STREEK. > Overheid stimuleert de doe-democratie > Noaberschap nieuwe stijl. > Etentje bij de boer > Stadslandbouw in Zuid-Afrika

> Overheid stimuleert de ‘doe-democratie’ > Noaberschap nieuwe stijl in Berkelland > Zorgboeren: hoe gaat het eigenlijk met ze? > Hoe Twente stad en land verbindt > De Energiecentrale: minder denken, (anders) doen > Etentje bij de boer > Stadslandbouw in Zuid-Afrika

STREEK | STREEK 3 | jaargang 6 | najaar 2013 | NETWERKBLAD VOOR HET PLATTELAND |

Rolf Oldejans, beleidsadviseur stedelijke ontwikkeling van

“Het begon in Twente met de Streekmarkt. Die leidde tot heel veel nieuwe projecten en ideeën rond voedsel, in de regio en over de grens. Het is leuk om met vergezichten te werken; daar word je enthousiast van!”

de gemeente Enschede:

STREEK 3 najaar 2013

3 > Interview: Overheid stimuleert de ‘doe-democratie’ De overheid doet steeds meer een beroep op de kracht van bewoners. Maar daarmee is de rol van de overheid niet uitgespeeld, vinden Josien Kuiper en Simone Barel van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Ze leggen uit wat ‘overheidsparticipatie’ concreet betekent.

4 > Kort nieuws en publicaties 6 > Noaberschap nieuwe stijl in Berkelland De gemeente Berkalland schafte alle subsidies af, inclusief bijbehorende regels. In plaats daarvan kwam er één beperkt gebiedsbudget voor noodzakelijke zorg en vrijwilligersinitiatieven, waar iedereen met een goed voorstel op kan inschrijven.

8 > Streekbewoners: Zorgboeren Vier zorgboeren vertellen hoe ze draaien en wat ze verwachten voor de toekomst, nu het pgb voor lichtere indicaties verdwijnt.

10 > Samenwerking – binnen én buiten de eigen grenzen. Hoe Twente werkt aan de verbinding van stad en platteland Het begon met de Twentse Streekmarkt. Nu werkt Twente op veel meer manieren aan het verbinden van boer en burger. In talloze projecten en nieuwe partnerschappen, ook (ver) over de grens.

12 > Reportage: De Energiecentrale Minder denken en vooral (anders) doen, is de kern gedachte van deze vervolgbijeenkomst op de Plattelandsconferentie van 2012. Wat levert dat op?

14 > STREEK-idee NL: Etentje bij de boer Geïnteresseerde burgers schuiven aan bij de boer, voor een maaltijd en een goed gesprek. Daar steken beiden wat van op!

15 > STREEK-idee EU: Stadslandbouw in Zuid-Afrika In Kaapstad is stadslandbouw een kans voor arme stedelingen. Het levert een basisinkomen en gezond eten op, maar ook zelfvertrouwen en meer sociale samenhang.

COLOFON Streek is een uitgave van het Netwerk Platteland. Streek attendeert en informeert over ontwikkelingen op het platteland en presenteert de mensen die zich inzetten voor platteland en plattelandsontwikkeling. ISSN 1878-8319 Teksten | Geert van Duinhoven, Lotty Nijhuis, Florien Kuijper, Kitty van den Hoek Redactie | Marieke Koot (ETC), Henk Kloen (CLM), Kitty van den Hoek (Movisie) Hoofd- en eindredactie | Florien Kuijper (De Lynx) Foto’s | zie bijschrift foto Omslagfoto | Iwan van de Wetering Vormgeving | Miek Saaltink, (gaw ontwerp+communicatie) Drukwerk | Drukkerij Modern, Bennekom

Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling. Medegefinancierd door het ministerie van EZ en de provincies. Netwerk Platteland werkt samen met het Regiebureau POP. 2 STREEK 3 2013

S T R E E K STELLING

Het is goed dat staatssecretaris Dijksma eindelijk eens zegt dat agrarisch natuurbeheer niet meer overal kan. Henk Kloen Daar gaat onze natuur dichtbij huis! Uit het oogpunt van effecieve inzet van geld kan ik me er wel iets bij voorstellen: bijzonder dieren en planten zijn gebaat bij grotere of meer verbonden leefgebieden. Maar de burgers – en boeren! – mogen zich wel even achter de oren krabben: mogen in grote delen van Nederland de laatste leuke slootkanten dan wel verdwijnen? Moet ik het ommetje dan maar doen zonder bloeiende pinksterbloemen en gele lissen? Moeten de bijen verder vliegen als de bloeiende akkerrand in de buurt wordt ondergeploegd? De algemene natuur maakt het platteland leefbaar en aantrekkelijk om te recreëren. Deze natuur voldoet niet aan de nieuwe voorwaarden van agarisch natuurbeheer en aan de andere kant zijn de vergroeningseisen van GLB te slap om hiervoor iets te betekenen. Maar wie wil dan wel betalen voor belevingsnatuur dichtbij huis?

De doe-democratie viert hoogtij. Burgers wachten niet meer voor elk initiatief op medewerking van de overheid. En de overheid doet steeds meer een beroep op de kracht van bewoners. Maar is daarmee de rol van de rijksoverheid uitgespeeld? Nee, voorlopig niet, stellen Josien Kuiper en Simone Barel van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Overheid stimuleert de ‘doe-democratie’ Steeds vaker nemen burgers het heft in eigen hand. Problemen lossen ze zo veel mogelijk zelf op. Terwijl burgers zelf hun wegen zoeken en vinden, lijkt de overheid zelf af en toe nog wel te worstelen met haar nieuwe rol. Want als bewoners zelf aan de gang gaan met zorg in de eigen buurt, wat moet de overheid dan nog? En wat moet energiebeleid nog voorstellen als burgers met elkaar windmolens en windenergie produceren en dat geheel onafhankelijk blijken te kunnen? Josien Kuiper en Simone Barel houden zich beiden bezig met dit thema op het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Kuiper: “De rijksoverheid ondersteunt de beweging dat bewoners zelf het initiatief nemen om hun leefomgeving te verbeteren. De uitgebreide verzorgingsstaat is immers niet meer van

deze tijd en bovendien te kostbaar. Daarbij realiseren we ons goed dat voor sommige taken de overheid verantwoordelijk blijft. Een leefbare woonomgeving is voor ons de leidraad.” Knellende regels Dat heet dus burgerparticipatie? Barel: “We praten tegenwoordig liever over overheidsparticipatie. De overheid doet mee met actieve burgers. De overheid faciliteert en denkt mee met bewoners die ideeën hebben. Je moet als overheid je zo opstellen dat burgers zich uitgenodigd voelen en de ruimte krijgen voor hun initiatieven. Dat is echte overheidsparticipatie.” Maar wat moet een overheid dan precies doen? Kuiper: “De rijksoverheid is aan zet op momenten dat de regels knellen.

Rob Janmaat Henk, zit het probleem er niet in dat we tegenwoordig voor elke bloem moeten betalen? Onlangs fietste ik door de Ardennen. Als daar ook elke bloem in berm of slootkant moet worden afgerekend, kan ik begrijpen dat het crisis is in België. Wat hoort nog bij normale bedrijfsvoering? Wat mag de samenleving verwachten als tegenprestatie voor de inkomenstoeslagen? Is de regeling voor agrarisch natuurbeheer in jouw ogen vooral ingericht voor de basisnatuur, vlakdekkend in het landelijk gebied van Nederland?

Michiel van Amersfoort Mee eens, maar ik vrees dat er zo niet veel verandert: agrarisch natuurbeheer kan allang niet meer overal. de afgelopen jaren stelden de provincies in hun natuurbeheerplan al kaders. Juist meer zeggenschap bij de gebieden kan er voor zorgen dat doelen echt gerealiseerd worden. Agrarische natuurverenigingen zijn prima in staat om met maatschappelijke partijen en natuurbeheerders invulling te geven aan een duurzame landbouw, een kwalitatief agrarisch cultuurlandschap en biodiversiteit. Juist dan kun je slimme koppelingen leggen tussen de verschillende initiatieven die er bestaan en groei je boven de ‘basisnatuur’ uit. Laten we hopen dat de rol voor collectieven zoals de staatsecretaris deze benoemd meer is dan alleen het verdelen van door Rijk en provincies vastgestelde subsidies.

