Ruik, voel, hoor, zie en smaak de natuur: opdrachten om de natuur met je zintuigen te beleven

Ruik, voel, hoor, zie en smaak de natuur: opdrachten om de natuur met je zintuigen te beleven

Geb belevingruik je scheque!

Weet jij hoe het voelt om ’s ochtends met je voeten door het natte gras te lopen? Wekt de geur van het bos bij jou ook 1001 herinneringen op? Wist jij dat de smaak van brandnetelsoep heel lekker is? Kan jij ook zo genieten van de muziek van de natuur? En weet jij nog wat je ziet als je kijkt? Natuur beleven doe je met al je zintuigen. Deze fiche biedt een aantal tips, opdrachten en methodieken om – samen met je deelnemers – de natuur te beleven met je 5 zintuigen. Door opdrachten onderweg tijdens een wandeling in een gebied met veel natuur, ontdek je een andere manier om eens op stap te gaan. Zeker een aanrader voor een gezinsactiviteit! DOELGROEP Gezinnen en volwassenen ALGEMEEN - Zoek een mooie wandelroute uit van 5 à 6 kilometer en zorg voor een 10-tal haltes waar tijd en ruimte is om een opdrachtje rond natuur uit te voeren. - De onderstaande tips voor opdrachten onderweg zijn opgedeeld in opdrachten voor een groep volwassenen enerzijds en anderzijds voor gezinnen (volwassenen én kinderen). Afhankelijk van de groep zijn de opdrachten voor de volwassenen met kinderen ook toepasbaar voor een groep met uitsluitend volwassenen. PRAKTISCH - Voor dit soort activiteit is de ideale grootte van de groep 10 gezinnen of max. 25 personen per begeleider of gids. Splits de groep eventueel op. Duur: 2 uur. - Aantal opdrachten: waarschijnlijk zijn 10 opdrachten ruim voldoende. Onderstaande voorbeelden bieden je een hoop inspiratie. - Dit soort activiteit kan het ganse jaar door georganiseerd worden en overal waar natuur is. - Begeleiding: deze activiteit kan je zeker zelf organiseren en begeleiden. Voor leuke natuurweetjes of als je afdeling het niet ziet zitten de activiteit zelf te begeleiden kan je een beroep doen op een gids om de wandeling uit te werken. Onderstaande opdrachten kunnen gebruikt worden bij de voorbereiding. IDEEËN ALS ALTERNATIEF VOOR EEN ‘GEWONE’ WANDELING - Je kan de deelnemers zelf hun weg laten kiezen: • Voor een deel van de wandeling moeten de deelnemers zelf hun weg zoeken aan de hand van foto’s. Aan elke splitsing werd een foto getrokken van een zicht/detail dat duidelijk maakt welke richting de groep uit moet. • Werk met coördinaten en topografische kaart of GPS. - Maak er een sneukeltocht van: zorg onderweg voor lekkere hapjes uit de natuur en geef eventueel de receptjes mee. Laat de deelnemers telkens raden wat de ingrediënten zijn. - Verdeel de groep. Verstop onderweg de ingrediënten (zoveel mogelijk uit de natuur) van een lekker natuurhapje. Laat de deelnemers deze ingrediënten zoeken d.m.v. rebussen, foto’s, cryptische omschrijvingen… die ze in het begin van de wandeling reeds kregen. Op het einde van deze wandeling maakt elke groep een zo lekker mogelijk gerechtje met zijn ingrediënten. - Koppel deze wandeling aan een bezoek aan een ‘eetbare tuin’ (fruitbomen, bessen, moestuin, kruiden…). Zie info en contactgegevens.

TIPS EN VALKUILEN Tips - Schat je publiek vooraf goed in. Zijn de volwassenen bereid het spel ook mee te spelen? Profiteer van het speelse temperament van kinderen en laat hen als eerste de opdracht uitproberen. Zij zullen de volwassenen makkelijk enthousiasmeren. In het geval er geen kinderen mee zijn, kan je best zelf de eerste opdracht doen om de drempelvrees te verlagen. - Bereid de opdrachten goed voor door ze bijv. al eens uit te proberen zodat de speluitleg duidelijk over komt bij de groep. - Maak zelf een selectie van de opdrachten afhankelijk van de groep die je voor je hebt. In het begin tast je af hoe enthousiast de groep is om ook zelf zeer (cre)actief te zijn. - Respecteer de natuur: pluk niets onnodig, tenzij je uitdrukkelijk de opdracht krijgt. De begeleider plukt planten om te tonen. Voor opdrachten pluk je - om hygiënische redenen - bessen, blaadjes, bloempjes… zo hoog mogelijk en ver genoeg van een pad. Valkuilen - Een groep die geen zin heeft om te ‘spelen’. De communicatie vooraf is hierbij zeer belangrijk. Promoot de activiteit als een actieve wandeling waar iedereen plezier aan beleeft en iets van opsteekt en niet als klassieke gidswandeling. - Teveel terugvallen op het cognitieve. Beleving staat in deze activiteit echter centraal. TIPS / IDEEËN VOOR ‘ZINTUIGEN’OPDRACHTEN ONDERWEG

