Social Enterprising Europe (SEE)

1

2 Social Enterprising Europe (SEE)

SEE-leerprogramma – Handboek voor studenten

WP4: studiemateriaal Materiaal 4.2: Handboek voor studenten

SEE valt onder een Creative Commons Attribution-Non-Commercial-Share Alike 2.0-licentie. Dit project werd mede mogelijk gemaakt door de steun van de Europese Commissie. Deze publicatie bevat enkel de standpunten van de auteur. De Europese Commissie is niet verantwoordelijk voor gebruik van de hierin vermelde informatie.

3

Inhoud

INSTRUCTIES VOOR DE VOORBEREIDING VAN HET LEERPROGRAMMA MODULE 0. VOORBEREIDEN om de wereld te veranderen MODULE 1. BOUWEN van een betere wereld MODULE 2. Sociale verandering CREËREN MODULE 3. CONTACT ZOEKEN met stakeholders MODULE 4. BEREKENEN van kwaliteit en impact MODULE 5. Mensen ENGAGEREN en leiden MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid MODULE 7. PLANNEN van een sociale onderneming SLOTOPMERKINGEN

4

OVER SOCIAL ENTERPRISING EUROPE Wat is het project Social Enterprising Europe (SEE)? Een sociale onderneming gebruikt economische activiteiten om een centrale, sociale doelstelling te bereiken. Het SEE-project voorziet kwalitatieve opleidingen en leermateriaal voor (toekomstige) sociale ondernemers. Het SEE-project wordt gefinancierd door het Lifelong Learning Programme/Grundtvig (het Programma voor Levenslang Leren) van de Europese Unie.

Trainingsprincipes en -modules Het SEE-project promoot een duurzame opleiding voor ondernemers die focussen op sociale rechtvaardigheid, eerlijkheid en een verplichting ten opzichte van de meest buitengesloten groepen van onze gemeenschap. Daartoe moedigt het project innovatie aan en legt het de nadruk op het ethische karakter van het bedrijfsleven. Het SEE-project focust op levenslang leren, bouwt voort op de vroegere ervaringen van de studenten en stemt de studieactiviteiten af op de behoeften van de studenten.

5

INSTRUCTIES VOOR DE VOORBEREIDING VAN HET LEERPROGRAMMA HOE MOET DIT HANDBOEK GEBRUIKT WORDEN? Het SEE-leerprogramma is geen 'afgewerkte' of 'gebruiksklare' oplossing, noch een unieke studiemethode voor sociale ondernemingen en sociaal ondernemerschap. Als student gebruik je dit document als basis voor je leerproces, afgestemd op je eigen behoeften en verwachtingen. Je ervaring en knowhow van het ondernemerschap zijn dan ook van cruciaal belang. Afhankelijk van het niveau van de studenten zullen de facilitatoren het leerprogramma op bepaalde punten aanpassen. Maar daarnaast raden we je vooral aan om alle modules door te nemen en alleen zaken uit te diepen waarvan je vindt dat dat nodig is. De aanbevolen duur van de modules is slechts een schatting. Afhankelijk van de behoeften van de studenten kunnen de modules ingekort of verlengd worden. Bovendien ontwikkelden we een open website (de Materials Map), waar je je ervaringen kunt delen en je steentje kunt bijdragen om het leerprogramma te verbeteren.

6 IS DIT LEERPROGRAMMA IETS VOOR JOU? Ja, als je een sociale onderneming wil oprichten of verbeteren! Dit leerprogramma is zowel geschikt voor iedereen die de basis van sociaal ondernemerschap al kent als voor nieuwe studenten. Heb je de basis van sociaal ondernemen nog niet onder de knie, dan biedt dit leerprogramma alle basisconcepten en referenties die je nodig hebt om je kennis uit te breiden. Anderzijds behandelt dit programma niet alle mogelijke aspecten van het runnen van een bedrijf. Je volgt dus geen modules over boekhouding of marketing, maar er worden een aantal specifieke aspecten van sociaal ondernemerschap uitgelicht. Dit Social Enterprising Europe (SEE)-leerprogramma bouwt verder op je basiskennis over het ondernemerschap. Je leert als het ware je sociale ondernemingsvaardigheden af te stemmen op ethische en sociale kwesties. Opgelet: veel concepten veranderen wanneer je ze toepast op een sociale onderneming. Hou dus steeds rekening met de visie van je sociale onderneming. Tegelijkertijd moet je alles wat je leert kunnen toepassen om de werkwijze van je sociale onderneming te wijzigen. Je hoeft niet alles te leren via dit programma. Leren om een 'sociale ondernemer' te zijn is een proces dat nooit stopt. Het leerprogramma bestaat uit acht modules, die zowel samen als apart bestudeerd kunnen worden. Dit zijn de modules:

MODULE 0 – VOORBEREIDEN om de wereld te veranderen; MODULE 1 – BOUWEN van een betere wereld; MODULE 2 – Sociale verandering CREËREN; MODULE 3 – CONTACT ZOEKEN met stakeholders; MODULE 4 – BEREKENEN van kwaliteit en impact; MODULE 5 – Mensen ENGAGEREN en leiden; MODULE 6 – BEREIKEN van financiële duurzaamheid; MODULE 7 – PLANNEN van een sociale onderneming.

7 Verschillen tussen dit programma en een leerprogramma voor 'traditionele bedrijfsvoering' Voor traditionele bedrijfsopleidingen wordt vaak dezelfde terminologie gebruikt, maar heeft dit wel een andere betekenis. We willen dus niet herhalen wat je ook bij een traditioneel leerprogramma kunt leren, maar daar juist nieuwe kennis aan toevoegen. Het SEEleerprogramma legt de nadruk op sociale problemen. In de volgende tabel illustreren we het verschil tussen enkele belangrijke bedrijfsaspecten.

Aspecten van het ondernemerschap

Traditionele ondernemersprogr amma's

SEE-leerprogramma

Missie van de onderneming

Handelsdoelstelling – zo veel mogelijk winst maken Financiële beslissingen: hiërarchische structuur

Sociale doelstelling – zo veel mogelijk sociale voordelen (voor de gemeenschap) Sociale motivatie; participatief leiderschap; democratie; samenwerken met vrijwilligers; inclusieve werkgelegenheid

Producten en diensten

Alle soorten producten en diensten

Marktstudies

Vraag van de klanten

Positieve bijdrage aan de gemeenschap; ethische reflectie over duurzaamheid en 'goed' werk Sociale behoeften; bewust van de gevoeligheden en behoeften van de klanten

Marketing

Reclamebudget en concurrentie

Sociale communicatie; voordelen voor de gemeenschap, transparantie; eerlijke prijzen en samenwerking

Financiën

Leningen en investeringen

Crowdfunding; sweat equity; sociale investeerders

Wettelijke structuren

Bedrijven, partnerschappen

Coöperaties; bedrijven, verenigingen; fondsen; geen bedrijven met winstoogmerk

Impact

Winst-enverliesrekening; balans

Sociale impact én financiële duurzaamheid

Personeel, bestuur, management

Het is belangrijk dat de mensen aan het hoofd van een sociale onderneming begrijpen dat hun onderneming sociale voordelen en/of voordelen voor de gemeenschap moet creëren. Sociaal

8 ondernemerschap combineert de bedrijfswereld met sociale/gemeenschapsvoordelen. De economische activiteit moet voordelen voor de mensen, de planeet en de gemeenschap opbrengen, en niet voor individuen ten koste van anderen (of ten koste van de planeet!).

WAAROM MOET JE AAN DIT PROGRAMMA DEELNEMEN? De methodologie van dit leerprogramma is gebaseerd op de praktische toepassing van concepten en wat het betekent om sociaal ondernemer te zijn. De voorgestelde activiteiten zijn bedoeld om meer interactie met andere studenten te creëren ('peer learning'). Door actieve deelname aan het leerprogramma aan te moedigen, wordt een nieuwe groep van sociale ondernemers geboren. Dankzij de daaruit voortvloeiende netwerken kun je in contact komen met gelijkgezinden. Dit zal je leerproces in het sociale ondernemerschap versterken en je sociale onderneming helpen om haar sociale doelstellingen efficiënter te bereiken. Wees creatief! Je bent een sociaal ondernemer! Dit is geen traditioneel leerprogramma waarbij je naar de docent luistert of gewoon een boek leest.

HOE MOETEN HET LEERPROGRAMMA EN DE MODULES GEBRUIKT WORDEN? Nu je dit handboek leest, heb je je ingeschreven voor een leerprogramma met een facilitator of handel je op eigen houtje. Volg je een specifiek programma? Dan zal de facilitator je tonen hoe je dit handboek moet gebruiken en hoe je je eigen tempo kunt aanhouden. Daarnaast zal hij/zij extra leeractiviteiten of alternatieven voorstellen. Volg je dit programma in je eentje? Dan kan onze uitleg je helpen om je leerproces succesvol af te ronden. Volgens het SEE-leerprogramma kun je als student de modules best in een specifieke volgorde volgen. Toch is het programma flexibel genoeg om het af te stemmen op je achtergrond en je behoeften. Je kunt het leerprogramma bovendien ook volgen als je niet onmiddellijk een sociale onderneming wilt oprichten. We raden je dan ook aan om de modules als basisidee te gebruiken voor alle fases van de ontwikkeling van een sociale onderneming. Dat idee pas je toe op de verschillende activiteiten van alle modules. In dit handboek wordt de algemene methodologie uitgelegd. We hebben gekozen voor een progressieve aanpak, van persoonlijke reflectie over het milieu, over het verbeteren van vaardigheden en kennis, tot de ontwikkeling van een sociaal ondernemingsplan. Dat wordt geïllustreerd in het volgende diagram. Er zijn twee voorbereidende modules (M0 en M1). M2, M3, M4, M5 en M6 zijn alleenstaande modules, maar dragen wel bij tot de ontwikkeling van het sociaal ondernemingsplan (M7).

9

STRUCTUUR VAN DE MODULES In principe is elke module als volgt opgebouwd:

1) Voorstelling van de module Titel van de module Hoofdpunten van de module Studieresultaten

De essentie van de module. Inleiding tot het onderwerp met algemene doelstelling. Dit zijn de verwachte resultaten van het leerproces na de modules.

2) Activiteiten op basis van de Kolbleercyclus STAP 1: persoonlijke kennis en ervaring uit het verleden Dit deel handelt over de ervaring en kennis van de studenten.

10 STAP 2: leren van de ervaring van anderen en nieuwe ervaringen opdoen Dit deel handelt over de ervaring en kennis van anderen, vooral via casestudies. Bij groepswerk voer je activiteiten uit om nieuwe ervaringen met andere studenten op te doen. STAP 3: ontwikkelen en bestuderen van theorieën en toepasbare tools In dit deel worden theorieën en tools over het probleem toegelicht en kun je nieuwe theorieën/tools ontwikkelen. STAP 4: ideeën in de praktijk omzetten In dit deel wordt de module beëindigd. Je moet dan je eigen ideeën op je sociale onderneming kunnen toepassen. Heb je nog geen sociale onderneming? Dan gebruik je voor dit project een andere, echte situatie. OPMERKING: voor elke module worden een aantal activiteiten voorgesteld. Ze zijn echter allemaal bedoeld als alternatief: je bent dus niet verplicht om alle activiteiten te doorlopen. De facilitator kan zelf kiezen welke activiteiten het best bij de studenten passen. Anderzijds kan hij/zij ook andere activiteiten voorstellen.

