Persbericht. (Januari 2011)

Persbericht (Januari 2011) WWW.KINGTUTBRUSSELS.BE

INHOUDSOPGAVE

De Farao komt naar... Brussel

P.03

Belangrijke data, feiten en cijfers

P.05

Praktische Informatie

P.06

De 10 niet te missen artefacten

P.08

ESSAYS Een rondleiding door de tentoonstelling Door Bob Partridge, is de auteur van diverse boeken over het Oude Egypte,

P.12

en de uitgever van ‘Ancient Egypt magazine’ dat in het VK verschijnt

Ontdek zelf het graf van Toetanchamon Door de egyptoloog, dr. Martin von Falck

P.15

De magie van een authentieke reproductie Door prof. Wilfried Seipel, egyptoloog

P.16

Contacten

P.18

02

DE FARAO KOMT NAAR... BRUSSEL

Persbericht “TOETANCHAMON, ZIJN GRAFTOMBE EN ZIJN SCHATTEN“

De spectaculaire reconstitutie van de graftombe en de schatten van de farao.

Een unieke tentoonstelling, opgebouwd rond een van de grootste sensaties uit de geschiedenis van de archeologie! 20 april – 6 november 2011 – Brussels Expo (Heizel - Paleis 2)

De reizende tentoonstelling “TOETANCHAMON, ZIJN GRAFTOMBE EN ZIJN SCHATTEN” beleefde een opgemerkte doortocht in verschillende Europese steden (Zürich, Boedapest, Hamburg, Barcelona, Madrid, Keulen, Manchester) en komt nu voor zes maanden naar BRUSSEL! Van 20 april tot 6 november 2011 is deze unieke tentoonstelling – een coproductie van het Duitse bedrijf Semmel Concerts en BITC (Brussels International /Tourism & Congress) – te bewonderen op de Heizel (Paleis 2). Het grote publiek kan hier op een originele en moderne manier een van de grootste sensaties uit de geschiedenis van de archeologie herbeleven: de ontdekking in 1922, door Howard Carter, van de graftombe en de fabelachtige schatten van de legendarische farao. Meer dan 1.000 voorwerpen – wetenschappelijk goedgekeurde, haarfijne replica’s – gidsen de bezoekers door een speels, educatief, authentiek en multisensorisch avontuur! TOETANCHAMON: de naam klinkt als een klok en blijft fascineren! Deze emblematische figuur is al decennialang een onuitputtelijke inspiratie voor de verbeelding. De farao staat in zijn eentje symbool voor droom, magie en mysterie: een tijdloze ‘ster’ die schittert, net zoals de vele schatten die Howard Carter in 1922 vond in zijn graftombe... TOETANCHAMON: een context. Het tijdperk van de sublieme Egyptische beschaving en een bijzondere religie die ook vandaag nog verwondering wekt en wereldwijd passies doet oplaaien... TOETANCHAMON: een aangrijpend universum, nu ook voor het Belgische publiek dat wordt uitgenodigd om zich onder te dompelen in dit boeiende tijdperk en om zelf een van de belangrijkste ontdekkingen uit de geschiedenis van de archeologie te beleven: Brussel ontvangt een kwaliteitsvolle tentoonstelling, uniek in haar genre: “TOETANCHAMON, ZIJN GRAFTOMBE EN ZIJN SCHATTEN”!

03

“TOETANCHAMON, ZIJN GRAFTOMBE EN ZIJN SCHATTEN” is een evenement zonder voorgaande, dat zijn bezoekers een originele ervaring aanbiedt: beleef zélf, stap voor stap, de fascinerende fasen in de historische opgravingen. Bewonder de schatten van de jonge farao zoals ze werden gevonden, met de beroemde en vastberaden archeoloog Howard Carter als gids. “TOETANCHAMON, ZIJN GRAFTOMBE EN ZIJN SCHATTEN” reconstrueert over meer dan 4.000 m² de sfeer en luister van de schatten van die tijd. Drie grafkamers van de jonge farao werden identiek en perfect op maat nagebouwd ( dank zij de schetsen en notities van Howard Carter en de originele afdrukken gemaakt door de fotograaf van de expeditie, Harry Burton) om de bezoeker een authentieke impressie te geven van de ruimte. De drie kamers bevatten meer dan 1.000 replica’s van de meest opvallende voorwerpen (juwelen, cultobjecten, amuletten, koffers, stoelen, wapens, een sensationele strijdwagen in goud, grote vergulde schrijnen.. en het beroemde dodenmasker), zorgvuldig vervaardigd door de beste Egyptische ambachtslui en goedgekeurd door internationaal gerenommeerde wetenschappers en egyptologen. Daarnaast zijn er multimediapresentaties op basis van de recentste technologieën die de bezoeker laten kennismaken met de culturele en religieuze wereld van toen: begrafenisriten, mythologie, dynastieën, hiërogliefen… 89 jaar na de échte ontdekking gaat de graftombe van Toetanchamon opnieuw open. Levensecht. Door de moderne benadering van dit rijke thema richt “TOETANCHAMON, ZIJN GRAFTOMBE EN ZIJN SCHATTEN” zich tot een breed publiek en tot alle generaties. Gezinnen, scholen, studenten, leerkrachten (diverse pedagogische dossiers zijn beschikbaar voor scholen en leerkrachten!) met een passie voor geschiedenis, egyptologie enz. vinden hier ongetwijfeld hun gading. De tentoonstelling integreert handig de culturele, historische en pedagogische dimensies en straalt een solide wetenschappelijke geloofwaardigheid uit. De Heizel verwacht meer dan 300.000 bezoekers voor dit evenement met nationale uitstraling, het wordt ongetwijfeld een van de belangrijkste culturele afspraken van 2011. Perscontact: Barbara Urlik – Stéphanie D’Heer / PR Style T. +32(0)3/740 09 90 [email protected] [email protected] [email protected] Foto’s en beelden van de tentoonstelling zijn beschikbaar op het volgende adres: www.kingtutbrussels.be/kingtutpress

