Persoonlijke verdieping OGP6

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA

Persoonlijke verdieping OGP6 Hoe kan muziek bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen op onderstaande domeinen: a. Generiek b. Taal c. Rekenen

1


Inhoudsopgave 1

Voorbereiding 1.1 Omschrijving criterium 1.2 Persoonlijke verdiepingsvraag

2

3 4

5

Geraadpleegde theorieën, boeken en sites

3 3 3 3

2.1 Korte lezing van prof. dr. Erik Scherder over de invloed van actieve muziekbeoefening op het brein 3 2.2 Verslag ‘Wat weten we over muziekonderwijs’ van het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst 4 2.3 Het concept ‘Snapje?’ 5 2.4 Het onderzoek ‘Muziek is de melodie waarvan de wereld de tekst vormt’ 5 2.5 Een artikel in het tijdschrift ‘Prikkels’ 5 2.6 Meervoudige intelligentietheorie van Howard Gardner 6 2.7 Mozart-effect 6 2.8 Het artikel ‘amuzikaal is de uitzondering’ van hoogleraar muziekcognitie Henk-Jan Honing 6 2.9 Het boek ‘Harmonie in gedrag’ van René Diekstra 7 2.10 De site ‘www.meermuziekindeklas.nl’ 7 2.11 De site ‘www.doemeermetmuziek.nl’ 7 2.12 De site ‘www.doormuziek.nl’ 9 2.13 Het boek ‘Muziek maakt slim’ van Prof. H. G. Bastian 10 2.14 De PowerPointpresentatie ‘Waarom muziek? ‘ van Vivian Knols, docent aan de Nieuwste Pabo en het Conservatorium muziek 10 2.15 Onderzoek van neuropsycholoog Mark Mieras in opdracht van het Jeugdcultuurfonds 11 2.16 Artikel ‘Muziek en taalverwerving’ van vakdocent muziek Pabo Rotterdam Ellen de Vugt in het tijdschrift de Pyramide 11 2.17 Het boek ´Gevangen in een schelp’ van Lydia de Jong en Ad van der Heijden 11 2.18 Het boek ‘Nieuw geluid’ van Roeland Vrolijk 12 2.19 Artikel ‘Muziek en Brein’ van onderzoeker en musicus Arthur C. Jaschke in het tijdschrift de Pyramide 15 2.20 Lesinstructie ‘Spelen met taal……muzikaal’ van muziekdocent op de Nieuwste Pabo en Conservatorium Maastricht Vivian Knols 15 Interviews met ervaringsdeskundigen 17 3.1 Interview Wim Wackers 17 3.2 Interview Rick Maassen 19 Eigen ervaringen op stage 21 4.1 Inzetten liedje ‘zingen’ bij werkwoordspelling (zie ook deelopdracht 2) 21 4.2 Muzieklessen maandag 4 en maandag 11 april 2016 groep 8 BS de F. 21 4.2.1 Generieke ontwikkeling 21 4.2.2 Rekenen 24 4.2.3 Taal 25 4.3 Muzieklessen in vorige stageperiodes 26 4.4 Feedback taaldocente Esther Somers 26 Terug naar de persoonlijke verdiepingsvraag 27 5.1 Geraadpleegde theorieen, boeken en sites 27 5.2 Interviews ervaringsdeskundigen 27 5.3 Eigen ervaringen op stage 28 5.4 Mijn visie 28

Bibliografie

29

2


1. Voorbereiding 1.1 Omschrijving criterium De student maakt een eigen keuze voor zijn verdere verdieping in het thema van OGP 6. Hier ligt een kans om creativiteit in te zetten als bijdrage aan de ontwikkeling van kinderen. De student kan de mogelijkheden die de kunstvakken hiervoor bieden, volop gebruiken. Hij maakt hierbij verbinding met de stageschool expliciet zichtbaar. Bij de organisatie van deze opdracht wordt in drie sporen gewerkt: Spoor 1: studenten die helemaal zelfstandig hun keuze maken in de creativiteit en vervolgens de keuze ook uitvoeren. Spoor 2: studenten die zelf met een idee komen, maar in de uitvoering hiervan verdere begeleiding willen. Onder begeleiding verstaan we het verder verhelderen van jouw idee, het aanscherpen van de doelstelling die jij voor ogen hebt, het formuleren van de opbrengsten die jij beoogt en het mee zoeken naar wegen of middelen om jouw idee te realiseren. Spoor 3: studenten die een keuze maken uit aangedragen ideeën en in de uitvoering hiervan begeleiding willen. We denken hierbij aan: -Een grondige verkenning van remediërend materiaal voor rekenproblemen, taalproblemen, gedragsproblemen; -Een verdieping in het thema hoogbegaafdheid: hoe gaat de school daarmee om? -De rol van de IB’er of kwaliteitsondersteuner, ambulant begeleider, RT’er in de school… -Mogelijkheden van ICT binnen het leveren van maatwerk. -De rol van de rekencoördinatoren en de taalcoördinatoren. 1.2 Persoonlijke verdiepingsvraag In de PPO/ASV-les van dinsdag 16 januari gaf onze docente Marion Steegh uitleg over het OGP6. Zij gaf bij deelopdracht 4 aan dat hierbij een kans lag om je eigen creativiteit in te zetten en noemde als voorbeeld: Wat doet muziek in de ontwikkeling van rekenen? Het enthousiasme van Marion werkte aanstekelijk. Mijn persoonlijke verdiepingsvraag luidt derhalve: Hoe kan muziek bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen op onderstaande domeinen? a. Generiek b. Taal c. Rekenen Marion tipte mij om het werk van de Nederlandse neuropsycholoog prof. dr. Erik Scherder te bestuderen. Muziekdocent Ton van Erp stuurde enkele interessante publicaties door over de effecten van muziekeducatie. Het vuurtje was definitief aangewakkerd. Deze persoonlijke verdiepingsvraag is hieronder hoofdzakelijk in hoofdstuk 2 vanuit de theorie benaderd. De verbinding met de stageschool is expliciet zichtbaar bij deelopdracht 2 (het actieonderzoek) en deelopdracht 3 (zelf ontwerpen van materiaal). Deelopdracht 2, 3 en 4 kunnen als holistisch gezien worden. In hoofdstuk 3 zijn enkele interviews met ervaringsdeskundigen opgenomen. Daarbij is in hoofdstuk 4 ook nog een extra verbinding met de stageschool zichtbaar. De werkwijze is op 9 mei met taaldocente Esther Somers besproken en door haar goedgekeurd.

2. Geraadpleegde theorieën, boeken, sites In dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op theorieën, publicaties, concepten en literatuur die gerelateerd kunnen worden aan mijn persoonlijke verdiepingsvraag. 2.1 Korte lezing van prof. dr. Erik Scherder over de invloed van actieve muziekbeoefening op het brein Neuropsycholoog prof. dr. Erik Scherder legt in deze lezing uit hoe muziek slimmer maakt. Muziek zorgt ervoor dat verschillende hersengebieden met elkaar communiceren. Muziek kan bijvoorbeeld emotie oproepen. Dit gebeurt in de rechterhersenhelft vlakbij de motorische gebieden. Hierdoor krijg iemand een prikkel om te bewegen. Ook kan een autonome reactie optreden, bijvoorbeeld een rilling, dit vindt meer in het frontale gebied plaats. De hersenen bestaan uit functionele circuits die met elkaar communiceren. Bij het bespelen van een muziekinstrument wordt een optimale situatie gecreëerd:

