rttLrt O
Britartheelle de nieuwe hype in Engeland een paarjaar geleden. Een paarvan deze nu gearriveerde
-
-
kunstenaars komen deze
maand naar lrlederland, Tracey Emin en de Chapman Brothers. En de Amsterdammer
MichaelRaedecker blijft het goed doen in Londen. 0p audiëntie bij de sterren. telat MAARTJ E 0E]{ BREEJËt{
bes teet
niet
Joen Charles Saatchi in 1998 zijn kunI ar"rruur. presenteeroe op oe DeroemI O" t"rrtoonstelling Sensation, was I erir"r, plotseling een begrip. Het I stond voor rauw en choquerend. En het stond voor de Young British Artists, of de New Brutalists, waartoe de jongste generatie kunstenaars die vers van Goldsmith's College kwamen, werd gerekend. Ze maakten kunst als conÍrontatie met de keiharde werkelijkheid van het post-Thatcher-tijdperk. T?acey Emin toonde ego-documenten, Marcus Harvey een meer dan levensgroot portret van een kindermoordenares, Damien Hirst zijn doorgezaagde dieren, Sarah Lucas haar schuttingtaal-installaties en de Chapman Brothers hun gemutileerde etalagepoppen.
Inmiddels heeft Saatchi zich alweer over een nieuwe generatie ontfermd, die hij duidt onder de noemer New Neurotic Realism. En de Brutalists-generatie is arrivé: sterren zijn het, het gezicht van de Londense
kunst.
De Amsterdamse kunstenaar Michael Raedecker is hard op weg zich bij de voorhoede te voegen. En omdat Michael Raedecker in
Londen nieuw werk tentoonstelt, TYacey Emin binnenkort een overzichtstentoonstelling in het Stedelijk heeÍt en de Chapman Blothers in het Groninger Museum, lijkt het een goed moment die vertegenwoordigers van de Britart te wagen hoe de Tracy Emin
zaken ervoor staan na de hype.
Alhoewel ze allemaal van Goldsmith's College komen, elkaar tegenkomen op openingen en allemaal Saatchi als belangrijkste afnemer van hun werk hebben gehad, zeggen ze alvast dit: "Er was helemaal nooit sprake van een stroming. De mensen die jij opnoemt, zijn mijn vrienden. En daar is alles mee gezegd. We maken heel verschillend werk." Dat is Tracey Emin aan het woord. De Chapman Brothers verwoorden het zo: "De tentoonstelling SezsaÍio?? was een pessimistische, bittere pil, die Engeland door de strot van de rest van de wereld wilde duwen. Tlpisch Engels imperialisme was dat. Maar de rest van de wereld kotste terug. Toen kreeg je een internationale wedstrijd cultuurkotsen." Kort samengevat komt de opinie van Jake (1966) en Dinos (1962) Chapman hierop neer: Nee, er bestaat niet zoiets als typische Britart, al willen tentoonstellingsmakers, lees in dit geval Saatchi, de wereld anders
in Londen, maar ook: "Ik zou hetzelfde werk maken in Amsterdam of New York." Op audiëntie bij de sterren dan maar. Het atelier van Tlacey Emin bevindt zich in een klein zijstraatje van Bricklane, midden
in de Indiase wijk van Londen. Na een druk op de bel boven een elektronisch oog gaat de deur op een kier. Een kleine vrouw met zwart haar en grote ogen bestudeert het bezoek uit Amsterdam en zegt dan: "Jij had een afspraak met Tïacey Emin? Kun je over een uur terugkomen? Tracey voelt zich niet zo lekker." Met Ttacey Emin weet je nooit wat je te wachten staan, was me al verteld door kenners van de Britse kunstscene. Ze is eèn ruige met een rauw verleden, dat weet iedereen die haar werk kent. Want de inhoud van Emins werk, dat is Tracey Emin zelf. Ze werd mishandeld vanaÍ haar achtste. Op haar dertiende werd ze verkracht. Uit doffe ellende ging ze met honderden mannen naar bed. Het valt op te maken uit haar
doen geloven. Raedecker zegt prettig te wonen en werken
Tracy Eminz
Eueryone I haue euer slept
uith
1963-1995
.
werk. Zoals de beroemde tent die ze aan de binnenkant volborduurde met talloze namen en verhalen over degenen met wie ze het bed had gedeeld. Titel van het werk: Eueryone I haue euer slept with 1963-1995. En daarbij hoorden ook haar tweelingbroer Paul, omdat ze met hem in de baarmoeder had geslapen, en de twee foetussen die ze een paar weken
bij zich droeg.
