BETER GEZOND
Teamwijzer
PRAKTISCHE OEFENINGEN OM HET WERK GEZOND TE MAKEN & TE HOUDEN
Wat
Oefeningen en adviezen om werkdruk, stress en ziekteverzuim bespreekbaar te maken en om problemen op te lossen.
Voor wie
Het hele team.
Wanneer
Als teamleden last hebben van stress en werkdruk. Of als er veel of regelmatig zieken zijn.
PLEZIER IN UITVOERING Als je werk beter kan, zeg & doe het dan
WAT KUN JE MET DEZE TEAMWIJZER?
1.
WORKSHOP VERZUIM DE BAAS
WAAROM WERKEN AAN VERZUIM?
Werken in de kinderopvang is teamwerk. Als een collega ziek is, heb je daar last van. Niet dat niemand ziek mag worden. Natuurlijk niet. Maar lekker in je vel zitten en gezond zijn, ja wie wil dat niet? Dat is in ieders belang. Maar soms is het werk ziekmakend. Bijvoorbeeld als de sfeer niet best is of de werkdruk te hoog, mensen stress hebben. Dan is het tijd daar wat aan te doen. En dat kan alleen maar samen. Met leidinggevende en teamleden.
Verzuim heeft gevolgen voor iedereen op het werk. De zieke medewerker zelf natuurlijk in de eerste plaats, maar ook de andere medewerkers hebben er mee te maken: er blijft werk liggen. En de leiding krijgt problemen met de planning. En meestal beïnvloedt verzuim ook de werksfeer. Met deze methode kun je op een andere manier naar verzuim kijken, ervoor zorgen dat je minder gaat verzuimen en ervoor zorgen dat je minder last hebt van verzuim.
Wat
GEBRUIKSAANWIJZING HOE PAK JE HET AAN? > In deze workshop gaat het om vier vragen (stap 1 tm 4).
Deze Teamwijzer geeft drie workshops om te werken aan werkdruk, stress en ziekteverzuim. Doe ze vooral niet alle drie snel achter elkaar. Pas ze toe als daar behoefte aan is.
INHOUD 1. 2. 3. 4.
2
Workshop Verzuim de baas Workshop Te druk of lekker druk? Workshop Stress je (niet) gek Tot slot: maak goede afspraken! Meer weten of hulp nodig?
TEAMWIJZER: BETER GEZOND
3 7 11 15 16
TIP VOOR DE WORKSHOPLEIDER Hoe leid je zo goed mogelijk een workshop? Hoe zorg je dat het concrete uitkomsten oplevert? Dat lees je in Teamwijzer ‘Beter Overleggen’ (hoofdstuk 4).
Begin met stap 1. Daarna kun je zelf kiezen met welke stap je verder gaat. Je kunt iedere stap met het hele team doen. Maar het kan ook in kleinere groepjes die hun ideeën daarna aan het hele team presenteren. Het werkt vaak goed om alle suggesties op flip-overs te schrijven. Dat is makkelijk voor het verslag achteraf. > Alleen met concrete afspraken kun je iets veranderen. Zorg er daarom voor dat de beste suggesties uitgewerkt worden tot een concrete afspraak (wie doet wat, wanneer en hoe vier je succes?).
Voor wie Nodig Duur workshop Herhaling
Workshop voor minder last van verzuim. Groepjes van 2 tot 4 personen. Flip-over, stiften. Variabel, gemiddeld anderhalf uur. Naar behoefte 1 à 2 keer per jaar.
TIPS > Doe niet teveel tegelijk: beter één idee helemaal uitwerken en uitvoeren dan tien ideeën half. > Vergeet niet af te spreken hoe je successen viert!
PRAKTISCHE OEFENINGEN OM HET WERK GEZOND TE MAKEN & TE HOUDEN
3
AAN DE SLAG STAP 1 MINDER VERZUIM MEER PLEZIER? > Bespreek met het hele team zoveel mogelijk winstpunten bij lager verzuim. Denk in ieder geval aan winst voor het werk, de medewerkers, en het team. > Schrijf ieder winstpunt op een flip-over. > Laat iedereen drie kruisjes zetten bij de drie belangrijkste winstpunten. > Maak een top-vijf van de winstpunten waarop het meeste is gestemd. Daar doe je het dus voor!