3

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA  Je bent lichamelijk/motorisch bezig (je speelt op de toetsen)  Je bent visueel bezig (je leest noten)  Je bent auditief bezig (je hoort de klanken) Muziek is een geweldige verrijking voor het brein. Het is dan ook jammer dat zo weinig tijd aan muziekonderwijs wordt besteed, aldus Scherder. Het volume van het corpus callosum neemt toe bij kinderen die muziek maken. Hierdoor zijn gedrag en emoties bij deze kinderen beter op elkaar afgestemd. Muziek heeft dan ook een geweldig effect bij kinderen met autisme of bij kinderen waarbij de sociale functies niet volledig ontwikkeld zijn. Door het maken van muziek neemt het volume van de orbital frontaal toe en het taalgebied van Wernicke en Broca worden met elkaar verbonden. Hierdoor wordt het taalvermogen gestimuleerd. 2.2 Verslag ‘Wat weten we over muziekonderwijs’ van het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en amateurkunst Enkele belangrijkste conclusies Om zich bepaalde muzikale vaardigheden eigen te maken en daar iets eigens en oorspronkelijks aan toe te kunnen voegen, heeft een leerling autonomie nodig. Een muziekdocent heeft soms te weinig aandacht voor de autonomie van zijn of haar leerling. Muzikaal gedrag speelt een belangrijke rol in het alledaagse leven. Mensen geven hun leven zelf vorm met muziek, verbinden zich aan de wereld, en reguleren zichzelf en anderen. In de dominante manier van denken in Nederland is muziek echter niet bevestiging, verbinding en regulering, maar vooral kunst. Muziek is een specialisme geworden. Mensen meten zichzelf aan dit beeld, en vinden dat ze daar niet aan voldoen. Muziek is heel belangrijk voor één op de vijf mensen, en als je het breder definieert voor meer dan 90%. Muziek kan je stemming bevestigen of verbeteren, helpen bij het verwerken van problemen in het leven, en heeft invloed op hoe je over jezelf denkt, of hoe je voelt, je individuele maar ook je sociale identiteit. Muziek is het meest functioneel in de adolescentie, minder belangrijk in volwassenheid en weer zeer belangrijk in ouderdom. Muziek is net zo belangrijk voor laag opgeleiden als voor hoger opgeleiden. De muzieksmaak verschuift wat in de levensloop. De smaak van kinderen is nog weinig gedifferentieerd omdat ze over het algemeen houden van makkelijk verteerbare, makkelijk meezingbare popmuziek. Komt dit doordat ze alleen hiermee in aanraking komen? Iedereen is muzikaal, dat is aangeboren, en dat is bijzonder want daarin verschillen mensen van dieren. Zelfs van onze naaste soortgenoten, de apen. Relatief gehoor en maatgevoel zijn de bouwstenen voor muziek. Bij relatief gehoor herken je een melodietje ongeacht de toonhoogte. Bij maatgevoel hoor je de regelmaat in muziek, dat het sneller of langzamer gaat, en dat je kunt bewegen op muziek. Muziek is een belangrijke ‘biologische’ activiteit waarmee kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen. Biologisch gezien is musiceren een vorm van spelenderwijs jagen. Beide hebben te maken met belangrijke vaardigheden als toonhoogte inschatten (richten op een fysiek of tonaal doel), timing (richten op een doel in de tijd) en coördinatie (organisatie van beweging en muziek). In de frontale cortex worden functies ontwikkeld die we elke dag nodig hebben, zoals plannen en zelfbeheersing. Het is cruciaal om de hersenen op een jonge leeftijd te stimuleren. Bij het uitvoeren en beluisteren van muziek zijn vele hersengebieden actief en betrokken. Gebieden die beweging uitvoeren, waar emoties doorheen komen en waar beslissingen genomen worden. Muziek is een bijzonder fenomeen in de natuur. Het is zelfbelonend en iedereen kan van muziek genieten. Muziek is spel, en daardoor is het vanzelfsprekend plezierig voor kinderen. Daar kunnen we in het onderwijs, en bij de ontwikkeling van het brein, ons voordeel mee doen.

4

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA 2.3 Het concept ‘Snapje?’ Met een Snapje? wordt in een videoclip van 2 minuten een basisprincipe uitgelegd of basisregel aangeleerd. Anneke Dorsman, nieuwe media-maker voor NTR Jeugd, is de bedenker van het concept. “Ik bedacht de Snapjes vorig jaar omdat ik het zelf zo lekker vind als er een kwartje in mijn hoofd valt. Muziek en beeld helpen daarbij: in beeld kun je goed uitleggen en de muziek maakt dat het blijft hangen.” 2.4. Het onderzoek ‘Muziek is de melodie waarvan de wereld de tekst vormt’ van Vincent Lamers Muziek en taal hebben veel raakvlakken, en het is daardoor niet moeilijk om muziekonderwijs aan taalvaardigheid te verbinden. In het onderzoek Muziek is de melodie waarvan de wereld tekst vormt vat Vincent Lamers deze raakvlakken samen in een overzichtelijk schema:

2.5 Een artikel in het tijdschrift ‘Prikkels’ In het tijdschrift ‘Prikkels’ kwam ik een interessant artikel tegen. Hierin wordt uitgelegd waarom muziek zo belangrijk is in het basisonderwijs. Allerlei onderzoeken tonen aan dat muziek:  zorgt voor een beter ruimtelijk inzicht  de ontwikkeling van taalvaardigheid bevordert  de sociaal-emotionele vaardigheden bevordert  goed is voor de ontwikkeling van het brein  de ontwikkeling van de 21ste century skills zoals samenwerken, communiceren, probleemoplossend denken, sociale vaardigheden en de ontwikkeling van creativiteit bevordert.  een belangrijke plaats in onze maatschappij inneemt  een universele taal is die verschillende culturen onderscheidt, maar ook verbindt Ook staat in het tijdschrift vermeld dat er een platvorm ‘Meer muziek in de klas’ is geformeerd. Minister Jet Bussemaker en een groep vermogende particulieren waaronder Joop van den Ende hebben daarvoor geld verzameld. Koningin Maxima is het boegbeeld van dit platvorm.

5

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA 2.6 Meervoudige intelligentietheorie van Howard Gardner Tevens heb ik de meervoudige intelligentietheorie van Howard Gardner bestudeerd. Volgens Gardner zijn er verschillende manieren om problemen op te lossen. Zo is er ook een muzikaal/ritmische intelligentie. Vaak hoor je mensen praten over 'het IQ' of 'de IQ-test'. Als je hier laag op scoort betekent dit volgens Gardner niet automatisch dat je niet intelligent bent. Misschien is iemand verbaal minder intelligent, maar scoort deze persoon heel goed bij visuele, lichamelijke, muzikale of mathematische intelligentie. Hiernaast de resultaten van een meervoudige intelligentietest die ik zelf heb gedaan. Deze test is ons tijdens OGP4 aangereikt door Hans van Doremalen. Bij mij scoort muziek, woord, getal, beeld en mensen hoog. Ik heb ook alle kinderen in mijn stageklas tweemaal een meervoudige intelligentietest laten maken. Hieronder de resultaten van de meervoudige intelligentietest bij groep 8 van BS de F.

2.7 Mozart – effect De wetenschap heeft aangetoond dat muziek je intelligenter maakt. Deze mening is gebaseerd op boeken en onderzoeken, in het bijzonder door Rauscher et al. (1993), die het zogenaamde Mozart-effect rapporteerde. Het Mozart-effect beschrijft de tijdelijke verbetering van het ruimtelijke redeneringsvermogen direct na het beluisteren van een muziekstuk van Mozart (Ivanov en Geake, p. 405). Dit Mozart-effect geldt overigens niet alleen voor het beluisteren van muziekstukken van Mozart. Ivanov en Geake hebben ook aangetoond dat met muziek van Bach hetzelfde resultaat werd bereikt. 2.8 Het artikel ‘amuzikaal is de uitzondering’ van hoogleraar muziekcognitie Henk-Jan Honing, hoogleraar klinische neuropsychologie Erik Scherder en hoogleraar neurobiologie Dick Swaab in de Volkskrant. De rol van het onderwijs is de afgelopen jaren steeds kleiner geworden. Dit berust op een aantal misverstanden volgens het artikel. Een eerste misverstand is dat muzikaliteit genetisch bepaald is. Het omgekeerde lijkt eerder het geval: Praktische alle mensen hebben een biologische aanleg voor het waarderen van muziek.

6

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA Ook zijn er mensen die een extreme overgevoeligheid voor het waarnemen, onthouden en uitvoeren van muziek hebben. Kinderen met autisme hebben bijvoorbeeld vaak een uitzonderlijk ontwikkeld talent voor muziek. Ook is aangetoond dat bij baby’s en jonge kinderen al een grote sensibiliteit voor muziek hebben. Recent hersenonderzoek laat zien dat muziek een intieme relatie heeft met dieper gelegen hersengebieden die betrokken zijn bij het reguleren van emotie. Luisteren naar je favoriete muziek kan zelfs dopamine, een belangrijke neurotransmitter, aanmaken dat van invloed is op een sterk gevoel van welzijn. Wederom een voorbeeld dat laat zien dat onze hersenen een speciale band met muziek hebben. Zowel het luisteren naar als het maken van muziek stimuleert een rijk scala van cognitieve, emotionele, sociale en culturele vaardigheden en kunnen zorgen voor intense, richtingbepalende ervaringen. Aspecten die met weinig andere middelen zo verenigd en aangewakkerd kunnen worden dan met muziek. 2.9 Het boek ‘Harmonie in gedrag’ van René Diekstra Dit boek probeert antwoord te geven op een aantal vragen, zoals bijvoorbeeld:      

Op welke manier beïnvloed muziek het gedrag van mensen? Hoe kunnen ouders en professionele opvoeders (bijvoorbeeld leerkrachten basisonderwijs) muziek inzetten bij de opvoeding van kinderen? Wat is de betekenis van muziek voor de cognitieve en sociale ontwikkeling van kinderen en jeugdigen? Wat is de relatie tussen muziek en geluksbeleving? Onder welke omstandigheden heeft muziek invloed op initiatieven en prestaties? Kan muziek ook schadelijk zijn?