In het Stedelijk zal het verhaal via haar werk te volgen zijn: hoe Emin haar eerste schreden op weg naar de roem zette na een diepe inzinking. Aanvankelijk schilderde ze in de traditie van Schieler en Munch, waarbij ze de verhouding tussen schilder en model kritisch onder de loep nam. Maar na een abortus en een zelfmoordpoging vernietigde ze al haar werk en kreeg ze last van een pai.nterb block. Tot ze de vernietiging, de twijfels en ellende zelf ging exposeren. De schilderijen die ze had vernield, stelde ze tentoon en prompt kreeg ze aandacht. En die kwam op zijn hoogtepunt bij de exposi-
Psvan deweek s ot
|
7
Tracy Emin: Is
anal set legal?
denk ik bijna altijd: ik wou dat ik kalmer was. Het is allemaal zo beladen en ruste1oos."
Emin legt zich nooit vast in alleen maar één medium. Ze heeft videowerken gemaakt, foto's, neons, tekeningen, dekens, schilde-
rijen, installaties, sculpturen' Maar vraag wanneer ze voor
de
welk medium kiest,
vait helemaal in verkeerde aarde. Ze spuwt gif. "Jij weet helemaal niets van mijn werk, of wel soms?"
Na een bestraffende stilte: "Ik ben geen geweldige schilder, maar soms is dat medium het meest geschikt voot een tekst of beeld. En alleen een krachtige zin, aIs People don't li.ke a fuck people li,ke me,leg ik vast in neon. Je ziet nu vooral naaiwerk, dat heb ik
tie van Mg bed in 1998: een met condooms' bebloede onderbroek en vieze lakens besmeurd bed, waarin ze vier dagen opnieuw had liggen denken over zelfmoord. Saatchi heeft het in zijn huis staan, neÏ als Eueryone
I
harse eaer slept
Mret
with 1963-1995.
Mg bed werd Emin genomineerd voor
de Turner Prize, de belangrijkste kunstprijs van Europa. Bij een televisiedebat over de
Turner Prize arriveerde Emin te laat, en dronken. En het publiek smulde: oh sweet sensation. Na een uur opnieuw een druk op de bel' Ditmaal gaat de deur helemaal open. Dezelfde vrouw, een pr-agente, gaat voor naar een bovenverdieping met uitzicht op een
uitgebloeid dakterras. Een houten vloer, een keuken, een werkbank, naaispullen, stoffen en een verzameling kinderstoeitjes' Twee wouwen kijken op van hun werk. De één borduurt letters op een deken, de ander
strijkt. Emin glipt voorbij,
de trap af.
"Ik
moet wat eten."
p de vloer liggen papieren, beschreven in een woedend handschrifl: Mummg we asked what's a wog? Wog,legt assistent Kathy uit, is een scheldwoord voor Turken; Emins vader is Turks. Kathy is bezig met een deken met een Engelse vlag, waarover teksten zijn geborduutd: 'Oh what loalg little rnulat babi'es. How would gou feel afraid. But thi:s is England darling' Mg mum was eight months pregnant- Theg spat at her. Walking through the street the gear ID&s 7963 Lonilen.'
En daar is Tracey Emin weer, in het voètbalshirt van het nationale Turkse team, beker soep in de ene hand, jurk over de arm,
8 I PSvan I
aewek
5 okabq 2002
'Als het publiek nch niet iets kan pakje sigaretten in de andere hand. Ze stelt voor buiten te zitten op het dakterras' En al snel blijkt wat Emin bedoelt meÏ, not feeling weLLFíet},oofd looPt om.
