h
s
z i e u n m h u t e Sam & Julia i Door Karina Schaapman
2
Hoe het begon
A
ls kind las mijn moeder mij Het Muizenboek van Clinge Doorenbos voor. De illustraties van Nans van Leeuwen in dat boekje spraken tot mijn verbeelding. Het was er gezellig en knus, er werden avonturen beleefd en het liep altijd goed af. In 2008 besloot ik een kinderboek te maken, maar wist nog niet of ik het wilde tekenen of schilderen. Ik zocht het boekje van Clinge Doorenbos weer op, bekeek de tekeningen en bedacht me dat ik misschien wel een echt muizenhuis kon bouwen. Het begon allemaal met het naaien van een patchworkdekentje van vijf bij acht centimeter. Dat dekentje kende ik uit het boekje van Doorenbos. Na het dekentje maakte ik een bedje, dat weer vroeg om een kamertje. Toevalligerwijs stond er een kartonnen sinaasappeldoos in mijn kamer. Ik zette hem op zijn kant, hij leek mij groot genoeg voor een keuken, woon-, slaap- en badkamer.
Het bouwproces
Aangezien het een muizenhuis moest worden, wilde ik geen rechttoe rechtaan huis bouwen; het mocht schots en scheef zijn en ik wilde dat het een chique en tegelijk shabby uitstraling zou krijgen. Bovenal moest het een huis worden dat de fantasie zou prikkelen. Ik wilde dat er deuren zouden zijn, en stegen en spelonken die toegang geven tot steeds weer nieuwe vertrekken. Toen ik merkte dat het lukte om mijn ideeën daadwerkelijk om te zetten in een echt muizenhuis, begon ik kartonnen sinaasappeldozen te verzamelen. Ik sneed ze overdwars door, plakte ze met houtlijm vast en stapelde omhoog en dan weer opzij. Soms helde het bouwwerk teveel naar de ene kant en dreigde het om te vallen. Ik verschoof de dozen dan naar de ander kant om het huis weer in evenwicht te krijgen. Zo ontstond heel organisch de grillige vorm van het Muizenhuis. Ik smeerde het huis af met papier-maché om het geheel te verstevigen.
3
De verhalen
Tijdens het bouwen en inrichten van de kamers – een reuzenklus! – werd ik gedwongen om na te denken over de verhalen die ik voor kinderen wilde schrijven. Iedere kamer moest een eigen verhaal herbergen. Er is dan ook niet één kamer in het huis die er zomaar, zonder reden, is. Er bestaat altijd een verband tussen de ene kamer en de andere en de familielijnen en geschiedenissen lopen dwars door de kamers. Door de veelheid aan verhalen en kamers, ontstond er eigenlijk meer een samenleving dan ‘alleen maar’ een muizenhuis.
Materialen
Ik vind het belangrijk dat kinderen de oorsprong van dingen herkennen. Daarom heb ik materialen gebruikt waarvan je de herkomst kunt ontdekken. Allerlei afvalmateriaal werden bruikbare attributen. Doppen werden lampjes, fietslampjes werden flesjes, van papier maakte ik emaillen kannetjes en emmertjes, ijscostokjes werden vloeren. Authentieke stoffen uit de jaren vijftig, zestig en zeventig gebruikte ik om een tijdsbeeld waarheidsgetrouw weer te geven. En aan de muren wilde ik echte kunst, dus vroeg ik bevriende kunstenaars om beelden en schilderijtjes te leveren. Henk Schiffmacher tatoeëerde de zeemansmuis – de opa van Sam – met zeemanstatoeages.
4
Werk en ambachten
Behalve dat er gewoond werd, moest er ook gewerkt worden. Daarom kwamen er een klompenmaker en een rietvlechter, een wolwerkplaats en een weverij, een opwerkingsfabriek, een bierbottelarij, een bakker, een timmerwerkplaats, een atelier, een tassenwinkel met leerwerkplaats… ga zo maar door. Aan de buitenkant van het huis zijn oude muurverfreclames te vinden, maar ook een steiger waar je kunt zien dat er een muurvlakte te huur is, en waar en hoe een muurreclame wordt gemaakt. Vooral de wetenschapper mocht niet ontbreken. Eindeloos heb ik uilenballen uitgeplozen om de skeletjes van echte muizen een plek te bieden in de studiekamer van de wetenschapper en het bijbehorende Natuur Historisch Museum.
