Samen Gezond Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid 2012-2016 Gemeente Ten Boer
Woord vooraf Beste lezers, Voor u ligt het uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid 2012 – 2016. Een ambitieus en duidelijk plan dat wat betreft de opzet mogelijkheden biedt om de doelen te behalen. De titel van het uitvoeringsprogramma is “Samen Gezond ”. De focus ligt op het bevorderen van een gezonde leefstijl. Belangrijk aangrijpingspunt is in dit kader preventie. Doelstelling is dat de gemeente Ten Boer in velerlei opzichten een gezonde gemeente wil zijn. De gemeente Ten Boer wil ruim baan geven aan de ambities en talenten van haar inwoners. Ze daagt iedereen uit het beste van zichzelf te geven, kansen te zien en te benutten en mee te doen. Kortom Ten Boer wil een samenleving creëren waarin iedereen meedoet en iedereen telt. Het bevorderen van deelname aan het maatschappelijk leven en het bevorderen van gezondheid liggen in elkaars verlengde. Als je niet gezond bent kun je moeilijker meedoen, terwijl je je beter voelt als je meedoet; een sociaal netwerk maakt een mens sterker. De gemeente Ten Boer ziet gezondheid dan ook niet als een op zichzelf staand onderwerp, maar zoekt voortdurend naar verbindingen met andere beleidsterreinen om de kwaliteit van leven te versterken. Een voorbeeld hiervan is het beleidsplan het Sociaal Domein, waarin diverse beleidsterreinen samenkomen om de eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid te verbeteren. Daarnaast heeft het uitvoeringsplan ook raakvlakken met de uitvoeringsplannen van de LEA en het veiligheidsbeleid. Het spreekt voor zich dat ook sport een dominante plaats inneemt bij het thema gezond leven. Sport is goed voor lichaam en voor de sociale ontwikkeling. Ik hoop dan ook dat het initiatief van enkele sportverenigingen binnen onze gemeente, om gebruik te mogen maken van de faciliteiten van Sportimpuls begin 2013 zal slagen. Om al deze uitvoeringsplannen efficiënt te kunnen uitvoeren zijn verbindingen gelegd tussen de verschillende uitvoerders en zullen de verschillende plannen elkaar versterken. Ik wens alle uitvoerders van de voorliggende plannen veel succes, het is zeker de moeite waard. P.C. Heidema (wethouder Welzijn)
2
Inhoudsopgave Woord vooraf Inhoud
2 3
Inleiding
4/5
Kleine samenvatting van de kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid Ten Boer Leeswijzer Totstandkoming Uitvoeringsplan
4 4 5
H 1. Speerpunten
6
H 2.Doelen en Acties
7
Alcohol en roken Overgewicht Bevorderen psychosociale gezondheid Samenwerken bij alle speerpunten Binnenmilieu
7 10 14 16 18
H 3. Spoorboekje
19
H4. Financiën H5. Verantwoording en volgen van de uitvoering H6. Communicatie
23 24 24
Bijlagen: lijst van afkortingen
25
3
Inleiding In dit Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid behorende bij de kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid 2012-2016 van de gemeente Ten Boer, wordt beschreven hoe we de komende jaren concreet willen gaan werken aan de geschetste kaders en speerpunten voor het lokaal gezondheidsbeleid.
Kleine samenvatting van de nota Alvorens u mee te nemen naar de hoofdstukindeling van dit uitvoeringsplan, geven wij hieronder kort weer wat u in de kadernota heeft kunnen lezen: In de kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid formuleerden wij een visie op basis van de staat van de volksgezondheid, de landelijke nota Gezondheidsbeleid 'Gezondheid dichtbij’(2011) en landelijke en lokale ontwikkelingen. Vanuit de visie werd gekomen tot de volgende missie voor ons gezondheidsbeleid: 'Wij willen - mede met het oog op volwaardige participatie in de samenleving- een goede gezondheid van onze burgers binnen hun bereik brengen door hen te stimuleren, en waar nodig te faciliteren om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen gezondheidsgedrag en dat van anderen'. Deze missie vertaalden wij in een aantal doelen: - we willen de gezondheidsverschillen tussen bevolkingsgroepen verkleinen doordat meer mensen gezonder zijn gaan leven. - we willen de factor gezondheid waar dat aan de orde is een rol laten spelen bij onze beleidskeuzes - we bevorderen de aandacht voor het belang van een goede gezondheid waar mogelijk - wij zorgen als gemeente voor de basisvoorwaarden voor een gezonde fysieke en sociale leefomgeving. De speerpunten die vervolgens in de nota werden beschreven zijn: Het inzetten op preventie van alcoholmisbruik, overgewicht, roken en psychosociale problematiek bij de jeugd en andere kwetsbare groepen, zoals mensen met een lage SES. Dat willen we doen door burgers te ondersteunen bij het verkrijgen van informatie, alternatieven en weerbaarheid, door participatie en werk te stimuleren, door te zorgen voor een goede zorgstructuur, door inrichting van een gezond gedrag stimulerende omgeving en door te vertrekken vanuit de behoeften van mensen.
Leeswijzer In dit uitvoeringsplan diepen we deze speerpunten verder uit en geven we aan wat we als gemeente gaan doen. In het eerste hoofdstuk treft u een overzicht aan van de speerpunten en de zaken die nodig zijn om daaraan te kunnen werken. In hoofdstuk twee worden vervolgens per speerpunt de doelen en doelgroep(en) geformuleerd en wordt beschreven welke acties we concreet zullen inzetten, om die doelen te behalen. Daarna geeft hoofdstuk drie; 'het spoorboekje', een overzicht van de acties die we per speerpunt inzetten en voor welke doelgroep een actie is bedoeld, welke partners zijn betrokkenen, wie verantwoordelijk is voor de uitvoering van de actie, wat de beoogde resultaten zijn en wat de fasering is. Tevens worden de kosten per actie inzichtelijk gemaakt. Een resumé van de totaal benodigde kosten ten behoeve van de uitvoering van de acties, vindt u in hoofdstuk vier. In hoofdstuk vijf gaan we vervolgens in op de verantwoording en beschrijven we hoe we de uitvoering volgen. Tot slot komt de communicatie aan de orde. Achtergrond informatie over de omvang van problemen door alcoholgebruik, overgewicht en psychische problemen in Ten Boer en de oorzaken daarvan kunt u terug vinden in de kadernota LGB 2012-2016.
4
Hoe is dit plan tot stand gekomen Dit plan is een coproductie van vele partijen. In februari 2011 is op basis van het LGB uitvoeringsplan 2008-2012 een vragenlijst gemaakt, om te kunnen achterhalen wat betrokken partijen in Ten Boer van de acties in het uitvoeringsplan 2008-2012 en de uitvoering daarvan vonden, welke thema's zij misten en welke acties zij n.a.v. de ervaringen van de afgelopen vier jaar graag in de komende jaren willen uitvoeren. Deze vragenlijst is aan de beleidsmedewerkers jeugd, sport, WMO, Cultuur, veiligheid, jongerenwerker, WMO-consulent, JGZ-professionals en regiomanager JGZ en kwartiermaker De Deel toegestuurd. Op basis van de antwoorden van al deze professionals is vervolgens een analyse gemaakt. Vervolgens is in een bijeenkomst met al deze partijen de analyse besproken en is gediscussieerd over de in te zetten aanpak voor de komende vier jaren. Op basis van deze informatie en diverse beleidsplannen en uitvoeringsplannen op andere domeinen is een eerste concept geschreven. Tussendoor zijn daarvoor nog enkele bilaterale gesprekken gehouden, is met de school & voorschoolse directeuren gesproken in het OOGO en is gesproken met de leden van de raadscommissie in een raadvergadering waarin het beleidsplan LGB en het uitvoeringsplan werd toegelicht in een presentatie. Het eerste concept werd aan de WMO raad voorgelegd. Nadat de feedback van de leden van de raad was verwerkt, werd het plan toegestuurd aan alle betrokken partijen. Met enkele betrokken partijen werd het plan apart doorgesproken. Door de feedback van alle partijen te verwerken ontstond een tweede concept versie. Ook deze versie werd weer aan alle partijen gestuurd en besproken met de portefeuillehouder en beleidsregisseur. Na verwerking van de feedback op deze versie, ontstond het plan dat hier voor u ligt.