04

BELANGRIJKE DATA, FEITEN EN CIJFERS • Toetanchamon heerste van 1333 tot 1323 v.Chr. als koning (farao) van de 18de dynastie (het Nieuwe Rijk) in het Oude Egypte. • Zijn graf bleef 3300 jaar onontdekt. • Aan het begin van de 20ste eeuw gingen enkele wetenschappers ervan uit dat er niets meer te ontdekken viel in de Vallei der Koningen. • Howard Carter (geboren op 9 mei 1874 in Kensington, Londen en overleden op 2 maart 1939 in Londen) was een Britse archeoloog en egyptoloog. • Lord Carnarvon was een enthousiast amateur-egyptoloog en financierde vanaf 1907 de opgravingen van Howard Carter in de Vallei der Koningen in de buurt van Thebe. • Op 4 november 1922 ontdekte Howard Carter na zeven jaar onafgebroken opgravingen het graf van Toetanchamon. • Lord Carnarvon en Lady Evelyn arriveerden op 23 november in Luxor. • Op 24 november werd een volledige trap met zestien treden blootgelegd die toegang bood tot het graf. • De volgende dag werden de van inscripties voorziene verzegelingen, gekopieerd en verwijderd. Daarna baanden zij zich een weg door de gang die naar het graf leidde. • 26 november beleefde Carter de grootste dag van zijn leven. Nadat eenmaal het puin uit de gang was verwijderd, maakten Carter en zijn opgravingsteam een kleine opening in de tweede verzegelde deur, met een kaars konden zij in het graf binnen en ontdekten een groot aantal schitterende voorwerpen. • Op 29 november werd het graf officieel geopend in aanwezigheid van Pierre Lacau, algemeen directeur van de Dienst voor Oudheidkunde, Mohamed Bey Fahmi, de gouverneur van de provincie en Arthur Merton, een journalist van The Times in Londen, die meteen een telegram naar Londen stuurde met het spectaculaire nieuws. • Op 30 november 1922 schreef The Times vanuit Luxor over de “meest spectaculaire egyptologische ontdekking van de eeuw”. • Op 3 december werd het graf voorlopig verzegeld en weer met puin gevuld. • Lord Carnarvon overleed kort daarna, waarschijnlijk door een bacterie-infectie die hij had opgelopen door een vliegenbeet. Na het overlijden van Lord Carnarvon schreven enkele kranten over een vloek die samenhing met de grafkamer. • Howard Carter overleed zeventien jaar later. • Het graf van Toetanchamon was uniek, omdat dit het enige graf was in de Vallei der Koningen dat nooit was leeggeroofd.

De tentoonstelling: • Voor de tentoonstelling “Toetanchamon – Zijn graftombe” en zijn schatten is het graf met de drie kamers nauwgezet nagemaakt op een schaal van één op één, een exacte replica van het origineel. • Nergens ter wereld, zelfs niet in Egypte, kunnen mensen het graf en de schatkamers bekijken en getuige zijn van een gesimuleerde reproductie van de ontdekkingscène zoals dat in deze tentoonstelling wordt getoond. • Er zijn meer dan 1.000 reproductie van de belangrijkste voorwerpen te zien. • Zelfs het wereldberoemde masker, waarvan het origineel in de jaren tachtig door de wereld is gereisd, kan in een perfect reproduction worden bewonderd. • Het oppervlak van de tentoonstelling beslaat ongeveer 4000 vierkante meter. De kosten voor de hele tentoonstelling bedragen zo’n 5 miljoen euro.

05

PRAKTISCHE INFORMATIE 20 april 2011 – 06 november 2011 WWW.KINGTUTBRUSSELS.BE

Plaats:

Brussels Expo (Heizel - Paleis 2) - Belgiëplein 1 - 1020 Brussel

Openingsuren:

- Maandag tot zondag, van 10 tot 18 u. (Laatste ingang: 17 u ) - Nocturnes, op woensdag tot 21 u. (Laatste ingang: 20 u) - Bezoektijd ongeveer: 1.30 u

Tarieven (Audiogids inbegrepen) *: Maandag 12 € Volwassenen: 6€ Kinderen: (5-16 jaar) 10 € Studenten: 10 € Senioren: 32 € Familie pass (4 personen, max. 2 volwassenen) 4€ Ticket per extra kind

Dinsdag tot vrijdag 14 € 7€ 12 € 12 € 38 € 5€

Week-end en feestdagen 16 € 8€ 14 € 14 € 44 € 6€

* Bij de aangegeven prijs moet u 1,5 € per ticket toevoegen voor de kosten vaan de kaartverkoop. Voor de Familie Pass, moet u € 3 algemene ticketkosten per Pass rekenen. Gratis toegang voor kinderen onder 5 jaar vergezeld door een volwassene. Scholen en groepen (vanaf 20 personen) genieten speciale tarieven. Pedagogische dossiers zijn ter beschikking van de leerkrachten. Voor meer informatie neem contact op met Aude Lémans: 02/551.54.83 - [email protected].