STAP 2 WAT KUN JE WEL? DE KLUSSENLIJST! > De workshopleider leest het volgende voor: “Als je ziek bent, hoeft dat niet te betekenen dat je niet kunt werken. Wel kan het zijn dat je even je eigen werk niet aankunt. Maar wellicht kun je wel iets anders doen. Iedere organisatie heeft wel klussen die blijven liggen. Dingen die je eigenlijk zou willen doen, maar waar het in de dagelijkse drukte gewoon niet van komt. Zulke klussen zijn vaak erg waardevol voor het team en prima geschikt als aangepast werk.” > Maak samen een lijst van zulke klussen. > Bespreek samen of er op de lijst klussen staan die je bij (sommige) ziekte wel zou kunnen doen. > Bespreek bij ziekte of de zieke toch een bijdrage kan leveren, door een klus uit de lijst aan te pakken.
4
TEAMWIJZER: BETER GEZOND
STAP 5 VASTLEGGEN
STAP 4 WIE IS WAARVOOR VERANTWOORDELIJK?
> De workshopleidster schrijft het overzicht met memo’s
> De workshopleider leest het volgende voor: “Niet alleen
STAP 3 UIT HET OOG UIT HET HART? > De workshopleider leest het volgende voor: “Als een medewerker langer dan een maand ziek is, verwatert het contact nog wel eens. Zeker als het nog veel langer duurt. Zonder goed contact vermindert de betrokkenheid en gaat het verzuim langer duren. Wat zou je zelf denken als niemand belangstelling toont?” > Bespreek de mogelijkheden om – wederzijds! - het contact vitaal te houden en de betrokkenheid bij het werk vast te houden. Wat kunnen de leidinggevende en de teamleidsters doen? Wekelijks contact is wel het minste. Wat is de leukste of beste manier? Verzin zoveel mogelijk acties. > Kies een actie die iedereen aanspreekt en maak daarover een concrete afspraak (wie doet wat, wanneer en hoe vieren we succes?).
>
> > >
de teamleiding maar ook de medewerker is verantwoordelijk voor het verzuim. Dat geldt zowel voor inspanningen om weer gezond te worden als voor pogingen weer inzetbaar te zijn en het werk - gedeeltelijk - te hervatten. Sommigen melden zich misschien ook wel iets makkelijker ziek dan anderen. En niet iedereen komt even graag snel terug. Dat heeft te maken met een combinatie van motivatie, mate van gezondheid en de mogelijkheden die er lijken te zijn om te verzuimen. Of problemen met de sfeer op het werk. Soms zijn leidinggevenden te toegeeflijk of juist weer te streng.” Bespreek de volgende vragen: • Waar mogen medewerkers en leidinggevenden zichzelf en elkaar op aanspreken? • En collega’s onderling? • Doen we dat ook genoeg? Wat zou beter kunnen? • Wat zou ons helpen om dat te verbeteren? Schrijf alle suggesties op een flip-over. En hoe zit dat als er privé- of motivatieproblemen een rol spelen? Bespreek dezelfde vragen nog eens. Ken je voorbeelden waar dit speelt? (Als dit te persoonlijk wordt kun je ervoor kiezen deze vraag over te slaan) Kies nu een of twee verbetersuggesties (via handopsteken) en werk die uit tot concrete actie (wie doet wat, wanneer en hoe vieren we succes?).
over in de tabel op de volgende pagina. En uiteraard moet ze ook de besluiten vastleggen. Zorg dat iedereen ze krijgt. Op die manier weet je over langere tijd ook nog wat er is afgesproken. Over enige tijd ontvang je een Vastlegger. Dan kun je de tabel uitscheuren (of kopiëren) en in dat boekje bewaren. > Gebruik de Verbetermeter om zicht te houden op de voortgang. Dat kan als volgt: schrijf onderaan de makkelijkste oplossingen en bovenaan de moeilijkste. Kleur de meter in tot het niveau dat gerealiseerd is. > Als de hele meter is ingekleurd heeft het team alle oplossingen gerealiseerd! > Tijdens teamoverleg is de Verbetermeter te gebruiken om de verzuimstand aan te kaarten en door te spreken.
TIPS > Hang een extra flip-over op en plak daar de onderwerpen op die niet aan de orde (kunnen) komen of waar te veel discussie over is. Noem dit het ’parkeer-vel’. > De workshopleidster moet niet mee gaan discussiëren maar vooral zorgen dat de inventarisatie van onderwerpen en oplossingen goed loopt. > Laat ’zware of gecompliceerde onderwerpen’ door een groepje beter voorbereiden voor een volgende workshop.