Als ze haar soep voor de helft heeft opgeslobberd, in de zon, steekt ze geagiteerd van wal: "Ik heb een tentoonstelling in Oxford, in New York en in het Stedelijk Museum in
uoorste|Len dnt t
van kinds af aan gedaan. Ik ben er goed in'" Het fascinerende van de genaaide werken is
dat de huiselijkheid van het ambacht en de zachtheid van het materiaal op gespannen voet staan met het cynisme van de teksten
en de beelden. Ook de doorhalingen en
krassen in een tekst worden secuur op de dekens geborduwd. Zelaatveel doen door assistenten - of 'laat doen' is pertinent haar en bruiloÍt een Amsterdam. Ik heb morgen uitgedïukt, vindt Emin: "Ik betaal verkeerd reisje lang de hoe weet een begrafenis, en geen slavendrijtijden in Londen zijn. Ik moet nog zo veel mijn assisten loon, ik ben staat maakproees ver. En let wel, het hele doen. En ik moest ook echt even eteà. Maar de kleuren, de Ik kies begin maar, waag maar." De zon glinstert in onder mijn controle. ells5." comPositie, garens, de haar donkere brillenglazen' voorgelegd of ze Snel dan maar de eerste waag: "Wat ga je in Maar zodra haar wordt als ze naar een maken zou kunst nog wel die drie steden exposeren?" Emin staart in verbannen, worden zou eiland onbewoond De titel haar soep. "Ik begin met een titel. een beetje plotseling. "Heerlijk, ze ontspant itk isi I think York voor de expositie in New Maar aanleggen. tuin een bouwen, muurtjes al angsten' paranoia, in mg head'. JaIoezie, een keer wel verdomme me moet iemand niet die hersenspinsels en dat soort emoties ik in de realiteit bestaan, maar alieen in je komen redden, dan zouden ze zien dat is gemaakt. Kunst ook daar kunst heb hoofd, vormen de basis van het werk." is." kunst het dat zegt "De titel van het werk voor Oxford is: ?his kunst als de artiest "Weet ie wat het is: ik kriig vaak de kritiek ts another place. Die expositie gaat over de Maar als mijn verplaatsting van de ene naar de andere dat ik narcistisch zou zijn. gezeur is over mijzelf, maar alleen werk plek, in de breedste zinvan het woord. Let'\Maarom brieven van zo veel ik dan krijg in terlijk en figuurlijk, fysiek en mentaal, zitten, van gevangenis in de die mannen tijd en in afstand." vaR vrouhebben' jongeren moeilijk het die midlife ik een "En in het Stedelijk krijg Je herkennen? verhaal in mijn zich die wen ik en veertig immers retrospectief - ik ben af te kunstgeschiedenis de van niets hoeft nog nooit heb Ik zo. ik schat word tachtig, weten om mijn werk te kunnen begrijpen' een overzichtsexpositie gehad, Amsterdam primeur. Het tijkt me heel zwaar, al Ik ben, al zeg ik het zelf, goed in een dialoog heeft de
miin werk samen te zien. Ais ik het
zie,
voeren met het Publiek."
Ze nrctlï. "Maar ik zou op dit moment het liefst een lange stilte willen. Zonder interviews en exposities. Alhoewel ik in Nederland wel enige introductie nodig heb, volgens mij. Of kennen mensen mij daar ook?" Toch is een dÍukke stad als Londen de beste plek voor haar, zegt ze. "A1 is het alleen maar omdat ik geen andere taal dan Engels beheers."