Reservaties:

Tickets zijn verkrijgbaar op de site van Sherpa. Per telefoon: 070/25 20 20. Ter plaatse (tijdens de periode van de tentoonstelling) : Brussels Expo, Hal 2. Loket open van 10 tot 18 u.

06

Audiogids:

Inbegrepen in de prijs van het ticket, vergezeld een audiogids u voor de hele duur van uw bezoek aan de tentoonstelling. Deze is beschikbaar in verschillende talen ( Frans – Nederlands – Engels – Duits – Spaans ) Een audiogids is ook beschikbaar voor kinderen.

Parking:

Brussels Expo beschikt over meer dan 12.000 plaatsen. De parkings (5 €) zijn gemakkelijk toegankelijk en bevinden zich in de directe omgeving van de verschillende paleizen! Een korting van 2 euros zal aangeboden worden aan de bezoekers van de tentoonstelling (op presentatie van het ingangsticket). De tentoonstelling is toegankelijk voor personen met beperkte mobiliteit!

Website:

www.kingtutbrussels.be

07

DE 10 NIET TE MISSEN ARTEFACTEN Ritueel bed met leeuwenhoofden

De dode koning in de onderwereld was verwant met de zon in de nacht die in het Nieuwe Koninkrijk werd geïdentificeerd als de god van het dodenrijk, Osiris. De tijd dat hij op de lijkbaar lag omlijst door leeuwenhoofden komt overeen met de tijd dat de zonnegod in het lichaam van de god van de hemel verbleef, in katachtige vorm. De details in het gezicht van het leeuwenhoofd – de randen om de ogen, het puntje van de neus en de tranen – komen door het gebruik van glas bijna tot leven.

Troon

© Anne-Marie von Sarosdy voor Semmel

De beroemde gouden troon werd gemaakt toen Toetanchamon op negenjarige leeftijd konings werd en nog bekend was onder de naam Toetanchaton. De scène op de rugleuning toont hoe Toetanchamon ontspannen achterover zit terwijl zijn vrouw Anchesenamon naast hem staat en zijn schouders insmeert met een zalf.

08

Klein schrijn

Het schrijn heeft de vorm van een kapel in Boven-Egypte. Waarschijnlijk stond er een beeldje in dat was gemaakt van edelmetaal. Alleen een lege schaal met de achterpilaar is overgeleverd. De buitenkant van het schrijn is versierd met achttien scènes in bladgoud waarop de koningin verschillende handelingen uitvoert voor de koning. Hoewel de koningin hier samen met Toetanchamon wordt afgebeeld, wordt ervan uitgegaan dat Toetanchamon hier de status van een goddelijke sterveling heeft aangenomen, zodat deze scènes met de koningin doen denken aan scènes in een tempelritueel. Het kleine schrijn is één van de artistieke hoogtepunten van deze grafschatten.

Eerste schrijn

Het eerste buiten schrijn is gemaakt van verguld cederhout en doet denken aan de vorm van een dubbele kapel waarin Egyptische koningen hun verjaardagen vierden. De wandpanelen aan de buitenkant zijn bedekt met een patrooninzet met blauw keramiek waarop twee vergulde amuletpilaren een “lang leven” symboliseren en een contrast vormen met de twee amuletstroken in de vorm van knopen die “bescherming” symboliseren. Dit object is met een lengte van vijf meter, een breedte van 328 centimeter en een hoogte van 275 centimeter het grootste enkelvoudige object in de volledige grafschat.

Tweede schrijn

Het tweede schrijn is aan de buitenkant van beide lange zijden voorzien van een tableau met drie banden met afbeeldingen. Dit is een fragment van een voor het overige onbekend boek van de onderwereld. In de afbeelding zijn tekens verwerkt die in een soort geheimcode (cryptografie) zijn geschreven en moeilijk ontcijferd kunnen worden. Deze scènes tonen de Zonnegod die de inwoners van de onderwereld tot leven brengt. De namen van Toetanchamon zijn opnieuw verguld om ze weer leesbaar te maken. Oorspronkelijk droeg dit schrijn een inscriptie met de oude naam “Toetanchaton”, waaraan we kunnen zien dat het schrijn aan het begin van zijn koningschap is vervaardigd.Van alle getoonde objecten bevat dit object ongetwijfeld de meeste raadsels.

Koninklijke rijtuig

De eerste schrijn buiten is gemaakt van verguld cederhout en doet denken aan de vorm van een dubbele kapel waarin Egyptische koningen hun verjaardagen vierden. De wandpanelen aan de buitenkant zijn bedekt met een patrooninzet met blauw keramiek waarop twee vergulde amuletpilaren een “lang leven” symboliseren en een contrast vormen met de twee amuletstroken van textiel die “bescherming” symboliseren. Dit object is met een lengte van vijf meter, een breedte van 328 centimeter en een hoogte van 275 centimeter het grootste enkelvoudige object in de volledige grafschat.