PRAKTISCHE OEFENINGEN OM HET WERK GEZOND TE MAKEN & TE HOUDEN
5
VERZUIM IN KAART
2.
Team: Datum:
WAAROM WERKEN AAN WERKDRUK?
Grootste winstpunten laag verzuim
Klussenlijst
Hoe contact houden met zieke?
Er is sprake van werkdruk als je (of een team) het idee hebt dat je voor bepaalde taken tijd te kort komt. De aanpak van werkdruk leidt tot minder stress, een betere sfeer en meer kwaliteit en plezier. Met deze methode krijg je inzicht in de werkdruk in je team en zet je ‘te druk’ om in ’lekker druk’. De oorzaak van werkdruk kan te maken hebben met de manier waarop het werk is georganiseerd (mensenwerk) of met de organisatie als geheel (een tekort aan mensen voor bepaalde taken). Zie onderstaande tabel.
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
Wie doet dat? Wie doet dat? Wie doet dat? Wie doet dat? Wie doet dat?
De organisatie
> > > > > > > > > > >
TEAMWIJZER: BETER GEZOND
Voor wie Nodig Duur workshop Herhaling
De mensen
6
Wat
Een workshop die helpt de werkdruk in je team aan te pakken. Een team van 4 tot 16 personen. Workshopleider, flip-over, post-it, stiften. 2 uur en/of presentaties en overleg 3 weken later 1 uur. Naar behoefte ongeveer eens per jaar.
HERKEN JE DEZE OORZAKEN VAN WERKDRUK?
Verbeteracties: wie, wat, wanneer
Hoe succes vieren?
WORKSHOP TE DRUK OF LEKKER DRUK?
Er is te weinig personeel. De groepen zijn te groot. De oproepkrachtregeling klopt niet. Er is geen goed of onvoldoende materiaal om mee te werken. Je bent onvoldoende opgeleid. Je werkt vaak in eigen tijd. De werkafspraken kunnen beter. Het werk kan beter worden georganiseerd. Je krijgt onvoldoende informatie om je werk goed te doen. Samenwerking tussen teamleden is niet best. De sfeer is niet prettig.
HOE PAK JE HET AAN? > Je kunt werkdruk op twee manieren oplossen:
•
Echte oplossingen. Dat is natuurlijk het beste. Voorbeelden: andere planning, meer personeel, kleinere groepen, andere werkwijze, minder taken, makkelijkere taken. Maar soms is dat (tijdelijk) niet goed mogelijk. Een goed alternatief is dan om te compenseren. • Compensatie. Dat betekent hersteltijd inplannen. Bijvoorbeeld: ieder uur vijf minuten rustiger werken of makkelijkere taken uitvoeren. > In deze workshop verken je samen met het hele team oorzaken van en mogelijke oplossingen voor werkdruk.
PRAKTISCHE OEFENINGEN OM HET WERK GEZOND TE MAKEN & TE HOUDEN
7
AAN DE SLAG STAP 2 OVERZICHT: WAT IS ER EIGENLIJK AAN DE HAND? (40 MINUTEN) STAP 4 EN NU VERBETEREN! (60 MINUTEN) > Laat iedereen haar werkdruk-onderwerpen in steek-
STAP 1 VOORBEREIDING (20 MINUTEN) > > Laat iedereen gedurende de week voor de workshop opschrijven wanneer en waardoor ze werkdruk ervaren. Hoofdstuk 6 van de Werkmaat Beter Werken helpt daarbij. Het gaat om de volgende vragen: • Wanneer of bij welke taken kom je op een dag of in een week tijd tekort? • Is er compensatie? (hersteltijd) • Hoe compenseer je gewoonlijk? • Laat voor de zekerheid iedereen als voorbereiding in groepjes van drie het dag- en weekschema doornemen. Dat kan met de vorige drie vragen.
> > >
>
>
woorden opschrijven op een post-it. Laat ze ook het belang van het onderwerp benoemen (met een cijfer van 1 tot 10). Gebruik 1 post-it per onderwerp. De deelnemers plakken de post-its op de muur. De workshopleidster hangt daarna de post-it’s die met elkaar samenhangen bij elkaar. Tel de cijfers op: nu weet je wat de groep het belangrijkste vindt. Deel de belangrijkste werkdrukonderwerpen in drie groepen. Elke groep is een oplossingsrichting: 1) Mensen, 2) Organisatie, 3) Compensatie. In welke groep hoort welk onderwerp? Stel de volgende vragen: • Kunnen we er zelf wat aan doen? (Mensen) • Is het een kwestie van het management/de leiding? (Organisatie) • Kunnen we het compenseren? (Compensatie) Blijf niet te lang op één onderwerp hangen, het gaat nu alleen nog om de indeling!