Kijken Gezin (volwassenen + kinderen) - Klik klak kodak Dit is een opdracht voor twee personen. De ene persoon speelt de fotograaf of cameraman, de andere het fototoestel of de camera. De fotograaf staat achter ‘zijn fototoestel’ en legt zijn handen voor de ogen van de persoon. De fotograaf zoekt een mooi beeld in de natuur en zorgt dat ‘zijn fototoestel’ goed staat. Dan trekt hij zijn foto. Hij doet dit door slechts enkele seconden de handen van de ogen te verwijderen ‘klik klak’. Speel met perspectief (boven, onder), afstand (micro, macro) en ‘fotografeer’ een bloem, steen, landschap, dier, mos … Herhaal dit een paar keer en vraag daarna aan het ‘het fototoestel of de cameraman’ wat hij van de foto vond, wat hij allemaal zag… Daarna worden de rollen omgekeerd. - De regenboog Onlangs is de regenboog uit elkaar gespat. Alle stukjes zijn in de natuur terecht gekomen. Gelukkig hebben we ze kunnen opvangen. Per twee krijgt iedereen een kleurenkaart. Daarmee kan je op zoek gaan naar een zelfde tint in de natuur. Ingeval je geen materiaal hebt, laat de deelnemers dan 15 verschillende tinten groen zoeken in de natuur of laat hen de 7 kleuren van de regenboog zoeken. Benodigdheden: gekleurde papiertjes, kleurenkaart (te verkrijgen in verf- en decoratiewinkels) ev. met gaatjes in waar het stukje natuur kan doorgestoken worden. - Een kleurenpallet Alle deelnemers gaan op zoek naar kleuren. Alles wat gevonden wordt (bloemen, planten, … maar ook afval of takken … ) wordt per kleur tentoon gesteld. Daarna worden ‘kringen’ gemaakt met de gevonden voorwerpen of planten. De kleur waarvan er het minst aantal voorwerpen zijn, plaats je binnenin. De andere voorwerpen worden er per kleur omheen gelegd. Zo krijg je een echt kleurenpallet. - Schilderen met bloemen op wit papier of karton Laat de kinderen bloemen en planten zoeken van een bepaalde kleur. Met de verschillende kleuren kan je een - vooraf gemaakte - tekening samen inkleuren. Rood komt in de zomer weinig voor - wel in de herfst - en functioneert als waarschuwing voor de dieren. Insecten kunnen geen rood zien. De blauwe kleur van bloemen verdwijnt meestal in de zomer. Voor de groene kleur kan je best gras of varens oprollen om er zo mee te schilderen. - Overweldigende bomen Ga met een aantal kinderen rond een redelijk dikke boom staan. Steek de handen vooruit zodat ze de schors van de boom raken en sluit gedurende 1 minuut de ogen. Wanneer de ogen daarna opengaan, kijk je langzaam naar boven en doe je een stap achteruit. Let op voor de reacties bij de kinderen.

Vervolg Volwassenen - Door het oog van de kunstenaar Nodig een lokale kunstenaar uit en laat hem een mooi plekje uitkiezen op de wandeling om te schetsen, te tekenen, te schilderen… Een kunstenaar heeft veelal een andere kijk op de natuur. Laat hem over zijn interpretatie van de natuur vertellen, hoe hij de natuur ziet en op papier zet, waar hij op let (lijnen, kleuren,…), ... - De vier windstreken Vier deelnemers gaan met de rug tegen elkaar staan, ze kijken dus in 4 verschillende richtingen. Om beurt en in wijzerzin noemt elk iets op uit de dichte of verre omgeving. Er mag niets herhaald worden. Wanneer iemand uitvalt omwille van herhaling of doordat hij niks meer (of te traag) kan opnoemen, wordt deze persoon vervangen door iemand anders uit de groep.