© Anne-Marie von Sarosdy voor Semmel

09

Binnen kist van goud

© Anne-Marie von Sarosdy voor Semmel

De binnenkist is gemaakt van puur goud en is met zijn 110,4 kg het meest spectaculaire object in de hele grafschat. Ook op deze kist is de koning in mummievorm afgebeeld, in een verengewaad met een gevlochten godenbaard, scepters in zijn gekruiste armen en een koninklijke hoofdtooi. Het inlegwerk rondom de donker omrande ogen is aangetast door de parfums die over de kist zijn gegoten.

Het Masker

Het masker weegt elf kilo en lag op het hoofd van de omwikkelde mummie. Dit object wordt over het algemeen beschouwd als het absolute hoogtepunt van de grafschat. Het geïdealiseerde portret van de jonge koning in geslagen goud is uitgevoerd in de stijl van de late Amarnaperiode en is van een onnavolgbare elegantie. De levendige ogen zijn gemaakt van inlegwerk van licht kwarts met pupillen van obsidiaan.

© Anne-Marie von Sarosdy voor Semmel

10

Canopisch schrijn

Het kapelvormig canopisch schrijn staat onder een baldakijn, waarvan de hoekpalen aan de onderzijde van de slede zijn voorzien van inscripties. De godinnen aan de vier zijden van het schrijn spreiden hun armen beschermend uit. Ze dragen allemaal een baalvormige hoofdtooi en kunnen eenvoudig worden herkend aan de attributen die zij op hun hoofd dragen. Isis staat aan de voorkant, Selket ter rechterzijde, Neith ter linkerzijde en Nephthys aan de achterkant. Ze houden hun hoofden licht gebogen, iets wat in de Egyptische kunst weinig voorkomt en aangeduid wordt als axiale symmetrie. Dit brengt ze als het ware tot leven en geeft deze decoratieve beelden een tijdloze schoonheid.

© Anne-Marie von Sarosdy voor Semmel

Beeld van de koning op een bootje

De koning staat met zijn benen uit elkaar op een bootje van papyrus en werpt een speer. Zijn prooi is niet afgebeeld, maar dat zou een nijlpaard kunnen zijn, de belichaming van de god Seth. Dit dynamische beeld is één van de mooiste reproducties van de overleden koning.

© Anne-Marie von Sarosdy voor Semmel

11

EEN RONDLEIDING DOOR DE TENTOONSTELLING, door Bob Partridge * Toen Howard Carter en Lord Carnarvon zich in november 1922 voor de nog verzegelde doorgang naar de graftombe van Toetanchamon bevonden, betekende dat voor hen het einde van een lange en frustrerende periode van opgravingen in de Vallei der Koningen. Carter was er altijd van overtuigd geweest dat het koningsgraf zich in die Vallei zou bevinden. Beiden hielden er echter rekening mee dat het graf wellicht leeggeroofd zou zijn. De toegang toonde immers sporen van een herverzegeling in de oudheid, en de geschiedenis van de egyptologie is doorspekt met voorbeelden van verzegelde graftombes die bij nader inzien… leeggeplunderd bleken te zijn. Men kan zich dan ook voorstellen dat Carter behoorlijk zenuwachtig was toen hij de doorgang begon open te breken. Wat achter die verzegelde deur lag, verbaasde de wereld in 1922 en ook vandaag nog. Carter en Carnarvon hadden absoluut geen idee wat ze zouden vinden. Men kan gerust stellen dat de inhoud hun en ieders verwachtingen overtrof. Carter deed er 10 jaar over om de graftombe minutieus leeg te halen. Zijn voorbeeldige methodes liepen duidelijk voor op zijn tijd. Elk voorwerp werd geïnventariseerd en gefotografeerd. We hebben een puike visuele referentie van de tombe zoals ze werd ontdekt door de twee Britse archeologen, dankzij de schitterende zwart-witfoto’s van Harry Burton die vandaag in het Griffith Institute in Oxford worden bewaard. Het verhaal van de ontdekking en ontruiming van de tombe is bekend. De grootste archeologische ontdekking aller tijden werd uitgebreid beschreven in boeken, tv-documentaires en films. Het blijft echter moeilijk om het belang van deze ontdekking duidelijk te maken. Het gebruik van replica’s op ware grootte van de voorwerpen, zoals in deze nieuwe tentoonstelling, toont echter haarfijn de exacte inhoud van de graftombe zoals deze werd gevonden. Bezoekers krijgen vele belangrijke voorwerpen in close-up te zien, zonder de beperkingen van beveiligde vitrinekasten en overbevolkte museumgalerijen. De vijfduizend originele objecten uit de tombe bevinden zich in het Egyptisch Museum in Caïro. De meeste zijn te fragiel voor buitenlandse reizen. De enige manier om de belangrijkste voorwerpen te bekijken – afgezien van enkele kleinere voorwerpen in rondreizende tentoonstellingen – is zelf naar Egypte te reizen, en dan nog: tijd is meestal krap, en het valt niet altijd mee om deze voorwerpen te bewonderen in de drukte die vaak heerst in het Egyptisch Museum in Caïro. Bezoekers van de tentoonstelling krijgen eerst een inleiding met uitstekende algemene informatie over Egypte. Daarna volgen twee videopresentaties die de context schetsen via een korte maar goede geschiedenis van de dynastie en het tijdperk van Toetanchamon, en via een relaas van de werkzaamheden van Carter en Carnarvon tot het moment waarop ze de graftombe vanden botsten. Het verhaal van de samenwerking van Carter en Carnarvon tot de ontdekking van de tombe is goed uitgewerkt. Carnarvon was blijkbaar meer dan zomaar de geldschieter: hij stak graag de handen uit de mouwen bij de opgravingen. Het werk van Carter en Carnarvon leeft in deze tentoonstelling, die eindigt met een speciale afbeelding van facsimile’s van documenten die Carters werk vóór en samen met Lord Carnarvon duidelijk maken. Archiefdocumenten en kopieën van Carters schitterende schetsen maken duidelijk dat hij een ervaren archeoloog en een talentrijk kunstenaar was. Die vaardigheden zouden van onschatbare waarde blijken toen de tombe van Toetanchamon werd ontdekt.