3) Grensoverschrijdende kwesties Elke module handelt over 'grensoverschrijdende kwesties' of zogenaamde 'ethische kwesties'. Het gaat dan bijvoorbeeld over gender, milieu, ras en andere gemeenschapskwesties. Het leerprogramma wil het bedrijfsleven zo veel mogelijk een centrale, ethische dimensie geven, waarbij de bedrijven focussen op sociale rechtvaardigheid, eerlijkheid en een verplichting ten opzichte van de meest achtergestelde groepen van onze samenleving. Ethische kwesties zijn een absolute 'must' voor sociale ondernemingen en moeten dus in alle modules behandeld worden. Het voortbestaan en de winst zijn geen prioriteiten voor een sociale onderneming als ethische kwesties geen aandacht krijgen en de activiteiten de missie niet weerspiegelen. Het zal soms moeilijk zijn om te weerstaan aan de druk op de markt. Daar moet je de sociale ondernemers dus bewust van maken. Toch hoeft de facilitator geen oordeel te vellen over de motivatie van de studenten. Hij/zij moet alleen ruimte voor reflectie bieden. In elke module stelt het SEE-leerprogramma enkele kwesties voor, waarover de studenten in groep kunnen debatteren en individueel kunnen nadenken. Ethiek is echter geen apart onderdeel: je werkt er samen met de facilitator aan doorheen de hele cursus. Je kunt zelf ook voorstellen voor een debat indienen!

4) Evaluatie en reflectie Aan het einde van elke module krijg je de tijd om je leerproces te evalueren.

11

VERSCHILLENDE MANIEREN OM HET LEERPROGRAMMA TE VOLGEN Hoewel het SEE-leerprogramma bestaat uit specifieke modules en activiteiten, kan het naar believen aangepast worden op basis van je eerder opgedane kennis en professionele behoeften. Het programma is dus erg flexibel. Het bestaat uit aparte modules, waardoor je zelf kunt kiezen aan welke modules je wilt deelnemen. Het leerprogramma biedt daarvoor de nodige tools en concepten aan. Die kun je gebruiken om je eigen bedrijf te verbeteren, om een sociaal ondernemingsplan op te stellen of om gewoon na te denken over het sociale ondernemerschap in het algemeen. Het volgende diagram toont dit aan en vergelijkt het met het opbouwen van verschillende structuren met behulp van dezelfde 'zak' bakstenen.

12

Elke module bestaat uit drie onderdelen: Programma: belangrijkste inhoud van de module: concepten, de best mogelijke houdingen, activiteiten en tools; Reflectie en plannen: activiteiten om de situatie van de studenten te evalueren en hierop toe te passen; en Aanvullend materiaal: suggesties om de modules grondiger te bestuderen, zoals boeken, links, onderzoeken, etc. Bovendien is het leerprogramma flexibel. Er kan deelgenomen worden op traditionele wijze; zonder de module waarin het sociale ondernemingsplan besproken wordt; door meteen over te gaan tot het sociale ondernemingsplan; of via de 'vrije methode' ... Dit zijn de opties:

13 1) Traditioneel - Vervolledig alle modules en het sociale ondernemingsplan (businessplan).

14 2) Methode zonder sociaal ondernemingsplan - Volg de workshops (allemaal of gedeeltelijk) en maak het plan zelf.

3) Geen workshops – Ga meteen over tot de module voor sociale ondernemingsplannen.

15 4) Vrije methode - Je kiest zelf welke modules je volgt. Je ontwerpt zelf het plan naargelang je behoeften.

HOE WORDEN DE WAARDEN EN DE AANPAK VAN HET LEERPROGRAMMA TOEGEPAST? Het programma is gebaseerd op duidelijke principes (die van de Social Enterprise Academy, maar ook die van alle partners van het SEE-project), die aan de studiebehoeften aangepast kunnen worden (bijvoorbeeld wanneer de studenten in groep of alleen werken). Dit zijn de principes: Het leerproces moet voortbouwen op de ervaring en kennis van de studenten Iedereen beschikt over nuttige kennis en ervaring om met anderen te delen. Elke module is erop gericht om de vaardigheden van de student te verbeteren door zo veel mogelijk van anderen te leren. Het leerproces verloopt beter wanneer de studenten kennis uitwisselen We maken zo veel mogelijk gebruik van 'peer learning'. De facilitatoren zijn geen experts, maar 'peers'. Echter, de facilitator moet het concept 'sociaal ondernemen' begrijpen en de studenten de mogelijkheid geven om ideeën, ervaringen en geleerde zaken te delen. Dit leidt tot een dialoog tussen de studenten.

16 Het leerproces focust op belangrijke vragen Vragen leiden tot nieuwe denkpatronen. Ze stimuleren de hersenen en de creativiteit. De facilitator stelt steeds vragen om de studenten te ondersteunen en uit te dagen om hun eigen oplossingen te vinden. Het leerproces stimuleert verandering, ontwikkeling en groei De focus ligt op het persoonlijke leerproces. Dankzij het leerprogramma worden de studenten zelfbewuster, bouwen ze voort op hun sterke punten, krijgen ze de moed om nieuwe methodes uit te proberen en leren ze van hun ervaring. Het leerproces moedigt ondernemerschap en positief denken aan Het programma creëert een omgeving die tot positief denken aanzet: veel bijdragen, ideeën, brainstormsessies, mindmaps en het gebruik van foto's, beelden en metaforen. Tijdens het leerproces leren de studenten om initiatief te nemen en daarnaar te handelen De studenten worden geholpen bij het bedenken van nieuwe inzichten en werkwijzen, en om het geleerde in de praktijk om te zetten. Het is een leerproces dat verandering en ontwikkeling teweegbrengt door middel van actie. Tijdens het leerproces is er ruimte voor reflectie De studenten bevinden zich samen met hun 'peers' in een grote, veilige ruimte waar ze de tijd kunnen nemen om na te denken over hun eigen acties, doelstellingen en ontwikkeling. Er moet genoeg tijd voorzien worden voor actief leren, groepswerk en feedback.

MATERIALS MAP Om de modules in de toekomst te blijven gebruiken, aanpassen en ontwikkelen en om de activiteiten, referenties en inhoud te updaten, werd voor dit leerprogramma een virtuele kennistool ontwikkeld: de Materials Map. De Materials Map bevat alle details van de voorgestelde activiteiten, inhoud en andere informatie die nodig kan zijn om elke module op maat aan te passen. Deze tool bevat ook boekverwijzingen, links naar websites, adressen van organisaties en een database met de nodige bestanden. http://learn.socialbiz.eu/ Voeg gerust opmerkingen en nieuwe hulpmiddelen aan de Materials Map toe! De links naar en instructies voor de Materials Map vind je op de website van het SEE-project. http://socialbiz.eu/

17 CASESTUDIES Het SEE-leerprogramma bestaat uit 12 gedetailleerde, uitgeschreven casestudies uit heel Europa. Daarnaast zijn er 4 volledige casestudies met uitgeschreven materiaal en videobestanden voor de analyse van de sociale ondernemingen. Deze casestudies helpen je bij je werk voor het SEE-project. Hier vind je de volledige lijst: http://learn.socialbiz.eu/casestudies/#.VA23SUghgXw

VOLLEDIGE CASESTUDIES DINAMIA: Dinamia is een sociale coöperatie in Madrid die advies biedt voor sociale, economische en onderwijsprojecten in Spanje en Latijns-Amerika. EFREM: Efrem is een Italiaans bedrijf dat training en knowhow biedt voor internationale coöperatie- en ontwikkelingsprojecten (vooral op het vlak van duurzame energie). RE-UNION: Re-Union in Edinburgh biedt boottochten op de kanalen aan en stelt zo mensen in hun eigen regio tewerk. VILLA CLEMENTINA: Villa Clementina is een inclusief kinderdagverblijf in een mooie villa voor kinderen met en zonder beperking.

Informatiebladen ASSOCIAZIONE SEED: Associazione Seed uit Lugano (Zwitserland) biedt trainingen en technologiediensten voor non-profitorganisaties die werken aan lokale sociale ontwikkeling en internationale coöperatie- en ontwikkelingsprojecten. ECOSOCIALE E-SHOPS VAN ORT: ORT is een Macedonische ngo die langdurig werklozen wil tewerkstellen. Deze ecosociale e-shops zijn twee van haar projecten met duidelijke kenmerken van sociaal ondernemerschap. FONDAZIONE DIAMANTE: Fondazione Diamante is een Zwitserse stichting die sociale en professionele integratie van mensen met een (fysieke of mentale) handicap promoot. Het is een sociale onderneming die deels gesteund wordt door de bevoegde overheidsinstanties. GREAT GARDENS: vrijwilligers en stagiairs die nooit de overstap van school/onderwijs/opleiding naar werk konden maken, worden via GREAT Gardens Ltd opgeleid en tewerkgesteld in tuinbouw en -onderhoud. Daarnaast biedt deze organisatie een aantal milieudiensten aan en lost ze milieuproblemen binnen lokale gemeenschappen op. GURI I ZI: Progetto Sociale Guri I Zi is een sociale onderneming die in 2012 werd opgericht en kwetsbare vrouwen uit Noord-Albanië duurzame jobs en inkomsten biedt.

18 JOBDISABILI: Jobdisabili werd opgericht door een persoon met een handicap. Deze organisatie wil de kloof op de markt dichten en mensen met een handicap in contact brengen met bedrijven die graag mensen met een handicap willen tewerkstellen. KLEIN SPOOK: de webshop Klein Spook focust op de verkoop van herbruikbare luiers en vertelt klanten hoe ze die moeten gebruiken/wassen, wat de voordelen zijn, etc. Klein Spook wil de grote afvalberg van luiers in Vlaanderen verkleinen. LICE V LICE: CMA is een maatschappelijke organisatie die de gebeurtenissen op het vlak van media en cultuur, en dan vooral sociologische fenomenen, analyseert. SOCIAL ENTERPRISE ACADEMY: de Social Enterprise Academy (SEA) ondersteunt sociale ondernemers en leiders uit de tertiaire sector door middel van leer- en ontwikkelingsprogramma's op het vlak van leiderschap, ondernemen en sociale impact. SWISSLEG: SwissLeg wil in ontwikkelingslanden goedkope, beweeglijke beenprotheses aanbieden. Lopen is een basisrecht, waarvan iedereen - en niet alleen gegoede mensen wereldwijd moet kunnen genieten. TRANSFORMANDO: Transformando is een non-profitcoöperatie die sociale organisaties wil helpen om hun structuur en de kwaliteit van hun projecten te verbeteren. Daarnaast krijgen uitgesloten mensen de kans om een vereniging of bedrijf op te richten. 'T ATELIER: deze organisatie stelt mensen met moeilijkheden op de arbeidsmarkt tewerk. 't Atelier beschikt over een hout- en fietsatelier waar er minder prestatiedruk heerst en waar de werknemers meer gewaardeerd worden dan in een commerciële omgeving.