5
Hoofdstuk 1. Speerpunten Onze speerpunten voor de komende jaren zijn alcohol, roken, overgewicht en psychosociale problematiek. Om te werken aan de preventie van alcoholgebruik, roken, overgewicht en psychosociale problematiek is er aandacht nodig voor de volgende zaken: kennis bij mensen over de thema’s, weerbaarheid van mensen, inrichting van een gezond gedrag stimulerende omgeving, vroegsignalering en verbinding van preventie en curatie. Ook samenwerking tussen professionals van diverse organisaties en op verscheidene beleidsdomeinen, het stimuleren van participatie (in werk, vrijwilligerswerk, mantelzorg) en aansluiten bij behoeften en mogelijkheden van bewoners (bij – laagdrempelige- hulpverlening) zijn van belang. Tot slot zijn regelgeving en handhaving zaken die bij de thema’s roken en alcoholgebruik ingezet kunnen worden t.b.v. preventie. In onderstaand overzicht is weergegeven waar aandacht aan moet worden besteed bij elk speerpunt en welke randvoorwaarden er nodig zijn om de speerpunten tot uitvoering te brengen. 1 Voorwaarden voor inzet aandachtspunten
Uniforme boodschap vanuit prof. Eenvoudig leesbare boodschap
Aandacht voor:
Kennis: Laagdrempelige info
Speerpunt: Preventie van:
Overgewicht Alcohol Roken Psychosociale problematiek
Samenwerking Publiek & private organisaties Regie gemeente bij inrichten omgeving incl. vergunningen Omgeving: natuur, verkeer, veilig gevoel, producten/recl ame
‘Vertrekken’ vanuit behoeften bewoners
Prof. kennen elkaar. Soc.kaart Integrale aanpak Aansluiten bij behoeften
Ondersteuning laagdrempelig en dichtbij
Goede afspraken en samenwerking
Weerbaarbaarheid & Positieve stimulering: Nudging/ soc. marketing
(Vroeg) Signaleren, ondersteunin g & doorverwijzen
Stimuleren:W erk, participatie, Eigen kracht.
Regelgeving & Handhaving
-
1
Lees het schema als volgt: kijk eerst bij de speerpunten. In de rij boven de speerpunten staan zaken weergeven die bij sommige speerpunten erg belangrijk zijn; de aandachtspunten. Onder een aandachtspunt geeft een vinkje aan waar bij een speerpunt aandacht aan moet worden besteed. In de rij boven de aandachtpunten kan worden afgelezen welke randvoorwaarden er nodig zijn om een bepaald aandachtspunt uit te kunnen voeren. Zo is in het schema af te lezen dat voor het thema overgewicht preventie het van belang is om in te zetten op weerbaarheid, kennis, omgeving, positieve stimulering (van inwoners), vroegsignalering, stimuleren werk/ participatie en eigen kracht. Om kennis goed over te kunnen brengen aan bewoners, is het vervolgens belangrijk dat de boodschap eenduidig en eenvoudig is.
6
Hoofdstuk 2. Doelen en Acties In dit hoofdstuk diepen we de hoofdthema’s verder uit en geven we aan wat we als gemeente gaan doen. Er wordt beschreven wat bij elk thema onze doelstelling is en op welke doelgroep we ons binnen het thema willen richten. Vervolgens beschrijven we de acties die we willen gaan inzetten, om weerbaarheid, kennisvermeerdering, een gezondere omgeving, participatie, regelgeving, handhaving en vroegsignalering ten behoeve van de genoemde thema’s te realiseren. Bij het kiezen van de gemeentelijke activiteiten op het gebied van gezondheid is ons uitgangspunt dat we aansluiten bij wat er al gebeurd in de gemeente (op activiteiten niveau en ontwikkelingen als “Welzijn nieuwe stijl’ ) en verbindingen leggen tussen initiatieven die al door diverse organisaties in de gemeente worden uitgevoerd. We houden daarbij rekening met ‘best-practice’ voorbeelden: Als gemeente kiezen we zoveel mogelijk voor effectieve en veelbelovende interventies en anders voor interventies waarvan redelijkerwijs te verwachten valt dat ze -op termijn- de gewenste invloed zullen hebben.
2.1 Speerpunten Roken en alcoholgebruik Alcoholgebruik is breed maatschappelijk geaccepteerd. Maar alcohol is ook een potentieel giftige stof met schadelijke gevolgen. Niet alleen voor de gezondheid van drinkers maar ook voor de maatschappij. In Ten Boer hebben we de afgelopen jaren daarom stevig ingezet op alcohol preventie, vooral bij de jeugd. De komende jaren zetten we dit voort. Tevens krijgt het thema roken onze aandacht.
2.1.2 Doelstellingen en doelgroep In de landelijke nota Volksgezondheid 'Gezondheid Dichtbij' heeft het ministerie van VWS ten doel gesteld dat jongeren onder de 162 niet drinken, en jongeren boven deze leeftijd en volwassenen verantwoord met alcohol omgaan. Ons lokale beleid zal hier bij aansluiten. We willen de komende vier jaar dat alle jongeren van 12 – 16 jaar worden bereikt met voorlichting (en dan met name door onderzoek uitgewezen risicogroepen zoals VMBO-leerlingen) en dat de alcoholconsumptie onder 16 jaar fors wordt teruggedrongen. Wij willen alcoholmisbruik onder (jong)volwassenen met kracht aanpakken. Wat roken betreft streeft het ministerie naar een verdere daling van het aantal rokers in Nederland. Met een stevig en samenhangend tabaksontmoedigingsbeleid is een jaarlijkse daling van het aantal rokers van ongeveer 1 procentpunt haalbaar volgens VWS. In Ten Boer willen we proberen om in de komende vier jaar deze daling van 1% te behalen. We willen ons vooral richten op rookpreventie bij jongeren, volwassenen met een lage SES en zwangere vrouwen. Tevens willen we voorkomen dat niet-rokers ongewild (passief) meeroken.
2.1.3 Wat gaan we doen Om tot een plan voor het tabaksontmoedigingsbeleid en het bevorderen van het verantwoord omgaan met alcohol te komen, hebben we gekeken naar de achterliggende factoren die (overmatig) roken & drinken veroorzaken. We willen een integrale en intersectorale aanpak. We zetten in op de volgende ‘pijlers’: voorlichting ten behoeve van kennis vermeerdering, weerbaarheid & ondersteuning, inrichting van de omgeving, signalering & advies en regelgeving & handhaving.
Signalering, doorverwijzing, voorlichting, stimuleren eigen kracht & weerbaarheid De consultatiebureauartsen, JGZ verpleegkundigen en de sociaal verpleegkundige 4-19 en de kraamzorgmedewerkers hebben contact met vele (jonge) ouders en kinderen. Tijdens deze contacten kunnen zij ook het onderwerp roken en alcoholgebruik ter spraken brengen en ouders
2
Mogelijk wordt de leeftijdsgrens voor het niet drinken van alcohol t.z.t opgehoogd naar 18 jaar, wanneer er medio 2013 een wetswijziging wordt doorgevoerd.
7
waar nodig informatie geven. Ouders of hun kinderen die een probleem met roken of drinken hebben, zullen zij doorverwijzen naar de huisarts of specialist. Meeroken is opgenomen in het RIVM rapport 'Activiteiten Basistakenpakket Jeugdgezondheidszorg 0 -19 jaar per Contactmoment', waardoor het thema (mee)roken in ieder geval aan de orde komt in vijf contactmomenten van de JGZ in de leeftijd 0-4 jaar en drie contactmomenten in de leeftijd 4-19 jaar. STIVORO heeft een handreiking 'Rookvrij Opgroeien' ontwikkeld. Voor JGZ professionals, de dorpscoaches en kraamverpleegkundigen kan deze handreiking een prettige ondersteuning in de begeleiding zijn. Daarom zullen we er voor zorgen dat zij deze handreiking tot hun beschikking krijgen. We zullen onder de JGZ professionals en Dorpscoaches ook de Toolkit 'roken, drinken, blowen; van het RIVM kenbaar maken. Deze digitaal te bereiken toolkit biedt veel gratis te downloaden materialen die gebruikt kunnen worden om over het thema in gesprek te raken en (groeps)voorlichting te geven. In dit digitale tijdperk zijn er nog een aantal interessante e-health programma's en websites die ondersteuning bieden voor professionals en hulp dichter bij brengen voor ouders. De professionals in de Deel maken gebruik van de websites: www.uwkindenroken.nl, de websites www.hoepakjijdataan.nl/professionals en het programma 'Rookvrij opgroeien'. Via de dorpscoaches en schuldhulpverlening worden mensen zonder (kleine) kinderen met een lage SES bereikt. Zo kunnen ze gestimuleerd worden om gebruik te maken van ondersteuning bij het stoppen met roken. Het ‘non-vermogenden-verzekeringscontract’ biedt ons als gemeente de mogelijkheid om afspraken te maken met verzekeraars. We zullen nagaan of er bij één van de grotere zorgverzekeraars in het noorden; Menzis, een bepaling kan worden opgenomen om een extra investering te doen om groepen met een lage SES te bereiken, te motiveren om te stoppen met roken en toe te leiden naar verzekerde behandeling van tabaksverslaving. Ook het jeugd en jongerenwerk heeft een belangrijke rol in het voorlichten, signaleren en ondersteunen van jongeren ter preventie van middelengebruik zoals alcohol, roken en cannabis. In het programma van de jongerenwerker is er nu al geregeld aandacht voor het thema. Samen met de jongerenwerker richten we ons op een aanpassing van de situatie in de soos, waarbij de soos alcohol moet schenken om financieel rond te kunnen komen. Zo willen we de consumptie van alcohol in de soos verminderen. Met het bestuur van de Soos wordt gesproken en worden vervolgens afspraken gemaakt, die we zullen controleren. De jongerenwerker zal de vrijwilligers in de soos ook stimuleren om geen alcohol te drinken als zij dienst hebben. Daarnaast zal zij de alcoholvrije momenten van jeugd tussen de 12 en 15 jaar uitbreiden. Naast de voorlichting die de jongerenwerker tijdens activiteiten aan jongeren geeft, zal het jongerenwerk de ‘Tour of love bus’ inzetten. Ook sturen we de jongerenwerker materialen van Stivoro en het Trimbos-instituut toe, welke zij onder de aandacht zal brengen bij jongeren. Het gaat om flyers over de "coole" e-health programma's www.smokealert.nl' en 'Wat doet drank', en het tijdschrift Control!. Het tijdschrift Control is een jongerenmagazine over het thema eigen gezonde keuze en sociale invloed in het algemeen en over alcohol, tabak, cannabis en seks in het bijzonder. De school is tevens een goede plaats om te werken aan signalering, voorlichting en weerbaarheid. Veel scholen besteden al aandacht aan gezondheid. Denk bijvoorbeeld aan lessen over alcohol, roken of weerbaarheid. De activiteiten worden echter vaak ad-hoc uitgevoerd. Met een planmatige, structurele en integrale aanpak wordt meer effect gesorteerd. Een school waar gezondheid integraal onderdeel uitmaakt van het schoolbeleid, wordt een 'Gezonde School' genoemd. Een Gezonde School is een school die systematisch en structureel werkt aan de gezondheid van leerlingen en leerkrachten. Het Gezonde Schoolmodel bestaat uit een aantal thema’s waar een school aan kan werken en een deelcertificaat voor kan behalen. We zullen samen met de scholen in Ten Boer nagaan of zij het deelcertificaat alcohol willen behalen. Scholen kunnen binnen de Gezonde School, thema alcohol middels diverse interventies aandacht aan het thema besteden. De Gezondheidsbevorderaar van de GGD zal de school ‘De Gezonde School en genotmiddelen' (‘DGSG’)
8
adviseren. Binnen dit programma van VNN krijgen kinderen uit groep 7 en 8 en hun ouders via verschillende manieren informatie ter preventie van alcoholgebruik.
