Project ter ondersteuning van de acties van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg inzake Zelfmoordpreventie

Federatie van Diensten voor Geestelijke Gezondheidszorg vzw Martelaarslaan 204B - 9000 Gent tel. 09.233.50.99 - fax 09.233.35.89 e-mail [email protected]

Verbond der Verzorgingsinstellingen vzw Guimardstraat 1 - 1040 Brussel tel. 02.511.80.08 - fax 02.513.52.69 e-mail [email protected] [email protected] www.zelfmoordpreventievlaanderen.be

Project ter ondersteuning van de acties van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg inzake Zelfmoordpreventie

Deelproject in het kader van de overeenkomst tussen de Vlaamse Gemeenschap en het Samenwerkingsverband FDGG-VVI ter ondersteuning van de acties in de sector van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg inzake zelfmoordpreventie, kindermishandeling en daderhulp.

eindredactie Karl Andriessen projectverantwoordelijke

met de steun van de

Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

2

Inhoudstafel D E E L

I

H E T

P R O J E C T ........................................................................................ 7

1. Inleiding .............................................................................................................................................. 8 2. Uitgangspunten.................................................................................................................................. 8 3. De missie ............................................................................................................................................ 8 4. Doelstellingen .................................................................................................................................. 10 4.1. Ingebouwde preventie en optimalisering van hulpverlening........................................................ 10 4.2. Deskundigheidsbevordering van intermediairs ........................................................................... 10 4.3. Opvang van nabestaanden......................................................................................................... 10 4.4. Participeren aan overleg en bewaken van suïcidepreventie in de regionale overlegstructuren inzake zelfmoordpreventie................................................................................................................. 11 5. Projectorganisatie............................................................................................................................ 11 5.1. De Stuurgroep ............................................................................................................................ 11 5.2. Het Zelfmoordpreventieteam/Projectoverleg............................................................................... 11 6. Projectcoördinatie en ondersteuning............................................................................................. 14 6.1. Functies ...................................................................................................................................... 14 6.1.1. Beleidsmatige, strategische en inhoudelijke aspecten ........................................................ 14 6.1.2. Beeldvorming en public relations......................................................................................... 14 6.1.3. Samenwerking en partnership............................................................................................. 15 6.1.4. Interne/externe communicatie ............................................................................................. 16 6.1.5. Logistieke en organisatorische ondersteuning .................................................................... 16 6.2. Overleg: samenstelling en agenda ............................................................................................. 17 6.2.1. Stuurgroep........................................................................................................................... 17 6.2.2. Projectoverleg ..................................................................................................................... 17 6.2.3. Werkgroepen....................................................................................................................... 18 6.2.4. Het project in de CGG/regio/provincie ................................................................................. 18

D E E L

I I

R E A L I S A T I E S

2 0 0 6 ................................................................... 21

1. Zelfmoordpreventie in de CGG ....................................................................................................... 22 2. Deskundigheidsbevordering........................................................................................................... 23 2.1. Ziekenhuizen .............................................................................................................................. 23 2.2. Huisartsen .................................................................................................................................. 24 2.2.1. Algemene uitgangspunten en realisaties............................................................................. 24 Delphistudie .................................................................................................................................. 25 2.2.2. Nieuwe accenten................................................................................................................. 25 2.2.3. Toekomstplannen................................................................................................................ 25 2.3. Zelfmoordpreventie bij jongeren ................................................................................................. 25 2.4. Politie.......................................................................................................................................... 27


3

3. Netwerkontwikkeling ....................................................................................................................... 29 3.1. Algemene uitgangspunten .......................................................................................................... 29 3.2. Regionale ontwikkelingen ........................................................................................................... 29 3.3. Vlaamse Pilootprojecten: Preventie van recidiven en suïcide bij suïcidepogers ......................... 30 3.4. Toekomstplannen ....................................................................................................................... 30 4. zelfmoordpreventievlaanderen.be .................................................................................................. 31 5. Opvang van nabestaanden ............................................................................................................. 31 5.1. Werkgroep Verder ...................................................................................................................... 31 5.2. Doelstellingen: ............................................................................................................................ 32 5.3 Realisaties ................................................................................................................................... 32 5.3.1. Gespreksgroepen voor nabestaanden na zelfdoding .......................................................... 32 5.3.2. Website ............................................................................................................................... 33 5.3.3. Dag van de Nabestaanden.................................................................................................. 33 5.3.4. Kinderboek .......................................................................................................................... 33 6. Varia .................................................................................................................................................. 34 6.1. Doorgeven van knowhow aan intermediairs ............................................................................... 34 6.2. Het bewaken van het thema ‘suïcidepreventie’ in overlegstructuren .......................................... 34 6.3. Het meewerken aan regionale en (inter-)nationale suïcidepreventie-initiatieven ........................ 35 6.4. Werelddag Suïcidepreventie....................................................................................................... 35 6.5. Media.......................................................................................................................................... 36 7. Gevolgde studiedagen, colloquia, congressen ............................................................................. 36 8. Publicaties ........................................................................................................................................ 37 8.1. Peer review tijdschriften.............................................................................................................. 37 8.2. Andere tijdschriften ..................................................................................................................... 38 8.3. Hoofdstukken in boeken ............................................................................................................. 38 8.4. Onderzoeksrapporten ................................................................................................................. 38 8.5. Abstracts van congrespresentaties............................................................................................. 38


4

Voorwoord Het Project Zelfmoordpreventie van de Centra Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) kreeg vorm onder impuls van de Convenanten Zelfmoordpreventie 1997-2000. Dit geldt ook voor de Coördinatie van het Project. De Convenanten Zelfmoordpreventie van de CGG werden inmiddels opgenomen in de beleidsplannen en de financiering van de betrokken CGG. Sedert januari 2000 maakt zelfmoordpreventie deel uit van de reguliere werking van de CGG. De Coördinatie van het Project maakt hierop echter een uitzondering. Tussen het Samenwerkingsverband FDGG-VVI en de overheid werd een convenant afgesloten voor wat betreft de coördinatie en de regio-overstijgende doelstellingen van het project. Deze taken werden vanaf 2003 opgenomen in de ‘Overeenkomst tussen de Vlaamse Gemeenschap en het Samenwerkingsverband FDGG-VVI voor het ondersteunen van de acties van de CGG-sector inzake Zelfmoordpreventie Kindermishandeling - Daderhulp. De huidige overeenkomst beslaat de jaren 2006-2008. Het Project Zelfmoordpreventie stelt zich tot doel de zelfmoordpreventie op professionele manier te ontwikkelen en uit te voeren vanuit de CGG. Hiervoor richt het Project zich voornamelijk op specifieke doelgroepen aan de hand van samenwerking, ondersteuning en vorming van sleutelfiguren en intermediaire organisaties (huisartsen, ziekenhuizen, politie, jeugdhulpverlening). Het Project Zelfmoordpreventie streeft naar de verankering van zelfmoordpreventie binnen beleid en praktijk in het kader van een lange termijnvisie. De Coördinatie ondersteunt processen om kwaliteitsverbetering in de preventiepraktijk tot stand te brengen. Pilootprojecten in Limburg hebben strategieën getest i.v.m. de opvang van suïcidepogers. Een screeningsinstrument werd ontwikkeld om de noden van de persoon in te schatten, en deze vervolgens toe te leiden naar vervolgzorg. Aansluitend hierbij wordt vorming geboden aan ziekenhuispersoneel, en aan huisartsen via een elektronisch leerpakket (iTOL en Gachet) en in LOKs en huisartsenkringen. De samenwerkingen met andere actoren inzake suïcidepreventie zoals Domus Medica, Cera, LUCAS, en de European Alliance Against Depression werden verder gezet. Het Project Zelfmoordpreventie steunt de publiekscampagne i.v.m. 10 positieve stappen voor een geestelijke gezondheid: ‘Fit in je hoofd’. Het concept van deze strategie ontstond enige jaren geleden in de schoot van het Project en werd in 2004 aan de overheid doorgegeven. Het Zelfmoordpreventieproject fungeert als depot van de folders en de affiches voor de CGG. Een in het oog springende realisatie in 2006 was de lancering van de nieuwe website van het Project: www.zelfmoordpreventievlaanderen.be. Dit gebeurde met ruime mediabelangstelling op een conferentie op 4 september, ter gelegenheid van de Werelddag Suïcidepreventie. Tijdens deze conferentie stelde mevr. Inge Vervotte, Vlaams Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, in primeur haar ontwerp van het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie voor. De activiteiten van het CGG Project Zelfmoordpreventie werden grotendeels mee opgenomen in dit Vlaams Actieplan, waarin op verschillende plaatsen wordt verwezen naar de op het terrein aanwezige actoren, en dus ook naar het Project en/of het beleidsplan van het Project. Dit laatste kan worden gezien als een teken van de erkenning van de expertise van het Project. Gestart einde 1997 heeft het Project een deskundigheid opgebouwd en is het een referentiepunt geworden in het Vlaamse preventielandschap. Karl Andriessen Projectverantwoordelijke


José De Brouwere voorzitter

5


6

DEEL I HET PROJECT


7

1. Inleiding Het Zelfmoordpreventieproject in de CGG kreeg vorm onder impuls van de Convenant(en) Zelfmoordpreventie van 1997 tot 2000. Dit geldt ook voor de activiteiten van de coördinatie van het Project. De Convenanten Zelfmoordpreventie van de CGG werden inmiddels opgenomen in de beleidsplannen en de financiering van de betrokken CGG. Sedert januari 2000 maakt zelfmoordpreventie deel uit van de reguliere werking van de CGG. De coördinatie en ondersteuning van het Project maakt hierop evenwel een uitzondering. Tussen het Samenwerkingsverband FDGG-VVI en de overheid werd voor de coördinatie een convenant afgesloten voor wat betreft de samenhang en de regio-overstijgende doelstellingen van het Project. Deze taken werden vanaf 2003 opgenomen in de “Overeenkomst tussen de Vlaamse Gemeenschap en het Samenwerkingsverband FDGG-VVI voor het ondersteunen van de acties van de CGG-sector inzake Zelfmoordpreventie - Kindermishandeling - Daderhulp”. De huidige overeenkomst beslaat de jaren 2006-2008.

2. Uitgangspunten Maatschappelijke verantwoordelijkheid De preventie van suïcide is een maatschappelijke verantwoordelijkheid waarbij verschillende beleidssectoren betrokken zijn. Suïcidepreventie is een taak van alle maatschappelijk georganiseerde instanties. Historisch gegroeid De CGG zijn vanuit hun ontstaansgeschiedenis gericht op het bevorderen van de geestelijke gezondheid en de preventie van geestelijke gezondheidsproblematiek. In opdracht Alle CGG hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid en opdracht ten aanzien van suïcidepreventie. Sommige CGG hebben een specifieke opdracht t.a.v. suïcidepreventie in opdracht van de overheid. Het decreet van 18 mei 1999 betreffende de geestelijke gezondheid overeenkomstig de artikelen 9§7,.9, 9°, 9°§2 voorziet risicogroepenpreventie en samenwerking met derden inzake preventie. Omwille van hun maatschappelijke positie richten de CGG zich tot een aantal intermediaire doelgroepen.

3. De missie Het Project Zelfmoordpreventie stelt zich tot doel de zelfmoordpreventie op professionele manier te ontwikkelen en uit te voeren in en vanuit de CGG. Hiervoor richt het Project zich voornamelijk op specifieke doelgroepen aan de hand van samenwerking, ondersteuning en vorming van sleutelfiguren en intermediaire organisaties. Het Project Zelfmoordpreventie streeft naar de verankering van de zelfmoordpreventie binnen beleid en praktijk in het kader van een lange termijnvisie. De Coördinatie ondersteunt processen om kwaliteitsverbetering in de preventiepraktijk tot stand te brengen.


8

Deze missie is realiseerbaar mits inachtname van het volgende: - het nastreven van structurele veranderingen; - alleen een integrale preventie kan resultaten bewerkstelligen; - de inspanningen dienen op lange termijn aangehouden, gecoördineerd te verlopen en op voldoende schaalgrootte te zijn ingebed. Dit impliceert dat het Project op meerdere terreinen actief is, namelijk: - het optimaliseren van de hulpverlening t.a.v. de suïcideproblematiek en de opvang van nabestaanden; - het samenwerken met intermediaire doelgroepen; - het bewaken van suïcidepreventie in de algemene preventie en participatie aan overlegstructuren inzake zelfmoordpreventie.