Een zeer interessant boek dat ik met plezier gelezen. Ik heb het zelfs geadviseerd aan enkele medestudenten die ook muzikale interventies in hun stageklas hebben gedaan. 2.10 De site ‘www.meermuziekindeklas.nl’ Deze site geeft niet echt informatie die antwoord geeft op mijn persoonlijke verdiepingsvraag. Wel interessant om over de plannen van minister Jet Bussemaker te lezen: Impuls Muziekonderwijs Minister Bussemaker stelt de komende jaren 25 miljoen euro beschikbaar om het muziekonderwijs in Nederland te verbeteren. Door de regeling Impuls Muziekonderwijs kunnen scholen subsidie aanvragen om de deskundigheid van hun leerkrachten te vergroten. Met het extra geld kunnen leraren getraind worden in het geven van muziekonderwijs en samenwerken met partijen uit het muziekveld, zoals muziekscholen, harmonieën, brassbands, fanfares, orkesten en poppodia. Scholen kunnen hun aanvraag indienen bij het Fonds voor Cultuurparticipatie. Muziekonderwijs moet vanzelfsprekend worden Het is Bussemakers ambitie dat in 2020 muziek op alle basisscholen weer vanzelfsprekend is: 'Muziekonderwijs is ontzettend belangrijk voor de vorming van jonge mensen. Het stimuleert de creativiteit en samenwerking, en brengt daarmee onontdekte talenten van kinderen tot ontwikkeling. Kinderen kunnen daar de rest van hun leven veel plezier van hebben. Ik ben dan ook verheugd dat zo veel scholen op de regeling hebben ingeschreven. Dat enthousiasme wil ik belonen en daarom heb ik de regeling veranderd, zodat we geen enkel goed voorstel hoeven af te wijzen.', aldus minister Bussemaker. 2.11 De site ‘www.doemeermetmuziek.nl’ Dit is een praktijkgerichte site. Op www.doemeermetmuziek.nl staan voorbeelden hoe muziek ingezet kan worden bij vakken als geschiedenis, aardrijkskunde, taal of techniek. Hieronder een voorbeeld van een les die geschiedenis, techniek, taal/spelling en muziek met elkaar combineert. Muziek wordt hier dus ingezet om de generieke ontwikkeling (21st century skills als samenwerken, probleem oplossen en communiceren) en de taalontwikkeling (spelling, woordenschat) te stimuleren. Deze les staat op mijn laatste stagedag, dinsdag 12 juli gepland.

7


8

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA 2.12 De site ‘www.doormuziek.nl’ DOOR! (Masterplan Muziekonderwijs Limburg) is een provinciale campagne die muziekonderwijs in beweging zet. DOOR! maakt hierbij de verbinding vanaf de bron. Opleidingen, Primair onderwijs en Voortgezet onderwijs, allen samen op weg naar structureel muziekles in de klas. Samen met onze culturele omgeving realiseren we optimale kansen voor leerkracht en leerling om hun talenten te gebruiken en te ontwikkelen. Op deze site wordt met name muziek in één adem met de 21st century skills genoemd. Muziek ontwikkelt vaardigheden als:  Je krijgt vertrouwen in jezelf en in anderen  Zonder samenwerken red je het niet!  Het maakt je zelfstandig  Je gaat van alles ontdekken ook je eigen talent  Dat maakt je nieuwsgierigheid  Je leert reflecteren op jezelf en op anderen Deze informatie wordt echter niet verder vanuit de literatuur verantwoord op de site. Wel ben ik in maart naar de ‘Music University Day’ op de Pabo in Venlo geweest. DOOR! organiseerde deze dag en gaf enkele interessante workshops. Ik heb veel nuttige tips gekregen (met name over ritmische vaardigheden). Maar ook hoe de 21st century skills in muzieklessen zijn terug te vinden. Ik had wel graag meer informatie gekregen hoe je muziekonderwijs kunt inzetten om bijvoorbeeld de taal-of rekenontwikkeling te stimuleren.

Music University Day @ Pabo Venlo. En daar zit je dan tussen de voltijders Via deze link kan overigens de aftermovie van de Music University Day te Venlo bekeken worden.

9

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA 2.13 Het boek ‘Muziek maakt slim’ van Prof. H. G. Bastian In dit boek beschrijft de Duitse Prof. Hans Günther Bastian zijn onderzoek op Berlijnse scholen naar effecten van muziekbeoefening op leerprestaties van kinderen: 







Kinderen met een gemiddeld IQ ontwikkelen zich de eerste jaren op de basisschool op eenzelfde manier. Na vijf jaar op school en vier jaar uitgebreid muziekles vertonen de kinderen op de muziek actieve basisscholen een significant hoger IQ. Het IQ van kinderen van de op muziekgerichte scholen die reeds bij aanvang van het onderzoek een bovengemiddeld IQ hadden, neemt na vier jaar les in solo- en ensemblespel duidelijker toe dan dat van vergelijkbare kinderen uit de controlegroep zonder verder muzikale vorming. Sociaal zwakke en in hun cognitieve ontwikkeling achterlopende kinderen (met een lager IQ dan gemiddeld) profiteren ook van uitgebreid muziekonderwijs. Hun IQ neemt met de jaren toe, wat voor kinderen met een lager IQ dan gemiddeld zonder muziekonderwijs niet gezegd kan worden. Leerlingen van de basisschool die gedurende hun gehele schooltijd extra muzieklessen hebben gekregen, blijken over een tweemaal hoger acceptatieniveau te beschikken, dan leerlingen die weinig tot geen muziekonderwijs kregen. Bij deze eerste groep blijkt men beter en makkelijker de medemens te kunnen respecteren dan bij de tweede groep.

2.14 De Powerpointpresentatie Waarom muziek?‘ van Vivian Knols, docente aan de nieuwste Pabo en het Conservatorium muziek Allereerst verwijst Vivian Knols naar de doelen in het advies kennisbasis muziek. Algemeen 1.2. De student heeft inzicht in de consequenties van gangbare en vernieuwende onderwijsvisies voor de wijze waarop muziekonderwijs wordt benaderd. Het vak en de leerlingen 3.1 De student kan binnen muzieklessen variëren in manieren van oriënteren, begeleiden en evalueren/nabespreken en daarbij reﬂecteren op de verschillen. De samenhang met andere vakken 4.3 De student kan verbanden leggen tussen taalontwikkeling van kinderen en muziek als belangrijk middel daarbij, zowel wat betreft de taalproductie als de taalreproductie. Overeenkomsten tussen rekenen en muziek Rekenen  Leren rekenen met eenheden en maten  Maten kunnen te maken hebben met lengte van elkaar, van een straat  Klokkijken, besef van tijd

Muziek Een maat is een klein stukje muziek Maat of metrum is de regelmatige wijze waarop in de muziek accenten elkaar afwisselen Muziek is een tijdskunst, het beweegt door de tijd

10

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA Overeenkomsten taal en muziek Taal (lezen)  Onderscheiden van klanken lettercombinaties  Uitspreken van klank

Muziek Klankeigenschappen Klankeigenschappen ervaren door bijv. zingen

Taal (taalbeschouwing/grammatica)  Grammatica  Gevoel voor vorm en taal in zinsconstructies en woordverbuigingen

Gevoel voor het denken over vorm van muziek (herhaling, contrast, variatie)

Taal (woordenschat)  Betekenis van woorden en woordcombinaties  Sociaal en communicatieve functie van taal

Bij luisteren, zingen en spelen zijn de muzikale bedoelingen, functie en betekenis van belang