Regelgeving, handhaving en inrichting van de omgeving Regelgeving en handhaving zijn nodig omdat roken en overmatig drinken van alcohol slechts beperkt kan worden overgelaten aan de eigen verantwoordelijkheid: anderen hebben er namelijk last van of leiden gezondheidsschade. Wat roken betreft willen we toezien op de naleving van de Tabakswet. Daarnaast blijven we een rookvrije publieke ruimte en rookvrije scholen en sportverenigingen stimuleren. Wat alcohol betreft staan wij een minder vrijblijvende aanpak voor. De preventie aanpak van alcohol die we in 2011 zijn gestart, zullen we voortzetten. De nieuwe Drank- en Horecawet die op 1 januari 2013 van kracht wordt geeft ons daarnaast mogelijkheden om nog meer inzet te plegen. De wet noodzaakt ons als gemeente namelijk om de verordening aan te passen en een aparte verordening voor paracommerciële instellingen te maken (vast te stellen voor 31 december 2013). In 2013 zullen we daarmee steviger kunnen toezien op de uitvoering van de Drank- en Horecaverordening. We zullen toezien op de handhaving van verkoop alcohol aan jongeren onder de 16 in winkels en horecagelegenheden, en het alcoholgebruik openbare ruimte zoveel mogelijk inperken. Daarnaast willen wij het alcoholgebruik in sportkantines ontmoedigen en hierover afspraken maken met de besturen van de verenigingen. Dat willen we doen aan de hand van de methodiek gezonde sportkantine, die ontwikkeld is door Huis voor de Sport Groningen.
9
2.2 Speerpunt Gezond gewicht Wanneer mensen lichamelijk en psychisch gezond zijn, draagt dit bij aan vele zaken in een mensenleven, zoals aan participatie en kwaliteit van werk. Overgewicht bij volwassenen en kinderen wordt de laatste jaren steeds meer als normaal beschouwd en mensen worden ook steeds minder snel te dik gevonden. Maar overgewicht is wel degelijk een serieus probleem, waaruit ernstige chronische ziekten voort kunnen komen die de kwaliteit van leven, participeren en werken negatief beïnvloeden. In de nieuwe gezondheidsnota van de rijksoverheid wil men met name inzetten op meer bewegen en het vergroten van weerbaarheid ter preventie van overgewicht. In de gemeente Ten Boer sluiten wij daarbij aan; weerbaarheid is zeer belangrijk als basis om leefstijlproblematiek te voorkomen en ook sport en bewegen is een essentieel onderdeel. Daarnaast vinden we het vergroten van kennis ten behoeve van overgewichtpreventie van groot belang, evenals het inzetten op een omgeving die gezond gedrag stimuleert. Ook het signaleren van overgewichtproblemen en het bieden van de juiste ondersteuning vinden wij belangrijk. Kortom; de preventie van overgewicht zullen we de komende jaren voortzetten door middel van een brede aanpak.
2.2.1 Doelstellingen en doelgroep De gemeente Ten Boer heeft de volgende doelstelling voor de aanpak van overgewicht: het percentage volwassenen met overgewicht moet minimaal gelijk blijven; het percentage jeugdigen met overgewicht moet dalen. Omdat overgewicht het beste bestreden kan worden door gezond gedrag al vanaf jongs af aan te leren, richten wij onze pijlen vooral op de doelgroep 0- 12 jaar en de ouders van de jeugd. En gezien uit onderzoek is gebleken dat mensen met een lage SES vaker ongezond gedrag vertonen dat tot overgewicht kan leiden en zij ook vaker overgewicht hebben, heeft ook deze groep onze aandacht.
2.2.2 Wat gaan we doen? Om tot een plan voor een succesvolle aanpak van overgewichtpreventie te komen hebben we gekeken naar de achterliggende factoren. We willen een integrale en intersectorale aanpak. Om deze aanpak concreet te maken, beschrijven we de 'pijlers' waar we op inzetten. Het gaat om voorlichting ten behoeve van kennis vermeerdering, weerbaarheid, inrichting van de omgeving en signalering, advies en ondersteuning.
De Omgeving, weerbaarheid en (collectieve) voorlichting Een omgeving die gezonde voeding stimuleert Hoewel het voorkomen van overgewicht primair de eigen verantwoordelijkheid is willen we als gemeente de burger wel een steuntje in de rug geven bij het behouden of verkrijgen van een gezonde leefstijl. Want in de huidige samenleving is het niet eenvoudig om verleidingen te weerstaan en 'de gezonde' keuze te maken: bijna iedereen heeft beschikking over een auto, de lift, internet (zodat we de deur niet meer uithoeven voor een boodschap), kant-en-klaar maaltijden (handig voor in onze vol geplande levens) en automaten met energiedrank en snoep. Als gemeente kunnen we deze omgevingsfactoren niet wegnemen, maar we kunnen een omgeving die gezond gedrag bevorderd wel stimuleren. Dat zullen we ten eerste doen door i.s.m. Huis voor de Sport met de sportverenigingen te overleggen over de mogelijkheden om gezonde producten in de sportkantine meer te promoten, zodat een 'gezonde sportkantine' ontstaat. Daarbij zullen we nagaan of er in de automaten bij de verenigingen en sporthal gezondere snacks en dranken kunnen worden geplaatst. Voor een gezonde omgeving op school, zal de gezondheidsbevorderaar van de GGD met scholen nagaan of zij aan het thema gezond gewicht willen werken binnen ‘de Gezonde Schoolmethodiek’. Scholen die aan het thema willen gaan werken, zullen ook worden geadviseerd om SchoolGruiten als één van de uitvoeringsactiviteiten in te zetten. Middels SchoolGruiten wordt
10
het eten van voldoende groente en fruit via de school bevorderd, bijvoorbeeld door minstens twee fruit-meeneemdagen in te stellen en gratis fruit beschikbaar te stellen. Een omgeving die uitnodigt tot bewegen De afgelopen jaren hebben we tevens maatregelen genomen om het autoverkeer van en naar school te verminderen. Dat heeft al geresulteerd in 'kiss & ride' stroken bij twee basisscholen. Via het OOGO zullen we met scholen nagaan welke mogelijkheden er zijn om bij alle scholen in Ten Boer maatregelen te treffen die ouders om hun kinderen niet met de auto naar school te brengen. Onder het thema 'de omgeving' behoren ook de beweeg- en sportmogelijkheden die in het bereik van inwoners zijn. De sportmogelijkheden voor kinderen binnen het onderwijs zullen we in stand houden door de vakdocent bewegingsonderwijs te handhaven. Voor de jeugd in Ten Boer streven we i.s.m. Kids2b, de scholen, de MJD, HvdSG en stichting KAT ook naar een samenhangend aanbod van tussen- en naschoolse activiteiten, waarin bewegen en sporten een belangrijk onderdeel is en waarin bovendien op een speelse manier kennis over gezonde leefstijl wordt bijgebracht. Om de naschoolse activiteiten goed te laten lopen is afstemming nodig, iemand moet het regelen en organiseren. We gaan na welke medewerker of betrokken organisatie (kinderopvang, jeugd en jongerenwerk, Huis voor de Sport Groningen) deze taak op zich zouden kunnen nemen. Deze medewerker zal ook een grote rol hebben binnen-, of nauw samenwerken met het project 'sportdorp' in Ten Boer, wanneer de aanvraag voor dit project wordt gehonoreerd. Stichting Recreade en sportverenigingen doen met ondersteuning van Huis voor de Sport een aanvraag voor dit project in het kader van ‘Sportimpuls’. Wanneer de middelen worden toegekend door de sportimpulscommissie, zal het project gaan draaien onder verantwoordelijkheid van Stichting Recreade, ondersteund door het Huis voor de Sport Groningen en in samenwerking met verschillende sportverenigingen in Ten Boer. Sportdorp beoogt ook voor de volwassenen in Ten Boer passend sport- en beweegaanbod te creëren. Middels Sportdorp wordt dit aanbod in samenspraak en samenwerking met bewoners en partijen vormgegeven. Het uitgangspunt is daarbij dat bestaande initiatieven worden aangevuld en door het hernieuwde aanbod de participatie van bewoners toeneemt, wat ten goede komt aan de leefbaarheid. Een bestaand initiatief, zijn de bewegingsactiviteiten voor ouderen die Stichting Recreade biedt. Voor deze doelgroep is beweging een ‘must’: niet alleen