12

Na de films moeten de ogen van de bezoekers even wennen aan de duisternis. De inhoud van de graftombe wordt namelijk getoond zoals Carter en Carnarvon deze oorspronkelijk te zien kregen: bij het schijnsel van een kaars. Drie kamers van de graftombe werden minutieus nagebouwd en brengen de historische zwart-witfoto’s van de opgravingen tot leven, in kleur en in drie dimensies, met – zoals Carter zo levendig beschreef – “Goud, overal de schittering van goud”. We turen wat verbluft rond in de gereconstrueerde eerste ruimte van de tombe, en beseffen nu pas goed de enormiteit van de ontdekking: voorwerpen liggen zomaar op elkaar gestapeld. Vele ervan waren bijzonder fragiel en moesten voorzichtig verplaatst worden, vaak pas na een conserverende behandeling ter plaatse. Het is de verdienste van Carter dat zo weinig beschadigd werd tijdens de ontruiming. Bij andere opgravingen van broze maar intacte voorwerpen bleef vaak alleen een hoopje stof over, naast enkele fragmenten van de voorwerpen om in de musea tentoon te stellen. Het gereconstrueerde voorvertrek en de schatkamer van de graftombe staan vol verbazingwekkende voorwerpen. En elke kist bevat nog meer voorwerpen. Carter en zijn team werkten duidelijk in zeer krappe ruimtes. Deze gereconstrueerde kamers wekken een gevoel van verbazing en opwinding. Zo ongeveer moeten de ontdekkingsreizigers zich hebben gevoeld toen zij het voorrecht hadden om als eersten deze intacte graftombe te betreden. De volgepakte kamers maken ook duidelijk wat voor een immense opdracht en verantwoordelijkheid Carter te wachten stonden. Dat wordt nog duidelijker met de schitterende reconstructie van de grafkamer zelf, weergegeven op het moment waarop Carter de doodskist uit de sarcofaag haalde. Er was zware hefapparatuur nodig om de verrassend zware externe kist uit de sarcofaag te tillen. In die relatief kleine ruimte zwoegde het team van Carter met de Egyptische hitte en het stof als extra hinderpalen. De moeilijkheidsgraad van hun onderneming wordt vandaag wel eens onderschat. Voorbij de gereconstrueerde grafkamers staan vele van de belangrijke voorwerpen uit de tombe uitgestald in een museumachtige opstelling. Het blijft echter een unieke belevenis, zo zonder die typische vitrinekasten: vele objecten staan bijna dicht genoeg om ze aan te raken. De replica’s zijn vervaardigd in Egypte: schitterende kopieën van de originelen – het hele project zou eronder lijden als dat niet het geval zou zijn – die de hoogste graad van nauwkeurigheid garanderen: moderne kunstenaars en vaklui vervaardigden de duplicaten van de kunstvoorwerpen van hun voorouders, soms met moderne materialen, maar altijd met de traditionele vaardigheden van metaalbewerkers, schrijnwerkers en steenkappers. De meeste musea kampen met een gebrek aan ruimte om voorwerpen tentoon te stellen. Dat is hier niet het geval. Voorwerpen zijn van alle kanten te bewonderen en de informatie via de schermen is verzorgd, net zoals de speciale audiogids die elke bezoeker meekrijgt. Zelfs wie al vertrouwd is met vele van deze voorwerpen, zal langs deze weg gegarandeerd nog heel wat bijleren. De massa goud in de tombe van Toetanchamon is opvallend. De voorwerpen schitteren onder de puike verlichting. Ook de grootte van sommige objecten is indrukwekkend: vooral de vier schrijnen die de grafkamer volledig vulden en die de sarcofaag en de doodskist van de farao afdekten. Hiëroglyfen en afbeeldingen zijn hier veel gemakkelijker te bewonderen dan op foto’s of zelfs op de originele stukken in het Egyptisch Museum. Daar is het door de drukte erg moeilijk om sommige voorwerpen grondig te bestuderen. Vele van de hier gekopieerde voorwerpen waren speciaal vervaardigd om ervoor te zorgen dat de farao de gevaarlijke maar noodzakelijke reis van het aardse leven naar zijn hiernamaals kon maken.Vandaar al die religieus geïnspireerde beelden, teksten en beschermende symbolen. Dat alles wordt goed uitgelegd in de tentoonstelling.

