wat me zacht maakt, en scherp, en dat me door al mijn twijfels heen zal gidsen. Een ongedefinieerd, raadselachtig object, als door een alchemist gecreëerd. Of misschien heb ik eerder behoefte aan een hulpmiddel dat me concreet kan bijstaan vanavond. Een object dat me kan helpen om de gedachten en bewegingen van mijn gast te “vertalen” en te “lezen”. Of een ander waarmee ik de conversatie kan sturen. Mrs. Wilde nam een armband vast en hing die om haar pols. Hij was gemaakt van parels van glas. Wat hield ze van glas, eerst vloeibaar en dan gestold. De tijd werd stopgezet, de beweging, de waterdruppel. Het was haar Venetiaanse armband, de stad waar zij en jij elkaar hebben ontmoet, in de bar van het Hotel Gritti Palace. Ze keek over de rand van haar glas Bellini, en jij bestelde toen hetzelfde. Het was alsof ik door jouw blik tot leven kwam. Ik leefde al, maar ik begon toen pas echt te leven, het leven met een hoofdletter, het verhevigde leven, waarin ik me verbonden voelde met de diepere bedoeling ervan. We bleven over de rand van het glas naar elkaar kijken terwijl de stad om ons heen langzaam aan het verdrinken was. De reflectie van de zon in het water, tussen miljoenen parels rimpelden de balustrades van de palazzo’s. Ik ben de glazen vrouw, ik kan naar buiten kijken en mensen naar binnen, maar niemand kan me 27
Oscar van den Boogaard
aanraken, ik ben veilig in mijn transparante lichaam. Maar jij moet vanavond mijn glas openbreken en me diep vanbinnen aanraken. Ik ben gelukkig geweest, en gelukkig ben ik dat nog. Je was maar even in mijn leven, maar je hebt in die korte tijdspanne bewezen dat je me beter kent dan de mensen die zich al mijn leven lang mijn vrienden noemen. Is dat niet vreemd? Misschien moet je maar een vreemdeling blijven, opdat je me helemaal zult blijven kennen. En ook omdat ik geen mindere momenten met je wil beleven. Als straks de bel gaat, moet ik misschien doen alsof ik het niet heb gehoord. Mrs. Wilde legde haar handen op haar oren. De merel was weer op de tak voor haar vensterbank gaan zitten en begon te zingen. Het was pas op het moment dat ze door haar gesloten vingers gedempt zijn lied hoorde, dat ze merkte dat de machines waren opgehouden te loeien.
28
Lisa Walker, Pendant (2005), Courtesy Galerie Caroline Van Hoek, p.13-14
Iris Eichenberg, Pink Years Later (2009), Courtesy Ornamentum Gallery, p.14-15
31
Karl Fritsch & Francis Upritchard, Skill (2009), Courtesy Galerie Caroline Van Hoek, p.15
Silke Fleischer, Pickup #6 (2012), p.16
Volker Atrops, Zonder titel (2008 – 2013), p.15
Manon van Kouswijk, Ornamental Residue (2013), Courtesy Galerie Ra, p.16-17
32
33
Hilde De Decker, Jommeke (2010), Courtesy Galerie Marzee, p.18 Gemma Draper, Apertura1 (2009), p.17-18 Liesbet Bussche, De Parel-ketting (2013), p.18-19
Suska Mackert , The Andy Warhol Collection (2008), p.19
Lore Langendries, Why Mink? (2013), Commissieopdracht z33, p.20
Christoph Zellweger, Excess 189 (from the excessories – series) (2012), p.21
Dinie Besems, A min 1 (2013), Commissieopdracht z33, p.20-21
Gijs Bakker, Still Life (2008), p.22
36
37
Tzu – Ling Lee, The Lightness of life (2011), p.23
Iris Bodemer, Untitled (2004), p.23
Benjamin Lignel, Thinking of you (2007), Courtesy NextLevel gallery, p.23
Katrin Spranger, Best Before (2012), p.22-23
Studio Formafantasma, Colonna (2007), p.23
Jorge Manilla, Pain (2010-2011), p.25
Hannah Joris, Study of an organ / imprint (Counterpart III) (2013), Study of an organ / imprint (Counterpart V) (2013), Courtesy Galerie Caroline Van Hoek, p.24-25
Beatrice Brovia & Nicolas Cheng, Vanity Mirrors (2012), Courtesy Galerie Caroline Van Hoek, p.25-26
40
41
Boris de Beijer, Transparent Bismuth Brigadir (2012) Courtesy Galerie Ra, p.27
Jewellery more than any other object I can think of, is the closest example of something that represents both a person’s identity and their soul and not surprisingly we associate jewellery objects easily to a person, real or imagined. Jewellery is not for ‘something’, it is for ‘someone’.