houdt dit hen fitter, ook heeft het een sociale functie. Met de sportimpulsgelden voor Sportdorp kan sport voor ouderen worden ondersteund. Het goede voorbeeld Naast de fysieke omgeving speelt ook de sociale omgeving een rol in gezond gedrag. Om gezond gedrag te stimuleren zijn mensen met een voorbeeldfunctie nodig. In de overleggen met de sportverenigingen zullen trainers gevraagd worden om een dergelijk rol zich te nemen. Ook leerkrachten, peuterleidsters, jongerenwerker, jongeren zelf, ouders en medewerkers in de Deel hebben een zodanige voorbeeldrol. Er zal een deskundigheidsbevordering gezonde leefstijl voor professionals worden georganiseerd, waarin ook wordt besproken op welke wijze zij hun voorbeeldrol nog meer zouden kunnen benutten en jongeren/ ouders kunnen inzetten om hun 'peers' te stimuleren tot gezond gedrag. Een nog niet genoemde partij met een voorbeeld rol zijn wij zelf, de gemeente Ten Boer. We zullen nagaan hoe wij ons kunnen profileren als een gezond en fit bestuur. Weerbaarheid Om de ongezonde verleidingen in de fysieke en sociale omgeving tegen te gaan, is het erg belangrijk dat mensen ook weerstand kunnen bieden. Weerbaarheid kan het beste al op jonge leeftijd aangeleerd worden. Daarom zullen we ervoor zorgen dat binnen het aanbod op school aandacht is voor weerbaarheid en dat er na schooltijd de mogelijkheid is om een cursus/ workshop te volgen die de weerbaarheid versterkt. De naschoolse workshops vanuit het project 'ik ben een topper' blijken erg waardevol bij het vergroten van de weerbaarheid bij kinderen. Daarom zullen we nagaan of de
11
methodiek van ‘ik ben een topper’ geïmplementeerd kan worden in de buiten- en binnenschoolse activiteiten, zoals op de vorige pagina van dit uitvoeringsplan beschreven. Het jongerenwerk zal aandacht besteden aan het vergroten van weerbaarheid onder 12+ jeugd, door het thema te integreren in de activiteiten die zij aanbieden. Voorlichting Met kennis over gezonde voeding en voldoende bewegen kunnen mensen gemakkelijker kiezen voor de meer gezonde mogelijkheden die de omgeving biedt. Door collectieve voorlichting kan informatie worden verstrekt die de kennis vergroot. Afgelopen jaren kwam deze voorlichting grotendeels tot de inwoners via tv-spots en artikelen vanuit landelijke campagnes. Vanaf 2012 is dit afgeschaft, met uitzondering van de 'na-aapje' campagne die ouders bewust probeert te maken van hun invloed op de leefstijl van hun kinderen. In de gemeente zullen we de collectieve voorlichting de komende jaren op drie manieren aanvullen. Ten eerste zullen we er voor zorgen dat het thema gezonde leefstijl wordt geïntegreerd in de naschoolse programma's, zoals reeds genoemd. Ten tweede zullen we kennis proberen te verspreiden via De Deel en andere locaties waar veel inwoners komen, zoals gezondheidscentrum de Kiep en de jongerensozen. In De Deel en de Kiep zullen we informeren door foldermateriaal en door posters die bezoekers prikkelen tot vragen/ een gesprek. Informatie aan jongeren over een bepaald thema, zoals energiedrank, zal worden geïntegreerd in bestaande activiteiten. Ten derde zullen er vanuit De Deel workshops worden aangeboden die ingaan op leefstijlthema's. Echter worden deze workshops niet gepromoot onder het thema leefstijl, maar sluit de titel en een groot deel van de workshop aan bij de vragen en belangen van de doelgroep. Zo zou er voor ouders van kinderen die naar het voortgezet onderwijs gaan, goed een workshop georganiseerd kunnen worden onder de noemer: Uw kind naar school in de stad; wat staat u en uw kind te wachten? Tijdens de workshop kan vervolgens ook over groepsdruk/ weerbaarheid met als gevolg gedrag als niet ontbijten, energiedrank en brood weggooien en in de supermarkt een croissant kopen worden besproken. Wat de vragen en belangen van de doelgroep zijn, weten de professionals die contact met hen hebben. Omdat de JGZ medewerkers en dorpscoaches veel cliënten spreken, hebben zij ook zicht op problemen, vragen en behoeften die bij veel mensen hetzelfde zijn. Zij zullen in hun team aangeven welke problemen en vragen zij vaak tegenkomen en vervolgens bespreken op welke wijze er een collectief aanbod voor deze mensen kan worden gerealiseerd. Denk bij een collectief aanbod aan een workshop zoals hierboven beschreven of een wandelclubje, een scootmobielochtend of ouderenspreekuur op De Deel, waarbij stoelgymnastiek wordt aangeboden, een supermarktrondleiding of koffieochtenden waarin een bepaald thema wordt besproken. Gezondheidsweek Om het inrichten van een gezonde omgeving extra kracht bij te zetten, zullen we in Ten Boer een Gezondheidsweek 'Samen fit' houden. In deze week kunnen burgers kennis maken met het diverse sport & participatie aanbod in de wijk. Werving van bewoners zal gebeuren door gebruik te maken van social marketing, wat betekend dat wordt uitgegaan van de interesses van bewoners. Ook speelt 'zelforganisatie' een grote rol: via diverse kanalen - waaronder de dorpscoaches- zullen mensen persoonlijk gevraagd worden om mee te denken, mee te beslissen en mee te werken voor deze week. Er zal een folder verspreidt worden, waarin kortingsbonnen te vinden zijn voor een gratis activiteit of een activiteit met korting. Daarnaast vindt men in de bibliotheek een hoekje met boeken over gezonde leefstijl, wijst men in De Deel extra op informatie over het thema ‘fit’ en is daar meer uitgebreide en specifieke informatie dan normaliter, kunnen mensen vragen stellen en workshops volgen. Eén van deze workshops zal gaan over solliciteren en werken. Met de ondernemers vereniging Ten Boer en SoZaWe zullen we in het kader van werk & sociaal maatschappelijk ondernemen overleggen of we tijdens deze week ook een 'arbeidsmarkt' kunnen organiseren in of in ieder geval vanuit de Deel. Tijdens deze markt kunnen organisaties een ochtend hun organisatie presenteren en worden bezoekers vervolgens in de gelegenheid gesteld om te solliciteren (na de workshop) op een (vrijwillige) functie.
12
Signalering, individuele voorlichting/ advisering, ondersteuning en doorverwijzing In de vorige paragraaf is gesproken over collectieve voorlichting, stimulering en ondersteuning. Naast deze collectieve voorlichting wordt er ook individuele voorlichting gegeven vanuit de Jeugdgezondheidszorg (consultatiebureau en sociaalverpleegkundig op de basisschool) aan met name ouders/ opvoeders en vanuit de eerste lijn (verloskundige, kraamhulp, huisarts). Op het CB en vanuit de kraamhulp wijst men ouders bijvoorbeeld op het belang van gezonde voeding tijdens de zwangerschap, op het belang van borstvoeding en geeft men adviezen m.b.t. baby en peutervoeding. De JGZ is ook de plaats waar overgewicht bij kinderen wordt gesignaleerd. Vervolgens wordt het gesignaleerde overgewicht besproken en worden ouders gemotiveerd en begeleid volgens het 'overbruggingsplan overgewicht'. Als gemeente vinden we het van groot belang dat onze JGZ overgewicht op een uniforme wijze signaleert en men ouders zeker niet direct adviseert en een folder meegeeft, maar hen motiveert, doorverwijst en begeleid. We verwachten dat de JGZ-richtlijn "Overgewicht- preventie, signalering, interventie en verwijzing" van mei 2012 en de aanvulling daarop vanuit onze GGD deze werkwijze versterkt. Ook de dorpscoaches, huisartsen, intern begeleiders op de basisscholen en peuterspeelzaalleidsters kunnen in de vele contacten die zij met inwoners hebben overgewicht en/ of een ongezonde leefstijl signaleren en mensen vervolgens motiveren, ondersteunen en doorverwijzen. Om ervoor te zorgen dat deze professionals voldoende van het thema weten zodat zij problemen signaleren en daar iets mee kunnen doen, zullen we al deze professionals inclusief de JGZ medewerkers in de gemeente Ten Boer een deskundigheidsbevordering over het thema aanbieden.