Voelen Gezin (volwassenen + kinderen) - Knuffelboompjes Kinderen staan per 2, één ervan met een blinddoek. Vanuit een kring vertrekt elk paar naar een boom in de omgeving. De geblinddoekte betast de boom grondig. Elk paar keert terug naar de kring en doet de blinddoek af. Van daaruit zoekt de ‘voeler’ welke boom hij/zij gevoeld heeft. Daarna keer je de rollen om. Vraag achteraf waar de personen op letten als ze aan de boom voelden. Om deze opdracht nog wat moeilijker te maken, kan je de geblinddoekte ook een aantal keer rond zijn as draaien. Laat de voeler steeds zijn/haar handen vooruit steken om ongelukken te voorkomen. - Rarara Een achttal kinderen zoekt tijdens de wandeling in de natuur een (klein) voorwerp en zorgt dat de anderen het voorwerp niet zien (een stukje bot, boomschors, een harde zwam, een beukennootje of kastanje, …). De begeleider steekt de voorwerpen in een zak/doos en vraagt aan een persoon uit de groep een voorwerp te raden. Eventueel beschrijft de persoon ook wat hij allemaal voelt. Benodigdheden: niet doorzichtige zak of kartonnen doos (met gat waarin het hand kan worden doorgestoken en ev. langs 1 kant open zodat de anderen mee kunnen kijken wat de hand doet). - Herken je stok Elk kind (of deelnemer) zoekt een stok. Leer je stok goed kennen: bekijk en betast hem goed. Alle stokken worden op een hoop gegooid en iedereen neemt een stok van de hoop. De stokken worden zo verdeeld dat niemand zijn eigen stok heeft. Iedereen gaat in een kring staan en de stokken worden achter de rug doorgegeven. Wie denkt zijn eigen stok te voelen, steekt hem omhoog. Doe het spelletje eerst in een kleine groep (5 à 6 personen) en daarna in een grotere groep.

Volwassenen - Voetenspel Zoek een ‘gevoelige’ plaats in de natuur en verzamel daarnaast andere materialen die de voeten kunnen prikkelen. Enkele voorbeelden: (nat, droog, hoog, laag) gras, stenen, kasseien, eikels, modder, zand, klei, water, bladeren, hout, schors, verhakseld hout, loof/naaldbos… Laat de deelnemers hun schoenen uitdoen en de natuur met hun blote voeten voelen. Geef de mensen achteraf de mogelijkheid hun voeten te wassen. Een echt(e) kruidenvoetbad/massage of voetlezing zal zeker ook geapprecieerd worden! Benodigdheden: voetmateriaal, teiltje, zeep, handdoek. - Hou het touw Span op voorhand een route uit met een touw. Zorg dat er op de route voldoende variatie is. Blinddoek de deelnemers en laat ze een voor een het touw volgen met een hand. Snelheid is niet belangrijk. Laat voldoende tijd tussen. Voorzie ook enkele zintuigopdrachten. Welke zintuigen gebruik je? Opgelet voor overhangende bomen. Eventueel kan iemand meelopen.

Proeven Gezin (volwassenen + kinderen) - Blind proeven Neem een paar lepels en (natuurlijke) ingrediënten mee op tocht. Tijdens een stop worden enkele deelnemers geblinddoekt die moeten raden wat ze te proeven krijgen (kruiden, honing, …) - Help, ik sta in brand Strijk met je hand van onder naar boven tegen een brandnetel. Waarom word je niet geneteld? De netelhaardjes staan zo ingeplant dat ze enkel langs de bovenzijde prikken. Pluk de top van een jonge brandnetel, wrijf die eerst goed stuk en proef. Wie te snel is, prikt zijn tong. Volwassenen - Smulpapen Maak een lekker hapje voor het einde van de wandeling met producten uit de natuur. Enkele voorbeelden: toastje met honing, schapenkaas en pijnboompitten, vlierbessensiroop, bosbessenconfituur… Informeer je vooraf over de bron en het productieproces zodat je hierover iets kan vertellen. Misschien kan je ervoor zorgen dat je bepaalde producten tegenkomt op je traject (imker, schapenboer…). - Proef en je zult weten… Op een splitsing moeten de deelnemers proeven en raden wat het is om te weten te komen welk kant ze uit moeten gaan (bijv. suiker=rechts/zout=links, …).