Lin Cheung
Irma Földényi, New Skills New Tools (2013), Commissieopdracht z33, p.27
Evert Nijland, Imagine Riflessa (2007), Privécollectie, p.27-28
Epiloog Reeds enkele jaren probeer ik mijn fascinatie voor hedendaagse sieraden te definiëren. Meer dan elke andere vorm binnen onze materiële cultuur, doorkruist een sieraad zowel publieke als private contexten van het dagelijks leven. Ook de intense relatie tussen object en subject is uniek in de beeldende kunst. Daarnaast zijn sieraden mobiel, draagbaar en daardoor semantisch veranderlijk, afhankelijk van de context van waaruit ze worden bekeken. Telkens opnieuw tracht ik mijn fascinatie in woorden te vatten, maar steeds weer moet ik toegeven dat woorden alleen niet voldoende blijken. Een hedendaags sieraad moet je kunnen ‘ervaren’: verdwalen in een microwereld van subtiele materialen, genieten van het dragen ervan op je lichaam. Het gaat om een ‘coup de foudre’ die je overvalt bij het zien van een bepaald stuk, een gevoel van verwarring en extase in een moment; een gevoel dat niet in woorden te vatten is. Precies dat gevoel heb ik voor het eerst ervaren als jonge studente in een tentoonstelling van hedendaagse sieraden in Antwerpen.1 Ik kan me de sieraden die ik daar zag nog exact voor de geest halen. Een nieuwe conceptuele (micro)wereld ging voor mij open: een wereld van sieraden, verwant aan beeldende kunst, mode en design, die een geheel eigen artistieke expressie en discipline vormen.
1 Blikvangers, 29-10-1999 tot 19-12-1999, Koningin Fabiolazaal, Antwerpen
45
Bij het samenstellen van The Wilde Things in Z33 hield ik steeds deze allereerste ervaring voor ogen: de ‘verwondering en fascinatie’ voor een ongekende discipline. Het is erg fijn om te zien dat enkele sieradenontwerpers die ik toen voor het eerst ontdekte (Hilde De Decker, Dinie Besems, Iris Eichenberg en Manon van Kouswijk), nu dan ook deel uitmaken van deze tentoonstelling. The Wilde Things. The so contemporary jewellery collection of Mrs. Wilde (13.10.2013 – 19.01. 2014, z33) toont dat iets klein ook ‘groots’ kan zijn. De tentoonstelling laat zien hoe sieraden herinneringen en associaties kunnen oproepen, en in die zin als ‘materiële herinneringen’2 vervlochten zijn met het leven. Het kan worden opgenomen in het domein der persoonlijke verhalen; die zinnelijke, lenige verstrengeling van voorwerpen en herinneringen. 3 Precies de relatie tussen sieraad en drager vormde het uitgangspunt voor deze tentoonstelling. In The Wilde Things wordt het hedendaags sieraad opnieuw in een context gepresenteerd, namelijk in de intieme en persoonlijke omgeving van een drager, waar het zich in essentie situeert. Hiermee positioneert deze tentoonstelling zich binnen een opkomend debat over sieraad en context dat onder meer in het werk van kunsthistorica Marjan Unger sterk aanwezig is. Jewellery is presented mostly as an autonomous object and often portrayed without context in books and catalogues, but jewellery is meant to be worn.4
2 Material memories 3 Edmund de Waal 4 Marjan Unger
46
Het is precies deze specifieke relatie tussen sieraad en drager die mij sinds lang fascineert. Hoe werkt een hedendaags sieraad als ‘material memory’? Hoe is het in staat om herinneringen en associaties op te roepen? Een sieraad kan gezien worden als een accumulatie van betekenissen. Eerst geeft de ontwerper/ maker een bepaald concept met betekenissen vorm, dan verbindt de drager er persoonlijke herinneringen, interpretaties en associaties aan en ten slotte kent de kijker er op zijn beurt interpretaties en associaties aan toe. Hoewel in tentoonstellingen over hedendaagse sieraden veelal wordt gefocust op de betekenis die een ontwerper/maker (auteur) aan een sieraad verbindt, brengt The Wilde Things precies een andere betekenislaag naar voor: die van de drager. Met de focus sieraad-drager als vertrekpunt, werd The Wilde Things opgevat als een narratieve tentoonstelling, waarin een verhaal en een fictief personage de hoofdrol spelen. In het concept werden van