PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

This full text is a publisher's version.

For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/14521

Please be advised that this information was generated on 2014-11-11 and may be subject to change.

Pieter Muijsken W AT IS KREOLISTIEK?

Inleiding

s

12

0

K re o lis tic k is de s tu d i e van de pidgin- en k r e o l e n t a l e n . H ierbij sp e e lt d e vraag van h u n o o r s p r o n g , van h u n s p e c ifie k e s t r u k t u r e l e k e n m e r ­ k e n , en van h u n ta a ls o c io lo g is c h e p o s itie een b e la n g rijk e rol. Een pidgin taal w o r d t m e e s ta l g e d e f in ie e r d als een s te rk g e r e d u c e e r d t a a l ­ s y s te e m d a t g e b r u i k t w o r d t in i n c i d e n t e le k o n t a k t e n tu s s e n s p r e k e r s van v e rs c h ille n d e ta le n , en die v o o r n i e m a n d een m o e d e r t a a l is (De C a m p , 1 9 71 : 15). E e n k r e o l e n t a a l is d a n een taal o n t s t a a n d o o r d a t een p id g in m o e d e r t a a l s p r e k e r s kreeg. De v o lg e n d e p a r a b e l, a f k o m s t i g van B i c k e r t o n ( 1 9 7 5 : 1 7 3 / 4 ) , kan h e t o n d e r w e r p van de k re o lis tic k m is s c h ie n d u id e li jk e r m a k e n : E en r a m p v e r w o e s t h e t huis van een fam ilie. Ze m o e t e n h e t o p g e v e n en e e n deel van d e b r o k s t u k k e n k u n n e n ze g e b r u i k e n o m een n i e u w huis o p te b o u w e n . H e t w o r d t e e n a n d e r huis d a n w a t ze e e rst h a d d e n , en, v a n w e g e h e t g e b r e k aan m a te r ia a l, o o k een a n d e r d a n w a t ze m is ­ sch ien v o o r o g e n h a d d e n g e h a d . D e k i n d e r e n van de fam ilie g ro e ie n e r in o p en v o o r h e n is h e t ’t enige hu is d a t ze k e n n e n . J a r e n l a t e r k o m t e r een b e la n g rijk i e m a n d langs. Die z e g t d a t h e t huis h e le m a a l n ie t lijk t o p h o e h e t e r eigenlijk u it h a d m o e t e n zien , en h a a lt d e b o u w p l a n n e n te v o o r s c h ijn die eigenlijk g e b r u i k t h a d d e n m o e t e n zijn bij d e b o u w van h e t huis. E e n m o g e lijk e v e r b o u w i n g m o e t p la a ts v in d e n terw ijl de fam ilie in h e t h uis blijven w o n e n . N a d a t d e h o g e b e z o e k e r w eg is o n t s t a a t er ru zie o v e r d e vraag o f, en z o ja, h o e de v e r b o u w i n g m o e t w o r d e n u itg e v o e r d . T e n s l o t t e d o e t i e d e r e e n w a t a n d e r s , hele k a m e r s blijven in de o o r s p r o n k e l i j k e s ta a t, a n d e r e w o r d e n a a n g e p a s t. Z o e in d ig t de p a ra b e l. Als je de taal in p la a ts z e t v o o r h e t huis, k a n je s c h e m a t is c h h e t v e rlo o p w e e rg e v e n (zie p. 2 2 7 ) . De r a m p die t o t h e t o n t s t a a n van een j a r g o n en d a a r n a van een stab iel p id g in k an le id e n , is m e e s ta l al d a n n ie t g e d w o n g e n m ig r a tie , slav er­ nij, k o lo n ia le o v e rh e e rs in g , o n g e lijk e h a n d c l s k o n t a k t e n , e tc . E en g ro e p m e n s e n w o r d t g e d w o n g e n o m een n ie u w e ta a l v o r m te o n t w i k ­ k e le n , te g e b r u i k e n m e t v r e e m d e n die h u n eigen taal n ie t s p r e k e n .

226

taal j

taal

H o e w e l er bij h e t o n t s t a a n van e e n j a r g o n o f p id g in v e rsc h ille n d e ta le n b e t r o k k e n zijn, is d e w o o r d e n s c h a t van h e t p id g in m e e s ta l van m a a r e e n taal a f k o m s ti g , de in d e o o r s p r o n k e l i j k e t a a l k o n t a k t s i t u a t i e p o l i ti e k en sociaal d o m i n a n t e taal. O m d a t dc m e e s te p id g in s h e t ge­ volg zijn o f w a r e n van dc E u r o p e s e k o lo n ia le e x p a n s ie v a n a f de 15c e e u w , is de w o o r d e n s c h a t van dc m e e s t e p id g in s en k r e o l e n t a l e n a f k o m s t i g van e e n E u r o p e s e taal (P o rtu g e e s , F ran s, Engels, N e d e r ­ la n d s, S p a a n s ). S tr a k s zal v e r d e r in g eg aan w o r d e n o p de vraag h o e p id g in s o n t s t a a n . Als er n a d c o o r s p r o n k e l i j k e sociale d i s r u p t i e die t o t h e t p id g in le id ­ d e, een n i e u w e m a a t s c h a p p i j o n t s t a a t , b ijv o o r b e e ld o p de p la n ta g e s van d c C a r a ï b i s c h e e ila n d e n o f van d c e ila n d e n in h e t Stille Z u id z e c g e b ie d , d a n k an h e t zijn d a t d c k i n d e r e n van n ie u w g e v o r m d e h u w e ­ lijken o p g r o e i e n m e t alleen d c p id g in ta a l als m o d e l, en d a t ze die p i d ­ gin taal u i t b o u w e n t o t een volledige, n a t u u r l i j k e m o e d e r t a a l . Z o zijn er c e n a a n ta l k r e o l e n t a l e n o n t s t a a n , dic zich als volledige talen alleen van dc n i e t - k r e o l e n t a l c n o n d e r s c h e i d e n d a t ze o n t s t a a n zijn u it een p id g in . L a t e r zal ingegaan w o r d e n o p d c vraag w a t er p recies g e b e u r t als een p id g in w o r d t u i t g e b o u w d t o t k r e o le n ta a l . Als er e e n m a a l een k r e o l e n t a a l is o n t s t a a n k u n n e n er d rie d in g e n g e ­ b e u r e n . In dc c c rs tc p la a ts kan d c taal g e w o o n blijven b e s t a a n z o n d e r g r o t e v e r a n d e r i n g e n te o n d e r g a a n . In de t w e e d e p la a ts k a n dc k r e o ­ le n ta a l zijn s t a t u s als m o e d e r t a a l v e rlie z e n en alleen v o o r t b e s t a a n als lin g u a fra n c a , g e b r u i k t als k o m m u n i k a t i e m i d d e l tu sse n v e rs c h ille n d e t a a l g e m e e n s c h a p p e n . T e n d e r d e kan er een p o s t - k r e o o ls k o n t i n u u m ontstaan. D it la a ts te k a n g e b e u r e n als a. n a a s t dc k r e o l e n t a a l in e e n b e p a a ld g e b ie d d e E u r o p e s e taal g e s p r o k e n w o r d t dic o o r s p r o n k e l i j k de w o o r ­ d e n s c h a t v o o r dc k r e o l e n t a a l g elev erd h e e f t ; b. er e e n z e k e r e m a t e van sociale m o b i l i t e i t a a n w e z ig is in d e t a a l g e m e e n s c h a p . Als gevolg van d e z e tw e e o m s t a n d i g h e d e n g aan s p r e k e r s van d e k r e o l e n t a a l s te e d s m e e r allerlei k e n m e r k e n van dc s t a n d a a r d t a a l o v e r n e m e n , z o d a t er e e n hclc re e k s ta a l v a r i ë t e i te n o n t s t a a t tu sse n h e t k re o o ls cn

227

d c E u r o p e s e s t a n d a a r d t a a l . D e z e v a r i ë t e i t e n v lo e ie n in e lk a a r o v er, en s p re k e rs u it de t a a l g e m e e n s c h a p b e h e e r s e n v aak e e n heel s t u k u it h e t k o n t i n u u m van v a r ië te ite n . V e r d e r o p in d it a r tik e l zal een v o o r b e e l d gegeven w o r d e n van een k o n t i n u u m .