9

4. Doelstellingen 4.1. Ingebouwde preventie en optimalisering van hulpverlening Ingebouwde preventie zit verweven in de curatieve zorg of begeleiding. Bij de in de hulpverlening ingebouwde preventie gaat het om curatieve activiteiten die preventieve effecten hebben of die met een preventieve bekommernis worden uitgevoerd. In het kader van deze doelstelling onderscheiden we twee soorten ingebouwde preventieactiviteiten: - het optimaliseren van hulpverlening in het CGG bij risico op suïcidaal gedrag: het promoten en implementeren van een suïcidepreventieprotocol (aanbevelingen) waarin de activiteiten en verantwoordelijkheden t.a.v. suïcidale patiënten en risicopatiënten op suïcide duidelijk worden omschreven. Het protocol geeft aanwijzingen m.b.t. het behandelen van de aanmelding, intake, risico-inschatting, teambespreking en -verantwoordelijkheden en opmaak handelingsplan, opvolgen evolutie en (problematische) afsluiting van het dossier. (Cfr. intakeformulier). De CGG-hulpverleners worden door het Project op de hoogte gehouden van recente wetenschappelijke inzichten m.b.t. suïcidepreventie en behandeling van risicopatiënten. - het optimaliseren van samenwerking met hulpverleners buiten het CGG: het realiseren van samenwerkingsverbanden voor de opvolging van suïcidepogers en patiënten met risico op suïcide. Er worden afspraken gemaakt tussen het CGG en de gezondheids- en welzijnsvoorzieningen i.v.m. doorverwijzing, samenwerking en opvolging van suïcidale patiënten en risicopatiënten op suïcide. Er worden afspraken gemaakt met de CLB’s i.v.m. de samenwerking rond suïcidale leerlingen en leerlingen met risico op suïcide. Teneinde de samenwerking te optimaliseren kunnen momenten worden gepland voor gezamenlijke gevalsbespreking en evaluatie van de samenwerking met de hoger vermelde voorzieningen. 4.2. Deskundigheidsbevordering van intermediairs Intermediairs zijn voor het preventiewerk de tussenpersonen/sleutelfiguren die in contact staan met potentiële hulpvragers of werken met risicogroepen. Intermediairs hebben omwille van hun toegankelijkheid tot de doelgroep en hun specifieke deskundigheid een centrale rol bij het voorkomen van suïcide ondermeer inzake vroegdetectie. In dit kader zijn de volgende groepen van intermediairs van belang: huisartsen, ziekenhuispersoneel, jongerenbegeleiders, politiediensten, Teleonthaalvrijwilligers, e.a.. Het CGG Project Zelfmoordpreventie biedt vorming en coaching aan intermediairs die betrokken zijn bij de personen met een suïcideproblematiek of -risico. Deze verantwoordelijkheid wordt regionaal gerealiseerd. 4.3. Opvang van nabestaanden De opvang van nabestaanden in de CGG, en de coördinatie en werking van gespreksgroepen voor nabestaanden na zelfdoding in Vlaanderen vergt een bijzonder aanpak. De realisatie van deze doelstelling wordt opgenomen door de Werkgroep ‘Verder’ die ontstaan is vanuit het CGG Project


10

Zelfmoordpreventie. In elke provincie is er een contactpersoon binnen het CGG, een Projectmedewerker, die de werking voor nabestaanden (gespreksgroepen) mee ondersteunt. Deze Projectmedewerkers zorgen ook voor lokale doorstroming van informatie en activiteiten, en werken mee aan andere activiteiten van de Werkgroep Verder. In het kader van het professionaliseren van de gespreksgroepen van nabestaanden, vanaf 2007, zal de inhoudelijke ondersteuning door medewerkers van het Project worden verder gezet. Daarnaast bevatten de vormingen suïcidepreventie die het Project verzorgt voor intermediairs een luik rouw na suïcide en hulp aan nabestaanden. 4.4. Participeren aan overleg en bewaken van suïcidepreventie in de regionale overlegstructuren inzake zelfmoordpreventie Dit houdt in: - het opvolgen van gecoördineerde acties tussen het CGG en andere initiatieven die zelfmoordpreventie tot doel hebben in de provincies en in Vlaanderen; - het agenderen van het maatschappelijk belang van suïcide en suïcidepreventie in regionale structuren; - het opvolgen van de suïcidepreventie in het kader van de algemene geestelijke gezondheidszorg en gezondheidspromotie. De CGG nemen de taak op zich als aandachtsfunctionaris binnen het regionaal gezondheids- en welzijnsoverleg; - de organisatie van een zelfmoordpreventieproject brengt preventieve elementen in vanaf de eerste lijn tot en met de derde lijn van de hulpverlening. De CGG werpen zich in de overlegstructuren op als ‘bewakers’ van factoren die een bijdrage leveren tot het verkleinen van risico op suïcide. Zij vestigen de aandacht op elementen m.b.t. risicoreductie inzake suïcide en de bevordering van de geestelijke gezondheid. CGG werken mee aan het algemene opzet van geestelijke gezondheidszorg en gezondheidspromotie. - het inhoudelijk steunen en meewerken aan suïcidepreventieinitiatieven die worden genomen door de overheid, meer bepaald, in het kader van het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie.

5. Projectorganisatie Sedert januari 2000 is de zelfmoordpreventie in de CGG geïntegreerd in de reguliere werking van de CGG. De vroegere convenants zijn hiermee verankerd in de reguliere werking van de betrokken CGG. De coördinatie van het project maakt hierop evenwel een uitzondering. Tussen het Samenwerkingsverband FDGG-VVI en de overheid werd voor de coördinatie een convenant afgesloten in het kader van de activiteiten ter ondersteuning van de CGG teneinde de samenhang en de doelstellingen van het project te bewaken. 5.1. De Stuurgroep De Stuurgroep is samengesteld uit een vertegenwoordiging van de FDGG, VVI, de directies van de betrokken CGG en de Projectverantwoordelijke/Coördinator. Op uitnodiging wordt de Stuurgroep bijgestaan door Projectmedewerkers. 5.2. Het Zelfmoordpreventieteam/Projectoverleg Het Zelfmoordpreventieteam/Projectoverleg bestaat uit de Projectmedewerkers van de CGG en de Projectverantwoordelijke.


11

In totaal zijn er 8,5 VTE of 15 Projectmedewerkers tewerkgesteld die behoren tot de reguliere equipes van de betrokken CGG. 1/3 VTE secretariaat en 1/2 VTE coördinator staan in voor de coördinatie en ondersteuning van de Projectmedewerkers en de CGG. Het ondersteunend kader is door een convenant aan het geheel van het Project Zelfmoordpreventie toegevoegd. Projectmedewerkers in de CGG en ondersteuning CGG West-Vlaanderen LARGO CGG Mandel en Leie

Projectmedewerkers

CGG NW-VL

Rita Barilla (halftijds) Karen De Waele (halftijds tot augustus) An Lievrouw (halftijds vanaf oktober) An Lievrouw (halftijds)

Oost-Vlaanderen ECLIPS CGG ZO-Vl

Ilse Conserriere (4/5detijds) Katja Blauwbloeme (voltijds)

Antwerpen ANDANTE

CGG Noorderkempen CGG De Pont Vlaams Brabant & Brussel AHASVERUS PASSANT (Leuven) PASSANT (Halle) CGG Brussel

Limburg LITP DAGG Ondersteunend kader Samenwerkingsverband FDGG-VVI

Suzy Van der Meeren (2/3detijds; verlof in april-september) Danny Halford (4/5de vervangingscontract in maart-september) Mieke Joniaux (terug vanaf oktober, 1/3detijds) Marijke Vandervoort (halftijds) Vicky Van Dooren (halftijds)

Kim Soetaert (halftijds) Karl Andriessen (halftijds tot april) Astrid Alders (halftijds vanaf mei) Nico De fauw (halftijds) Bart Nauwelaerts (halftijds tot april) Karl Andriessen (halftijds vanaf april)

Astrid Alders (halftijds) Rita Vanhove (halftijds, plus gemiddeld 10 uur/mnd pilootproj.) Walter De Keyzer (coördinatie, halftijds tot 30 juni) Karl Andriessen (coördinatie halftijds vanaf 20 april) Annie De Clercq (secretariaat, 1/3detijds)

De contactgegevens van de Projectmedewerkers vindt u op volgende pagina


12

6. Projectcoördinatie en ondersteuning De projectcoördinatie ondersteunt de CGG en de projectmedewerkers in het verwezenlijken van de doelstellingen. De projectcoördinatie neemt procesmatige en functionele taken op zich op diverse vlakken. 6.1. Functies 6.1.1. Beleidsmatige, strategische en inhoudelijke aspecten Om wetenschappelijk onderbouwde redenen, opteerde de stuurgroep van het CGG Project Zelfmoordpreventie voor preventiestrategieën met een regio-overstijgend karakter, deskundigheidsbevordering van intermediairs, overleg en netwerkontwikkeling, verbetering van opvang van nabestaanden, protocollering, e.d.. Deze opties vergen coherentie, fasering, regelmatige bijsturing, management en overleg. Het Vlaamse preventielandschap is in volle ontwikkeling op het gebied van regelgeving en beleidsontwikkeling t.a.v. de 6de gezondheidsdoelstelling. De projectcoördinatie volgt strategische discussies op inzake netwerkontwikkeling en preventiestrategieën met het oog op een gunstige positionering van het Project Zelfmoordpreventie in het geheel van het preventielandschap en de Vlaamse maatschappelijke context. In dit perspectief onderhoudt de coördinatie goede relaties met de overheid (administratie en het kabinet van de bevoegde minister) maar ook met andere relevante organisaties. De projectcoördinatie voert een actief beleid t.a.v. andere sectoren of partners in preventie inzake samenwerking. Pilootprojecten Het project was/is betrokken bij diverse pilootprojecten waarin naast de Vlaamse Gemeenschap ook partners uit de hulpverlenings-, financiële-, en universitaire wereld betrokken zijn: Cera Foundation, Domus Medica, Interuniversitair Centrum voor Huisartsenopleiding, European Alliance Against Depression, Eenheid voor Zelfmoordonderzoek Universiteit Gent, Limburgs Universitair Centrum, Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid, e.a. Deze projecten beogen preventief gedrag van huisartsen en ziekenhuispersoneel t.a.v. depressie en suïcide te verbeteren, interdisciplinaire samenwerking te bevorderen, zorgcontinuïteit te verzekeren en de opvang van suïcidale personen te verbeteren. Het Project Zelfmoordpreventie neemt deel aan stuurgroepen van pilootprojecten en is betrokken op het terrein. Beleidsvoorbereidende Werkgroepen Het Project Zelfmoordpreventie van de CGG nam deel aan beleidsvoorbereidende werkgroepen Zelfmoordpreventie van de Vlaamse en Federale overheid. 6.1.2. Beeldvorming en public relations Zelfmoord en ook de preventie ervan is een mediageniek gegeven. De projectcoördinatie en ondersteuning streeft naar een eigen gezicht van het Project en de CGG m.b.t. zelfmoordpreventie in het maatschappelijk gebeuren. Hiertoe worden de nodige contacten met media, overheids- en andere diensten of organisaties gelegd. Aandacht gaat naar de public relations met het oog op een goede verstandhouding met de media, en met mogelijke partners op regionaal en Vlaams niveau. Naast de frequente perscontacten i.v.m informatie, getuigen of locaties voor opnames, waren er ook dit jaar enkele representatiecontacten met de pers. Onze eigen, ruim bijgewoonde, conferentie op 4 september was een succes wat betreft beeldvorming en bekendmaking van de werking. Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2005

14

Het Project was ook vertegenwoordigd op andere conferenties in binnen- en buitenland. Op het 11th European Symposium on Suicide and Suicidal Behavior (8-12 september) werden 8 presentaties en workshops verzorgd vanuit de praktijk van het Project. Naast deze inhoudelijke toetsing was deelname belangrijk als bijscholing van de medewerkers en voor teambuilding. Op het 3de Vlaamse Geestelijk Gezondheids Congres was het Project aanwezig met een infostand (samen met de Werkgroep Verder), en verzorgde 13 presentaties en workshops. Details van deze presentaties zijn opgenomen in de varia rubriek achteraan in dit verslag. Als gevolg van dit alles wordt er, zowel door hulpverleners als door hulpvragers, meer en meer een beroep gedaan op het secretariaat en de Coördinatie van het Project. 6.1.3. Samenwerking en partnership Cera Foundation De werking voor nabestaanden ontwikkelde zich i.s.m. derden. De Werkgroep ‘Verder’ ontstond n.a.v. de samenwerking met de Cera Foundation. De financiering van de werking van ‘Verder’ werd inmiddels overgenomen door de Vlaamse Gemeenschap. Het project zetelt ook in de wetenschappelijke stuurgroep van een innovatief totaalproject gericht op deskundigheidsbevordering van huisartsen en samenwerking met geestelijke gezondheid (zie hier onder). Domus Medica-ICHO Onder impuls van de Cera Foundation werd (in 2003) een preventieproject gelanceerd. Het project beoogt preventief gedrag bij de huisarts t.a.v. depressie en suïcide. De huisartsen krijgen een bijscholingspakket via e-learning en in LOKs en Kringen aangeboden, en kunnen beroep doen op een helpdesk (Gachet). Tevens worden behandelingsaanbevelingen geschreven, en via een actieonderzoek (Delphistudie) wordt een consensus ontwikkeld inzake samenwerking tussen de eerstelijnszorg en de gespecialiseerde zorg. Het CGG Project is partner en zetelt in de stuurgroep. Dit project wordt door de Vlaamse overheid gesubsidieerd. Onderwijs Met de ministeriële diensten (Vlaamse Onderwijsraad) werd contact opgenomen inzake deskundigheidsbevordering van CLB-medewerkers en leerlingbegeleiders in de scholen. Samen met de EZO en CPZ werd een brief verzonden naar de onderwijskoepels, waarin o.a. werd gewezen op het belang van preventiedraaiboeken in scholen van het secundair onderwijs. Politie Er werd een project ‘Suicidepreventie als taak van politie’ in de voortgezette opleiding erkend in de Oost-Vlaamse Politie Academie. Dit pilootproject kan een nieuwe impuls geven aan de werking t.a.v. politie ook in andere provincies. Er waren contacten met het Federaal Stressteam. Vragen van regionale korpsen worden opgenomen binnen een breder preventiebeleidskader. Pilootprojecten in opdracht van de Vlaamse Overheid In Limburg liepen 2 Vlaamse pilootprojecten waarbij beroep werd gedaan op de expertise van het project: - Recidive preventie bij suïcidepogers i.s.m. huisartsen; - Psychosociale Evaluatie en Opvang van Suïcidepogers in het Algemeen Ziekenhuis (PEOSAZ). In West-Vlaanderen werkt het CGG-project mee aan ‘stepped care’-projecten in het kader van de European Alliance Against Depression. Het concept voor een publiekscampagne ‘10 stappen voor een geestelijke gezondheid’ werd eerder reeds aan de overheid overgemaakt, wat nu werd ontwikkeld tot ‘Fit in je hoofd’. Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