SOCIAAL ONDERNEMINGSPLAN (Module 7) De methodologie van dit leerprogramma staat open voor diversiteit. Je kunt zelf kiezen of je naar een sociaal ondernemingsplan wil toewerken. Misschien wil je je pas na alle modules op je sociale ondernemingsplan concentreren of misschien wil je na elke module een deel van het ondernemingsplan opstellen. Dit programma is afgestemd op al deze mogelijkheden. In Module 7 vind je daarom de Guide for Social Enterprise Planning http://learn.socialbiz.eu/blog/guide-to-social-enterprise-planning/ OF een eenvoudiger Business Model Canvas http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=20 Zoals met alle modellen bevatten deze documenten richtlijnen en kunnen ze aan elke situatie aangepast worden. In Module 7 vind je de links naar deze tools.

19 We raden je aan om van in het begin van het planningsproces een sociaal ondernemingsidee te bedenken. Indien mogelijk werk je best met een bestaande sociale onderneming.

REFLECTIE Na elke module van dit programma volgt een evaluatie. Ook als je dit programma in je eentje doorloopt, raden we je aan om je leerproces te evalueren. Om deze evaluaties te vereenvoudigen, werd de tool Reflective Grid ontwikkeld. Dat rooster vind je hieronder. Uiteraard kan ook dit model aan elke situatie aangepast worden. Titel van de module: Wat ik het nuttigst vond aan de module...

Wat ik het minst nuttig vond aan de module...

Wat ik in de toekomst anders zal doen...

Waar ik me zorgen over maak...

Dingen waarover ik meer moet nadenken of die ik meer moet bespreken...

Dingen die ik nog verduidelijkt wil zien...

De modules kunnen nooit 100 % op ieders behoeften afgestemd worden. Daarom kan de facilitator je wijzen op of kun je zelf op zoek gaan naar andere relevante informatiebronnen. Daarnaast moet je contact zoeken met andere ervaren mensen met gespecialiseerde kennis en vaardigheden.

LEARNING LOG De Learning Log is een tool die je tot reflectie moet aanzetten. Zo kun je later naar dit document teruggrijpen. Het is de bedoeling dat je na elke module je eigen studieconclusies trekt. Dit overzicht is persoonlijk en biedt je alleen maar voordelen. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=21 Uiteraard is het gebruik van deze tool volledig vrijwillig, maar volgens ons kan het een handig hulpmiddel zijn. Voorbeeld van een Learning Log:

20 Datum Probleem, concept, idee uit de modulaire workshop

Wat heb ik ervan geleerd?

Hoe zal ik dit gebruiken voor mijn idee of onderneming?

Meer persoonlijke vragen om het onderwerp verder uit te diepen

SLOTOPMERKINGEN In het handboek voor studenten worden de acht modules gedetailleerd beschreven. De focus ligt op de belangrijkste aspecten van het sociale ondernemerschap en niet op alle aspecten van het runnen van een succesvol bedrijf. Dat leer je immers tijdens de traditionelere businessopleidingen. Gebruik je de informatie uit dit handboek? Dan willen we graag feedback van je horen. Zo kunnen we het SEE-project steeds verder verbeteren, het materiaal aanpassen en ervoor zorgen dat dit leerprogramma nuttig blijft voor het sociale ondernemerschap in Europa. Feedback en ideeën kun je indienen via de website van het SEE-project: www.socialbiz.eu.

21

Module 0

MODULE 0. VOORBEREIDEN om de wereld te veranderen MOTIVATIE EN ZELFANALYSE VOOR SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP Deze module draait om persoonlijke reflectie en motivatie. Het oprichten van een sociale onderneming is een belangrijke keuze. Als sociaal ondernemer moet je dus nagaan waarom je dit pad wil inslaan. Sommigen worden aangetrokken tot sociaal ondernemerschap door de vele nieuwe concepten, terwijl dat bij anderen net de recente 'marketing' van sociale ondernemingen is. Misschien zie je mogelijkheden om een sociale behoefte in te vullen of wil je gewoon meer te weten komen over sociaal ondernemerschap. Anderzijds zijn er misschien wel studenten die al langere tijd in deze sector werken en hun 'batterijen willen opladen', of die hun sociale impact willen kennen. Anderen willen dan weer gewoon te weten komen wat andere mensen precies doen binnen het sociale ondernemerschap. Elke student zal dus een andere reden hebben. Voor ze verder gaan met de volgende module moeten de studenten dus steeds hun motivatie bepalen en er realistisch over nadenken. Tijdens dit leerprogramma wordt je motivatie niet beoordeeld. We willen je alleen bewust maken van je eigen motivatie. Het oprichten van een sociale onderneming vereist ook heel wat specifieke vaardigheden. Dit is hét moment bij uitstek om daarover na te denken. Wanneer je een sociale onderneming opricht, gaat dat gepaard met emoties, frustratie, resultaten, lange werkuren, twijfels, etc.

22 'Motivatie' is immers niet alles. Voor de oprichting van een onderneming die een sociaal probleem moet oplossen, moet je dus specifieke vaardigheden ontwikkelen. We raden je als ondernemer dan ook aan om je persoonlijke en professionele vaardigheden te herbekijken.

MOTIVATIE VOOR SOCIALE ONDERNEMINGEN… De wereld veranderen is echt niet eenvoudig en een onderneming oprichten ook niet! Bedenk dan maar eens hoe moeilijk het wel niet is om de wereld te veranderen door een bedrijf op te richten en te runnen! Je kunt motivatie halen uit het resultaat van je werk (ontastbare motivatie), uit de voordelen die je eruit haalt (extrinsieke motivatie) en uit de activiteiten die je leuk vindt (intrinsieke motivatie). We raden je aan om een balans tussen deze drie soorten motivatie te vinden. Je staat aan het begin van een fantastische reis. Daarom raden we je aan om je vaardigheden aan het begin van deze reis te evalueren. Maak je deel uit van een team? Dan kun je beter eerst individueel reflecteren en daarna je ideeën met de rest van je team delen.

GEWENSTE VAARDIGHEDEN VOOR SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP… Uit ervaring weten we dat sociale ondernemers toch wel enkele vaardigheden moeten hebben: Veerkracht: het vermogen om moeilijkheden en frustraties te overwinnen en om met fouten om te gaan. Het vermogen om stress te onderdrukken en een burn-out te vermijden. Tegen de stroom in kunnen zwemmen in een 'neoliberale' handelsomgeving en consumptiemaatschappij. Positief denken, maar objectief zijn ten opzichte van de moeilijkheden of risico's. Steeds bereid zijn om te veranderen: door steeds bij te leren, de onderneming en de diensten aan te passen, maar nooit de missie uit het oog te verliezen. Kunnen omgaan met chaos en moeilijke kwesties. Tijdmanagement beheren en tegelijkertijd verschillende uitdagingen kunnen aangaan. Creatief zijn om voor elk probleem nieuwe oplossingen te bedenken en initiatieven op poten te zetten. Nadenken over het verleden en toekomstperspectieven bespreken. Met mensen kunnen werken: elitarisme of paternalisme vermijden bij het contact met buitengesloten mensen. Je eigen emoties en die van anderen onder controle kunnen houden. Persoonlijke conflicten kunnen oplossen. Lokaal in team kunnen werken, maar ook deel uitmaken van een wereldwijd netwerk.

23 Motivatie en emoties controleren: het vermogen om een balans te vinden tussen sociale doelstellingen en duurzaamheid, en om conflicten en burn-outs tegen te gaan.

STUDIERESULTATEN Tegen het einde van de module heeft de student aan de volgende resultaten gewerkt: je wordt je bewust van de complexiteit van het sociale probleem dat je wil oplossen en zorgt ervoor dat je je rol in een steeds evoluerende wereld beter begrijpt; je wordt je meer bewust van je eigen motivatie om in deze sector te werken, zodat fouten en frustraties vermeden worden. Veel studenten zullen denken dat ze niet genoeg ervaring hebben in de sociale sector of het sociale ondernemerschap, maar hebben wel de intentie om 'de wereld te veranderen'; je bepaalt je eigen vaardigheden en kunt ze kritisch analyseren, zowel individueel als in team. Voor het oprichten van een sociale onderneming zijn specifieke vaardigheden nodig. De bijhorende motivatie en emoties zijn immers anders dan die van bedrijven met winstoogmerk. Daarnaast kun je de balans vinden tussen sociale doelstellingen en duurzaamheid, en conflicten en burn-outs tegengaan; je wordt je bewust van de moeilijkheden die je moet overwinnen.

ACTIVITEITEN DIE LEIDEN TOT DE VERWACHTE RESULTATEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Het is belangrijk dat je je ondersteunende systeem leert kennen en dat je tegelijkertijd de moeilijkheden van sociale verandering kunt aanpakken. Bij face-to-faceactiviteiten organiseert de facilitator heel wat activiteiten. In de Materials Map vind je daarvoor het nodige materiaal. Studeer je in je eentje? Dan stellen we de volgende oefeningen voor: Schrijf een essay over je motivatie voor het oprichten van een sociale onderneming en de ervaringen die je op dit punt gebracht hebben. Daarna kun je dit met andere studenten delen. Bedenk enkele persoonlijke voorbeelden van problemen die je hebt meegemaakt (als je al een ondernemer bent) of die je in andere sociale ondernemingen bent tegengekomen. Bepaal welke vaardigheden je nodig hebt om een sociale onderneming op te richten en te runnen, en ga na of je daar extra hulp bij nodig hebt. Bedenk welke punten nog voor verbetering vatbaar zijn. Stel een lijst met leerpunten op. Die zul je in de toekomst nog nodig hebben.

24 Bestudeer enkele casestudies (of informatiebladen) over sociaal ondernemen. Bevatten ze interessante informatie over de benodigde vaardigheden en motivatie? Bedenk welke complexe problemen je als ondernemer zult moeten oplossen. Bijvoorbeeld: gebruik deze tool om een voorlopige aanpak uit te stippelen: Cynefinmodel – dit is een kwadrant waarmee de studenten problemen kunnen analyseren: EENVOUDIG, MOEILIJK, COMPLEX en CHAOTISCH. Het draait om de omgeving waarin sociale ondernemers moeten werken. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=22#.UzSNgV4RCuU Bepaal de grootste problemen die je zult moeten overwinnen: persoonlijke, wettelijke, technische, financiële, organisationele en zelfs politieke of culturele moeilijkheden. Behandel die problemen met een tool voor 'risicomanagement'. Bijvoorbeeld: http://enp.raisedeyebrowclients.com/resources/risk-management-social-enterprise

ETHISCHE KWESTIES Ethische kwesties zijn een absolute 'must' voor een sociale onderneming. Het voortbestaan en de winst zijn geen prioriteiten voor een sociale onderneming als ethische kwesties geen aandacht krijgen en de activiteiten de missie niet weerspiegelen. Af en toe zul je het moeilijk krijgen om te weerstaan aan de druk om een ander bedrijf te runnen. We raden je daarom aan om het volgende in gedachten te houden: Ken jezelf, maar ga andere mensen niet in categorieën onderverdelen. Wees open, maar stel jezelf niet te kwetsbaar op. Als je motivatie niet écht sociaal is en je het sociale label gewoon gebruikt om je verkoop te boosten, is dit in strijd met je waarden. Je stakeholders zullen dan snel doorhebben wat je échte missie is. Ze zullen zich misleid voelen... Salarissen: moeten die hetzelfde zijn als bij een bedrijf met winstoogmerk of toch anders? Is het aanvaardbaar om zo veel mogelijk winst te maken als die winst voor sociale doeleinden gebruikt wordt? Proefkonijnen: sommige sociale ondernemingen veroorzaken frustraties bij de begunstigden. Worden de begunstigden bij sommige projecten als 'proefkonijnen' gebruikt?