U kunt de nieuwe STREEKstelling bekijken en erop reageren op netwerkplatteland.nl/tag/streekstelling of op de LinkedIn-groep van Netwerk Platteland.

Interview

Simone Barel (l) en Josien Kuiper, ministerie van BZK: “Burgerparticipatie? We praten tegenwoordig liever over overheidsparticipatie. Je moet als overheid je zo opstellen dat burgers zich uitgenodigd voelen en de ruimte krijgen voor hun initiatieven.” Foto: Geert van Duinhoven.

Dat hoeven niet altijd de formele regels te zijn, heel vaak blijkt de beleving onjuist of hebben mensen onvoldoende informatie. Ze haken af omdat ze denken dat iets niet mag. Dat is lang niet altijd het geval en dan is het de taak van de overheid om ervoor te zorgen dat mensen juist geïnformeerd zijn. Daarnaast moet de overheid de regelgeving goed afpellen en kijken waar regels aangepast of geschrapt kunnen worden. Tot slot kunnen overheden kijken of er in de fiscale sfeer nog mogelijkheden zijn om burgerinitiatieven te stimuleren.” Bewonersbedrijven Een van de concrete projecten waar het ministerie zich mee bezighoudt, via het Landelijk Steunpunt Aandachtswijken, is het bewonersbedrijf. In bewonersbedrijven nemen bewoners zelf de exploitatie van een wooncomplex op zich. De winst investeren ze weer in de wijk. Het moge duidelijk zijn dat de regels rondom woningen, bedrijven en bewoners niet naadloos passen op dit soort initiatieven. Het ministerie kijkt daarom in de concrete projecten Arnhem en Leeuwarden waar het eventueel knelt en hoe dat op te lossen is. Barel: “In het landelijk gebied is de problematiek soms net iets anders dan in de stad. Het programma Bevolkingsdaling focust zich daarom op de krimpregio’s. Hoe kun je burgerschap daar ondersteunen? Bovendien heb je in krimpregio’s ook nog te maken met een soort verdringingseffecten. Bijvoorbeeld in een gemeente waar een aantal scholen dicht moest. Een van de kernen behield haar schooltje, vooral omdat daar veel actieve burgers wonen die veel voor elkaar krijgen. De andere kern had het nakijken. Dat zijn wel de dilemma’s waar we nu met elkaar voor staan. Deels los je dat op met goede communicatie. Wat dat betreft is de gemeente Berkelland een mooi voorbeeld. Daar heeft de gemeente heel open en duidelijk gecommuniceerd met de bevolking dat zij een aantal voorzieningen wil afstoten en bewoners uitgenodigd om deze op een alternatieve manier te behouden.” Kuiper: “Zo vermijd je de beschuldiging dat de zelfredzaamheid van de bewoners alleen maar gestimuleerd wordt om te bezuinigingen. Natuurlijk, de overheidskosten zijn belangrijk, maar zeker zo relevant is dat er in burgers heel veel energie zit die er vooral uitkomt als je die mensen de ruimte geeft. En dat is wat het ministerie voor de komende tijd het belangrijkst vindt.” Geert van Duinhoven 2 2013 STREEK 3

korte berichten Lotty Nijhuis en Florien Kuijper

Publicaties EU Rural Review over innovatie in de landbouw

In de nieuwste uitgave van het magazine ‘EU Rural Review’ van de European Network for Rural Development (ENRD) staat innovatie in de landbouw centraal. Innovatie is de kern van de Europa2020-strategie, en ook het hervormde gemeenschappelijke landbouwbeleid (GLB) ziet innovatie als sleutel voor duurzame landbouw en plattelandsontwikkeling. Europese boeren staan vandaag de dag immers niet alleen voor de uitdaging om meer te produceren, maar dit ook te doen op een meer duurzame manier. In het magazine wordt een inkijkje gegeven in de innovatie tot nu toe. Ook wordt een blik geworpen op toekomstige uitdagingen en kansen. Aan bod komen onder andere artikelen over de European Innovation Partnership (EIP) en de rol van LEADER in innovatie. EU Rural Review is een thematisch magazine over actuele onderwerpen in het EU plattelandsontwikkelingsbeleid.

De crowd maakt initiatieven mogelijk Een leuk idee voor je eigen buurt, maar een ontoereikend budget of niet de juiste middelen? Schakel de hulp in van andere burgers, overheden, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. En wel via voorjebuurt.nl, een crowdfunding en sourcingplatform voor buurtinitiatieven. Van een festival over gezond eten en duurzaam leven tot het opknappen van een muurschildering in de speeltuin: elk leuk

buurtinitiatief is denkbaar. Op voorjebuurt.nl kunnen mensen zelf een initiatief starten of juist een initiatief ondersteunen met geld, tijd of materiaal. Voor je Buurt is een initiatief van Netwerk Democratie en Kennisland en mogelijk gemaakt met steun van het vfonds, stichting DOEN en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. > Meer info: voorjebuurt.nl

Nationaal Energieakkoord geeft ruimte aan burgerinitiatieven Het Energieakkoord geeft ruim baan aan burgerinitiatieven die investeren in bijvoorbeeld zonne- of windenergie. Het akkoord zorgt ervoor dat mensen in praktische zin ontzorgd worden en dat investeren in energiebesparing of energieopwekking financieel aantrekkelijk is. Dat meldt de Sociaal Economische Raad op haar website na totstandkoming van het akkoord. Begin september zetten ruim veertig organisaties, waaronder de overheid, werkgevers, vakbeweging, natuur- en milieuorganisaties, andere maatschappelijke organisaties en financiële instellingen, hun handtekening onder het Energieakkoord. In het akkoord is vastgelegd dat het energieverbruik jaarlijks met gemiddeld 1,5 procent omlaag moet. Het aandeel van hernieuwbare

energieopwekking (nu 4 procent) moet naar 14 procent in 2020 en 16 procent in 2023. Ook zullen 15.000 banen worden gecreëerd. Dit alles moet zorgen voor minder afhankelijkheid van buitenlandse stroomimport en moet helpen Europese duurzaamheidsdoelen te bereiken. Of de ambities gehaald worden is de vraag. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) gaven na doorrekening van de plannen onder andere aan dat het halen van het doel voor energiebesparing forse inspanningen zal vragen. Wel stellen zij dat het akkoord uniek is in de verregaande betrokkenheid van stakeholders. > Meer info: energieakkoordser.nl en pbl.nl

Foto: Voor je buurt

Deze uitgave van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het ministerie van BZK gaat over de manier waarop overheden kunnen omgaan met maatschappelijke initiatieven. Daarbij wordt gekeken naar de interactie tussen raad, college, ambtelijke organisatie en samenleving. Het magazine biedt inspiratie aan de hand van gemeentelijke praktijkvoorbeelden uit het hele land. Denk bijvoorbeeld aan de Ideeënmakelaar uit Zwolle, de Meitinkers uit Boarnsterhim, of de ontdekkingstocht van Oldebroek. Het magazine is de derde uitgave van een serie publicaties van BZK over de veranderende relatie tussen overheid en samenleving. Dit nummer is gemaakt in samenwerking met de VNG en met medewerking van het project In actie met burgers! > ‘Gemeente en gemeenschap’ en eerdere uitgaves van het magazine zijn in te zien op tijdvoorsamen.nl. Hier kunt u ook meepraten over de artikelen.