15

Media Het projectsecretariaat wordt regelmatig door de media gecontacteerd. Tevens wordt een actieve koers aangehouden door het verstrekken van informatie over eigen activiteiten, advies en bemiddeling m.b.t nieuwsgaring en interviews, etc. Media deden beroep op de knowhow van de netwerken, de sociale kaart, thematische kennis en informatie. Bij contacten wordt van de gelegenheid gebruik gemaakt om de media te wijzen op zorgvuldige verslaggeving en rekening te houden met de richtlijnen en aanbevelingen terzake. 6.1.4. Interne/externe communicatie De projectcoördinatie faciliteert de communicatie tussen: - de Stuurgroep en het Projectoverleg; - de Projectmedewerkers onderling en de CGG; - de Projectmedewerkers, de CGG en de overheidsdiensten m.b.t. het agenderen van aandachtspunten. De projectcoördinatie expliciteert en bewaakt de consensus binnen het Projectoverleg inzake strategie en werkmodellen (knelpunten aanduiden, agenderen). De projectcoördinatie waakt over het geheel i.f.v. operationaliteit van het Project. De projectcoördinatie vormt het aanspreekpunt van het Project Zelfmoordpreventie. Het aanspreekpunt zorgt voor snelle en adequate doorspeling van hulpvragen (individueel, instellingen of groepen) en de opvolging ervan. 6.1.5. Logistieke en organisatorische ondersteuning De taak van de Coördinatie situeert zich ook op organisatorisch en logistiek niveau: permanentie en secretariaatsondersteuning met het oog op productontwikkeling en het organiseren van training, intervisie en overleg. Het faciliteren van de communicatie en het opvolgen van de vorderingen zijn kerntaken. Sinds 2006 worden alle verslagen van de projectvergaderingen gearchiveerd op het intranet van de website van het Project, waar de leden van de Stuurgroep, de Projectmedewerkers, de Coördinator en het Secretariaat toegang toe hebben. Organisatorische ondersteuning De Coördinatie zorgt voor: - het organiseren en opvolgen van de vergaderingen van de Stuurgroep; - het organiseren en opvolgen van de vergaderingen van het Projectoverleg Zelfmoordpreventie; - het opvolgen van de werkgroepen; - het organiseren van overleg, intervisie en training; - organiseren en opvolgen van ad hoc-overleg; - organiseren van intervisie en training voor Projectmedewerkers en CGG-personeel. Logistieke ondersteuning De Coördinatie biedt secretariaatsondersteuning: - administratieve afhandeling; - verslaggeving; - archivering; - website/intranet - kopieservice; - vormgeving en huisstijl; - vergaderruimte; - permanentie.


16

6.2. Overleg: samenstelling en agenda 6.2.1. Stuurgroep De Stuurgroep bepaalt de strategische krijtlijnen van het project. De Stuurgroep nam in 2006 ook taken van dagelijkse orde op zich en nam een hogere vergaderfrequentie aan dan tot voor twee jaar. De stuurgroep vergaderde 7 maal (07.02, 28.03, 09.05, 07.07, 19.09, 17.10, 12.12). Samenstelling voorzitter leden

De Brouwere José Aben Jos – Andriessen Karl - Deboiserie Mimi - De Keyzer Walter - Desmit Filip - Dhanis Wim - Du Laing Leo - Lievens Jos - Mampuys Jan - Schröter Hans - Stijnen Eric - Van Speybroeck Jan - Vincke Alain – Wyns Julienne

Agendapunten Aanwerving nieuwe coördinator, opvolging project 10 positieve stappen ‘Fit in je hoofd’, samenwerking met ICHO, organisatiestructuur van het project, sturing, intermediaire doelgroepen, evaluatie, opzet en evaluatie van de activiteit (conferentie) van het Project in het kader van de Werelddag Suïcidepreventie, het Project op het Europese Suicide Symposium en het Vlaams Congres Geestelijke Gezondheid in september, strategieën inzake suïcidepreventie bij jongeren, communicatie naar CLB, jaarverslag 2005, netwerkactiviteiten in de regio’s, overleg met de overheid, Vlaams Actieplan Suïcidepreventie, website en intranet van het Project, facturering vormingen, implementatie pilootprojecten preventiestrategieën na een zelfmoordpoging, geestelijke gezondheidsbeleid op school, persaandacht voor zelfmoordpreventie, samenwerking met LUCAS ivm evaluatie vormingen, samenwerking Domus Medica, projectoproep vroegdetectie psychose, bevraging suïcidepreventie door federale overheid, publicaties van projectmedewerkers, dossier continuering coördinatie convenant, afstemming projectdoelstellingen-Vlaams Actieplan, ethisch charter i.v.m. sponsoring, vooruitblik 10 jaar Project in 2007. 6.2.2. Projectoverleg Het Projectoverleg bestaat uit de voltallige groep Projectmedewerkers die samen met de Coördinator het zelfmoordpreventieteam vormen. Afstemming en informatieoverdracht beheersen de agenda. Het Projectoverleg hield 9 vergaderdagen (19.01, 23.02, 06.04, 04.05, 29.06, 31.08, 05.10, 09.11, 21.12). Samenstelling voorzitter leden

De Keyzer Walter, in april opgevolgd door Karl Andriessen Alders Astrid - Andriessen Karl – Barilla Rita - Blauwbloeme Katja - Conserrière Ilse - De fauw Nico - De Waele Karen - Halford Danny – Joniaux Mieke - Lievrouw An - Nauwelaerts Bart - Soetaert Kim - Van der Meeren Suzy - Vandervoort Marijke - Van Dooren Vicky Vanhove Rita

Agenda Aanwerving nieuwe coördinator, ‘Fit in je hoofd’, jaarverslag 2005, ontwikkelingen in de verschillende werkgroepen, suïcidepreventie bij jongeren, politie, huisartsen, ziekenhuizen, netwerkontwikkeling, en nabestaanden; locoregionale/provinciale ontwikkelingen; aanwezigheid en activiteiten van het Project in het Europese Suicide Symposium en het Vlaamse Congres Geestelijke Gezondheid in september, nieuwe vakliteratuur, ontwikkeling van de website en intranet, organisatie en evaluatie van de conferentie n.a.v. de Werelddag Suïcidepreventie, Vlaamse beleidsontwikkelingen, oprichting Vlaamse Werkgroep Suïcidepreventie, evaluatie pilootprojecten risico-inschatting en recidivepreventie, start Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

17

project ‘integrale zorg suïcidepogers’, federale initiatieven, communicatie naar CLB, contacten met media, samenwerkingen met Domus Medica, ICHO, European Alliance Against Depression, LUCAS, CPZ, EZO, Ups&Downs; Werkgroep Verder, 5de dag van de Nabestaanden, protocollen suïcidepreventie, ethische code i.v.m. sponsoring, 10 jarig jubileum van het Project in 2007. 6.2.3. Werkgroepen Vorming intermediairs - werkgroep huisartsen - werkgroep ziekenhuizen/netwerkontwikkeling - werkgroep jongeren - werkgroep politie Deze vier werkgroepen liggen aan de basis van vier vormingspakketten gericht op intermediaire doelgroepen: huisartsen, politie, ziekenhuizen en jeugdhulpverlening. Door de evoluties inzake netwerkontwikkeling is de werkgroep ziekenhuizen geëvolueerd naar een werkgroep netwerkontwikkeling. De werkgroepen denken ook na over de strategieën om deze groepen te bereiken. De verwezenlijkingen op het gebied van deskundigheidsbevordering t.a.v. deze doelgroepen komen uitgebreid aan bod in “Deel 2 Realisaties”. Nabestaanden Werkgroep ‘Verder’ De oorspronkelijke werkgroep i.v.m. nabestaanden in het Project evolueerde met de financiële steun van de Cera Foundation, en groeide uit tot een deelproject. De Werkgroep ‘Verder’ ontwikkelde een waaier van activiteiten en ondersteunt gespreksgroepen voor suïcidenabestaanden. Deel II ‘Realisaties’ rapporteert uitgebreid over deze activiteiten. Netwerkontwikkeling Deze werkgroep inventariseert de lokale netwerkontwikkelingen (bvb naar structuur en betrokken partners) en gaat op zoek naar faal- en succesfactoren inzake netwerking en samenwerking tussen CGG, ziekenhuizen, huisartsen,... Gezien de Vlaamse beleidsontwikkelingen (evaluatie van de pilootprojecten m.b.t. risicoinschatting en organiseren van vervolgzorg; en aanloop naar het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie) wordt hiermee geanticipeerd op de mogelijkheid dat belangrijke delen van zo’n actieplan lokaal zullen moeten worden geïmplementeerd. Tevens kan dit de mogelijkheid openen om de lokale netwerkvorming meer te stroomlijnen. Andere Werkgroep protocol & beleidsplan Deze werkgroep ontwikkelde het basiskader van het ‘protocol’ zelfmoordpreventie van de CGG, waarin aanbevelingen voor de intake en behandeling van suïcidale personen worden gegeven. Een gelijkaardig protocol voor kinderteams is beschikbaar, en in 2006 werd gestart met een document voor residentiële settings. 6.2.4. Het project in de CGG/regio/provincie De CGG hebben de strategische doelstellingen zelfmoordpreventie opgenomen in hun beleidsplannen. Omdat vele partners en intermediaire doelgroepen provinciale aanspreekpunten hebben of provinciaal georganiseerd zijn, is een provinciale aanpak aangewezen.


18

Op de Stuurgroepvergaderingen en het Projectoverleg zijn de thema’s vorming en provinciale ontwikkelingen vaste agendapunten om zowel op inhoudelijk vlak als implementatieniveau aandacht te besteden aan de inhoudelijke aspecten als aan de praktische ontwikkelingen van de doelstellingen. De Provinciale stuur- of overleggroepen lopen onder coördinatie van de projectmedewerkers. Het betrekken van andere partners in de welzijns- en gezondheidszorg (bvb. de overlegplatforms geestelijke gezondheid) met het oog op netwerkontwikkeling wordt aangemoedigd. Scharnierpunten zijn ondermeer het opstellen en bespreken van protocollen of handelingsplannen (“Draaiboek voor het opmaken van een protocol suïcidepreventie in de CGG”). Netwerkontwikkeling en protocollering hebben belangrijke implicaties op de positionering van de CGG en de interne werking. In alle provincies wordt samengewerkt met de LOGO’s. De LOGO’s kunnen in de toekomst een belangrijke rol spelen bij de implementatie van de doelstellingen van het project, meer specifiek, in het kader van de 6de gezondheidsdoelstelling m.b.t. preventie van depressie en suïcide. De CGG medewerkers Zelfmoordpreventie (gemiddeld 1,5 VTE/provincie) bundelen de krachten om aan diverse vragen tegemoet te komen.