Waar worden kreolentalen gesproken en door wie?

1

De m e e s te n o g b e s t a a n d e p id g in s w o r d e n g e s p r o k e n in A f r ik a en in dc Stille O c c a a n . O p de hierbij o p g e n o m e n k a a r t s ta a n er e n k e le a a n ­ g e d u id . In A f r i k a h e b b e n d e p i d g i n ta le n v o o ra l e e n f u n k t i c in dc k o n ­ t a k t e n tu s s e n de v e r s c h ille n d e s t a m m e n . H e t F a n a g a ló , b i j v o o r b e e l d , w o r d t g e b r o k e n d o o r d e a r b e id e r s van d e m i jn e n r o n d o m J o h a n n e s b u rg , als ze m e t een k o lle g a van c e n a n d e r e s ta m p r a t e n . K r e o l e n t a l e n v in d e n w e v o o r n a m e l i j k in h e t C a r a ï b i s c h e Z e e g e b ie d , in YVest-Afrika, e n in h e t V e r r e O o s t e n . D c C a ra ib is c h e k r e o l e n t a l e n w o r d e n g e s p r o k e n d o o r d e a f s t a m m e l i n g e n van de n e g e rsla v e n , die v o o r w e r k in d e s u i k e r p l a n t a g e s w a r e n g e ï m p o r t e e r d . H ie r w o r d e n sle c h ts cen klein a a n t a l k r e o l e n t a l e n o p g e n o e m d , g e r a n g s c h ik t n a a r h u n w o o r d e n s c h a t . D c n u m m e r s v e rw ijz e n n a a r d e k a a rt. Pidgins: 1. L in g u a F r a n c a (n u u i t g e s t o r v e n , M id d e lla n d s e Z e e g e b ie d ) 2. L ingala 3. F a n a g a ló ( Z u id A frik a ) K r e o l e n t a l e n m e t F ra n s e w o o r d e n s c h a t : 4. H aiti 5. L o u i s ia n a 6. C a y e n n e 7. S e y c h e lle s K r e o l e n t a l e n m e t E ngelse w o o r d e n s c h a t : 8. K rio (S ie rra L e o n e ) 9. J a m a i c a 10. S r a n a n ( S u r i n a m e ) 11. T o k Pisin (sle c h ts g e d e e lte lijk g e k r e o li s e e r d p id g in , P a p u a N i e u w G u in e a ) K r e o l e n t a l e n m e t P o r tu g e s e w o o r d e n s c h a t : 12. K a a p v e r d is c h e e ila n d e n 13. S ao T o m é 14. M a c a o K reolentalen m et Spaanse w o o rd en sch at: 15. P a p i a m e n t u (N e d . A n tille n )

228

* - CM

229

16. P h ilip p ijn c n K r e o l e n t a l c n m e t N e d e r la n d s e w o o r d e n s c h a t : 17. N e g c r h o lla n d s (n u p r a k t is c h u itg e s to r v e n , U.S. Virgin Islands) 18. A f r ik a a n s ( k o n tr o v c r s ic le k w e s tie o f h e t k r e o le n ta a l is o m d a t v o o r veel b la n k e n te r p la a ts e h e t " g e m e n g d e ’ k a r a k t e r van h et A f r ik a a n s s t o t e n d is). De b ib lio g ra fie in R e in e c k e e.a. ( 1 9 7 5 ) g e e ft een u itv o e rig o v e r z ic h t van de p id g in - en k r e o l e n t a l c n , cn de b r o n n e n v o o r d e z e ta le n .

De ontwikkeling van de kreolistiek

2

D c k re o lis tie k h e e f t zich in de a f g e lo p e n tw in t ig jaar o n t w i k k e l d van een m a rg in a a l o n d e r z o e k s g e b i e d van een p a a r e n t h o u s i a s t e filo log en , e e n z a m e v e ld w e rk e rs , en a v o n t u u r l i j k e reizigers, t o t een b l o e i e n d e d isc ip lin e m e t t h e o r e t i s c h e cn u n iv e rsa listis c h e p r e t e n t i e s , zo h a lv e r ­ wege o p dc grens tussen t h e o r e t i s c h e t a a l w e t e n s c h a p cn sociolinguistiek. Dc r e d e n e n dic to t d e z e o n t w i k k e l i n g geleid h e b b e n zijn z e e r v e r ­ sch illen d : a. D e p o l i tie k e cn k u l t u r c l e e m a n c i p a t i e van b e p a a l d e d e le n van h e t C a ra ïb is c h g e b ie d , m e t n a m e J a m a i c a ; b. E en s te rk g e g ro e id e b e la n g s te llin g v o o r v c rn a c u la ire t a a ls y s t e m e n , zoals d c i n d i a n e n t a l e n , cn o o k dc E u r o p e s e m i n d e r h e i d s t a l e n ; c. Dc ste rk g e g ro e id e a a n d a c h t v o o r de z w a r t e k u i t u u r , m e t n a m e in d c V .S ., w a a r o n d e r d a n o o k dc Black English V e r n a c u l a r (cf. L a b o v , 1 9 7 2 ) valt; d. E en g e d e e lte lijk e h e r o r i ë n t a t i e van d c t a a l k u n d e , w aarb ij a s p e k t e n van ta a lv a ria tie , -verw erving, -v e ra n d e rin g , cn -v e rm e n g in g s te rk o p dc v o o rO e r o n d tr e d e n . O p d e z e la a ts te r e d e n zal ik w a t u i t g e b r c i d c r in g aan . Een b e la n g rijk e s t r o m i n g b i n n e n dc h u id ig e k re o lis tie k is dic van h e t ‘d y n a m i c p a r a d i g m ’ ( S a n k o f f , B i c k e r t o n , B ailey, L a b o v ; cf. S a n k o f f , 1 9 7 5 ). T e rw ijl cr b i n n e n h e t C h o m s k y a a n s e p a r a d i g m a g e a b s t r a h e e r d w o r d t van ta alv ariatie en ta a lv e r a n d e r in g , stellen dc v e r t e g e n w o o r d i g e r s van h e t d y n a m i s c h e p a r a d i g m a die tw e e a s p e k t e n c e n tr a a l in de t a a l k u n ­ de: pas d o o r h e t o n d e r z o e k e n van dc v e r a n d e r in g e n dic ta le n o n d e r ­ gaan en de m a n i e r e n w a a r o p d e z e v e r a n d e r in g e n w o r d e n g e re a lise e rd in dc t a a l g e m e e n s c h a p k an m e n iets o v e r h e t v erschijn sel taal te w e ­ ten k o m e n . Dc p idg in- cn k r e o l e n t a l c n v o r m e n v a n w e g e de u i t e r m a t e g r o t e v e r a n d e r li j k h e i d cn v ariatie die zij v e r t o n e n een n a t u u r l i j k onO