STAP 3 ALLES OP ZIJN PLEK (20 MINUTEN) > Plak naast elkaar op de muur drie flip-overvellen met de namen: Organisatie, Mensen, Compensatie. > Hang nu de post-its met werkdrukonderwerpen en hun oplossingen in de juiste kolom. Hang de werkdrukonderwerpen met de hoogste cijfers bovenaan. Zo orden je de belangrijke onderwerpen en hun oplossingen. > Hoe ziet dat eruit? Zie de tabel ‘Werkdruk in kaart’ op pagina 10.
8
TEAMWIJZER: BETER GEZOND
> Tijd voor actie. Kies met zijn allen uit iedere kolom twee onderwerpen: het onderwerp dat het meeste last veroorzaakt en het onderwerp dat het makkelijkst is op te lossen. > Maak nu groepjes van drie. Laat ieder groepje een concreet verbeterplan maken voor één van de gekozen onderwerpen. Let op, concreet betekent: Wie doet Wat, Wanneer en hoe vieren we Succes! Laat de groepjes hun resultaten presenteren. > Zorg voor goede notulering van de besluiten! > Is het teveel? Doe het dan in twee keer! Lang niet altijd is alles in één workshop op te lossen. In veel gevallen is het verstandig om de tijd te nemen voor het uitwerken van verbeterplannen. In dat geval stopt de workshop als de groepjes hun opdracht hebben gekregen. Spreek dan wel een vervolgworkshop af (binnen drie weken) waarin iedere groep een presentatie houdt.
STAP 5 VASTLEGGEN > De workshopleidster schrijft het overzicht met memo’s over in de tabel op de volgende pagina. Op die manier weet je over langere tijd ook nog wat er is afgesproken. Over enige tijd ontvang je een Vastlegger. Dan kun je de tabel uitscheuren (of kopiëren) en in dat boekje bewaren. > Gebruik de Verbetermeter om zicht te houden op de voortgang. Dat kan als volgt: schrijf onderaan de makkelijkste oplossingen en bovenaan de moeilijkste. Kleur de meter in tot het niveau dat gerealiseerd is. > Als de hele meter is ingekleurd heeft het team alle oplossingen gerealiseerd! > Tijdens teamoverleg is de Verbetermeter te gebruiken om de werkdrukstand aan te kaarten en door te spreken.
PRAKTISCHE OEFENINGEN OM HET WERK GEZOND TE MAKEN & TE HOUDEN
9
WERKDRUK IN KAART
3.
Team: Datum:
WAAROM WERKEN AAN STRESS? Organistatie
Grootste last
Makkelijkste oplossing
Verbeteracties: wie, wat, wanneer
Hoe succes vieren?
10
TEAMWIJZER: BETER GEZOND
Mensen
Compensatie
WORKSHOP STRESS JE (NIET) GEK!
Vaak is stress heel persoonlijk. Wat voor de één een stress-factor is hoeft het voor de ander niet te zijn. In de ‘Werkmaat Beter Werken’ vind je daar veel over. Toch zijn er ook stressfactoren die van invloed zijn op het werk en de energiebalans van iedereen. Waar het aan ligt kan heel erg verschillen. Alleen aan de gevolgen – stress dus – zie je dat er wat aan de hand is. Herken je meerdere van onderstaande stress-signalen? Dan is het zeker tijd om deze workshop te doen.
Wat Voor wie Nodig Duur workshop Herhaling
Een workshop die helpt de werksfeer te verbeteren en stress te verminderen. Groepjes van 2 tot 12 personen. Workshopleider, flip-over, stiften. 2 uur Naar behoefte 1 à 2 keer per jaar.
HOE PAK JE HET AAN? HERKEN JE DEZE STRESS-SIGNALEN? WERKSFEER > Onverschilligheid of afstandelijkheid. > Geen sfeer van zelfvertrouwen. > Geen onderlinge steun. > Problemen met de leiding. > Slechte werksfeer. > Mopperen (terecht en onterecht) in plaats van aanpakken. > Pesten op het werk. WERK-ORGANISATIE > Te weinig regelmogelijkheden. > Te weinig inspraak. > Onduidelijkheid over verantwoordelijkheden en bevoegdheden.