19


20

DEEL II REALISATIES 2006


21

1. Zelfmoordpreventie in de CGG Bij de start van het Project Zelfmoordpreventie in december 1997 werd het optimaliseren van de hulpverlening aan suïcidale patiënten in de CGG als één van de doelstellingen naar voor geschoven. Ook in 2006 werd hier aandacht aan besteed. Interne vorming In diverse CGG-teams werd door de lokale projectmedewerker vorming aangeboden met betrekking tot het thema zelfmoordpreventie. Er werd stilgestaan bij inhoudelijke thema’s zoals knelpunten in de hulpverlening aan suïcidale patiënten binnen een ambulante setting, de rol van het CGG in netwerkontwikkeling rond de suïcidale patiënt, beleving van de hulpverlener … Protocol Suïcidaliteit is een complexe materie en vraagt dan ook een specifieke aanpak binnen de CGG. Om collega’s te ondersteunen bij de hantering van de problematiek kan men beroep doen op een suïcidepreventieprotocol. Een protocol over suïcide dient antwoord te geven op de vragen en knelpunten die binnen een team ondervonden worden wanneer zij in contact komen met een suïcidale patiënt. Het is belangrijk dat de interne werking rond de suïcideproblematiek duidelijk wordt. Dit creëert de mogelijkheid om een gemeenschappelijke interne visie uit te bouwen. Een suïcidepreventieprotocol dient werkbaar te zijn binnen een team. Er worden dan ook algemene richtlijnen aangeboden om de mogelijkheid te laten aan elk CGG om deze richtlijnen verder te concretiseren. Een protocol is ook een handig instrument voor stagiairs en nieuwe collega’s. Indien het probleem voorkomt bij kinderen en jongeren wordt het nog complexer. Reeds in 2005 werd ook een draaiboek ontwikkeld dat aangepast is aan de specifieke noden van kinderen jongerenteams. Er wordt vanuit gegaan dat een protocol of een draaiboek een houvast kan zijn en bijdraagt tot het optimaliseren van de hulpverlening in een CGG. In de meeste CGG in Vlaanderen werd een protocol of een handelingsplan geïmplementeerd. Het is een proces dat zich sedert de CGG-fusies voltrekt. De locale teams worden hierin betrokken. Deze protocollen maken deel uit van een kwaliteitsbeleid waarin de procedures van aanmelding, opvolging, interventie en nazorg worden uitgewerkt. De handelingsplannen zullen in de toekomst meer en meer het voorwerp uitmaken van evaluatie. Er worden inspanningen ondernomen om de nieuwe medewerkers in te werken. Er bestaan ook specifieke protocollen voor jongeren en volwassenen waarbij de respectievelijke teams betrokken zijn. Het begrip netwerkontwikkeling is ook niet ver af. Naast de interne protocollen gericht op de CGGwerking werd in 2006 een aanzet gegeven naar protocollen voor residentiële settings met aandacht voor samenwerkingsverbanden tussen residentiële en ambulante hulp. Workshopdag Tweejaarlijks wordt een workshopdag suïcidepreventie voor CGG-hulpverleners georganiseerd. In 2003 was er een studiedag voor alle hulpverleners in de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg in het kader van deskundigheidsbevordering en optimaliseren van de hulpverlening aan suïcidale personen in de CGG onder het motto “als de dood een medespeler is”. De editie 2005 ‘Op leven en dood’ ging door op 21.10 in Schaarbeek. De workshopdag bood de gelegenheid om met bepaalde facetten van de hulpverlening aan risicopersonen kennis te maken of te verdiepen. Deze workshopdag behandelde volgende thema’s: - bespreekbaar maken van suïcidaliteit en risico-inschatting bij volwassenen; - betrekken van gezin en omgeving bij het omgaan met suïcidale patiënten; - crisisinterventie en non-suïcidecontracten; - beleving van de hulpverlener; - de hulpverlener als nabestaande. Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

22

De workshopdag werd bijgewoond door 54 CGG-hulpverleners en werd als zeer nuttig ervaren in de werkcontext van de CGG-hulpverlening. Gezien het om een tweejaarlijks initiatief gaat, vond in 2006 geen workshopdag plaats. In 2007 zal de workshopdag wel plaatsvinden en worden aangegrepen om het 10-jarig jubileum van het Project Zelfmoordpreventie te vieren.

2. Deskundigheidsbevordering In deze rubriek wordt ondermeer stilgestaan bij de vormingspakketten zelfmoordpreventie die door de projectmedewerkers werden uitgewerkt, verfijnd en aangeboden aan de volgende vier doelgroepen: ziekenhuizen, huisartsen, jeugdhulpverlening en politie. Oorspronkelijk gestart met pakketten met fotocopies en transparanten, werkt het Project nu volledig met electronische pakketten (powerpoints en handouts), wat de soepelheid en het gebruiksgemak sterk heeft verhoogd. Sinds de tweede helft van 2006 kunnen de Projectmedewerkers van elk vormingspakket een basisversie downloaden van het intranet. Visie en doel Vanuit het Project Zelfmoordpreventie streeft men zoveel mogelijk naar geïntegreerde preventie met het oog op langetermijneffecten. De vormingen die worden aangeboden zijn daarom veelal meerdaagse vormingen voor een beperkte groep deelnemers. Op die manier wordt het mogelijk om op een grondige en interactieve manier te werken rond de thematiek. De eigen ervaringen van de deelnemers vormen hierbij het uitgangspunt. Deze vormingen zijn vaak een aanzet tot of het gevolg van netwerkontwikkeling rond de suïcidale patiënt. Inhoudelijk In de vormingspakketten komen in grote lijnen volgende thema’s aan bod: - achtergrondinfo met betrekking tot zelfmoord: cijfergegevens, historische kijk …, - het suïcidaal proces, - risico- en beschermende factoren, - signalen van suïcidaal gedrag, - bespreekbaar maken van suïcidaal gedrag, - crisisinterventie, - draaiboek: ‘Hoe omgaan met suïcidaal gedrag binnen je werkcontext’, - opvang van nabestaanden, - netwerkontwikkeling, - eigen beleving. Didactische werkvormen Naast de nodige informatieoverdracht wordt er meestal zeer interactief gewerkt tijdens de vormingen. Groepsdiscussies, oefeningen, rollenspelen, video-observatie, … zijn veel aangewende werkvormen. 2.1. Ziekenhuizen Vormingspakket Het vormingspakket ’Suïcidepreventie in Ziekenhuizen’ bevat theoretische informatie en didactische richtlijnen. Het kan worden gebruikt door de projectleden als basis voor de vormingen aan ziekenhuizen. Het pakket werd in 2006 ge-update, rekening houdend met de evoluties inzake netwerkvorming. Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

23

Partners voor implementatie In alle provincies werd een vormingsaanbod gedaan voor ziekenhuispersoneel. Dit aanbod gold voor algemene ziekenhuizen, alsook voor psychiatrische ziekenhuizen. Realisaties In elke provincie werd vorming gegeven aan ziekenhuispersoneel. De vormingen werden altijd gegeven door de projectmedewerkers. Meestal waren de deelnemers verpleegkundigen, soms ook psychologen, maatschappelijk werkers en/of artsen. De tijdsduur varieerde van een halve dag tot drie dagen. Meestal ging het om één- of tweedaagse vormingen. In 2006 waren er 295 deelnemers in de ziekenhuisvormingen. Er wordt zoveel mogelijk voor gezorgd dat de vormingen geïntegreerd zijn in een ruimere samenwerking met de ziekenhuizen op vlak van suïcidepreventie (zie rubriek ‘Netwerkvorming’). Toekomstplannen Het verder ontwikkelen van samenwerkingsverbanden met ziekenhuizen en een daarin geïntegreerde vorming blijft een belangrijke doelstelling voor volgend jaar. 2.2. Huisartsen 2.2.1. Algemene uitgangspunten en realisaties Vormingspakket In het kader van de ondersteuning en deskundigheidsbevordering van huisartsen werd samengewerkt met volgende huisartsenorganisaties: het Interuniversitair Centrum voor Huisartsenvorming (ICHO) en de Wetenschappelijke Vereniging voor Vlaamse Huisartsen (WVVH), recent ondergebracht in Domus Medica, evenals met LOGOartsen en huisartsenkringen. Een vormingspakket dat wordt aangeboden aan huisartsenkringen en LOK’s werd ontwikkeld. Projectmedewerkers verzorgen de vormingsavonden. In 2006 vonden 17 vormingsavonden plaats. Een electronische cursus ITOL zelfmoordpreventie is operationeel. Reeds 350 artsen volgden dit intensief e-learning programma rond suïcidepreventie. Partners in de implementatie In 2006 werd de samenwerking met het ICHO en Domus Medica verder gezet. Deze partners worden financieel gesteund door de Cera Foundation en de Vlaamse Overheid met het oog op de implementatie van de op de Gezondheidsconferentie, Preventie van Depressie en Zelfmoord, voorgestelde en goedgekeurde strategie van deskundigheidsbevordering bij huisartsen. Een stuurgroep waaraan o.a. de Coordinator van het CGG-Project deelneemt, begeleidt de werkzaamheden. Het Project Zelfmoordpreventie werkt reeds sinds 2001 met het ICHO aan de ontwikkeling van een elearning programma (internet ondersteunde thematische opleidingslijn: ITOL) voor huisartsen in beroepsopleiding (HIBO). In december 2003 werd het ITOL Zelfmoordpreventie gefinaliseerd en een eerste cursus werd ingericht. In 2004 werden er aanpassingen doorgevoerd zodat de ITOL ook voor praktiserende huisartsen geschikt werd. De drie weken durende cursus werd in 2006 vier maal aangeboden. Projectmedewerkers nemen hierbij de rol van “facilitatoren” op zich. Cursisten worden begeleid via een discussie- en casusforum en krijgen feedback op ingestuurde huiswerkopdrachten. Deze nieuwe methode van bijscholing werd erkend door de accrediteringscommissie in de rubriek “ethiek en economie”. Een navormingstraject werd uitgewerkt via onder meer een nieuwsbrief met actuele informatie voor ex-cursisten. Voor meer informatie zie: www.icho.be/itolinfo/zelfmoordpreventie. Het ITOL werd gepresenteerd door Rita Vanhove tijdens het 11th European Symposium on Suicide and Suicidal Behaviour in Slovenië, september 2006. De respons van de deelnemers aan dit symposium op de presentatie, was zeer positief. Vooral het zeer doordachte didactische concept van de cursus werd geprezen. In de discussie werd ingegaan op de vraag hoe men dit vormingsaanbod kan doen ingang Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

24

vinden bij een grote groep van praktiserende huisartsen. Het werven van deelnemers is in Vlaanderen niet evident, wat ook zo blijkt te zijn in andere landen, ook al wordt de cursus door de deelnemers overwegend zeer positief geëvalueerd. Delphistudie Met Domus Medica werd samengewerkt aan de Delphistudie die knelpunten in de samenwerking tussen de verschillende lijnen in de gezondheidszorg met betrekking tot risicopatiënten op suïcide in kaart wil brengen en een consensus rond de aanpak van risicopatiënten wil ontwerpen. Huisartsen, ziekenhuispersoneel, psychiaters, psychologen (ook in de CGG) werden bevraagd. Op basis van deze bevraging zal advies gegeven worden ter verbetering van de samenwerking. De consensusvorming vordert gestaag en een derde ronde moet hiervan in 2007 het sluitstuk vormen. Vanuit de CGG werden regionale samenwerkingsverbanden met huisartsen uitgewerkt in het kader van netwerkontwikkeling (zie rubriek ‘Netwerkontwikkeling’). In de regio Midden-West Vlaanderen (Roeselaere, Tielt en Izegem) werd een samenwerkingsverband tussen de AZ en huisartsen opgestart en vormingen voor huisartsen gepland. In Limburg werden in de regio Hasselt en Noord-Limburg info- en vormingsavonden voor huisartsen ingericht in het kader van de pilootprojecten recidivepreventie suïcidepogers. 2.2.2. Nieuwe accenten Er werd binnen de ITOL zelfmoordpreventie een nieuw cursustraject ontwikkeld, bestemd voor de praktiserende psychiaters en psychiaters in opleiding. Vanaf 2006 brengt de cursus deze twee beroepsgroepen- cruciaal in zelfmoordpreventie- met elkaar in contact en kunnen ze met elkaar in discussie gaan in de fora. Een interactieve electronische helpdesk werd eveneens ontwikkeld. Op www.gachet.be kunnen huisartsen en andere hulpverleners terecht voor duiding van een kritisch incident (bijvoorbeeld een suïcidepoging van een patiënt), een leeswijzer voor buitenlandse aanbevelingsteksten, een overzicht van nuttige adressen, en zelfs een echte helpdesk van experts voor het beantwoorden van bijkomende vragen. De helpdesk wordt o.a. bemand door Projectmedewerkers van de CGG. 2.2.3. Toekomstplannen In 2007 zal in samenwerking met het ICHO en Domus Medica verder vorm worden gegeven aan het optimaliseren van de hulpverlening aan suïcidale patiënten, suïcidepogers en hun familie. Dit baanbrekend en innovatief totaalproject moet leiden tot een verhoging van het aantal personen dat effectief door huisartsen wordt geholpen en verder ook tot een verbetering van de samenwerking met de gespecialiseerde hulpverlening. De cruciale rol van de huisarts in het opvolgen van de suïcidale patiënt zal verder een plaats worden gegeven in de netwerken en samenwerkingsverbanden die in de regio’s geïmplementeerd worden in het kader van het project Integrale Zorg Suïcidepogers. 2.3. Zelfmoordpreventie bij jongeren Vormingspakket. Door de werkgroep jongeren werd van bij de start van het Project Zelfmoordpreventie een vormingspakket “suïcidepreventie bij jongeren” ontwikkeld. Dit uitgebreide pakket wordt elk jaar aangevuld. Het bevat inhoudelijke informatie en reikt diverse didactische werkvormen aan. De Projectmedewerkers kunnen er onmiddellijk mee aan de slag om lezingen of meerdaagse vormingen te verzorgen. Het kan tevens dienen als basis voor het samenstellen van een deelnemersmap. Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