Horen Gezin (volwassenen + kinderen) - Zien, horen, ruiken Laat iedereen gedurende enkele minuten de ogen sluiten of op de rug gaan liggen. Laat de kinderen achteraf vertellen wat ze hebben gehoord (de wind, het ruisen van de bomen, de vogeltjes) … of geroken… Druk je oor tegen de stam van een boom. Wat hoor je? - Geluidsporen Doe dit spel op een plaats met veel ruimte. De deelnemers verspreiden zich individueel over het terrein (laat ze zich niet te ver verplaatsen) en moeten op een bepaalde plaats blijven staan. Daar krijgen ze een blinddoek om. De begeleider kiest ook een bepaalde plaats en blaast regelmatig op een fluitje. De geblinddoekten proberen zo snel mogelijk de fluitende begeleider te bereiken en die aan te tikken. Eventueel kan je de groep ook in twee verdelen, waarbij een tweede groep kan observeren. Zo kan de observerende groep mogelijke botsingen voorkomen. Het is interessant te zien hoe moeilijk het is om een geluid te lokaliseren met je oren. Benodigdheden: fluitje (of zelf geluid maken bijv. met grassprietje) en blinddoeken.

Vervolg - Het orkest op zijn best, stel een bosorkest samen … Horen jullie graag muziek? Geef voorbeelden van instrumenten die uit natuurlijke materialen zijn gemaakt. Maar muziekinstrumenten heb je niet bij om een orkestje te vormen. Iemand krijgt de rol van dirigent. Anderen zoeken iets in de omgeving waarmee je geluid kan maken en komen dan terug in de kring staan. Je kan met takken en stenen op elkaar slaan, op grassprietjes en ‘kommetjes’ waarin eikels zitten kan je fluiten, … Elke muzikant kan om beurt op zijn instrument spelen. Wie hetzelfde soort muziek maakt, gaat bij de ander staan. De dirigent staat in het midden. Hij geeft met zijn dirigentstokje aan wie geluid mag maken. Natuurlijk speel je daarna allemaal samen en vraagt de dirigent applaus! Volwassenen - Natuurpoëzie Iedereen zit in een kring en krijgt papier en pen. Iedereen is stil, luistert naar de natuur en laat zich inspireren door wat hem omringt en het gevoel dat hem dat geeft. Het is de bedoeling dat het blad elke halve minuut wordt doorgeschoven. Elke keer je een nieuw blad hebt, geeft de begeleider een nieuwe opdracht waarbij je inspeelt op de reeds geschreven verzen tot je je eigen blad terug hebt. De opdrachten zijn de volgende: regel 1: zin van 4 woorden regel 6: zin met … op het einde regel 2: zin van vier woorden regel 7: zelfde zin van regel 3 regel 3: vraagzin? regel 8: uitroepzin! regel 4: uitroepzin! regel 9: zelfde zin regel 3 regel 5: zelfde zin regel 1 regel 10: zelfde zin regel 1 Een grote groep kan in 2 gesplitst worden. Achteraf worden enkele gedichten voorgelezen. Om de sfeer te vergroten, kan je de persoon die het gedicht wil voordragen vragen een ‘gepast’ plaatsje te zoeken en/of de deelnemers een ‘gepaste’ houding te laten aannemen (bijv. met de ogen dicht, tegen een boom leunend, op de rug, hand in hand…). Je kan ev. vooraf enkele mooie ‘natuur’gedichten verzamelen en die op verschillende plekken tijdens je wandeling voorlezen. Benodigdheden: papier en pen. - Luisterronde Iedereen gaat gedurende twee minuten met de rug tegen een boom staan, met de ogen gesloten. Je luistert naar alle geluiden die tot je doordringen. Je kan heel dichtbij dingen horen en ook veraf. Aanhoudende geluiden kunnen soms pas na een tijdje tot je doordringen. Je zou ook de geluiden grafisch kunnen weergeven met een voortgaande lijn en zelf gekozen symbolen die bijkomende geluiden voorstellen. Evt. kan je vragen de geluiden op deze grafische lijn na te bootsen.

Ruiken Gezin (volwassenen+kinderen) - Herken je geur Ruik geblinddoekt aan verschillende planten(delen) die men je aanreikt. Nadien, zonder blinddoek, zoek je dezelfde planten(delen) terug. Ruik aan de schors van diverse (levende) boomsoorten. Geuren ze verschillend? - De geurvanger In dit buisje zit een bijzondere stof. Wie er een druppeltje van op zijn voorhoofd wrijft, kan (zogezegd) beter ruiken. De meeste geuren in de natuur zitten verstopt en moet je laten ontsnappen. Daar bestaat een trucje voor: KRAS en SNUIF… (voordoen). Per 2 gaan de kinderen nu op zoek naar een stukje natuur op de bodem. Ze laten de geur ontsnappen (krassen) en snuiven hem op.