25 EVALUATIE VAN DE MODULE Wat moeten we in deze module verbeteren? Vul het evaluatieformulier uit de Materials Map in. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=64 Heb je nog suggesties voor de inhoud van de module? Wat heb je geleerd? Wat was moeilijker? Wat moeten we anders aanpakken tijdens de activiteiten? Hoe kunnen we het materiaal verbeteren? Wat denk je over de facilitator? Andere opmerkingen...

ZELFEVALUATIE: LEARNING LOG We raden je aan om de Learning Log in te vullen: Datum Probleem, concept, idee uit de modulaire workshop



Meer leesmateriaal Bekijk de Materials Map - http://learn.socialbiz.eu/resources/


26

Module 1

MODULE 1. BOUWEN van een betere wereld LEREN OVER SOCIALE ONDERNEMINGEN In deze module leer je de waarden en doelstellingen van sociaal ondernemerschap. Dit zijn de elementen waarmee sociale ondernemingen zich van traditionele bedrijven kunnen onderscheiden.

SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP IS EEN RELATIEF NIEUWE METHODE OM SOCIALE DOELSTELLINGEN TE BEREIKEN… Door de hardnekkigheid van de vele sociale problemen werden nieuwe methodes ontwikkeld. Het concept 'sociaal ondernemen' is relatief nieuw en heeft in elk land een andere betekenis én wetgeving. In de meeste landen is een sociale onderneming een bedrijf dat een sociaal probleem wil oplossen en tegelijkertijd zijn winst (volledig of gedeeltelijk) gebruikt om dat doel te bereiken. Het keert geen winst uit aan de eigenaars van het bedrijf. Sociale ondernemingen maken slechts een klein deel uit van alle spelers in de sociale sector en zullen nooit alle problemen op het vlak van ongelijkheid en duurzaamheid kunnen oplossen.

27 Daarom is het belangrijk dat ze contact houden met andere spelers in hun sector, zoals de regering en andere instanties verantwoordelijk voor sociale verandering. De onderlinge verhoudingen tussen de verschillende entiteiten die voor sociale verandering instaan zijn vaak complex, omdat er steeds nieuwe initiatieven ontstaan. Misschien zijn er in jouw sector wel coördinatie-instanties te vinden die je als referentiepunt kunt gebruiken. We raden je in ieder geval aan om grondig onderzoek te doen naar relevante sociale netwerken of organisaties die in dezelfde sector actief zijn. Zo behoud je het evenwicht tussen organisaties die een gelijkaardige missie hebben en organisaties die je bij je leerproces kunnen helpen. En denk eraan: je kunt niet overal tegelijk zijn!

LOKAAL EN GLOBAAL CONTACT HOUDEN… Sociale problemen zijn uiterst complex, hebben diepgaande oorzaken en zijn in veel landen aanwezig. De oorsprong en oplossing van deze problemen hebben echter vaak een internationale context. Daarom moet je ook op internationaal vlak relaties uitbouwen, zodat je strategieën en ervaringen kunt uitwisselen. Om sociale verandering teweeg te brengen, moet je soms campagne voeren om de wet te laten veranderen en/of contracten met de overheidssector afsluiten. Om deze doelstellingen te bereiken, raden we je dan ook aan om partnerschappen met gelijkaardige organisaties aan te gaan. Zo kun je samen politieke, sociale, commerciële en productieve acties ondernemen.

VIND JE 'ECOSYSTEEM'… Het ecosysteem is de omgeving waarin je sociale verandering teweegbrengt en op lange termijn behoudt. Ga op zoek naar een plek waar je samen kunt werken. Vraag steun aan lokale autoriteiten of de gemeenschap, andere sociale ondernemingen, andere experts, etc. Omdat het runnen van een sociale onderneming uiterst complex is, raden we je aan om zo veel mogelijk een beroep te doen op andere mensen en instanties. Koester je 'ecosysteem'!

STUDIERESULTATEN Tegen het einde van de module heb je aan de volgende resultaten gewerkt: begrijpen waarom sociale ondernemingen nodig zijn, wat hun effect op de mensen, de planeet, de economie en cultuur is: plaats het concept 'sociaal ondernemen' binnen de wereldwijde economische crisis en de economische waarde ervan;

28 bepalen wat een sociale onderneming (niet) is. Hierbij worden de definities, waarden en ethiek van een sociale onderneming grondiger bestudeerd. Je leert wat sociale ondernemingen precies zijn en hoe ze zich onderscheiden van traditionele bedrijven en ngo's; erkennen dat, hoewel het concept 'sociaal ondernemen' nog vrij nieuw is, er een lange traditie van Europese sociale bewegingen en een sociale, solidaire economie bestaan; de soorten entiteiten in de sociale ondernemingssector in kaart brengen, zeker op lokaal niveau. Je leert het 'ecosysteem' rond je sociale ondernemerschap kennen en gebruiken; …begrijpen dat je, om een duurzame sociale impact te genereren, je lokale activiteiten moet afstemmen op die van grotere entiteiten op nationaal en wereldniveau. Bedenk strategieën en initiatieven om met je partners samen te werken en zo je activiteiten te versterken.

ACTIVITEITEN DIE LEIDEN TOT DE VERWACHTE RESULTATEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE OPMERKING: in deze module bestudeer je de definities van sociaal ondernemen. We raden je aan om daarvoor de Guide to Social Enterprise Planning en het Business Model Canvas for Social Enterprise Design te gebruiken. Beide gidsen kunnen je helpen om een sociaal ondernemingsplan op te stellen, zoals in Module 7. Verdiep je dus zeker in deze tools. Hoe vroeger je de structuur van een sociaal ondernemingsplan leert kennen, hoe beter je het sociale ondernemerschap en de context van de modules (M1-M7) zult begrijpen. Bij face-to-faceactiviteiten organiseert de facilitator heel wat activiteiten. In de Materials Map vind je daarvoor het nodige materiaal. Studeer je in je eentje? Dan stellen we de volgende oefeningen voor: Lees een aantal artikelen om de geschiedenis, waarden en ethiek van sociale ondernemingen te leren kennen via praktische, waargebeurde voorbeelden. Deze oefening kan je daarbij helpen: http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=28#.U9fayOOSwrU Bezoek een aantal sociale ondernemingen en analyseer waarom ze zichzelf als sociale onderneming zien. Pas je conclusies toe op je eigen situatie: waarom zie je je onderneming als sociale onderneming? Breng lokale en internationale sociale ondernemingen uit dezelfde sector in kaart. Een voorbeeld vind je op de SEE-website: http://socialbiz.eu/european-examples

29 Analyseer het 'ecosysteem' rond je sociale onderneming en welke ondersteuning je sociale onderneming kan krijgen. Breng je stakeholders, hulpmiddelen, contactpersonen, bondgenoten, etc. in kaart. Deze link kan je daarbij helpen: http://www.economiasolidaria.org/mapa/regiones_mundo Schrijf de 'missie' van je sociale onderneming op of stel ze voor: zeg waarom en hoe je de sociale, milieu-, economische en culturele problemen wil oplossen. Vergelijk je visie met die van de regering, bedrijven, sociale ondernemingen en ngo's bij het oplossen van sociale problemen. Welke verschillen en gelijkenissen kun je vinden?

ETHISCHE KWESTIES OM TE BESPREKEN We raden je daarom aan om het volgende in gedachten te houden: Welke negatieve sociale impact kunnen grote, traditionele bedrijven hebben? Debatteer over de kerncriteria voor een sociale onderneming. Is het rechtvaardig dat bedrijven met een kleine sociale impact zichzelf als sociale onderneming zien? Scharen verschillende bedrijven zich achter het doel of ondermijnt dit het concept van sociaal ondernemen? Is het realistisch om te denken dat een sociale onderneming 'de wereld kan veranderen'? In theorie moeten sociale organisaties samenwerken, maar soms zijn ze elkaars concurrent omdat ze dezelfde hulpmiddelen of gebruikers nodig hebben. Hoe los je dat probleem op? In welke mate moeten sociale ondernemingen de regering vervangen? Moet dat het doel van een sociale onderneming zijn?

EVALUATIE VAN DE MODULE Wat moeten we in deze module verbeteren? Vul het evaluatieformulier uit de Materials Map in. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=64 Heb je nog suggesties voor de inhoud van de module? Wat heb je geleerd? Wat was moeilijker? Wat moeten we anders aanpakken tijdens de activiteiten? Hoe kunnen we het materiaal verbeteren? Wat denk je over de facilitator?

30 Andere opmerkingen...






31

MODULE 2. Sociale verandering CREËREN INLEIDING TOT SOCIALE VERANDERING EN COMMERCIËLE WAARDE Tijdens deze module bepaal je de sociale behoeften en onderzoek je op welke manier deze behoeften vervuld kunnen worden. Je idee moet niet alleen deze sociale behoeften aanpakken, maar er ook voor zorgen dat de sociale onderneming commercieel duurzaam is op de markt. Alleen dan kan het idee in de praktijk omgezet worden. Sommige of alle diensten/producten van je sociale onderneming zullen op de markt gebracht worden. Daarom moet je genoeg marktonderzoek doen. Anderzijds moeten de studenten nagaan of het idee voldoet aan de sociale behoeften. In deze module definieer je je strategie en tools. Deze elementen kun je gebruiken voor je sociale ondernemingsplan.

IDEEËN BEDENKEN… Er zijn duizenden organisaties (waaronder in sommige gevallen ook de verzorgingsstaat) die sociale problemen proberen op te lossen. Je moet jezelf de vraag stellen of je idee écht origineel en doeltreffend is.

32 Nieuwe ideeën voor sociale verandering bedenken mag dan niet eenvoudig zijn, maar dat is het runnen van een sociale onderneming om deze ideeën in de praktijk te brengen ook niet. Bestudeer daarom grondig wat anderen doen om datzelfde probleem op te lossen. Gebruik de nodige creatieve tools om nieuwe ideeën voor sociale innovatie te bedenken.