Taal (mondeling taalgebruik)  Zinsmelodie, intonatie, natuurlijkheid

Melodie van muziek, majeur/mineur

Taal (spellen, technisch lezen)  Auditieve analyse en syllaben

ritmiek/puls

2.15 Onderzoek van neuropsycholoog Mark Mieras in opdracht van het jeugdcultuurfonds Zelf muziek maken heeft aanzienlijk meer impact dan passief luisteren naar muziek. Door de invloed op de ontwikkeling van het auditieve systeem raakt muzikale training bij kinderen aan primaire functies als luisteren, taalverwerving, leesvaardigheid en emotionele intelligentie. Muzikale training ondersteunt de behandeling van dyslexie. Deze trainingseffecten zijn laagdrempelig: ze treden al op bij extensieve muzikale activiteit. Intensievere muzikale training heeft nog bredere effecten, onder andere door verbeterde concentratie en een verhoogde integratie van hersendelen. Muziek is een belangrijk onderdeel van onze cultuur. Kinderen in aanraking brengen met muziek is daarom waardevol. Maar muziek is meer dan dat. Zingen en muziek maken is een instrument voor de ontwikkeling van jonge hersenen. 2.16 Artikel ‘Muziek en taalverwerving’ van vakdocent muziek Pabo Rotterdam Ellen de Vugt in het tijdschrift de Pyramide Vocale en muzikale spelletjes leiden tot de ontwikkeling van taal aan de ene kant en tot meer specifieke muzikale activiteiten aan de andere kant. Net als de activiteiten van de andere vakken kunnen muzikale activiteiten in het basisonderwijs een bijdrage leveren aan de taalontwikkeling van het jonge kind. Bij het zingen van liedjes is deze bijdrage misschien het meest voor de hand liggend, maar eigenlijk alle muzikale activiteiten dragen bij aan de taalverwerving, zoals bijvoorbeeld ook het verwoorden van geluiden en het nabootsen van klanken. 2.17 Het boek ´Gevangen in een schelp’ van Lydia de Jong en Ad van der Heijden In dit boek is een mooie link gelegd naar de basiskenmerken van Frea Janssen-Vos (zie ook hoofdstuk 2.4 van mijn deelopdracht 1, werken met de cyclus van Handelingsgericht werken). Muziek versterkt de nieuwsgierigheid naar de compositie van anderen en het zelfvertrouwen om ermee aan de slag te gaan. Wanneer het meerdere kinderen betreft levert het een bijdrage aan het samen spelen. Daarbij zullen kinderen met elkaar overleggen en dus een bijdrage leveren aan het communiceren en de taal. Hoe heeft de ‘componist’ of liedjesschrijver dit nu bedoeld? Onderzoeken, redeneren en probleem oplossen komen in beeld eventueel in samenhang met muzieksymbolen, -tekens en -betekenissen (De Jong, 2005).

11


Van de buitenste cirkel komen dan de sociale vaardigheden, woorden en begrippen die met muziek te maken hebben en schematiseren als het interpreteren van het muziekplan of de -compositie (of geschreven en gedrukte taal) in beeld. Bij het bespelen van een instrument leert het kind omgaan met heel specifiek gereedschap, het instrument en leert het daarbij behorende technieken (De Jong, 2005). Muziek:  nieuwsgierigheid  zelfvertrouwen  samenspelen  communiceren  onderzoeken, redeneren en probleem oplossen  symbolen, tekens en betekenissen  sociale vaardigheden, woorden en begrippen  schematiseren  gereedschap  technieken

2.18 Het boek ‘Nieuw geluid’ van Roeland Vrolijk ‘De student kan verbanden leggen tussen taalontwikkeling van kinderen en muziek als belangrijk middel daarbij, zowel wat betreft taalreproductie en taalproductie.’ Bron: Meijerink, H. (2012). Een goede basis Taaldidactiek In dit boek wordt ook verwezen naar het verband tussen muziek en taal. In onderstaande tabel is zichtbaar dat het leren onderscheiden van klanken en klankcombinaties een rol speelt bij zowel de taalontwikkeling als de muzikale ontwikkeling. Muzikale ontwikkeling -Muziek gaat over diverse klankeigenschappen zoals hoogte, duur, sterkte en kleur. We ervaren deze door te zingen, spelen, bewegen, luisteren, lezen en noteren.

Taalontwikkeling -Met taal leren we klanken en klankcombinaties onderscheiden -Vermogen om klanken te onderscheiden loopt vooruit op het uitspreken van de klank

-Door muziek te maken en naar muziek te luisteren, ontwikkelen we het gevoel voor het denken over vorm

-De ontwikkeling van grammatica -Kinderen ontwikkelen gevoel voor vorm van taal in zinsconstructies en woordverbuigingen

-Bij het luisteren, zingen en spelen van muziek zijn de muzikale bedoelingen, functie en betekenis van muziek van belang en ook het onderwerp van onderwijs

-Betekenis van woorden en woordencombinaties -Taal is pragmatisch -Sociale en communicatieve gebruik van taal -Woordkeuze en intonatie hangen samen met de persoon tegen wie ze praten

12


Basisbegrippen uit de taaldidactiek  Taalreceptie: verstaan, lezen en begrijpen van wat iemand anders zegt of heeft geschreven.  Taalproductie: spreken of schrijven; gedachten omzetten in mondelinge of schriftelijke taal  Taalreproductie: nazeggen of overschrijven (Vrolijk, 2013) Bij het zingen van een liedje ben je bezig met receptie (begrijpen) en reproductie (steeds opnieuw de tekst nazeggen en zingen). Bij taalproductie kun je bijvoorbeeld denken aan het verzinnen van een limerick: In Weert liep ik vorig jaar stage, en had soms wat weinig bagage, maar ik gebruikte muziek, het werd magnifiek, en zingen is daar nu een rage! Lalalalalala………lalalalalala Het handige van liedjes voor de taalontwikkeling is dat kinderen door het bij herhaling nazeggen en zingen van liedjes, ook zinspatronen en woorden inslijpen. Rekendidactiek ‘De student kan het ritmische (metrisch) systeem van muziek relateren aan besef van lengte, tijd, duur en verdeling (breuken) en samenhang daartussen (oriëntatie in de tijd en ruimte) en dit illustreren met voorbeelden.’ Bron: Meijerink, H. (2012). Een goede basis Breuken Sommige breuken hebben een eigen naam, een half, een kwart, anderhalf. De termen half, kwart, achtste, enz. worden ook toegepast in de muziek. We noemen ze dan halve noot, kwartnoot, etc. Deze termen worden gebruikt omdat de lengte van een muzieknoot hiermee aangeduid wordt (Vrolijk, 2013).

In ‘Nieuw geluid’ wordt tevens verwezen naar een onderzoek van Susan Joan Courey van de Universiteit van San Francisco. In dit onderzoek wordt aangetoond dat kinderen die breuken leren door een muzikaal lessenprogramma significant beter scoren dan kinderen die reguliere lessen rekenen kregen. Ritmes kun je ook zingen met de ‘ritmetaal’ van de Hongaarse componist Kodaly. Dit heb ik ook op de Music University Day geleerd op de Pabo te Venlo en toegepast bij mijn muzieklessen op stage (zie ook hoofdstuk 4). Vanuit deze ritmetaal gaan de leerlingen vervolgens naar het schrijven van breuken.

13


Visualiseren

Ritmetaal Kodaly

Muzieknoten vormen een hulpmiddel bij breuken. Bron: Courey 2012, Voorbeeld werkblad

14

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA 2.19 Artikel ‘Muziek en Brein’ van onderzoeker en musicus Arthur C. Jaschke in het tijdschrift de Pyramide In dit artikel probeert onderzoeker Arthur Jaschke van de afdeling Klinische Neuropsychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam aan te tonen wat muziek doet in de hersenen. Hersenen werken het best als ze geprikkeld worden. Zo zien we dat dieren in een verarmde omgeving (een omgeving met weinig stimuli) depressieve of onnatuurlijke gedragspatronen laten zien. Bij de mens is dit niet anders; minder of niks doen brengt een achteruitgang op lichamelijk of mentaal vlak met zich mee. 0m deze reden is het van belang de hersenen te stimuleren met nieuwe en uitdagende activiteiten zoals muziek. Door muziek stimuleer je bepaalde functies van ie hersenen, die je vaak nodig hebt in het dagelijks leven. Neurowetenschappers kunnen gedrag, dat we in ons dagelijks leven vertonen, waarnemen in hersengebieden. Verschillende van die gebieden blijken ook betrokken bij het verwerken van muziek. Zo is bijvoorbeeld het gebied van Broca (motorisch spraakcentrum, en actief bij het verwerken van spraak) ook actief als we muziek zonder tekst horen. In de hersenen worden de meeste verbindingen aangemaakt tijdens de vroege ontwikkeling. De hersenen ziin rond het vijfentwintigste, dertigste levensjaar volledig ontwikkeld. De hersengebieden die zich als laatste ontwikkelen zijn de frontale gebieden. Het is van belang om de hersenen in de ontwikkeling zo sterk mogelijk te stimuleren en uít te dagen, om zo een maximale ontwikkeling van de hersenen te bereiken. Als onze hersenen 'volgroeid ‘zijn, is er nog steeds verandering (neuroplasticiteit) van sommige delen van de hersenen mogelijk; het is nooit te laat om te leren. Maar tijdens de vroege ontwikkeling van de hersenen worden de meeste nieuwe verbindingen gelegd, waarvan wij mogelijk later in ons leven nog kunnen profiteren. Onze hersenen hebben uitdaging nodig. Een verarmde omgeving, met weinig prikkels, leidt tot een cognitieve achteruitgang. Als wij alleen maar taal en rekenen geven op school, dan ís dit mogelijk niet genoeg om de hersenen te prikkelen en zich te laten ontwikkelen. Als het onderwijs gestructureerd muziek aanbiedt aan de leerlingen, kunnen die leerlingen iets uitdagends en stimulerends beleven door middel van een voor iedereen toegankelijk concept, wat de hersenen stimuleert. Want de wereld bestaat uit meer dan alleen taal en rekenen; ontwikkeling moet zo breed mogelijk zijn met behulp van een verrijkte omgeving. 2.20 Lesinstructie ‘Spelen met taal……muzikaal’ van muziekdocente de Nieuwste Pabo Vivian Knols In deze lesinstructie voor de groepen 4 t/m 6 wordt het spreekwoord ‘de appel valt niet ver van de boom’ als basis genomen. Doelen van deze les zijn:  De leerlingen kunnen een spreekwoord ritmisch uitspreken  De leerlingen kunnen een spreekwoord in canon uitvoeren  De leerlingen kunnen ritme, dynamiek en kleur inzetten om een spreekwoord expressief te laten klinken  De leerlingen kunnen met behulp van bodysounds en ritme-instrumenten een spreekwoord voorzien van een ritme In deze les combineert Vivian Knols elementen van voortgezet technisch lezen (zinsmelodie, natuurlijkheid en emotionaliteit, tempo, volume, uitspraak en articulatie), woordenschat (het spreekwoord ‘de appel valt niet ver van de boom’ en de begrippen klanksterkte, klankhoogte, klankduur, klankkleur).

