Route Stadskern Amersfoort (11 km) 5
16
START 4
1
100 jaar Portaal
3
Al 100 jaar zorgt Portaal in Eemland voor een huis voor zijn huurders. Maar om van dat huis een thuis te maken dat is aan u. Door te kiezen waar u gaat wonen, door het in te richten naar uw smaak, door contact te maken met uw buren maar vooral door er herinneringen te maken. En die maak je door goed te ervaren en beleven. Speciaal voor u hebben we een fietsroute gemaakt. Een belevingsroute die u wijst op bijzondere en gewone mooie dingen om u heen. De route bestaat uit 3 lussen. Een route Amersfoort, een route Soest en een route Stadskern Amersfoort. We wensen u veel fiets- en beleefplezier.
8 10
Vincent van Oordt Directeur Portaal Eemland
11
12
15
13 14
9
6
2
7
Routebeschrijving
Start op de Kleine Spui in Amersfoort 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
16. 17. 18. 19.
U staat op Kleine Spui, de Koppelpoort achter u en u fiets richting centrum. Bij de T-splitsing rechtsaf (Westsingel). U fietst langs het “Mannenhuis”, zie 1 Vlak voor de Onze-Lieve-Vrouwetoren gaat u linksaf over de brug. U kunt de informatie lezen over “de Lange Jan”en “de Onze-Lieve-Vrouwetoren” 2 en 3 De tweede straat linksaf (Lange Gracht) Bij de T-splitsing gaat u rechtsaf (Muurhuizen) U neemt de tweede weg linksaf. Aan uw rechterhand studentencomplex “St. Joseph”, zie 4 U gaat rechtdoor op de Bloemendalsestraat. Vlak voor het water ziet u aan uw linkerhand de Joodse begraafplaats. (“Willem van Oranje”, zie 5 ) Over het water gaat u rechts en u houdt rechts aan (Scheltussingel) U fietst door tot de rotonde. Hier vindt u informatie over “de Stier” 6 en de “renovatie van Randwijcklaan en Scheltussingel” 7 Op de rotonde neemt u de eerste afslag ( Kamp) U rijdt door tot de stadsmuur en gaat linksaf (Muurhuizen) Op een gegeven moment ziet u aan uw linkerhand de Dievetoren. U neemt de derde afslag links over het water en gaat bij de T-splitsing rechtsaf (Zuidsingel) U gaat de eerste links en meteen rechts (Grote Haag) U neemt de eerste afslag links, steekt de Stadsring over en rijdt de Arnhemseweg in. Bij de Rotonde gaat u rechtdoor (weg verandert in Leusderweg). Na het Juliana van Stolbergpark aan uw rechterhand neemt u de eerste weg rechts ( u slaat het fietspad over). U kunt de informatie lezen over “Juliana van Stolberg” 8 U neemt de eerste weg rechts (op deze hoek bevindt zich “Pitstop”, zie 9 ) Bij het fietspad gaat u linksaf, het park heeft u nu aan uw rechterhand. Op de Graaf Janlaan gaat u links. Op “Graaf Janlaan 31” kunt u een mooi gedicht op de deur lezen. 10 Bij de T-splitsing gaat u rechtsaf (Van Campenstraat)
20. Bij de rotonde neemt u de vierde afslag (Kapelweg). Zie ook de informatie over “Kamp Amersfoort” 11 en halverwege de Kapelweg ziet u links de “Indische Buurt” 12 21. Onderaan de Kapelweg kunt u rechts tussen de bomen door een fietspad in. 22. U volgt dit pad omhoog de Amersfoortse Berg op. 23. U steekt de Surinamelaan over, het fietspad heet hier Sint Eustatiuspad. U kunt even uitrusten en de informatie lezen over “De Bosuil” 13 24. Het fietspad loopt over in de Genestetlaan die u verder volgt. Zie ook het waargebeurde sprookje over de herkomst van “de Genestetlaan” 14 25. Bij de T-splitsting gaat u rechtsaf (Stichtse Rotonde) 26. Bij de rotonde gaat u rechtsaf (eerste afslag) en u neemt de eerste weg links (Belgenlaan) 27. Aan uw linkerhand “Het Belgenmonument”, zie 15 28. U fietst een stukje terug en neemt dan de eerste weg links. U nadert een weg die u schuinlinks oversteekt naar het fietspad. 29. Aan het eind van dit fietspad rijdt u op de Prins Clauslaan die u twee keer(!) met de bocht naar links volgt. 30. Hierna neemt u de tweede weg rechts (Prins Willem-Alexanderlaan) 31. Bij de T-splitsing gaat u rechtsaf ( Prins Frederiklaan) 32. U rijdt helemaal door tot de rotonde, die u recht oversteekt en u vervolgt de Prins Frederiklaan. 33. Bij de T-splitsing gaat u rechtsaf en meteen weer links (Utrechtseweg) 34. U rijdt de Utrechtseweg helemaal uit tot u tegen de Stadsring aanrijdt. Hier gaat u linksaf. 35. Bij het eerste grote kruispunt gaat u rechtsaf (Molenstraat) 36. U neemt de eerste weg links (Stadhuisplein) onder het poortje door. 37. U rijdt rechtdoor tot u de Koppelpoort ziet. Zie 16 38. U hebt uw eindbestemming bereikt.