TOOLS VOOR NIEUWE IDEEËN… Een sociaal ondernemingsplan is niet hetzelfde als een businessplan. Echter moet je voor beide modellen beschrijven welke doelstellingen je voor ogen hebt en hoe je die wil bereiken, uiteraard gebaseerd op objectieve beslissingen. Er is maar één verschil: in het sociale ondernemingsplan moet je uitleggen welke toegevoegde sociale waarde je biedt door het sociale probleem op te lossen en hoe je dat aan je stakeholders gaat duidelijk maken. Ook moet je in je sociale ondernemingsplan uitleggen hoe je diensten en producten beantwoorden aan de behoeften op de markt, maatschappelijke veranderingen, je marketingplan en verwachte inkomsten en uitgaven. Je moet de bestemming van je winst duidelijk aangeven. Je businessmodel moet een overzicht van je sociale ondernemingsplan geven. Het laat je toe om je idee in enkele kernpunten visueel weer te geven. Bekijk zeker eens het Business Model Canvas in de Materials Map. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=20 Ga systematisch en objectief te werk wanneer je de sociale behoeften analyseert en gebruik de juiste tools. Bekijk de beschikbare informatie selectief. Raadpleeg experts, vraag advies aan de mensen die voordeel zullen halen uit je idee. Lees de meest recente studies. Er is veel informatie te vinden, maar je kunt niet alles lezen. Wees dus efficiënt en selectief!

STUDIERESULTATEN Tegen het einde van de module heb je aan de volgende resultaten gewerkt: ...bewust zijn van de complexiteit van het sociale probleem dat je wil behandelen en – tegelijkertijd – een bedrijf oprichten en besturen, dat deze problemen of behoeften kan aanpakken; ...tools ontwikkelen om sociale behoeften te vervullen en te bepalen wat die sociale behoeften precies zijn. Ook het onderscheid leren maken tussen 'behoeften' en 'wensen'; ...het concept van sociale en commerciële waarde beter begrijpen. Het businesspotentieel linken aan een sociale behoefte en begrijpen dat het niet eenvoudig is om beide doelstellingen (commercieel en sociaal) in balans te houden;

33 ...de waarde van je idee vertalen naar diensten/producten. Je hebt nagedacht over wat de sociale onderneming wil doen en hoe de producten/diensten aan de sociale behoeften gelinkt worden; ...nadenken over de strategie waarmee je je idee uitvoert en sociale verandering teweegbrengt. Daarvoor moet je een eerste aanpak voor je visie, missie, onderliggende waarden, doelstellingen en activiteiten vastleggen; …onthouden dat alleen een goed idee niet genoeg is. De uitvoering van het idee en het bestuur van het bedrijf zijn veel belangrijker. Kwaliteit is van cruciaal belang, ook voor 'sociale' klanten; ...een overzicht van de kern van het sociale ondernemingsplan ontwikkelen.

ACTIVITEITEN DIE LEIDEN TOT DE VERWACHTE RESULTATEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Bij face-to-faceactiviteiten organiseert de facilitator heel wat activiteiten. In de Materials Map vind je daarvoor het nodige materiaal. Studeer je in je eentje? Dan stellen we de volgende oefeningen voor: Som de sociale behoeften op die je wil bestuderen en schrijf op hoe je ze kunt aanpakken. Lees de SEE-informatiebladen (of bestudeer de casestudies) en analyseer de sociale behoeften die de basis vormen voor de oprichting van de sociale ondernemingen. Ga na aan welke behoeften ze voldoen. Zijn die behoeften nauwkeurig genoeg? Analyseer ook de diensten en producten van deze sociale ondernemingen. Passen ze bij de sociale behoeften én de markt? Bepaal en analyseer je sociale consumptiebehoeften, inclusief de prijs voor diensten met sociale waarde. Bepaal de behoeften van elk klantensegment. Wat is het grootste verschil met traditionele klanten? Raadpleeg daarvoor het Business Model Canvas for Social Enterprises (pagina 12-18). http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=20 Ontwikkel een methode om te bepalen hoe je diensten en producten voldoen aan de behoeften van de klanten en mensen die voordeel halen uit de sociale onderneming, en hoe dit voor sociale verandering kan zorgen. Sociale privé- en overheidsinstanties, sociale publicaties, consumentenverenigingen, gepubliceerde statistieken, etc. De 'probleemboom': deze tool kan je helpen bepalen hoe je activiteiten het sociale probleem oplossen. Bekijk bijvoorbeeld de MIT-definitie: http://web.mit.edu/urbanupgrading/upgrading/issues-tools/tools/problem-tree.html Dit is een veelgebruikte methode: google voor meer materiaal!

34 Onderzoek gedurende enkele dagen hoe de diensten en producten van je sociale onderneming voldoen aan de behoeften van je stakeholders en hoe dit voor sociale verandering kan zorgen. Test je idee op potentiële klanten met behulp van repetitieve vragen. Bekijk zeker deze website eens: http://www.setoolbelt.org/resources/664 Na je onderzoek kun je je definitieve producten serviceaanbod samenstellen. Bepaal de toegevoegde commerciële en sociale waarde, en het grootste verschil tussen je sociale onderneming en andere spelers op de markt. Bedenk met wie je kunt samenwerken. Gebruik je voorlopige visie uit de voorgaande module om de missie, waarden en doelstellingen van je onderneming te bepalen. Deel dit met andere sociale ondernemers. Som de sociale behoeften op die je wil bestuderen en schrijf op hoe je ze kunt aanpakken. Zoek voorbeelden van goede ideeën die slecht uitgevoerd werden en daardoor mislukten. Trek je conclusies over het belang van die uitvoering.

ETHISCHE KWESTIES OM TE BESPREKEN We raden je daarom aan om het volgende in gedachten te houden: Heeft het nut om voor een sociaal doel overdadige luxegoederen te produceren? Zijn de behoeften op lokaal en wereldwijd niveau echte behoeften? Hoe weet je dat? Efficiëntie van sociale ondernemingen: zijn er efficiëntere alternatieven? Ben je er klaar voor om je idee uit te voeren: je ecosysteem, team, hulpmiddelen, doelstellingen, etc.?

EVALUATIE Wat moeten we in deze module verbeteren? Vul het evaluatieformulier uit de Materials Map in. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=64 Heb je nog suggesties voor de inhoud van de module? Wat heb je geleerd? Wat was moeilijker? Wat moeten we anders aanpakken tijdens de activiteiten?

35 Hoe kunnen we het materiaal verbeteren? Wat denk je over de facilitator?






36

MODULE 3. CONTACT ZOEKEN met stakeholders INLEIDING TOT HET CONTACT ZOEKEN MET STAKEHOLDERS Een sociale onderneming is geen eiland! Nog meer dan een traditioneel bedrijf maakt een sociale onderneming deel uit van een uitgebreid netwerk van stakeholders. In het SEE-project is een stakeholder een persoon, groep of organisatie die (bewust of onbewust) beïnvloed wordt door of invloed heeft op de activiteiten van je sociale onderneming, bijvoorbeeld personeel, raad van bestuur, partners, klanten, investeerders, stagiaires, etc.

OVER STAKEHOLDERS… Weet je hoe belangrijk het is dat je een stabiele relatie met je stakeholders opbouwt? Ken je hun behoeften en verwachtingen? Hoe kun je hen bereiken en een stabiel netwerk uitbouwen? De activiteiten in deze module leren je dat stakeholders een belangrijk onderdeel vormen van de duurzaamheid en het succes van je sociale onderneming.

37 STUDIERESULTATEN Tegen het einde van de module heb je aan de volgende resultaten gewerkt: uitvoeren van een volledige analyse van alle stakeholders van de sociale onderneming. Daarnaast moet je het profiel, de behoeften, de verwachtingen en het belang van de relaties met de stakeholders in kaart brengen; wanneer de stakeholders bepaald zijn, focus je op wat er op communicatie- en promotievlak moet gebeuren om een stabiele relatie met de stakeholders op te bouwen; meer weten over de sociale implicaties van marketing/communicatie en de voordelen die een sociale onderneming uit sociale communicatie haalt: voordelen voor de maatschappij, transparantie, eerlijke prijzen, etc.; lokaal en internationaal netwerken, en bewust zijn van de voordelen van een sociale onderneming.

ACTIVITEITEN DIE LEIDEN TOT DE VERWACHTE RESULTATEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Bij face-to-faceactiviteiten organiseert de facilitator heel wat activiteiten. In de Materials Map vind je daarvoor het nodige materiaal. Studeer je in je eentje? Dan stellen we de volgende oefeningen voor: Een sociale onderneming is verbonden met haar omgeving. Daarom moet ze zo veel mogelijk voordeel halen uit alle mogelijke partnerschappen die de activiteiten kunnen ondersteunen. Bestudeer een specifieke casestudie (een sociale onderneming die je kent of een van de casestudies uit de Materials Map) en som alle mogelijke stakeholders op (personeel, raad van bestuur, partners, klanten, leveranciers, investeerders, stagiaires, andere verenigingen uit dezelfde sector die voor schaalvoordeel kunnen zorgen, instanties die interesse tonen in het probleem waarop je sociale onderneming focust, overheden die met hetzelfde sociale probleem te maken krijgen, lokale en internationale netwerken, begunstigden, media, gemeenschappen, etc.). Probeer de mogelijke behoeften en verwachtingen van elke stakeholder te bepalen. Stel je in de plaats van de stakeholders en ga na wat je zelf van een sociale onderneming zou verwachten. Gebruik daarvoor enkele post-its. Wanneer je een lijst met stakeholders hebt opgesteld, kun je ze in groepen onderverdelen op basis van hun invloed/belangen. Gebruik voor deze oefening eerst de casestudie uit de vorige stap en daarna je eigen sociale onderneming.

38

Welke relatie heeft de sociale onderneming met de stakeholders? Welke voordelen kunnen de stakeholders uit deze relatie halen? Focus op elke mogelijke stakeholder en beantwoord deze vragen. Hoe communiceren sociale ondernemingen met hun stakeholders? Haal enkele praktische voorbeelden en specifieke boodschappen/kanalen uit bestaande casestudies. Ga online op zoek naar enkele communicatievoorbeelden of bestaande brochures/brieven van sociale ondernemingen die je al kent. Bedenk enkele voorbeelden van (niet-)succesvolle communicatiestrategieën die je al kent. Neem je eigen sociale onderneming als voorbeeld en focus op een specifieke stakeholder. Ontwerp een communicatiestrategie op basis van de behoeften/kenmerken van de stakeholders. Richt je daarbij op de inhoud én de manier waarop je de stakeholder kunt bereiken.

ETHISCHE KWESTIES OM TE BESPREKEN We raden je daarom aan om het volgende in gedachten te houden: Zijn de stakeholders volgens jou een bron van waarden, inspiratie, kennisuitwisseling en bijdragen met wie je moet samenwerken? Marketing/communicatie... vergeet nooit dat het uiteindelijk de bedoeling is om sociale meerwaarde te creëren. Gebeurt dat altijd, denk je?

39 Een sociale onderneming maakt altijd keuzes die bij de waarden en het karakter van de organisatie passen, uiteraard met respect voor de beste praktijken van de sector. Hoe belangrijk is dit? Waar ligt de grens voor marketing/communicatie? Ben je er klaar voor om je idee uit te voeren: je ecosysteem, team, hulpmiddelen, doelstellingen, etc.?

EVALUATIE Wat moeten we in deze module verbeteren? Vul het evaluatieformulier uit de Materials Map in. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=64 Heb je nog suggesties voor de inhoud van de module? Wat heb je geleerd? Wat was moeilijker? Wat moeten we anders aanpakken tijdens de activiteiten? Hoe kunnen we het materiaal verbeteren? Wat denk je over de facilitator? Andere opmerkingen...