15

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA De kern van de les gaat over de expressie en de dynamiek

Op deze manier kun je dus muziek, drama en taal goed combineren in de les.

16


3. Interviews met ervaringsdeskundigen 3.1 Interview Wim Wackers Donderdag 25 februari heb ik de eerste ervaringsdeskundige geïnterviewd: Wim Wackers, muziekdocent op de basisschool van mijn zoon Nicky. In 1984/1985 heb ik zelf overigens nog pianoles van meester Wim gehad. Naam respondent Wim Wackers Datum interview 25 februari 2016 Functie Vakdocent muziek bij de Limburgse onderwijsstichtingen Innovo en Kindante Geeft muziekles aan basisscholen in Born, Buchten, Susteren en Linne. Opleiding: Conservatorium, eerstegraads muziekdocent Akte piano en koordirectie Ervaringen met muziek en kinderen: 1982 – 1985 Muziektherapeut geestelijk gehandicapte kinderen en kinderdagverblijf 1985 – heden Vakleerkracht muziek

Deel 1: Muziek luisteren tijdens lezen of (huis)werk maken Er wordt vaak beweerd dat sommige muzieksoorten zorgen dat je je beter kunt concentreren. Is dit naar jouw mening zo? Zo ja, aan welke voorwaarden dient deze muziek te voldoen? Bij de schrijflessen in Linne zet ik vaker klassieke muziek of muziek van natuurfilms op. Dit bevordert de concentratie, zeker bij jongere kinderen. Wat valt er bijvoorbeeld te zeggen voor het luisteren naar klassieke muziek of instrumentale jazz bij lezen of huiswerk maken? Is dit naar jouw mening geschikter dan popmuziek met allerlei stemmen erin? En hoe hard mag deze muziek staan? Moet het achtergrondmuziek zijn? De muziek mag niet te hard staan, zeker bij groepsprocessen. Ik adviseer om instrumentale muziek te gebruiken. Bij kinderen individueel kan het anders zijn. Door muziek harder te zetten, kunnen sommige kinderen zich goed afsluiten van de omgeving en zich juist hierdoor beter concentreren. In een onderzoek van de Amerikaanse Psychologe Emma Gray zou blijken dat het juiste genre afhangt van het studieonderwerp. Zo zou Für Elise met 60-70 beats per minuut goed zijn om tijdens het rekenen te luisteren, terwijl rock en popmuziek zoals bijvoorbeeld I can’t get no (Satisfaction) van the Rolling Stones of Firework van Katy Perry geschikt zou zijn tijdens studieactiviteiten van creatieve vakken. Hoe denk jij hierover? Dat zou kunnen. Bij creatieve vakken wil je kinderen meer uitdagen, kennis laten maken met nieuwe ideeën. Door muziek te gebruiken waarin veel gebeurt, kan ook het creatieve vermogen gestimuleerd worden. Luister jezelf wel eens naar muziek tijdens lezen of het maken van studietaken? Zo ja, naar welke muziek luister je? Nee, ik word snel afgeleid door de muziek. Ik geniet te veel van de muziek.

Deel 2: Muziek als hulpmiddel om beter te onthouden Muziek kan ook ingezet worden om bijvoorbeeld regels of rijtjes te onthouden. Met muziek associëren we namelijk heel makkelijk zaken die bij de muziek horen. Denk maar bijvoorbeeld aan een liedje bij de reclame of een jingle van een Tv-programma.

17

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA Of denk maar eens aan de manier hoe kinderen het alfabet hebben geleerd op de melodie van ‘altijd is Kortjakje ziek’. Kun je toevallig nog meer voorbeelden hiervan bedenken? Op vader Jacob zijn er ook wel rijtjes of regeltjes gemaakt. Onlangs zijn er videoclips verschenen op YouTube onder de noemer ‘Snapje?’ https://www.youtube.mp/watch?v=px4XffMyWyo Wat vind je van dit initiatief? Zou dit effectief zijn? Is het belangrijk dat er video’s bij gemaakt worden? Een prima initiatief. Het is wel belangrijk om aansprekende melodieën te pakken. Het mag ook zeker popmuziek zijn, dat spreekt de kinderen aan. Let wel op de toonhoogte van de melodie. Het meest ideaal is wanneer de melodielijn tussen de C2 en de D3 blijft (ongeveer 1 octaaf). Let ook op ritmische aspecten. De accenten dienen op de juisten plaats te komen (tekstplaatsing). Het liedje hoeft niet visueel ondersteund te worden, dit kan immers ook afleiden. Het gaat om het gehoor. Dus visuele ondersteuning is absoluut geen voorwaarde. Wat vind je van de muziek? Zou het naar jouw mening effectiever werken op een bekend deuntje? Welke deuntjes of liedjes zou jij geschikt vinden bijvoorbeeld? Ik denk dat het rendement hoger ligt bij bekende deuntjes. Let wel op dat het bij groep 7/8 niet te kinderlijk is. Dus je kunt beter geen kleuterliedjes in de bovenbouw gebruiken. Welke leerstof zou naar jouw mening geschikt kunnen zijn om door middel van een liedje te oefenen? Je zou muziek kunnen inzetten bij het automatiseren van tafels (rekenen), namen provincies/landen plus hoofdsteden), 10 tijdvakken (geschiedenis)

Deel 3: Muziek luisteren Er zijn zelfs wetenschappers die beweren dat je door alleen al het luisteren naar muziek de hersenen kunt trainen. Door het luisteren naar muziek kun je volgens onderzoek dus beter bepaalde taken uitvoeren. Met name het luisteren naar klassieke componisten zou de performance van de hersenen verbeteren. Er wordt zelfs over een Mozart-effect gesproken. Hoe verklaar je dit zogenaamde effect bij de muziek van o.a. Mozart en Bach? Mozart heeft hele mooie melodieën. Zijn muziek is over het algemeen transparant. Deze muziek wordt bijvoorbeeld ook geadviseerd om te gebruiken om ongeboren kinderen in de buik te laten ontspannen. Bach is complexer. Zijn muziek stimuleert het analyserend vermogen. Denk hierbij aan het toepassen van schema’s en modellen. Door de muziek van Bach zou de ontwikkeling op het gebied van rekenen gestimuleerd kunnen worden. Heb je verder nog tips voor me (gerelateerd aan mijn onderzoeksvraag)? Misschien kun je ook de sociale component meenemen in je onderzoek. Samen componeren, reflecteren, problemen oplossen, hoort ook bij musiceren. Kortom muziek als instrument om de 21st century skills te ontwikkelen. Evt. programma’s om te gebruiken  Music Maker  Garageband (Apple)

18

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA 3.2 interview Rick Maassen Donderdag 3 maart had ik een interview met een tweede ervaringsdeskundige. Rick Maassen, drum- en percussiedocent bij drumschool Rick Maassen (Hometown studio) te Grevenbicht. Hij is afgestudeerd aan het Conservatorium Maastricht slagwerk klassiek en drums/percussie jazz/pop. Rick geeft bijna dagelijks drumles aan kinderen uit allerlei verschillende leeftijdscategorieën. Met Rick heb ik in de periode 2005 - 2015 samengespeeld in de coverband PitchLight, waar hij de rol van percussionist vervulde. Naam respondent Rick Maassen Datum interview 3 maart 2016 Functie Drum en percussiedocent drumschool Rick Maassen Professioneel muzikant (drummer Gruppo Go, bassist bij Universe en Dimension 12 en freelance muzikant bij diverse studioprojecten) Opleiding: Conservatorium slagwerk klassiek en drums/percussie jazz/pop Ervaringen met muziek en kinderen: 2004-heden individuele en klassikale lessen/repetities/workshops aan jeugdigen

