3/15/13
Schaliegas: Wat is het? Hoe werkt het? Rien Herber Ruimte voor Ondergrond, 14-02-2013
Gasproductie in Nederland
Slochteren
Gas Consumptie (41.5 BCM)
Slochteren
industrie
Offshore Offshore
centrales huishoudens
Land
tuinbouw
Land
overig 2050
Bron: EBN 2011
Bron: Platform Nieuw Gas 2008
1
3/15/13
Nieuwe Voorraden Gas in Nederland?
De Pers EBN noemt immense getallen. Slochteren is mini-gasbel vergeleken bij de nog onontdekte voorraden dinsdag 23 juni 2009
Er zit volop gas in onze bodem, stelt Energie Beheer Nederland. Niet iedereen is overtuigd. Ons gas is nog niet op. Als we Energie Beheer Nederland (EBN) mogen geloven, tenminste. Die stelt dat Nederland beschikt over grote hoeveelheden onontdekt gas, waarmee we nog vele decennia onze staatskas kunnen verrijken en ons potje kunnen koken. In een deze week verschenen rapport stelt EBN dat, als we het zogenaamde ondiepe gas en kleisteengas meetellen, het volume kan oplopen tot 500.000 miljard kubieke meter. Ter vergelijking: de aardgasbel van Slochteren, de grootste in Nederland, bevatte bij ontdekking 2.800 miljard kubieke meter gas.
Onconventioneel Gas
Coal Gas Oil Gas
Shale Gas
Schenk and Pollastro, 2002
!"
2
3/15/13
Schalie Gas in de VS Michigan Basin 35-75 TCF Illinois Basin 86-160 TCF
San Juan Basin 100 TCF
Appalachian Basin 225-250 TCF
Fort Worth Basin 180 TCF
Conversie Factor: 1 TcF = 28 BCM #"
Unconventional Gas Productie in de VS
Sources: EIA, US Dept. of Energy
3
3/15/13
Henry Hub Gas Prijs Ontwikkeling
Barnett Play: Technical cost at well-head
Source: Casey Research 2012
Schalie Gas Karakteristieken Het is een “source rock” met gas: • Normaliter beschouwd als een impermeabele deklaag • Moet rijk zijn aan organisch materiaal • Moet vroeger diep genoeg hebben gelegen om gas te kunnen genereren • En moet tegenwoordig voldoende ondiep liggen om het economisch te kunnen winnen
4
3/15/13
Schalie!"#$!! Het gas is opgesloten in de schalie: • in de poriën (0.5 – 100 nm) • geabsorbeerd in de kristalroosters Oranje stippen zijn 20 nm in diameter
Source: Reed, Bur. Economic Geology, Texas
Onconventionele Gas Productie Het reservoir heeft wat hulp nodig!.. Hydraulisch “Fraccen” • Fraccing vloeistof wordt onder hoge druk (>400 bar) in het reservoir gepompt • 15.000 – 20.000 m3 per frac-job • Samenstelling: 99.5% water/zand 0.5% chemicaliën • Terug-geproduceerd water moet worden gezuiverd • A-priori kennis van het bestaande stress-veld essentieel
Succes criterium: “Expected Ultimate Recovery” (EUR) per put
5
3/15/13
$%&"'(()"*()"+,(--&./"
Voorspelling van EUR per Put gebaseerd op “decline curve analyse”
20.000 m3/d
10.000 m3/d
Ter vergelijk: een Groningen put produceert gemiddeld 3 mln m3 per dag
6
3/15/13
Barnett Core Area – Well Locations
Barnett Core Area – EUR/160 acre Onconventioneel Gas – Sweet Spots
Maar hier waren er 8000+ boringen voor nodig!
Sweet Spots kunnen worden gekarteerd
Fort Worth Basin, Texas Barnett Shale
Cashflow Profielen Conventioneel Gas project !
Onconventioneel Gas project !
Investor cash flow
2
1
0
Opex
Production
3
0
-1 -3 -2
Tax paid Capex
annual cash flows (arbitrary monetary units)
annual cash flows (arbitrary monitory units)
Capex
cumulative cash flow (arbitrary monetary units)
Tax paid
2
Opex 3
1
Production 0
0
-1 -3
cumulative cash flow (arbitrary monetary units)
Investor cash flow
-2
7
3/15/13
Vergunningsgebieden voor Olie en Gas
Noordoostpolder (Cuadrilla Resources Ltd)
Midden Nederland (BNK)
Noord Brabant
De Kempen
(Cuadrilla Resources Ltd)
Peel (DSM Energy (Rijn) BV)
Breda - Maas (Cuadrilla Resources Ltd)
Onshore Schalie Gas Potentieel Geverik Klei: Aanname: • schalie beslaat een gebied van 850 km2 Dat betekent: • gas reserve: 10 – 30 BCM • productie per put: gem. 10.000 m3/dag • levensduur per put: 7 – 10 jaar • EUR van 0.03 BCM per put • ongeveer 1000 putten nodig EBN-TNO, 2009
• productie niveau: 3.6 BCM per jaar
8
3/15/13
Gasproductie in Nederland
Slochteren
Productie van ongeveer 1000 schalie gas putten
Offshore Land
2050
Ontwikkeling van Unconventional Gas vergt een zeer groot aantal boringen Jonah Field, Wyoming 1986
2008
700+ locaties!
18
9
3/15/13
Reductie van het Aantal Putlokaties Multiple Putten – mogelijk “Multilaterals”
Source: Statoil
Gaswinning is niet overal mogelijk in NL
Natuur Gebieden (MER-plichtig) Aandachtsgebieden Bebouwde gebieden
10
3/15/13
Fort Worth Basin – Barnett Shale Kaarten op dezelfde schaal Fort Worth Basin
Draagvlak voor Ondergrondse Activiteiten is niet Vanzelfsprekend!..
11