230

o

7

d e r z o e k s g e b i e d v o o r d e v o o r s t a n d e r s van h e t d y n a m i s c h p a r a ­ digm a. H e t kan t r o u w e n s gezegd w o r d e n d a t de g ro n d le g g e rs van de kreolistic k , de D u its e r o m a n i s t H u g o S c h u c h a r d t ( 1 8 4 2 - 1 9 2 7 ) en de N e d e r ­ lan d se g ra ecu s D e rk C h ris tia a n H esscling ( 1 8 8 0 - 1 9 4 1 ) , eigenlijk al v o o r s t a n d e r s w a r e n van h e t d y n a m i s c h p a r a d ig m a . In h u n w e rk b e n a ­ d r u k t e n ze h e t v ariab ele k a r a k t e r van taal, h e t p r o c e s van ta a lv e r­ m e n g in g en grillige ta a lv e r a n d e r in g , en h o e m oeilijk h e t is o m alge­ m e n e u i t s p r a k e n te d o e n o v e r ta a lv e r a n d e r in g s p r o c e s s e n . O verigens b lijft de k rc o lis tic k e e n u i t e r m a t e g evarieerd b e e ld v e r t o ­ n e n , w a t b e t r e f t t h e o r e t i s c h e o p s te llin g en in te re sse van de o n d e r ­ z o e k e r s ; in feite is er s p ra k e v an ccn in te r d is c ip lin a ir o n d e r z o e k s g e ­ b ie d , w a a rin d e s k r ip tie v e t a a l k u n d e , a n t h r o p o l o g i e , s o c io lin g u is tie k , h is to r is c h e t a a l k u n d e , t w e e d e t a a l v e r w e r v i n g s o n d e r z o e k , le x ic o g r a ­ fie, en g e n e ra tie v e g r a m m a t i k a een al d a n n ie t h a r m o n i s c h e bijdrage lev eren .

Theoretische perspektieven

3

De b e la n g rijk s te vraag in de k r c o lis tic k is: w e lk e t a a l k u n d i g e en s o c io lo g is c h e p r o c e s s e n h e b b e n geleid t o t de ta a lv a r ië te ite n die w e n u v in d e n . H ier z u lle n vier van d e z e p r o c c s s e n a f z o n d e r lijk w o r d e n b e ­ s p r o k e n : p id g in is a tie , ta a lv e r m e n g in g , k re o lisa tie , en d e k r e o lis a tie . B ijn a alle v o o r b e e l d e n z u lle n g e h a a ld w o r d e n u it h e t N e d e r h o l l a n d s (cf. V a n D iggelen, 1 9 7 8 a , b). 3.1 P id gin isatie O v e r de vraag, h o e een p i d g in ta a l o n t s t a a t , zijn tw e e t h e o r i e ë n in o m l o o p : de ‘b a b y t a l k ’-th e o ric , en de o n v o lto o id e - tw e e d e - ta a lv e r w e rv in g -th e o rie . B eide t h e o r i e ë n g aan u it van t a a l k o n t a k t s i t u a t i e w a a rin s p re k e rs van ccn p re s tig e -ta a l m o e t e n k o m m u n i c c r e n m e t s p re k e rs van één o f m e e r ta le n m e t w ein ig p re stig e . S c h e m a t i s c h d u s als volgt: Spreker x

H ie r is A d e p re s tig e taal, en zijn Bi n de n ie t-p re stig e ta le n . De s p r e k e r s van taal A zijn de s la v e n h a n d e la r e n , d e v o o r m a n n e n o p de

p la n ta g e s , de k o o p l i e d e n , e tc ., al n a a r g elan g de t a a l k o n t a k t s i t u a t i e . De s p re k e rs van talen Bj n slaven, i n b o o r l i n g e n , etc. N u is de b e w e r i n g van d e ‘b a b y t a l k ’-th c o rie d a t een p id g in ta a l zijn g e r e d u c e e r d e o f v e re e n v o u d ig e k a r a k t e r te d a n k e n h e e f t aan d e p o ­ gingen van S p rc k c rta a J A o m zijn ta a lg e b r u ik z o e e n v o u d ig m o g elijk te m a k e n , z o d a t S p rek erstaalB ^ n h e m k u n n e n v e rs ta a n . D e z e ver­ e e n v o u d ig in g e n z o u d e n erg lijk en o p d e v e r e e n v o u d ig in g e n die een m o e d e r a a n b r e n g t in h a a r ta a lg e b r u ik als zij p r a a t te g e n een b a b y . V a n d a a r de n a a m ‘b a b y t a l k ’. De s p r e k e r s van de o n d e r w o r p e n ta len z o u d e n d a n h e t g e r e d u c e e r d e ta a lg e b r u ik van S p r e k c r t a a l A g aan n a ­ d o e n , en zo z o u h e t p id g in o n t s t a a n . N u is h e t i n d e r d a a d zo d a t s p re k e rs h u n ta a lg e b r u ik enigszins v e r e e n ­ v o u d ig e n als ze in h u n eigen taal m o e t e n k o m m u n i c e r e n m e t b u i t e n ­ la n d e rs die de taal n ie t o f n ie t g o e d k e n n e n (cf. F e rg u s o n , 1 9 7 2 ; W e rk g ro e p T aal B u i t e n la n d s e W e r k n e m e r s , 1 9 7 8 ) . D e k e n m e r k e n van d it s o o r t g e r e d u c e e r d e ta a lg e b r u ik zijn o n d e r m e e r h e t g e b r u ik van in itia tie v e n in p la a ts van p e r s o o n s v o r m e n , h e t w e g l a te n van l i d w o o r ­ d e n , van k o p p e l w e r k w o o r d e n , e tc . D eze k e n m e r k e n v in d e n w e o o k in pidgin- en k r c o l c n t a l e n te ru g , v o o r e e n g e d e e lte . E e n p r o b l e e m is alleen d a t (a) de ‘b a b y t a l k ’ n ie t altijd d e j u i s t e v o o r ­ sp ellin g en d o e t o v e r w e lk e s t r u k t u r e n o f e l e m e n t e n g e r e d u c e e r d w o r ­ d e n ; (b) p id g in ta le n veel m e e r r e d u k t i e h e b b e n o n d e r g a a n d a n de m e e s te v o r m e n van ‘b a b y t a l k ’. D a a r o m w o r d t d o o r d e m e e s te o n d e r ­ z o e k e r s d e o n v o l t o o i d e - tw e e d e - t a a l v e r w e r v i n g - t h e o r i e g e a c c e p t e e r d . De o n v o l t o o i d c - t w e c d c - t a a l v e r w e r v i n g - t h c o r i e g a a t e rv a n u it d a t p i d ­ g in ta le n o n t s t a a n d o o r d a t s p r e k e r s van de talen Bi ...n taal A gaan g e ­ b r u i k e n o m m e t e l k a a r te k o m m u n i c e r c n , m a a r w a a rb ij er n i e t v o l ­ d o e n d e s p r e k e r s van taal A a a n w e z ig zijn o m d e z e g o e d te leren. S c h e m a t i s c h als v o lg t, w a a rb ij G A s t a a t v o o r b e n a d e r i n g s g r a m m a • 1 • •• n t i k a ’s van taal A. taalA

i

D e h alv erw eg e g r a m m a t i k a G A . e v o l u e e r t d a n o n d e r b e p a a l d e o m ­ s t a n d i g h e d e n in de r ic h tin g van e e n j a r g o n , en d a a r n a in d e r ic h tin g