1
St. Pieters Gasthuysde Mannenzaal
2
Geschiedenis
Onze-Lieve-Vrouwetoren / Lange Jan
der de indruk van de poort dat haar Mariabeeldje er bij in het niet valt. Ze gooit het beeldje in de gracht (nu de Scheltussingel). Met kerst krijgt dienstmeid Margriet 3 keer een
Natuur en landschap
Amersfoort uit zijn voegen en eind 14de eeuw moest er een nieuwe stadsmuur gebouwd worden. De oude stadsmuur werd afgebroken en met de stenen van deze muur werden op de oude fundering de zogenoemde ‘muurhuizen’ gebouwd.
De Onze-Lieve-Vrouwetoren, ook wel de Lange Jan, is niet zomaar een toren. Het is een toren waar heel Nederland een band mee heeft. Niet omdat het de hoogste toren is; de Utrechtse Domtoren en de Nieuwe Kerk in Delft zijn hoger. Nee, de Onze-Lieve-Vrouwetoren is het nulpunt van de kadastrale opmeting van Nederland, en
Vroeger had je geen verzorgingshuizen maar ‘gasthuizen’. In Amersfoort is het laatste historisch gasthuis van Nederland te vinden, ‘De Mannenzaal’. De Mannenzaal was onderdeel van het St. Pieters Gasthuys dat tegen 1390 gesticht werd. Hier werden de allerarmste zieken opgevangen en verzorgd, ze werden de gastelingen genoemd. Veel later werd het een soort bejaardentehuis met een apart mannen- en vrouwengedeelte. In elke slaapzaal bevonden zich 22 bedsteden, die lange tijd elk door twee ‘gastelingen’ moesten worden gedeeld. Het was maar goed dat destijds de mensen halfzittend sliepen. Men dacht namelijk dat als je ging liggen het bloed naar je hoofd zou stromen, waardoor je gek zou kunnen worden! Nu kun je elk jaar in juli en augustus de mannenzaal bezoeken en zien hoe de gastelingen in het sluitingsjaar 1907 leefden. Levende historie, want rollenspelers zorgen ervoor je binnenstapt in het dagelijks leven van het mannenhuis.
daarmee is ieder punt, iedere plek in Nederland gerelateerd aan deze toren. De ligging t.o.v. de toren wordt uitgedrukt in de zogenoemde “Amersfoort -coördinaten”. Het nulpunt ligt precies midden onder de toren. Buiten, naast de toren zichtbaar, zijn de oost-west- en de noordzuidlijn dóór het nulpunt met metalen strippen in de bestrating gemarkeerd.
3
Onze-LieveVrouwetoren Geschiedenis
In 1444 vertrok Geertje Arends uit Nijkerk naar Amersfoort omdat ze non wilde worden. Van haar moeder krijgt ze een houten Mariabeeldje mee dat ze aan moeder-overste wil geven. Als ze bij de Kamperbuitenpoort aankomt, is ze zo on-
visioen. Maria zegt haar naar de gracht te gaan en het beeldje op te vissen. Dat doet ze en ze vindt het beeldje! Als ze thuis bij het beeldje een kaarsje brandt, stopt dat niet meer met branden… een wonder! Vanaf die tijd wordt Amersfoort een bedevaartsplek. De pelgrims die het wonder komen bekijken brengen zoveel geld in dat daar de Onze-Lieve-Vrouwetoren van wordt gebouwd als eerbetoon aan Maria. Deze toren werd gebouwd tussen 1445 en 1470.