Toen kwamen de muizen
Het bouwwerk groeide gestaag. Er kwam behalve een voorkant ook een achterkant en twee zijkanten. Toen het huis drie meter hoog was, was het plafond (letterlijk) bereikt. En toen ik ook in de breedte niet verder kon bouwen was Het Muizenhuis als decor voor het kinderboek klaar. Door de veelheid van verhalen die in mijn hoofd waren ontstaan, begon ik te fantaseren over een mogelijke serie. En nu Het Muizenhuis klaar was, werd het tijd dat de muizen het huis gingen bewonen. Maar eerst moesten er muizen worden gemaakt en dat bleek niet eenvoudig. De eerste muizen die ik maakte leken op beertjes, de volgende op hondjes. Ik experimenteerde met stofjes en ontwerpen. Uiteindelijk duurde het een jaar voor ik een muis had ontworpen die er perfect uitzag, en die kon staan, lopen, klimmen, rennen en pannenkoeken bakken als… een muis!
5
Aan de achterkant woont de opa van Sam die zeeman is
De kamer van oom Jan die alles kan
De waskamer van Sam‘s moeder
De slaapkamer van Sam
De kamer van de muzikant
De slaapkamer van de tante van Sam en kleine Sofie
Sam’s huiskamer en de slaapkamer van zijn ouders en de drieling
Het huis van tante en Sofie
De bakkerswinkel
6
Sam en Julia
In de fase die volgde was het tijd om de karakters gestalte te geven. Ik wilde dat er een hoofdrol was weggelegd voor een meisjesmuis (in mensenleeftijd: een jaar of acht). Ze moest nieuwsgierig zijn en eigenwijs, een meisje dat de wereld instapt en ziet dat het er bij de buren heel anders aan toe gaat dan bij haar thuis. Omdat het belangrijk is een vriend te hebben met wie je geheimen kunt delen en avonturen kunt beleven, werd Sam in het leven geroepen. Sam is verlegen en braaf. Samen vullen ze elkaar aan. Volgens mij heeft iedereen een Sam en een Julia in zich. Om het onderscheid tussen de karakters te benadrukken, heb ik Sam gemaakt uit de binnenkant van de stof van Julia. Julia is een snel type en ze is slank; daarom is haar vacht ook gladder. Sam is zacht van aard en daarom is zijn vacht zachter en is zijn lijfje boller. Dit soort details zijn naar mijn idee heel belangrijk.
Inspiratie
Behalve uit mijn eigen kindertijd, heb ik veel inspiratie voor de verhaaltjes gehaald uit de periode waarin ik mijn vier (inmiddels volwassen) kinderen grootbracht. Eindeloos keek ik naar hun spel. Door hun ontwikkeling zag ik wat belangrijk is voor kinderen: hutten bouwen, geheimen delen, liefde krijgen en verzorgd worden. Maar ook: de wereld van je buren leren kennen. Leren dat als je er anders uitziet of andere gebruiken en rituelen bij de buren meemaakt, dat dat niet bedreigend hoeft te zijn, maar dat je er wat van leert; dat het je verrijkt.
7
Autobiografische elementen
Het Muizenhuis bevat veel autobiografische momenten, uit mijn leven maar ook uit het leven van mijn man. Omdat ervaringen uit je kindertijd bepalend kunnen zijn voor de keuzes die je maakt in het leven, introduceerde ik ‘de voddenboer’. Mijn man, Eli Content, is beeldend kunstenaar en als negenjarig kind logeerde hij bij een oom die voddenboer was. Precies die plek heb ik nagebouwd. Op de stapel papier waar Eli graag zat, is zijn liefde voor literatuur en kunst begonnen. Hij vond daar oude boeken en las. Dat bracht hem met nieuwe werelden in aanraking, in zijn geval de kunst en literatuur. Ook ik kende een voddenboer in mijn jeugd en eigenlijk gun ik ieder kind een voddenboer; vandaar dat de voddenboer een belangrijk figuur is het leven van Sam en Julia en in ieder boek terug zal komen.
De wereld in het klein
Julia is nieuwsgierig en maakt gemakkelijk kennis met de mensen om haar heen. Via buren leert ze andere samenlevings- en omgangsvormen, godsdiensten, gebruiken en rituelen kennen. In het eerste deel maakt Julia kennis met de Sjabbat. In het tweede deel met het Suikerfeest en in het derde deel waarschijnlijk met Drie Koningen. Zo zal ze gedurende haar leven allerlei hoogte- en dieptepunten meemaken die nu eenmaal in het dagelijks leven plaatsvinden. In het eerste boek wordt een drieling geboren, in het volgende boek gaat de opa van Sam dood. Julia maakt kennis met ambachten, gaat in boek twee naar het theater en in boek drie leert ze het circus kennen. Kortom: de muizenwereld die ik heb gecreëerd is een wereld die je ieder kind gunt en waar volwassenen naar kunnen terugverlangen.