erwijl Emin van de zon geniet en fanta-
waarbij
dan is de opening van onze expositie in
de mannen met Di.sasters of War,
Groningen. Ja, dan hebben we een medede-
de gelijknamige etsenserie van Francisco Gova in een modern jasje hadden gestoken
ling: je mag het werk niet zien. Die deur daar leidt naar ons atelier, maar die blijft dicht, totdat we ons nieuwe werk hier officiêel is gepresenteerd in de White Cube." Het interview moet maar in de ontvangstruimte worden gehouden. Als een van tweeën een kop thee uit het atelier haalt, is net een glimp op te vangen van een gigantisch doodshooÍd. "Ja, het wordt
seert over rust en stilte, gaat in een stilIe wijk van West-Londen de deur open
weer choquerend en schizoÍreen, hooq"
van het atelier van de Chapman Brothers. In de ontvangstruimte willen de broers allereerst weten wanneer het interview wordt gepubliceerd. "Voor 13 oktober zeker, want
vrolijkste. "En heel anders dan al het andere werk." Meesters van het shockeffect zljn ze, daar-
schmiert Dinos, de oudste, de kleinste en de
mee is niets te veel gezegd. Furore maakten
ze
met beeldcitaten uit strips, kindertekeningen en karikaturen. Opwinding was er ook rondom hun presentatie van de seksloze,
kindgrote, aan elkaar verkleefde plastic poppen met in hun gezíchÍ genitaliën van volwassenen. De broers kreeg zelfs regelmatig bedreigingen te verduren van fundamentalisten en christelijke organisaties, die meenden dat de kunstenaars kinderporno en genetische mutulatie verheerlijkten. Op de titel van dat werk zal de directeur van het Groninger Museum overigens wel even geoefend hebben: Zggotic accelerati.on, bi.og enetic de-subliminated libi.di.nal model.
e laatste spraakmakende installatie
erger is dan wat wij maken, is het publiek ziek.'
=
2
z
i
9 ó o
van de Chapman Brothers is llell: een werk bestaand uit negen driedimensionale landschappen, die vanuit de verte doen denken aan modelspoorbanen, maar dichterbij blijken te zijn opgesteld in de vorm van een swastica. De terraria tonen een apocalyptisch landschap met tot in detail uitgewerkte, op Duitse concentratiekampen geïnspireerde gruweltaferelen. 'Het is een wereld zonder genade waarin het licht van de Rede voorgoed lijkt uitgedooïd,' schrijft het museum in zijn persbericht over dit werk. Dat sooÉ omschrijvingen zien de gebroeders graag. Ze relativeren de impact van hun werk weliswaar. Jake: "A1s het publiek zich niet iets
kan voorstellen dat nog veel erger is dan wat wij maken, is het publlek ziek. Een kunstwerk heeft eigenlijk maar een beperkt effect. VeeI beperkter dan, zeg, een natuurramp, of geweldpleging." Dinos: "Je kunt je ogen dicht doen, en het is weg." Maar tegelijk schrijven ze in onderschriften dat ze producten van een duizelingwekkende obsceniteit willen maken, objecten die steri.el zijn en van elk waardeoordeel gespeend.
En dat ze een stuiptrekking van de hersens willen bewerkstelligen, door humor en horror met elkaar te verbinden. Wie wil weten hoe de broers in hun jeugd met elkaar speelden, om erachter te komen of ze toen misschien ook al zo absurd ver in
hun fantasieën gingen, denkt helemaal fout, Íout en nog eens fout. Jake: "Wij zijn volwassen mannen, die helemaal niets persoonlijks in hun werk leggen. Je moet dit De Chapman Brothers PSvan deweek
5 oktobu 2OO2
|
9
atelier zien als een fabriek, waar strategieën worden uitgedacht."
"Dat romantische idee over de kunstenaar, die alles uiï, zichzelf haalt, en mooie dingen maakt, is een achterhaald Cartesiaans idee.
Cultuur bestaat voorbij de persoon. Zo'n pop met een fuckface had nooit in de veertiende eeuw gemaakt kunnen worden. Wij zijn producten van onze tijd. Wij herschikken de culture uitdrukkingvormen, die overal om ons heen bestaan. En bovendien:
ê
omdat wij twee individuen zijn, kan de herkomst van ons werk nooit worden achter-
haald." Punt gemaakt, door Jake, die bijna uitsluitend het woord doet. Dinos voegt eraan toe: "Er zit geen verborgen sleutel in ons werk."