Volwassenen - Geursporen Deze opdracht doe je best helemaal in het begin of helemaal op het einde van de wandeling. Het materiaal moet immers vooraf worden opgesteld. In de tuin worden (film)potjes op stokken in de grond geduwd. In de potjes zit een gat waardoor je kan ruiken. Alle potjes hebben een letter. In een aantal potjes doe je een geurstof (kruiden, badzout, zeep, azijn op een keukenpapier…). De deelnemers moeten al ruikend de potjes met dezelfde geur selecteren en met die potjes een woord proberen te vormen (de begeleider bepaalt op voorhand welk woord dit is). Alle woorden samen worden een zin/spreuk (eventueel i.v.m. de natuur). Benodigdheden: zelf te maken geurpotjes op stokjes met letters. - Het Parfum Laat de deelnemers hun eigen parfum maken door het verzamelen van verschillende elementen uit de natuur. De deelnemers laten het parfum daarna aan elkaar ruiken en proberen het ‘verkocht’ te krijgen. INFO EN CONTACTGEGEVENS - Natuurgidsen: via www.c-v-n.be of contacteer een lokale Natuurpuntafdeling in jouw buurt (www.natuurpunt.be) of via een bezoekers-/natuurcentrum in de omgeving: http://nme.milieuinfo.be. - (Eetbare) tuinen: Velt, www.velt.be of Landelijke Gilden, www.landelijkegilden.be. Een schitterende moes- en fruittuin kan op aanvraag bezocht worden bij het kasteel van Gaasbeek, Kasteelstraat 40, 1750 Lennik (Gaasbeek), 02-454 86 30, [email protected], www.bruegelproject.be/museumtuin.htm.

GENIETEN MET JE ZINTUIGEN: EXTRA KANT-EN-KLARE TIPS! Op blote voeten: blotevoetenpad De Lieteberg in Zutendaal Geef je voeten de vrijheid. Voel met je zintuigen én je voeten de prikkels van hout, stenen, boomsnippers, gras, leem en water op een speciaal parcours dat enkel toegankelijk is op blote voeten. Het blotevoetenpad is een traject van bijna 2 km lang en is open van 1 mei tot 1 oktober, elke dag van 13.30 u. tot 18 u. – gesloten op maandag. Toegang: € 2,50 (handdoek meebrengen) – groepen van meer dan 50 personen: vooraf reserveren. Combineer je bezoek… - De Lieteberg in Zutendaal is één van de toegangspoorten tot het Nationaal Park Hoge Kempen. In dit Park kan je je laten begeleiden door ‘Rangers’: Ben je voor een groep op zoek naar een leuke activiteit in het Nationaal Park Hoge Kempen? Dan ben je bij de Rangers aan het juiste adres: van natuurwandeling tot schattentocht... : www.nationaalpark.be. Je kan ook telefonisch reserveren: 078-15 04 27. - De kriebels krijgen in het insectenmuseum of fladderen tussen de vlinders in de vlinderserre … ook dat kan: zie www.lieteberg.be, [email protected] of 089-62 94 53. Ook aan de andere toegangspoorten van het Nationaal Park zijn natuurwandelingen en activiteiten verbonden: Kattevennen, Mechelse Heide, Pietersheim, Station As. Consulteer www.nationaalpark.be, 089-32 28 10. Natuurspeurspel met zintuigentas: gebruik jij ze alle vijf als je in de natuur bent? Waarschijnlijk niet. Er is heel wat waar we gewoon voorbijlopen. Maar dat is nu voorbij. Met de zintuigentas zet je je ogen, oren, neus, smaakzin en gevoel op scherp. Een leuke en speelse ontdekkingstocht (van 6 tot 12 jaar, duur: 2,5 uur). De zintuigentas en het spel zijn te verkrijgen in Natuureducatiecentra De Vroente, Putsesteenweg 129, 2920 Kalmthout, 03-620 18 30, [email protected], www.devroente.be en De Helix, Hoogvorst 2, 9506 Grimminge, 054-31 79 50, [email protected], www.dehelix.be.