8
Het boek
In de boeken geef ik Het Muizenhuis nooit in zijn geheel prijs. Dat is een bewuste keuze. Voor een kind maakt het nog niet uit hoe de hele wereld er in zijn geheel uitziet; het gaat erom wie de buren zijn, hoe je straat eruitziet: die directe omgeving ís de wereld voor een kind. Het boek is met zorg en aandacht vormgegeven. De foto’s zijn in tact gelaten; er is niet in geknipt en er zijn geen extra effecten gemaakt. De keuze van de papiersoort is belangrijk voor de sfeer die het boek ademt; de inkt zakt in het papier en dat geeft een zachte uitstraling. Het boek is gebonden en voelt prettig aan met omslaan. De verhalen zijn bewust sober gehouden, omdat er al genoeg te zien is. Maar… de verhalen doen er wel degelijk toe. Het Muizenhuis is net zo goed een voorleesboek als een kijkboek. Men zal Sam en Julia en hun families en buren steeds beter leren kennen. De karakters krijgen steeds meer diepgang, maar alles wordt rustig opgebouwd. Ik wil een boek dat goed aanvoelt en waarin het fijn kijken en lezen is. Een veilige intieme wereld.
Het huis in het raam
Ik heb de afgelopen twee jaar twee keer een deel van Het Muizenhuis tentoongesteld voor mijn raam. In de maand december gingen dan, als het donker werd, de lampjes in het huis aan. Wat mij opviel was dat iedereen – oud, jong, vrouw, man, arm, rijk, allochtoon of autochtoon – weg was van het huis. Blijkbaar raakt Het Muizenhuis iets elementairs bij mensen; een gevoel van veiligheid, van ‘daar wil ik wonen’. Mensen raakten ook met elkaar in gesprek voor mijn deur. Spontaan koos men een favoriet kamertje uit en ontstonden er verhalen. Kinderen vroegen mij: ‘Waar kan ik dit kopen?’ Waarop ik antwoordde: ‘Je kunt het zelf maken. Neem een schoenendoos en ga aan de slag.’ Spontaan zijn de kinderen bij mij uit de buurt ook gaan bouwen. Afgelopen periode heb ik een tour door het land gemaakt en heb ik kinderen laten zien hoe ze zelf van een schoenendoos en afvalmateriaal een eigen droomhuis of muizenhuis kunnen bouwen. Behalve het boek doet het huis zelf ook iets met mensen en dat is fantastisch om mee te maken. Daarom ben ik heel blij dat Het Muizenhuis een plek krijgt in de OBA aan het IJ zodat iedereen er – gratis – van kan genieten. Hartelijke groeten, Karina
9
Sam en Julia wonen in Het Muizenhuis, een wereld op zich. Julia woont zeshoog-midden-achter. Ze woont daar samen met haar moeder in een heel klein kamertje. Julia heeft geen vader, broertjes en zusjes en geen opa en oma. Ze heeft geen vader, broertjes of zusjes en geen opa en oma. Julia is s u p e r nieuwsgierig en r e uz e eigenwijs. Ze houdt niet van saai en zodra ze zich verveelt, gaat ze naar buiten. Op avontuur. Met haar vriendje Sam. Sam woont middenvoor in Het Muizenhuis en woont daar met zijn vader, moeder, broertjes en zusjes. Sam heeft twee opa’s en twee oma’s, een paar tantes en een oom. Hij is s u p e r verlegen en r e uze braaf. Als hij met Julia is, doet hij dingen die hij anders nooit zou durven. Wat Sam te veel heeft, heeft Julia te weinig en andersom. Ze zijn de allerbeste vrienden en delen alles samen.
Fotografie: Ton Bouwer, Peter Cox en Ruud Voest Ontwerp: Werkplaats Amsterdam & Sonja van Hamel
Het Muizenhuis – Sam & Julia
Het boek wordt uitgegeven door Uitgeverij Rubinstein. Voor meer informatie rondom het project Het Muizenhuis kunt u mailen naar
[email protected]. ISBN 9789047611110 – € 14,95
Je kunt Het Muizenhuis bekijken bij de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA). Het huis staat op de Jeugdetage van de Centrale Bibliotheek. De bibliotheek is elke dag geopend van 10.00 tot 22.00 uur. De toegang is gratis. Het Muizenhuis staat op onze jeugdetage op etage -1.
Word lid van de OBA Een OBA-pas is gratis voor iedereen tot 19 jaar. Met een OBA-pas kun je Het Muizenhuis en andere boeken van Karina Schaapman gratis lenen. Daarnaast heeft de OBA een grote jeugdcollectie met (voor)leesboeken, cd’s, dvd’s, luisterboeken, games en meer. Lid worden kan op www.oba.nl/lidworden en bij de klantenservice in de bibliotheek.
Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) Centrale Bibliotheek Oosterdokskade 143 1011 DL Amsterdam www.oba.nl
10
www.he tmuize nhuis.n l