25

In 2006 vonden de eerste opnames plaats voor een educatieve video over zelfmoordpreventie bij jongeren, die kan worden gebruikt tijdens vormingen. De video toont hulpverlenende gesprekken tussen een hulpverlener en een suïcidale jongere en laat methodieken zien over signaal herkenning, risicoinschatting en crisisinterventie die tijdens een vorming verder besproken en ingeoefend kunnen worden. Partners in de implementatie De partners waarmee wordt samengewerkt zijn: CLB-medewerkers, vormingscel VCLB, kinderen jongerenteams CGG, medewerkers uit de Bijzondere Jeugdzorg (cel preventie), provinciebestuur. Soms zetelen deze partners in een provinciale “stuurgroep zelfmoordpreventie bij jongeren”, in andere regio’s komen deze partners ad hoc bijeen om samen initiatieven te nemen. Realisaties De werkgroep jongeren heeft twee belangrijke doelstellingen: deskundigheidsbevordering van CLB, leerlingenbegeleiders, en andere jeugdhulpverleners, en het ontwikkelen van draaiboeken zelfmoordpreventie in scholen, ter ondersteuning van hun gezondheidsbeleid. Sleutelfiguren in de omgeving van jongeren worden gesensibiliseerd en er worden regionale netwerken gecreëerd en bevorderd i.v.m. de opvang van jongeren met risico op suïcide. De realisaties bevinden zich dan ook op deze twee domeinen: Er worden driedaagse vormingen “zelfmoordpreventie bij jongeren” georganiseerd voor een gemengd doelpubliek. De vorming wordt gegeven door 2 trainers (Projectmedewerkers) d.m.v. diverse werkvormen (ex-cathedra, groepsgesprek, rollenspel, video,…) De vorming richt zich naar: CLB, leerlingbegeleiders, directies, bijzondere jeugdzorg, CGG, JAC. Het werken met gemengde groepen blijkt zinvol te zijn en wordt ook zo ervaren door de deelnemers. De vraag naar deze vorming blijft groot, ook in de regio’s waar de vorming al meerdere jaren loopt. Soms wordt er ook een terugkomdag aangeboden aan de deelnemers van dergelijke driedaagse vormingen. In totaal waren er 76 deelnemers aan dergelijke vormingen. Naast deze driedaagse vormingen voor gemengd doelpubliek, werden er ook vormingen georganiseerd specifiek voor het schools milieu. Een eerste belangrijke doelgroep zijn de CLB’s. Het Project heeft als doel het inhoudelijk ondersteunen van CLB-medewerkers. 43 CLB-medewerkers volgden deze vorming. Een school of een scholengemeenschap kan ook een vorming aanvragen. Zo volgde 69 leerlingbegeleiders een vorming en 60 woonden een lezing of workshop bij over dit thema. Meestal is dit gekaderd in het opmaken van een draaiboek ‘zelfmoordpreventie bij jongeren’. In verschillende provincies vonden er ook workshops, lezingen plaats als onderdeel van een studiedag. Projectmedewerkers werden gevraagd om te coachen in het opstellen van een draaiboek ‘zelfmoordpreventie bij jongeren’. Vaak komt deze vraag er n.a.v. een suïcide(poging) op school of nadat men een meerdaagse vorming heeft gevolgd. In de vormingen worden de draaiboeken ook steeds gepromoot. Van de deelnemers aan de driedaagse gemengde vormingen werd een enquête afgenomen om na te gaan in hoeverre men erin geslaagd was een draaiboek zelfmoordpreventie voor hun school te ontwikkelen. Er werd nagegaan op welke manier men een draaiboek had opgesteld en wat de kwaliteit ervan was. De enquête werd verstuurd naar 106 leerlingbegeleiders uit secundaire scholen. De resultaten bevestigen dat deelnemers na de vorming voldoende gemotiveerd zijn en informatie hebben om een draaiboek op te stellen (64% zegt een draaiboek te hebben opgemaakt of ermee bezig te zijn). Voor de kwaliteit ervan blijkt de ondersteuning door een Projectmedewerker belangrijk te zijn.


26

Drie Projectmedewerkers verleenden hun medewerking aan het opvolgen van een internetforum over zelfmoord bij jongeren van het tijdschrift Klasse. Deze site, eigenlijk bedoeld voor leerkrachten, wordt zeer frequent bezocht door jongeren die er hun ideeën (en problemen) ventileren. Een professionele opvolging is aangewezen. De Projectmedewerkers volgen de berichten op dit forum op en voorzien daar waar nodig een antwoord en info over hulpverlening. De Projectmedewerkers worden zeer geregeld telefonisch geconsulteerd door leerlingbegeleiders en CLB medewerkers n.a.v. concrete casuïstiek en ondersteunen scholen in crisissituaties. Het beantwoorden van informatievragen van studenten behoorden eveneens tot het takenpakket. Gezamenlijke actie met EZO, CPZ, en Werkgroep Verder Samen met de Eenheid voor Zelfmoordonderzoek UGent, CPZ, en Werkgroep Verder, werd bekeken welke boodschap over zelfmoordpreventie aan het schools milieu gegeven moet worden. Er werd een gemeenschappelijke brief geschreven met uitleg over welke interventies effectief zijn, welke weinig of geen effect hebben en welke mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben. Deze brief werd verstuurd naar alle onderwijskoepels. Het was een eerste stap in een meer gestructureerd (gezamelijk) aanbod naar het schools milieu. Tevens vertelde de brief dat scholen en CLB beroep kunnen doen op Projectmedewerkers voor vorming en ondersteuning in het uitwerken van een draaiboek suïcidepreventie. Een concreet gevolg van deze brief is dat het vormingscentrum van VCLB, samen met de brief een vormingsaanbod deed aan hun CLB. Zo hebben twee driedaagse vormingen plaatsgevonden voor CLBmedewerkers, een in Gent (voor Oost- en West-Vlaanderen) en een in Antwerpen (voor VlaamsBrabant/Brussel en Antwerpen). Het Project was ook betrokken bij een initiatief van de EZO en CPZ. Deze hadden een project uitgewerkt, waarin het CPZ een programma zou aanbieden dat scholen konden gebruiken rechtstreeks naar de leerlingen. De EZO wilde onderzoeken welke effecten dit programma had. De medewerking van het Project werd gevraagd om naast een aanbod naar de leerlingen, ook een vormingsaanbod uit te werken voor CLB en leerlingbegeleiders. Daarnaast werd de expertise van het Project gevraagd ivm de opmaak van een draaiboek zelfmoordpreventie voor secundaire scholen wat een belangrijk onderdeel is van een planmatige aanpak voor zelfmoordpreventie in de school. Naar aanleiding van de ontwikkelingen van het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie en het daarin opgenomen luik i.v.m. het geestelijk gezondheidsbeleid op school, is deze samenwerking tussen EZO, CPZ en het Project voorlopig gestopt, en stroomt dit door naar het Vlaamse Actieplan. Toekomstplannen In 2007 zal er verder gewerkt worden aan de educatieve video over zelfmoordpreventie bij jongeren. Deze video zal worden geïntegreerd in vormingsmomenten en het vormingspakket zal hieraan worden aangepast. In 2007 zal de nadruk vooral liggen op het uitwerken van een geestelijk gezondheidsbeleid op school, in kader van het Vlaams Actieplan. Er zal samen met verschillende partners bekeken worden hoe dit concreet gestalte kan krijgen. 2.4. Politie Vormingspakket Ook voor de doelgroep politie bestaat er een uitgebreid vormingspakket met werkteksten. Deze oefeningen maken van de vorming een zeer interactief gebeuren, aangepast aan de leefwereld van politie.


27

De vormingen werden aangeboden aan een heel gevarieerd publiek binnen de politiewereld: slachtofferbejegenaars, interventiediensten, wijkagenten, zorgcollega’s, ….. Aangezien het thema zelfmoord in eigen rangen voor vele korpsen actueel is, is het zinvol dat ook mensen uit het middenkader deze vorming volgen om tijdig signalen op te vangen bij politieagenten zelf. Op die manier leert men op een adequate manier omgaan met deze situaties. Partners in de implementatie en activiteiten in de regio’s De werkgroep politie blijft zich buigen over mogelijke pistes om de doelgroep politie te bereiken in alle regio’s. Gezien de politiescholen provinciaal georganiseerd zijn, werden er met verschillende scholen contacten gelegd. Afhankelijk van het gevoerde beleid en van de prioriteiten werden er in meerdere of mindere mate vormingen aangeboden in de verschillende scholen. Vanuit de werkgroep politie werd er voor de voortgezette vorming van de Oost-Vlaamse politieschool OPAC een erkenningsdossier aangemaakt. Deze ervaring kan als good practice door andere provincies overgenomen worden. Ondertussen zijn er in dit kader al meerdere (8-tal) tweedaagse trainingen doorgegaan. De evaluaties tonen aan dat de vorming aansluit bij het concrete werkveld en zijn zeer positief. In 2006 zijn er contacten gelegd met de politieschool binnen de provincie Antwerpen en Vlaams Brabant om dit ook in hun provincie aan te bieden. Binnen Vlaams Brabant zal deze tweedaagse vorming aangeboden worden in 2007. In OPAC (Oost-Vlaamse Politie Academie) maakt het onderwerp ‘Omgaan met Zelfmoord en Pogingen tot Zelfmoord’ ook deel uit van de opleiding voor slachtofferbejegenaars. Ook in Limburg bestaat er een goede samenwerking met het PLOT (Provincie Limburg Opleiding en Training). In de basisopleiding politie werd er een lessenpakket van 2 uur samengesteld en in samenwerking met de docent 2 keer gegeven. De vaste docent heeft dit materiaal ondertussen mee geïntegreerd. In samenwerking met het PLOT werd er daarnaast aan alle korpsen een navormingsaanbod gedaan. In 2006 waren er dan ook 2 nascholingsdagen. Aan de korpsen zelf wordt ook vorming gegeven. Dit gebeurde in het verleden reeds in WestVlaanderen en in Limburg (korps van Neerpelt). Ook in Brussel zijn er contacten hiertoe gelegd. Via de Arrondissementele Raden werden samenwerkingsmogelijkheden onderzocht. Er werd in het kader van slachtofferzorg in elk arrondissement een Arrondissementele Raad (AR) opgericht. Alles rond slachtofferzorg wordt in deze raad verenigd: politie, officieren slachtofferbejegening, CAW, afdeling slachtofferhulp, VK, Vluchthuizen, Justitiehuizen, de Balie, Slachtofferonthaal en het Parket. Het welzijnsteam is het uitvoerend orgaan van de AR. Structurele zaken worden hier door veldwerkers verder vorm gegeven. In de provincie Antwerpen, arrondissement Mechelen, is er beslist om de tweedaagse vorming aan te bieden aan alle korpsen. De besprekingen en voorbereidingen hiertoe hebben plaatsgehad in 2006. Concreet zullen er in 2007 6 tweedaagse vormingen worden aangeboden. In de provincie Vlaams-Brabant en Brussel werd de politie aangeschreven voor de tweedaagse vormingen zelfmoordpreventie voor diverse intermediairs. Uiteraard kunnen slachtofferbejegenaars en politieagenten bij de projectmedewerkers en CGGmedewerkers ook terecht voor consultatief overleg. In Limburg zijn er dit jaar daarrond 2 overlegmomenten geweest. Tenslotte is er op de 5de Dag van de Nabestaanden Na Zelfdoding, een conferentie- en ontmoetingsdag voor nabestaanden, hulpverleners, onderwijs en politie, een workshop “de politie/slachtofferbejegenaar in contact met nabestaanden” doorgegaan. Er werd op interactieve manier stilgestaan bij het omgaan als slachtofferbejegenaar met nabestaanden na zelfdoding. Er waren vijftig deelnemers.


28

Toekomstplannen Vorming aan politie vergt een meer sporenstrategie. Inspelen op vragen vanwege de politiescholen en het verder promoten van de voortgezette vorming (zoals uitgeprobeerd in Oost Vlaanderen OPAC) in alle provincies vullen elkaar aan. De Arrondissementele Raden zijn ook een belangrijk kanaal dat in andere regio’s kan aangesproken worden. Inspelen op vragen van de korpsen blijft tevens een aandachtspunt. Concreet is er in 2006 in de werkgroep politie bekeken welk extra aanbod er, naast vorming, kan gegeven worden vanuit de projectmedewerkers naar het gevoerde beleid inzake zelfmoordpreventie in de korpsen zelf. Politie is immers zelf een risicogroep. Er zijn contacten gelegd met het stressteam van de federale politie. Er werd een draaiboek ontwikkeld om een goed suïcidepreventiebeleid voor het korps ten aanzien van eigen personeel te ontwikkelen. Samen met de betrokken partners zal vorming worden aangeboden in de verschillende regio’s. Daar waar mogelijk wordt deze vorming ook verankerd in de lokale opleidingsstructuren.