4 STREEK 3 2013

Haagse wijn

Initiatiefnemer Tycho Vermeulen. Foto: Mladen Pikulic

De ‘gewone’ stadslandbouw kennen we inmiddels wel. Tijd voor een nieuwe variant: de stadswijngaard. Mensen telen daar zelf hun druiven, om ze

vervolgens te verwerken tot hun eigen wijntje. ‘Uniek in de wereld’, volgens stadswijngaardenier Tycho Vermeulen. Zijn project staat momenteel in de steigers, volgend jaar is de stadswijngaard in Den Haag een feit. In de Stadswijngaard Den Haag kunnen dertig burgers hun eigen druiven telen. Eenmaal rijp, dan kunnen ze worden opgesnoept of verwerkt tot wijn. Deelnemers kunnen het wijnmaken leren of het aan een professional overlaten. Van elkaar leren staat in het initiatief centraal: hoe krijgen we de beste druiven, de lekkerste wijn? Ook verschillende wijnboeren uit de omgeving zijn betrokken. De eerste plotjes zijn inmiddels verhuurd. Op 28 september 2013 werd de wijngaard officieel geopend door wethouder Henk Kool. In 2014 worden de eerste planten in de grond gezet. > Meer info: haagsestadswijngaard.nl

Foto: Peter Wassing

Bierbrouwer gaat voor duurzame gebiedsontwikkeling Het drinken van een biertje geeft u straks een nóg beter gevoel. Bierbrouwer Heineken Nederland heeft met de provincie Zuid-Holland en Alterra (onderdeel van Wageningen UR) een samenwerkingsverband opgezet om van de regio een wereldvoorbeeld te maken van groene economie en duurzame gebiedsontwikkeling. Eerder sprak Heineken Brouwerij Zoeterwoude de ambitie al uit om vóór 2020 klimaatneutraal te zijn. De samenwerking biedt de regio en haar belanghebbende partijen meteen de kans om duurzamer, sterker en toekomstbestendig te worden. Het samenwerkingsverband, ‘Groene Cirkels’ gedoopt,

Hoe Europa de transitie maakt naar een ‘lage-koolstof-gemeenschap’

In heel Europa ontwikkelen mensen praktische, lokale initiatieven om de uitstoot van broeikasgassen te bepreken, onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen terug te dringen en de duurzaamheid en veerkracht van hun gemeenschap te versterken. De nieuwste publicatie van de AEIDL, de Europese Associatie voor Informatie over Lokale Ontwikkeling, brengt de recente groei van ‘community-led’-actie voor klimaatverandering in beeld. Aan bod komen activiteiten in dertien EU landen, van ecovillages in Ierland tot community supported agriculture in Frankrijk. Daarnaast worden de (inter) nationale netwerken in kaart gebracht die deze lokale projecten ondersteunen. > ‘Europe in transition: Local communities leading the way to a low-carbon society’ is te downloaden via tinyurl.com/AEIDLpublicatie

Brochure dorpshuizenbeleid

Maatschappelijke veranderingen kunnen onder andere veroudering en leegstand van dorpshuizen tot gevolg hebben. Dit komt veelal op het bordje van het bestuur van een dorpshuis terecht. Om adequaat te kunnen inspelen op deze veranderingen is samenwerking in het dorp en met de gemeente zeer gewenst. Een dorpshuizenbeleid kan daarbij uitkomst bieden. De LVKK (Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen) bracht, ondersteund door het Oranje Fonds, een handreiking uit om dit beleid te maken. In de brochure staan alle afwegingen op een rij en wordt aangeven waar goed dorpshuizenbeleid aan dient te voldoen. > De brochure is te downloaden via

> Issue 16 - Knowledge Transfer and Innovation in Rural Development Policy - May 2013 is te downloaden via tinyurl.com/EUruralreview16

Magazine over relatie gemeenten en samenleving

Publicaties

koppelt de verduurzaming van de brouwerij, met de kennis van Alterra, aan de provinciale ambities rondom ruimte, water, mobiliteit en economie. Groene Cirkels zet ecosysteemdiensten centraal, waarbij de natuur wordt verbonden met private en publieke belangen. Het verband concentreert zich op vijf thema’s: Stimuleren van duurzame energie en reductie broeikasgasemissies, verzekeren van voldoende en goed water, sluiten van grondstofkringlopen, verduurzamen mobiliteit en logistiek en verbeteren van de leefomgeving en versterken van biodiversiteit.

> Meer info: groenecirkels.nl

lvkk.nl/256-brochure-dorpshuizenbeleid

De energie van de gemeenschap

PREPARE, Partnership for Rural Europe, is een samenwerkingsverband van een aantal Europese en nationale non-gouvermentele organisaties. PREPARE wil de burgergemeenschap versterken en uitwisseling tussen landen rond het thema plattelandsontwikkeling versterken. De belangrijkste focus ligt op nieuwe EU lidstaten van Centraal- en Oost-Europa. In deze uitgave staan dertig interviews met pioniers, sleutelspelers en supporters van PREPARE, evenals huidige en toekomstige partners centraal. Allemaal voelen ze zich betrokken bij het tot stand brengen van een levendig platteland in en buiten Europa. Het boek bevat ook een tijdlijn van PREPARE met sleutelactiviteiten en –evenementen en een presentatie van alle nationale netwerken van PREPARE. > ‘Community Spirit Wins - How Civil Society Sustains Rural Development’ is te downloaden via tinyurl.com/ PREPARE-publicatie 3 2013 STREEK 5

Achtergrond

Geen subsidies, wel een gebiedsbudget - en veel eigen energie

Noaberschap nieuwe stijl in Berkelland

In eerste instantie een heleboel interessante initiatieven. Zo organiseerden werkzoekenden netwerkcafés voor andere werkzoekenden in de vier grootste kernen. Dorpsbewoners in Neede regelden een rolstoelbus met vrijwillige chauffeurs, gefinancierd uit de opbrengsten van een maandelijkse rommelmarkt. De muziekschool

“We werken aan een moderne vorm van noaberschap, vanuit het idee dat er veel onderling geregeld kan worden en dat iedereen iets voor een ander kan betekenen.”

Toen gemeentes in 2009 flink moesten bezuinigen maakte Berkelland een radicale keuze: de gemeente bouwde alle sociale en culturele subsidies – van welzijn tot sport en cultuur – volledig af. In plaats van een berg regels met daaraan gekoppelde financiering kwam er één, beperkt, gebiedsbudget. De partijen met een traditionele subsidierelatie kunnen hieruit de helft van het oude bedrag ‘terugverdienen’ met een goed voorstel. Ook anderen kunnen inschrijven, mits het plan aansluit bij de kerngedachte dat iedereen iets kan bijdragen, ook hulpbehoevenden. Kan dat zomaar, alle verworvenheden overboord zetten? En wat levert dat op?

Wat gebeurt als de gemeente radicaal subsidies afschaft? Van alles! Dorpsbewoners in Neede regelden bijvoorbeeld een rolstoelbus met vrijwillige chauffeurs, gefinancierd uit de opbrengsten van een maandelijkse rommelmarkt. Foto: Morbijn (ter illustratie).

werd een netwerk van zzp-muziekdocenten die meer dan 500 leerlingen bedienen. “Geldgebrek maakt creatief”, vertelt Judith Harmsen, directeur van de gemeente Berkelland. “Door bewust even leegte te creëren is er van alles ontstaan.” Dat klinkt alsof het een kwestie is van loslaten en ruimte geven, maar dat blijkt te simpel gedacht. “Je ziet dat het ene dorp goed is in het bedenken van ideeën, maar geen netwerk heeft om het uit te voeren, terwijl het andere dorp prima kan uitvoeren maar even niet de rode draad kan vinden om verder te gaan. Dan is het zoeken: hoe kunnen we dat faciliteren of daarop aansluiten?” Thuiszorg in ruil voor Engelse les Bij wijze van pilot wordt er in twee dorpen, Beltrum (3000 inwoners) en Ruurlo (8000 inwoners), nu gewerkt met één gebiedsbudget. Dit is bestemd voor de noodzakelijke (huishoudelijke) zorg, maar ook materiële kosten van vrijwilligersinitiatieven. Een zogenaamd kernteam ‘Voor Mekaar’ mag dit naar eigen inzicht verdelen. Als het op is, is het op. In de praktijk komt het echter niet zo ver – het kernteam gaat spaarzaam om met het geld. Het kernteam komt bij de mensen thuis en gaat ‘aan de keukentafel’ het gesprek aan over hun hulpvragen. Tenminste, die vormen de aanleiding. Want het gaat vooral over hun mogelijkheden: wat kun 6 STREEK 3 2013

Het team van ‘Voor mekaar’ uit Beltrum. Foto: Voor mekaar.