Jake: "Wij onderzoeken de supressieve waarde van ideologieën. En dan voornamelijk de waarde die aan schoonheid wordt toegekend. Terwijl het idee van schoonheid is dat het nooit verandert, worden er voort-
durend andere sociale waarden aan verbonden. Kijk naar de reactie op de vliegtuigen die de T\vin Towers invlogen. Men vond dat
mooi, de beelden werden niet voor niets eindeloos herhaald. Niemand woeg zich af,
wat de motivatie van de Al-Quaeda was, of welke belangen tegenover elkaar stonden. Allereerst keek men alleen maar eindeloos naar de beelden. Pas daarna kwam de waag over goed en kwaad."
"Schoonheid is een van de belangrijkste
ir onze maatschappij. In een galerie waagt men zich af: 'Is het mooi wat ik zie?'veel eerder dan: 'Wat suggereert dit werk?' Dat is een ziekte van deze tijd, iedereen is verslaafd aan schoonheid. Wij zijn de aanval op de notie van schoonheid begonnen, door dingen te maken die in het allerbeste geval geen enkele culturele waarde waarden
hebben. Esthetische inertie wilien we bewerkstelligen." Dinos: "We moedigen mensen met ons v/erk aan om te lachen om de stupiditeit van anderen." Jake: "We maken ons werk voor misantropische, pessimistische mensen. " Dinos: "Mensen die dat niet zijn, mogen niet naar onze exposities komen."
Jake: "Mensen hebben een raar idee van kunst, dat het goed voor Íedereen is. Nou, dat is helemaal niet zo. Soms zie je een gezin het museum ingaan, en dan worden ze kwaad als ze een pop met een piemel op zijn neus zien. Ga dan niet! " Op dat moment rent de Staffordshire terrier
van Jakes vriendin naar binnen. Kylie kwispelt haar staaÉ bijna stuk. Dinos: "Ze bijt me, Jake." "Goed zo Kylie." De gebroeders vragen permissie alsjeblieft weer aan het werk te mogen.
tijd voor de Amsterdamse delegatie een bezoek te brengen aan ex-stadgenoot Michael Raedecker. Hij is op steenworp aÍstand bezig in galerie The Approach met de inrichting van een solotentoonstelling. Een verzamelaar kijkt vanonder zijn zonnebril naar het gloednieuwe werk. "Is dit een onderwaterlandschap?" waagt hij. Raedecker vindt het goed dat hij dat erin ziet. Zes jaat geleden verhuisde Raedecker naar Londen om daar Goldsmith's College te doorlopen. Op de eindexamen-tentoonstelling kocht Saatchi bijna a1 zijn werk. Hij won de Engelse John Moores-prijs, en in 2000 werd Raedecker genomineerd voor de Turner Prize. Op het terras van de pub die een verdieping onder de galerie ligt, ontkracht Raedecker de veronderstelling dat hij in een gat viel toen hij die prijs niet kreeg. "Ik wist eigenlijk van het begin af aan dat de Duitse fotograaf WolÍgang Tillmanns zou winnen." En de commotie rond de prijs hield hem maar van het werk. "Ik heeg zo belachelijk veel aandacht in de pers. De weemdste vragen werden gesteld. Men wilde zelfs weten wat voor shampoo lk gebruikte. Toen de Turner Prize was uitgeoog
Michael Raedecker
reikt, kon ik eindelijk terug naar de stilte van mijn atelier, Voor kunstenaars a1s Tracey Emin en Damien Hirst is aandacht van de media belangrijk, daar spelen ze mee, maar bij mij gaat het puur om mijn werk." De eerste solopresentatie na een nominatie voor de Turner Prize is belangrijk, dat wel. "Ik ben hier inmiddels een gevestigde naam. Daardoor loop je het gevaar dat men je op een gegeven moment wel heeft gezien,
dat men zegt: ach kijk, daar heb je die jongen weer die zo ieuk kan borduren."