Meer leesmateriaal CEST Transfer, studiepakket over lokale sociale economie – lees alles over 'sociale marketing' http://www.cest-transfer.de/images/Learning%20Package_web.pdf

40 Customer Empathy Map http://learn.socialbiz.eu/upload/7752a8dc96c11fca493ea04878525fc8.doc... Bekijk de Materials Map - http://learn.socialbiz.eu/resources/

41

MODULE 4. BEREKENEN van kwaliteit en impact INLEIDING TOT KWALITEIT EN SOCIALE IMPACT Een fundamenteel kenmerk van een sociale onderneming is het creëren van een positieve impact op mensen (sociaal), de planeet (milieu), de lokale economie en de samenleving in het algemeen. Sociale ondernemingen moeten kunnen berekenen en communiceren welke sociale waarde ze aan hun stakeholders bieden. Meer nog, om sociale investeringen aan te trekken, moet je rekening houden met de gecreëerde sociale waarde. Tijdens deze module leer je je kwaliteit en impact te berekenen, zodat je de juiste technieken kunt hanteren en aantonen dat je je sociale doelstellingen wel degelijk bereikt. Je leert hoe belangrijk het precies is om de sociale impact van een sociale onderneming te evalueren en te berekenen. Je leert hoe een evaluatie van de sociale impact bij de levenscyclus van je organisatie hoort. Deze module hanteert daarvoor twee methodes: Social Accounting and Audit (SAA) en Social Return on Investment (SROI). Er wordt rekening gehouden met de belangrijkste verschillen en overeenkomsten tussen deze twee methodes. Voor betere resultaten laten we de studenten ook kennismaken met andere kwaliteitssystemen.

42 MOTIVATIE OM KWALITEIT EN IMPACT TE BEREKENEN… Hoe bepaal je of een sociale onderneming al dan niet een verschil maakt? In de eerste plaats wil je misschien de wereld verbeteren of veranderen door een sociaal probleem uit onze maatschappij te verhelpen. Maar de meerwaarde van je sociale onderneming wordt niet alleen bepaald door het economische voordeel dat ze biedt, maar ook door de sociale waarde wanneer je problemen oplost/vermindert (bijv. het aantal invalide werknemers, minder luchtvervuiling, etc.). Het is dus van cruciaal belang dat je je economische, milieu- en sociale waarde berekent en aan je stakeholders meedeelt.

BEREKENEN VAN SOCIALE IMPACT… Het begrijpen, berekenen en meedelen van de sociale en milieu-impact van een organisatie vormt de basis van een dynamische, transparante sociale sector. Het biedt een bloeiende markt voor investeringen en tewerkstelling in vrijwillige organisaties, maatschappelijke instanties en sociale ondernemingen. De impactberekening is de laatste jaren erg geëvolueerd. Impactberekening moet een routine worden binnen de activiteiten van organisaties met een centrale sociale doelstelling. Naast het berekenen van winst en verlies moet een sociale onderneming ook rekening houden met haar kernactiviteiten: het berekenen of evalueren van de sociale impact. Sociale investeerders en schenkers moeten weten of hun geld heeft bijgedragen aan een positieve maatschappelijke verandering. Dit vormt de basis voor toekomstige investeringen. Maar ook overheidsinstanties moeten kunnen nagaan of hun aan- en verkoopbeslissingen een positieve sociale impact hebben, die op lange termijn de meeste toegevoegde waarde biedt.

STUDIERESULTATEN Tegen het einde van de module heb je aan de volgende resultaten gewerkt: inzien hoe belangrijk de evaluatie van de prestaties en impact van een sociale onderneming is wat betreft mensen, de planeet, de economie en de cultuur; kennismaken met het basisproces van Social Accounting and Audit (SAA), Social Return on Investment (SROI) en andere methodes. Zo kan de student beter kiezen welke methode hij/zij wil hanteren; een duidelijker beeld van hoe de impact van een sociale onderneming berekend kan worden;

43 de sociale waarde van de sociale onderneming kunnen meedelen aan de stakeholders; leren hoe je de overeenkomstige secties voor het berekenen van de sociale impact in het sociale ondernemingsplan moet invullen.

ACTIVITEITEN DIE LEIDEN TOT DE VERWACHTE RESULTATEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Bij face-to-faceactiviteiten organiseert de facilitator heel wat activiteiten. In de Materials Map vind je daarvoor het nodige materiaal. Studeer je in je eentje? Dan stellen we de volgende oefeningen voor: Bestudeer een van de SEE-casestudies en bepaal een aantal mogelijke indicatoren voor het berekenen van de sociale impact. Hou hierbij de sociale behoeften uit Module 2 in gedachten. Schrijf 3 dingen op die je met je sociale onderneming wilt bereiken. Ga na hoe deze doelstellingen geëvalueerd of gemeten kunnen worden. Stel kwaliteitssystemen voor. Verwijs naar de Key Aspects Checklist met zes factoren waarmee alle sociale ondernemingen te maken krijgen: hoe behandelen ze hun human resources (personeel en vrijwilligers); wat doen ze met een surplus of winst uit hun activiteiten; hoe worden ze bestuurd; de financiële duurzaamheid (financiële rekeningen); de milieuvriendelijkheid (hoe groen zijn ze?); en wat is hun impact op de lokale economie. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=30 Vul de Key Aspects Checklist in en stem ze af op de behoeften van je sociale onderneming. Bestudeer de belangrijkste elementen van Social Accounting and Audit (SAA). http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=33 Wat zijn de voor- en nadelen van deze aanpak? http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=32 (werkblad voor deze activiteit) Bestudeer de belangrijkste elementen van Social Return on Investment (SROI). Focus op de maatregelen die je moet nemen om je SROI te berekenen, en dan vooral de Impact Map die rekening houdt met de inputs, outputs en resultaten. SROI is een proces, en niet zomaar een cijfer! http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=34 Analyseer een aantal bestaande SAA- of SROI-verslagen kritisch. Download deze documenten via de websites van het Social Audit Network en The SROI Network. http://www.socialauditnetwork.org.uk/ http://www.thesroinetwork.org/

44 Via de link hieronder vind je ook een vergelijking tussen SAA en SROI. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=31 Bestuur andere recente ontwikkelingen met sociale impact. Bedenk hoe je zelf de sociale impact van je sociale onderneming wilt berekenen. Welke informatie en gegevens zijn volgens jou belangrijk? Kies 2 of 3 indicatoren om in je sociale ondernemingsplan op te nemen en tijdens het volgende jaar op te volgen.

ETHISCHE KWESTIES OM TE BESPREKEN We raden je daarom aan om het volgende in gedachten te houden: de ethische en morele dimensie van het berekenen van de sociale impact; hoe moeilijk het is om kwalitatieve informatie een aanvaardbare waarde te geven; hoe moeilijk het is om de impact over langere periodes te evalueren; het belang van aannames in de uiteindelijke evaluatie van sociale verslagen. Ben je er klaar voor om je idee uit te voeren: je ecosysteem, team, hulpmiddelen, doelstellingen, etc.?

EVALUATIE Wat moeten we in deze module verbeteren? Vul het evaluatieformulier uit de Materials Map in. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=64 Heb je nog suggesties voor de inhoud van de module? Wat heb je geleerd? Wat was moeilijker? Wat moeten we anders aanpakken tijdens de activiteiten? Hoe kunnen we het materiaal verbeteren? Wat denk je over de facilitator? Andere opmerkingen...

45 ZELFEVALUATIE: LEARNING LOG We raden je aan om de Learning Log in te vullen: Datum Probleem, concept, idee uit de modulaire workshop




Meer leesmateriaal Bekijk de Materials Map - http://learn.socialbiz.eu/resources/ Prove, Improve, Account: Guide to Social Accounting and Audit (2011) http://www.socialauditnetwork.org.uk/getting-started/new-guide-to-social-accountingand-audit/ Guide to Social Return on Investment - http://www.thesroinetwork.org/sroi-analysis/the-sroiguide Understanding Social Enterprise (deel 2 – pag. 230-246) SAN-website - http://www.socialauditnetwork.org.uk/ Website SROI Network - http://www.thesroinetwork.org/ EU-methodes voor het berekenen van sociale impact http://ec.europa.eu/internal_market/social_business/docs/expertgroup/social_impact/140605-sub-group-report_en.pdf

46

MODULE 5. Mensen ENGAGEREN en leiden MENSEN EN SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP Eigenlijk is een sociale onderneming een samenwerkingsplatform dat van de wereld een betere plaats wil maken. Het belangrijkste aspect van zo'n onderneming zijn mensen, zeker als het op innovatie aankomt. Een toegewijd team van deskundige, geëngageerde mensen houdt pech en fouten op een afstand en blijft op het goede pad richting de toekomst. Deze module is bedoeld om sociale ondernemers duidelijk te maken dat de interne structuur van een sociale onderneming even belangrijk is als het productie- en marketingproces. Daarnaast zijn er twee aspecten die bij een sociale onderneming belangrijker zijn dan bij andere bedrijven. Ten eerste: hoe consequent de oprichters hun kernwaarden ook toepassen, dat betekent niet dat deze waarden ook door alle andere werknemers gedeeld en toegepast worden. Ten tweede: om hun ethische normen hoog te houden, moeten sociale ondernemingen hun beloftes nakomen en hun belangrijkste waarden (participatie, milieuvriendelijkheid, duurzaamheid, etc.) in hun structuur opnemen. Praktisch betekent dit dat ze moeten focussen op drie onderling verbonden kwesties: 1. hoe je als ondernemer de leiding op je neemt; 2. de managementstructuur van de onderneming (hoe er beslissingen genomen worden); 3. de rechtsvorm van de onderneming: die bepaalt welke tools en beperkingen er gelden voor het bestuur.

47 LEIDERSCHAP EN PARTICIPATIE… Het goede van een sociale onderneming is dat ze professioneel zakendoet met een sociaal doel voor ogen. Het is dus veel meer dan 'zomaar' een bedrijf. Maar in welke mate geldt dat ook voor de dagelijkse activiteiten van een sociale onderneming? Respecteert en belichaamt de organisatiestructuur de waarden die samen de kern van de onderneming vormen? Werkt een sociale onderneming anders? Deze module behandelt deze kwesties en linkt ze aan een aantal belangrijke onderwerpen: de structuur van de sociale onderneming (inclusief de hiërarchie), participaties en besluitvormingsprocessen, en je eigen leiderschap als sociaal ondernemer. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, begin je bij jezelf als ondernemer. Wat zijn de kernwaarden van je sociale onderneming? Hoe belangrijk zijn die waarden voor jou? Hoe zet je ze binnen je leiderschapsrol om in de praktijk? Wil je die waarden met je team of medewerkers delen? De activiteiten in deze module helpen je na te denken over leiderschap en participatie als twee belangrijke onderdelen van een sociale onderneming.