13
2.3. Speerpunt: Bevorderen van psychische gezondheid Gezondheid is niet alleen de afwezigheid van ziekte. Gezondheid en welzijn zijn nauw met elkaar verbonden. Mensen die psychische problemen ervaren, bijvoorbeeld door een burn-out, werkloosheid, relatieproblemen, huiselijk geweld (Wet huisverbod), eenzaamheid of pesten, zijn geneigd een meer ongezonde leefstijl aan te wenden. De afgelopen jaren is al veel bereikt op dit gebied zoals versterking van de OGGZ-netwerkstructuur en incorporatie in De Deel en sinds begin 2012 de 'keukentafelgesprekken' door de dorpscoaches, waarmee ook psychische problemen gesignaleerd kunnen worden. Maar psychische gezondheid met in het bijzonder het bestrijden van eenzaamheid blijft een belangrijk aandachtspunt.
2.3.1 Doelstellingen en Doelgroep De jeugd is onze toekomst. Psychosociale problematiek bij jongeren wordt vaak laat of niet gesignaleerd, terwijl de problemen bij deze doelgroep nog goed te verhelpen zijn. Daarom zetten we hier op in. De psychische gezondheid kan bij de jeugd ook nog goed beschermd worden, door pestgedrag op school tegen te gaan en aandacht te hebben voor de thuissituatie van de jeugd. Mensen die op meerdere fronten in hun leven problemen hebben, zoals opvoedingsonmacht, werkloosheid en financiële problemen, hebben ook meer kans op psychische problemen. Daarom richten wij ons ook op deze doelgroep. Ouderen en alleenstaanden hebben tevens onze aandacht, omdat zij extra gevoelig zijn voor psychische problemen. In de landelijke beleidsnota ‘Gezondheid dichtbij’ wordt de doelgroep ouderen, naast de doelgroep jeugd, specifiek benoemd onder de kop ‘Ouderen: een lang, gezond en zelfstandig leven’. Het kabinet stelt dat gemeenten een belangrijke rol spelen bij de preventieve zorg voor ouderen vanuit de Wpg en de WMO met het doel (onnodig) gebruik van zwaardere zorg in de langdurige zorg of curatieve zorg wordt tegengegaan. Gemeenten dienen daarbij sectoren als wonen, welzijn, vervoer en (preventieve) zorg in hun aanpak aan elkaar koppelen om tot maatwerk te komen. Thema’s die in de landelijke nota ‘Gezondheid dichtbij’ worden benoemd zijn: - Tijdig opsporen van gezondheidsproblemen. - Eenzaamheid en sociale steun. - Mantelzorg. - Bewegen. - Ondervoeding. Aan voeding en bewegen is in het vorige hoofdstuk aandacht besteed. Onder het thema psychische gezondheid willen wij werken aan de volgende doelen voor ouderen en de andere prioritaire doelgroepen: * Ouderen: een lang, gezond, gelukkig en zelfstandig leven. * We werken in eerste instantie preventief aan welzijn, daarnaast willen we problemen zo vroeg mogelijk signaleren en de toeleiding naar interventies en hulpverlening laagdrempelig en bereikbaar maken. * Onjuiste ideeën en vooroordelen over depressie en andere psychische problemen bijstellen en het belang van mentale vitaliteit benadrukken * Aandacht voor pesten in curriculum van basisscholen * Stimulering (vrijwilligers)werk en/ of mantelzorg
14
2.3.2. Wat gaan we doen? Voor een effectieve aanpak van psychosociale problemen moet dit zowel bij burgers als hulpverleners als belangrijk thema worden erkend. Wij vinden het daarom belangrijk dat scholen de aanpak tegen pesten blijven voortzetten (pestprotocol en contactpersoon pesten). Wanneer scholen vragen hebben over pestgedrag of met ernstige pestsituaties kampen, is er in de stad Groningen een consultatieteampesten die de scholen kan ondersteunen. Wij zullen nagaan of Ten Boer ook gebruik kan maken van dit consultatieteam. Tevens zullen we in het OOGO-/LEA overleg i.h.k.v. de Gezonde Schoolmethode ook met scholen bespreken of het thema mentale vitaliteit in het curriculum van het VO en de bovenbouw van het BO geïntegreerd kan worden ten behoeve van bewustzijn en een beter begrip van psychische gezondheid. Om inwoners bewust te maken van psychische gezondheid zullen we tevens via folders, postermateriaal en individuele gesprekken in De Deel en in Gezondheidscentrum de Kiep aandacht besteden aan het thema. Naast erkenning van het probleem is ook de herkenning van eenzaamheid, (beginnende) depressie en pestgedrag essentieel. Een (ernstige) depressieve stoornis kan voorkomen worden door vroegtijdige signalering en vroegtijdig ingrijpen. Belangrijk is dat zorgverleners de risicofactoren en signalen van een depressie kunnen herkennen. We willen daarom onderwijsgevenden en andere intermediairs (zoals sportinstructeurs) trainen in het vroegtijdig signaleren en herkennen van (voor)stadia van depressie en pestgedrag. Daarnaast willen wij hen qua kennis en deskundigheid beter toerusten op het aanpakken bij pestsituaties en het bespreekbaar maken en doorverwijzen bij depressie. We zullen deze intermediairs een aanbod doen via onze lokale educatieve agenda. Ter preventie van eenzaamheid en psychosociale problemen is ook het hebben van (vrijwilligers)werk en of een andere vorm van dagbesteding van belang. Vooral wanneer door deze activiteiten contacten ontstaan met anderen, helpt dit eenzaamheid en depressie voorkomen. Werk en/ of vrijwilligerswerk willen we stimuleren via de inzet van de dienst SoZaWe en de dorpscoaches. De dorpscoaches hebben bij hun ‘keukentafelgesprekken’ veel aandacht voor de situatie van een persoon en bespreken zaken als het hebben/ krijgen van werk. Waar nodig verwijzen zij iemand door naar bijvoorbeeld maatschappelijk werk. Ook vragen zij altijd of mensen iets in de sfeer van vrijwilligerswerk kunnen of willen doen. De samenwerking tussen de dopscoaches en de dienst SoZaWe is ook erg belangrijk. Deze samenwerking zullen we verstevigen. Vanuit ‘De Deel’ kan tevens ondersteuning worden gegeven aan vrijwilligersinitiatieven. Specifiek voor het aanpakken van eenzaamheid willen we op basis van best practices elders in het land een pilot inzetten, waarbij de dorpscoaches en de huisartsen nauw samenwerken.
15
2.4. Samenwerking bij alle leefstijlproblematieken Bij (vroeg) signaleren van en doorverwijzen bij leefstijl problematiek, of het nu gaat om alcohol misbruik, roken, overgewicht of psychische ongezondheid, is het erg belangrijk dat er een sluitende keten is van warme overdracht/ signalering, naar motiveren en begeleiden en waar nodig naar doorverwijzing. Bij de eerste fase in deze keten komen signalen vaak binnen bij de Deel, waar deze door de dorpscoach worden opgepakt. Biedt deze vorm van ondersteuning 3 geen soelaas, dan wordt doorverwezen naar specifieke hulptrajecten. Daarbij is het van belang dat de professional die doorverwijst weet of de cliënt is aangekomen bij de deskundige waar naar is doorverwezen. En dat deze professional ook weet hoe het de cliënt vergaat. Om dit te bereiken, willen we inzetten op het verkrijgen van ‘korte lijnen’ oftewel; onderling contact en samenwerking tussen professionals. Want wanneer mensen elkaar kennen en weten wat het werk dat zij doen inhoud, zullen zij eerder elkaar opzoeken en naar elkaar doorverwijzen. Bij deze samenwerking zijn duidelijke afspraken over verantwoordelijkheden en regie nodig.