232

van een g e s ta b ilis e e rd en g e h o m o g e n i s e e r d p id g in . H e t k a n n a m e lijk b e s t zijn d a t s p re k e rs van d e ta le n >n allem aa l op e e n heel a n d e r e m a n i e r taal A aan h e t leren zijn, a f h a n k e lijk van h u n eigen t a a l a c h t e r ­ g ro n d . D e o n v o lto o id c - tw e c d e - ta a l v e r w e r v in g - t h e o r i e k a n e e n a a n ta l van de b e la n g rijk s te versch illen tu ss e n h e t N e g e rh o lla n d s en h e t N e d e r la n d s g o e d v e rk la re n . D e z e zijn: a. h e t N e d e r l a n d s h e e f t de p e r s o o n s v o r m o p de t w e e d e p la a ts in h o o f d z i n n e n , op de la a ts te p la a ts in b i j z i n n e n ; h e t N e g e r h o lla n d s h e e f t S V O v o lg o rd e , w aarb ij h e t w e r k w o o r d altijd o p h e t o n d e r ­ w e r p volgt, in h o o f d - en b ijz in n e n . V ergelijk: —w e lk w e r k k a n jij d o e n ? —w a w e r a k ju k a n d u ? —o p e e n m o r g e n is hij n a a r de p l a n t a g e gegaan —én f r u f r u h a m a lö a di p la n t a i —d e z e lf d e v r o u w die hij in zijn d r o o m gezien h e e f t —d a s e l a f f r o u w a am a k i a si d r o m We k u n n e n d it verschil tu s s e n h e t N e g e r h o lla n d s en h e t N e d e r la n d s g o e d v e rk la re n v a n u i t de o n v o l t o o i d e t w e e d e ta a lv e rw e rv in g th e o r ie : é é n van d e m o g e lijk e o p p e r v l a k t e v o lg o rd e van h e t N e d e r l a n d s , w a a r ­ schijnlijk d e f r e k w e n t s t e , w e r d g e g e n e ra lis e e rd als b a sisv o lg o rd e . b. h e t N e g e r h o l l a n d s b e z it g een —r p r o n o m i n a (er, d a a r , e tc .): —w a t wil j e e rm e e d o e n ? —w a g u t j u wil d u c m i t d ie ? —hij w e e t er n ie ts van —a m n o w é t én g u t f a n d i H e t is d u id e lijk d a t d e a f w e z ig h e id van —r p r o n o m i n a e e n v e r e e n ­ v o u d ig in g van de N e d e r l a n d s e g r a m m a t i k a i n h o u d t (cf. V a n R ie m s ­ d ijk , 1 9 7 8 ) , z o d a t o o k d it verschil d e o n v o l t o o i d e - t w e e d e - t a a l v e r w e r v in g -th e o r ic o n d e r s t e u n t . H e t is v o o r a l s n o g o n d u i d e l i j k o f de ‘b a b y t a l k ’- h y p o t h e s e o o k de ju is te v o o r s p e llin g e n d o e t o p d e z e p u n t e n . H e t o n d e r z o e k in W e r k ­ g r o e p T aal B u i t e n l a n d s e W e r k n e m e r s ( 1 9 7 8 ) k o n k l u d e e r d e d a t in s o m m i g e o m s t a n d i g h e d e n N e d e r l a n d e r s te g e n b u i t e n l a n d e r s de S V O g e n e r a lis e e r d e n , in a n d e r e de S O V v o lg o rd e . W at —r p r o n o m i n a b e ­ t r e f t , h i e r o v e r h e e f t de ‘b a b y t a i k ’- th e o r ic n ie ts te zeggen. D e b e t r e k ­ kelijk o p p e r v l a k k ig e a a n p a s s in g e n die ‘b a b y t a l k ’ k e n m e r k e n gaan n i e t z o v e r als h e t p r o d u c e r e n van —r-Ioze z in n e n . A n d e r e v e rsc h ille n tu s s e n h e t N e g e r h o lla n d s en h e t N e d e r l a n d s , zoals

233

f

d c a fw e z ig h e id van p a s s ie f-m o rfo lo g ie , en van ‘v e rb -ra isin g ’ (cf. Evers, 1 9 7 5 ) m o e t e n n o g n a d e r b e s t u d e e r d w o r d e n . 3 .2 T a a lverm en g in g V e r m e n g i n g van de A-taal en de B -talen s p e e lt e e n d u id e lijk e , zij h e t m is s c h ie n o n d e r g e s c h i k t e rol in h e t p r o c e s van k re o lisa tie . H e t k a n zijn d a t in h e t o n v o lto o id e - tw c e d e - ta a l v e r w e r v i n g s p r o c e s d c m o e d e r ­ ta le n van de o n d e r g e s c h i k t e s p re k e rs een b e p a a l d e rol s p e le n , d .w .z. d a t in d e v o r m i n g van d e p id g in ta a l ta a lv e r m e n g in g al o p t r e e d t . V e r ­ d e r k a n bij d c v o r m in g van d e k r e o l e n t a a l z e lf n o g ta a lv e r m e n g in g o p t r e d e n , n a m e lijk als de k i n d e r e n van p id g in s p r e k e r s d e k r e o l e n t a a l o p b o u w e n deels u it d c p id g in ta a l, en deels m e t ca lq u es van k o n s t r u k tics u i t d e m o e d e r t a a l van h u n o u d e r s . Een ca lq u e is e e n le tte r lijk e w o o r d - v o o r - w o o r d v e rta lin g van e e n u i t d r u k k i n g u it e e n a n d e r e taal, b i jv o o r b e e ld ‘hij t r a p t e te g e n de e m m e r ’ v o o r d e E ngelse u i t d r u k k i n g ‘h e k ic k e d th e b u c k e t ’, h e tg e e n ‘hij ging d o o d ’ b e t e k e n t . D a t ta a lv e r m e n g in g n ie t m e e r o p g e t r e d e n is bij h e t p r o c e s v a n kreolisatic h e e f t w a a rs c h ijn lijk te m a k e n m e t tw e e d in g e n . In de e e rs te p la a ts h a d d e n de s la v e n e ig e n a re n h e t b e le id o m o p é é n p l a n ta g e slaven m e t zoveel m o g e lijk v e rs c h ille n d e t a a l a c h t e r g r o n d e n te z e t t e n , o m te v o o r k o m e n d a t de slaven s a m e n z w e r i n g e n e n o p s t a n d e n gingen v o o r b e r e i d e n m e t s t a m g e n o t e n . H i e r d o o r w as n a t u u r l i j k d c in v lo e d van elke s p e c ifie k e taal o p h e t k r e o o ls w a t b e p e r k t . E en t w e e d e r e d e n is m is s c h ie n d a t er ta a li n tr in s i e k e b e p e r k i n g e n o p t a a lv e r m e n g in g b e s t a a n , die zich h e t s t e r k s t e u i t e n in d e s y n t a x i s , in m i n d e r e m a t e in de f o n o lo g ie , en p r a k t i s c h n ie t in h e t le x i k o n . T o c h zijn er wel v o o r b e e l d e n te geven van in v lo e d e n van d e A f r i k a a n ­ se ta le n o p de s y n t a x i s van h e t N e g e r h o lla n d s . Ik g e e f h ie r t w e e v o o r b e e l d e n , z o n d e r o v erig en s d e A f r ik a a n s e a c h t e r g r o n d e n te b e ­ spreken: a. seriële w e r k w o o r d e n : —kijk h e m h a r d h i e r v a n d a a n h o lle n —ki am 16 k u r i l b 16 ( ‘h o lle n l o p e n ’) —als j e w a t vliegen v o o r mij k an v an g en —as j u k a n fa n so m fligi g i m i ( ‘v a n g e n g e v e n ’) K e n m e r k van een a a n ta l ta le n u it W est A f r i k a is d a t ze in p la a ts van v o o rz e ts e ls b e p a a l d e w e r k w o o r d e n g e b r u i k e n , z o d a t er w e r k w o o r d ­ re e k s e n o n t s t a a n . H e t g e b r u i k van d e z e r e e k s e n s t a a t e c h t e r nogal m a rg in a a l in de s y n t a x i s van h e t N e g e r h o lla n d s . b. b e n a d r u k k i n g van h e t w e r k w o o r d d o o r v o o r o p p l a a t s i n g en h e r h a ling:

234

—ik h e b w e r k e lijk geslap en —slacp m ie ka slaap —ik ga al —lo o p m ie le lo o p D e z e k o n s t r u k t i e v in d e n w e alleen in de o u d e r e t e k s t e n . In vroeg tw in tig s te - e e u w s e t e k s t e n v in d e n w e alleen n o g d e v o o r o p p l a a t s i n g van n ie t-v e rb a le k o n s t i t u e n t e n , v o o ra fg e g a a n d o o r a: —alleen h e m h e b b e n wij —a am alc o n h a —ík h e b h e m g e d o o d —a m i ka m a t a am H e t r e s u lta a t van ta a lv e r m e n g in g w o r d t m e t s u b s tr a tu m a a n g e d u id . D e z e t e r m g a a t te r u g n a a r de filologie, die p r o b e e r d e h e t o n t s t a a n van de R o m a a n s e talen uit h e t L atijn te v e rk la re n . De vraag is d a n in h o e v e r re h e t L a tijn s u b s t r a t u m in v lo e d e n h e e f t o n d e r g a a n , d .w .z . zich h e e f t v e r m e n g d m e t a n d e r e ta le n in h a a r o n t w i k k e l i n g n a a r de R o m a a n s e ta le n . N ie t alle k r e o l e n t a l e n v e r t o n e n d u id e li jk e s u b s t r a t u m - i n v l o e d e n . A a n de e n e k a n t v in d e n w c tale n zoals h e t S ra n a n en h e t H a itia a n s , w a a r de b e s p r o k e n k o n s t r u k t i e s ta m e lijk f r e k w e n t zijn, en aan de a n d e r e k a n t ta le n zoals h e t k rc o o ls van de S e y c h e lle s , w a a rin n a u w e lijk s van s u b s t r a t u m - v c r s c h i j n s c l e n s p r a k e lijkt te zijn. 3.3 K re o lisa tie T e rw ijl in een e e r d e r s t a d i u m van d e k re o lis tie k de b e la n g r ijk s te vraag leek te zijn, h o e een p id g in o n t s t a a t , is e r sinds h e t beg in van d e j a r e n z e v e n tig s te e d s m e e r b e la n g s te llin g g e k o m e n v o o r h e t p r o c e s van k re o lis a tie o p zich . T e g e lijk e r tijd h e e f t zich de vraag van de kreolisatic o n t w i k k e l d van een h is to ris c h n a a r een t a a l k u n d i g en p s y c h o l o ­ gisch p r o b l e e m . Ik zal e e rs t d e h is to r is c h e p r o b l e m a t i e k b e s p r e k e n , en d a a r n a d e t a a l k u n d i g e p r o b l e m a t i e k . E r b lijk e n , a l t h a n s in h e t geval van een a a n ta l k r e o l e n t a l e n m e t een E u r o p e s e w o o r d e n s c h a t , allerlei o v e r e e n k o m s t e n te b e s t a a n tu s s e n de v e r s c h ille n d e k r e o l e n t a l e n , o v e r e e n k o m s t e n die een v e rk la rin g b e h o e ­ ven. H ierb ij is d e m e e s t o p v a l le n d e die in de p re -v e rb a le p a r tik e ls , die asp e k t , tijd en m o d u s a a n g e v e n . We v in d e n in een h e le b o e l k r e o l e n t a l e n d rie van die p a r tik e ls , die v ersch illen in fo n o lo g is c h e v o r m , m a a r o v e r e e n k o m e n in b e t e k e n i s en o n d e r lin g e v o lg o rd e . We v in d e n , als ze alle d rie v o o r k o m e n , de v o lg o rd e :

235

[ o n d e r w e r p ] [v e rle d e n tijd]

irrealis o f to c k . tijd

p erfektief of du ratief

[w erkw oord]

V e r d e r v in d e n we vaak: a. h e t d e r d e - p e r s o o n - m e e r v o u d v o o r n a a m w o o r d als m e e r v o u d s m a r keerder; —w ie h e e f t z e s c h o o n g e m a a k t —d a wie h a m a e k s e n d e r s k o o n —die k a b a j s e n d e r —m i t die n c e g e r s e n d e r

‘de p a a r d e n ’ ‘m e t d e n e g e r s ’

D e z e k o n s t r u k t i e v in d e n w e v e r d e r in h e t P a p i a m e n t u e n een a a n ta l andere kreolentalen. b. h e t w o o r d v o o r ‘g e v e n ’ f u n k t i o n e e r t o o k als p r e p o s i t i e ‘a a n ’ o f ‘v o o r ’; We zagen in d e s e k tie o v e r ta a lv e r m e n g in g ai e e n v o o r b e e l d h iervan. c. ‘w a t ’, ‘w i e ’, ‘w a n n e e r ’, ‘w a a r ’ w o r d e n u i t g e d r u k t m e t w e lk d i n g / perso o n /tijd /p laats; w ie ‘w i e ’ wa ‘w a t ’ w a, w a t ple w anneer, w at tit

‘w a a r ’ ‘w a n n e e r ’

D eze g e n e ra lisa tie b lijk t v o o r h e t N e g e r h o lla n d s d u s sle c h ts g e d e e l t e ­ lijk o p te gaan. d. e e n a a n ta l s p e c i f i c a t o r e n van h e t s u b s t a n t i e f w o r d e n e r n a , en n ie t e r v o o r g e p la a ts t; D it is n ie t h e t geval v o o r h e t N e g e r h o lla n d s . e. e r is e e n a lg e m e n e lo k a tie v e p r e p o s i t i e na\ —n a b o b o —n a b in i