ORGANISATIESTRUCTUUR EN RECHTSVORMEN… Alleen leiderschap en participatie zijn niet genoeg. Wanneer mensen met elkaar samenwerken, hebben ze nood aan een structuur die het bedrijf minder complex maakt en hun gezamenlijke werk efficiënter laat verlopen. Welke organisatiestructuur past het best bij de kernwaarden van je sociale onderneming? Uiteraard kun je daar geen sluitend antwoord op geven. Het is een open vraag, die je altijd in gedachten moet houden terwijl je onderneming groeit, verandert en zich aan haar omgeving moet aanpassen. Daarnaast moet elke organisatie het wettelijke kader van haar land respecteren. Bestudeer dus zeker de wettelijke en fiscale regels. Daarna kun je bepalen welke managementstructuur het best bij je doelstellingen past.

STUDIERESULTATEN Tegen het einde van de module heb je aan de volgende resultaten gewerkt: bepalen van het belang van leiderschap en participatie in sociale ondernemingen; zelfbewuster omgaan met je leiderschapsstijl;

48 het begrijpen van de verschillende managementstructuren voor sociale ondernemingen; basiskennis over de nationale wettelijke structuren die een sociale onderneming kan gebruiken.

ACTIVITEITEN DIE LEIDEN TOT DE VERWACHTE RESULTATEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Bij face-to-faceactiviteiten organiseert de facilitator heel wat activiteiten. In de Materials Map vind je daarvoor het nodige materiaal. Studeer je in je eentje? Dan stellen we de volgende oefeningen voor: Waarden: bepaal de waarden en bedrijfsstructuur van je sociale onderneming. Wat heeft de organisatie nodig om mensen te laten samenwerken? Hoe kunnen beslissingen efficiënter en met meer participatie genomen worden? Hoe kan een organisatie zich meer aan haar omgeving aanpassen? Schrijf de antwoorden op en ga na hoe ze bij de kernwaarden van je organisatie passen. Leiderschap: welke leiderschapsstijl kun je je sociale onderneming bieden? Ga na hoe je zelf beslissingen neemt en een leidersrol opneemt (denk aan momenten waarop je de leiding moest nemen of vraag vrienden en collega's om advies). Welk type leider ben je? Wie heeft dezelfde leiderschapsstijl? Som een aantal leiderschapsvaardigheden op die je nog wilt ontwikkelen. Bestuur: gebruik informatiebladen (casestudies) om na te gaan hoe andere sociale ondernemingen georganiseerd zijn. Dit zal je zeker op nieuwe ideeën brengen! In de ReUnioncasestudie wordt besproken wanneer de sociale onderneming in nieuwe boten wilde investeren. Hoe werd die beslissing genomen? Wie was daarbij betrokken? Op wie zou je zelf een beroep doen in zo'n situatie, als je de leiding had over deze organisatie? Volledige Re-Unioncasestudie http://learn.socialbiz.eu/blog/re-union/ Rechtsvorm: sociale ondernemingen bestaan in heel wat landen en moeten dus een geldige juridische structuur hebben. De rechtsvorm bepaalt de doelstellingen, het bereik, het eigenaarschap en het besluitvormingsproces van een organisatie. Welke rechtsvorm je kiest, is dan ook heel belangrijk. o

Dit is een landspecifieke activiteit. Voor elk land zijn er referentiedocumenten (online) beschikbaar, waarin de meest gebruikte rechtsvormen uitgelegd worden. Bestudeer deze documenten of vraag advies aan een expert. Voor je project moet je ook minder gebruikte rechtsvormen in overweging nemen, want misschien voldoet een 'vereniging' beter aan je specifieke behoeften dan een naamloze vennootschap!

49 o

Voor je de details gaat vastleggen, is het belangrijk dat je de 'geest van de wet' begrijpt (het idee achter elke rechtsvorm). Zo maakt men in Zwitserland onderscheid tussen kapitaalgerichte organisaties (anonieme verenigingen, bedrijven met beperkte aansprakelijkheid) en mensgerichte organisaties (individuele firma's, verenigingen) en fondsen.

o

Elke rechtsvorm heeft zijn voor- en nadelen (wat betreft flexibiliteit, risicomanagement, internationalisering, fiscale normen, etc.). Besteed hier de nodige aandacht aan. Kun je die voor- en nadelen op je project toepassen?

o

Elk land hanteert een andere definitie van 'non-profit' en de fiscale gevolgen daarvan. Wat is een non-profitorganisatie precies in jouw land? Welke fiscale regels zijn van toepassing?

Bekijk jaarverslagen van sociale ondernemingen en ga na hoe ze hun activiteiten organiseren. Hoeveel hulpmiddelen worden besteed aan de vooruitgang van het bedrijf (anders dan bij dienstverlening of productie)? Elke organisatie heeft leiderschap en structuur nodig, inclusief hiërarchie en besluitvormingsprocessen. Nu moet je de organisatie van je eigen sociale onderneming in kaart brengen. Hoe stel je je die structuur voor? Beantwoord de volgende vragen: o o o o o

Wat zijn de kernwaarden van je sociale onderneming? Welk leiderschapstype weerspiegelt en promoot deze waarden? Hoe kunnen deze waarden in de organisatiestructuur opgenomen worden? Hoe zullen de werknemers de kernwaarden van de onderneming weerspiegelen? In welke mate is er sprake van participatie? Welke rechtsvorm past bij de sociale onderneming? Waarom is die rechtsvorm beter dan andere?

ETHISCHE KWESTIES OM TE BESPREKEN We raden je daarom aan om het volgende in gedachten te houden: Het gebruiken van een structuur die bij (het karakter van) de organisatie past, uiteraard met respect voor de beste praktijken van de sector. Hoe kan dat aangepast worden? Leiderschaps- en managementtypes die hun beloftes nakomen, efficiënt communiceren en dezelfde kernwaarden hanteren. Hoe gebruik je verschillende leiderschapsstijlen in verschillende situaties? 'Democratisch en egalitair handelen' gaat vaak niet samen met 'efficiënt beslissingen nemen'. Hoe gaat een sociale ondernemer daarmee om?

50 EVALUATIE VAN DE MODULE Wat moeten we in deze module verbeteren? Vul het evaluatieformulier uit de Materials Map in. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=64 Heb je nog suggesties voor de inhoud van de module? Wat heb je geleerd? Wat was moeilijker? Wat moeten we anders aanpakken tijdens de activiteiten? Hoe kunnen we het materiaal verbeteren? Wat denk je over de facilitator? Andere opmerkingen... Hieronder vind je extra vragen om na te denken over de resultaten van deze module: Begrijp ik de verschillende wettelijke en bestuursstructuren en kan ik bepalen welke structuur het best bij mijn organisatie past? Welke leiderschaps- en managementtypes hebben we in onze organisatie nodig? Hoe leiden we onze activiteiten zo efficiënt mogelijk in goede banen? Welke ondersteuning heeft onze organisatie nodig en hoe kan ik die krijgen? Moeten we conflicten over groei en democratie oplossen?





51 Meer leesmateriaal Understanding Social Enterprise (deel 2 – pagina 117-133) – Managementdebatten Understanding Social Enterprise (deel 2 – pagina 134-151) – Wettelijke structuren Understanding Social Enterprise (deel 2 – pagina 193-209) – Sociaal ondernemerschap http://blog.eskill.com/task-people-oriented-management/ http://www.educational-business-articles.com/six-leadership-styles.html Edward de Bono – Six Action Shoes Op deze website vind je informatie over mentoring en coaching: www.findhornconsultancy.org

52

MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid JE ONDERNEMING FINANCIEEL DUURZAAM HOUDEN Alle organisaties hebben geld nodig. Dat kan verschillende redenen hebben. Misschien richt je net een bedrijf op, heb je tijdelijk minder geld ter beschikking, breid je je bedrijf uit, lanceer je een nieuw project, moet je materiaal/meubels/eigendommen kopen, etc. Als sociale onderneming moet je inkomsten genereren om je organisatie financieel duurzaam te houden. Maar zoals je weet, duurt het ook bij de beste businessideeën een tijdje voor er meer geld binnenkomt dan uitgegeven wordt. Dit geldt zowel voor nieuwe projecten als voor bestaande projecten die uitgebreid worden. Je hebt dus geld (van financiering of investeringen) nodig om ervoor te zorgen dat je op een bepaald moment meer inkomsten dan uitgaven hebt. Of misschien moet je iets duurs kopen (materiaal, een gebouw, etc.) en heb je niet genoeg kapitaal om dat onmiddellijk te betalen. Dan moet je geld lenen (gespreid over een bepaalde periode). Tijdens dit proces mag je uiteraard je sociale waarden niet uit het oog verliezen.

53 HOE WORDT JE BEDRIJF FINANCIEEL DUURZAAM? Om investeringen of bedrijfskapitaal te genereren, moet je weten: waarom je het nodig hebt (bedrijfskapitaal, ontwikkelingskapitaal, etc.); hoeveel je nodig hebt; wanneer je het nodig hebt; welke soort financiering je nodig hebt (subsidies, lening, investering, etc.); hoe je er toegang tot krijgt. Je moet investeerders kunnen overtuigen van het feit dat je hun geld verdient, dat je onderneming/project het waard is en dat hun investering zowel een financiële als sociale meerwaarde zal opleveren (afhankelijk van de herkomst van het geld). Financiële meerwaarde betekent dat je de lening en interesten kunt terugbetalen.

STUDIERESULTATEN Tegen het einde van de module heb je aan de volgende resultaten gewerkt: kennis van boekhoudsystemen en de drie belangrijkste financiële tools (balans, winst-en-verliesrekening, cashflow); een grotere kennis van fondsen, sociale investeringen en methodes om financiële duurzaamheid te garanderen; meer inzicht in waarom sociale ondernemingen mislukken door een gebrek aan onderpanden, het te afhankelijk zijn van één type klant en andere scenario's; je vaardigheden (individueel en in team) kritisch kunnen analyseren.

ACTIVITEITEN DIE LEIDEN TOT DE VERWACHTE RESULTATEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Bij face-to-faceactiviteiten organiseert de facilitator heel wat activiteiten. In de Materials Map vind je daarvoor het nodige materiaal. Studeer je in je eentje? Dan stellen we de volgende oefeningen voor: Bestudeer enkele casestudies en informatiebladen over sociaal ondernemen. Moet je rekening houden met interessante feiten? Leer de definities van enkele steeds terugkerende woorden (winst en verlies, cashflow, kosten, financiering, prijsstelling, inkomsten). Ga na wat dit voor je betekent.

54 Bekijk de checklist uit de Financial toolkit for social entrepreneurs. http://redochre.org.uk/wp-content/uploads/2012/03/Finance-Toolkit-for-SocialEntrepreneurs_May-2011.pdf). Gebruik de checklist voor een beter overzicht van je eigen sociale onderneming. Lees het PDF-bestand Financing Social Enterprise: Understanding Needs and Realities. http://knode.com.au/wpcontent/uploads/Knode_FinancingSocialEnterprise_E1LR_58p.pdf Bekijk de TED Talk van Ernesto Strolli. http://www.ted.com/talks/ernesto_sirolli_want_to_help_someone_shut_up_and_lis ten ...en gebruik het bijhorende artikel http://www.theguardian.com/social-enterprise-network/2013/mar/25/financialmanagement-successful-business-model ...als basis voor persoonlijke reflectie over de behoefte aan financieel management in een sociale onderneming. Som de verschillende financieringsbronnen voor je eigen sociale onderneming op. Dit is de basis voor de ontwikkeling van een financieringsstrategie. Bepaal op welke manieren je sociale onderneming gefinancierd kan worden. Schrijf op basis van je eigen ervaringen op waarom sociale ondernemingen kunnen mislukken. Aan de andere kant van de flipchart schrijf je op hoe deze mislukkingen vermeden kunnen worden.