In een goede sfeer kunnen mensen meer hebben. Maar juist die persoonlijke verhoudingen raken door stress verziekt! Zo komt een team in een negatieve spiraal! Maar het is niet makkelijk om toe te geven dat er onderling en in de werksfeer iets knelt. Moed is dus nodig! Je kunt alleen succesvol stress aanpakken als de meerderheid van het team het volgende vindt: > Ik vind dat de sfeer en de verhoudingen op het werk beter kunnen en moeten. > Ik wil er wat aan doen (voorzover in mijn mogelijkheden ligt). Antwoordt de meerderheid van het team 2 x ‘ja’? Dan kun je onderstaande stress-workshop doen. Als je dat goed doet, kan dat leiden tot groot succes!
PRAKTISCHE OEFENINGEN OM HET WERK GEZOND TE MAKEN & TE HOUDEN
11
AAN DE SLAG
STAP 1 VOORBEREIDING > De workshopleider leest ruim van te voren de opzet van deze workshop door. > Kopieer de ‘Invulkaart Organisatiestress’ op pagina 14: voor elk teamlid 1 kaart. Je kunt ‘m ook downloaden vanaf www.plezierinuitvoering.nl.
STAP 2 IEDERE GROEP VULT DE KAART IN
STAP 5 WAT VERWACHT IK VAN ANDEREN?
> Geef iedereen 1 invulkaart (daarop staan 5 vragen). > Iedereen vult alle antwoorden op de kaart in. Vul alle
> Iedereen vult de antwoorden op vraag 3 in. Dat betekent:
vakken zo concreet mogelijk in. Vooral de onderste drie vakken zijn belangrijk: die gaan over acties.
STAP 3 GEZAMENLIJK OVERZICHT > Plak 4 flip-overs naast elkaar op de muur (vraag 4 levert
BELANGRIJKE TIP VOOR DE WORKSHOPLEIDER: Stress kan diep zitten. In deze workshop bedenkt een team samen ideeën voor meer ‘sociale steun’ bij problemen. En voor gezamenlijke en individuele inzet bij de aanpak van problemen. Het kan zijn dat zeer persoonlijke problemen van medewerkers ‘naar boven komen’. Ga daar niet op in tijdens de workshop. ‘Parkeer’ het probleem en besteed er aandacht aan in een persoonlijk overleg na de workshop. Dat is prettiger voor iedereen. Tips voor inviduele hulp tref je ook in Werkmaat Beter Werken.
persoonlijke antwoorden, die hoeven niet op een flipover). > Iedereen noemt haar antwoorden op vraag 1 (‘stressveroorzakers’). De workshopleider schrijft die op een flip-over. > Iedereen noemt haar antwoorden op vraag 2 (‘Zo ziet ons werk….’). Schrijf die op een ‘flip-over’.
TEAMWIJZER: BETER GEZOND
>
>
STAP 6 WAT GA IK ZELF DOEN? > Zijn er naast de teamafspraken nog dingen die je zelf kunt
STAP 4 WAAR HEBBEN WE ALLEMAAL LAST VAN? > Bespreek met zijn allen de antwoorden op vraag 1 en 2. > Wat is de algemene lijn? Is iedereen het daar mee eens? > Nu heb je overzicht over de grootste stress-veroorzakers en over de ideale situatie.
12
> > >
wat verwacht je dat anderen doen om de stressveroorzakers weg te nemen? Schrijf alle antwoorden over op een flip-over. Wat is de algemene lijn? Is iedereen het daar mee eens? Zijn er voornemens die je als team wilt oppakken? Zo ja, kun je deze in actie vertalen (wie, wat, wanneer?). Schrijf de acties op een flip-over. Mogelijk wil je dingen door verbetergroepjes laten oppakken of een onderwerp ‘parkeren’. Schrijf dat dan ook op als actie. Nu weet je wat het team (en verschillende teamleden) gaat doen om de stressveroorzakers aan te pakken.
doen om stress aan te pakken? (Ik ga doen…..) Zijn er nog persoonlijke acties mogelijk om stress aan te pakken? > Iedereen vult de antwoorden op vraag 4 voor zichzelf in. Dat betekent: schrijf toekomstige persoonlijke verbeterpunten op en vertaal ze in concrete acties (Ik ga ……… wat, wanneer doen). > De antwoorden hoeven niet op een flip-over. Het is wel mogelijk een kort rondje te maken, waarin iedereen aangeeft wat zij gaat doen (tenzij het te persoonlijk is). Als je elkaars voornemens kent, kun je elkaar daar immers in steunen!