‘b o v e n , o p ’ ‘b i n n e n , i n ’

H o e m o e t e n w e h e t b e s t a a n van d e z e o v e r e e n k o m s t e n v e r k la r e n ? Er is e e n t h e o r i e d a t alle k r e o l c n t a l c n van e e n p id g in ta a l a f s t a m m e n , h e t W e s t-A frik a a n s P o r tu g e e s Pidgin (W A PP). D e z e t h e o r i e w o r d t de m o n o g e n e tis c h e t h e o r i e g e n o e m d ( m o n o g e n e s e = a f s t a m m i n g van een b r o n ) . Ze l u i d t als volgt: T ijd e n s de 15e en 16e e e u w , e e n p e r i o ­ d e die c ru c ia a l was v o o r h e t o n t s t a a n van d e m e e s t e k r e o l e n t a l e n , s p e e ld e n de P o r t u g e z e n een b e la n g rijk e rol in de s la v e n h a n d e l, e n h e t i n t e r n a t i o n a l e ta a ltje d a t in die h a n d e l w e r d g e b r u i k t was e e n

236

h a n d e l s p i d g i n ta a l m e t e e n P o rtu g e s e w o o r d e n s c h a t , h e t W APP. D e e e rs te taal d u s die d e slaven l e e r d e n , w as h e t W A PP, en d e k re o le n ta le n h e b b e n h u n vele o v e r e e n k o m s t e n aan h e t W A PP te d a n k e n . N u is d e vraag n a t u u r l i j k h o e een d erg elijk a lg e m e e n W A PP te r ijm e n valt m e t de v e rs c h ille n d e w o o r d e n s c h a t t e n van de b e s t a a n d e k r e o le n ta le n : de k r e o l e n t a l e n m e t e e n P o rtu g e s e w o o r d e n s c h a t v o r m e n m a a r e e n m i n d e r h e i d . D a a r o m b e r o e p t d e t h e o r i e d e r m o n o g e n e s e zich op h e t id ee van d e r e le x ifik a tie . R e le x if ik a tie is le tte r lijk h e t v erv an g e n van e e n l e x i k o n , e e n w o o r d e n s c h a t , d o o r e e n a n d e r l e x i k o n . Z o u d e n de n e g e rsla v e n e e n m a a l o p e e n p la n t a g e zijn a a n g e k o m e n , d a n z o u d e n ze d e P o r tu g e s e w o o r d e n s c h a t van h e t W A PP v erv an g en d o o r de w o o r d e n s c h a t van d e taal van de o p z i c h t e r s , m a a r v e r d e r h e t W A P P i n t a k t la t e n en u i t b o u w e n t o t e e n k r e o l e n t a a l. We krijg en d a n h e t v o lg e n d e b e e ld : P o r tu g e e s WAPP

R E L E X IFIK A T IE Engels

F ra n s

N ederlands

Spaans

A f g e z ie n v a n de vele o v e r e e n k o m s t e n tu s s e n d e v e rs c h ille n d e k r e o l e n ­ ta le n die h i e r b o v e n g e c ite e r d w e r d e n , zijn er n o g e e n p a a r a r g u m e n ­ t e n v o o r de t h e o r i e d e r m o n o g e n e s e . In de e e rs te p la a ts is er in h e t b i n n e n l a n d v an S u r i n a m e e e n k r e o l e n t a a l , h e t S a r a m a c c a a n s e ge­ n o e m d , m e t v o o r e e n deel e e n P o r t u g e s e , v o o r e e n deel een Engelse w o o r d e n s c h a t . D e r e le x if ik a tie t h e o r i e z o u d it feit heel g o e d k u n n e n v e r k la r e n : d e n e g e rsla v e n w a r e n h e t W A P P a a n h e t r e le x if ic e r e n m e t E ng else w o o r d e n , m a a r d it p r o c e s w e r d h a lv e rw e g e o n d e r b r o k e n o m d a t ze w e g v l u c h t t e n h e t o e r w o u d in. I n d e r d a a d g a a t h e t h ie r o m e e n taal van b o s n e g e r s , d .w .z . a f s t a m m e l i n g e n van w e g g e lo p e n n e g e r ­ slaven. E e n t w e e d e a r g u m e n t is d a t w e in veel k r e o l e n t a l e n n o g s te e d s w o o r ­ d e n v an P o r tu g e s e a f k o m s t a a n t r e f f e n . In h e t N e g e r h o lla n d s v in d e n w e o n d e r m e e r k a ‘p e r f e k t i e f a s p e k t ’ (P o rt. acabar ‘v o l t o o i e n ’), 16 ‘o n m i d d e l l i j k e t o e k o m s t ’ ( P o r t. logo ‘s p o e d i g ’), e n e e n a a n t a l z e l f ­ s ta n d ig e n a a m w o o r d e n e n w e r k w o o r d e n . T o c h zijn e r e e n a a n t a l b e z w a r e n a a n te v o e r e n te g e n d e m o n o g e n e tis c h e t h e o r i e . D e h is t o r is c h e e v id e n tie v o o r h e t a lg e m e n e k a r a k t e r v an de W A P P is n o g al m a g e r. V e r d e r zijn er e e n a a n ta l k r e o l e n t a l e n ,

237

dic vvcl dc e e r d e r g e n o e m d e g e m e e n s c h a p p e l i j k e k a r a k t e r i s t i e k e n b e ­ z i t t e n , m a a r w a a rs c h ijn lijk n ie t van h e t VVAPP a f k u n n e n s t a m m e n . T e n s l o t t e zijn e e n a a n ta l van de g e m e e n s c h a p p e l i j k e k e n m e r k e n te in g e w ik k e ld o m in een h a n d e ls p id g in zoals h e t VVAPP d a t g e w e e s t m o e t zijn v o o r tc k o m e n . Z o n d e r e e n s t e r k e P o r tu g e s e in v lo e d o p h e t k r c o lis a tic p r o c c s tc v e r­ w e r p e n , zijn to c h e e n g r o o t a a n ta l o n d e r z o e k e r s geb lev en bij dc w a t k o n v e n t i o n e l e r c t h e o r i e d e r p o ly g e n e s e ( p o ly g e n e s e = a f s t a m m i n g van vele b r o n n e n ) . M a a r o o k zij m o e t e n p r o b e r e n de o v e r e e n k o m s t e n tu s s e n de k r c o l c n t a l e n tc v e rk la re n . D it d o e n zij d o o r te v e rw ijz e n n a a r u n iv e rse le k a r a k t e r i s t i e k e n van p id g in is a tie o f van k re o lis a tic . Bij p id g in is a tie m o e t e n w e d e n k e n a a n dc v e r e e n v o u d ig in g e n dic h e t gevolg zijn van ‘b a b y t a l k ’ o f van o n v o l t o o i d e tw e e d e ta a lv e rw e rv in g . H e t idee is d a n d a t elk e v o rm van s im p lif ik a tic , van w e lk e taal d a n o o k , z o o n g e v e e r t o t h e t z e l f d e p r o d u k t leid t. De g e m e e n s c h a p p e l i j k e k e n m e r k e n d e r k r e o l e n t a l e n z o u d e n d an eigenlijk dc g r o o t s t e g e m e n e d eler, de ‘c o m m o n c o r e ’ van alle ta le n zijn. N u z o u van een a a n ta l k e n m e r k e n i n d e r d a a d O gezegd O kunnen w orden d a t ze m o g e lijk e rw ijs t o t de ‘c o m m o n c o r e ’ van ta le n z o u d e n k u n n e n b e h o r e n , m a a r d it g e ld t lang n ie t v o o r allem aal. D a a r o m is e e n v e r­ k larin g in t e r m e n van u n iv e rse le k e n m e r k e n van h e t k r c o lis a tic p r o c c s a a n t r e k k e l i j k e r . H o e l u i d t dic v e rk la rin g ? Als h e t k in d van pidgins p r e k e n d c o u d e r s h e t p id g in t a a l a a n b o d m o e t g a an o m z e t t e n in een n a t u u r l i j k e taal, dc k r c o l e n ta a l , d a n m o e t hij o f zij h e t p id g in a a n v u l ­ len m e t z e l f b e d a c h t e s t r u k t u r e n , w a n t o p zich is h e t p id g in s t r u k t u rccl o n v o lle d ig , en k a n h e t o n n a t u u r l i j k e e l e m e n t e n o f s t r u k t u r e n b e ­ v a t t e n , die d a n v e rv a n g e n z o u d e n m o e t e n w o r d e n . Dic ‘z e lf b e d a c h t e ’ s t r u k t u r e n k u n n e n alleen a f k o m s t i g zijn u it d e u n iv e rse le g r a m m a t i k a i n h e r e n t aan h e t ta a lv e r w e r v in g s s y s te e m :