13

Het is moeilijk om individuele voorwerpen te selecteren, maar de replica van de gouden binnenkist is bijzonder mooi en indrukwekkend, net zoals het meest iconische van alle voorwerpen uit de tombe: het gouden masker. Vermeldenswaard is dat dit gouden masker twee keer opgesteld staat (nóg een voordeel van replica’s): eerst zoals het gevonden werd, nog op de mummie van de farao, tussen andere items zoals juwelen en de koninklijke eretekens, de staf en de dorsvlegel, en dan later nog eens afzonderlijk, net zoals in het Egyptisch Museum in Caïro. Het verschil is opmerkelijk: in het ene geval in zijn archeologische context, in het andere geval als een interessant kunstwerk, wat allicht nooit de bedoeling was van de kunstenaar die het origineel creëerde. Andere voorwerpen in de tombe werden voor de farao vervaardigd om nog bij leven te gebruiken. Na zijn dood verhuisden ze van zijn paleizen naar zijn graf: zijn tronen, bergkasten, een schitterende kopie van één van zijn strijdwagens – hij had er zes – en zijn wapens, en prachtige vaten en recipiënten voor reukwaters en zalven. De moderne Egyptische ambachtslui evenaren het vakmanschap van hun voorouders: alle replica’s verdienen een grondige inspectie. Inscripties bedekken elk oppervlak. De details zijn ingekerfd of ingelegd met (wat de originelen betreft) halfedelstenen, gekleurd glas, ivoor en ebbenhout. Eén van de meest treffende replica’s – een voorwerp dat op afbeeldingen in boeken veel minder aanspreekt – is een zeteltje in ebbenhout met ingelegd ivoor. Het was bestemd voor een negenjarige, en precies dat minuscule formaat herinnert ons aan het feit dat Toetanchamon nog een jongetje was toen hij de troon besteeg en één van de belangrijkste machtsposities in de Oudheid innam, omringd door weergaloze weelde. Deze eenvoudige stoel spreekt boekdelen. Het gaat hier om een spectaculaire tentoonstelling. De replica’s besteden ongelooflijk veel aandacht aan details en garanderen een opperste nauwkeurigheid. Er vielen mij inderdaad details op die ik eerder nooit had opgemerkt toen ik de originele kunstwerken bezocht. Met deze schat aan informatie en deze visueel werkelijk verbluffende context, is deze tentoonstelling wellicht de absolute top in het verhaal van de ontdekking van Toetanchamon’s graftombe door Howard Carter en Lord Carnarvon, en van de schitterende voorwerpen die zij daarbij vonden. Een tentoonstelling die u zeker niet mag missen. * Bob Partridge is de auteur van diverse boeken over het Oude Egypte, en de uitgever van ‘Ancient Egypt magazine’ dat in het VK verschijnt. www.ancientegyptmagazine.com

14

ONTDEK ZELF HET GRAF VAN TOETANCHAMON! Door de egyptoloog, dr. Martin von Falck In deze tentoonstelling willen we het publiek kennis laten maken met het graf van Toetanchamon door de ogen van Howard Carter. In verband met het restauratiewerk was het niet mogelijk om het originele graf met alle artefacten te herscheppen. De voorwerpen zijn op een lukrake manier in het graf gegooid en enkele ervan zijn zelfs uit elkaar gehaald.Tijdens de werkzaamheden voor het herstel van de originelen zijn veel objecten geconserveerd en kunnen daarom op geen enkele wijze aan het publiek worden tentoongesteld. Het beste dat we kunnen doen is het maken van een reproductie van de schatten in de vorm van kwalitatief hoogwaardige replica’s. En dat is ook een goede oplossing. In tegenstelling tot foto’s geeft een dimensionale reconstructie ons de kans om het graf echt te beleven met al onze zintuigen, zodat je je een goede voorstelling kunt maken van de voorwerpen in hun oorspronkelijkheid. De wetenschappers die de curatoren van de tentoonstelling adviseren vertelden dat Carter en zijn collega’s oorspronkelijk werden geconfronteerd met schrijnen, kisten en andere voorwerpen. Daarom vonden we het belangrijk om een “eerlijke” reconstructie te geven van de situatie waarin de ontdekkers het graf voor het eerst binnentraden. Bij de grafkamer is gekozen voor een andere wijze van presentatie.We kozen ervoor om het moment te presenteren, waarop de sarcofaag werd geopend. Met andere woorden: de grafkamer is niet afgebeeld zoals deze oorspronkelijk is ontdekt, vrijwel helemaal gevuld met één gigantisch schrijn. In plaats daarvan geven we de bezoekers een meer gedetailleerd inzicht in de inhoud ervan. Een ander gevolg van de omstandigheden rondom de ontdekking (een groot aantal verzegelde schrijnen, samengevoegde objecten, opeengestapeld meubilair en verzegelde kisten) lokte de discussie uit om de kisten, sarcofagen en schrijnen die de mummie met het beroemde gouden masker bedekten te openen en de objecten apart te presenteren. Zo kunnen we de bezoekers iets laten zien wat daarvoor nooit voor mogelijk werd gehouden. De drie monumentale buitenschrijnen, de sarcofaag die in het graf stond en alle drie de kisten kunnen tegelijkertijd samen worden bekeken in al hun glorie. Daarbij moet je bedenken dat deze objecten Egypte nog nooit hebben verlaten en dat ook nooit zullen doen. Bovendien zijn deze objecten verspreid over een aantal locaties, met name in het Egyptisch Museum in Caïro en in het graf van Toetanchamon in de Vallei der Koningen. Bezoekers kunnen een superlatieve reproductie van het prachtige gouden masker bewonderen, waarvan het origineel na 1980 niet meer op reis is gegaan en dat ook niet meer zal doen. Ook willen we de waardevolle objecten laten zien die normaal in kisten zitten. We hebben daaruit een aantal objecten geselecteerd, die we apart presenteren om inzicht te geven in het volledige spectrum van deze schat. Hiermee hebben we een unieke tentoonstelling van “kunstobjecten” gerealiseerd die groter is dan alle vorige tentoonstellingen van Toetanchamon buiten Egypte. Er worden voorwerpen gepresenteerd die nog nooit zijn uitgeleend, zoals de strijdwagen, het rituele bed met de leeuwenhoofden en de kist van zijn kinderen, die op zeer jonge leeftijd zijn gestorven en ook op zichzelf staande groepen voorwerpen, zoals alle rituele beelden van de koning in de verzegelde schrijnen en de goden die een rol speelden in zijn reis naar het hiernamaals. In de gedetailleerde teksten die de tentoongestelde objecten beschrijven kunnen de bezoekers meer lezen over elk afzonderlijk onderdeel waarin ze bijzonder geïnteresseerd zijn.