3. Netwerkontwikkeling 3.1. Algemene uitgangspunten De doelstelling: het realiseren van samenwerkingsverbanden voor de opvolging van suïcidepogers en patiënten met risico op suïcide focust op zorgcontinuïteit. Psychiatrische patiënten zijn een risicogroep op suïcide. Het is bekend dat het risico op suïcide voornamelijk de eerste drie maanden na ontslag uit het psychiatrisch ziekenhuis aanwezig is. Ook bij de risicogroep van suïcidepogers blijft het risico op herhaling van pogingen en suïcide aanwezig na ontslag uit het AZ. Ook patiënten die wegens te hoog risico niet meer ambulant kunnen geholpen worden en waarbij hospitalisatie zich opdringt, mogen niet in een vacuüm terecht komen. Dit betekent dat er tussen de voorzieningen geestelijke gezondheidszorg, maar ook met hulpverleners uit algemene ziekenhuizen en in het thuismilieu, goede samenwerkingsafspraken moeten worden gemaakt. 3.2. Regionale ontwikkelingen Vanuit het Project Zelfmoordpreventie werden in alle regio’s in Vlaanderen initiatieven genomen. Via provinciale en/of regionale overlegplatforms wordt netwerkontwikkeling gepromoot. Specifieke aandacht is er voor suïcidepogers die zich aanmelden op de spoedafdeling van algemene ziekenhuizen en risicopatiënten op suïcide in de PAAZ. De Werkgroep netwerkontwikkeling heeft in 2006 alle initiatieven geïnventariseerd, en de ervaringen in de verschillende regio’s vergeleken. Hier volgen enkele voorbeelden. In de regio Antwerpen Noord werd het project ZET ZET ontwikkeld, waarbij samenwerkingsafspraken gemaakt werden tussen voorzieningen geestelijke gezondheidszorg, algemene ziekenhuizen en huisartsen. Dit project wordt in de loop van 2007 wetenschappelijk geëvalueerd door onderzoekers van de UAntwerpen. In West Vlaanderen lopen projecten in de regio Zuid-West-Vlaanderen, Noord-West-Vlaanderen (Brugge en omstreken in samenwerking met het project Tussen de Lijnen en de European Alliance against Depression) en in Midden-West-Vlaanderen in de regio Roeselaere, Tielt en Izegem. In Oost Vlaanderen werd het zelfdodingspreventienetwerk ZEDONET opgestart. In Brabant werd met het VLABO en de Provincie besprekingen gestart met het oog op structurele samenwerking. In Limburg werd het Pilootproject Psychosociale Opvang en Evaluatie van Suïcidepogers (PEOSAZ) in het AZ in 6 AZ uitgetest. De overige 2 AZ in Limburg engageerden zich om te werken volgens de strategie ‘recidivepreventie in samenwerking met huisartsen’, uitgetest in een ander pilootproject (IPEO).


29

3.3. Vlaamse Pilootprojecten: Preventie van recidiven en suïcide bij suïcidepogers In opdracht van de Vlaamse Overheid werden, in opvolging van de Gezondheidsconferentie 2002: Preventie van Depressie en Zelfmoord, twee strategieën gericht naar de hoog risicogroep van de suïcidepogers, uitgetest middels 2 pilootprojecten uitgevoerd in de provincie Limburg en wetenschappelijk begeleid door de UHasselt en UGent, in samenwerking met het CGG Project Zelfmoordpreventie. Het betreft het Project Recidivepreventie in samenwerking met huisartsen (20032005) en het Project Psychosociale Evaluatie en Opvang van Suïcidepogers in het AZ. Het Project Psychosociale Evaluatie en Opvang van Suïcidepogers in het Algemeen Ziekenhuis (PEOSAZ) liep van juni 2005 tot september 2006. Zes Algemene Ziekenhuizen in Limburg verleenden hun medewerking. Een implementatiestudie werd eraan verbonden. Doelstelling van dit project was de opvang van suïcidepogers binnen het ziekenhuis en de verdere toegeleiding naar zorg te optimaliseren. Een instrument voor ziekenhuispersoneel (het Instrument voor Evaluatie en Opvang van suïcidepogers, IPEO) werd ontwikkeld en uitgetest. Het instrument heeft de vorm van een semi-gestructureerd interview en is een hulpmiddel voor risicoinschatting, inschatting van zorgbehoeften en het toegeleiden naar zorg. Personeelsleden van het AZ werden getraind om dit instrument te gebruiken. Het IPEO moest worden ingebouwd in een klinisch pad dat verzekert dat élke suïcidepoger geëvalueerd werd; zelfs zorgweigeraars die vanuit spoed het ziekenhuis snel wensten te verlaten. Het trapsgewijs systeem van psychosociale evaluatie en opvang, vertrekt vanuit de spoedafdeling en werd verder doorgevoerd door psychiatrisch geschoold personeel. Het IPEO bestaat uit 2 stappen; IPEO 1 wat kan uitgevoerd worden door getraind spoedpersoneel en IPEO2, een meer doorgevoerde evaluatie door psychiatrisch/psychologisch geschoold personeel. De interne en externe rapportage werd systematisch uitgevoerd. Aan de patiënten werd voorgesteld de huisarts te contacteren binnen de week na ontslag. Aan de huisarts werd (mits informed consent) een rapport gestuurd met in bijlage een ‘flyer’ waarin de huisarts enige richtlijnen kreeg voor de verdere opvang evenals een link naar hulpbronnen (en bijscholing). Aan de huisarts werd gevraagd de patiënt actief op te volgen en eventueel aan out-reaching te doen. Deze strategie van recidivepreventie in samenwerking met huisartsen werd voorheen uitgetest en gecontinueerd in de zorgregio’s van voornoemde 6 ziekenhuizen. Conclusies: 1. Het IPEO is een instrument dat leidt tot een meer volledige evaluatie van de patiënt. 2. Spoedpersoneel kan, mits training, het IPEO 1 afnemen. 3. De toepassing van het IPEO is tijdsintensief. 4. Herwerking van het IPEO, waaronder een elektronische versie, is wenselijk. 5. De training en het gebruik van het IPEO bevordert kennis en positieve attitudes en het personeel schat de eigen effectiviteit positiever in. 6. De integratie van het IPEO in een uitgestippeld klinisch pad zorgt ervoor dat zorgprocessen beter bij elkaar aansluiten en dat patiënten goed toegeleid worden naar de noodzakelijke vervolgzorg. 7. In 90% van de gevallen werd een vervolgzorg afspraak gemaakt; patiënten zijn tevreden over de opvang in het ziekenhuis en door de huisarts. De 2 uitgeteste strategieën werden positief geëvalueerd en de Vlaamse Overheid besliste om deze projecten uit te breiden naar de rest van Vlaanderen. Meer lezen over deze projecten kan op http://hdl.handle.net/1942/998 en http://hdl.handle.net/1942/942 3.4. Toekomstplannen De twee genoemde pilootprojecten zullen worden geïntegreerd in het Project Integrale Zorg Suïcidepogers, deel van het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie. Aangezien de Vlaamse overheid het Project Integrale Zorg Suïcidepogers wil promoten in alle zorgregio’s in Vlaanderen, zullen vanaf 2007


30

de acties met betrekking tot netwerkontwikkeling worden gestroomlijnd volgens dit model en worden de uitgeteste materialen geïntroduceerd in de Algemene Ziekenhuizen en bij de huisartsen. Bovendien zullen in alle provincies verkennende gesprekken worden gevoerd met de Overlegplatforms Geestelijke Gezondheidszorg en de LOGOs in het kader van samenwerking en coördinatie van de acties gepland in het kader van het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie.

4. zelfmoordpreventievlaanderen.be Een belangrijke realisatie in 2006 was de opbouw en lancering van de website www.zelfmoordpreventievlaanderen.be. De startpagina van deze site bevat aankondigingen van evenementen en publicaties i.v.m. suïcidepreventie, zowel vanwege het CGG Project Zelfmoordpreventie als van andere organisaties. Het keuzemenu op de linkerzijde leidt naar een groot inhoudelijk luik over suïcide en hulpverlening/preventie, en naar een luik i.v.m. de werking en het aanbod van het Project voor specifieke doelgroepen intermediairs. Daaronder bevindt zich een link naar de initiatieven van de Vlaamse overheid m.b.t. suïcidepreventie. Tenslotte kunnen de Projectmedewerkers ook inloggen op het intranet, waar alle verslagen en vormingsmateriaal wordt bijgehouden. Momenteel wordt onderzocht of het mogelijk is om een online registratiesysteem aan het intranet toe te voegen. De website werd officieel gelanceerd op maandag 4 september 2006 op een conferentie in Mechelen, in het kader van de Werelddag Suïcidepreventie (10 september). Zeventig deelnemers uit de ruime welzijns- en gezondheidssector waren aanwezig. Minister Inge Vervotte stelde in primeur haar plannen m.b.t. suïcidepreventie in Vlaanderen voor. De conferentie kreeg ruime persaandacht, in onder meer VTM, Rtv, Radio1, De Standaard, hulporganisaties.be, De Bond, en Psyche. De website van het Agentschap Zorg en Gezondheid, alsook websites van de CGG bevatten informatie over het Project en/of een link naar de website. Het is duidelijk dat deze website aan een behoefte beantwoord. In de periode september – december 2006 werd de site maandelijks door gemiddeld ruim 1.000 unieke bezoekers bezocht. Voor het hele jaar 2006 werden 5.667 unieke bezoekers geteld.

5. Opvang van nabestaanden 5.1. Werkgroep Verder In 2000 werd de ‘Werkgroep Verder, Nabestaanden na Zelfdoding’ opgericht. De Werkgroep Verder behartigt de belangen van nabestaanden na zelfdoding door het coördineren, organiseren en ondersteunen van initiatieven voor / door nabestaanden na zelfdoding in Vlaanderen. De kernopdracht van de Werkgroep Verder bestaat uit netwerkvorming, informatieverstrekking en professionele ondersteuning voor nabestaanden na zelfdoding. De Werkgroep Verder heeft als doel te sensibiliseren, de opvang van nabestaanden te verbeteren en het thema “rouw na zelfdoding” bespreekbaar te maken in onze samenleving De Werkgroep Verder wil: - nabestaanden na zelfdoding de weg wijzen naar informatie, lotgenotencontact, professionele hulpverlening. - hulpverleners en al wie professioneel in contact komt met nabestaanden informatie verschaffen en vorming geven (deskundigheidsbevordering). - ruimer maatschappelijk het taboe en stigma doorbreken dat rond (nabestaanden na) zelfdoding hangt. - aandacht vragen voor de school, hulpverlener (de instelling, dienst,…) als nabestaande.


31

5.2. Doelstellingen: Binnen het ministerieel besluit betreffende de subsidiëring van de Werkgroep Verder, Nabestaanden na zelfdoding, werkingsjaar 2006, zijn volgende opdrachten toegewezen: 1. Verspreid over Vlaanderen en Brussel-Hoofdstad gespreksgroepen voor nabestaanden na zelfdoding organiseren en ondersteunen. Aandachtspunten hierbij zijn: - professionalisering van de begeleiding, - uniformisering van de begeleiding. 2. Ontwikkelen en onderhouden van een informatieve website. Aandachtspunten hierbij zijn: - gerichtheid op o.a. kinderen en jongeren. - mogelijkheid via de website contacten te leggen met lotgenoten. 3. Stimuleren van andere ontmoetingsmomenten. Hiertoe zal minstens jaarlijks een Dag van de Nabestaanden worden georganiseerd. 5.3 Realisaties 5.3.1. Gespreksgroepen voor nabestaanden na zelfdoding Momenteel zijn er in Vlaanderen 16 gespreksgroepen voor nabestaanden na zelfdoding die door de Werkgroep Verder ondersteund worden. In de gespreksgroepen is er een unieke samenwerking tussen ervaringsdeskundigen en professionele hulpverleners Deze gespreksgroepen staan allemaal onder begeleiding van professionele hulpverleners, in samenwerking met nabestaanden. Deze samenwerking creëert een meerwaarde voor alle betrokkenen, voor de deelnemers aan de gespreksgroep in de eerste plaats. De provinciale contactpersonen van de Werkgroep Verder, die allen actief zijn in het Project Zelfmoordpreventie van de CGG volgen deze gespreksgroepen op. Om deze professionele hulpverleners op de hoogte te houden van de laatste evoluties betreffende het onderzoek naar het verwerkingsproces en traumatisering bij nabestaanden, en hen bij te scholen in methodieken die in de gespreksgroep kunnen worden toegepast, organiseerde de Werkgroep Verder een 4-daagse opleiding ‘Begeleiding van rouwprocessen’ voor deze begeleiders, Projectmedewerkers Zelfmoordpreventie - de Provinciale contactpersonen en andere geïnteresseerden die zich in de nabije toekomst willen engageren om actief deel te nemen aan de begeleiding van gespreksgroepen. De vorming is gegeven door Johan Maes (Zorg-Saam). Om de uniformisering en professionalisering van de gespreksgroepen op een goede manier te kunnen opvolgen, werden een aantal zaken gerealiseerd: 1. Mathy Paeshuyse (stafmedewerker) is aangesteld als kwaliteitsverantwoordelijke. 2. Er is een vragenlijst opgesteld en rondgestuurd naar alle gespreksgroepen om op de hoogte te zijn van de nieuwste provinciale ontwikkelingen. 3. De gespreksgroepen rapporteren maandelijks hoeveel mensen, nabestaanden de sessie van hun groep hebben bijgewoond. Het aantal deelnemers kan op die manier worden bijgehouden. 4. Er worden aan de gespreksgroepen een aantal kwaliteitscriteria opgelegd, waaraan zij moeten voldoen, willen zij nog in aanmerking komen voor ondersteuning van de Werkgroep Verder. Deze kwaliteitscriteria zijn: a. De gespreksgroep staat enkel open voor nabestaanden na zelfdoding (Dit is gerealiseerd in alle (16/16) gespreksgroepen). Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