In plaats van subsidies kwam er in twee dorpen één gebiedsbudget, voor zorg en materiële kosten van vrijwilligersinitiatieven. Een kernteam ‘Voor Mekaar’ mag dit naar eigen inzicht verdelen.

je zelf nog? Hoe kan je omgeving je beter helpen? En wat zou jij voor het dorp nog kunnen betekenen? “Mensen waren gewend bij de gemeente iets te vragen en te krijgen”, vertelt Ellis van Doorn, gebiedsondersteuner en lid van kernteam ‘Voor Mekaar’. “Maar nu is de vraag eerst: wat kun je zelf doen om het op te lossen? Bijvoorbeeld aan een oudere man die huishoudelijke hulp nodig had. Toen ik bij hem op bezoek kwam, vroeg ik wat hij vroeger deed. Hij bleek docent Engels te zijn geweest. Dus ik heb gevraagd of hij mensen wilde helpen met Engelse les. Later heeft hij mensen uit het dorp een aantal keer bijles gegeven.” Verschillen accepteren Vrijwilligersinitiatieven en noaberschap: dat klinkt goed, maar hoe zit het met betaalde zorg voor degenen die dat nodig hebben? “Daar wordt niet aan gemorreld”, zegt

Judith Harmsen. “Maar we zullen wel het gelijkheidsdenken los moeten laten. Geen enkele inwoner is hetzelfde, dus moet je verschillen accepteren. Twee mensen met dezelfde lichamelijke handicap krijgen bijvoorbeeld niet dezelfde oplossing, want die ligt maar helemaal aan de mogelijkheden die de sociale omgeving kan bieden.” Ellis van Doorn ervaart wel belemmeringen in de praktijk. “Ik kwam een keer thuis bij een echtpaar, waarbij de man zorgde voor zijn dementerende vrouw. Die zwaar belaste mantelzorger had dringend behoefte aan iemand die de zorg even van hem over zou kunnen nemen, de zogenaamde respijtzorg. Dat werd voorheen door professioneel getrainde vrijwilligers gedaan, maar helaas is die voorziening nu juist wegbezuinigd. Dat soort vrijwillige zorg is moeilijker in het dorp zelf te organiseren. Daarin zijn we nog zoekende.” Slimmer organiseren Tegelijkertijd blijken mensen vaak van elkaar en van organisaties niet te weten wat ze doen of wat ze voor elkaar kunnen betekenen. Ook in kleinere dorpen. Van Doorn: “Daarom hebben enkele dames uit het dorp voorgesteld om een lokale Meldbank op te zetten, waarin bewoners elkaar kunnen vinden bij hulpvragen en het verlenen van kleine diensten. We hebben op gemeenteniveau al Naobercontact.nl, die gaan we gebruiken om er een dorpsvariant van te maken.” In de sociale netwerken en voorzieningen van het dorp blijkt dan vaak meer beweging te zitten dan gedacht. “Kijk naar de tennisvereniging”, vertelt van Doorn. “Die had nog ruimte vrij op een bepaald tijdstip. Nu tennissen daar inwoners met een verstandelijke beperking, begeleid door vrijwilligers; meteen een vorm van dagbesteding. Zo proberen we nieuwe combinaties te maken, mee te denken hoe je zorg en ondersteuning slimmer en handiger kunt organiseren in je eigen dorp. Eigenlijk werken we aan een moderne vorm van noaberschap. Niet zo beklemmend als dat vroeger was, maar wel vanuit het idee dat er veel onderling geregeld kan worden en dat iedereen iets voor een ander kan betekenen.” Kitty van den Hoek

MEER INFO De presentatie van Judith Harmsen kunt u terugzien op tinyurl.com/visie-berkelland Meer informatie over de Wmo-pilot ‘Voor Mekaar’ vindt u op voormekaar.net 3 2013 STREEK 7

STR EE K BEW O NERS S T R E E K bewoners p ortretteert mensen die zi c h inzetten v oor een sterk en a a ntrekke l ijk p l atte l a nd

In STREEKbewoners deze keer vier zorgboeren aan het woord. Wat verwachten zij van de toekomst, met het nieuwe zorgakkoord?

Lotty Nijhuis

“We hebben krachten gebundeld en bieden nu ook Zorg In Natura”

“Wij bieden nu ook wonen aan” Zorgboerderij?

“Vroeger was ik melkveehouder. Na jaren vond ik het tijd voor iets anders en heb ik de boerderij verkocht. Mijn vrouw was verpleegkundige, en het leek ons een goed idee om een zorgboerderij te beginnen. Uiteindelijk vonden we deze boerderij in Donderen. Een mooie locatie, zo tussen Groningen en Assen. Sinds 2009 bieden we dagbesteding en wonen. We richten ons vooral op ouderen met dementie. Dat hebben we altijd gewild, mijn vrouw heeft een moeder met dementie. En bovendien is de doelgroep natuurlijk groeiende.” Wat betekenden de eerste bezuinigingen twee jaar geleden?

“Sinds januari 2012 komen nieuwe cliënten met een pgb bij ons

niet meer in aanmerking voor dagbesteding. Dat was voor ons de reden om daarnaast ook wonen aan te gaan bieden. Dat kan namelijk nog wel met een pgb.”

voorbeeld kunnen dat een gemeente straks een hoofdaannemer kiest en dat wij onderaannemers worden, maar hoe het precies uitpakt is nog afwachten.”

En nu het zorgakkoord?

Waarom is de zorgboerderij toch belangrijk?

“We gaan nu geen dingen meer anders doen. Wel zijn we actief in gesprek met gemeenten, individueel, maar ook via de koepel Stichting Boer En Zorg In Noord Nederland, BEZINN. Zo willen we ons als groep presenteren. Gemeenten kijken nu aan wie ze de zorg willen uitbesteden. Maar heel vaak blijken ze helemaal niet op de hoogte van ons bestaan. Elke gemeente heeft nu een ambassadeur vanuit BEZINN die met beleidsadviseurs bij zorgboerderijen langsgaat. Dat moet leiden tot een visie. Het zou bij-

“Bij ons staan de drie B’s centraal, Bewegen, Beesten en Buiten zijn. We hebben grote tuinen met terrasjes en zijn bijvoorbeeld bezig aan een wandelpad. Heel belevingsgericht, en dat is goed voor mensen met dementie. Na een dag zijn ze het misschien weer vergeten, maar het gaat om het moment. Als ze niet naar een zorgboerderij kunnen, komen de meesten terecht in een verpleegtehuis. Daar heb je dat allemaal niet.” > hoeveloevestein.nl

Zorgkwekerij?

“Mijn vrouw werkte in de zorg, ik in de tuinbouw. Ik wilde het bedrijf een paar jaar geleden uitbreiden, maar daar kreeg ik geen toestemming voor. Toen kwam van buitenaf de vraag naar een zorgkwekerij, en zo is het eigenlijk automatisch gegroeid. Nu bieden we sinds 2007 dagbesteding aan mensen met een psychiatrisch verleden en mensen uit de verslavingszorg. In het weekend krijgen we ook kinderen met ADHD of autisme.” Wat betekenden de eerste bezuinigingen twee jaar geleden?

“Omdat we maar kleinschalig zijn, hebben we besloten onze krachten te bundelen. We zijn nu aangesloten bij de stichting Samenwerkende Zorgboeren Zuid (SZZ).

Hoeve Loevestein, Donderen

In het begin ontvingen we alleen mensen met een persoonsgebonden budget (pgb), maar sinds de bezuinigingen twee jaar geleden hebben we dat uitgebreid naar de ZIN, Zorg In Natura. Wij kopen zorg in bij de SZZ, die het inkoopt bij een zorgkantoor. Als mensen niet langer een pgb ontvangen, kunnen ze via de ZIN soms alsnog bij ons terecht.” En nu het zorgakkoord?

“Nu wordt zorg via het pgb nog minder. ZIN wordt belangrijker, maar dat is vrij onzeker. De ‘oudgedienden’ kunnen nog wel bij ons terecht, maar voor nieuwe cliënten wordt het lastiger. Het is ook afwachten of zorgkantoren hun medewerking verlenen. En of gemeenten hun verantwoordelijkheid nemen. Het verschilt per gemeenten of dat gebeurt.”

Hans Kaljouw Theo Smeulders

Marga Waanders Erve Knippert, Haaksbergen

De Eburon, Bergeijk

“Wij zijn niet heel anders gaan werken, maar zoeken meer contact met de gemeenten” “26 jaar lang heb ik in een instelling voor ouderen gewerkt. Veel deelnemers vonden zo’n dagbesteding prima. Maar anderen wilden liever naar buiten, iets nuttigs doen. Toen dacht ik: dat kan toch prima bij ons op de boerderij? Dus bieden mijn man Wim en ik sinds 2001 dagbesteding voor mensen van 50+ met een lichamelijke, geestelijke of verstandelijke beperking. Eigenlijk zijn alle ouderen welkom!” Wat betekenden de eerste bezuinigingen twee jaar geleden?