Deel 1: Muziek luisteren tijdens lezen of (huis)werk maken Er wordt vaak beweerd dat sommige muzieksoorten zorgen dat je je beter kunt concentreren. Is dit naar jouw mening zo? Zo ja, aan welke voorwaarden dient deze muziek te voldoen? In mijn persoonlijke ervaring vind ik muziek te afleidend als ik bezig ben met iets ander dan muziek ;) Ik luister te goed naar de muziek. Wellicht zou het kunnen met wat west-coast jazz, hard-bop of licht klassieke muziek op de achtergrond Wat valt er bijvoorbeeld te zeggen voor het luisteren naar klassieke muziek of instrumentale jazz bij lezen of huiswerk maken? Is dit naar jouw mening geschikter dan popmuziek met allerlei stemmen erin? En hoe hard mag deze muziek staan? Moet het achtergrondmuziek zijn? Dat is heel persoonlijk, voor mij geen muziek op de achtergrond, wellicht dat popmuziek sneller afleidt dan rustige instrumentale muziek In een onderzoek van de Amerikaanse Psychologe Emma Gray zou blijken dat het juiste genre afhangt van het studieonderwerp. Zo zou Für Elise met 60-70 beats per minuut goed zijn om tijdens het rekenen te luisteren, terwijl rock en popmuziek zoals bijvoorbeeld I can’t get no (Satisfaction) van the Rolling Stones of Firework van Katy Perry geschikt zou zijn tijdens studieactiviteiten van creatieve vakken. Hoe denk jij hierover? Bij creatieve vakken kan het niet gek genoeg zijn, hele wilde muziek leidt tot andere ideeën dan rustgevende muziek. Wat betreft rekenen en schrijven (bijvoorbeeld tijdens het administratie voeren van mijn eenmanszaak) geen muziek! Luister jezelf weleens naar muziek tijdens lezen of het maken van studietaken? Zo ja, naar welke muziek luister je? Nee, ik ben een echte muziekliefhebber, ik zou veel te snel afgeleid worden.

19


Deel 2: Muziek als hulpmiddel om beter te onthouden Muziek kan ook ingezet worden om bijvoorbeeld regels of rijtjes te onthouden. Met muziek associëren we namelijk heel makkelijk zaken die bij de muziek horen. Denk maar bijvoorbeeld aan een liedje bij de reclame of een jingle van een Tv-programma. Of denk maar eens aan de manier hoe kinderen het alfabet hebben geleerd op de melodie van ‘altijd is Kortjakje ziek’. Kun je toevallig nog meer voorbeelden hiervan bedenken? Ik gebruik weleens bepaalde zinnetjes zoals, Geef Die Aap Een Blauwe Fiets Cadeau en Friese Boeren Eten Alle Dagen Gele Cake om de kwinten- en kwartencirkel makkelijker te onthouden, echter heb ik dit soort nog nooit op muziek gezet. Dat is wellicht een poging waard Onlangs zijn er videoclips verschenen op YouTube onder de noemer ‘Snapje?’ https://www.youtube.mp/watch?v=px4XffMyWyo Wat vind je van dit initiatief? Zou dit effectief zijn? Is het belangrijk dat er video’s bij gemaakt worden? Lijkt me zeer effectief, plus de kinderen worden geënthousiasmeerd wat gunstig is voor muziekdocenten die individuele lessen geven. Wat vind je van de muziek? Zou het naar jouw mening effectiever werken op een bekend deuntje? Welke deuntjes of liedjes zou jij geschikt vinden bijvoorbeeld? Uiteraard is herkenning belangrijk en zal de informatie sneller blijven hangen. Dat zal bij elke groep en leerling anders zijn. Het is aan de docent om telkens opnieuw creatief te zijn. Welke leerstof zou naar jouw mening geschikt kunnen zijn om door middel van een liedje te oefenen? Alles met rijtjes

Deel 3: Muziek luisteren Er zijn zelfs wetenschappers die beweren dat je door alleen al het luisteren naar muziek de hersenen kunt trainen. Door het luisteren naar muziek kun je volgens onderzoek dus beter bepaalde taken uitvoeren. Met name het luisteren naar klassieke componisten zou de performance van de hersenen verbeteren. Er wordt zelfs over een Mozart-effect gesproken. Hoe verklaar je dit zogenaamde effect bij de muziek van o.a. Mozart en Bach? Daar geloof ik helemaal in. Denk ook eens Miles Davis, Charlie Parker, BB King, Louis Armstong, Chet Baker, Aretha Franklin etc. Maar ook, Mahler, Chopin, Beethoven Deze mensen hebben vaak hele bekende melodieën gecomponeerd en men weet niet dat het van hen is. Heel erg interessant om uit te pluizen waar het vandaan komt en kinderen kennis te laten maken met het origineel en niet alleen remix Heb je verder nog tips voor me (gerelateerd aan mijn onderzoeksvraag)? Muziek is ook vooral samenwerken. Muziek maak je immers samen. Dit mag ook niet onderschat worden. Je kunt samen muziek schrijven, reflecteren op muziek. Zo ontwikkel je met muziek sociale vaardigheden die ook toepasbaar zijn bij andere vakken of andere situaties.

20


4. Eigen ervaringen op stage 4.1 Inzetten liedje ‘Zingen’ bij werkwoordspelling (zie ook deelopdracht 2, actieonderzoek) De resultaten tonen aan dat het totaal aantal fouten bij werkwoordspelling gemiddeld van 6,4 bij afname I met 4,6 fout naar 1,8 fout bij afname V daalde. Dit is een daling van maar liefst 72%. Het hoogst daalde het aantal fouten bij respondent 1. Bij de eerste afname maakte zij nog 14 fouten, bij de vijfde afname had zij slechts één fout. Geen enkele respondent maakte bij de laatste afname meer fouten dan bij de eerste. Voor meer informatie verwijs ik hierbij naar hoofdstuk 5 (Resultaten) en hoofdstuk 6 (Conclusie, discussie en aanbevelingen). Het lijkt in ieder geval erop dat deze muzikale interventie heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van werkwoordspelling van de leerlingen in groep 8. 4.2 Muzieklessen maandag 4 en maandag 11 april 2016 groep 8 BS de F. Tijdens de muziekles van maandag 11 april is geoefend met korte en lange noten.

Met de combinatie van lange en korte noten kunnen zowel de generieke, als de reken- of taalvaardigheden ontwikkeld worden. 4.2.1 Generiek Allereerst wordt gewerkt aan ontwikkeling van generieke vaardigheden. De leerlingen zingen of klappen samen en ontwikkelen zo 21st century skills als samenwerken, communiceren en sociale vaardigheden (luisteren naar elkaar). Daarbij kunnen noten gezien worden als een code. Door deze code te ontcijferen ontwikkelen de leerlingen het probleemoplossend vermogen. En op het einde wordt gereflecteerd, de leerlingen kijken kritisch terug op de muziekles.

21


21st century skills 1. Samenwerken 2. Probleemoplossend vermogen 3. ICT-geletterdheid 4. Creativiteit 5. Kritisch denken 6. Communiceren 7. Sociale & culturele vaardigheden

‘Love me again’ van John Newman: een voorbeeld van samenwerken in groepjes (21st century skill) ‘Gezamenlijk een doel halen, elkaar aanvullen, inspireren, ondersteunen.’

22


Evaluatie: een voorbeeld van kritisch denken (21ste century skill) Onderliggende vaardigheden zijn analyseren, vergelijken, concluderen, interpreteren, evalueren, synthetiseren. Bijbehorende eigenschappen zijn bewust worden van eigen handelen, zelfreflectie, kritisch naar jezelf kijken, eigen visie, onderbouwde eigen mening kunnen formuleren, onafhankelijkheid.

Majeur en mineur: ontwikkeling van sociale vaardigheden (21st century skill) In de les van maandag 4 april heb ik een aantal liedjes die normaliter in een majeur toonladder staan in een mineur-toonladder gespeeld op de piano. Zo leren de leerlingen begrijpen hoe de componist of songwriter een nummer bedoeld heeft. Het verwoorden van eigen betekenisgeving van muziek en de gevoelens daarbij kan voor kinderen lastig zijn (Vrolijk, 2013). Ze leren op deze manier het verschil tussen verschillende stemmingen.