32

b. Steeds een intakegesprek houden voorafgaand aan de groepssessies, om te kunnen inschatten of het voor die nabestaande wenselijk is om aan een gespreksgroep te participeren, of na te gaan of individuele psychotherapie niet méér aangewezen is. Er zal hiervoor een gestructureerd interviewschema worden opgesteld. (15 van de 16 gespreksgroepen doen een intakegesprek. Een gestructureerd interviewschema in ontwikkeling, dit zal in 2007 worden afgewerkt). c. De benaming van de gespreksgroep moet gestandaardiseerd worden, nl:Gespreksgroep voor nabestaanden na zelfdoding ……(plaats). d. Ook het e-mailadres is gestandaardiseerd, nl.: [email protected] e. Rapportage van bezoekersaantallen aan de Werkgroep Verder (Er is een cijfer voor 2006, weliswaar gedeeltelijk, waaruit blijkt dat 622 deelnemers de gespreksgroepen hebben bijgewoond). f. Op het einde van elke bijeenkomst kunnen de deelnemers een kort evaluatieformulier invullen. Wanneer de gespreksgroep aan deze eisen voldoet, zal een kwaliteitslabel toegekend worden. Dit zal jaarlijks worden geëvalueerd. Het kwaliteitslabel zal gevisualiseerd worden door een symbool / tekening. Het kwaliteitslabel zal in 2007 worden gefinaliseerd. 5.3.2. Website De website (www.werkgroepverder.be) heeft de voorbije jaren een steeds stijgend aantal bezoekers gekregen, nl. in 2006 meer dan 25.000. Daarnaast komen er ook vaak mails van mensen die de zinvolheid en efficiëntie van de site bevestigen. Gezien de toenemende nood aan lotgenotencontact via e-mail werd een ‘forum’ aan de site toegevoegd. Dit forum is opgesplitst in drie doelgroepen: volwassenen, kinderen/jongeren, en hulpverleners/professionelen. Deze fora worden (discreet) gemodereerd door professionele hulpverleners. In een eerste fase, sinds maart 2006, werd de klemtoon gelegd op het forum voor volwassenen. Die periode werd ook een radiospot uitgezonden op Radio 1, 2, Donna, StuBru en Klara. Samen met een gezamenlijk persbericht door de persverantwoordelijke van de Minister en de Werkgroep Verder heeft dit voor zeer veel weerklank gezorgd. In 2006 hebben meer dan 194 geregistreerde gebruikers (volwassenen) 590 berichten geplaatst. Daarnaast heeft de website een nieuwe structuur en vormgeving gekregen. Momenteel zijn er aparte deelsites voor kinderen, tieners, volwassenen en hulpverleners. 5.3.3. Dag van de Nabestaanden Op zaterdag 19 november is de 5de Dag van de Nabestaanden, conferentie & ontmoetingsdag voor nabestaanden na zelfdoding, hulpverleners, politie en onderwijs georganiseerd, zoals voorgaande jaren, onder auspiciën van de International Association for Suicide Prevention (IASP), in het Elewijt Center in Elewijt/Zemst. Op deze dag hebben we niet minder dan 375 deelnemers mogen verwelkomen, namelijk: 220 nabestaanden, 66 politieagenten/slachtofferbejegenaars, 7 mensen uit onderwijs, 57 hulpverleners en 25 medewerkers, sprekers, begeleiders workshops. Tijdens deze conferentiedag is ook de 3de Media-Onderscheiding uitgereikt. Uit de vele inzendingen is Bart Demyttenaere de laureaat geworden met zijn boek “Met de dood voor ogen”. 5.3.4. Kinderboek Samen met jeugdschrijver Stefan Boonen en Uitgeverij Clavis is een kinderboek gerealiseerd voor kinderen die iemand zijn verloren door zelfdoding: “100% Lena”. Doelgroep is + 10 jarigen, maar ook volwassenen en leerkrachten opvoeders, hulpverleners behoren tot de doelgroep.


33

Het boek is o.a. tot stand gekomen tijdens een bijeenkomst tussen de schrijver en kinderen/ouders die iemand zijn verloren door zelfdoding. Dit gesprek stond onder begeleiding van Mathy Paeshuyse (stafmedewerker Werkgroep Verder) en Liselot Willems (Slachtofferhulp). Het boek werd gelanceerd op 2 november, tijdens de Boekenbeurs (leerkrachtendag) in Antwerpen.

6. Varia 6.1. Doorgeven van knowhow aan intermediairs Naast het geven van vormingen aan de belangrijkste doelgroepen van het Project werd in alle regio’s in de mate van het mogelijke tegemoet gekomen aan vragen voor lezingen of workshops van andere groepen. - Enquête bij de secundaire scholen en de CLB in Limburg: ontwikkeling van suïcidepreventiedraaiboeken. - Ontwikkeling van een patiëntenfolder voor suïcidepogers, te gebruiken in ziekenhuizen. - Opname didactische video. - Tweedaagse vorming, ouderenhulpverleners, Brussel. - Panelgesprek geestelijke gezondheid/depressie/zelfmoord, leerlingen 3de graad, Nieuwpoort. - Lezing zelfmoordpreventie, 3de jaarsstudenten maatschappelijk werk, Kortrijk. - Twee vormingen apothekers, EAAD, Kortrijk. - Workshop, CAW Zuid-Oost Vlaanderen. - Workshop, lerarenopleiding Hogeschool Gent. - Twee vormingsdagen, Thuishulp, Gent. - Workshop, Beschut Wonen, Gent. - Vormingsdag, Justitiehuis, Dendermonde. - Workshop, nabestaanden na zelfdoding, Elewijt. - Workshop, kinderen-nabestaanden na zelfdoding, Elewijt. - Workshop, nabestaanden, hulpverleners, politie, Elewijt. - Lezing, verpleegkundigen en OCMW personeel, Antwerpen. - Studiedag, Onthaalmedewerkers CGG, Mechelen. - Supervisie, Tele Onthaal vrijwilligers, Antwerpen. - Studiedag, gemengd hulpverlenerspubliek, Overijse. - Tweedaagse vorming, preventiewerkers en hulpverleners, Halle. - Infoavond, algemeen publiek, politie, hulpverleners, Halle. - Lezing, Sit, thuiszorg, huisartsen, verpleegkundigen, Heikruis. In totaal bereikten deze bijeenkomsten 930 deelnemers. Projectmedewerkers en Coördinator leverden op aanvraag ook informatie aan studenten en diverse sociale organisaties. Daarnaast werden ook infostands gezet op diverse lokale studiedagen. 6.2. Het bewaken van het thema ‘suïcidepreventie’ in overlegstructuren De regionale afstemming van de CGG, wat betreft de inhoudelijke ondersteuning en het bepalen van prioriteiten binnen de regio’s, wordt ter harte genomen door regionale Werkgroepen (stuurgroepen) Zelfmoordpreventie in alle provincies/regio’s. Daarnaast is in alle regio’s ook intensief overleg gevoerd zowel in overlegstructuren als met andere actoren. In West-Vlaanderen werd bijvoorbeeld overleg gevoerd met ‘Hoe anders is anders?’, EAAD, Lucas, CPZ, Gezinspastoraal, Similes, CGG en ziekenhuizen. In Oost-Vlaanderen werd een lokaal netwerk suïcidepreventie ontwikkeld. Daarnaast werd o.a. overleg gevoerd met Logo’s, begeleiders van gespreksgroepen voor nabestaanden, dienst Slachtofferhulp, Domus Medica, OPAC en ziekenhuizen. In Vlaams-Brabant + Brussel bestond overleg o.a. met de Stuurgroep Preventie van Zuid-West Brabant, het CPZ, EZO, Vlabo, de Provincie, CAW, thuiszorg, PIVO, politie, huisartsenkring, Logo’s, dienst Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

34

Slachtofferhulp en ziekenhuizen. In de provincie Antwerpen bestaat het Overlegplatform Suïcidepreventie Provincie Antwerpen met ziekenhuizen, Logo, en CGG. Daarnaast werd nog overlegd met politie, provincie, Slachtofferhulp, POTVA, het Bisdom, CLBs, CBJ, verpleegkundigen, begeleiders gespreksgroepen nabestaanden, CGG en ziekenhuizen. In Limburg zette de Suïcidepreventiewerkgroep Limburg haar overleg verder. Ook werd overlegd in de werkgroep suïcidepreventie bij jongeren, met de Universiteit Hasselt en EZO, EAAD, ICHO, PLOT, CGG, en met Cegeka (software Ipeo) en ziekenhuizen. 6.3. Het meewerken aan regionale en (inter-)nationale suïcidepreventie-initiatieven Door de beleidsontwikkelingen in 2006 zijn er enkele Vlaamse suïcidepreventie overlegstructuren bijgekomen, waaraan het Project deelneemt. De verwachting is dat naarmate het Vlaams Actieplan (stapsgewijs) wordt goedgekeurd en opgestart, er nog overleg- en aansturingsplatforms gaan bijkomen. - Stuurgroep IPEO EN PEOSAZ pilootprojecten: Rita Vanhove. Evaluatie pilootprojecten. - Vlaamse Werkgroep Suïcidepreventie: Nico De fauw (Werkgroep Verder), Rita Vanhove (Project Integrale Zorg Suïcidepogers) en Karl Andriessen (CGG Project Zelfmoordpreventie). Implementatie van het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie. - Expertengroep van het Project Integrale Zorg Suïcidepogers: Rita Vanhove en Karl Andriessen. - Scholenbeleid Geestelijke Gezondheid: Nico De fauw en Karl Andriessen. Ontwikkelen en implementeren van een schoolactieplan. - Domus Medica, Cera: Rita Vanhove, Karl Andriessen. - European Alliance Against Depression, LUCAS: An Lievrouw. - Taskforce ‘Media and Suicide’, Internationale Vereniging voor Zelfmoordpreventie: Karl Andriessen. - Hoge Gezondheidsraad, Federale Dienst Volksgezondheid, Werkgroep Suïcidepreventie: Walter De Keyzer en Karl Andriessen. 6.4. Werelddag Suïcidepreventie De Wereldgezondheidsorganisatie en de International Association for Suicide Prevention hebben 10 september uitgeroepen tot ‘Werelddag van de Suïcidepreventie’. Bedoeling is dat op deze dag, en in de weken er rond, activiteiten worden ingericht om suïcidepreventie te promoten. Net zoals de twee vorige jaren heeft het Project het initiatief genomen om een Vlaamse activiteit in te richten. Op 4 september 2006 vond in Mechelen een conferentie plaats waarbij het CGG Project en de nieuwe website werden voorgesteld. Mevr. Inge Vervotte, Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin stelde in primeur haar plannen m.b.t. suïcidepreventie in Vlaanderen voor. De conferentie, en het thema suïcidepreventie, vonden ruime weerklank in de media. Het programma van 4 september: 9u30: Onthaal met koffie 10u00: Welkomstwoord: José De Brouwere, Voorzitter CGG Project Zelfmoordpreventie 10u10: Werelddag Zelfmoordpreventie: Karl Andriessen, Verantwoordelijke CGG Project Zelfmoordpreventie, en Belgisch Nationaal Vertegenwoordiger IASP 10u20: Suïcidepreventie in Vlaanderen: mevr. Inge Vervotte, Vlaams Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 10u40: Het CGG Project Zelfmoordpreventie: Katja Blauwbloeme, Projectmedewerkster - Vorming aan sleutelfiguren - Protocols/draaiboeken - Het nut van bijscholing in zelfmoordpreventie: getuigenis van een hulpverlener 11u10: De nieuwe website van het Project: An Lievrouw, Projectmedewerkster 11u25: Vraagstelling 12u00: Receptie. Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

35

6.5. Media Het Project Zelfmoordpreventie verspreidde in 2006 drie persberichten. Op 28 augustus werd een mailing gedaan met de aankondiging van de conferentie van 4 september. In juni was hier reeds een vooraankondiging van gedaan. Deze conferentie kreeg ruime aandacht in de pers, in o.a., VTM, Rtv, Radio1, De Standaard, hulporganisaties.be, De Bond, en Psyche. Op 10 oktober werd een persbericht verzonden n.a.v. de Werelddag Geestelijke Gezondheid, waarvan het thema ‘psychische problemen en preventie van zelfdoding’ was. Daarnaast werkte het Project mee aan artikels of interviews voor diverse media. Bijvoorbeeld: - Interview met Walter De Keyzer, februari, Knack. - Artikelreeks over nabestaanden en preventiedraaiboeken voor scholen, Astrid Alders, Nico De fauw, maart, Klasse. - Interview met An Lievrouw op 23 maart op Radio 2 West-Vlaanderen, n.a.v. oproepcijfers van de Zelfmoordlijn. - Interview met Astrid Alders op 24 mei, i.v.m. zelfmoordpreventie en draaiboeken op school n.a.v. een suïcide in Roeselare, in Terzake, VRT. - Interview met Rita Vanhove op 28 juni in het tijdschrift Nursing. - Interview met Ilse Conserriere op 8 augustus i.v.m. de omgeving van een suïcidale persoon, voor het magazine Libelle. - Interview met Rita Vanhove op 30 november, Belang van Limburg. - Interview met Rita Vanhove op 17 december in het Belang van Limburg, i.v.m. suïcidepogingen, in een artikelreeks over taboeonderwerpen. - P.s.: deze lijst is niet volledig. De website van het Agentschap Zorg en Gezondheid, alsook websites van de CGG bevatten informatie over het Project en/of een link naar de website.