“We zijn met onze werkzaamheden niet direct dingen anders gaan doen. Wel ben ik samen met drie collega’s actief namens de Zorgboeren Twente. Van daaruit organiseren we het contact met gemeenten, vooral gericht op de

8 STREEK 3 2013

veranderingen in de Wmo. We hebben bijvoorbeeld een flyer gemaakt om te laten wie we zijn en wat we te bieden hebben. Ambtenaren en wethouders zijn ook bij zorgboeren op bezoek geweest en hebben gewoon eens een aantal uren meegewerkt.” En nu het zorgakkoord?

“We zetten ons werk met de Zorgboeren Twente voort. Wat ik belangrijk vind, is dat mensen kunnen blijven kiezen. Het is jammer dat pgb-fraude over de hoofden van iedereen wordt afgerekend. Als oplossing zie ik een vouchersysteem, zodat zorgvragers geen geld beheren. Gemeenten zouden dan steekproefsgewijs moeten controleren op zorg en kwaliteit. Wij hebben dan ook met minder controleurs, intakers en papierwerk te maken. Een ander aandachtspunt zijn vervoerskosten. Mensen krijgen sinds

“Cliënten krijgen bij ons een zinvolle dagbesteding en zijn daardoor van de straat. Dat voorkomt problemen in de maatschappij. En je ziet dat mensen bij ons echt opknappen, het zou zonde zijn als dat stopt. Ik wil ook wel positief blijven, ik denk dat er wel een oplossing komt. In Nederland zijn we op den duur altijd goed in rekenen. Als onze cliënten ergens anders terecht moeten, dan kom je al snel bij een psychiatrische instelling. Als je ziet wat dat kost... Dus als je nuchter naar de feiten kijkt, zijn zorgboerderijen echt wel belangrijk.” >k  wekerij-kaljouw.nl/pages/zorgkwekerij.php

Zorgkwekerij Vogelvlucht, Oud-Sabbinge

Wim Haan

Zorgboerderij?

Waarom is de zorgboerderij toch belangrijk?

januari 2013 37% minder vergoed. Wij passen dat bij. Want bijna geen deelnemer kan nog op de fiets, ook al denken ze vaak zelf dat dat nog wel gaat.” Waarom is de zorgboerderij toch belangrijk?

“Als ouderen een passende dagbesteding hebben kunnen ze langer thuis blijven wonen. Dat is prettig en goedkoper. Ook is het belangrijk vroeg te starten met professionele hulp. De zorgboerderij is dan een heel goede plek voor mensen die graag buiten bezig zijn of zinvol werk willen doen. We moeten straks meer doen met minder geld. Ik weet niet hoe het gaat lopen. Maar we hebben zoveel enthousiast en serieus contact met gemeenten, ik vind dat we vertrouwen moeten hebben. Met elkaar moet het lukken mensen de zorg te geven die ze nodig hebben.” > erveknippert.nl

“We hebben ons begeleidingsaanbod uitgebreid en zijn een camping begonnen” Zorgboerderij?

“We zijn niet echt meer een zorgboerderij. De meeste agrarische activiteiten zijn verdwenen. Bovendien beperken we ons niet tot één locatie. We bieden zorg in een groene, agrarische omgeving. Doelgroepen zijn jongeren in de leeftijd van 18 tot 28 met een multi-problematiek en een ontwikkelingsstoornis of psychische stoornis op de achtergrond. Ze vertonen vaak externaliserend – naar buiten gericht – gedrag. Wij proberen de scherpe kantjes eraf te halen en hun zelfstandigheid te vergroten.” Wat betekenden de eerste bezuinigingen twee jaar geleden?

“We zijn een jaar of zeven geleden begonnen met dagbesteding op basis van het pgb. Mede als gevolg van de bezuinigingen hebben we besloten uit te breiden naar een

totaalpakket begeleiding. In 2010 zijn we wonen en ambulante zorg gaan aanbieden. Ook hebben we vorig jaar de overstap gemaakt naar een leer-werkbedrijf met arbeidstoeleiding. En we hebben nu een commerciële tak in de vorm van een camping en horecagelegenheid.” En nu het zorgakkoord?

“Anticiperen is bijna onmogelijk. Onze cliënten hebben een hoge zorgzwaarte en zullen niet 1-2-3 uit de AWBZ worden gegooid. Maar het is nog steeds niet concreet hoe de transitie naar Wmo gaat uitpakken. Ook is onduidelijk wat de keuzevrijheid binnen de Wmo daadwerkelijk gaat betekenen. Ons zorgkantoor maakt geen nieuwe contracten meer voor de intramurale zorg die wij bieden. Het zorgkantoor zegt een ontmoedigingsbeleid te voeren tegen

het PGB, maar in de praktijk lijkt het vaak een frustratiebeleid.” Waarom is de zorgboerderij toch belangrijk?

“Ik heb vroeger in een internaat gewerkt, binnen vier muren. Ik dacht: als je hier niet gek in komt, dan kom je er wel gek uit. Op De Eburon zitten jongeren in een prikkelarme omgeving en vinden ze heel snel een ritme. De natuur heeft een heilzame werking, daar ben ik van overtuigd. Door de veranderingen zijn sommige jongeren straks weer op grote instellingen, de ZIN-aanbieders, aangewezen. Of dat echt een kostenbesparing is, daar durf ik aan te twijfelen. En er wordt veel te weinig gelet op kwaliteit. Maar sommige jongeren kunnen in een andere setting gewoon niet aarden. Zij hebben ons straks niet minder nodig, uiteindelijk zal er wel een oplossing komen.” > de-eburon.nl 1 2013 STREEK 9

Achtergrond

Hoe Twente werkt aan de verbinding van stad en platteland

Streekmarkt Twente: kiem voor veel meer

Samenwerking

Twentse boeren brengen sinds april 2009 iedere eerste zaterdag van de maand een heel assortiment aan lokale producten bij elkaar op de Streekmarkt Twente. De locatie is Delden, een plaatsje met een kleinschalig karakter maar wel vanuit de hele regio goed bereikbaar. LEADER ondersteunde het initiatief. Manon Hofsté, Leader Zuid Twente: “De Streekmarkt is het begin van veel meer. Op een natuurlijke manier worden boer en burger verbonden. Het is een enorm succes, dankzij het doorzettingsvermogen van de ondernemers. Inmiddels is het aantal streekmarkten gegroeid naar vijf per maand waarbij zo’n zestig agrariërs deelnemen.”

binnen én buiten de eigen grenzen andere Hamburg, Milaan, Toscane, Bulgarije en Polen in het project URMA (UrbanRural Partnerships in Metropolitan Areas). Partners werken aan voorbeeldprojecten en wisselen kennis uit rond de verbinding van stad en platteland. Binnen URMA richt Twente zich op voedsel, een thema dat sinds Streekmarkt Twente (zie kader) volop aandacht krijgt in de regio. Maar ook in Europa is het een hot item. “Iedereen gaat weer nadenken. Door de voedselschandalen bijvoorbeeld, of omdat nieuwe impulsen voor het platteland nodig zijn.” In het buitenland zijn streekproducten overigens heel normaal, merkt Oldejans op. Wat kunnen ze van ons Hollanders dan nog leren? “Wij produceren misschien voor de internationale markt, maar we hebben een voorsprong als het gaat om efficiëntie. Als we het doen, dan doen we het ook goed. En met heel veel liefde.”

Twente werkt op allerlei manieren aan de verbinding van stad en platteland. Foto’s: Iwan van de Wetering

In Twente lijkt het platteland nooit ver weg. Maar vergis je niet: de regio biedt een thuis aan 600.000 mensen, waarvan er bijna 400.000 in de stad wonen. Hoe houd je het platteland mooi, de regio economisch vitaal en hoe zorg je dat stad en platteland elkaar kennen en waarderen? Door alle denkbare hulptroepen in te zetten.

Want Twente heeft zelf heel wat kennis in huis. Via de Groene Kennispoort Twente, een samenwerkingsverband tussen overheden en onderwijsinstellingen (zoals Saxion Hogeschool en AOC’s) wordt die kennis aangewend. Studenten gaan aan de slag met vraagstukken uit de samenleving, voornamelijk gericht op het platteland. En daar profiteert iedereen van, vertelt Rolf Oldejans,

10 STREEK 3 2013

beleidsadviseur stedelijke ontwikkeling van de gemeente Enschede. “Er ontstaat bijna een soort werksituatie. Voor de studenten is het mooi dat ze echt met praktijksituaties aan de slag kunnen; de regio krijgt nieuwe, frisse ideeën. Daarnaast hebben we ook de hoop dat studenten hierdoor langer in Twente blijven. Je wilt de kennis graag vast houden, zeker in gebieden met krimp.”