23

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA 4.2.2 Rekenen Daarbij hebben de leerlingen gerekend met noten. We kunnen onderstaande noten en rusttekens onderscheiden:

In de popmuziek is het gebruikelijk om liedjes in een maat van vier tellen te schrijven. Een kwartnoot is 1/1 tel, een achtste noot een 1/2 tel, een zestiende noot is dan 1/4 tel. Zo kunnen de kinderen werken aan hun rekenvaardigheid tijdens het muziek maken, want noten leren lezen bestaat voor een belangrijk gedeelte uit tellen. Als voorbeeld een maat uit de bladmuziek van ‘Imagine’ van John Lennon (deze is 4 tellen in totaal)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 vorm 1 een achtste noot 2 een zestiende rust 3 een zestiende noot 4 een zestiende noot 5 een zestiende noot 6 een achtste plus een kwartnoot (verbindingsboog is optellen) 7 een achtste noot 8 een zestiende noot 9 een zestiende noot Totaal

som duur 1/8 x 4 = 1/2 halve tel 1/16 x 4 = 1/4 kwart tel 1/16 x 4 = 1/4 kwart tel 1/16 x 4 = 1/4 kwart tel 1/16 x 4 = 1/4 kwart tel (1/8 x 4) + (1/4 x 4) = 1 1/2 anderhalve tel 1/8 x 4 = 1/2 halve tel 1/16 x 4 = 1/4 kwart tel 1/16 x 4 = 1/4 kwart tel 4 4 tellen

Zo kan muziek ingezet worden om te werken aan Kerndoel 26 van Rekenen en wiskunde (zie http://tule.slo.nl/RekenenWiskunde/F-L26.html)

24

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA Kerndoel 26 Rekenen en wiskunde De leerlingen leren structuur en samenhang van aantallen, gehele getallen, kommagetallen, breuken, procenten en verhoudingen op hoofdlijnen te doorzien en er in praktische situaties mee te rekenen. 4.2.3 Taal In deze muziekles zijn ook taalelementen gestopt. De leerlingen hebben onderstaande elementen van geletterdheid en voorgezet technisch lezen kunnen oefenen door de vragen te beantwoorden behorend bij het liedje ‘dubbel dubbel dit dit…..’ Dit liedje heb ik overigens tijdens de ‘Music University Day’ op de Pabo in Venlo geleerd. Fijn dus dat ik het gelijk in de praktijk kon inzetten. Fonologisch bewustzijn: het vermogen om te kunnen reflecteren op de klankvorm Auditieve discriminatie: het verschil kunnen horen tussen woorden en klanken Temporeel ordenen: de vaardigheid om klanken of woorden in een bepaalde volgorde te onthouden Zinsmelodie: Het verloop van toonhoogte in een zin Natuurlijkheid en emotionaliteit: Bepaalde emoties in je stem laten doorklinken Bron: Basiskennis taalonderwijs

Ontwikkeling geletterdheid Maar de leerlingen kunnen ook leren een structuur op te sporen. Teksten zijn altijd op een bepaalde manier opgebouwd. Als de lezer bij begrijpend lezen de structuur van een tekst doorziet, wordt het gemakkelijker om de tekst te begrijpen. Bij de structuur opsporen kijk je naar de opbouw van een tekst en probeer je relaties te leggen tussen verschillende delen van een tekst (Huizenga, 2013).

Opsporen structuur, ook belangrijk bij begrijpend lezen. Bij muziek ligt echter meer de nadruk op het auditief opsporen, bij begrijpend lezen ligt de nadruk op visueel opsporen.

25

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA 4.3 Muzieklessen in vorige stageperiodes Verder heb ik in de afgelopen stageperiodes teksten van liedjes doorgenomen. In de muziek wordt veel gebruik gemaakt van metaforen. De songwriters proberen vaak op een originele manier iets te vertellen. Teksten die onder andere met de leerlingen in groep 8 behandeld zijn:  Sympathy for the devil (Nederlandse vertaling) – The Rolling Stones: Wie stelt zich voor in dit liedje? Bij deze tekst kun je ook nog een mooi uitstapje naar geschiedenis maken  Het is een nacht – Guus Meeuwis: Waar gaat dit liedje over?  Happy X-mas (War is over) – John Lennon: Is dit liedje een kerstlied? Hierbij is overigens een mooie vakintegratie mogelijk (muziek, Engels, taal, levensbeschouwing, geschiedenis)  Onbewoonbaar verklaard – Marco Borsato: Welk huis is onbewoonbaar verklaard? Marco Borsato - Onbewoonbaar Verklaard Ik loop op de ruïne Van mijn gevoel voor jou Wat nu alleen nog puin is Was ooit een groot gebouw En zelfs de fundamenten Van wat hier heeft gestaan Zijn na wat mooie lentes Al min of meer vergaan Zo verloren we de kamers Van ons eigen luchtkasteel Zelf gesloopt met grote hamers En nu is er niets meer heel Is dit het huis waar we kusten Waar we feesten en rustten Is dit de plek waar we vreeën En zo veel mooie dingen deden Ik mis het trapje naar de sterren En de grote open haard Het huis van onze liefde Is onbewoonbaar verklaard Naast het taalelement (begrijpend lezen) is het ook belangrijk dat leerlingen realiseren dat muziekteksten dus niet altijd een letterlijke betekenis hebben, maar soms een figuurlijke. Het kan dus best de moeite waard zijn om van tevoren af te vragen waar een nummer écht over gaat, voordat het luidkeels meegezongen wordt: Brown Sugar, how come you taste so good? (M. Jagger/K. Richards) Dit sluit weer mooi aan bij het kritisch denken als 21st century skill. De leerlingen analyseren, vergelijken, concluderen en interpreteren. 4.4 Feedback taaldocente Esther Somers 6 juni 2016 Met taaldocente Esther Somers heb ik paragrafen 4.2.3 en 4.3 doorgenomen. Zij bevestigt dat door zingen de geletterdheid zoals het fonologisch bewustzijn, auditieve discriminatie en temporeel ordenen bevorderd kan worden en dat door het opsporen van structuur en betekenis van een liedje aandacht wordt besteed aan de ontwikkeling van begrijpend lezen.

26


5. Terug naar de persoonlijke verdiepingsvraag Literatuur en ervaringsdeskundigen zijn geraadpleegd, een actieonderzoek en muzieklessen zijn op stage uitgevoerd. Wat zijn we te weten gekomen? 5.1 Geraadpleegde theorieen, boeken en sites Welke literaire bronnen zijn geraadpleegd? Er is geprobeerd vanuit verschillende perspectieven literatuur te verzamelen en te selecteren. Prof. dr. Erik Scherder, Mark Mieras en Arthur Jaschke benaderen hun visie vanuit de neuropsychologie, zij hebben dus bestudeerd welk effect muziek luisteren of beoefenen op ons brein heeft en hoe muziek unieke verbindingen in de hersenen legt.

Prof. dr. Erik Scherder, neuropsycholoog Vrije Universiteit Amsterdam Vakdocent muziek Pabo Rotterdam Ellen de Vugt, vakdocent muziek Nieuwste Pabo Sittard Vivian Knols en auteur en vakdocent muziek Codarts Rotterdam Roeland Vrolijk belichten hun ideeën vanuit de samenhang met andere vakken als rekenen en taal. Zij hebben een aantal didactische overeenkomsten benoemd. In het boek ´Gevangen in een schelp´ en op de sites www.doemeermetmuziek.nl en www.doormuziek.nl wordt in het bijzonder het verband tussen muziek en de 21st century skills beschreven. Hoogleraar muziekcognitie Henk-Jan Honing legt in zijn boek ‘Iedereen is muzikaal’ uit dat iedereen aanleg voor muziek in zich heeft en dat muzikale ontwikkeling zich tot grote hoogte kan ontwikkelen mits muziek in de juiste kaders aangeboden wordt. Psycholoog Howard Gardner beschrijft in zijn meervoudige intelligentietheorie dat leerlingen niet allemaal dezelfde indivuele onderwijsbehoeften hebben en dat door gebruik te maken van verschillende soorten intelligenties kinderen zich beter kunnen ontwikkelen. Menselijke vermogens reiken verder dan alleen rekenen, lezen en schrijven. Het is dus belangrijk volgens Gardner dat ook aandacht wordt besteed aan bijvoorbeeld de ontwikkeling van het sociaal waarnemingsvermogen, het beeldend vermogen en het muzikaal vermogen. Het concept ‘Snapje’ verbindt als het ware dit beeldend en muzikaal vermogen: ‘In beeld kun je goed uitleggen en muziek maakt dat het blijft hangen.’ Het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst geeft aan dat muziek zelfbelonend is en dat iedereen van muziek kan genieten. Muziek is spel en daardoor voor veel kinderen vanzelf plezierig. 5.2 Interviews met ervaringsdeskundigen Beide respondenten geven aan dat muziek zeker gebruikt kan worden om rijtjes of regels te onthouden. Met muziek associëren we namelijk heel makkelijk zaken die bij de muziek horen. Het kan bij allerlei vakken ingezet worden bijvoorbeeld bij rekenen (automatiseren van tafels), aardrijkskunde (provincies of landen met de bijbehorende hoofdsteden), geschiedenis (de tien tijdvakken) of taal (regels voor spelling). Het is belangrijk om aansprekende melodieën te gebruiken. In de bovenbouw mag het ook zeker popmuziek zijn, dat spreekt de kinderen aan. Belangrijk is wel om een goede toonhoogte voor de melodie te nemen. Het meest ideaal is dit wanneer de melodielijn tussen de C2 en D3 blijft (ongeveer 1 octaaf). Ook van belang zijn ritmische aspecten. De accenten dienen op de juiste plaats te komen (tekstplaatsing). Kinderen worden tevens geënthousiasmeerd, dat is natuurlijk ook belangrijk. Daarbij is muziek vooral een sociale component. Je kunt samen zingen, maar ook samen componeren, reflecteren op muziek, problemen oplossen. Dan wordt muziek gebruikt als instrument om de 21st century skills te ontwikkelen.