H ie r is d u s de rol van d e u n iv e rse le g r a m m a t i k a veel d i r e k t e r d a n in h e t g e w o n e ta a lv e rw e r v in g s p ro c e s . Ze w o r d t in g e s c h a k e ld o m e x t r a m a t e r i a a l tc leveren . D e s t r u k t u r e n dic d e k r e o l e n t a l e n g e m e e n h e b b e n zijn g e d e e lte lijk o f g e h e e l h e t r e s u l t a a t van dc to e v o e g in g e n van d c u n iv e rse le g r a m m a t i ­ ka. D it w o r d t h e t s t e r k s t e b e t o o g d d o o r B i c k e r t o n ( 1 9 7 4 ) , w a a r

238

w o r d t g e p o o g d o m d e o v e r e e n k o m s t e n tu ss e n de p re-v erb ale p a rtik e ls te v e r k la r e n u i t d e s t r u k t u u r van d e p e r c e p t i e . W elke o n d e r s c h e i d i n ­ gen zijn essen tieel in h e t b e s c h r ijv e n van h a n d e l i n g e n ? B i c k c r t o n c la im t d a t d it er d rie zijn: a. o f een h a n d e l i n g zich v o o r een a n d e r m o m e n t h e e f t a fg e sp e e ld , o f n ie t; b. o f een h a n d e l i n g zich w e r k e lijk a fs p e e lt, o f in d e v e rb e e ld in g ; c. o f een h a n d e l i n g zich o p é é n m o m e n t a fs p e e lt, o f g e d u r e n d e e e n z e k e r e tijd. D e z e d rie o n d e r s c h e i d i n g e n k o m e n d a n o v e re e n m e t d e e e r d e r ge­ n o e m d e p a rtik e ls . In h e t N e g e r h o lla n d s v in d e n w e de v o lg e n d e p re -v e rb a le p a rtik e ls :

—ha o f a —sal o f sa —ka

‘h a n d e l i n g in h e t v e r l e d e n ’ ‘h a n d e l i n g in de v erre t o e k o m s t ’ ‘v o l t o o i d e h a n d e l i n g ’

V e r d e r is e r e e n d u r a t i e f le /lö en e e n lö d a t n a b ije t o e k o m s t a a n ­ g eeft. In h e t geheel g e n o m e n v in d e n w e d a n :

th a ’

Ö

[ .ï / le l

N ie t alle k o m b i n a t i e s van d e z e p a r tik e ls zijn m o g e lijk . Z o k o m t ha sal z e ld e n v o o r , m a a r ha ka wel: —n a d a t hij w as g aa n z i t t e n —a s te r h e m ha ka sit n e e r —o m d a t ik h e b g e h o o r d —f o r d i m a e k m i ha ka h o o r O o k v in d e n w e sa ka: —je z u l t d it g e d ra g e n h e b b e n in je h a n d e n —j u sa ka d r a di a j u h a n —d a n zal hij zijn w eg n i e t g e v o n d e n h e b b e n —so d a n a m n u sa ka fin si p a t V e r d e r w o r d t d u r a t i e f lö w el g e k o m b i n e e r d m e t (h)a: —o p e e n d a g lag hij te s la p e n —én d a g h a m a lö slap

239

—zijn b u i k w as h e m a a n h e t pijn d o e n —si b ik ha lö p in am In d e v ro e g e re t e k s t e n k o m t v o o ra l le v o o r, la te re t e k s t e n h e b b e n u i t s l u i t e n d lö. H o e w e l h e t p a r t i k e l s y s t e e m van h e t N e g e r h o lla n d s u i t g e b r e i d e r is d a n h e t m in im a le s y s te e m d a t B i c k e r t o n b e s c h r ijf t, o n d e r s t e u n t h e t zijn h y p o t h e s e wel. O p v a lle n d is d a t d e p a r tik e ls n i e t d u id e lijk o p é é n k a te g o r ie van h e t N e d e r l a n d s t e r u g g aan , m a a r zijn s a m e n g e s te ld u it v e rs c h ille n d le x ik a a lm a te r ia a l: ha sal lö ka le

N ederlands h e b b e n ? N e d e r l a n d s za l P o r tu g e e s logo P o r t u g e e s / S p a a n s acabar E w c /é'/Tshi r e l / N e d e r l a n d s le g g e n ?

H o e w e l h e t u i t g eh eel v e rs c h ille n d le x ik a a l m a t e r i a a l is o p g e b o u w d , is d e i n t e r n e s t r u k t u u r van h e t p a r t i k e l s y s t e e m k o h e r e n t . E en b e la n g rijk d eel van h e t t o e k o m s t i g e k r e o l i s a t i e - o n d e r z o e k zal e e n p o g in g i n h o u d e n o m d e h y p o t h e s e d a t d e u n iv e rse le g r a m m a t i k a een d i r e k t e rol s p e e lt in h e t o n t s t a a n van e e n k r e o l e n t a a l n d e r te o n d e r ­ zoeken. 3 .4 D e k re o lisa tie In v e rs c h ille n d e g e d e e l t e n van h e t C a r a ï b is c h g e b ie d b e s t a a n k o n tin u a van t a a l v a r i ë t e i t e n , die o n t s t a a n zijn d o o r d a t de s t a n d a a r d t a a l de k r e o l e n t a l e n m e e r en m e e r is gaan b e i'n v lo ed e n . D it p r o c e s k a n le id e n t o t h e t v e r d w ijn e n v an de k r e o l e n t a a l . D it is g e b e u r d m e t h e t N e g e r ­ h o l l a n d s , d a t o n d e r d e in v lo e d van h e t E ngels in g r ijp e n d v e r a n d e r d en v e r d w e n e n is. D e t o e n e m e n d e in v lo e d van h e t Engels o p h e t N e d c r h o l l a n d s is n ie t g e d o k u m e n t e e r d . T o c h is h e t m o g e lijk o m e r e e n i n d r u k van te k rij­ gen. H ie r w o r d e n s le c h ts v o o r z i c h t i g e n k e l e v o o r b e e l d e n g e p r e s e n ­ te e r d : a. n a a s t d e k o p u l a w è s y k rijg en w e o o k b in o f bi\ —t o e n hij a c h t t i e n j a a r o u d was —w e n i a m a w ès a k t i n j a h o u —ik b e n e e n b e e t j e zie k —m ie bin b e e t j e sik —w a a r o m is j e m o n d z o lang? —w a m a j u m u n b i so lari?