Internationaal leren van elkaar Oldejans staat in Enschede aan het roer als het gaat om de versterking van de relatie stad-platteland. Hij toont zich een enthousiast kapitein vol ideeën over projecten en nieuwe partnerschappen. Internationale samenwerking bijvoorbeeld. Niet verwonderlijk misschien voor een grensregio. En dus werkt Twente sinds kort samen met onder

Logische logistiek Oldejans is vooral enthousiast over het regionaal distributiecentrum, een logistiek systeem voor producten uit de streek. “Er zijn vooral nog wat losse ideeën, die we door studenten willen laten uitdokteren. Denk bijvoorbeeld aan heel kleinschalig vervoer. Producten uit de regio worden dan opgehaald en gezamenlijk vervoerd naar restaurants en winkels, bijvoorbeeld door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.” Inspiratiebron is Vertwenz. Deze winkel in Borne verkoopt producten uit de hele regio. Eén keer per week rijdt een deelnemer van een zorgboerderij een ‘versrondje Twente’ om producten op te halen. “Twente heeft een kleinschalig landschap: je moet het niet groots opzetten. Maar streekproducten kunnen pas een succes worden als je de logistiek goedkoop houdt. Slimme combinaties dus, en zoveel mogelijk partijen betrekken.“ URMA gaat in 2014 het laatste jaar in. Oldejans hoopt dat het logistiek-project vervolg kan krijgen. “Het is heel simpel maar kan volgens mij in heel Europa aanslaan: fijnmazige systemen waardoor gebieden niet leeglopen. Maar iedereen moet wel mee willen. En iemand zal geld moeten neerleggen, zijn nek durven uitsteken.” Kip of ei Risico, dat is ook het knelpunt in Oldejans’ volgende project: de productie van vlas.

Vertwenz uit Borne doet een wekelijks ‘versrondje Twente’.

Het is moeilijk om de keten van de grond te krijgen, daar heb je eigenlijk een overheid bij nodig. Maar ik ben er heilig van overtuigd dat dit een succes kan worden. Het mooiste van vlas is dat het past bij het kleinschalig landschap van Twente. Je kunt het afwisselen met rogge en graan, en zo zorgen voor een hele diverse economie.” Rolf Oldejans

“Twente heeft een kleinschalig landschap: je moet het niet groots opzetten. Slimme combinaties dus, en zoveel mogelijk partijen betrekken.”

Samenwerken en durven dromen, dat lijkt de kern van Oldejans’ aanpak. Waarom? “Denk bijvoorbeeld aan de wisselteelt van vlas; dat vraagt echt om samenwerking. En kennisinstellingen zijn belangrijk, omdat je moet openstaan voor nieuwe ontwikkelingen om het platteland in stand te houden. En het is gewoon leuk om met vergezichten te werken. Daar word je enthousiast van en dat is belangrijk in deze tijden van crisis.” Lotty Nijhuis

“Vlas is echt een fantastisch product! Je kunt de olie en vezel echt voor van alles gebruiken. Het vraagt weinig aandacht en water tijdens de teelt, verbetert de bodem en zorgt voor meer biodiversiteit.” Verschillende partijen zijn enthousiast, waaronder ook de provincie. De eerste proefveldjes zijn ingezaaid. Maar het is wel een ‘kip of het ei’-verhaal, want wie gaat beginnen? “Je hebt een bepaalde omzet nodig voordat je kunt afzetten.

MEER INFO streekmarkttwente.nl Rondkijken bij streekproductenwinkel Vertwenz in Borne? Bekijk filmpje: tinyurl.com/Vertwenz

3 2013 STREEK 11

Reportage Een poppetje met een enorm hoofd, zwevend boven de vloer. De tekening is voor mij een feest van herkenning: hé, dat lijk ik wel! Maar vandaag moet het dus anders: de voeten weer stevig op de grond, het hoofd teruggebracht naar normale proporties. Want zoals Joost van Alkemade (MOVISIE) het verwoordt: “Vaak wordt gezegd dat we rondrennen als een kip zonder kop. Maar soms zijn we juist een kop zonder kip.” Minder blijven hangen in alleen denken dus, en vooral (anders) doen. Maar levert dat ook wat op?

Energie voor het platteland zij uitgevoerd na de Plattelandsconferentie? Ik spreek mensen die nauwelijks verder zijn gekomen, maar ook mensen die wel degelijk stappen hebben gezet. Ook de genodigde sprekers van vandaag vonden door de Plattelandsconferentie de inspiratie om in hun eigen gebied op een andere manier aan de slag te gaan. Van knutselende bestuurders in Salland tot een project in de Utrechtse Waarden waar spelt regionaal wordt geproduceerd, verwerkt én vermarkt.

De Energiecentrale, minder blijven hangen in denken en vooral (anders) doen. Ook tíjdens de bijeenkomst, met bijzondere werkvormen. Foto: Lotty Nijhuis.

Een oefening: bewegen door de ruimte, maar alléén op iedere uitademing. Een opwarmertje dat ons moet helpen meer open te staan voor nieuwe dingen. Ik ga er eigenlijk alleen maar harder van nadenken. Maar wie aanwezig was tijdens de Plattelandsconferentie vorig jaar december zal vandaag niet zo van zijn stuk raken. Het is 25 april en we zijn in kasteel Groeneveld (Baarn) voor de netwerkdag ‘De Energiecentrale’, een vervolg

12 STREEK 3 2013

op eerder genoemde conferentie. Vandaag blikken we voornamelijk terug op vorig jaar: wat hebben de nieuwe ideeën en werkvormen ons – het platteland – nou eigenlijk opgeleverd? En is het de deelnemers gelukt de energie vast te houden? Zelf raak ik zelden (of nooit) gemotiveerd om na een conferentie aan de slag te gaan. Ik doe een kleine rondgang langs de deelnemers van deze Energiecentrale: wat hebben

Het kán dus wel degelijk werken, een andere aanpak. Toch moeten we het misschien ook weer niet overschatten. Soms zal het helpen om van de gebaande paden af te wijken, in andere gevallen is het beter gewoon de vertrouwde route te volgen. Elkaar inspireren, dat is wellicht de kern van het verhaal. Joost van Alkemade: “Het is al leuk om elkaars verhalen uit te wisselen. Inspiratie en nieuwe inzichten opdoen bij anderen, maar ook herkennen wat wel en niet lukt. Jezelf uitdagen om anders naar het vraagstuk te kijken. Alleen nieuwe wegen brengen op nieuwe bestemmingen. Er worden op een dag als vandaag misschien geen hele grote stappen gezet, maar soms moet je net een drempel over. Een uurtje aandacht voor elkaars verhaal, het collectief denken benutten, meer is het niet.” Lotty Nijhuis

MEER INFO www.netwerkplatteland.nl/energiecentrale

Hoe moeten we verder op het platteland?

Hoe kijkt u terug op de Plattelandsconferentie?

Antoinet van Helvoirt – Looman

Arno Gosselink

“Natuurlijk moeten we allemaal bezuinigen. Maar als je je ambitie beperkt tot alleen maar goedkoper werken ga je het niet redden. Dan wordt het alleen maar minder. Het is onze ambitie dingen ook beter te doen, anders. Dat betekent naar elkaars belangen kijken en je eigenbelang niet altijd voorop stellen. Wanneer we samen aan ons gezamenlijk belang werken, helpen we het platteland vooruit. Die instelling is belangrijker en effectiever dan subsidie.” > [email protected]

“Het werken met prototypes, dat vond ik het leukste op de Plattelandsconferentie. Iedereen wil fröbelen. En ik geloof dat denken en doen een ideale combinatie is voor gebiedsontwikkeling. Het helpt als ideeën zichtbaar worden. Officieel is het zo dat je eerst een visie moet hebben en dan pas moet doen. Maar een visie heeft de neiging om te struikelen. Projecten doen dat nooit, omdat iedereen de effecten ziet en er daarom in gelooft.” > [email protected]

Birgitte Keijzer

Henk van Paassen

Programmamanager Plattelandsontwikkeling en Subsidiecoördinator gemeente Raalte

Adviseur landelijk gebied van DORPenLANDadvies

“Wat we nodig hebben is een andere manier van werken. Niet te ambtelijk, dat duurt te lang. In plaats daarvan moeten we vanuit de overheden op zoek naar kansen en het enthousiasme bij andere mensen. In Salland proberen we nu initiatieven en mensen – de kapper, de dominee, de boer – samen te brengen via een netwerkorganisatie. In de start van de samenwerking zijn onder andere ambtenaren langs gegaan bij mensen thuis om naar ze te luisteren. Dat wordt als heel erg positief ervaren!”