Ontwikkelingen t.b.v. samenwerking: ZVJG, De Deel, Passend onderwijs, Transitie Jeugdzorg De regie vindt plaats vanuit De Deel. Vanaf 2012 is in de gemeente Ten Boer De Deel operationeel. Dit is de centrale plaats waar inwoners terecht kunnen met vragen over opvoeden en opgroeien van kinderen, maar ook over werk en uitkering, WMO voorzieningen en diensten. Daardoor is het ook de plek waar alle zorg rondom cliënten, waaronder kinderen en gezinnen samenkomt. De komende jaren zal De Deel inhoudelijk verder vormgegeven worden. Daarbij zal veel aandacht zijn voor de samenwerking t.b.v. een optimaal sluitende zorgketen, in het licht van vele nieuwe ontwikkelingen. Eén van die ontwikkelingen is nieuw beleid rondom Passend Onderwijs. Een andere ontwikkeling is de decentralisatie van de Jeugdzorg. Door deze ontwikkelingen worden onderwijs, jeugdzorgorganisaties en gemeente meer dan voorheen gezamenlijk verantwoordelijk voor de zorg voor kinderen en jongeren. In goed onderling overleg zullen we zorgen voor samenhang tussen leerling-zorg in de school enerzijds en jeugdvoorzieningen, opvoeding- en opgroeiondersteuning buiten de school anderzijds. Het onderling overleg en onderlinge afstemming van de zorg loopt via het OOGO/LEA-overleg. Aan de 'achterkant' van De Deel heeft de afgelopen jaren ook een ontwikkeling plaats gevonden. Op 1 januari 2010 de provinciale verwijsindex ZVJG; 'Zorg voor jeugd Groningen' ingevoerd. Dankzij dit systeem kunnen problemen bij kinderen van 0-23 jaar vroegtijdig worden gesignaleerd. Het systeem maakt bovendien duidelijk welke instellingen betrokken zijn bij een jeugdige. Daarnaast wordt in ZVJG de coördinatie van zorg in de keten, de zorgcoördinatie, georganiseerd. Door de invoering van ZVJG wordt voorkomen dat er gaten in het zorgaanbod ontstaan, waardoor de zorg van verschillende instanties niet goed op elkaar aansluit. Door de invoering van ZVJG heeft het buurtnetwerk 0-12 jarigen een andere status gekregen. Er vinden geen vanuit de gemeente georganiseerde netwerkbijeenkomsten plaats, omdat casusbespreking en coördinatie van zorg vanuit de backoffice CJG wordt geregeld. De netwerkleden zullen elkaar wel blijven ontmoeten om zorgsignalen te delen en elkaar onderling te consulteren. De dorpscoaches en JGZ medewerkers zullen ook de contacten met de intern begeleiders van de scholen in Ten Boer verstevigen. Voor de scholen in Ten Boer is door de opheffing van het buurtnetwerk namelijk een hiaat ontstaan, omdat de scholen via de structuur die zij hebben (weer Samen Naar School) zich voornamelijk richten op samenwerking buiten het Zorgnetwerk Groningen. Door goed contact te houden met de intern begeleiders kunnen signalen toch worden 'op gepikt'. Om de intern begeleiders van voldoende informatie over een kind te voorzien, is het belangrijk dat er een 'warme overdracht' plaats vindt wanneer een kind van de voor- en vroegschoolse voorzieningen 3
Uitgangspunt is dat mensen met ondersteuning en inzet van eigen omgeving en netwerk en evt. collectieve voorzieningen hun problemen aanpakken.
16
(peuterspeelzaal en kinderopvang) naar de basisschool gaat. Deze warme overdracht, is een mondelinge overdracht waarbij de leidster toets- en observatiegegevens doorgeeft en daarnaast aanvullende informatie geeft over o.a. wat het kind kan en hoe het kind het beste leert. Via het LEA overleg zullen we bespreken of tijdens deze warme overdrachtsgesprekken ook nadrukkelijk aandacht kan zijn voor de lichamelijke ontwikkeling van het kind zoals de motorische vaardigheden en opvallende zaken rondom de gezondheid en thuis-/ opvoedsituatie van het kind.
Welzijn nieuwe stijl Nog een belangrijke vernieuwing die binnen de gemeente veel aandacht krijgt is ‘Welzijn nieuwe stijl’. Welzijn nieuwe stijl kent een drietal hoofddoelstellingen namelijk de WMO meer maatschappelijk, professioneler/ effectiever en efficiënter uitvoeren. De nieuwe werkwijze kent 8 bakens, bedoeld om richting te geven aan het denken, het maken van afspraken en het handelen. De Bakens zijn onder andere: richten op de eigen kracht van de burger, ‘erop af, in gesprek’, versterken eigen sociale netwerken, integraal werken, ruimte voor de professional met mandaat. De al eerder genoemde dorpscoaches hanteren de principes van het nieuwe werken. De acties in dit uitvoeringsplan passen bij deze nieuwe stijl van werken en kunnen door De Deel professionals worden uitgevoerd volgens het werkmodel Welzijn nieuwe stijl.
Verbinden eerste en tweedelijn We zetten ook in op de verbinding tussen de eerste en de tweede lijn. Om dit te realiseren zullen de dorpscoaches en JGZ medewerkers de huisartsen actief opzoeken om kennis met hen te maken en de samenwerking aan te gaan.
17
2.5. Binnenmilieu Een thema dat niet als speerpunt is genoemd, maar dat wij in Ten Boer wel belangrijk vinden is het binnenmilieu op scholen. Het binnenmilieu is de omgeving waarin we ons bevinden als we binnen zijn. Het binnenmilieu is gezond als de lucht schoon en fris is, weinig stofdeeltjes, vluchtige stoffen en micro-organismen bevat. Voor mensen met luchtwegproblemen zoals astma is schone lucht essentieel. Bij kinderen neemt de kans op astmaklachten in vochtige woningen toe met een factor 1,5 tot 3,5. Een slecht binnenmilieu op scholen beïnvloedt de gezondheid en de (leer)prestaties van kinderen en hun leerkrachten negatief. TNO heeft onderzoek gedaan bij een basisschool met leerlingen uit groep 7 en 8. Het bleek dat de kinderen minder fouten maakten in de reken- en taalopdrachten als zij in een geventileerd klaslokaal zitten. Een signaal dat ventilatie in klaslokalen serieuze aandacht verdient.
2.5.1 Doelstellingen en doelgroep Het binnenmilieu in scholen is vaak ongunstig als gevolg van -de beperkingen van het gebouw en door het gebruik, zoals onvoldoende ventileren. Dit leidt tot meer ziekte en verminderde leerprestaties. In Ten Boer willen we een gunstig binnenmilieu op scholen.
2.5.2 Wat gaan we doen? We hebben in eerste instantie de drie grootste basisscholen in Ten Boer (De Huifkar, CBS de Fontein en GBS de Poort) aangemeld voor het project 'Binnenklimaat en energiezuinigheid bij basisscholen', dat onderdeel is van het Europese programma NEND. Inmiddels is bekend dat alle scholen in de gemeente aan dit project meedoen. Doel van het project is om vanuit een integrale benadering inzicht te krijgen in de staat van de schoolgebouwen. Elk schoolgebouw wordt onderzocht op zaken als energieverbruik, binnenklimaat, bouwkundige en bouwfysische staat en functionele geschiktheid van het gebouw. De onderzoeksresultaten kunnen we vervolgens gebruiken bij ons overleg over een duurzaam en integraal huisvestigingsbeleid. We zijn dan in staat om de maatregelen en de noodzakelijke investering in de schoolgebouwen duidelijk af te zetten tegenover de kwaliteit die zij voor de toekomst kunnen realiseren. Ten slotte willen we de GGD vragen om sociaalverpleegkundigen van de JGZ voor kinderen met astma zo nodig een saneringsadvies op te laten stellen voor thuis en op school.4
4
De opdracht voor een saneringsadvies voor thuis loopt via de longverpleegkundigen vanuit de ziekenhuizen of huisarts. Een gespecialiseerde verpleegkundige Astma/COPD van Thuiszorg (TSN) voert dit uit. Zij is neemt contact op met de JGZ medewerker als blijkt dat ondanks saneren en medicatie het kind problemen met de luchtwegen houdt. Aan de keten tussen longverpleekundige, de verpleegkundige Astma/COPD, JGZ en de afdeling Milieugezondheidszorg SZ&V wordt gewerkt door de GGD en het astmafonds (Project Overal opgelucht ademhalen)
18
Hoofdstuk 3. Spoorboekje In dit hoofdstuk worden per speerpunt de beschreven acties schematisch weergegeven. Daarbij wordt ook de doelgroep waar de actie voor bestemd is benoemd, evenals het resultaat dat we willen behalen, de partners die aan de actie meewerken en de middelen die we willen inzetten om de actie ten uitvoer te brengen.
Speerpunt Alcohol & roken Signaleren en bespreekbaar maken roken & drinken met behulp van toolkits RIVM, Stivoro, websites
Volwassenen rokers/ drinkers (ouders), jongeren (circa 10-18 jaar)
V.a. najaar 2013: Prof. Hebben aandacht voor thema’s in hun werk: hebben kennis t.b.v. voorlichtings-(producten), anticiperen op signalen. En bespreken het thema tijdens de contact momenten waar nodig en standaard in de JGZ. Eind 2013: Afspraak met Menzis over ondersteuning bij stoppen met roken
De Deel
Dorpscoaches, JGZ verpleegkundigen, Jongerenwerker
Uitzoeken mogelijkheid ondersteuning van Menzis voor toeleiding naar verzekerde behandeling Aandacht op school voor het thema alcohol & jongeren m.b.v. ‘het gezonde schoolmodel’
Volwassen rokers
Beleidsmed. LGB
In 2016 is met alle scholen in ten Boer over het gezonde schoolmodel, thema alcohol gesproken en hanteert ten minste 2 school ‘het gezonde schoolmodel, thema alcohol’. In 2016 hanteren ten minste 3 basisscholen een interventie t.b.v. alcoholpreventie. DGSG heeft de voorkeur.