4
Muurhuizen / Weversingel Portaal
In 1259 kreeg Amersfoort stadsrechten en aan het einde van de 13de eeuw werd de eerste stenen muur om de stad gebouwd. Als snel groeide
Een van die muurhuizen is dit prachtige oude klooster aan de Weverssingel 42-44 en Muurhuizen 199-203. Dit klooster werd in 1850 door de zusters van Sint- Joseph bewoond. Het gebouw werd ook wel het Rooms Katholieke Liefdehuis “Sint Josephgesticht” genoemd. Nadat Portaal het heeft verbouwd tot studentenkamers wordt het nu door de SSHU voor Portaal verhuurd. Dit klooster bevat 106 kamers, De grootte van de kamers varieert van 11 m2 tot 26 m2.
5
Willem van Oranje (en de Joodse begraafplaats) Geschiedenis
Willem van Oranje, onze vader des vaderlands, had als ideaal een eenheid van de zeventien gewesten van de Lage Landen op basis van godsdienstvrijheid. Dat was uniek in die tijd. In 1579 werd de Unie van Utrecht opgericht. Dit was een overeenkomst tussen een aantal Nederlandse gewesten, waarin werd vastgelegd dat men zich gezamenlijk zou inzetten om de Spanjaarden het land uit te jagen. Hierin werden
afspraken gemaakt over defensie, belastingen en godsdienst. Je zou dit kunnen zien als een eerste versie van de latere grondwet.
brand staken was Amersfoort onthutst en verontwaardigd. De Amersfoorters legden zich er niet bij neer maar maakten zich hard voor een nieuwe stier. In 2011 maakt de kunstenaar de grote broer van de stier, maar nu in staal. De terugplaatsing op de rotonde werd een feestje, een stierenbal. Een omroeper met Spaans accent kondigt de stier aan. Door 60 stierentrekkers in het wit gekleed met rode sjaal wordt hij door de stad getrokken terug naar zijn wei net buiten de oude stadspoorten.
De Joden in Spanje en Portugal hadden in die periode de keus om zich te bekeren tot het katholicisme, de brandstapel of te vluchten. De wijze woorden van Willem van Oranje, die vond dat iedereen de religie mocht aanhangen die hij koos zorgde ervoor dat er veel joden naar Nederland en dus ook naar Amersfoort kwamen. Rond 1700 kregen de Joden hun eigen begraafplaats aan de Bloemendalsestraat.
6
7
Amersfortia
8
woningen gebouwd in de sfeer van de kazerne, bijvoorbeeld aan de Graaf Janlaan, de Graaf Hendriklaan en de Graaf Willemlaan.
9
Pitstop Portaal
De Juliana van Stolbergkazerne Geschiedenis
(en de renovatie aan de Van Randwijcklaan) Portaal
De Stier/ Thijs Trompert Kunst en cultuur Midden op de rotonde de stier en daar tegenover een koe? Toch niet, daar tegenover Amersfortia, dat vroeger ‘coöperatieve melkcentrale Amersfortia’ was. Gestart in 1919 en gesloopt in 1986. Nu is Amersfortia een seniorencomplex van Portaal.
Niet te missen, trots en imposant staat hier de nieuwe Stier, gemaakt door Thijs Trompert. Toen in 2009 vandalen de kop van de eerste stier in
De flats aan de van Randwijcklaan Aan de kopgevel van de flat aan de Van Randwijcklaan zie je St. Bonifacius. De heilige waarnaar de bouwvereniging in 1912 is vernoemd en die nu Portaal heet. Ook aan de Van Randwijcklaan is flink getimmerd. Alle woningen zijn aan de binnenzijde grondig gerenoveerd.
Als je nu om je heen kijkt kun je je bijna niet meer voorstellen hoe hard hier kortgeleden nog gewerkt is door bouwvakkers. Er werd een tweede lift geplaatst, de entree werd vergroot en het parkeerterrein met tuin opnieuw ingericht. Allemaal met als doel om de bewoners van Amersfortia er zo lang mogelijk te laten wonen.