Naald en draad gebruikt Raedecker al jaren en in deze techniek raakt hij steeds meer
Chapman Brothers: ZEgoti,c accelerati,on, bi,ogenetic de-sublimi,nated libi.dinal model.
r
bedreven. "Ik heb een manier gevonden om met borduren te schilderen. Voor mij is bor-
duren geen politiek statement, zoals bij Tracey Emin en Rosemarie Trockel. Ik vind het mooi de traagheid van naald en draad te combineren met de snelheid van verf." Om niet in trucs te vervallen, besloot Raedecker }:'et zrc}rzelf en de kijker moeilijker
te maken. "Mensen waren ger,r/end dat ik verstilde, beladen, landschappen en interieurs maakte. Daarom ben ik nu eclectisch te werk gegaan. Al mijn werk verkoopt, dus alle prikkeling moet van mezelf komen. Mijn werk is nog steeds atmosferisch, maar op heel verschillende niveaus
PSvan deweek 5 ok@b{ 2ao2
|
11
'Ik uindhet mooi de troa"gheid uan non"ld en drand, te combineren met de snelheid uan uerf ,'
objecten die niets met elkaar hebben te maken, zoals een sigaret en een eend, a1s puzzelstukken naast elkaar zijr:. gezet. De kijker wil de samenhang achterhalen tussen die objecten, maar dat lukt hem niet."
Michael Raedecker, Op erator
Inderdaad, in de galerie hangt een schilde-
rij van een grijs-roze landschap
met palmbomen en ondefinieerbare proppen op het strand en met rechthoekige, zwevende vlakken in de lucht. Er gaat een rustgevende en tegelijk ongemakkelijke sfeer van
uit.
"Ik wilde
een droomeiland maken dat net zo goed een horroreiland kan zijn. Ik heb het Someone said the uorld is a stage genoemd, dat zegt Elvis in Are gou lonesome toni,ght, en oorspronkelijk is het een citaat
van Shakespeare. Toen ik het maakte, moest ik denken aan het einde van de film The Trurnan Show, als Jim Carrey met zijn boot door het decor heenvaart. Hij merkt dan dat hij al die tijd in een geënsceneerde
12 I PSvanOeWeek 5oktober200t I
wereld heeft geleefd. Een schilderij wil een refiectie op het leven geven, maar het blijft een tekortkoming. Je kunt er niet uit, of achter kijken. Dat wilde ik laten zien." Maar er hangen ook portretten van oude mannen. "Een impopulair onderwerp, om te kijken of mensen dat ook willen kopen. En ja hoor." Er hangen stilievens, gemodelleerd naar de oude vanitasschilderijen. "Sti1levens maken vind ik de meest decadente vorm van kunst maken. Ik zit dag in dag uit in rnijn atelier en soms heb ik het gevoel dat ik het contact met de echte wereld verlies. Ik ervaar dat eigen wereldje dat ik creêer, soms als het toppunt van decadentie. Dat wilde ik vertalen naar een schilderij waarin
Een volle dag nog zal Raedecker werken aan zijn tentoonstelling. "Het luisteÉ heel nauw hoe je een tentoonstelling iricht." Dan stroomt de The Approach vol. Raedecker heeft behalve nieuw werk nog een verrassing in petto voor de Britten: klokslag acht uur, als de pub afgeladen is en de ramen van de galerie beslagen zijn. komt een meisjesfanfarekorps de straat in marcheren. Meisjes van zes tuwen hoog blazen Oh what a ni,ght door hun trompetjes, een pubermeid ramt op haar xylofoon. De belangrijke verzamelaars, New Neurotic Realists, Brutalists, regisseurs. reclamemakers, groupies en zelfs de jongen die rondloopt met op zijn T-shjrt Kill all artists: al.lemaal worden ze in beslag genomen door dit meisjeskorps, dat nu in prachtige patronen heen en weer marcheert. Als er íets kan worden gezegd over de Britse kunstscene, dan misschien dit: die mag dan een grote bek hebben, maar het hartje is zo te zien klein, piepkleia. Traceg Erni;n, Sted,elijk Museum, aan 7g-70
t/m 31-12. Chapman Brothers, Groninger Museum, uan 73-10 t/m 5-1 2003
Michael Raed,ecke4 Sensoria; galerie The Approach, 47 Approach Road, Londen,
t/m
13/10.