STAP 7 HOE VIEREN WE SUCCESSEN? > Schrijf de teamdoelen op de Verbetermeter. De meest ambitieuze bovenaan, de makkelijkere daaronder. Elk doel is een mijlpaal! Als je die behaald hebt, is dat een feestje waard. > Doe nu vraag 5: verzin hoe je successen gaat vieren!
STAP 8 DE AANHOUDER WINT! > Stress ruim je niet zomaar uit de weg. Dat is een kwestie van lange adem. Je behaalt alleen resultaat door er consequent aan te werken. Bespreek tijdens elk teamoverleg of de stand van de Verbetermeter weer een streepje omhoog kan. > Er komt na de workshop een periode dat iedereen moet laten zien dat het haar ernst is. Hou de eerste tijd rekening met kleine en grote tegenvallers. > En blijf de successen die je wel haalt vieren! Op een gegeven moment is het hek van de dam: de stemming en verhoudingen slaan om in de goede richting!
PRAKTISCHE OEFENINGEN OM HET WERK GEZOND TE MAKEN & TE HOUDEN
13
INVULKAART AANPAK VAN ORGANISATIESTRESS
4.
TOT SLOT: MAAK GOEDE AFSPRAKEN!
1. Alle stress-veroorzakers op ons werk > Zorg dat je elke workshop afsluit met goede afspraken
2. Zo ziet ons werk er uit als de stress (uit 1) is opgelost
3. Wat verwacht ik van anderen aan verbeter-activiteiten? (Zo concreet mogelijk: Ik verwacht………..wat, wanneer)
over concrete acties. Leg die vast op een Actiekaart. Die staat in Teamwijzer ‘Beter Overleggen’ (hoofdstuk 4). Daar tref je ook tips voor het maken van goede afspraken. Nog meer tips daarover: Werkmaat Beter Werken hoofdstuk 10, 11 en 12. > Bewaar een kopie van de Actiekaart in de Vastlegger. > Wil je blijvend werken aan een gezond team? Gebruik de Verbetermeter om doelen te stellen, voortgang bij te houden en als motivator. Hoe kun je dat doen? De gebruiksaanwijzing staat op de Verbetermeter.
4. Wat ga ik zelf tegen stress doen de komende drie weken? (Zo concreet mogelijk: Ik ga …………...wat, wanneer)
5. Welk concreet idee heb je om verbeteringen te vieren?
wil je plezier? > www.plezierinuitvoering.nl
14
TEAMWIJZER: BETER GEZOND
PRAKTISCHE OEFENINGEN OM HET WERK GEZOND TE MAKEN & TE HOUDEN
15
MEER WETEN OF HULP NODIG?
COLOFON
Op www.plezierinuitvoering.nl vind je meer tips, trucs en achtergrondinformatie. Ook tref je er nieuws over de campagne en digitale versies van alle hulpmiddelen.
Mei 2006
Kom je er niet uit of wil je persoonlijke of teambegeleiding? Neem dan contact op met een Coach Plezier in uitvoering.
T 030 298 53 50
‘Teamwijzer Beter Gezond’ is een uitgave van FCB Dienstverlenen in Arbeidsmarktvraagstukken in opdracht van ABVAKABO FNV, CNV Publieke Zaak, MOgroep en ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Realisatie Arboriginals Concept, ontwikkeling, tekst: Vincent Vrooland, Pepijn Nicolas, Jos Bus. Fotografie, art direction, vormgeving: Ermin de Koning, Nicolet Dikkema.
E
[email protected] Druk: Hollandia Volharding Publicatienummer: 2006.0122
Oplage: 2600
Deze uitgave kun je bestellen via www.plezierinuitvoering.nl Deze uitgave is ook als PDF te downloaden vanaf www.plezierinuitvoering.nl Voor meer informatie: FCB Dienstverlenen in Arbeidsmarktvraagstukken Koningin Wilhelminalaan 3 3527 LA Utrecht T 030 298 53 50
E
[email protected]
F 030 298 53 33
I www.fcbwjk.nl