Juliana van Stolberg (1506-1580) was de moeder van 17 (!) kinderen. Een van haar kinderen is Willem van Oranje. Hij was de opstandelingenleider in het verzet tegen de Spanjaarden tijdens de tachtigjarige oorlog. Drie broers van Willem vochten mee en Juliana steunde haar zoons hierin. Amersfoort was eind 19de eeuw een belangrijke militaire stad. Het lag centraal, de grond was goedkoop en er was ruimte voor oefenterreinen. In 1889 werd de Juliana van Stolbergkazerne gebouwd. In deze kazerne was plaats voor 4000 man. De kazerne bestond uit vier gebouwen die Willem-, Lodewijk-, Hendrik -en Adolfkazerne heetten. Deze vier gebouwen zijn vernoemd naar de vier gesneuvelde zonen van Juliana. Toen de kazerne sloot, startte in 1979 de renovatie van het terrein. Ook Portaal heeft hier
In 2009 opent Pitstop haar deuren voor jongeren die een extra steuntje in de rug nodig hebben om het op school en werk vol te kunnen houden. Dit initiatief van Portaal en Sovee heeft als doel om jongeren onderdak geven en ze leren zelfstandig te wonen en hun leven te organiseren. Sovee werkt op het snijvlak van onderwijs, hulpverlening, welzijn en arbeid. Portaal verbouwde het complex zodanig dat jongeren hier in principe zelfstandig kunnen wonen. De hulpverleningsinstanties Sovee en Kwintes verzorgen de woonbegeleiding en helpen de jongeren bijvoorbeeld met het overmaken van de huur, invullen van formulieren of trainen in sociale vaardigheden. De jongere huurt ongeveer een à twee jaar een woning en als het traject succesvol is afgerond kan de jongere doorstromen naar een zelfstandige woning. Pitstop heeft 30 kamers.
10
Gedicht Graaf Jan (nr 31) Kunst en cultuur
waren er de baas en konden ongestoord hun wrede gang gaan. De zwarte historie van de Kapelweg Alle gevangenen die van het station naar het kamp werden gebracht, liepen onder strenge bewaking over de Kapelweg. Maar ook de gevangenen die naar het station liepen op weg naar de vernietigingskampen kwamen over de Kapelweg. In 1941 had het Duitse leger 101 Russen tot krijgsgevangenen gemaakt. Na een treinreis van 14 dagen kwamen ze uitgehongerd in Amersfoort aan. Ze werden in een optocht over de Kapelweg naar het kamp gedreven. De Amersfoorters reageerden met afgrijzen en probeerden de Russen water, fruit en brood te geven maar kregen daar geen kans toe.
12
Indische buurt Portaal
11
Kamp Amersfoort Geschiedenis
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden er door de Duitsers verschillende concentratiekampen ingericht. ‘Kamp Amersfoort’ was waarschijnlijk het grootste concentratiekamp van Nederland. Dit was een berucht kamp. Omdat het zo afgelegen lag werd het niet gecontroleerd, de kampbeulen
Het Bergkwartier is na de binnenstad de oudste wijk van Amersfoort. Wat meteen opvalt als je erdoor heen fietst, is het groen. Dit groen is een van de belangrijkste redenen dat een groot gedeelte van de wijk de titel ‘ Beschermd Stadsgezicht’ heeft gekregen. Hierdoor wordt het oorspronkelijke karakter van een wijk beschermd. De overheid geeft geld aan de gemeente zodat ze bijzondere oude huizen niet slopen maar juist renoveren. In deze (Indische) buurt op de Javastraat, de Sumatrastraat, Borneoplein en de Kapelweg verhuurt Portaal veel woningen.
13
De Bosuil Natuur en landschap
Om de Bosuil te kunnen horen zul je misschien ’s avonds of ’s nachts op pad moeten. Overdag houden ze zich stil en tegen de avond begint het mannetje met zijn zang: ‘OeWoeWoeoeoeoeoehh’. Net als in een griezelfilm. Dit doet hij enkel om aan te geven waar hij zit en dat dit zijn territorium is. Meestal zijn ze dan ’s nachts weer stil om hun prooi niet te alarmeren. Bosuilen maken zelf geen nest, ze gebruiken holle bomen, nestkasten of een verlaten eksternest. Het vrouwtje maakt haar nieuwe nest een beetje schoon en gaat er vervolgens een tijdje overdag in slapen. Voordat er eitjes worden gelegd test ze eerst haar man. ’s Nachts verlaat ze het nest en roept: “Wiek” zodat hij haar kan voeren. Ze roept hem de hele nacht door zodat ze ervan overtuigd raakt dat er voldoende voedsel is en dat manlief in staat is om genoeg prooien te vangen zodat hij haar en zichzelf in leven kan houden als ze gaat broeden. Een bosuilenpaar wordt voor het leven gevormd en ze blijven op dezelfde plek wonen.