15

DE MAGIE VAN EEN AUTHENTIEKE REPRODUCTIE Door prof. Wilfried Seipel, egyptoloog en oud algemeen directeur van het Museum voor Kunstgeschiedenis in Wenen De schatten die in het graf van Toetanchamon zijn gevonden behoren tot de meest opmerkelijke archeologische ontdekkingen. Sinds Howard Carter na een lange en moeizame zoektocht in 1922 het graf ontdekte is de fascinatie voor de duizenden grafgiften, de gouden kisten en schrijnen, de maskers en de juwelen nog steeds niet verminderd. Miljoenen mensen in Europa en de Verenigde Staten hebben de tentoonstellingen met de schatten van Toetanchamon sinds de jaren 1960 bezocht. Ook de twee grote Toetanchamontentoonstellingen in 2008 in Wenen en Londen trokken talloze bezoekers die gefascineerd waren door wat ze daar hebben gezien. Duizenden mensen hebben uren in de rij gestaan om één van de tijdsgebonden kaarten te kunnen kopen en een beperkte blik te kunnen werpen op het graf van de Egyptische farao. In het Egyptisch Museum in Caïro heerst altijd een overweldigende drukte en worden er tientallen rondleidingen tegelijkertijd gegeven in veel verschillende talen. Het beroemde gouden masker van de jonge koning is altijd omgeven door een grote menigte.

Replica’s zijn een oplossing voor veel problemen Tentoonstellingen kunnen altijd slechts maar een deel laten zien van de omvang van de schatten die in het graf zijn gevonden. Veel objecten zijn bovendien te kwetsbaar, te waardevol of te zwaar om getransporteerd te worden. De frescoachtige schilderingen in de grafkamer van Toetanchamon in de Vallei der Koningen lopen risico’s door het vocht van de massa bezoekers, zodat het absoluut essentieel is dat het aantal bezoekers beperkt wordt. Uiteindelijk is het van het grootste belang dat deze schatten die duizenden jaren geleden zijn gemaakt, behouden blijven voor latere generaties. Eén van de dilemma’s, namelijk hoe we deze schatten onbeperkt kunnen laten zien aan het publiek, kan worden opgelost met gedetailleerde wetenschappelijk verantwoorde reproducties. Zo zijn er vele jaren met succes kopieën getoond in tentoonstellingen over de schilderingen in de Grot van Lascaux of van verschillende Egyptische privé-graven zoals die van Sennefer of Senedjem. De reproductie van het Chinese Terracottaleger van het keizerlijke graf in Xi’an zijn en worden nog steeds bewonderd door een groot aantal bezoekers in tentoonstellingen in heel Europa en geven een unieke indruk van de diversiteit, de grootsheid en de meesterlijkheid van de keizerlijke graven in China. De mogelijkheid om de originelen te zien is thans slechts in uitzonderingssituaties mogelijk. Bovendien worden deze meestal tentoongesteld naast replica’s in gemengde presentaties, zoals in het British Museum in Londen. Een authentieke indruk van de rijkdom van de keizerlijke schatten in China kan alleen worden gegeven door middel van de vele replica’s die in de presentatie worden getoond!