“Het mooiste vond ik dat mensen er met 100% energie in gingen en met 200% eruit. Na de conferentie heb ik met vier mensen een project opgezet in Ede. Doel is om stad en land te verbinden en het stadscentrum te verlevendigen. We willen, samen met studenten en kunstenaars, producten van ondernemers uit de streek in de etalage van winkels zetten. De producenten van buitenaf willen graag. De grootste uitdaging wordt om de eigenaren van winkelpanden in de stad enthousiast te krijgen.” > [email protected]

Heemraad Waterschap Rijn en IJssel

Waterschap Rijn en IJssel

Marieke Hüsstege Klaas-Hemke van Meekeren Streekfonds de Utrechtse Waarden

“De overheid heeft jarenlang voor onze leefomgeving gezorgd. Nu zij dat niet meer doet is het wennen voor mensen om weer zelf verantwoordelijkheid te nemen. In de Utrechtse Waarden werken we via het streek-fonds aan een beweging waarin het begrip eigenaarschap centraal staat. Dat betekent zelf zorgen voor je eigen leefomgeving. Vooral bij ondernemers vinden we veel steun hiervoor, en die helpen met tijd, creativiteit en geld.” > [email protected].

Communicatieadviseur bij En Omgeving “Ik ben op moment onder andere bezig met een project dat de link legt tussen plaatselijke middenstand en boeren en telers in Zaltbommel en de Bommelerwaard. ProefLOKAAL is een platform aan het worden voor ondernemers uit de Bommelerwaard die goed eten en/of drinken met liefde en een verhaal aanbieden. Hopelijk groeit het uit tot een meer lokale economie. De conferentie gaf veel ruimte om ideeën uit te wisselen en contacten op te doen. Aan het eind vond ik de tijd alleen te kort om echt concreet te worden en praktische afspraken te maken. De U-methode werkt heel goed. Toch is het kennelijk moeilijk om de energie vast te houden en mensen later weer bij elkaar te brengen.” > [email protected]

3 2013 STREEK 13

streek- idee EU

streek- idee NL Eten verbindt boer en burger

Stadslandbouw in Zuid-Afrika

Waarom rijdt de boer rond met een spuit? Waarom lopen de koeien niet in de wei? Zomaar wat vragen over het boerenleven die als burger bij je op kunnen komen. En waar kun je beter antwoord krijgen dan op de boerderij zelf, tijdens een lekkere maaltijd uit de streek?

In Kaapstad, Zuid-Afrika, is stadslandbouw een kans voor arme stedelingen, die door groenten en fruit te verbouwen een basisinkomen verdienen en daarnaast ook gezond voedsel op hun eigen tafel kunnen zetten. Met een beetje hulp van een ngo.

rische Vrouwen Flevoland, een afdeling van het NAJK, hielp bij de organisatie. Het was even zoeken naar de juiste weg: “Persoonlijk ken ik niet veel ‘burgers’. Hoe benader je die dan? We hebben gebruik

“Niet alleen de gasten, ook de boer steekt wat op. Dan blijken burgers tijdens het gesprek aan tafel de vaktaal van de boer niet altijd te volgen. Leuk om te zien dat dat besef ineens bij een boer doordringt.”

Foto’s: Esther Claassen

‘Eten bij de Boer’ heet het initiatief van Plattelandsjongeren. nl en het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK). Zij ondersteunen boeren die een maaltijd willen organiseren voor geïnteresseerde burgers. Ellen van den Manacker, communicatiemedewerker bij Plattelandsjongeren.nl: “Via de achterban van NAJK zoeken we boeren die hierin geïnteres-

14 STREEK 3 2013

seerd zijn. We willen daarbij vooral insteken op de ‘fulltime’ boeren, multifunctionele bedrijven hebben de stappen al gezet om meer met de burger in contact te komen.” Leerzaam, ook voor de boer Het eerste etentje vond eind mei plaats in Swifterbant, Flevoland. Esther Claassen, bestuurslid van de Jonge Agra-

gemaakt van sociale media. Aansluitend heeft Nieuwe Oogst een artikel geschreven, dat heeft een aantal reacties opgeleverd. En het is en blijft een ons-kent-ons-cultuur: viavia hoorden mensen van het initiatief.” Uiteindelijk schoven twaalf gasten aan, vooral uit Lelystad en Dronten. Een succes: “We hadden het etentje gepland van 5 tot 10, uiteindelijk gingen de laatsten om half 12 weg. Dat geeft wel aan dat het gezellig was.” De gasten kregen eerst een rondleiding over het bedrijf. Een gastspreker ver-

sumenten die op deze manier een steentje bij willen dragen aan (sociale) duurzaamheid. De afnemers krijgen een wekelijkse e-mailnieuwsbrief en kunnen ook deelnemen aan rondleidingen in de tuinen en de bedrijfsruimte waar de groentes worden verpakt. Veel pr is niet nodig: mond-op-mondreclame doet genoeg.

telde over de geschiedenis van het boerenleven in Flevoland. Tijdens het eten werd hierover doorgepraat. Niet alleen burgers, ook de boer stak wat op. Claassen: “Dan blijken burgers bijvoorbeeld de vaktaal van de boer niet altijd goed te kunnen volgen. Die heeft het dan over een rotatieschema en pootgoed, maar wat is dat dan? Leuk om te zien dat dat besef dan ineens bij een boer doordringt.” Positiever beeld Er staan in ieder geval nog heel wat etentjes op het programma. Van den Manacker: “Er zijn veel boeren die zich aanmelden. Zij zien dat dit soort initiatieven tegenwoordig nodig zijn. Er komen steeds minder boerderijen en die worden steeds groter. Voor stadsmensen wordt het boerenleven steeds minder doorzichtig. Dit initiatief helpt boer en burger weer met elkaar in contact te brengen.” Ook Claassen is enthousiast. “Burgers iets leren, de streek promoten, dat is de insteek. Boeren willen graag een positiever beeld neerzetten. Misschien zien we niet direct resultaat en we bereiken we maar een selectief groepje mensen, maar ik hoop dat het balletje hierdoor toch gaat rollen.” > Meer info: etenbijdeboer.info Lotty Nijhuis

Arme stedelingen verbouwen in ‘community gardens’ biologische groenten, die worden verkocht als wekelijks groenteabonnement. Met als extra oogst zelfvertrouwen en besef van eigen kunnen. Ook iets voor Nederland?

In de townships van Kaapstad zijn allerlei initiatieven te vinden rond stadslandbouw. Bijvoorbeeld het initiatief ‘Harvest of Hope’ van de lokale ngo Abalimi Bezekhaya, een partner in het internationale RUAF-netwerk (Resource centres on urban agriculture and food security), gevestigd in Leusden. Arme stedelingen, vaak wat oudere vrouwen, verbouwen in door de wijk verspreidde ‘community gardens’ biologische groenten, die worden verkocht als wekelijks groenteabonnement. De ‘micro-farmers’ betalen een maandelijkse contributie, in ruil daarvoor krijgen ze (goedkope) zaden en mest, training en advies én een gegarandeerde afzet. Wekelijks groentepakket Sinds 2008 is het project gegroeid van een kleinschalig initiatief naar een georganiseerd bedrijf met een goede logistiek

en marketing, waaronder achttien groepen van elk zes tot acht deelnemers vallen. Vanuit ongeveer vijfentwintig tuinen voorzien zij 350 gezinnen van een wekelijks groentepakket. De pakketten worden voornamelijk gedistribueerd via basisscholen, meest aan de klassieke doelgroep van hoger opgeleide, bewuste blanke con-