14
Genestetlaan Waargebeurde sprookjes
De naam van de straat waar je nu bent zorgt regelmatig voor kleine ruzies. Je kunt hem namelijk op twee manieren uitspreken. De één zegt Geen-nest-tut-laan en de ander maakt er Guhnestut-laan van. Beide uitspraken zijn goed. Dat
heeft te maken met twee ooievaars, die hier heel lang geleden hun nest hadden. Het was in de tijd dat de mensheid nog niet zo ver ontwikkeld was en baby’s nog niet in de buik van een moeder konden groeien. In die tijd werden kinderen niet geboren, maar werden ze gebracht door een ooievaar.
Hier vlakbij het hoogste punt van Amersfoort, was een groot ooievaarsnest. De ooievaars hadden het er prima naar hun zin. ‘We zijn hier zo fijn genestet’, zeiden ze regelmatig tegen elkaar en ze bedoelden dan natuurlijk dat ze hier fijn genesteld waren (door hun lange snavel hebben ooievaars een klein spraakgebrek). De ooievaars hadden het erg druk, want Amersfoort groeide in die tijd uit tot een best wel grote stad. Het was zwaar werk en de ooievaars werden ouder en ouder en konden het werk haast niet meer aan. Van vermoeidheid kregen ze steeds vaker ruzie met elkaar. Op een dag vlogen de oude ooievaars heel vermoeid en een beetje kribbig naar hun nest terug. Maar toen ze hier aankwamen bleek dat iemand hun nest had weggehaald. ‘Ik wil naar mijn nest’, jammerde de ooievaarsvrouw. ‘We hebben geen nest, tut!’ riep de ooievaarsman toen boos en de oude ooievaars kregen een knallende ruzie. Gelukkig is het allemaal wel goed afgelopen: de ooievaars vlogen naar de polder en genoten daar van hun pensioen en hier vlakbij bouwden de mensen een ziekenhuis, waar nog heel veel baby’s geboren zijn.
15
Het Belgenmonument Geschiedenis
Toen tijdens de eerste wereldoorlog in 1914 bijna geheel België bezet werd, vluchtten naar schatting één miljoen Belgen naar Nederland. Nederland wilde neutraal blijven en de gevluchte militairen werden geïnterneerd in kampen. Op de hei bij Amersfoort werden primitieve barakken geplaatst waar de vluchtelingen werden ondergebracht. De barakken werden omheind met prikkeldraad en stevig bewaakt. Maar binnen in de barakken waren de omstandigheden vreselijk, de barakken werden niet verwarmd en er was veel ongedierte. Ondanks deze schrijnende omstandigheden richtten de geïnterneerde soldaten tussen 1917 en 1919 het Belgenmonument op als dank aan de Nederlandse gastvrijheid. Dit monument is qua omvang het grootste monument van ons land
16
De raddraaiers van de Koppelpoort Geschiedenis
De Koppelpoort werd tussen 1380 en 1425 gebouwd als onderdeel van de tweede stadsmuur. In 1427 werd de Koppelpoort voor het eerst aangevallen. De vrouwen gooiden geen kokend water maar bier vanaf de muur naar beneden en joegen de aanvallers daarmee weg. Amersfoort staat bekend om zijn bier dat al in 1323 voor het eerst werd genoemd. Elke avond ging de Koppelpoort dicht door een groot schot in de poort in de gracht te laten zakken zodat de stad hermetisch afgesloten was. ’s Morgens moest dit schot weer omhoog. Dit op- en neerhalen van het schot ging door middel van twee enorme verticale tredmolens in de Koppelpoort, elk ruim vier meter hoog. Deze molens kon je in beweging brengen door in elke molen drie mannen te laten lopen. Maar het was gevaarlijk, als de molen eenmaal gang had kon je gemakkelijk je benen breken. Omdat niemand zich geroepen voelde voor deze gevaarlijke klus werden er dagelijks twaalf gevangenen uit de Dieventoren (de gevangenis) onder bewaking naar de Koppelpoort gebracht om de poort te openen en te sluiten. Ze werden raddraaiers genoemd…