27

Deelopdracht 4: persoonlijke verdieping Maurice Mans, student hoofdfase FHKE, klas H1Eh15DA 5.3 Eigen ervaringen op stage In het actieonderzoek en de muzieklessen heb ik in ieder geval elementen gebruikt die de generieke, taal- of rekenontwikkeling kunnen stimuleren. Ik gebruik met opzet het werkwoord kunnen, omdat het moeilijk is om deze ontwikkeling empirisch aan te tonen. Actieonderzoek Bij het actieonderzoek daalde het gemiddeld aantal fouten bij de werkbladen spelling met 72%. Met name bij vrouwelijke respondenten lijkt dus een verband te bestaan tussen de hoge score bij de muzikale intelligentie in de meervoudige intelligentietest en de goede resultaten bij de werkbladen werkwoordspelling. Of dit alleen te danken is aan de muzikale interventies of handelingen kan niet met zekerheid worden gezegd. Het aantal fouten zou ook mede kunnen zijn afgenomen door metacognitieve of reflectieve vaardigheden van de respondenten. Muzieklessen In mijn muzieklessen heb ik elementen ingebouwd die volgends de bestudeerde literatuur bijdragen aan de generieke, taal-, en rekenontwikkeling.  Generieke ontwikkeling: 21st century skills als samenwerken, probleemoplossend vermogen, communiceren, creativiteit, kritisch denken, sociale & culturele vaardigheden zijn terug te vinden in mijn muzieklessen, door middel van decoderen notenschrift, verschillende zang- of ritmepatronen zingen of via bodysounds laten klinken, kritisch denken over teksten, luisteren naar elkaar, reflecteren, verschillende emoties of stemmingen van muziek.  Taal: zingen (geletterdheid zoals fonologisch bewustzijn, auditieve discriminatie, temporeel ordenen), voortgezet technisch lezen (zinsmelodie, natuurlijkheid en emotionaliteit) en begrijpend lezen (wat wil de componist/ tekstschrijver vertellen, structuur opsporen).  Rekenen: structuur en samenhang van hele getallen en breuken (notenschrift) 5.4. Mijn visie Muziek kan naar mijn mening zeker bijdragen aan de ontwikkeling op generiek, taal- of rekengebied. Natuurlijk zal dit voor het ene kind meer gelden dan voor het andere. Derhalve is het belangrijk om te kijken welke leerlingen een andere vorm van aandacht nodig hebben voor hun leerprocessen dan het reguliere methode gebonden aanbod. Muziek kan bijdragen aan de ontwikkeling van de 21st century skills, maar ook de cognitieve prestaties van leerlingen kunnen verbeteren door muziek. Hoogleraar muziekcognitie Henk-Jan Honing beschrijft dat er bijna geen amuzikale mensen bestaan en dat iedereen muzikaliteit kan ontwikkelen. Dus het effect van goed muziekonderwijs zou ook groot kunnen zijn. Het is dus een slechte zaak dat er op veel basisscholen zo weinig met muziek wordt gedaan. Gelukkig is de politiek ook wakker geschud door allerlei onderzoeken en zet minister Jet Bussemaker zich in voor meer muziek in het onderwijs. Onze koningin Maxima is het boegbeeld van het platvorm ‘Meer muziek in de klas’ en Joop van den Ende en een vermogende groep particulieren hebben geld verzameld voor dit initiatief.

Zelf heb ik ook bij René van Heugten en Ton van Erp een kort betoog gehouden dat er een minor muziek op de Pabo moet komen. Er kan wel 25 miljoen euro extra beschikbaar zijn voor muzieklessen op de basisscholen, maar je moet zorgen dat je bij de bron begint. Volgens het onderzoek Visable learning van John Hattie heeft de leerkracht een enorm positief effect op het leergedrag van de kinderen. Dan moet je dus starten op de Pabo met extra verdieping in muziekonderwijs, zodat een aankomende leerkracht ‘Fontys-simo’ wordt. Deze minor zal voor mij niet meer op tijd komen, maar kan wel voor toekomstige studenten een enorme verrijking zijn. Daar ben ik van overtuigd.

Muziek en ritme vinden hun weg tot in de geheime plaatsen van de ziel (Plato, Grieks filosoof 427 – 347 v. Chr.) 28


Bibliografie Bastian, H.G. (2001). Muziek maakt slim. Mainz: Schott Musik International Honing, H. (2009). Iedereen is muzikaal: wat we weten over het luisteren naar muziek. Amsterdam: Nieuw Amsterdam Paus, H. (red.) (2014). Portaal - Practische taaldidactiek voor het primair onderwijs. Bussum: Coutinho. Alkema, E. e.a. (2011). Meer dan onderwijs. Assen: Van Gorcum. Diekstra, R., Hogenes, M. (2008). Harmonie in Gedrag. Uithoorn: Karakter Uitgevers B.V. Meersbergen, E. van, Vries, P. de (2013). Handelingsgericht werken in passend onderwijs. Utrecht: Perspectief Uitgevers. Lei, R. van der, Haverkort, F., Noordam, L. (2010). Muziek Meester. Baarn: Thieme Meulenhoff. Vrolijk, R. (2013). Nieuw geluid. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers. Jong, L. de, Heijden, A. van der (2005). Gevangen in een schelp. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers. Coppoolse, R., Vroegindeweij, D. (2010). 75 Modellen van het onderwijs. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers. Huizenga, H., Robbe, R. (2015). Taalonderwijs ontwerpen. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers. Huizenga, H., Robbe, R. (2013). Basiskennis taalonderwijs. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers. De effecten van muziek op kernfuncties van je hersenen (2013). Binnengehaald op 21 maart 2016 van https://www.academia.edu/5156805/Music_and-the_Brain Muziek is de melodie waarvan de wereld de tekst vormt (2014). Binnengehaald op 22 februari 2016 van http://www.lkca.nl/~/media/formulierenuploads/scripties/literatuuronderzoek%20muziek%20en%20taal.pdf Kennisbasis muziek Pabo (2013). Binnengehaald op 27 november 2015 van https://www.10voordeleraar.nl/publicaties?flags=publicaties&p=10 Een leertheorie voor muziek (2006). Binnengehaald op 12 februari 2016 van http://www.gehrelsonline.nl/f-167/Pyramide-artikelen/keywords/leertheorie%20voor%20muziek Muziek en taalverwerving (2013). Binnengehaald 1 maart 2016 van https://www.academia.edu/12228657/Muziek_en_Taalverwerving Meervoudige Intelligentie (2015). Testen. Geraadpleegd op 20 maart 2016 van http://www.migent.be/node/31 Wat weten we over muziekonderwijs (2015). Binnengehaald op 22 februari 2016 van http://www.lkca.nl/~/media/downloads/bijeenkomsten/verslag_wat_weten_we_over_muziekonderwijs.pdf Snapje? (2016). Jukebox. Geraadpleegd op 22 februari 2016, van http://www.hetklokhuis.nl/algemeen/jukebox Amuzikaal zijn is de grote uitzondering (2011). Binnenland. Geraadpleegd op 4 juni 2016, van http://www.volkskrant.nl/binnenland/amuzikaal-zijn-is-de-grote-uitzondering~a2447277/ Meer muziek in de klas (2016). Meer informatie. Geraadpleegd op 24 februari 2016, van https://www.meermuziekindeklas.nl/meer-informatie Doe meer met muziek (z.d.). Activiteiten. Geraadpleegd op 24 februari 2016, van http://www.doemeermetmuziek.nl/index.php/doemeermetmuziek Door Muziek (z.d.) Nieuws. Geraadpleegd op 25 februari 2016, van http://www.doormuziek.nl/nieuws Mieras, M. (2015). Wat muziek doet met kinderhersenen. Geraadpleegd op 28 februari 2016, van http://www.mieras.nl/schrijven/wat-muziek-doet-met-kinderhersenen/

29

Persoonlijke verdieping OGP6

Recommend Documents