Ontmoetingspunt Het project levert de deelnemers meer op dan alleen een inkomen en groenten voor eigen gebruik: zelfvertrouwen en een besef van eigen kunnen. De tuinen in de townships zijn groene ontmoetingspunten waar ook andere buurtbewoners makkelijk een praatje komen maken of iets komen kopen. Zo hebben de tuinen ook een positief effect op de sociale samenhang. Heel ver staat het initiatief niet van Nederland af. Stadslandbouw is niet alleen iets van de hoogopgeleide blanke stedeling die wil weten waar

zijn eten vandaan komt en waarde hecht aan groen in de stad. Ook in Nederland verschijnen ‘voedseltuinen’ in de grote steden, waar mensen uit de bijstand voedsel verbouwen voor klanten van de voedselbank. Net als in Zuid-Afrika gaat het in deze projecten naast het verbouwen van groenten om resocialisatie en wijkontwikkeling, maar moet er natuurlijk ook geld verdiend worden om het initiatief draaiende te houden. Femke Hoekstra destijds vanuit RUAF bij het project betrokken: “Iemand die bijvoorbeeld jarenlang werkloos is geweest is niet zomaar een ondernemer. De kracht van Abalimi is dat het uitgaat van een goed omschreven stappenplan: geleidelijk maken de deelnemers stappen van tuinieren voor eigen gebruik naar kleinschalige commerciële productie. Een aanpak die Nederlandse voedseltuinen ook zouden kunnen volgen.” Florien Kuijper

Stadslandbouwcafés ‘GROW the City’ Wat hebben São Paulo, Groningen, Kaapstad, Rotterdam, Shanghai en Almere met elkaar gemeen? Deze steden lopen voorop als het gaat om stadslandbouw. ‘GROW the City’, een initiatief van Stichting RUAF, in samenwerking met Netwerk Platteland en PPO-WUR, brengt

stadslandbouwpioniers vanuit de hele wereld naar Nederland. In vier Stadslandbouwcafés, met elk een andere invalshoek, delen ze hun ervaringen. De vaak verrassend andere aanpak geeft een frisse blik op de uitdagingen voor landbouw in en rondom de Nederlandse

stad. Het eerste Stadslandbouwcafé vindt plaats op 21 november 2013 te Groningen. Houd de agenda in de gaten! > Meer info: growthecity.eu

3 2013 STREEK 15

N E TW E RKNI EU WS

AG E N D A Florien Kuijper en Lotty Nijhuis

EIP’s en OG’s: hoe zit dat precies? De Europese Unie wil graag innovatie stimuleren. Dat doet zij door middel van ‘European Innovation Partnerships’ (EIP’s). De kern van EIP’s zijn ‘Operationele groepen’ (OG’s) waarin boeren, adviseurs, onderzoekers, ondernemers en andere actoren zich organiseren rond een bepaald vraagstuk en samenwerken aan concrete innovaties. Tot zover de EIP’s en OG’s in het kort. Maar hoe zit het nou allemaal precies? Om meer

inzicht te geven heeft Netwerk Platteland onlangs een website gelanceerd. Op die website vindt u bijvoorbeeld een blog met zeven vragen en antwoorden over EIP en Operationele Groepen. Via de website blijft u op de hoogte van de ontwikkelingen, bijeenkomsten die georganiseerd worden, nieuwtjes en praktijkvoorbeelden. Reacties zijn natuurlijk van harte welkom! > innovatieplatteland.nl

Plattelandsconferentie goes Achterhoek

Gebiedsorganisatie nieuwe stijl

We hebben de Plattelandsconferentie 2012 en de ‘terugkomdag’ de Energiecentrale (zie elders in deze Streek) natuurlijk nog vers in ons geheugen. Ondertussen is Netwerk Platteland druk aan het brainstormen over de Plattelandsconferentie 2013. In deze Achterhoekse editie strijken we neer in de DRU-fabriek in Ulft. Tijdens de conferentie willen we inspiratie opdoen aan de hand van nieuwe projecten, samenwerkingsverbanden, processen en ontwikkelingen op het platteland, en deze vertalen naar praktische toepassingen in de Achterhoek én daarbuiten. Natuurlijk blijven de kansen die een grensregio biedt niet onbenut, en zoeken we ook naar goede voorbeelden bij onze oosterburen. Deelnemers zijn van een divers pluimage, waarbij ook ‘niet-plattelanders’ vanuit cultuur, ontwerp en bestuur worden aangetrokken. Speciale aandacht is er voor waterschappen, voor wie de plattelandswereld relatief nieuw is. Aan de details van het programma wordt momenteel gewerkt. Schrijft u in ieder geval 12 en 13 december alvast in uw agenda!

Netwerk Platteland krijgt de laatste maanden veel vragen over het vormgeven van nieuwe gebiedsorganisaties. Het lijkt een trend dat gebieden zelf meer verantwoordelijkheid (willen) nemen om doelen in het eigen gebied te realiseren. Die wens komt uit de gebieden zelf, maar leeft ook bij bijvoorbeeld overheden. Bovendien wijzen de kansen in POP3 in de richting van meer lokaal initiatief en verantwoordelijkheid met eigen co-financiering. Niet voor niets, want meer verantwoordelijkheid in het gebied kan voordelen opleveren als lokale motivatie en betrokkenheid, continuïteit van projecten en een hogere (kosten)efficiëntie. Dé perfecte gebiedsorganisatie bestaat natuurlijk niet, maar inspirerende voorbeelden in beeld brengen kan natuurlijk wel. Daarom organiseert Netwerk Platteland op 31 oktober 2013 een bijeenkomst in Overijssel over een nieuwe generatie gebiedsorganisaties. Welke maatschappelijke veranderingen hebben zich de afgelopen jaren voorgedaan en welke organisatievormen komen op? Aan het programma wordt momenteel hard gewerkt. Houdt u de website goed in de gaten!

Burgerinitiatief in beeld op het PlattelandsParlement 2013 Op 16 november vindt weer het PlattelandsParlement plaats: het platform voor politici en plattelandsbewoners om in direct contact problemen én oplossingen uit te wisselen. Ditmaal staat het PlattelandsPlatteland volledig in het teken van burgerinitiatieven. Wat krijgen burgers op eigen kracht voor

elkaar op belangrijke thema’s als wonen, (mantel)zorg, groen, (duurzame) energie, voorzieningen voor jongeren, glasvezel en onderwijs? Wat kan het rijk doen om het initiatiefnemers gemakkelijker te maken? En wat verwachten initatiefnemers van de overheid? Laat ook uw stem horen en kom op zaterdag 16 november naar het PlattelandsParlement in Lunteren.

> plattelandsparlement.nl

19.10.13 > Agri meets Design Tijdens de Dutch Design Week (19-27 oktober) daagt Agri meets Design boeren, beleidsmakers en ontwerpers uit om samen de landbouw te ‘herontwerpen’ en ideeën te genereren voor onder andere het mobiliseren van burgers, het bedenken van slimme verpakkingen om verspilling tegen te gaan of het ontwerpen van de boerderij van de toekomst. Organisatie: Agri meets Design Locatie: Strijp S, Eindhoven 25.10.13 > Eetcafé live: ‘Agro & design’ In Het Eetcafé Live ontmoeten boeren en burgers elkaar in het echt, om elkaar te leren kennen, vragen te stellen, kritisch te zijn en discussie te voeren over voedsel. Op 25 oktober in het kader van Agri meets Design in Eindhoven, maar er staan dit najaar meer Eetcafés op stapel rond diverse thema’s die met voedsel(productie) te maken hebben. Organisatie: Youth Food Movement (YFM) en Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) Locatie: wisselend 13.11.13 > Cursus agrarisch natuur- en landschapsbeheer Tweedaagse cursus over actualiteit en toekomstperspectieven van het agrarisch natuur- en landschapsbeheer, aan de hand van concrete voorbeelden, actuele beleidsdiscussies, resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Organisatie: Wageningen Academy Locatie: Wageningen 15.11.13 > Tien jaar LEADER op de Zuid-Hollandse eilanden De LEADER-groep Zuid-Hollandse Eilanden presenteert hun Projectenkaart; een impressie van tien jaar LEADER. Samen met gedeputeerde Han Weber kijkt de groep vooruit naar voor een plattelandsontwikkelingsprogramma vanaf 2014. Organisatie: LEADER Zuid-Holland Locatie: Gemeentehuis Brielle 16.11.13 > PlattelandsParlement 2013 Zie informatie hiernaast. 12 en 13.12.2013 > Plattelandsconferentie 2013 Zie informatie hiernaast.

> Kijk op netwerkplatteland.nl/agenda

16 STREEK 3 2013

> Kijk voor meer details en links klik meteen door opentinyurl.com/np-agenda