ETHISCHE KWESTIES OM TE BESPREKEN Sociale ondernemingen moeten enerzijds financieel duurzaam zijn, maar anderzijds ook rekening houden met hun ethische waarden. Die combinatie is niet altijd even gemakkelijk. Aan de hand van deze vragen kun je beide behoeften in evenwicht houden: Hoe bewaar je het evenwicht tussen financiële duurzaamheid en het bereiken van de sociale doelstelling? Is dat mogelijk? Een sociale onderneming mag niet nog meer geld verdienen voor mensen die al geld hebben ten koste van armere mensen... Debatteer hierover! Zijn sociale investeringen gerechtvaardigd wanneer de investeerders een financiële ROI van de sociale onderneming krijgen? Geld verdienen door goederen en diensten aan te bieden is een middel om een doel te bereiken, maar geen doel op zich. Debatteer hierover!

55 EVALUATIE VAN DE MODULE Wat moeten we in deze module verbeteren? Vul het evaluatieformulier uit de Materials Map in. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=64 Heb je nog suggesties voor de inhoud van de module? Wat heb je geleerd? Wat was moeilijker? Wat moeten we anders aanpakken tijdens de activiteiten? Hoe kunnen we het materiaal verbeteren? Wat denk je over de facilitator? Andere opmerkingen...




Meer leesmateriaal Bekijk de Materials Map - http://learn.socialbiz.eu/resources/ Understanding Social Enterprise (deel 2 – pag. 210-229) Internationale en lokale financieringsmiddelen


56

MODULE 7. PLANNEN van een sociale onderneming PLANNING EN SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP Bij het oprichten van een onderneming moet je steeds een businessplan uitschrijven. Zo'n plan heeft een dubbele waarde: een interne en een externe doelstelling. Enerzijds is het voor de ondernemers handig om hun plan consistent te omschrijven en hun doelstellingen, ambities, beperkingen en kennis van de markt op één lijn te houden. Het schrijven van een businessplan is een 'reality check' en tegelijkertijd een oefening in creativiteit. Dat is de interne doelstelling. Anderzijds is er de externe doelstelling: het businessidee moet ook voor anderen verstaanbaar zijn, zeker voor stakeholders en potentiële investeerders. Een goed geschreven businessplan is een krachtige communicatie- en engagementstool. De kenmerken van businessplanning gelden ook voor de planning van een sociale onderneming. Het is hier alleen complexer omdat het businessplan (of sociaal ondernemingsplan) dient om de bedrijfsstructuur af te stemmen op de sociale doelstellingen van de onderneming. Dat kan ertoe leiden dat ideeën tegen elkaar indruisen. Een creatieve ondernemer zal ze echter op één lijn kunnen brengen. Deze module is anders dan de overige modules: in plaats van te focussen op structuur en specifieke inhoud legt deze module de link tussen wat je al geleerd hebt en het creëren van een samenhangend actieplan.

57 STUDIERESULTATEN Tegen het einde van de module heb je aan de volgende resultaten gewerkt: kennis over de essentiële vereisten op het vlak van sociale ondernemingsplannen: wat zijn de doelstellingen, structuur en stijl van een businessplan of sociaal ondernemingsplan? Dit vormt de basis voor het uiteindelijke sociale ondernemingsplan; weten hoe je een sociaal ondernemingsplan met de nodige elementen opstelt: het plan in de praktijk omzetten en een origineel sociaal ondernemingsplan op basis van zijn/haar ideeën ontwikkelen. Naast deze doelstellingen focust deze module ook op de ontwikkeling van een product: een samenhangend ontwerp van een sociaal ondernemingsplan waarin alle elementen uit de vorige modules zijn opgenomen.

VOORGAANDE MODULES SAMENVOEGEN Je kunt deze module op twee manieren benaderen. Volg je een programma? Dan kan de facilitator kiezen welke methode hij/zij volgt. Optie 1. Bekijk deze module als een aparte, tweedaagse module. Aan het einde van het SEEleerprogramma kun je focussen op je project, alle dingen die je geleerd hebt samenvoegen en een samenhangend sociaal ondernemingsplan opstellen. Optie 2. Lees deze module bij het begin van het programma en maak er na elke module wat tijd voor vrij. Zo kun je elke module op de voorgaande laten aansluiten en bouw je je sociale ondernemingsplan stap voor stap op. Maak aan het einde van het programma nog wat tijd vrij om de verschillende onderdelen te herbekijken en er een samenhangend geheel van te maken. Deze module werd zo flexibel mogelijk ontworpen. Je kunt de structuur aanpassen aan je eigen schrijftempo, project (meer of minder onderzoek/gegevens nodig, etc.) en beschikbare tijd. Uit ervaring weten we dat een businessplan bijna nooit in twee dagen klaar kan zijn. Beschouw deze module daarom als voorbereiding of springplank. Mentoring, 'peer reading' en het advies van experts zijn van cruciaal belang tijdens dit proces. Bestudeer je deze module in je eentje? Laat een kritische vriend dan je werk bekijken. Hij/zij kan beter oordelen of je project duidelijk en volledig is.

58 ACTIVITEITEN DIE LEIDEN TOT DE VERWACHTE RESULTATEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Deze module is anders dan de vorige modules, omdat hier alle voorgaande resultaten samenkomen in de laatste rechte lijn om de opgedane kennis uit het programma in de praktijk van een sociale onderneming om te zetten. De voorbije modules vormen de basis voor het sociale ondernemingsplan. Daarom hebben de voorgestelde activiteiten ook een andere structuur. Om je doelstellingen te bereiken, heb je twee methodes nodig, elk met de hulp van een specifieke ontwerptool: de Guide to Social Enterprise Planning en Using the Business Model Canvas for Social Enterprise Design. Deze twee methodes vormen de basis voor de sociale ondernemingsplannen en bieden het nodige inzicht in deze complexe, moeilijke taak. A. Guide to Social Enterprise Planning De Guide to Social Enterprise Planning van JUST the Business is beschikbaar in de Materials Map. Deze gids laat stap voor stap zien hoe de ontwikkeling van een sociaal ondernemingsplan in zijn werk gaat. Als je voor optie 1 hierboven (een aparte, tweedaagse module) kiest, raden we je aan om je activiteiten op basis van deze gids te plannen. In dit geval is het Business Canvas Model een extra 'overzichtstool' waarmee je alle onderling verbonden elementen van je plan kunt bepalen en herbekijken. Gebruik het Business Canvas Model als basis voor je favoriete werkwijze, zodat je alle onderdelen van het Business Canvas Model evenveel aandacht kunt geven. http://learn.socialbiz.eu/blog/guide-to-social-enterprise-planning/ B. Gebruik het Business Model Canvas for Social Enterprise Design Het Business Model Canvas van Ingrid Burkett (Knode) is beschikbaar in de Materials Map. Deze eenvoudige tool biedt een overzicht van hoe de voorgaande modules als een puzzel in elkaar passen. Met behulp van het Business Model Canvas ontdek je de link tussen verschillende elementen van je ondernemingsplan. Als je voor optie 2 hierboven kiest, raden we je aan het canvas als basis te gebruiken. Dankzij dit overzicht kun je de verschillende aspecten en je opgedane kennis gemakkelijk bijhouden. Het Business Model Canvas gaat perfect hand in hand met de Guide to Social Enterprise Planning. Beide zijn handige hulpmiddelen voor het definitieve ontwerp van je sociale ondernemingsplan. http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=20

59 OVER VOORKEUREN… Afhankelijk van je leerstijl en ervaring zul je altijd de voorkeur geven aan één bepaalde tool. De verschillende modellen kunnen naar believen met elkaar gecombineerd worden, mits er geen belangrijke aspecten vergeten worden.

EEN EXTRA TOOL… Handige tips voor het ondernemingsplan vind je in het Lean Startupmodel, waarin het oprichtingsproces gezien wordt als een manier om duurzame innovatie mogelijk te maken. Pluis de website van deze tool zeker eens uit: http://leanstartup.com/

ETHISCHE KWESTIES OM TE BESPREKEN In deze module is het vooral belangrijk dat je je bewust bent van het feit dat een sociaal ondernemingsplan bedoeld is voor een organisatie die sociale en gemeenschapsvoordelen als kernwaarde hanteert. Het verschilt dus erg van een traditioneel 'businessplan'. Tijdens het ontwerpproces moet je dus goed nadenken over wat je precies samenstelt. De volgende vragen kunnen daarbij helpen: Kunnen we onze sociale en gemeenschapsvoordelen benadrukken/aandikken om investeerders ervan te overtuigen dat we ondersteuning verdienen? Mogen we problemen in het businessmodel verbergen of minimaliseren? In welke mate kunnen we ideeën van andere, bestaande organisaties 'lenen'? Hebben onze ideeën écht een sociaal karakter of schuilt er een gewoon bedrijf achter?

EVALUATIE VAN DE MODULE Wat moeten we in deze module verbeteren? Vul het evaluatieformulier uit de Materials Map in http://learn.socialbiz.eu/resources/single/?id=64 Heb je nog suggesties voor de inhoud van de module? Wat heb je geleerd? Wat was moeilijker?

60 Wat moeten we anders aanpakken tijdens de activiteiten? Hoe kunnen we het materiaal verbeteren? Wat denk je over de facilitator? Andere opmerkingen... Hieronder vind je extra vragen om na te denken over de resultaten van deze module: Weet ik precies welke elementen in het sociale ondernemingsplan opgenomen moeten worden? Hoe vind ik de informatie die ik nodig heb om een sociaal ondernemingsplan op te stellen? Heb ik genoeg zelfvertrouwen om een sociaal ondernemingsplan op te stellen, dat duidelijk aantoont wat onze sociale onderneming moet doen? Wie behoort tot het eigenlijke doelpubliek van mijn sociale ondernemingsplan?





61

Wat is het project Social Enterprising Europe (SEE)? Een sociale onderneming gebruikt economische activiteiten om een centrale, sociale doelstelling te bereiken. Het SEE-project voorziet kwalitatieve opleidingen en leermateriaal voor (toekomstige) sociale ondernemers. Het SEE-project wordt gefinancierd door het Lifelong Learning Programme/Grundtvig (het Programma voor Levenslang Leren) van de Europese Unie.

Trainingsprincipes en -modules Het SEE-project promoot een duurzame opleiding voor ondernemers die focussen op sociale rechtvaardigheid, eerlijkheid en een verplichting ten opzichte van de meest buitengesloten groepen van onze gemeenschap. Daartoe moedigt het project innovatie aan en legt het de nadruk op het ethische karakter van het bedrijfsleven. Het SEE-project focust op levenslang leren, bouwt voort op de vroegere ervaringen van de studenten en stemt de studieactiviteiten af op de behoeften van de studenten.

62

Social Enterprising Europe (SEE)

Recommend Documents