Gezondheidsbevordering GGD
Beleidsmedewerkers LGB Wethouder Dorpscoaches Directeuren, leerkrachten en ouderraad BO GGD: afd. GB Beleidsmed. LGB Directeuren, leerkrachten GGD
Inzet interventie alcoholpreventie n.a.v. gezonde schoolmethodiek. Voorkeur: Gezonde School & Genotsmiddelen Alcoholvrije drankjes & gezonde producten promoten en regels over alcohol bij sportverenigingen als onderdeel Gezonde sportkantine methodiek
Jeugd bovenbouw basisscholen
Sporten Jeugd, volwassenen, toeschouwers (ouders)
2016: Ten minste 4 Sportverenigingen (kantines) hebben getraind personeel achter de bar en hebben zelf regels m.b.t. alcoholbeleid opgesteld en houden zich daaraan. Ze hebben een vignet gezonde sportkantine ontvangen en opgehangen.
HvdSG
Huis voor de sport Groningen
4000 (uit LGB budget)
Verordening drank & Horeca aanpassen en een aparte verordening voor paracommerciële 5 instellingen maken
Verstrekkers
De verordening moet gereed zijn voor 31 december 2013
Beleidsmedewerk veiligheid
Politie Gemeente
Regulier
Versterking toezicht op handhaving leeftijdsgrens van 16 jaar
Politie Verstrekkers
Toezicht is sluitend eind 2013
Horeca, middenstand, politie en gemeente
Budget politie
Beperking alcoholgebruik in de openbare ruimte
Bevolking algemeen
Aantal overtredingen zijn lager eind 2014
Politie
Budget politie
Huisbezoek door politie aan ouders van jongere na alcoholmisbruik
Ouders, jongeren
Huisbezoeken in protocol politie 2012-2016
Politie, dorpscoaches, ouders, jongeren
regulier
Jeugd bovenbouw basisscholen
Gezondheidsbevordering GGD
Geen kosten aan verbonden toolkits. Voorl = regulier. Tijdschrift jongeren: 1 euro pst.= 100 (LGB) Geen extra kosten aan verbonden Regulier
8500 (uit LGB budget)
Politie
Politie
5
Mogelijk wordt de leeftijdsgrens voor het niet drinken van alcohol t.z.t opgehoogd naar 18 jaar, wanneer er medio 2013 een wetswijziging wordt doorgevoerd.
19
Speerpunt Overgewicht Gezonde producten in sportkantine promoten als onderdeel van ‘de gezonde sportkantine’ Deelthema leefstijl Gezonde School model (GSM) implementeren. Bij uitvoering advies Gruiten. Mogelijkheden om verder van de basisscholen af te parkeren onderzoeken als onderdeel GSM Bewegingsonderwijs handhaven Voortzetten ‘buitenschoolse activiteiten’: Ook in het tussen en naschoolse aanbod wordt structureel aandacht besteed aan voldoende bewegen & gezonde leefstijl Nagaan of methodiek ‘ik ben een topper’ geïmplementeerd kan worden in ‘buitenschoolse activiteiten’. Trachten om sportdorp (sportimpuls) in te zetten
2016: Sportverenigingen promoten de verkoop van gezondere producten, hebben het vignet gezonde sportkantine opgehangen. Met alle scholen in TB zijn gesprekken gevoerd en ten minste één BO school heeft het certificaat in 2016 en voert Schoolgruiten uit. kinderen die met de auto naar school worden gebracht, kunnen in 2016 niet voor/ naast school worden afgezet Min. 2x p. week gym 2012-2016 Min. 1 x p. week door vakleerkracht In 2014 is ten minste 1/3 van het naschoolse aanbod wordt bewegen gestimuleerd en is op een speelse manier aandacht voor gezond eten.
HvdSG
Huis voor de sport Groningen
Gezondheidsbevorderaar GGD
GGD Groningen; gezondheidsbevorde ring
Gezondheidsbevorderaar GGD
Directie scholen RO GGD
Regulier
HvdSG
HvdSG
Aanjager ‘bredeschoolsport- cultuur’
Kids2b, BO scholen Ten Boer, HvdSG,
Middelen combi -natiefunctie Budget LEA, middelen combinatiefunct ies + budget de Deel
Jeugd
Versterking weerbaarheid door integratie methodiek in naschools aanbod v.a. 2014
Aanjager ‘bredeschoolsport- cultuur’
Kids2b, BO scholen Ten Boer, HvdSG,
Budget LEA
Jeugd & volwassenen
Eind 2012 schrijven projectplan t.b.v. gelden sportimpuls. V.a. 2014 inzet sportdorp
St.Recreade i.s.m. HvdSG
Sportimpuls
senioren
Aantal deelnemers gestegen in 2014
Deskundigheidsbevordering Gezonde leefstijl voor professionals van De Deel Infomateriaal in De Deel, gezondheidscentrum, Bibliotheek, Sozen, die bezoekers prikkelen tot vragen/ een gesprek Informatie over voeding (zoals energiedrank) integreren in bestaande activiteiten jongerenwerk
Professionals Deel
2012: Prof. Zijn zich bewust van belang preventie overgewicht en hebben meer kennis & handvaten Bezoekers reageren op de posters in de Deel en nemen flyers mee. Prof. Hebben vaker gesprekken over gezonde leefstijl. V.a. eind 2012
De Deel
HvDSG, St. Recreade, sportverenigingen gem. Ten Boer Ouderen Stichting sportrecreade Externe workshopleider: ‘nu of ooit’ + GGD Prof. Deel, gezondheidscentrum ,Jongerenwerkers, Sozen
Jongerenwerker
Jongerenwerkers
Regulier
Collectief aanbod/ Workshops vanuit de Deel over leefstijl, maar georganiseerd n.a.v. behoefte. Promotie a.d.h.v. social marketing Actieweek/ Gezondheidsweek: ‘samen Fit’. Bewoners maken kennis met de cursussen, sport en recreatie faciliteiten en kunnen in De Deel niet alleen van alles leren over
Ouders/ volwassenen, mensen die gebruikmaken van middelen WMO
Jongeren in Ten Boer hebben op dusdanige wijze informatie gekregen, dat zij minder energiedrankjes nuttigen, meer water drinken en fruit eten. Ouders/ bezoekers van de Deel hebben d.m.v. de workshop toch info gekregen over het thema gezonde leefstijl en geven naderhand aan meer bewust te zijn/ iets met de info te kunnen.2012-2016 Start ontwikkelen actieweek: 2013 Actieweek is uitgevoerd: lente 2014
De Deel
Professionals Deel
Reguliere gelden de Deel + 2000 LGBbudget
Beleids.med LGB
Prof. De Deel, SoZaWe, supermarkten, Horeca, scholen, bibliotheek,Jongeren werk, Ouders, Jongeren
4400 LGB budget
Stimuleren van sporten/ bewegen onder senioren
Sporten Jeugd, volwassenen, toeschouwers (ouders) Kinderen BO
Kinderen BO en ouders/ opvoeders
Kinderen BO Kinderen 0-12 jaar
Sportrecreade
Jongeren en volwassenen (ook – jongeouders) Jeugd
Jongeren, ouders
Beleidsmed. LGB
Behoort bij opdracht alcohol: zie actie alcoholsportver. Regulier
20
Uit budget sportdorp Uit budget scholing Deel Folders etc.: gratis tot een paar euro
leefstijl, maar ook over werk
Speerpunt Psychosociale gezondheid Pestprotocol & contactpersoon pesten
Docenten
Protocol aanwezig 2012-2016
Onderzoeken mogelijkheden inzet consultatieteam pesten op BO Ten Boer
Basisschoolkinderen leerkrachten
I.h.k.v gezonde schoolmodel; scholen kunnen kiezen voor thema mentale fitheid in curriculum Belang van psychische gezondheid onder de aandacht brengen via De Deel & De Kiep Trainen onderwijzers en prof. De Deel in signaleren, herkennen, bespreken, doorverwijzen bij (voor)stadia van depressie en pestgedrag Huisartsen en Dorpscoaches werken samen t.b.v. tegengaan eenzaamheid
Basisscholen ten Boer
Eind 2012 is duidelijk of het consultatieteam ingezet kan worden, wat de kosten daarvan zijn. Bij een positief antwoord wordt een traject gestart t.b.v. de implementatie. Getracht wordt om tussen 2014 en 2016 3 scholen aandacht te laten besteden mentale fitheid.
Stimuleren (vrijwilligers)werk & mantelzorg
Volwassenen (eenzaam/zonder werk)
Jeugd & volwassenen
Professionals brengen het thema mentale gezondheid daar waar dat nodig is ter sprake. 2012-2016
Intermediairs
Training(en) gegeven 2012-2016
Volwassenen/ senioren
Huisartsen en dorpscoaches hebben samen een werkmodel ontwikkeld waarin zij eenzaamheid vroeg kunnen signaleren en korte lijnen met elkaar hebben t.b.v. doorverwijzen en hulp Meer mensen doen aan vrijwilligerswerk/ mantelzorg t.b.v. sociale cohesie
Contactpersoon pesten op school Beleidsmed. LGB
Scholen, GGD
regulier
BJZ Gemeente Groningen Scholen De Deel
Onderzoek: regulier.