7. Gevolgde studiedagen, colloquia, congressen 13.02.06 Studiedag, depressie bij kinderen en jongeren, Antwerpen. Vicky Van Dooren, Marijke Vandervoort, Suzy Van Der Meeren. 21.03.06 De Akker, handleiding voor preventiewerkers, Gent. Katja Blauwbloeme, Ilse Conserriere, Kim Soetaert. 24.03.06 De Akker, handleiding voor preventiewerkers, Brugge. Karen De Waele, An Lievrouw. 28.03.06 De Akker, handleiding voor preventiewerkers, Leuven. Vicky Van Dooren, Karl Andriessen. 01.04.06 SOBS Support Day. Survivors of Bereavement by Suicide. Birmingham, V.K. Karl Andriessen. 12.05.06 2de Vlaams Congres Urgentiepsychiatrie, te Gent. Karen De Waele, An Lievrouw, Rita Vanhove. 15.06.06 ‘Weg van mij’. Studiedag over jongeren als nabestaanden na zelfdoding, te Driebergen, Nederland. Katja Blauwbloeme, Nico De fauw, Karen De Waele. 04.09.06 Conferentie www.zelfmoordpreventievlaanderen.be, n.a.v. de Werelddag Suïcidepreventie (10 september). Georganiseerd door het Project, te Mechelen. Alle Projectmedewerkers. 08.09.06 1st International Suicide Postvention Seminar: Current understandings of survivor issues: research, practice and plans. Georganiseerd door de Taskforce Postvention van de Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

36

International Association for Suicide Prevention, te Portoroz, Slovenië. Vicky Van Dooren, Suzy Van der Meeren, Marijke Vandervoort, Kim Soetaert, Astrid Alders, Nico De fauw, Rita Vanhove, Karl Andriessen. 0911th European Symposium on Suicide and Suicidal Behaviour, te Portoroz, Slovenië. 12.09.06 Vicky Van Dooren, Suzy Van der Meeren, Marijke Vandervoort, Kim Soetaert, Astrid Alders, Nico De fauw, Rita Vanhove, Karl Andriessen. 14.09.06 Panelgesprek Alert voor zelfdoding. Georganiseerd door VSO-Gezondheid en Alert, te Gent. Ilse Conserriere, An Lievrouw, Karl Andriessen. 213de Vlaams Geestelijk Gezondheidscongres: Het brein therapie, wat met de geest? 22.09.06 Georganiseerd door de Vlaamse Vereniging Psychiatrie en de Vlaamse Vereniging Geestelijke Gezondheidszorg, te Brussel, VUB. Alle Projectmedewerkers. 16.10.06 Rouw en verlies bij kinderen, met Manu Keirse, te Halle. Kim Soetaert. 19.10.06 Infoavond over zelfdoding, met dr. Erik-Jan de Wilde. Georganiseerd door Gespreksgroep Labyrinth en Tele-Onthaal Oost-Vlaanderen, te Gent. Katja Blauwbloeme, Ilse Conserriere, Nico De fauw. 20.10.06 Studiedag. Uitzichtloos Psychisch Lijden: Meer inzicht geeft meer uitzicht. Georganiseerd door de Broeders Alexianen, te Tienen. Karl Andriessen, Vicky Van Dooren. 18.11.06 5de Dag van de Nabestaanden, ontmoetings- en conferentiedag, te Elewijt. Georganiseerd door de Werkgroep Verder, Nabestaanden na Zelfdoding. Alle Projectmedewerkers. Vierdaagse vorming rouwtherapie, met Johan Maes, van Sorgsaam, te Elewijt. 21.11, Astrid Alders, Rita Barilla, Katja Blauwbloeme, Ilse Conserriere, Kim Soetaert, Vicky Van 28.11, Dooren, Marijke Vandervoort. 05.12, 12.12.06 15.12.06 Studiedag: suïcidaliteit, biologie, psychologie, taxatie en interventie. Met o.a. prof. Cees van Heeringen, prof. Ad Kerkhof, dr. Erik-Jan de Wilde, Marieke De Groot. Te Amersfoort. Kim Soetaert. 03 – Master of Suicidology, 2de jaar. 12.2006 Karl Andriessen.

8. Publicaties 8.1. Peer review tijdschriften Alders, A. (2006). Draaiboek zelfmoordpreventie bij jongeren voor scholen. Welwijs, 17, 22-26. (Link op de website van het Project). Andriessen K. (2006). On ‘intention’ in the definition of suicide. Suicide and Life-Threatening Behavior, 36, 533-538. Andriessen K. (2006). Do we need to be cautious in evaluating suicide statistics? European Journal of Public Health, 16, 445. Andriessen K. (2006). 4th International Meeting on Suicide, Interplay of Genes and Environment, Ghent, Belgium, 2-4 June, 2005. Pakistan Journal of Neurological Sciences, 1, 45-46. Andriessen K. (2006). Congresverslag. 4de Internationale Meeting: ‘Suicide, Interplay of Genes and Environment’. Gent, België, 2-4 Juni 2005. Gedrag & Gezondheid, 34, 116-117. Andriessen K. (2007). Kan suïcide worden voorkomen? Tijdschrift Klinische Psychologie, 37, 5-13. Andriessen K. (2007). Two further comments on Durkheim’s ‘Le Suicide’. Crisis, 28. Aanvaard voor publicatie. Werkingsverslag Zelfmoordpreventie - 2006

37

Andriessen K. (2007). On the Werther effect. A reply to Krysinska and Lester. Crisis, 28. Aanvaard voor publicatie. De Clerck, S., Mertens, T., Manshoven, J., Vanhove, R., & Vinck, J. (2006). Epidemiologische aspecten van zelfmoordgedrag in Vlaanderen, 1990-2001. Tijdschrift voor Geneeskunde, 62, 1225-1238. 8.2. Andere tijdschriften Andriessen K., & Blauwbloeme K. (2006). Wie helpt de hulpverlener na de suïcide van een cliënt? Antenne, 24, 38-41. (Link op de website van het Project). Andriessen K., Blauwbloeme K., & Lievrouw A. (2006). Zelfmoordpreventie in een CGG Project. Psyche, 18, 14-16. 8.3. Hoofdstukken in boeken De Groot, M., & Andriessen, K. (2006). Nabestaanden. In C. van Heeringen (Red.), Handboek Suïcidaal Gedrag (pp. 297-314). Utrecht: De Tijdstroom. 8.4. Onderzoeksrapporten De Clerck, S., Manshoven, J., Mertens, T., Vinck, J., & Vanhove, R. (2006). Project “Recidivepreventie suïcidepogingen in samenwerking met huisartsen”. Hasselt: SEIN, Universiteit Hasselt. (http://hdl.handle.net/1942/942) De Clerck, S., Vinck, J., & Vanhove, R. (2006). Project “Psychosociale Opvang en Evaluatie Suïcidepogers in een Algemeen Ziekenhuis”. Hasselt: SEIN, Universiteit Hasselt. (http://hdl.handle.net/1942/998) 8.5. Abstracts van congrespresentaties 11th European Symposium on Suicide and Suicidal Behaviour, 8-12.09.2006, Portoroz, Slovenië Andriessen K. (2006). Current understandings of survivor issues: research, practice and plans. Abstract book: Psychiatria Danubina, 18 (suppl 1), 27. Andriessen K. (2006). Can postvention be prevention? Abstract book: Psychiatria Danubina, 18 (suppl 1), 125. De fauw N., & Andriessen K. (2006). Media strategies in the development of a national survivor program: the Belgian experience. Abstract book: Psychiatria Danubina, 18 (suppl 1), 114. Grad O., Andriessen K., Castelli-Dransart, D.A. (2006). Bereavement counselling as suicide prevention. Abstract book: Psychiatria Danubina, 18 (suppl 1). Van Dooren V., Van der Meeren S., Vandervoort M., Alders A., De fauw N, Vanhove R., & Andriessen K. (2006). Concerted suicide prevention action of the Flemish Community Mental Health Centres in Belgium. Abstract book: Psychiatria Danubina, 18 (suppl 1), 88. Vanhove, R., Degryse, J., & Pint, G. (2006). Internet-based interactive suicide prevention training programme for GPs and psychiatrists. Abstract book: Psychiatria Danubina, 18 (suppl 1), 92. Vanhove, R., Van Rijsselberghe, L., De Munck, S., Scoliers, G., Portzky, G., Van Heeringen, C., Vinck, J., & De Clerck, S. (2006). A tool for psychosocial care and assessment of suicide attempters in general hospitals in Flanders. Abstract book: Psychiatria Danubina, 18 (suppl 1), 152. Vanhove, R., Vinck, J., De Clerck, S., & Van Heeringen, C. (2006). Prevention of repetition of suicide attempts via coordinated care following hospital discharge: a pilot study in Flanders. Abstract book: Psychiatria Danubina, 18 (suppl 1), 152. Het brein in therapie. En wat met de geest? Derde Vlaams Geestelijk Gezondheidscongres, 2122.09.2006, Brussel.


38

Aerts T., Van Dooren V., & Andriessen K. (2006). Beroepsgeheim en hulpverleningsplicht: een conflict bij het werken met suïcidale cliënten. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 96). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Alders, A., & Barilla, R. (2006). Betrekken van gezin en omgeving in de begeleiding van suïcidale cliënten. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 95). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Andriessen K. (2006). Het Project Zelfmoordpreventie van de Centra Geestelijke Gezondheidszorg: implementatie van good-practices. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 103-104). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Andriessen K. (2006). Het enigma verklaard? Modellen van suïcidaal gedrag: tussen brein en geest. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 126). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Andriessen K. (2006). Suïcidesterfte in Vlaanderen en de wereld. Een overzicht. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 126). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Blauwbloeme, K., & Lievrouw, A. (2006). Rouwen na suïcide. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 87). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Blauwbloeme, K., & Vandervoort, M. (2006). De beleving van de hulpverlener in contact met de suïcidale patiënt. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 96). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Conserriere, I., & Van Dooren, V. (2006). Gebruik van een non-suïcide contract? Argumenten pro en contra. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 13). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Degryse, J., Pint, G.,& Vanhove, R. (2006). De electronische helpdesk: de iTOL zelfmoordpreventie en de interactieve webstek. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 43-44). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Portzky, G., Vinc, J., De Clerck, S., & Vanhove, R. (2006). Pilootproject: Psychosociale opvang en evaluatie van suïcidepogers in het Algemeen Ziekenhuis. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 43). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Scheerder, G., De Waele, K., De Brouwere, J., & Vangeel, D. (2006). Het inschatten van het suïciderisico: klinisch oordeel of scoringsinstrument? In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 15-16). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Vandervoort, M. (2006). Bespreekbaar maken van suïcidaliteit en risico-inschatting vanuit een cliëntgericht kader. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 92). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Vinck, J., De Clerck, S., Van Heeringen, C., & Vanhove, R. (2006). Pilootproject: Recidivepreventie in samenwerking met huisartsen bij suïcidepogingen na ontslag uit het Algemeen Ziekenhuis. In R. Van Nuffel & K. Vercauteren (Red.), Het Brein in Therapie. En wat met de Geest? (p. 43). Gent: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Andere Andriessen K. (2006). Supporting the bereaved by suicide: experiences from Belgium. Invited presentation. In SOBS Support Day, 01.04.06. Birmingham, U.K.: Survivors of Bereavement by Suicide (SOBS). Andriessen K. (2006). Suïcide: het einde van het lijden. In A. Haekens & J. Hermans (Red.), Over Uitzichtloos Psychisch Lijden, Meer Inzicht Geeft Meer Uitzicht, 20 oktober 2006. Tienen: Broeders Alexianen, Psychiatrische Kliniek. Vanhove, R., Titeca, K., Fruyt, P., Van de Moortele, H., Vanhee, T. (2006). Multidisciplinariteit in de urgentiepsychiatrie. 2de Vlaams Congres Urgentiepsychiatrie, 12.05.06. Gent.


39

Project ter ondersteuning van de acties van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg inzake Zelfmoordpreventie

Recommend Documents