240

M ogelijkerw ijs is b in o f b i een la te re v o r m , o n t s t a a n o n d e r in v lo e d van h e t Engels. b. i n f i n i t i e f k o m p l e m e n t e n w o r d e n in h e t N e g e r h o lla n d s g e v o r m d m e t f o (afgeleid van N e d e r l a n d s v o o r en m is s c h ie n o o k Engels fo r ) . N u v a r ie e rt d e z e k o n s t r u k t i c o m d a t s o m s h e t o n d e r w e r p van h e t i n f i n i t i e f k o m p l e m e n t w o r d t gevolgd d o o r een t w e e d e / o , en s o m s n ie t, z o n d e r d a t e r van een b e t e k e n i s verschil s p r a k e k an zijn: —‘hij h e e f t e e n g r o o t w e r k v o o r h e m o m te d o e n ’ —arrij h a ën g r o t w e r k f o a m 2 f o d u e fo NP fo VP —zij zal e t e n g aan m a k e n , o p d a t hij ( d a t ) n a a r zijn g r o o t m o e d e r b r e n g t —arrij ló ló m a j e t f o a m 2 d r a fo si grani

fo N P VP

N u v e r t o n e n veel k r e o l e n t a l e n e e n v e rg e lijk b a re k o n s t r u k t i e , w a a rin d e o n d e r s c h i k k i n g s m a r k e e r d e r is afgeleid van h e t v o o r z e ts e l ‘v o o r ’: P apiam entu Sranan H a itia a n s

pa fu pu

S p a a n s , P o r tu g e e s E ngels F ra n s

para fo r pour

H ie r t r e e d t e c h t e r n o o i t e e n t w e e d e pa, f u , o f p u o p . D a a r o m z o u ik w ille n s u g g e re r e n d a t d e t w e e d e f o in h e t N e g e r h o lla n d s o n t s t a a n is in h e t p r o c e s van d e k r e o l i s a t i e , o n d e r in v lo e d v an d e Engelse fo r ... to ... k o n s t r u k t i e . H ierb ij z o u h e t E ngelse ... to ... g e h e r i n t e r ­ p r e t e e r d zijn als e e n t w e e d e f o .

Konklusie

4

M e e sta l w o r d e n p id g in - en k r e o l e n t a l e n a f g e s c h ild e r d als p r o d u k t e n van e e n t r o p i s c h e o m g e v in g , e n m e e s ta l o o k als z a k e n u i t e e n k o l o ­ niaal v e r le d e n . I n d e r d a a d w o r d e n d e m e e s t e van d e o n s b e k e n d e p id g in - e n k r e o l e n t a l e n g e v o n d e n in d e D e r d e W e re ld , e n is e e n g r o o t a a n t a l e rv a n h e t p r o d u k t v an de slavernij. M e n m o e t zic h e c h t e r a fv ra g e n o f h e t in de h u id ig e o m s t a n d i g h e d e n v an i n d u s t r i ë l e s a m e n le v in g e n o o k m o g e lijk is d a t p id g in s zich o n t ­ w i k k e l e n . H ie rb ij m o e t v o o r a l g e d a c h t w o r d e n a a n d e o m s t a n d i g h e ­ d e n w a a r i n b u i t e n l a n d s e a r b e id e r s v e r k e r e n in d e E u r o p e s e i n d u s t r i e ­ land en . V e rm e e r (1 9 7 8 ) k o n k lu d e e rt d a t h e t N ederlands van b u ite n ­ la n d s e w e r k n e m e r s g een p i d g i n t a a l is, m a a r h e t is n i e t o n d e n k b a a r

241

clat o n d e r v e rd e re o n g u n s tig e sociale o m s t a n d i g h e d e n een p id g in z o u k u n n e n o n t s t a a n in d e B o n d s r e p u b l i e k o f in N e d e r la n d .

Bibliografie B ic k c r to n , D. 1974 C re o liz a tio n , Language Univcrsals, N a tu ra l S e m a n t a x , a n d th e Brain. Ms., lezing g e h o u d e n op h e t First I n t e r n a t i o n a l C o n f e r e n ­ ce o n Pidgins a n d Creoles, H aw aii, 1 9 7 5 . 1975 D ynam ics o f a Crcolc S y s te m . C a m b rid g e U niversity Press. D c C a m p , D. 1971 ‘I n t r o d u c t i o n : th e s t u d y o f pidgin a n d creole lan gu ag es.’ In: D. H y m e s (red.) Pidginization and Creolization o f Languages . C a m b rid g e U niversity Press. Diggelen, M. van 1978a Het N e g e rh o lla n d s. G e sch ie d en is, g r a m m a t i k a en vergelijking m e t h e t N e d e rla n d s . D o k t o r a a l s k r i p t i e , U n iv ersiteit van A m s t e r d a m . 1978b ‘N e g r o - D u t c h ’. In: P.C. M u y s k e n (red.), A m s t e r d a m Creole S tu d ie s II. Publ. van hct Inst, voor A lg e m en e Taalwetenschap, No. 20. Evers, A. 1975 The transformational cycle in Dutch and German. I n d ia n a U n iv e r­ sity Linguistics Club. F e rg u s o n , Ch.A. 1975 T o w a r d s a c h a r a c t e r i z a t i o n o f English F o re ig n e r T a lk . A n t h r o p o ­ logical Linguistics, V ol. 17, No. 1. L a b o v , W. 1972 Language iri the Inner City. U niversity o f P e n n sy lv an ia Press. R e in e c k c , J . , et al. 1975 Bibliography o f Pidgin and Creole Languages. U n iv e rsity o f H aw aii Press. R ie m s d ijk , H. van 1978 A Case S tu d y in Syntactic Markedness. On the binding nature o f prepositional phrases in Dutch. Foris Publishers. S a n k o f f , G. 1974 ‘A q u a n t i t a t i v e p a ra d ig m fo r t h e s t u d y o f c o m m u n i c a t i v e c o m p e ­ t e n c e ’. In: B a u m a n &: S h e rz e r (eds.), Explorations in the e t h n o ­ graphy o f speaking. L o n d e n . V e r m e e r , A .R . 1978 S p r e k e n b u i t e n l a n d s e a rb e id e rs een p idgin. Ms. W erk g ro e p Taal B u ite n la n d s e A rb e id e rs 1978 N e d e rla n d s tegen b u i t e n l a n d e r s . Publ. van h et Inst. voor Algemene Taalwetenschap, N o . 18.

242