Gezondheidsbevorderaar GGD
Schooldirecties, leerkrachten, ouderraad, GGD; afd. GB, Lentis
Regulier
De Deel
Professionals Deel & e 1 lijns professionals
Regulier
Beleidsmed. LGB
BJZ Scholen De Deel GGD
Budget De Deel + € 1000.- LGB budget
De Deel
Gemeente/ De Deel
Budget De Deel
De Deel * SoZaWe
De Deel. Dorpscoaches. Contactfunctionaris. Vrijw. Instellingen SoZaWe
Regulier
21
Ketenaanpak Overleg t.b.v. samenhang tussen leerlingzorg in de school en in de eerste lijn en jeugdvoorzieningen, opvoeding- en opgroeiondersteuning Mondelinge warme overdracht waarin ook aandacht is voor motorische vaardigheden, gezondheid en opvoedsituatie Zorgen voor een goede lijn van signalering, hulpverlening en coördinatie van zorg met een verbinding e tussen De Deel en de 1 lijnszorg (Huisarts, diëtist, fysio) Uitvoering coördinatie verwijsindex Zorg voor jeugd
Kinderen en ouders
Kind en ouder
Door het overleg is goede samenwerking ontstaan tussen onderwijs, De Deel en de e 1 lijn en wordt een opgroei-opvoed programma aangeboden dat de ontwikkelingskansen van kinderen vergroot en eigen kracht van ouders benut. 20122016 Bij ieder kind dat van voorschool naar primair onderwijs gaat is sprake van een georganiseerde overdracht van informatie waarbij aandacht is voor de leefstijl van het gezin en de motorische ontwikkeling van het kind. 2012-2016 e
LEA
Onderwijs (via OOGO/ Lea overleg), Professionals van De e Deel, 1 lijn
Regulier
Scholen
Voorschoolse sector, onderwijs, JGZ
Regulier
Voorschool, Scholen (leerkrachten, intern begeleiders) , prof. De Deel, Huisartsen, Fysiotherapeuten, diëtisten, psychologen, (Jeugd) zorg Zorg voor Jeugd Groningen Prof De Deel
Regulier
Professionals en zorgbehoevenden
Professionals van De Deel, scholen en 1 lijn hebben korte lijnen en werken samen, wat signaleren, hulpbieden en doorverwijzen positief beïnvloed. 2012-2016
LEA en De Deel
Professionals, ouders, jeugd
Professionals gebruiken de verwijsindex naar behoren en weten waar zij met vragen terecht kunnen 2012-2016
ZvJG
Leerkrachten en leerlingen
In 2016 hebben alle scholen in Ten Boer deelgenomen
LEA
Regulier
Speerpunt Binnenmilieu Scholen nemen deel aan het project ‘binnenklimaat en energiezuinigheid bij basisscholen’
Schoolbesturen, gemeente
Europese subsidie. Gemeente fonds
22
Hoofdstuk 4. Financiën. In het vorige hoofdstuk, ‘het spoorboekje’ staan achter de afzonderlijk in te zetten acties de benodigde middelen weergeven. Dit hoofdstuk geeft een totaaloverzicht van de benodigde middelen ter uitvoering van de acties. Onderstaand schema laat zien welke kosten er per speerpunt gemaakt zullen worden ter uitvoering van de acties. Zo wordt direct ook de verdeling van de middelen over de thema’s inzichtelijk. Aan het speerpunt alcohol preventie wordt het grootste deel van de middelen besteed, gevolgd door overgewicht preventie en psychosociale problematiek. De thema’s ‘samenwerken’ en binnenmilieu staan in dit uitvoeringsplan ook apart beschreven. Onder samenwerken vallen de acties overleg t.b.v. samenhang leerlingenzorg op school, de eerste lijn en jeugdvoorzieningen, opvoeding en opgroeiondersteuning, warme overdracht, ‘goede, korte lijnen’ tussen professionals en uitvoering ZvjG. Thema Speerpunt roken & alcohol Speerpunt Overgewicht Speerpunt psychosociale problematiek – incl. preventie eenzaamheidSamenwerken Binnenmilieu
Totale LGB kosten thema voor 4 jaar 12600 voor 4 jaar (& regulier) 6400 (& regulier) 1000 (& regulier)
Totale LGB kosten thema per jaar 3150 1600 250
Regulier; geen LGB budget Europese subsidie: geen LGB budget
0 0
Totaal thema’s
20000
5000
Conclusie Om integrale acties van voldoende kwaliteit in te kunnen zetten ter preventie van alcohol, roken, overgewicht en psychosociale problemen is een budget van 5000 euro per jaar benodigd. Daarvan wordt 3025 euro per jaar ingezet voor de preventie van alcoholgebruik (onder de 16 niet en daarboven verantwoord) en de preventie van roken en middelengebruik. 1/3, namelijk 1600 euro van het budget van 5000 euro zal worden besteed aan de preventie van overgewicht. Het resterende budget wordt ingezet ter preventie van psychosociale gezondheid.
23
Hoofdstuk 5. Verantwoording en volgen van de uitvoering Om meerdere redenen is het een lastige opgave om de effecten van ons gezondheidsbeleid te meten. Enerzijds omdat effecten vaak pas na lange termijn zichtbaar worden – waarbij het nog de vraag is wát daarop van invloed was – maar ook omdat de bijdragen aan een beter gezondheid veelal impliciet zijn verwerkt in andere beleidstrajecten. Om deze reden hebben wij in het voorgaande ‘spoorboekje’ veel procesdoelstellingen opgenomen, naast inhoudelijke ijkpunten waar dat mogelijk is. Belangrijke monitoren zijn de vierjaarlijkse gezondheidsenquête en de eveneens vierjaarlijkse jeugdpeiling van de GGD. Omdat deze rapporten gegevens tot op subregionaal niveau leveren willen wij deze rapporten ter kennis brengen van de raad, voorzien van een eigen beschouwing ter zake van onze beleidsprioriteiten. Jaarlijks willen wij de globale voortgang van ons gezondheidsbeleid beoordelen binnen het bestek van de jaarrekening. Gewenste bijstelling van het beleid kan dan worden meegenomen in de begroting van het opvolgende jaar. Ook de bestuurs-rapportage na de zomer kan een indicatie opleveren voor bijsturing. Daarnaast stellen wij na twee jaar uitvoering een tussenrapportage op en na 4 jaar een eindrapportage. In 2016 zullen wij ten slotte het gezondheidsbeleid breed evalueren aan de hand van de plannen in het uitvoeringsprogramma, aangevuld met een procesevaluatie. Wij willen onze samenwerkingspartners uiteraard graag hierbij betrekken. De werkzaamheden rondom deze monitoring worden uitgevoerd vanuit de dienstverleningsovereenkomst met de gemeente Groningen.
Hoofdstuk 6. Communicatie Wat betreft de uitvoering van dit plan willen wij de communicatie vooral koppelen aan de uitvoeringsactiviteiten. Waar mogelijk worden gezondheidsthema’s behandeld in de lokale en regionale media. Ook participeren wij in publieksgerichte voorlichtingstrajecten van onze GGD m.b.t. de speerpunten in dit Uitvoeringsprogramma.
24
Bijlagen Lijst van afkortingen
CJG
Centrum voor Jeugd en Gezin
De Deel
centrale plaats voor vragen over opvoeden en opgroeien, werk en uitkering, WMO voorzieningen en diensten
GGD
Gemeentelijke Gezondheidsdienst
GGz
Geestelijke Gezondheidszorg
IGz
Inspectie Gezondheidszorg
Jgz
Jeugdgezondheidszorg
LGB
Lokaal gezondheidsbeleid
Kiep
Gezondheidscentrum in Ten Boer
LEA
Lokaal educatieve agenda
MBvO
Meer Bewegen voor Ouderen
MJD
Maatschappelijke en Juridische Dienstverlening
NASB
Nationaal Actieplan Sport en Bewegen
OGGz
Openbare Geestelijke Gezondheidszorg
OOGO
Op overeenstemming gericht overleg Scholen, voor+naschool
RIVM
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
SES
Sociaal Economische Status
Stivoro
Stichting Volksgezondheid en Roken
SoZaWe
Dienst sociale zaken en welzijn
Sportimpuls
Subsidieregeling die lokale sport- en beweegaanbieders financieel ondersteunt
TNO
Kennisorganisatie toegepast onderzoek
VNN
Verslavingszorg Noord Nederland
VTV
Volksgezondheid Toekomst Verkenning
VWS
Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Wcpv
Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid
Wmo
Wet maatschappelijke ondersteuning
Wpg
Wet publieke gezondheid
Wvr
Wet veiligheidsregio’s
ZvJG
Zorg voor Jeugd Groningen
Zvw
Zorgverzekeringswet
25