Reconstructie van originele ensembles Steeds weer wordt er gevraagd of een tentoonstelling met replica’s en kopieën minder interessant is dan een tentoonstelling met alleen maar originelen. Maar waar zit nu het echte verschil voor de kijker? Het is uiteraard waar dat een origineel kunstwerk, of het nu om een schilderij, een beeld of een reliëf gaat, nooit kan worden vervangen door wat dan ook als het gaat om het individuele meesterschap erachter, de individuele signatuur en de impuls van de kunstenaar om deze artistieke uitdrukking te realiseren. De indruk van de kijker die weet dat hij voor iets unieks, onmiskenbaars en authentieks staat mag nooit worden onderschat. De kijker voelt als het ware de artistieke aura van het kunstwerk dat hij voor zich ziet. Een kopie van een schilderij van Rafael of Titiaan heeft nooit dezelfde impact als het origineel.

16

In veel gevallen hangt de impact die objecten kunnen hebben echter niet af van het feit of men al dan niet de echte originelen voor zich heeft, maar meer nog van de context waarin ze worden bekeken, samen met honderden andere voorwerpen die juist in hun combinatie een algemene indruk kunnen geven. Dit geldt des te meer wanneer alleen de omvang en de verscheidenheid de indruk die het origineel moet hebben gemaakt, kan overbrengen. Hier ligt de nadruk niet zozeer op het afzonderlijke voorwerp, maar meer op de context. De historische, cultuurhistorische en religieuze samenhang die is gerealiseerd door de veelzijdigheid van de collectie en de reconstructie van de authentieke originele ensembles bieden een context die de vraag naar de originaliteit van de afzonderlijke objecten naar de achtergrond verdringt.

De originele samenhang van de voorwerpen wordt weer zichtbaar Het is vrijwel onmogelijk en ook nog eens zeer onverantwoordelijk om de grafschatten van Toetanchamon als geheel na te maken, vooral als je dat wilt doen in de originele samenstelling waarin Howard Carter deze voor het eerst mocht aanschouwen. Toch laat deze tentoonstelling zien hoe fascinerend het kan zijn om met behulp van de replica’s die met uiterste zorgvuldigheid zijn gemaakt een indruk te krijgen van iets, wat tot nog toe alleen kon worden ervaren door middel van reconstructies met foto’s of schilderijen. De kwestie waar het hier om gaat is niet zozeer een kwestie van originaliteit en authenticiteit van de objecten, maar meer een van het behoud van de contextuele integriteit en fysieke documentatie van een aantal grafschatten die duizenden jaren geleden bij elkaar zijn gebracht en door verantwoordelijke mensen van hun locatie zijn verwijderd en in hun samenstellende delen uit elkaar zijn gehaald, geïnventariseerd en opgeslagen in een groot aantal opslagruimtes, etalages en vitrines. De herontdekking van dit gevoel voor de samenhang is één van de fascinerende uitdagingen die de tentoonstelling zich had gesteld. Een uitdaging die met succes is uitgevoerd. Het feit dat het ook mogelijk is met deze afzonderlijke “originele duplicaten” een fantastische indruk te geven van het meesterlijke vakmanschap, de weelde en grootsheid van het binnenste van dit graf maakt deze tentoonstelling tot een groot succes.Voor het eerst sinds de ontdekking van Toetanchamons graf in 1922 is het nu mogelijk om deze schatten opnieuw te ontdekken in de originele opzet en samenstelling in de verschillende kamers van het graf. Bovendien geven deze replica’s of reconstructies van de afzonderlijke objecten, deze fysieke documentatie de bezoeker de mogelijkheid om persoonlijk de erfenis van het Oude Egypte te bewonderen. Deze Toetanchamon-tentoonstelling herschept op een fantastische wijze, het belang, de fascinatie en het raadselachtige mystiek van de faraonische kunst en cultuur en maakt deze toegankelijk voor een groot publiek. Prof. dr.Wilfried Seipel, algemeen directeur van het Museum voor Kunstgeschiedenis in Wenen van 1990 tot 2008, waar van 9 maart tot 28 september 2008 een tentoonstelling van Toetanchamon heeft plaatsgevonden. De tekst hierboven is een uittreksel uit de officiële catalogus bij de tentoonstelling.

17

CONTACTEN « TOETANCHAMON, ZIJN GRAF EN ZIJN SCHATTEN » : een coproductie van

Semmel Concerts Veranstaltungsservice GmbH Am Mühlgraben 70 95445 Bayreuth T. 0049 (0) 921 746 00 – 0 www.semmel.de

BITC (Brussels Information Tourism & Congress) Grote Markt 14 1000 Brussel T. +32(0)2/551 54 83 www.brusselsinternational.be

TEAM:

- Philippe Close:Voorzitter van Toerismekantoor BITC - Olivier Mees: Directeur van de Bureau voor de Grote Evenementen / afdeling BITC

Uitvoerend producent Mario Iacampo T. +32(0)2/552 00 06 [email protected]

Ticketing Aude Lémans T. +32(0)2/551 54 83 [email protected]

Productie-assistent Nina Estelles T. +32(0)2/552 00 07 [email protected]

Pedagogisch coördinatie Stéphanie Urbain T. +32(0)2/552 00 08 [email protected]

Communicatie/marketing coördinator Olivier Peeters T. +32(0)2/552 00 05 [email protected]

Pers Barbara Urlik – Stéphanie D’Heer / PR Style T. +32(0)3/740 09 90 [email protected] [email protected] [email protected] Sponsoring Katia Serres T. +32(0)2/548 50 30 [email protected]

18