bij het begin ook andere disciplines zoals literatuur en film binnengebracht. Zo kunnen hedendaagse sieraden ook inspirerende relaties aangaan buiten de grenzen van hun eigen discipline, uit de beslotenheid van een niche treden en in dialoog gaan met een ander publiek. Na enkele gesprekken met schrijver Oscar van den Boogaard werd ‘Mrs. Wilde’ gecreëerd: een oudere dame met een liefde voor hedendaagse sieraden. Op basis van een selectie van vijfentwintig hedendaagse sieraden van zowel opkomend talent als gevestigde waarden op internationaal vlak, schreef Oscar van den Boogaard een verhaal over Mrs. Wilde, haar sieradencollectie en de persoonlijke 47
herinneringen en associaties die daaraan verbonden zijn. Naast tweeëntwintig bestaande sieraden, werd aan drie ontwerpers 5 gevraagd om een nieuw sieraad voor het fictieve personage Mrs. Wilde te ontwerpen. Filmmaker Manon de Boer creëerde bovendien een film die de relatie tussen Mrs. Wilde en haar sieraden ook visueel weergeeft en die het verhaal in de tentoonstellingsruimte vertaalt. In de film krijgt Mrs. Wilde een gezicht en krijgen de sieraden een lichaam. Het verhaal, de vijfentwintig sieraden en de film vormen samen een geheel; een narratieve tentoonstellingservaring. Als bezoeker treed je binnen in de wereld van Mrs. Wilde. De selectie van vijfentwintig hedendaagse sieraden biedt een staalkaart van wat er zich op dit moment op internationaal vlak binnen deze discipline manifesteert. The Wilde Things wil geen overzicht bieden, maar eerder een kritische blik op een aantal actuele ontwikkelingen binnen een discipline die zich sinds de jaren 1960 steeds verder heeft uitgebouwd tot een autonome, artistieke en reflectieve ontwerppraktijk. Al van in het begin, zo’n vijftig jaar geleden, werden in de eerste plaats de mogelijkheden en de geschiedenis van het medium onderzocht. Nog steeds wordt er geëxperimenteerd met materiaal en techniek of wordt in een object verwezen naar de lange en rijke geschiedenis van het sieraad (je zou dit ‘zelfreflectieve’ sieraden kunnen noemen). Uiteraard zijn hierbinnen talrijke interessante voorbeelden te vinden, net zoals in de meer narratieve sieraden, maar tegelijk is er ook de noodzaak om breder te kijken, naar de
wereld en maatschappij van nu. Sieraden staan immers per definitie ook ‘in’ de wereld en kunnen hierin functioneren als ‘conversation pieces’. Ze kunnen debat uitlokken als ‘kritische objecten’. Enkele jonge ontwerpers aanwezig in de tentoonstelling, kiezen resoluut voor een meer maatschappijgerichte aanpak. Het is belangrijk om de relevantie van hedendaagse sieraden steeds opnieuw ter discussie te stellen en om te onderzoeken hoe sieraden ook een uitspraak kunnen doen over zaken die leven in onze samenleving. The Wilde Things wil jonge ontwerpers en makers aanzetten tot debat en reflectie over hun positionering in de maatschappij. Mijn hele collectie bestaat uit sieraden die vragen oproepen, die mijzelf en anderen wakker schudden. Ik kan ze inzetten als conversation pieces om een confrontatie aan te gaan of op zijn minst een dialoog. – Mrs. Wilde
Evelien Bracke z33
5 Dinie Besems, Lore Langendries, Irma Földényi
48
49
The Wilde Things
50
51
Oscar van den Boogaard
Mrs. Wilde leek wel een porseleinen pop zoals ze daar bewegingloos voor de spiegel zat met haar rug kaarsrecht en haar ogen wagenwijd open. Ze was opgehouden te denken en had het gevoel dat ze zweefde. Ze zag wolken die voorbijdreven en soms tussen die wolken een stuk blauwe lucht. Een merel was op de tak voor haar vensterbank gaan zitten en begon te zingen. Zijn lied bracht haar in een toestand van volmaakt geluk waarin taal niet kan binnendringen. Een snoeimachine begon te loeien in de tuin van de buren en in een seconde was alles voorbij. De merel vloog verschrikt weg en Mrs. Wilde keek zichzelf recht in de ogen. Ze moest even nadenken wie die oude vrouw in peignoir was. Het was tijd om op te houden met dagdromen en zich klaar te maken voor de komst van de man met de lichte ogen.
52
